PROJEKT ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH

Wojciech Olejniczak

1

Szanowni Państwo,

W latach 2003-2005 Sojusz Lewicy Demokratycznej po razpierwszy w swojej historii w pełni odpowiadał za funkcjonowanie polskiego rolnictwa. Początek tego okresu to czas, kiedy Polska nie była jeszcze członkiem Unii Europejskiej. Wówczas to prace w resorcie rolnictwa skupiały się głównie na dostosowywaniu przepisów prawnych do wymogów unijnych oraz na przygotowaniu instytucji odpowiedzialnych za realizację Wspólnej Polityki Rolnej w Polsce. Pamiętam jak ciężka, ale jednocześnie satysfakcjonująca dla wszystkich moich współpracowników była to praca.

Pojawiały się obawy i pytania Polaków: czy warto wstąpić do Unii Europejskiej? Najważniejsze wątpliwości zostały rozwiane. Polacy powiedzieli w referendum TAK. Za przyszłością Polski w Unii Europejskiej opowiedzieli się także mieszkańcy wsi.

W czasie gdy kierowałem resortem rolnictwa, utworzono Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli (IACS), dzięki któremu rolnicy otrzymują dopłaty bezpośrednie. Wprowadzono Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich i Sektorowy Program Operacyjny, by polscy rolnicy i polskie przedsiębiorstwa mogli rozwijać swoją produkcję i konkurować na rynkach Unii Europejskiej. Dzięki programom pomocowym polskie zakłady zaczęły spełniać warunki do prowadzenia handlu na wspólnym europejskim rynku. Na efekty tych działań nie trzeba było długo czekać. Polska żywność przebojem wdarła się na europejskie stoły.

Integracja z Unią Europejską stworzyła nowe, realne możliwości dla rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa. Najwyższy czas aby zacząć je w pełni wykorzystywać.

Zapraszam do lektury moich propozycji dla polskiej wsi i polskiego rolnictwa. Są one efektem moich doświadczeń, a także tysięcy rozmów z naukowcami, rolnikami i mieszkańcami wsi.

Z wyrazami szacunku

2

PROJEKT ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH

Polska wieś i całe społeczeństwo potrzebuje rozwoju produkcji rolnej. Jednocześnie wielkim wyzwaniem cywilizacyjnym jest zmniejszenie różnicy w jakości życia mieszkańców obszarów wiejskich i miast.

Polska wieś – stan obecny

Na terenach wiejskich mieszka w Polsce 14,9 mln Polaków – stanowi to 38 proc. mieszkańców Polski1. Polska wieś się zmienia. Większość mieszkańców wsi nie utrzymuje się z produkcji rolnej. Jak pokazują wstępne wyniki spisu rolnego w Polsce mamy 1,583 mln gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 hektara, czyli o 19,1 proc. mniej niż w roku 20022. Postępuje stopniowa koncentracja własności ziemi. Od 2002 roku liczba gospodarstw małych, o powierzchni 1-5 ha, zmniejszyła się o 22,7 proc. Jednocześnie o 28,8 proc. wzrosła liczba gospodarstw największych, przekraczających 50 ha, a o 11 proc. - zajmujących od 30 do 50 hektarów. Według spisu rolnego średnia powierzchnia jednego gospodarstwa to 9,5 ha, co oznacza wzrost o 13,1 proc. Według Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa średnia wielkość gruntów ornych w gospodarstwie w 2010 roku wyniosła 10,23 ha i od roku 2007 (od kiedy ARiMR publikuje te dane) stopniowo się powiększa3.

1 GUS.2 GUS.3 ARiMR.

3

Koncentracja produkcji

Stopniowo następuje – przez lata oczekiwana i wyczekiwana – specjalizacja i koncentracja produkcji rolnej w Polsce. Przyspieszenie tych procesów jest szczególnie wyraźne od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej.

Koncentracja szczególnie widoczna jest na rynku mleka. Gdy w 2004 roku Polska wstępowała do Unii Europejskiej mieliśmy 355 246 dostawców hurtowych mleka. Obecnie liczba ta zmalała do 170 106 dostawców hurtowych4. Jeszcze szybszej redukcji uległa liczba dostawców bezpośrednich. W 2004 roku wynosiła on 78 083, obecnie jest to już tylko 15 487 dostawców bezpośrednich. Jednocześnie rośnie wydajność mleczna. W roku 2004 wynosiła 4141 litrów5. Obecnie jest to 4700 l6.

Spadek liczby gospodarstw produkujących zboża wyniósł w latach 2002-2010 – co pokazują wyniki spisów rolnych – 19,1 proc. Powierzchnia zasiewów pszenicy w roku 2004 wyniosła 2310,7 tys. ha, aby spaść w roku 2007 do 2175,7 tys. ha i wzrosnąć w roku 2010 do 2406,1 tys. ha7. Niestabilność zasiewów jest pokłosiem niestabilności rynku. Mamy jednak do czynienia z tendencją spadku liczby gospodarstw uprawiających pszenicę. Zmniejszenie liczby gospodarstw w połączeniu ze spadkiem liczby producentów pszenicy pozwala mówić o koncentracji produkcji również na rynku pszenicy. Jednocześnie rośnie wartość globalnej produkcji pszenicy. W 2002 roku wyniosła ona 4 403,8 mln zł, w 2008 roku już 6458,2 mln zł8.

4 ARR.5 ARR – za IERiGŻ-PIB.6 ARR – szacunek IERiGŻ-PIB.7 ARR.8 GUS.

4

Z ogólnego trendu koncentracji produkcji wyłamuje się produkcja zwierzęca – z wyjątkiem produkcji mleka. Wynika to ze złych rozwiązań systemowych funkcjonujących w tym sektorze. Jak pokazują wstępne wyniki spisu rolnego w 2010 w Polsce hoduje się o 22,5 proc. mniej sztuk trzody chlewnej niż w roku 20029. Jednocześnie rośnie liczba siedzib stad utrzymujących świnie. W roku 2004 liczba ta wynosiła 279 524, na koniec roku 2010 zaś wyniosła 302 74710. Potwierdzają to wstępne wyniki spisu rolnego. W 2010 roku na gospodarstwo przypadło średnio 9,0 sztuk trzody chlewnej wobec 9,4 sztuk w 2002 r.

Kluczem do zmiany sytuacji w sektorze produkcji zwierzęcej jest stymulowanie przez państwo zmian o charakterze systemowym, opierających się na wspieraniu grup producenckich i spółdzielczości.

9 GUS.10 ARiMR.

5

Środki europejskie

Na stan polskiego rolnictwa – kierunki jego ewolucji i tempo następujących zmian – wpływa członkostwo Polski w Unii Europejskiej. W latach 2007-2013 na płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego produkcji rolnej przeznaczono kwotę 12,2 mld zł. Zdecydowana większość tej kwoty jest wypłacana w ramach jednolitej opłaty obszarowej – 11,4 mld zł. Pozostałe kwoty to: 632 mln zł – płatności z tytułu cukru, 24,5 mln zł – płatności przejściowe do uprawy pomidorów, 76,2 mln zł– płatności przejściowe do uprawy owoców miękkich11.

Jednocześnie na Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Unia Europejska przeznaczyła 69 mld zł. Kwotę tę w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich podzielono na cztery osie. Oś pierwsza „Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego” to 29,8 mld zł. To środki w znacznej części przeznaczone na wsparcie produkcji rolnej, przetwórstwa oraz modernizację gospodarstw. Oś druga „Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich” to 21,3 mld zł. Tutaj również gros środków przeznaczonych jest na wsparcie produkcji. Oś trzecia „Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej” to 13,9 mld zł. Oś czwarta „LEADER” to 3,1 mld zł.

Do tej pory ze środków z wszystkich osi skorzystało 1 115 187 beneficjentów. Ta liczba jednak może być myląca. Znaczna część z nich bowiem uzyskała stosunkowo niewielkie wsparcie do produkcji (gospodarstwa niskotowarowe, gospodarowanie na obszarach górskich). Z bardziej pożądanych, z punktu widzenia interesów polskiego rolnictwa, działań skorzystała znacznie mniejsza liczba rolników. Przykładowo, z działania „ułatwianie startu młodym

11 ARiMR.

6

rolnikom” skorzystało: 6 318 osób, renty strukturalne otrzymało 66 793 rolników, a środki na modernizację swoich gospodarstw rolnych 26 798 rolników12.

Jak pokazuje podział środków z PROW na cztery osie zdecydowana ich większość była przekazana na rzecz wsparcia produkcji rolnej i modernizację gospodarstw. Znacznie mniejsze środki przeznaczono natomiast na rzecz poprawy jakości życia na wsi. Gdy Polska przystępowała do Unii Europejskiej takie ułożenie priorytetów i wynikający z niego podział środków były zasadne. Dzisiaj głównym priorytetem zaczyna być zmniejszenie różnic w jakości życia na obszarach wiejskich i w miastach poprzez podniesienie jakości życia na obszarach wiejskich.

12 ARiMR.

7

Sytuacja społeczna

Cały czas dochody uzyskiwane w rodzinach rolniczych są znacznie niższe od przeciętnych dochodów. W 2008 roku przeciętny roczny dochód netto na jedną osobę w gospodarstwie domowym wyniósł średnio 12 164 zł. Jednak dla rodzin rolniczych to już tylko 8008 zł. To kwota niższa niż w przypadku przeciętnej rodziny emeryckiej13. Podobna prawidłowość zachodzi między dochodem przeciętnej polskiej rodziny, a dochodem rodziny zamieszkującej obszar wiejski. Obok rencistów rolnicy są grupą w największym stopniu zagrożoną ubóstwem14. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku ogółu mieszkańców terenów wiejskich.

O ile w roku szkolnym 2008/2009 do przedszkoli uczęszczało 63,1 proc. dzieci w wieku 3-6 lat to spośród dzieci zamieszkałych na wsi do placówek przedszkolnych uczęszczało tylko 42,7 proc15. Do wykluczenia edukacyjnego dochodzi wykluczenie cyfrowe. Wyposażenie gospodarstw w komputer z dostępem do Internetu w miastach kształtowało się na poziomie 58,5 proc., a na wsi – 42,8 proc16.

13 GUS.14 GUS.15 GUS.16 GUS.

8

Produkcja rolna

Polityka rolna służy zapewnieniu ciągłości produkcji towarów wysokiej jakości i regularnemu dostarczeniu ich do konsumentów po rozsądnej cenie. Realizacji tych celów służy Wspólna Polityka Rolna. Sprzeciwiam się pełnej liberalizacji rynku w rolnictwie, gdyż jest ona sprzeczna z celami bezpieczeństwa żywnościowego, ochroną środowiska i walką ze zmianami klimatycznymi. Wychodzę z założenia, że międzynarodowe porozumienia handlowe nie mogą stać w sprzeczności z prawem państw czy organizacji takich jak Unia Europejska do wspierania rolnictwa. Dlatego stoję na stanowisku obrony wysokości budżetu Wspólnej Polityki Rolnej i sprzeciwiam się zakusom prowadzącym do jego obniżenia lub renacjonalizacji.

Wspólna Polityka Rolna

Wspólna Polityka Rolna po roku 2013 powinna opierać się na triadzie: słuszność – równość – skuteczność. Słuszność środków publicznych przeznaczonych na ten cel oraz zaakceptowanych przez podatników. Równość dystrybucji środków pomiędzy 27 krajów członkowskich. Równość podziału środków wewnątrz każdego kraju. Równość dystrybucji pomiędzy poszczególnymi rolnikami. Skuteczność wykorzystania funduszy publicznych i solidarność będąca jedną z podstawowych wartości UE.

Jednocześnie WPR musi być tak skonstruowana aby zapewniała polskim rolnikom możliwość równej konkurencji z rolnikami z innych państw UE. W polskim przypadku oznacza to utrzymanie w dalszych latach wysokości dopłat przynajmniej z roku 2013.

9

Ważnym zadaniem jest też uproszczenie WPR. Prostsze niż obecnie wnioski o dopłaty bezpośrednie rolnicy powinni składać co trzy lata, a nie tak jak teraz, co roku.

W nowej Wspólnej Polityce Rolnej dotacje powinny być przyznawane do hektara uprawianej ziemi. Płatność tego typu powinna być przyznawana wszystkim rolnikom, którzy podpiszą kontrakt na zarządzenie i utrzymanie obszaru rolnego z góry ustalonym pułapem. Na dodatkowe płatności mogliby liczyć rolnicy gospodarujący w regionach o warunkach trudnych. Dodatkowe dopłaty byłyby przewidziane dla „zielonych obszarów” lub obszarów środowiskowo wrażliwych, przeznaczone dla rolników zajmujących się wypasaniem ekstensywnym, rolnictwem ekologicznym, zachowaniem krajobrazu, ugorowaniem ziemi, bądź produkcją na terenach o dużej bioróżnorodności.

W proponowanym przez lewicę systemie rolnik otrzymywałby płatności w zamian za dostarczanie określonych usług. Usługi te są obecnie rozumiane w sposób szeroki. Mieści się w tym pojęciu między innymi: dostarczanie wysokiej jakości żywności konsumentom, ochrona bioróżnorodności, ochrona środowiska zwierzęcego i dzikiej fauny, zarządzanie zasobami wodnymi, ochrona przed erozją oraz tworzenie atrakcyjnych krajobrazów. Rolnik dostarczający usługi nie musiałby być w tej sytuacji właścicielem ziemi, którą uprawia.

Ponadto proponuję wprowadzenie gwarantowanego minimalnego dochodu dla rolników. Proponuję aby dochody rodzin rolniczych były maksymalnie niezależne od takich zdarzeń, jak anomalie klimatyczne, wybuchy epidemii chorób zwierzęcych. Aby rodzina rolnicza mogła być pewna minimalnego poziomu dochodu, państwo powinno stosować następujące instrumenty:

10

ceny interwencyjne, przechowywanie żywności, ubezpieczenia, dystrybucja żywności do miejsc najbardziej jej potrzebujących, stworzenie funduszy stabilizacji rynku, wreszcie silniejsze regulacje w łańcuchu podaży w ramach przemysłu rolnego w celu osiągnięcia bardziej sprawiedliwej dystrybucji wartości dodanej między producentem, przemysłem rolnym i zaopatrzeniem. Wszystkie te działania będą służyć ochronie dochodów rolników.

Wychodząc z powyższych założeń jednoznacznie opowiadam się za utrzymaniem systemu kwotowania mleka, który przyczynił się do rozwoju branży mleczarskiej w Polsce. Rezygnacja z tego systemu spowoduje obniżenie cen mleka a co za tym idzie obniżenie opłacalności produkcji.

Za stały element Wspólnej Polityki Rolnej, który powinien zostać utrzymany, uważam renty strukturalne. Jest to narządzie sprzyjające poprawie struktury agrarnej. Dopełnieniem rent strukturalnych powinno być wsparcie dla młodych rolników chcących rozwijać produkcję w swoich gospodarstwach.

Renty strukturalne są narzędziem niezbędnym bowiem struktura gospodarstw rolnych w Polsce cały czas odbiega od standardów gospodarstwa towarowego. Chociaż średnia wielkość gospodarstwa się zwiększa, rozdrobnienie cały czas pozostaje problemem polskiej wsi. Za podstawę ustroju rolnego w Polsce uznajemy gospodarstwo rodzinne. Uważam jednocześnie, że definicja gospodarstwa rodzinnego powinna być poszerzona o gospodarstwo wielorodzinne, co nie stoi w sprzeczności z prywatną własnością gruntów rolnych.

Wszyscy rolnicy, grupy producenckie, spółdzielnie i przedsiębiorcy

11

prowadzący biznes związany z branżą rolną powinni mieć zagwarantowany dostęp do kredytów preferencyjnych. System musi zostać utrzymany w zreformowanej Wspólnej Polityce Rolnej. Jego elementem powinny być poręczenia kredytów przez państwo.

Czynniki rozwoju produkcji

Opowiadam się za stworzeniem w Polsce dobrych warunków dla rozwoju grup producenckich oraz rozwoju sektora spółdzielczego w rolnictwie. Chcę aby uzyskały one szczególne wsparcie ze środków unijnych dzielonych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. W szczególności popieram rozwój spółdzielczości na rynku mięsnym, wzorowanej na spółdzielczości mleczarskiej. Proponuję stworzenie sieci spółdzielni zaopatrzenia i zbytu. Celem ich istnienia powinno być ograniczenie liczby pośredników na rynku mięsa. Rozwój spółdzielczości i grup producenckich służy również koncentracji gruntów, która jest podstawowym czynnikiem wzrostu produkcji rolnej.

Racjonalnego uregulowania wymaga sfera dzierżawy gruntów rolnych. Powinno uwzględniać ono interesy obu stron: gospodarza dzierżawiącego ziemię i dzierżawcy. Należy wprowadzić ustawowe gwarancje trwałości dzierżawy. Jednocześnie państwo powinno prowadzić politykę preferencyjnych kredytów umożliwiających gospodarzom powiększanie areału gospodarstw. Proponuję także przeprowadzenie akcji dobrowolnej wymiany ziemi w ramach gminy, co umożliwi komasację gruntów rolnych. W przypadku najsłabszych gruntów powinien być kontynuowany program ich zalesiania.

Rozwój polskiego rolnictwa nie będzie możliwy bez

12

wysokiej jakości szkół rolniczych i systemu doradztwa rolniczego. Popieram wsparcie państwa dla tych instytucji. Tworząc politykę rozwoju rolnictwa rząd musi współpracować z naukowcami pracującymi na uczelniach rolniczych i w instytutach badawczych.

Jednocześnie opowiadam się za utrzymaniem publicznego charakteru ośrodków hodowli zarodowej służących podniesieniu poziomu produkcji rolnej. Akceptuję ich prywatyzację w oparciu o spółdzielnie i grupy producenckie, tak ażeby ośrodki hodowli zarodowej znajdowały się pod kontrolą rolników i działały w ich interesie.

Ponadto opowiadam się za likwidacją Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej i przeniesieniem jej zadań do Ośrodków Doradztwa Rolniczego.

Za potrzebne uznaję zwiększenie roli i kompetencji Izb Rolniczych. Izby Rolnicze powinny być partnerem Sejmiku Województwa w tworzeniu i realizacji regionalnej polityki w zakresie rolnictwa, a w szczególności w zakresie obrotu ziemią rolniczą. Należy zachęcać Sejmiki Wojewódzkie aby jak najszybciej korzystały z możliwości zapisów w ustawie o doradztwie rolniczym i podejmowały decyzje o przekazaniu nadzoru Ośrodkami Doradztwa w ręce Izb Rolniczych.

Opowiadam się za powszechnym systemem ubezpieczeń produkcji rolnych wspieranym z budżetu państwa. System ten nie może być jednak fikcją. Pomoc państwa musi być ustanowiona na takim poziomie, aby polskim rolnikom rzeczywiście opłacało się wykupywać ubezpieczenia rolne.

13

Biopaliwa i biogazownie

Za jedną z szans rozwoju polskiego rolnictwa uznaję biopaliwa. Popieram ulgę w akcyzie na biopaliwa oraz powstanie funduszu promującego biopaliwa. Dostrzegam także niekorzystną strukturę zasiewów w naszym kraju – 80 proc. powierzchni obejmują zasiewy zbożowe. Państwo powinno prowadzić długoterminową politykę preferowania roślin strukturotwórczych, czyli roślin motylkowych, a zwłaszcza strączkowych roślin gruboziarnistych, takich jak bobik, łubin, peluszka, wyka. Umożliwi to także zastąpienie importowanej soi produkcją krajową. Jednym z elementów polityki rolnej powinno być stworzenie systemu zachęt dla gospodarzy chcących produkować te rośliny.

Szansą dla polskiej wsi jest rozwój biogazowi pozwalających wykorzystać na cele energetyczne zasoby biomasy pochodzące z pól, łąk i produkcji zwierzęcej. Biogazownie są doskonałym przykładem jak rozumna polityka rolna może przyczyniać się do walki z ociepleniem klimatu. Nie jedynym zresztą. Kolejnym przykładem jest wsparcie ze strony państwa i UE dla odnawialnych źródeł energii – np. energii słonecznej.

GMO

W dyskusji nad dopuszczeniem upraw roślin modyfikowanych genetycznie (GMO) nadrzędne znaczenie ma dla mnie bezpieczeństwo konsumentów. Uważam, że powinna powstać jednolita europejska regulacja prawna kwestii upraw GMO. Jednocześnie

14

opowiadam się za przyznaniem państwom możliwości wprowadzenia – z przyczyn bezpieczeństwa – zakazu upraw GMO na swoim terytorium. Aby zezwolić na uprawy GMO musimy mieć absolutną pewność, że są one bezpieczne dla zdrowia konsumentów. Konsumenci musza mieć prawo wyboru produktów i być pewni, że produkty, które kupują nie „zetknęły się” w przypadkowy sposób z produktami GMO. Produkty zawierające GMO powinny być dokładnie oznakowane, tak by konsumenci dokonywali świadomego wyboru.

Agencje rolne

Najwyższy czas na reformę instytucjonalną agencji zajmujących się polityką rolną. Zatrudnienie w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wynosi przeszło 11 400 osób17. Agencja Rynku Rolnego zatrudnia ponad 1200 pracowników18. Najlepszym rozwiązaniem jest połączenie tych agencji. Przyniesie to wymierne oszczędności, między innymi dzięki redukcji etatów (szczególnie na stanowiskach kierowniczych). Opowiadam się także za likwidacją Agencji Nieruchomości Rolnych zatrudniającej przeszło 900 pracowników19 i za przekazaniem gruntów pozostających w jej gestii w ręce samorządów. Warto rozważyć również powstanie Banku Ziemi na wzór francuski.

17 Sprawozdanie ARiMR 2009.18 Sprawozdanie ARR za rok 2009.19 Sprawozdanie ANR za rok 2009.

15

Inspekcje

Proponuję także połączenie inspekcji dbających o bezpieczeństwo żywności. Obecnie kontrolami w tym obszarze zajmuje się 5 państwowych inspekcji tj. Inspekcja Weterynaryjna, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych podległe Ministrowi Rolnictwa, Inspekcja Handlowa będąca w strukturach UOKiK oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna podległa Ministrowi Zdrowia. Często kompetencje tych instytucji wzajemnie się przenikają, przy jednoczesnych lukach prawnych powodujących brak możliwości podjęcia konkretnych działań urzędów w sprawach. Proponuję utworzenie agencji rządowej na bazie struktury i organizacji Inspekcji Weterynaryjnej, której kompetencje powinny zostać rozszerzone o część zadań Inspekcji Sanitarnej oraz Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, celem ujednolicenia sposobu prowadzenia nadzoru, a także jednolitej odpowiedzialności za wykonywane zadania. Obecna Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych powinna być połączona z Inspekcją Handlową, gdyż zakres merytoryczny zadań obu instytucji w znacznym stopniu się uzupełnia. Tak skonstruowana reforma zapewni ograniczenie biurokratycznych procedur w zakresie zarządzania funduszami i zasobami ludzkimi, a także usprawni i ograniczy liczbę kontroli i oraz ograniczy stanowiska kierownicze. Umożliwi to kadrowe wzmocnienie poziomu powiatowego. Reformując system inspekcji jednoznacznie opowiadam się za zmniejszeniem obciążeń administracyjnych producentów żywności.

16

CO PROPONUJĘ:

• Wysokie i sprawiedliwe dopłaty bezpośrednie.

• Składanie uproszczonych wniosków o dopłaty co trzy lata.

• Wprowadzenie gwarantowanego dochodu minimalnego dla rolników.

• Kwotowanie mleka.

• Renty strukturalne.

• Programów wsparcia dla młodych rolników.

• Wspieranie spółdzielni i grup produkcyjnych.

• Ustawowe zagwarantowanie praw dzierżawcy i osoby dzierżawiącej ziemię.

• Wspieranie wymiany gruntów między rolnikami. (wsparcie w ramach funduszy unijnych).

• Program zalesiania gruntów słabych i nieużytków.

• Rozwój systemu preferencyjnych kredytów dla rolników, spółdzielni, grup producenckich i przedsiębiorców prowadzących biznes związany z produkcją rolną.

• Połączenie inspekcji nadzoru nad produkcją żywności. Utworzenie rządowej agencji na bazie Inspekcji Weterynaryjnej.

• Utrzymanie publicznego charakteru ośrodków hodowli zarodowej.

• Wsparcie ośrodków doradztwa rolniczego.

17

• Wspieranie powszechnych ubezpieczeń produkcji rolnej.

• Ulgi podatkowe na biopaliwa.

• Wsparcie dla powstawania biogazowni.

• Wsparcie dla rozwoju odnawialnych źródeł energii.

• W sprawie roślin genetycznie modyfikowanych uznanie za priorytet zdrowia konsumentów.

• Zwiększenie kompetencji Izb Rolniczych.

• Likwidację Agencji Nieruchomości Rolnych – przekazanie ziemi samorządom.

• Połączenie Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa i Agencji Rynku Rolnego.

• Zmniejszenie obciążeń administracyjnych producentów żywności.

18

Jakość życia na wsi

Obecny rząd przeciwstawia wielkie metropolie reszcie kraju. Rządowy raport „Polska 2030” proponuje wspieranie rozwoju wielkich metropolii kosztem reszty kraju licząc, że wytworzone w wielkich miastach bogactwo będzie „skapywać w dół”. Odrzucam ten sposób rozumowania. Uważam, że zadaniem państwa jest zmniejszanie różnic w jakości życia między mieszkańcami wielkich miast i reszty kraju. Różnice te są znaczące i cały czas rosną. Dotyczy to nie tylko opozycji miasto-wieś, ale również wielkie miasta-reszta kraju. Jednak to jakość życia mieszkańców terenów wiejskich szczególnie rażąco odbiega od jakości życia mieszkańców wielkich miast. Są oni dyskryminowani w dostępie do usług publicznych: edukacyjnych, opiekuńczych i zdrowotnych.

Opowiadam się za państwem solidarnym, które aktywnie działa na rzecz zmniejszenia tych różnic - prowadzi przemyślaną politykę regionalną – politykę spójności. Tę ostatnią rozumiemy nie tylko poprzez pryzmat różnic pomiędzy regionami Zjednoczonej Europy, ale również przez pryzmat różnic w jakości życia mieszkańców dwóch gmin leżących w jednym powiecie.

Wspólna Polityka Rolna i polityka spójności przenikają się. Docelowo chciałbym, aby WPR sprzyjała rozwoju produkcji rolnej, a polityka spójności służyła rozwojowi regionalnemu, w tym w szczególności rozwojowi obszarów wiejskich. Tylko ich przemyślane połączenie będzie służyło wspieraniu gospodarczego i społecznego rozwoju, na którym zyskają wszyscy mieszkańcy Polski.

19

Edukacja i dostęp do informacji

Proponuję wprowadzenie finansowania edukacji przedszkolnej poprzez subwencję oświatową z budżetu państwa. O ile w roku szkolnym 2008/2009 do przedszkoli uczęszczało 63,1 proc. dzieci w wieku 3-6 lat to spośród dzieci zamieszkałych na wsi do placówek przedszkolnych uczęszczało tylko 42,7 proc20. Dzisiaj przedszkola finansowane są przez samorządy ze środków własnych. W przeciwieństwie do edukacji w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, które finansowane są z subwencji oświatowej przekazywanej samorządom z budżetu państwa. Efekt jest taki, że w szkołach podstawowych uczy się 100 proc. dzieci z danego rocznika, a do przedszkoli chodzi co drugi maluch. Gdy edukacja przedszkolna będzie finansowana z budżetu, prawo do miejsca w przedszkolu będzie tak samo naturalne jak prawo do miejsca w podstawówce. Przedszkole i żłobek muszą działać w każdej polskiej gminie.

Problemem jest nie tylko dostęp do edukacji przedszkolnej. Uczniowie z terenów wiejskich regularnie uzyskują w sprawdzianach szóstoklasisty i egzaminach gimnazjalnych mniej punktów od swoich rówieśników z miast. Państwo nie może przyglądać się biernie temu zjawisku. Proponuję zwiększenie nakładów finansowych na szkoły wiejskie. Nauczycielom pracującym na wsi przysługuje tzw. dodatek wiejski. To dobre rozwiązanie. Państwo powinno jednak inwestować dodatkowe środki także w uczniów z obszarów wiejskich. Zakup komputerów, pomocy dydaktycznych, budowa obiektów sportowych, finansowanie zajęć dla uczniów zdolnych i mających problemy w nauce - przy rozdzielaniu pieniędzy na te cele (budżetowych i europejskich) szkoły wiejskie powinny być dodatkowo wspierane.

20 GUS.

20

W dzisiejszym świecie źródłem zdobywania wiedzy jest Internet. Czas na zrealizowanie jednego z priorytetów Unii Europejskiej, który zakłada objęcie dostępem do szerokopasmowego Internetu wszystkich mieszkańców obszarów wiejskich. Umiejętność szybkiego odnajdywania i analizowania informacji staje się niezbędna na rynku pracy. Tym bardziej niepokojące jest wykluczenie cyfrowe dotykające polską wieś. W miastach 58,5 proc. gospodarstw domowych ma dostęp do Internetu, a na wsi – 42,8 proc21. Jak to zmienić? Przede wszystkim inwestycji w szerokopasmowy Internet na wsi nie można pozostawić rynkowi. Ta inwestycja nie zwróci się prywatnemu inwestorowi. Opłaci się natomiast państwu, doprowadzi bowiem do gospodarczego, społecznego i kulturalnego ożywienia na wsi. Skąd wziąć środki na ten cel? Z Unii Europejskiej. Objęcie dostępem do szerokopasmowego Internetu wszystkich obywateli UE to jeden z priorytetów UE.

Czas na Narodowy Program Rozwoju Bibliotek. Jedną z najczarniejszych kart polskiej transformacji społeczno-gospodarczej było zjawisko likwidacji bibliotek. W 1990 roku w Polsce działało 10,2 tys. bibliotek i 17,5 punktów bibliotecznych. W 2009 roku liczba ta zmalała do 8,4 tys. bibliotek i 1,5 tys. punktów bibliotecznych.22 Szczególnie dotkliwie wyglądają zmiany na wsi, gdzie zlikwidowano większość punktów bibliotecznych. Najwyższy czas odwrócić tę tendencję. Proponuję stworzenie programu rozwoju wiejskich bibliotek, który przekształci je w nowoczesne centra dostępu do kultury i informacji. Dzisiaj w bibliotekach wiejskich jest dwa razy mniej komputerów z dostępem do Internetu niż w bibliotekach miejskich23. Jednocześnie proponuję powrót do popularnych kiedyś tzw. bibliobusów, które zapewnią dostęp do książek mieszkańcom miejscowości nawet najbardziej oddalonych od głównych ośrodków kultury.

21 GUS.22 GUS.23 GUS.

21

Konsekwencją powyższych zaniedbań jest niska liczba studentów pochodzących ze wsi. Na studiach dziennych wynosi ona ok. 10 proc. Przypomnijmy, że aż 38 proc. Polaków mieszka na obszarach wiejskich. Aby odwrócić tę tendencję proponuję stworzenie programu stypendialnego adresowanego specjalnie dla najzdolniejszej młodzieży pochodzącej z obszarów wiejskich.

Szansą na rozwój dla młodzieży pochodzącej z obszarów wiejskich są także europejskie programy edukacyjne: Erasmus (studenci), Comenius (licealiści, gimnazjaliści), Leonardo da Vinci (uczniowie szkół zawodowych). Z kolei program Grundtvig jest szansą dla osób dorosłych na podniesienie swoich kwalifikacji zawodowych.

Ochrona zdrowia

Najwyższy czas na zasypanie istniejącej w Polsce przepaści w dostępie do służby zdrowia mieszkańców miast i wsi. Najlepiej widoczna jest ona na przykładzie szkolnych gabinetów medycznych. Gabinety takie funkcjonują w 94 proc. miejskich szkół podstawowych i tylko w 38 proc. wiejskich podstawówek24. Mieszkańcy wsi mają również znacznie utrudniony dostęp do lekarzy specjalistów. Aby rozwiązać ten problem od lat organizowane są przez organizacje pozarządowe akcje społeczne typu „Biała Niedziela”. Proponuję zinstytucjonalizować ten zwyczaj. Chcę, aby Białe Weekendy odbywały się regularnie, zaś świadczenia były wykonywane w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia. Opieka nad seniorami będzie jednym z największych wyzwań XXI wieku. Ze względu na migrację młodych ze wsi do miast, będzie ono szczególnie istotne na obszarach wiejskich. Również państwo powinno wziąć na siebie ciężar finansowania opieki lub organizowania opieki 24 Medycyna Wieku Rozwojowego, 2010,XIV,2.

22

nad osobami starszymi. Jednym z rozwiązań jest finansowanie przez NFZ pielęgniarek rodzinnych działających na obszarach wiejskich.

Sport

Sport to nie tylko sposób na zdrowe ciało, ale także na zdrowe społeczeństwo. Na wsi sport to piękna tradycja Ludowych Zespołów Sportowych, wysiłek i praca pokoleń sportowców, trenerów i działaczy. Jednocześnie trudno nie zauważyć, że dostęp do oferty sportowej na wsi różni się od tej dostępnej mieszkańcom miast. Dobrze, że powstały Orliki, nie zapewniają one jednak możliwości uprawiania wielu dyscyplin sportu. Potrzeba na wsi nowoczesnych obiektów lekkoatletycznych i pływalni. Jednocześnie proponuję, aby państwo wspierało rozwój oddolnie powstających klubów sportowych poszerzających ofertę sportową dostępną dla mieszkańców wsi.

Infrastruktura

Krwioobiegiem dzisiejszego świata jest transport. Sprzeciwiam się polityce likwidowania połączeń kolejowych, z których korzystają mieszkańcy miast poniżej 100 tys. mieszkańców. Połączenia te, ważne dla lokalnych społeczności, powinny być dotowane przez państwo. Natomiast dla mieszkańców wsi należy stworzyć lub usprawnić sieć transportu samochodowego, która umożliwi dojazd do stacji kolejowej. Aby komunikacja samochodowa działała sprawnie konieczne są remonty istniejących oraz budowa nowych dróg lokalnych.

Priorytetem dla mnie jest także nadrobienie zapóźnień w rozwoju wiejskiej infrastruktury komunalnej: przede wszystkim wodociągów, kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Na działania związane

23

z gospodarką wodno-ściekową Unia Europejska przeznaczyła w Polsce 3 275,2 mln euro. Z kolei na gospodarkę odpadami przeznaczono kwotę 1 430,3 mln euro. W ramach programu „Infrastruktura i Środowisko” powstało lub powstanie do 2013 roku: 9 tys. km kanalizacji sanitarnej, w wyniku czego 810 tys. osób zostanie podłączonych do sieci, 318 oczyszczalni ścieków, 20 nowych ponadregionalnych zakładów zagospodarowania odpadów, 5,5 mln osób zostanie dodatkowo objętych systemem gospodarowania odpadami komunalnymi. W dziedzinie gospodarki komunalnej następuje poprawa, ale nadal gołym okiem widoczne są zapóźnienia obszarów wiejskich w porównaniu z dużymi miastami. Szczególnie, że na obszarach wiejskich inwestycje komunalne to nie tylko kwestia ekologii i jakości życia. Dbałość o czystość terenów wiejskich to jeden z kluczy do rozwoju agroturystyki, będącej szansą dla wielu atrakcyjnych przyrodniczo obszarów wiejskich.

Fundusze europejskie

Jak widać, problemów do rozwiązania na wsi jest nie mało. W wielu przypadkach chciałbym posłużyć się środkami europejskimi. Finansowany przez Unię Europejską Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 to ponad 69 mld zł. Jednak realizacji poprawy jakości życia na wsi służy tylko niespełna 14 mld zł (tzw. Oś 2.). Można powiedzieć, że do tej pory priorytety przy podziale środków z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich układały się w następującej hierarchii: 1. Wspieranie produkcji rolnej, 2. Modernizacja gospodarstw (łącznie 29,8 mld zł) 3. Poprawa jakości życia na wsi (13,9 mld zł). Należy zmienić tę hierarchię. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich powinien przede wszystkim służyć poprawie jakości życia na wsi. Tu jest najwięcej do zrobienia i tutaj powinniśmy inwestować. Nasza propozycja wygląda w sposób następujący: 1. Poprawa jakości życia na wsi, 2. Rozwój gospodarstw i przemysłu rolno-spożywczego. Wsparcie produkcji rolnej ma żywotne znaczenie dla polskiego rolnictwa. Jednak powinno się ono odbywać przede wszystkim w ramach płatności bezpośrednich z I filara Wspólnej Polityki Rolnej.

24

Dostrzegam także różnice w rozwoju poszczególnych, często sąsiadujących ze sobą gmin. Popieram spójność na poziomie europejskim, ale upominam się także o spójność społeczną na poziomie powiatu. W perspektywie budżetowej 2014-2020 należy uwzględnić konieczność dodatkowego wsparcia dla tych polskich gmin, które do tej pory w niewielkim stopniu skorzystały z funduszy unijnych. Do tej grupy zaliczam również gminy popegeerowskie.

Organizacje pozarządowe

Dla lewicy partnerem w rozwoju obszarów wiejskich są organizacje pozarządowe. W wielu miejscach proponowałem zwiększenie aktywności państwa w celu rozwiązania konkretnych problemów mieszkańców wsi. Państwo nie może być bierne. Jednak państwo nie zawsze musi działać bezpośrednio. Wiele działań może być podejmowanych skuteczniej za pośrednictwem samorządu i organizacji pozarządowych. Dlatego jednym z naszych priorytetów jest wsparcie przez państwo rozwoju działających na wsi organizacji pozarządowych. Do tej grupy zaliczamy zakorzenione lokalnie organizacje społeczne, takie jak: Ochotnicze Staże Pożarne, Koła Gospodyń Wiejskich i Kółka Rolnicze. Popieramy jednocześnie oddolne działania obywateli, chcących organizować się w nowe organizacje, będące uzupełnieniem tych dotychczas istniejących.

25

CO PROPONUJĘ:

• Budowa przedszkoli i finansowanie ich funkcjonowania z budżetu państwa.

• Dodatkowe dla szkół wiejskich przy rozdzielaniu środków na infrastrukturę sportową, pomoce dydaktyczne, zajęcia pozalekcyjne.

• Objęcie dostępem do szerokopasmowego Internetu wszystkich gospodarstw domowych.

• Tworzenie nowych i unowocześnienie istniejących bibliotek.

• Program stypendialny dla studentów z obszarów wiejskich.

• Stworzenie gabinetu medycznego w każdej szkole.

• Finansowanie „Białych niedziel” ze środków NFZ.

• Finansowanie opieki nad osobami starszymi ze środków NFZ.

• Wsparcie dla Ludowych Zespołów Sportowych, oddolnie powstających klubów sportowych. Inwestycję w infrastrukturę sportową na wsi.

• Wparcie działalności Ochotniczych Straży Pożarnych, Kół Gospodyń Wiejskich, Kółek Rolniczych oraz wspieranie powstawania nowych organizacji pozarządowych.

• Utrzymanie sieci połączeń kolejowych łączącej miasta o znaczeniu lokalnym i uzupełnienie jej siecią komunikacji samochodowej.

• Inwestycje w wodociągi, kanalizację, oczyszczalnie ścieków.

• Wspieranie agroturystyki.

• Przy podziale środków unijnych preferencje dla gmin, które w niewielkim stopniu skorzystały z tych funduszy.

26

Ubezpieczenia społeczne i system podatkowy

KRUS

Należy utrzymać KRUS jednocześnie go reformując. Każdy rolnik, który jest w systemie powinien móc w nim pozostać. Zwolennicy likwidacji KRUS zupełnie pomijają trudną sytuację społeczną na wsi i fakt, że większość osób zagrożonych ubóstwem to właśnie mieszkańcy wsi. Dlatego jednoznacznie opowiadam się za utrzymaniem istnienia KRUS. Jednocześnie dostrzegam konieczność modyfikacji zasad funkcjonowania systemu rolniczych ubezpieczeń społecznych. Jednym z celów tej modyfikacji powinno być uszczelnienie systemu. Temu celowi może służyć wprowadzenie kryterium minimalnej wartości produkcji gospodarstwa.

W nowym systemie powinny znaleźć się osoby, które rozpoczęły działalność rolniczą po wprowadzeniu nowych rozwiązań. Osoby, które wcześniej rozpoczęły produkcję powinny mieć prawo pozostania w starym systemie. Prawa nabyte osób znajdujących się obecnie w KRUS muszą być bezwzględnie respektowane.

Podatki

Powyższa zasada dotyczy również systemu podatkowego. Osoby rozpoczynające działalność rolniczą i rolnicy korzystający ze środków unijnych powinni być objęci powszechnym systemem podatkowym. Działający już rolnicy powinni zaś mieć prawo pozostać w starym systemie. Oczywiście osoby widzące korzyści w przejściu do powszechnego systemu podatkowego powinny mieć taką możliwość. Trzeba pamiętać, że podatek dochodowy nie jest płacony od obrotu, ale od zysku osiąganego z działalności.

27

Najważniejsze korzyści z wejścia do powszechnego systemu podatkowego to możliwość odliczania kosztów prowadzonej działalności i możliwość zwrotu VAT. Już dzisiaj rosnąca grupa rolników rozlicza się z podatków na zasadach ogólnych. Obecnie jest to prawie 30 tys. producentów rolnych . Jednocześnie w roku 2009 rolnicy otrzymali zwrot podatku VAT w wysokości 1,5 mld zł. Ponadto rolnicy rozliczający się na zasadach ogólnych powinni być zwolnieni z płacenia podatku rolnego. Rozliczanie się z podatków na zasadach ogólnych umożliwi także rolnikom lepszą kontrolę kosztów prowadzonej działalności.

Należy podejmować kroki zmierzające do ich zwiększenia. Cały czas bowiem dochody gmin wiejskich są na skandalicznie niskie w porównaniu z ich ustawowymi zadaniami.

CO PROPONUJĘ:

• Reforma KRUS i systemu podatkowego dla rolników.

• Przejście do zmodyfikowanego systemu podatkowego i ubezpieczeń społecznych należy skierować do rolników, którzy rozpoczynają działalność rolniczą i korzystają z programów unijnych (młody rolnik, wsparcie rozwoju gospodarstw).

• Dobrowolne przechodzenie do nowego systemu dla tych rolników, którzy widzą w tym korzyść (możliwość odliczania VAT, wyższe emerytury).

28

Dr Wojciech Olejniczak

W latach 2003-2005 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi w rządach Leszka Millera i Marka Belki. W 2003 roku wiceminister rolnictwa w randze sekretarza stanu, pełnomocnik rządu ds. dostosowania rolnictwa do wymogów Unii Europejskiej.

W latach 2001-2009 poseł na Sejm. Wicemarszałek Sejmu V kadencji.

Od 2009 roku poseł do Parlamentu Europejskiego. Członek Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi (AGRI) oraz Komisji Rozwoju Regionalnego (REGI).

Członek Sojuszu Lewicy Demokratycznej. W latach 2005-2008 przewodniczący SLD.

W okresie studiów Przewodniczący Parlamentu Studentów Rzeczypospolitej Polskiej (1999-2000) i Przewodniczący Parlamentu Studenckiego w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (1996-1997).

W latach 1999-2002 przewodniczący Rady Krajowej Związku Młodzieży Wiejskiej. W latach 2002-2007 Członek Prezydium Zarządu Głównego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych. Doktor nauk ekonomicznych.

www.wojciecholejniczak.plwww.socialistsanddemocrats.eu