Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego

ROLA PRACY SOCJALNEJ

W PRZECIWDZIAŁANIU

ZJAWISKU

WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego

ROLA PRACY SOCJALNEJ

W PRZECIWDZIAŁANIU

ZJAWISKU

WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO

Katowice 2012

praca zbiorowa pod redakcją

Dominiki BłasiakIwony Piątkowskiej-Lipki

Recenzentprof. dr hab. Jerzy Krzyszkowski

RedakcjaDominika BłasiakIwona Piątkowska-Lipka

Projekt okładkiKrzysztof Ciupek

Redakcja, korekta,skład, łamanie i przygotowanie do drukuKolor Design Multimedia Groupkolor@kolordesign.com.pl

ISBN 978-83-926737-4-3

Copyright © by Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego

Publikacja wydana w ramach projektu systemowego „Kształcenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej województwa śląskiego” realizowanego przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego współfi-nansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

DrukDrukarnia „WDN”, Wrocław

Spis treści

Wstęp .......................................................................................................................................................... 9

Wykluczenie społeczne – zarys zjawiska ............................................................................ 11Halina Misiewicz

Część I PRACOWNIK SOCJALNY JAKO PROFESJA

Kształcenie i doskonalenie zawodowe jako wyznacznik profesjonalnej pomocy wobec osób wykluczonych społecznie ................................ 25Anna Zasada-Chorab

Prestiż zawodu pracownika socjalnego w polskim systemie pomocy społecznej .............................................................................. 33Piotr Gierek

Etapy doświadczania pracy socjalnej ..................................................................................... 47Beata Żukowska

Część IIMETODY I NARZĘDZIA PRACY PRACOWNIKA SOCJALNEGO

Znaczenie relacji w pracy socjalnej .......................................................................................... 53Blanka Długi

Coaching w pracy socjalnej. Jakie mogą być źródła oporu przed uczestnictwem w procesie coachingu? .................................................................................................................... 71Renata Gawłowska

Coaching i „Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach” w pracy socjalnej ............................................................................................................................... 77Katarzyna Rewucka

Czy mediację można zastosować w pracy zespołu interdyscyplinarnego? ....... 84Ewa Krytowska

Opracowanie planu pracy – wyzwanie dla klienta i pracownika socjalnego ................................................................................................................ 90Agnieszka Kaintoch

Rola pracownika socjalnego przy zawieraniu, monitorowaniu, ewaluacji kontraktu .................................................................................... 96Anna Rudzka

Refleksje wokół „Rozmów o rozwiązaniach” autorstwa Petera de Jonga i Insoo Kim Berga oraz sugestie dostosowania metody do reguł w relacjach interpersonalnych Polaków ....................................................................................................... 101Leszek Trzaska

Część IIIPRACA SOCJALNA Z RÓŻNYMI KATEGORIAMI KLIENTÓW

Praca socjalna a człowiek w podeszłym wieku ............................................................... 133Zofia Szarota

Codzienna praca pracownika socjalnego w Domu Pomocy Społecznej „Senior” w Rudzie Śląskiej ......................................... 150Natalia Raźniewska, Anna Heda, Grzegorz Śledziona

Działalność świetlicy dla dzieci romskich w Zawierciu ............................................. 154Kamila Grabowska

Część IVPRACA Z RODZINĄ

Praca z osobami i rodzinami w sytuacji kryzysowej .................................................... 161Jarosław Tarnowski

Wdrożenie metody pracy „Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach” w projekcie „Asystent rodziny” w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie ................................................................................................................................ 172Wiesława Krauze

Wskazania do pracy z rodziną w paradygmacie systemowym, czyli o tym, jak nie przestraszyć się rodzinnego upiora ............................................. 182Damian Zdrada

Podejście systemowe w pracy z rodziną wieloproblemową .................................... 194Elżbieta Nowak

Praca socjalno-wychowawcza i terapeutyczna z rodziną z wieloma problemami ........................................................................................... 202Izabela Krasiejko

Część V PARTNERSTWO LOKALNE NA RZECZ POMOCY OSOBOM STARSZYM, NIEPEŁNOSPRAWNYM I CHORYM W ŚRODOWISKU ICH ZAMIESZKANIA

Starość jako wyzwanie dla pracy socjalnej w środowisku lokalnym .................. 223Ryszard Majer

Praca socjalna a partnerstwo lokalne na rzecz osób potrzebujących................... 235Aleksandra Piątek

Codzienna praktyka i działania pomocowe w ramach partnerstwa lokalnego na rzecz osób starszych, niepełnosprawnych i chorych ................................................................................................... 241Marcin Kompert

Część VI PRACOWNIK SOCJALNY JAKO ANIMATOR ZMIAN W ŚRODOWISKU LOKALNYM – JEGO ROLA I ZNACZENIE W REALIZACJI PROGRAMÓW AKTYWNOŚCI LOKALNEJ

Aktywizowanie kapitału społecznego w projektach organizowania społeczności lokalnej na przykładzie rewitalizacji ...................... 249Witold Mandrysz

Doświadczenie i praktyka pracownika socjalnego w realizacji PAL ................... 262Katarzyna Flak, Justyna Orłowska, Michał Szydłowski, Katarzyna Trzewiczek

Spis treści

„Człowiek – najlepsza inwestycja”– doświadczenia z organizacji wolontariatu w Szopienicach oraz realizacji programu Centrum Aktywności Lokalnej w Szopienicach ..................................................................................................................................268Agnieszka Rzepecka

Ewaluacja w projektach systemowych ośrodków pomocy społecznej (na przykładzie projektów realizowanych w gminach województwa śląskiego) ....................................................................................285Krystyna Faliszek

PO KL – szansa czy zagrożenie dla pomocy społecznej? .......................................299Monika Struska–Bancerz

O autorach ...........................................................................................................................................304

9

WstępJednym z najważniejszych wyzwań współczesnej polityki społecznej jest prze-ciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Zgodnie z definicją przyjętą w Na-rodowej Strategii Integracji Społecznej dla Polski (2003 r.) wykluczenie spo-łeczne to „sytuacja uniemożliwiająca lub znacznie utrudniająca jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicz-nych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie docho-dów w godny sposób...”.

Działania mające na celu łagodzenie zjawiska wykluczenia społecznego znalazły się w zapisach różnych dokumentów strategicznych na szczeblu cen-tralnym, regionalnym i lokalnym. Realizowanych jest wiele inicjatyw i pro-jektów ukierunkowanych na ograniczenie jego skali. Podejmują je zarówno jednostki publiczne, ustawowo powołane do wspierania osób w procesie prze-zwyciężania trudnych sytuacji życiowych, jak również organizacje społeczne i pozarządowe.

Niezwykle ważną, gdyż oddziałującą bezpośrednio na środowisko zagro-żone lub dotknięte wykluczeniem społecznym, rolę odgrywa praca socjalna. Ma ona na celu (zgodnie z ustawą o pomocy społecznej) pomoc osobom i rodzi-nom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społe-czeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie wa-runków sprzyjających temu celowi. Oprócz stosowanych tradycyjnych metod pracy socjalnej, w obecnej aktywnej polityce społecznej obserwuje się adapto-wanie nowych podejść i rozwiązań, takich jak: coaching, podejście skoncentro-wane na rozwiązaniach, partnerstwa lokalne czy programy aktywności lokal-nej. Na wprowadzanie innowacji i rozszerzanie działań niebagatelny wpływ ma z pewnością szeroki dostęp do środków Unii Europejskiej, w szczególności w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Wstęp

Przygotowując się do wydania publikacji, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na początku 2012 roku zwrócił się z proś-bą do instytucji pomocy i integracji społecznej oraz pracowników naukowych o opracowanie artykułów na temat szeroko rozumianej pracy socjalnej. W re-zultacie udało się zgromadzić materiał, który zawiera zarówno teoretyczne podstawy pracy socjalnej, jak i praktyczne doświadczenia związane z codzien-ną pracą na rzecz osób zagrożonych lub już dotkniętych wykluczeniem spo-łecznym. W publikacji zamieszczono 27 artykułów, których zawartość pozwo-liła zrealizować cel, jaki przyświecał tej inicjatywie wydawniczej – utworzenie swoistego kompendium wiedzy na temat pracy socjalnej w jej współczesnym wymiarze. Znajdą w niej Państwo refleksje na temat zawodu pracownika socjal-nego, opisy i przykłady wykorzystywanych od dawna oraz wprowadzanych w nowoczesnej pracy socjalnej metod i narzędzi pracy, doświadczenia z pracy z różnymi grupami klientów, ze szczególnym uwzględnieniem rodziny. Będą Państwo mieli również możliwość zapoznania się z efektami działań pracow-ników socjalnych podejmowanych w ramach programów aktywności lokalnej oraz współpracy różnych instytucji i środowisk na rzecz osób starszych, nie-pełnosprawnych i chorych w ramach partnerstw lokalnych. Publikację kończą artykuły podejmujące temat wykorzystywania środków Unii Europejskiej po-chodzących z Europejskiego Funduszu Społecznego w projektach systemowych instytucji pomocy społecznej.

Wydanie publikacji jest integralną częścią realizowanego przez Regional-ny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki projektu systemowego „Kształcenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej województwa śląskiego”, którego ce-lem jest wzrost jakości kompetencji zawodowych pracowników realizujących zadania pomocy i integracji społecznej.

Mamy nadzieję, że dzięki zaprezentowaniu zarówno rozważań teoretyków, jak i spostrzeżeń praktyków opartych na ich własnych doświadczeniach zawo-dowych, oddana w Państwa ręce książka stanie się cennym źródłem wiedzy na temat roli pracy socjalnej w przeciwdziałaniu zjawisku wykluczenia spo-łecznego oraz inspiracją do podejmowania skutecznej pracy na rzecz osób nim dotkniętych.

Regionalny Ośrodek Polityki SpołecznejWojewództwa Śląskiego