20

Farmakoterapia

21

Farmakoterapia

Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której podstawowym

objawem jest podwyższony poziom glukozy we krwi (tzw.

hiperglikemia). Charakteryzuje ją nieprawidłowa przemiana

węglowodanów, białek i tłuszczów. Zaburzenia te wynika-

ją z niewłaściwego wydzielania i (lub) działania insuliny.

Rola ziół w leczeniu cukrzycy typu 2

Cukrzyca typu 2 jest najczęściej wy-stępującą postacią cukrzycy i stanowi ok. 80–90% wszystkich jej przypadków. Celem leczenia cukrzycy jest uwolnie-nie chorego od objawów choroby, za-pobieganie powikłaniom narządowym oraz przedłużenie życia i poprawa jego komfortu. W trakcie leczenia dążymy do tzw. wyrównania cukrzycy, czyli osiągnięcia jak najlepszych wartości wielu parametrów. Wartości docelowe parametrów metabolicznego wyrówna-nia cukrzycy ustala lekarz prowadzący leczenie, indywidualnie dla każdego chorego, zależnie od czasu trwania cu-krzycy, powikłań narządowych, wieku chorego, schorzeń współistniejących i innych czynników. Należy podkreślić, iż nie zawsze spełnienie optymalnych (najlepszych) kryteriów wyrównania cukrzycy jest możliwe. Jednak zawsze należy dążyć do uzyskania wyników leczenia jak najbardziej zbliżonych do wartości pożądanych. W tab. 1 i 2 podano proponowane przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne kryteria wyrównania cukrzycy.

Ważna rola diety w cukrzycyStwierdzono, że w przypadku cukrzycy często dochodzi do niedoborów wita-min i składników mineralnych w organi-zmie. Konieczność zachowania ścisłej, cukrzycowej diety może dodatkowo sprzyjać takim niedoborom. Ponie-waż niektóre witaminy i sole mineral-ne mają istotny wpływ na utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi oraz profilaktykę powikłań cukrzyco-wych, zalecane jest uzupełnianie diety cukrzycowej o te składniki odżywcze: •witaminyzgrupyB:B1,B2,B5,B6,

B12,PP,biotyna,kwas foliowy–istotnedlaprawidłowegometabo-lizmuwęglowodanówworganizmie;chroniąprzedryzykiemmiażdży-cy,zwiększonymwprzypadkucu-krzycy,

•składnikimineralne:magnez,cynk,chrom iselen–odgrywająrolęwprawidłowejgospodarcewę-glowodanowejorganizmu,m.in.wsyntezie,uwalnianiuiskutecznościdziałaniainsuliny;zapobiegająpo-wstawaniutypowegodlacukrzycy

niedoborumagnezu,związanegozjegozwiększonymwydalaniemzorganizmu,

•przeciwutleniacze:witaminyCiE–zabezpieczająkomórkiprzedszkodliwymdziałaniemwolnychrodników.Uosóbchorychnacu-krzycęobserwujesięwzmożonetworzeniewolnychrodników,dlate-gonależyzadbaćodostarczenieorganizmowiodpowiedniejdawkiantyoksydantów,np.witaminyC,Eiselenu.

Zioła a cukrzycaZioła mają w leczeniu (zwłaszcza w przy-padkach cukrzycy typu 2) ważne zna-czenie pomocnicze. Obniżają łagod-nie poziom cukru we krwi, ale przede wszystkim zapobiegają konsekwencjom cukrzycy: miażdżycy, infekcjom dróg moczowych i nerek, zaburzeniom me-tabolicznym, otyłości. Wymagają jed-nak regularnego stosowania. Wśród wielu surowców zielarskich stosowa-nych w leczeniu cukrzycy kilka od lat zajmuje ugruntowaną pozycję.

Liść borówki czernicy (Vaccinium myrtillus) – Myrtilli foliumLiść borówki zawiera garbniki kate-chinowe, flawonoidy, irydoidy, związ-ki mineralne, w tym związki chromu, oraz glukokininę – neomyrtylinę, która jest glikozydem kwasu galusowego. Surowiec jest od dawna wykorzystywa-ny w medycynie ludowej do leczenia

cukrzycy. U diabetyków obserwuje się zwiększoną przepuszczalność ścian kapilar i różnego rodzaju zaburzenia krążenia. Skuteczność wyciągu z te-go surowca w hamowaniu rozwoju

Z morwą – cukier Ci nie podskoczy!

Czy:• musisz dbać o poziom cukru we krwi?• chcesz utrzymać prawid∏ową wagę?• odchudzasz się?

Preparat dostępny w aptece

Pomoże Ci regularne stosowanie preparatu Doppelherz® aktiv Dla diabetyków + Morwa, którego składniki:

• zmniejszają przyswajanie cukrów z pokarmu

• zawierają witaminy i substancje mineralne zalecane w diecie cukrzycowej i odchudzającej

• zmniejszają łaknienie na słodycze.

DH morwa 210x148.5 swiat farmacji 8_2012.indd 1 12-07-27 16:14

wczesnych stadiów retinopatii (słabszą wprawdzie niż trokserutyny) wykazano w badaniach na zwierzętach. W innej pracy stwierdzono, że antocyjany bo-rówki czernicy zmniejszały przenikanie

albumin przez ściany kapilar i zapobie-gały uszkodzeniu śródmiąższowych naczyń limfatycznych u szczurów z do-świadczalnie wywołaną cukrzycą. Dłu-goterminowe podawanie preparatu antocyjanowego cofało już istniejące spowodowane przez cukrzycę zmiany w przepuszczalności kapilar.

Ziele rutwicy lekarskiej (Galega officinalis) – Herba GalegaeRutwica lekarska zawiera pochodne guanidyny – galeginę i hydroksy-4-galeginę, pochodne chinazolidyny – preaganinę, gorycze, garbniki oraz sole mineralne – głównie związki chromu. Rutwica obniża poziom glukozy we krwi nawet o ok. 30%. Za działanie to odpo-wiedzialne są głównie pochodne gu-anidyny, które są inhibitorami glukago-

KRYTERIA KONTROLI LIPIDÓW WE KRWI(badania laboratoryjne)

Cholesterol całkowity < 4,5 mmol/l < 175 mg/dl

Cholesterol LDL < 2,6 mmol/l < 100 mg/dl

Cholesterol HDL (kobiety) > 1,0 mmol/l > 40 mg/dl

Cholesterol HDL (mężczyźni) > 0,275 mmol/l > 10 mg/dl

Cholesterol nie HDL < 3,4 mmol/l < 130 mg/dl

Triglicerydy < 1,7 mmol/l < 150 mg/dl

KRYTERIA KONTROLI GLIKEMII (badania laboratoryjne)

Kontrola gospodarki węglowodanowejstężenie glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo

≤ 5,6 mmol/l ≤ 110 mg/dl

Wyniki samokontroli glikemii glikemia na czczo 3,9–5,0 mmol/l 70–90 mg/dl

glikemia po posiłkach 3,9–7,5 mmol/l 70–135 mg/dl

Hemoglobina glikowana HbA1C ≤ 6,1–6,5%

KRYTERIA KONTROLI CIŚNIENIA TĘTNICZEGO

RR < 130/80 mmHg

Tab. 2.

Tab. 1.

22

Farmakoterapia

23

Farmakoterapia

nu, wpływającego na rozpad glikogenu do glukozy, co z kolei zmniejsza stęże-nie glukozy we krwi – blokują nośniki glukozy, która jest transportowana do wnętrza komórki na zasadzie transportu aktywnego w ścianie jelita cienkiego. Zmniejsza to znacznie ilość glukozy, jaką organizm absorbuje z pokarmu. Istotna w działaniu hipoglikemicznym ziela rutwicy jest także obecność soli chromu, których brak lub niedobór w organizmie może sprzyjać powsta-waniu cukrzycy. Związki te są składni-kami wielu enzymów uczestniczących w przemianach cukrów i lipidów, wobec czego regulują poziom cukru we krwi do prawidłowego – w przypadku zbyt wysokiego poziomu (jak w cukrzycy) zmniejszają go, a gdy poziom cukru jest zbyt niski, podwyższają. Poza tym chrom hamuje enzym, który inaktywuje receptor insulinowy, zwiększa utylizację glukozy i wrażliwość komórek ß trzust-ki – poprzez pobudzanie aktywności tych komórek wpływa na produkcję insuliny, a przez to aktywnie uczestni-czy w przemianach węglowodanów. Stymuluje także przemiany energe-tyczne i syntezę kwasów tłuszczowych oraz pobudza transport aminokwasów do komórek, co przeciwdziała po-wstawaniu otyłości, gdyż ogranicza odkładanie tłuszczów oraz zapobiega powstawaniu miażdżycy przez regula-cję poziomu lipidów w krwi.

Owocnia fasoli zwyczajnej (Phaseolus vulgaris) – Pericarpium PhaseoliW owocni znajdziemy pochodne gu-anidyny (kwas amino-ß-guanidyno-izowalerianowy), kwas indolilooctowy (IAA), triterpeny – np. fazeolozyd D, kwasy organiczne – pipekolinowy, trau-matynowy, ponadto aminokwasy, sole organiczne (w tym pożądane związki chromu) oraz „organiczną krzemionkę”. Wyciągi z rośliny redukują hiperglikemię i przywracają równowagę węglowoda-nową. Jako związki działające hipo-glikemicznie wymienia się pochodną guanidyny, fazeolan, sole chromu oraz

IAA, który zmniejsza rozpad insuliny. „Krzemionka organiczna” ma korzystny wpływ na błony śluzowe, skórę oraz tkankę łączną. Jest także czynnikiem stabilizującym membrany komórkowe. Surowiec działa również moczopędnie – tym silniej, im bardziej upośledzona jest funkcja nerek.

Owoc jałowca pospolitego (Juniperus communis) – Juniperi fructusWśród związków obecnych w owo-cach jałowca wymienić należy olejek eteryczny, w którym obecne są mono- i seskwiterpeny, garbniki katechinowe, flawonoidy, leukoantocyjany i sole mi-neralne. W badaniach stwierdzono, że surowiec ten powoduje spadek stęże-nia cukru o 35% – zarówno u zwierząt zdrowych, jak i chorych na cukrzycę. Efekt ten jest prawdopodobnie wy-nikiem zwiększonej resorpcji glukozy do tkanek obwodowych, przy braku wpływu na wydzielanie insuliny. In-ne pozytywne wpływy obserwowane podczas badań farmakologicznych nad tym surowcem dotyczyły zmniej-szenia nadmiernego pragnienia i zre-dukowania zbyt dużego ubytku masy ciała u chorych zwierząt. Ze zbyt dłu-gim stosowaniem surowca wiąże się niebezpieczeństwo uszkodzenia nerek przez zawarty w olejku ß-pinen.

Nasienie kozieradki pospolitej (Trigonella foenum graecum L.) – Semen Foenum graecieZawiera m.in. substancje śluzowe w ilo-ści 20–30% (m.in. galaktomannany), saponiny o charakterze steroidowym, trygonelinę (betaina kwasu nikotyno-wego), cholinę, lecytyny, fitynę, flawo-noidy oraz olej tłusty. U pacjentów z cu-krzycą nieinsulinozależną oraz w grupie zdrowych ochotników zaobserwowa-no polepszenie obwodowej toleran-cji glukozy, spadek stężenia insuliny w surowicy oraz glukozy w wydalanym moczu po podaniu nasion sproszko-wanych, a także nasion pozbawionych goryczki (z jednoczesną utratą frakcji

tłuszczowej i saponinowej). Nasiona kozieradki mogą stanowić dodatek do żywności dla osób z cukrzycą typu 2 o umiarkowanym nasileniu, ze współ-istniejącą hipercholesterolemią.

Liść morwy białej (Morus alba) – Folium MoriLiście morwy białej zawierają substan-cje hamujące działanie enzymów od-powiedzialnych za rozkład węglowo-danów w organizmie (ograniczające metabolizm cukrów złożonych w gluko-zę). Dzięki temu część węglowodanów, przechodząc przez jelita, pozostaje niestrawiona i wydalona z organizmu, co w efekcie prowadzi do ograniczenia wchłaniania glukozy przez organizm i uzyskania niższego poziomu cukru we krwi po posiłkach.

Liść oliwny – Oleae foliumDzięki zawartej w liściu oliwnym oleu-ropeinie, związkowi z grupy polifenoli, wykazuje on działanie: antybakteryj-ne, przeciwgrzybicze oraz antywiruso-we. Wzmacnia organizm, zapobiega chorobom. Z uwagi na właściwości składników liść oliwny zwany jest na-turalnym antybiotykiem, który działa bezpiecznie na organizm. W każdym przypadku, gdy samopoczuciu towa-rzyszą zmęczenie, brak energii i czę-ste infekcje, liść oliwny może pomóc w odzyskaniu siły i zdrowia. Działanie tego surowca to uzupełnienie codzien-nej diety w polifenole, które wykazują działanie antyoksydacyjne i wzmacniają ogólną odporność organizmu, a tak-że normalizują ciśnienie tętnicze oraz poziom cukru we krwi i wspomagają funkcje systemu sercowo-naczynio-wego poprzez zwiększenie przepływu krwi w naczyniach wieńcowych.

Gorzki melon (Momordica charantia) – Momordicae fructusOwoc ten, o wdzięcznej polskiej na-zwie przepękla ogórkowata, balsamka ogórkowa albo po prostu gorzki me-lon, jest rośliną jednoroczną. Owocem jest jadalna jagoda o długości do

20 cm i kształcie podobnym do ogór-ka. Spożywa się je jako warzywo lub jako przyprawę, ma nieco gorzki, przy-pominający curry smak. W lecznictwie ludowym gorzki melon stosowany był od wieków w leczeniu cukrzycy, trudno gojących się ran, malarii, za-parć, lecz także jako środek poronny. Roślina zawiera saponiny, glikozydy, triterpeny, proteiny, sterole oraz olej tłusty. Niedojrzałe owoce okazały się dobrym źródłem witaminy C, prowi-taminy A, fosforu i żelaza. Badania wykazały, że za aktywność hipogli-kemiczną odpowiada mieszanina saponin steroidowych, znana pod nazwą charantyny, peptyd o działa-niu zbliżonym do insuliny oraz alka-loidy – wszystkie te składniki w naj-większym stężeniu występują w owo-cach melona. Stwierdzono również, że działanie hipoglikemiczne owoców przepękli ogórkowatej jest porówny-walne z siłą działania glibenklamidu, znanego leku przeciwcukrzycowe-go. Aktywność przeciwcukrzycową, oprócz ekstraktów z różnych części rośliny, wykazały także wyizolowane z melona gorzkiego związki charan-tyny, polipeptyd-p, kwas oleanolowy i 3-o-monodesmozyd. Dalsze bada-nia wyjaśniły dokładniej mechanizm obniżania poziomu cukru we krwi przez Momordica charantia, polega-jący na zwiększeniu liczby komórek ß w trzustce, zwiększeniu zużycia gluko-zy w wątrobie i mięśniach, inhibicję enzymów glukozo-6-fosfatazy i 6-bi-fosfatazy w wątrobie oraz stymulację obecnej w czerwonych krwinkach i wątrobie dehydrogenazy glukozo-6-fosfatazy.

Gurmar – Gymnema sylvestreBadania wykazały, że gurmar wywołu-je homeostazę glukozy krwi, podnosi aktywność enzymów biorących udział w spalaniu cukrów na drodze zależnej od insuliny, koryguje zmiany metabo-liczne w wątrobie, nerkach i mięśniach wywołane przez cukier, a także sprzyja regeneracji wysp Langerhansa i pod-

nosi poziom krążącej we krwi insuliny. Gurmar ma właściwości znieczulające kubki smakowe na języku i powoduje brak odczucia słodkiego smaku po-traw, co wiąże się ze zmniejszonym apetytem na słodycze.

Słonecznik bulwiasty, topinambur – Bulbus Helianthi tuberosiTopinambur uchodzi za roślinę pa-stewną. Jadalne są tylko jej rosnące pod ziemią bulwy, z wyglądu przy-pominające guzowate ziemniaki lub korzeń imbiru. W smaku podobne są do gruszki i ziemniaka. Można je spożywać na surowo, np. w sałatkach, ale także piec i gotować Badania na-ukowe wykazały, że bulwy topinam-buru zawierają niezwykle cenne ma-kro- i mikroelementy. Oprócz krze-mu, potasu, wapnia, fosforu, żelaza i cynku zawierają fruktozę, błonnik pektynowy i aminokwasy. Topinam-bur obniża poziom złego cholesterolu w organizmie, reguluje ciśnienie krwi oraz pracę przewodu pokarmowego, podnosi odporność organizmu i do-daje energii. Słonecznik bulwiasty to źródło inuliny – substancji sprzyjającej mikroflorze jelit, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, m.in. przy wchłanianiu wielu mikroelementów (wapnia, ma-gnezu, cynku), przy neutralizacji tok-syn pochodzących z pożywienia czy w procesach metabolizmu glukozy, tłuszczów, cholesterolu. Inulina działa jak rozpuszczalny błonnik pokarmowy, obniżając kaloryczność spożywanych pokarmów, co jest bardzo korzystne dla osób chcących utrzymać prawi-dłową wagę ciała. Obniża również indeks glikemiczny potraw, dlatego mogą ją spożywać diabetycy.

Kora cynamonowca – Cinnamonii cortexWysuszona kora młodych pędów cyna-monowca, pozbawiona korka i części kory pierwotnej, jest powszechnie zna-ną przyprawą, zwaną cynamonem lub cynamonem cejlońskim. W lecznictwie

stosowana jest kora cynamonowca oraz olejek cynamonowy. Kora zawiera do 4% olejku, garbniki, cukry i związki śluzowe. Wyciągi z kory są stosowane w dolegliwościach trawiennych, przy braku łaknienia, uczuciu pełności, wzdęciach, stanach skurczowych żo-łądka. Spożywanie cynamonu redu-kuje poziom glukozy we krwi, poziom trójglicerydów, cholesterolu frakcji LDL i cholesterolu całkowitego u chorych z cukrzycą typu 2.

ChlorellaTen maleńki, jednokomórkowy glon za-wiera niemal wszystkie potrzebne orga-nizmowi składniki odżywcze: niezbędne aminokwasy, nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy, minerały i pierwiastki śladowe. Zawiera więcej witaminy B12 niż wątroba wołowa. Pod względem zawartości chlorofilu żadna roślina zielona nie może się równać z chlorellą. Dzięki właściwościom łą-czenia i usuwania toksyn z organizmu glon ten jest cennym elementem diety w profilaktyce wielu cywilizacyjnych chorób. Szczególne działanie mają cztery składniki chlorelli: chlorofil, be-ta-karoten, czynnik wzrostu chlorelli CGF (chlorella growth factor) oraz sama ściana komórkowa. CGF po-budza produkcję makrofagów, które odpowiedzialne są za pochłanianie i niszczenie szkodliwych substancji, komórek nowotworowych, bakterii i wirusów. Chlorella jest szczególnie cenna w okresie jesienno-zimowym jako środek w profilaktyce przeciwgry-powej. Jest pomocna w takich scho-rzeniach jak reumatyzm, artretyzm, cukrzyca, zaburzenia ciśnienia, tra-wienia i wchłaniania, jak również w wi-rusowych i bakteryjnych infekcjach, grzybicach oraz alergiach. Chlorelli przypisuje się także właściwości od-mładzające organizm.

mgr farm. Tomasz Mrozowski