ROCZNIK NAUKOWY Wydziału Zarządzania w Ciechanowie · native speaker Piotr-Peter Wierzchowski...

�

Jan Rusinek

Wyższa Szkoła Menedżerska w WarszawieWydział Zarządzania w Ciechanowie

ROCZNIK NAUKOWYWydziału Zarządzania w Ciechanowie

Zeszyt 1-4 Tom VI

Ciechanów 2012

RESEARCH YEARBOOK Faculty of Management in Ciechanów

�

RADA REDAKCYJNA: Lech Jaczynowski (red. nacz.), Marek Kowalski, JerzyOmieciński,JanRusinek,WiesławSzczęsny

sekretarz redakcji Emilia Jaczynowskanativespeaker Piotr-PeterWierzchowski

Recenzencizewnętrzni: JanuszArcipowski,ZbigniewDziubiński, Roman Goryszewski, Andrzej Grzebieniak, MarianKowalewski,MartaPastwa,MarekWalczak,

ŁukaszWiater

© Copyright byOficynaWydawniczaim.prof.LeszkaKrzyżanowskiegoWSMWarszawaiWydziałZarządzaniawCiechanowie

ISSN1897-4716

Adres wydawnictwa: Adres redakcji:WyższaSzkołaMenedżerska WydziałZarządzaniaWSMul.Kawęczyńska36 ul.Żórawskiego503-772Warszawa 06-400Ciechanów

e-mail: [email protected]

Korektatechniczna–EwaŚwierkoszTłum.naj.angielski–RafałZadrożny

Drukioprawa:„Graf-Druk”06-400Ciechanów,ul.Gostkowska39

�

SPIS TREŚCI

Ekonomia i finanse [Economy and Finances] WiesławSzczęsny;Przyczynek do dyskusji o roli współczesnego

przedsiębiorstwa[ContributiontotheDiscussionAbouttheRoleof Modern Enterprise] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Marian Daniluk;Ryzyko inwestycyjne na rynkach finansowych [Investment

RisksofFinancialMarkets(TheoryandPractice)]....................DorotaSitnik;Mechanizm transmisji, inflacja i interwencja państwa w ujęciu

monetarystów[MechanismofTransmission,InflationandState’s InterventionintheViewofMonetarists]........................... Prawo i zarządzanie [Law and Management] WiesławHuba,Elżbieta Ślaska;Elektroniczna forma ksiąg wieczystych jako

środek na usprawnienie tej instytucji[ElectronicFormofLandRegistersasaWaytotoImprovetheFunctioningoftheInstitution].............

Paweł Czarnecki; Główne problemy edukacji i kształcenia pracowników socjalnych w Polsce[MainProblemsofEducationandSchoolingofSocialWorkersinPoland].............................................

ZbigniewPawlak,AndrzejSmoleń;Zasady budowy współczesnych systemów wynagradzania w przedsiębiorstwach[ConstructionPrinciplesofModern

RemunerationSystemsinCompanies].............................RomanLusawa;Laborem exercens – encyklika Jana Pawła II o pracy ludzkiej

z okazji 90 rocznicy encykliki Rerum novarum [Laborem Exercens EncyclicalbyJohnPaulIIonHumanWorkontheOccasionof90th

AnniversaryofRerumNovarumEncyclical].........................KatarzynaSzymańska;Przegląd współczesnych poglądów na zarządzanie

zasobami ludzkimi w projektach[ReviewofContemporaryOpinionson HumanResourcesManagementinProjects].........................

Informatyka i matematyka [InformationTechnologiesandMathematics]JanRusinek;Rachunek prawdopodobieństwa wspomaga dydaktykę [Calculus ofProbabilityEnhancesDidactics]................................

Przegląd piśmiennictwa[ReviewoftheLiterature]LidiaBiałoń;O książce Johna C. Bogle pt. Dość. Prawdziwe miary bogactwa,

biznesu i życia[AbouttheBookbyJohnC.Bogle–„Enough”. TrueMeasuresofMoney,Business,andLife]...........................

ROCZNIKNAUKOWYWYDZIAŁUZARZĄDZANIAWCIECHANOWIE1-4(VI)2012

5

17

29

39

63

85

113

129

151

167

�

AndrzejBuszko;Recenzja pracy zespołowej pt. Zarządzanie działalnością innowacyjną[ReviewofaJointPublicationEntitled„Management

ofInnovativeBusiness”]......................................... Ku czci[InMemoryof]DariuszZagrodny;Ku pamięci prof. Zdzisława Naniewicza [In Memory ofProf.ZdzislawNaniewicz].................................. Kongresy, konferencje, sympozja [Congresses,Conferencesand

Symposia]PawełCzarnecki; Uroczystości jubileuszu 10. lecia Vysokej Školy

Zdravotníctva a sociálnej práce sv. Alžbety w Bratysławie [10thAnniversary Jubilee Celebrations Vysokej ŠkolyZdravotníctvaaSociálnej

Prácesv.AlžbetyinBratislava] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Polemiki [Discussion]LechJaczynowski;Jakość kryteriów oceny jakości nauki

i kształcenia[QualityofCriteriaofAssessmentofScienceand Education] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Streszczenia w języku angielskim [Abstracts in English] . . . . . . . . . . . . . .

Informacja o autorach opracowań zamieszczonych w niniejszym numerze[InformationontheAuthors]............................

Instrukcja techniczna dla autorów opracowań [Technical Instructions forAuthorsofArticles].........................................

Szanowni Autorzy Drodzy Czytelnicy

Niniejszym informujemy, że decyzją Ministerstwa Nauki i SzkolnictwaWyższego z 13września 2012 r., nasz RocznikNaukowywpisany został nalistę„B”(alfabetycznywykazczasopismpunktowanychnieposiadającychIF)znajdujesiętampodnumerem1253.

RedakcjaCiechanów2012r.

Spis treśc i

177

183

185

189

203

211

213

�

EKONOMIA I FINANSE

Wiesław Szczęsny

PRZYCZYNEKDODYSKUSJIOROLIWSPÓŁCZESNEGOPRZEDSIĘBIORSTWA

[słowa kluczowe: celdziałalnościgospodarczej,funkcjeprzedsiębiorstwa,oto-czenierynkoweinierynkoweprzedsiębiorstwa,wydatkipubliczne]

StreszczeniePrzedmiotemartykułujestrolaprzedsiębiorstwaijegofunkcje,jakiespełnia

wewspółczesnejgospodarce.Teząartykułujestto,żeprzedsiębiorstworealizującswojeindywidualnecelespełniatakżefunkcjespołeczne,bezktórychniemożliwyjest rozwój gospodarczy i zaspokojenie rosnących potrzeb zbiorowych.Artykułskładasięztrzechczęści,wktórychautorpodejmujeproblematykęceluprzed-siębiorstwa,otoczenia rynkowego inierynkowegoprzedsiębiorstwaorazźródełfinansowaniasektorapublicznego.Wniosekkońcowysprowadzasiędopostulaturacjonalnościinstytucjiotoczenianierynkowego,odktórychwdużejmierzezale-żywykorzystaniepotencjałumaterialnegoiintelektualnegoprzedsiębiorstw.

* * *

1. Kilka uwag o celu przedsiębiorstwa

Podejmującdyskusjęoroliprzedsiębiorstwawgospodarcekoniecznejestzde-finiowanie jego celu. JużwXVIIIwiekuAdamSmithwskazał na zysk przed-siębiorcy,któryjestwarunkiempodjęciadziałalnościgospodarczej.Kapitał,abyprzynieść swojemu właścicielowi zysk powinien zostać użyty do wytwarzania,przetwarzanialubnazakupdóbriodprzedażichpowyższejcenie.Kapitałniemożeprzynieśćprzedsiębiorcyżadnegozysku,dopókipozostajewjegoposiadaniulubdopókizachowujetęsamąpostać.Towary,któreposiadakupiec,nieprzynio-sąmuzysku,dopókiniesprzedaichzapieniądze,azpieniędzytakżeniebędziemiałkorzyści,dopókiichznowuniewymieninatowary.Kapitałkupcaodpływa


�

odniegonieustanniewjednejpostaci,awracawinnej,przynosząckupcowizysk[Smith,2007,s.312].

Warto zwrócić uwagę, że myśl ta została sformułowana na podstawie ba-dań nad naturą i przyczynami bogactwa w warunkach rynkowych zbliżonychdowolnejkonkurencji.Ponadtoprodukcjaorazwymianaproduktówitowarów,o których pisał A. Smith była głównym sposobem zastosowania kapitału i po-większania bogactwa.Ale jużwXIX sytuacja zaczęła się radyklanie zmieniać.Postęp techniczny izwiązanyznimrozwójwielkichorganizacjigospodarczychzmienił warunki gospodarowania i sposoby powiększania bogactwa. Te nowewarunki dość obrazowo przedstawił Thorstein Veblen. Przedsiębiorca jest za-interesowany pomnażaniem zysku, tj. „robieniem” pieniędzy, natomiast ma-szyna i osoba ją obsługująca wytwarzaniem dóbr. Jeżeli maszyna sprawniefunkcjonuje, to gdzie jest miejsce dla przedsiębiorcy, którego jedynym celemjestzysk?Wsystemie idealnymniemadlaniegomiejsca.Maszynanie intere-sujesięwartościąizyskiem,wytwarzajedyniedobra.Przedsiębiorcamożerea-lizowaćswójcelwramach„machinyspołecznejjedyniedziękitemu,żeprzeciwniejkonspiruje”.Jegofunkcjapoleganatym,abyperiodycznieprzerywaćregu-larnytokprodukcji izpowstałegozamętuciągnąćzyski.Wtymceluprzedsię-biorca tworzynadbudowęnad realnymaparatemprodukcyjnymskładającą się zkredytów,pożyczek,emisjiakcjiorazfikcyjnychtransakcjifinansowych.Takon-strukcjafinansowa„huśtasięwgóręiwdół”idziękispekulacyjnejgrzefinan-sowejpozwalanarealizacjęzyskówujednych,kosztemdrugich.Przykłademjestzałożeniew1901r.wielkiegotrustustalowegoUnited States Steel Corporationja-koorganizacjiskupiającejkilkajednostekprodukcyjnych,łączniezwielkimipie-camihutniczymi,liniamikolejowymiikopalniamipodwspólnymkierownictwemkoordynującym działalność całej organizacji. Realna wartość korporacji szaco-wanabyławówczasnaok. 303mlndolarów. Jednakżepowyemitowaniuakcji iichsprzedażywielkośćkapitałunetto,jakiwpłynąłdokasyprzedsiębiorstwabyłdwukrotniewiększy.Niewpłynęłotonazwiększenieprodukcjistali,służyłona-tomiast„podtrzymaniucałejtejbudowliirracjonalnejpotęgifinansowej”[Veblen,1904,za:J.Semkow,1988,s.96-97).

Realnawymianarynkowaprzestałabyćwarunkiemkoniecznympowiększa-niakapitału.J.M.Keyneswswoimgłównymdzieleporównywałrynekakcjiiza-chowaniainwestorówdokonkursunanajpiękniejszątwarz.Wcałejtejzabawienietylechodzioto,któratwarzjestnajpiękniejsza,aleoto,którazatakązosta-niewybrana.Tylkowówczasmożna otrzymaćnagrodę [Keynes, 2003, s. 137].Współczesne przedsiębiorstwa,w szczególności korporacje nie odpowiadają jużstereotypom„kupca”.Zmieniłysięichcele,awięcirolawgospodarce.Znaczą-

Wies ławSzczęsny

�

cymiczynnikamibogactwastająsiępozycjaprzedsiębiorstwanarynku,kreowa-niewartościprzezobrótinstrumentamifinansowymiorazpodejmowanietakichdziałańzarządczych,któremaksymalizującenęakcjinarynku.

Związane to jest z pewną ewolucją w postrzeganiu celu przedsiębiorstwa.Celemogąbyćróżne;wzależnościodskalidziałalnościgospodarczej,formyor-ganizacyjnejprzedsiębiorstwa,specyfikirynku,atakżeodhoryzontuczasowego, wktórymcelmabyćzrealizowany.Horyzontmożebyćkrótki–zazwyczajobej-mującyjedenrokbudżetowy,aleteżmożeobejmowaćokreskilkuletnilubnawetdłuższy.Możnateżwyobrazićsobieceldługookresowy,strategiczny,doktóregodążyprzedsiębiorstwonieprecyzującprzedziałuczasowego.Znalazłotowyrazwewspółczesnejteoriifinansówprzedsiębiorstwa.Głównymargumentemzatakimwłaśnierozwiązaniembyłakoniecznośćpewnegokompromisumiędzydążeniemdorentowności,awięcdozyskuiograniczeniemryzykarynkowego.Kompromistenwynikazesprzecznościmiędzycelamibieżącymiistrategicznymi.

Dążeniedorentownościwymagaodprzedsiębiorstwaskutecznejpolitykisprze-dażyiracjonalizacjikosztówdziałalności.Działaniateodnosząsięwgruncierzeczydozarządzaniabieżącego.Drugakategoriacelówdotyczydziałańzmierzającychdozapewnieniakontynuacjidziałalnościwdługimokresie,awięctrwałegorozwojuiograniczeniaryzykaupadłości.Jakwynikazpraktykiceleteniezawszesązesobązbieżne,anawetmogąsięnawzajemwykluczać.Koniecznewięcbyłozdefi-niowanietakiegoceluprzedsiębiorstwa,któryuwzględniałbyzarównocelebieżące,jakidługoterminowe.Przyjęto,żecelemtymjestmaksymalizacjarynkowejwar-tościakcjiprzedsiębiorstwa,cojesttożsamezmaksymalizacjąwartościrynkowejprzedsiębiorstwa (Ross,Westerfield, Jordan,1999, s. 26).Podobniedefiniuje celprzedsiębiorstwaE.F.Brigham.Twierdzion,żepodstawowymcelemzarządzaniajestmaksymalizacjamajątkuakcjonariuszy,cooznaczamaksymalizacjęcenyak-cjizwykłych(Brigham,1996,t.1.,s.30).Ponieważcenaakcjiutożsamiawartośćrynkowąodpowiedniejczęścimajątkuprzedsiębiorstwa,toiloczynliczbyakcjiiichcenykształtującejsięnarynkuwyznaczawartośćrynkowąprzedsiębiorstwa.

Poglądytedotycząkorporacji,któraswójcelrealizujewsposóbbezpośredni–narynkukapitałowym.Jednakżepozostałeprzedsiębiorstwatakżesązainte-resowaniepowiększaniemwartoścityle,żewsposóbpośredni,gdyżniesązor-ganizowanewpostacispółkiakcyjnej.Umożliwiaimtotzw.rynekuniwersalny,któryspełniafunkcjeinformacyjnewzakresiecenipopytu.Tonatejpodstawieprzedsiębiorcypodejmujądecyzjeoalokacjikapitału– rozpoczęciudziałalnościgospodarczejlubjejzakończeniu.Owartościprzedsiębiorstwanienotowanegonagiełdachpapierówwartościowychbędzie świadczyć skala obrotów, stabilne lubrosnącecenyjegoproduktówistabilnezyskiwskazującenamożliwościrozwoju.

Przyczynek do dyskus j i o ro l i współczesnego przeds iębiorstwa

�

Drogadoosiągnięciaceludługoterminowego,jakwynikazwcześniejprzed-stawionychmyśli,możebyćróżna.Częśćprzedsiębiorstwmożepowiększaćswojąwartośćprzezdziałania,któreniewielemająwspólnegoztzw.fundamentalnymiczynnikamiwartości. Innezkoleimogą funkcjonowaćwtzw.szarejstrefie lubprowadzić działalność gospodarczą niezgodną z etyką biznesu.Działania takiemusząbudzićuzasadnionąkrytykę.Wartykulepominiętotękwestię,natomiastporuszonoproblemzupełnieinnejnatury.

Wszystkie przedsiębiorstwamożna postrzegać jako pewien fenomen zwią-zanyzorganizacją.Zaletyorganizacji jakoformyprowadzeniadziałalnościgo-spodarczejszerokoprzedstawiłwswoichpracachR.H.Coase.Postawiłonkilkaważnychpytań.Dlaczego jednostka gospodarującanie sprzedaje bezpośrednioswoichproduktównarynku?Dlaczegomechanizmkoordynacjirynkowejniere-gulujewszystkichrodzajówdziałalności?Iwreszcie,dlaczegowymianarynkowaodbywasięzapośrednictwemorganizacji,jakąjestprzedsiębiorstwo.Otóżwra-machprzedsiębiorstwamożliwajestkoordynacjaprowadzonejdziałalności(op-artanahierarchicznejstrukturze jejuczestników),którabywaefektywniejszaniżkoordynacjaprzezrynek.Decydująotymkosztytransakcyjne.Sątokosz-typoszukiwaniaizbieraniainformacji, ichprzetwarzania,zawarciatransakcjiorazkosztymonitorowaniaiwindykacjinależności.Lapidarnieujmując,chodziokosztyposzukiwania„adekwatnychcen”.„Jeżelikosztytransakcjisąwysokie,tokoordynacjawramachfirmywykazuje tendencjędozastępowaniaregulacjirynkowej.Jeżelijednakkosztyorganizacjiwramachfirmysąwyższeodkosztówtransakcji, to regulacjaprzez rynekodzyskuje swojąnadrzędność”.Podstawo-wąprzesłankąistnieniaorganizacjijestwłaśnieredukcjakosztówponoszonych wtransakcjachrynkowych[Bremont,Salort,1997,s.21,Kamerscheniin.,1993,s.500].

Prowadzeniedziałalnościgospodarczejwformietakrozumianejorganizacjiprzynosiwymiernekorzyściamiwłaścicielowilubudziałowcom.Tonaconależyzwrócićuwagę,toto,żedążącdoosiągnięciawłasnychcelów,przedsiębiorstwostaje sięniezbędnymogniwemcałej gospodarki,warunkującym jej rozwójorazzaspokojeniepotrzebindywidualnychipotrzebzbiorowych.Poprzezdążeniedoceluprzedsiębiorstwarealizująróżnefunkcjespołeczne.

2. Przedsiębiorstwo jako instytucja ekonomiczno-społeczna

Przedsiębiorstwofunkcjonujewokreślonymotoczeniu,odktóregozależyjegorozwój.Jednocześniesamostanowiprzesłankęistnieniapodmiotówtegootocze-nia.Podmiotytetworząotoczenierynkoweinierynkoweprzedsiębiorstwa.Zwró-

Wies ławSzczęsny

�

cętuuwagęnaodmiennesposobyujęciategootoczeniaiwkonsekwencjinaróżnerozłożenieakcentówcodoroliprzedsiębiorstwawewspółczesnejgospodarce.

Po pierwsze przedsiębiorstwo jest instytucją ekonomiczno-społecznąumoż-liwiającą współpracę i osiąganie korzyści przez różne grupy społeczne. Każda ztychgrupkierujesięwłasnyminteresemigotowajestponieśćpewnenakładynarzeczprzedsiębiorstwa,abyosiągnąćokreślonekorzyści.Takieujęcieprezentujetabela1.

Tabela 1. Przedsiębiorstwo w ujęciu społecznym

Grupy społeczne Nakłady KorzyściKlienci Zapłatazatowar TowarPracownicy Praca PłaceWłaściciele Inwestycja ZyskPożyczkodawcy Udzielonepożyczki OdsetkiDostawcy Dostarczonemateriały Zapłatazamateriały

Państwo Infrastruktura,drogi,bezpieczeństwopubliczne Podatki

Źródło: Finance,UniversityofStrathclyde;cyt.za:GajdkaJ.,WalińskaE.,Zarządza-nie finansowe – teoria i praktyka,2000,FRRwPolsce,s.21.

Jeżelinaukładtychzależnościspojrzymywperspektywiedługiegookresu,towarunkiemfunkcjonowaniairozwojuprzedsiębiorstwajestjegootoczeniere-prezentowaneprzezwymienionegrupyspołeczne.Związektenjestwarunkiemistnieniaprzedsiębiorstwaiviceversa.Przedsiębiorstwoosiągakorzyściztytułuuczestniczeniawsystemiegospodarczymaletakżemaobowiązkiwzględempozo-stałychgrupspołecznych.

Takisposóbujęciazależnościmiędzyprzedsiębiorstwemijegootoczeniemna-wiązujedoteoriiprzedsiębiorstwaH.I.Ansoffa.Wedługniegopozycjarynkowaprzedsiębiorstwaijegocelesąwypadkowąoczekiwańisiływpływuposzczegól-nychgrupinteresów.Wmiarępojawianiasiękorzyścidlaposzczególnychgrup,wartośćprzedsiębiorstwabędzierosła.Przedsiębiorstwoniejestautonomicznym„tworem”aleczęściąsystemu,wktórympowinnouwzględniaćnietylkowłasnepartykularnecele,aletakżeceleipotrzebyotoczenia.

Podobnie rolę przedsiębiorstwa postrzega E. Czerwińska (1995). Przedsię-biorstworynkowejakozorganizowanainstytucjaspołeczna(formadziałanialu-dzi)podejmujedziałaniapolegającenatransakcjachkupnaisprzedaży,przyczymdokonujetychtransakcji,abyzrealizowaćswojecele.Analizująctedziałaniaodstronyrynku,przedsiębiorstwojestjedynąformąorganizacjigospodarczej,któ-


�0

rapełni rolępodmiotu tych transakcji.Uwzględniając specyfikęotoczenia, siłę ikierunekoddziaływanianaprzedsiębiorstwo,wyróżniasięczterysegmentyoto-czeniaprzedsiębiorstwa:

1) rynektowarówiusług,2) rynekpracy,3) rynekfinansowy,4) władzepaństwoweilokalne.Związki przedsiębiorstwa z jego otoczeniemprzybierają charakter przepły-

wówrzeczowo-pieniężnychlubtylkopieniężnych.Przepływymiędzyprzedsiębior-stwem,apierwszymitrzemasegmentamiotoczeniamającharakterdwustronny,toznaczywystępujetuświadczeniewzajemne.Narynkutowarówiusługprzed-siębiorstwowystępujezarównowrolisprzedawcy,jakiodbiorcy.Sprzedażpowo-dujekontrświadczeniewpostacizapłatyododbiorcyanabycie,kontrświadczeniewkierunkudostawcy.Podobniejestnarynkupracy.Ekwiwalentemzaświadczonąpracęjestwynagrodzenie.Segmenttrzeciróżnisiętym,żezarównoświadczeniejak ikontrświadczeniemacharakterpieniężny.Natomiast specyfiką segmentuczwartegojestto,żeprzepływymającharakterjednokierunkowy,tj.uregulowa-nie zobowiązania skarbowegoniepowoduje świadczenia zwrotnego.Gdybyniebyłowięcprzedsiębiorstw,niebyłobyrównieżjednostekspecjalizującychsięwichobsłudze.Wtymznaczeniuprzedsiębiorstwojestcentralnympodmiotem,któryfunkcjonujew określonymukładzie gospodarczym lub inaczejmówiącw okre-ślonymotoczeniu.Oddziałujenapodmiotytegootoczeniaalejednocześniesamomusiuwzględniaćichpotrzeby.

Związkiteuwzględnianesąwpolitycefinansowejprzedsiębiorstwa,obejmu-jącejpolitykępozyskiwaniafunduszy,politykęlokowanianadwyżek,atakżepoli-tykęochronnąiobronną.

Tabela 2. Otoczenie finansowe przedsiębiorstwa

Otoczenie rynkowe Otoczenie nierynkowe

Politykapozyskiwania funduszy

Polityka lokowania nadwyżek

Polityka ochronna

Polityka obronna

Instytucjepośrednictwafinansowego(pozatowarzystwa-

mi ubezpieczeniowymi)

Towarzystwa ubezpieczeniowe

Instytucjeifunduszepublicznesektorarządowego

Instytucje ifunduszepublicznesektorasamorządowego

Źródło: opracowaniewłasne na podstawie: E. Czerwińska, Związki finansów przedsię- biorstw z bankami, budżetem i ubezpieczycielami,1995,AE,Katowice,s.361.

Wies ławSzczęsny

��

Politykapozyskiwaniafunduszykoncentrujesięwokółdwóchobszarów.Pierw-szymjestkosztkapitału,drugimstrukturakapitałowaprzedsiębiorstwa.Obatezagadnienia są ważnym elementem polityki finansowej przedsiębiorstwa, gdyżwpływająnapoziomrentownościiryzyka.Politykaochronnazwiązanajestzde-cyzjamizmierzającymidoograniczeniastratwaktywachprzedsiębiorstwa,mogą-cychwystąpićzarównowdziałalnościgospodarczejjakizpowodudziałaniaczyn-nikówlosowych.Natomiastpolitykaobronnaprzedsiębiorstwamanaceluochronęjegowartościprawnychorazzmniejszenieciężarówpodatkowych.Wtymostatnimprzypadku polityka przedsiębiorstwa polega nawykorzystywaniu rozwiązań sy-stemowychzmniejszającychpodstawęopodatkowania,wymienionychwustawachpodatkowychorazordynacjipodatkowej.Przykłademmogąbyćtuulgiwpodatkudochodowym,zwolnieniapodatkowelubodroczeniespłatynależnościpodatkowej.

Jakwynika z tabeli 2, polityka obronna skierowana jestw stronę sektorapublicznego.Jesttopewneuproszczenie,gdyżprzedsiębiorstwadążącdoopty-malizacjiswoichwynikówfinansowych,podejmujądziałaniaobronneskierowanetakżew stronępodmiotów rynkowych.Polegają onenaprzerzucaniu ciężarówpodatkowych(przynajmniejczęściowo)naswoichdostawcówlubodbiorców.Sta-nowitoelementpolitykifinansowejprzedsiębiorstwazmierzającejdo„obrony”swoichdochodówlubswojegomajątku.Skutecznośćprzerzucaniapodatkuzależyodpozycjirynkowejprzedsiębiorstwairodzajupodatku.Rozróżniasięprzerzu-caniepodatku„wprzód”i„wstecz”.Pierwszysposóbzmniejszeniaciężarówpo-datkowychmamiejscewówczas, gdy przedsiębiorstwo podwyższa ceny swoichproduktów. Część podatku przerzuca na odbiorców swoich produktów i usług.Przerzucaniepodatku„wstecz”,awięcnadostawcówpoleganawymuszaniuob-niżkicenczynnikówprodukcji,pojakichnabywajeoddostawców.

Takieujęcie istotyprzedsiębiorstwapozwaladostrzegaćwnimorganizacjęekonomiczno-społeczną,którawiążeprzezsiećzależnościróżnychuczestnikówrynku.Tenzwiązekniezawszejestjednakowosilnyiidentyfikowalny,alewdłuż-szymokresieniesposóbsobiewyobrazić istnieniaklientówbezdostawców,po-życzkodawcówbezwłaścicielikapitału,czyteżefektywnegopopytubezpracow-nikównajemnychzatrudnianychwprzedsiębiorstwach.Wymienionegrupyspo-łeczneprzybierająmniejlubbardziejsformalizowanestrukturytworzącotoczenieprzedsiębiorstwa.Elementamitegootoczeniabędąprzykładowobanki–jakopo-życzkodawcy,siecihandlowe–jakoodbiorcy,przedsiębiorstwaprodukcyjne–jakodostawcy,federacjekonsumentówstrzegąceprawanabywcówfinalnychatakżeinstytucjesektorapublicznego,któretworząramyprawnetychpowiązań.

Należy odnotować, żew literaturze pojawiają się także poglądy odmienne,kwestionujące ideę przedsiębiorstwa jako organizacji ekonomiczno-społecznej.


��

Przedsiębiorstwo nie powinno mieć żadnych skrupułów moralnych względemotoczeniaipowinnobyćtraktowanejakoprojektinwestycyjny[Mathur,Kenyon,1997,s.21].Takipunktwidzenianieuwzględniawprzekonaniuwieluautorówzłożonościprocesówspołeczno-gospodarczych,współczesnychtrendówiwyzwańdwudziestego pierwszego wieku.

3. Przedsiębiorstwo jako źródło dochodów prywatnych i publicznych

Należywtymmiejscuzwrócićuwagęnajeszczejeden,równieistotnyaspektzależnościmiedzyprzedsiębiorstwemajegootoczeniem.Przezswojądziałalnośćprzedsiębiorstwonietylkowiążeróżnychuczestnikówrynku,nietylkozaspokajapopytspołeczeństwanaproduktyiusługi,aletakżejestźródłemśrodkówpub-licznych.

Wsystemiegospodarki rynkowej alokacjadóbr iusługodbywa siępoprzezrynek.Dlategodochodybudżetucentralnegoibudżetówjednostekterytorialnychsąwielkościązależnąnietylkoodkształtusystemupodatkowego,aletakżeodrozwojupodmiotówsektoraprywatnego.Samastawkapodatkowajestwyłączniekonstrukcjąprawną,któraprzybieramaterialnąpostaćdopierowzetknięciusięzprzedsiębiorstwem.Toprzedsiębiorstwoprzezswojądziałalnośćprzekształcakonstrukcjeprawnezawartewustawachpodatkowychwdochodypaństwalubdochodyjednosteksamorząduterytorialnego.Podobniejakwieleinnychinstru-mentówrynkowychipozarynkowych,instrumentypolitykifiskalnejsądlaprzed-siębiorstwapewnymczynnikiemwyboruidostosowania.Dokwestiitejodniesio-nosięwjednejzwcześniejszychpublikacji,dlategoponiżejpodanojedyniegłówneprzesłankitakiegorozumowania(Szczęsny,1999,s.28-35).1. Warunkiemzdolnościpodatkowejprzedsiębiorstwajestosiągnięcieprzeznie

dochodubędącegopodstawąopodatkowania.Jeżelijejwielkośćzależyodre-alizowanejstrategii,torównieżizdolnośćpodatkowaokreślonajestprzeztąstrategię,anietylkoprzezpodatek.

2. Podatekdefiniowanyjestjakoświadczeniepieniężneocharakterzeprzymu-sowym,bezzwrotnyminieodpłatnymnarzeczSkarbuPaństwalubjednostkisamorząduterytorialnego.Naogółpomijasięfakt,żejestonopobieraneodkonkretnegopodmiotu(podatnika).Jesttokluczowedlawyjaśnieniaźródładochodów publicznych, gdyż oznacza, że podatek, który jest podstawowądaninąpublicznąniemożefunkcjonowaćbezpodmiotutworzącegopodstawęopodatkowania.Takimpodmiotem jestprzedsiębiorstwo,któreprzezswojądziałalnośćkształtuje:

Wies ławSzczęsny

��

• podstawę opodatkowania podatkiemdochodowymCIT, jeżeli jest osobąprawnąlubpodatkiemdochodowymPIT,jeżeliprzedsiębiorstwopodlegaustawieopodatkudochodowymodosóbfizycznych,

• podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym PIT pracownikównajemnychzatrudnionychwprzedsiębiorstwie,

• podstawęopodatkowaniapodatkiemodtowarówiusługVATorazpodat-kuakcyzowegoztytułuobrotutowaramiiusługami.

Rozwiązania prawne określające wysokość stawki podatkowej przysporządochodów publicznych tylko wówczas, jeżeli skierowane zostaną na podstawęopodatkowania,którapojawiasięwwynikudziałalnościprzedsiębiorstwa.Dla-tegoopowiedzianosięzatezą,żesąonewyłącznieinstrumentem„przenoszenia”dochodówuprzedniowytworzonychwprzedsiębiorstwach.Wtymsensiemożnamówić oważnej funkcji jaką spełnia przedsiębiorstwo, tj. funkcji dostarczaniadochodówlubinaczejzasilaniasystemufinansówpublicznych.Środkipieniężnepochodzącezdochodówpierwotnychsąprzemieszczanedobudżetucentralnego ibudżetówsamorządowych.

Reasumując w przedsiębiorstwach powstają dochody pierwotne, które sąźródłemdochodówpublicznychwtrojakimznaczeniu:dokonująctransakcjihan-dlowych przedsiębiorstwa tworzą podstawę obciążenia podatkami pośrednimi,osiągającdochódprzedsiębiorstwatworząpodstawęobciążeniapodatkiembezpo-średnimCIT,zatrudniającpracownikówtworząpodstawęobciążeniapodatkiemPITorazskładkaminarzeczzabezpieczeniasocjalnego.

Te wielostronne korzyści wynikające z funkcjonowania przedsiębiorstwamają także inny, niemniejważnywymiar.Mianowicie dochody zatrudnionychpracownikówprzekształcanesąwpopytnaproduktyiusługi,cojestniezbędnymwarunkiemfunkcjonowaniairozwojucałegosektoraprzedsiębiorstw.Możnatoująćwpostaciponiższegoschematu.

Rys. 1. Korzyścispołeczno-gospodarczezfunkcjonowaniaprzedsiębiorstwaŹródło: opracowaniewłasne


popyt

zakupydóbrtrwałegoikrótkotrwałegoużytku

wynagrodzenia iudziaływzyskachPRZEDSIĘBIORSTWO

sektor publiczny

popyt

��

Podmioty tworzące otoczenie przedsiębiorstwa czerpią korzyści z istnieniaprzedsiębiorstwaa jednocześnie tworząwarunki jego rozwoju.Tak jakniemamożliwościrozwojuprzedsiębiorstwabezakceptacjiotoczenia,takiniemapod-stawegzystencjipodmiotówtegootoczeniabezprzedsiębiorstwa.Toprzedsiębior-stwaprzeznawiązywaniestosunkówfinansowychzotoczeniemkreująstosunkispołeczne,związanezpieniężnympodziałemproduktuspołecznego(Szczepański,1990,s.54).

Cechąwspółczesnychgospodarekjestrelatywniedużysektorpublicznysta-nowiącynierynkoweotoczenieprzedsiębiorstwa.Skalaredystrybucjibudżetowej,awięcwtórnypodziałdochodówprzekraczawniektórychkrajacheuropejskich50% produktu krajowego brutto.

Tabela 3. Wydatki publiczne w relacji do PKB w procentach.

Kraj 2000 2005 2010 Przyrost w p. p. 2000 – 2010

AustriaBelgia CzechyDania EstoniaFinlandiaNiemcyGrecjaWęgryIrlandiaWłochyHolandiaNorwegiaPolskaPortugaliaSłowacjaSłoweniaHiszpaniaSzwecjaSzwajcariaWielkaBrytania

52,249,141,853,736,148,345,146,746,731,346,144,242,341,241,152,146,739,155,135,136,6

50,452,145,052,833,650,246,944,049,934,048,144,842,343,545,838,045,338,453,935,344,0

53,053,145,258,240,055,146,749,548,667,050,651,246,045,850,741,049,045,053,133,751,0

+0,8+4,0+3,4+4,5+3,9+6,8+1,6+2,8+1,9+35,7+4,5+7,0+3,7+4,6+9,6-11,1+2,3+5,9-2,0-1,4

+14,4

Źródło opracowaniewłasnenapodstawie: General government expenditures as percenta-geof GDP, Public Finance, Government Deficit and Debt,2011,OECD

Wies ławSzczęsny

��

Dane te wskazują na rosnące znaczenie otoczenia nierynkowego przedsię-biorstwa i różnąstrukturępotrzebmaterialnych iniematerialnych, jakiemająobywatele różnych krajów.Uwarunkowane jest to specyfiką gospodarki, histo-rią,kulturąiwartościami,jakiewyznajedanespołeczeństwo.Znajdujetowyrazwpriorytetachspożycia,którenajogólniejrzeczujmującmogąpreferowaćkon-sumpcjęzbiorową,realizowanązapomocąwydatkówpublicznychlubkonsump-cjęindywidualnąrealizowanązdochodówosobistych.

Takdużezapotrzebowanie sektorapublicznegona środkipieniężnewyma-gaskutecznejpolitykigospodarczej i sprawnych instytucjipublicznych.Sąonereprezentowaneprzezadministracjępubliczną,którapełnifunkcjęwykonawczą wzakresienormprawnychizasadfunkcjonowaniawszystkichuczestnikówryn-ku.Kształtująoneludzkiewspółdziałanieapoprzezstrukturęprawiobowiązkówzmniejszająniepewnośćzwiązanązdziałalnościąróżnychpodmiotówgospodar-czych(North,1990,s.239).Wtymznaczeniuinstytucjetesąnietylkosynoni-memograniczeń,wynikającychzistnieniadaninpublicznych,aletakżewyznacz-nikiem szans. W ujęciu instrumentalnym są one warunkiem funkcjonowaniaprzedsiębiorstw.Chodzituomocnypieniądz,gwarantującyswobodnąwymianę,solidnysystembankowy,niezależnybankcentralny,dookreśloneiegzekwowaneprawawłasności,skuteczneisprawiedliwesądownictwo,prawodobankructwajakowarunekodradzaniasięgospodarki,pewneiniezmienneprawopodatkowe,uczciwepaństwo,prawomocneorganizacjemiędzynarodowe[Sorman,2009,s.17i27].Wszystkietedziałaniapowinnyzmierzaćdotworzeniawarunkówrozwojuprzedsiębiorstw.

Można tu postawić tezę, że od skuteczności tych instytucji zależy to, jakiekorzyściosiągniecałagospodarka.Jeżeliniebędąonesprzyjaćrozwojowiprzed-siębiorczości,topotencjałprzedsiębiorstw,rzeczowyiintelektualnyniezostaniewpełniwykorzystany.JakpisałJ.Kay,taszczególnarolaprzedsiębiorstwaprze-jawiasięwtym,żejestonopodmiotemprzesądzającymostatecznieoaktywnościgospodarczej.Toniebliżejnieokreślonapodażfunkcjonujenarynkualeprzed-siębiorstwo,którereagujenazgłoszonepreferencjerynkoweiwspółcześniecorazczęściejjekreuje[Kay,1996,s.11].

Podsumowanie

Przedstawione poglądy wskazują na pewne funkcje przedsiębiorstwa wewspółczesnychgospodarkach,któremożnanazwaćquasispołecznymi,takiejakfunkcjafinansowania sektorapublicznego, czy funkcja tworzeniamiejsc pracy.


��

Przedsiębiorstwo –mimo, że jest to podmiot rynkowy– jest także organizacjąspołeczno-ekonomiczną.Niejestonowstaniefunkcjonowaćbezotoczeniarynko-wego,naktóreskładająsięinstytucjewłaściwerynkowitowarówiusług,rynkowipracyirynkowifinansowemu.Niemożetakżefunkcjonowaćbezotoczenianie-rynkowego,czyliinstytucjisektorapublicznego.Zdrugiejstronyodsprawnościtychinstytucjizależyto,jakprzedsiębiorstwobędziewspółdziałaćzotoczeniem ispełniaćswojefunkcje.

Literatura

AnsoffH.I.(1965);Corporate Strategy,McGraw-Hill,NewYork.BremontJ.,SalortM-M.(1997);Leksykon wybitnych ekonomistów,PWN,Warszawa. BrighamE.F.(1996);Podstawy zarządzania finansami,PWE,Warszawa.CoaseR.H.(1937);The Nature of the Firm, Economica,WILEYONLINELIBRARY(first

publishedonline:19FEB.2007).CzerwińskaE.(1995);Związki finansów przedsiębiorstw z bankami, budżetem i ubezpiecz

ycielami,Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice. GajdkaJ.,WalińskaE.(2000);Zarządzanie finansowe, FRRwPolsce,Warszawa.KamerschenD.R.,McKenzieR.B.,NardinelliC.(1993);Ekonomia, Solidarność,Gdańsk.KayJ.(1966);Podstawy sukcesu firmy, PWE,Warszawa.KeynesJ.M.(2003);Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, ,Warszawa.MathurS.,KenyonA,(1997);Creating Value,Butterworth-Heinemann,Oxfort.NorthC.(1990);Institutions, Institutional Change and Economic Performance, CUPress,

CambridgeRossA. S.,WesterfieldR.W., JordanB.D. (1999);Finanse przedsiębiorstw, Wydawniczy

ABC,Warszawa.SemkowJ.(1988);Śladami wielkich ekonomistów, PWN,Warszawa.SmithA.(2007);Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, PWN,Warszawa.SormanG.,2009,Ekonomianiekłamie,PrószyńskiiS-ka,Warszawa.SzczepańskiJ.(1990);System finansowy przedsiębiorstw a efektywność gospodarowania,

PWE,WarszawaSzczęsnyW.(1999);Wydajność fiskalna przedsiębiorstw, Difin,Warszawa.

Wies ławSzczęsny

��


Marian Daniluk

RYZYKOINWESTYCYJNENARYNKACHFINANSOWYCH(TEORIA I PRAKTYKA)

[słowa kluczowe: ryzyko właściwe, obiektywne, subiektywne; instrumenty finansowe,instytucjebankoweiniebankowe,dywersyfikacjaryzyka,inwestycjeportfelowe]

Streszczenie

Intencją artykułu jest przedstawienie istoty i głównych rodzajów ryzyka w działalności gospodarczej. Szerzej naświetlone zostały zagadnienia ryzyka wzakresielokowaniaśrodkówpieniężnychnarynkachfinansowych.Wartyku-leomawiasięwspółzależnośćdochoduiryzyka,zwracającuwagęnazasadę, iżwyższydochódzwyklewiążesięzwiększymryzykiem.Równieżwydłużaniecza-sokresulokatywpływanawyższeryzyko.Następnieomówionodużemożliwościograniczeniaryzykainwestycyjnegonawspółczesnychrynkachfinansowych,przywykorzystaniuefektywnychmetodinwestowania,wskazującnazaletyinwestycjiportfelowych.Dywersyfikacjaryzykajestważnymkryteriumwzględniebezpiecz-negolokowaniafunduszypieniężnych.

* * *Wprowadzenie

Działalnośćgospodarczaobciążonajestryzykiemnieosiągnięciazakładanegorezultatupodejmowanegoprzedsięwzięcia.Składasięnatowieleprzyczynobiek-tywnychisubiektywnych,którychniemożnacałkowiciewyeliminować.Ryzykonierozerwalnie wiąże się z rynkiem i przenika wszystkie rodzaje działalnościgospodarczej, aw szczególnościw zakresie lokowania środkówpieniężnychnarynkachfinansowych.Jednązpodstawowychzasadinwestowaniajestzależnośćstopydochoduod ryzyka inwestycyjnego.Wyraża się tow tym, że imbardziej

��

ryzykowne jestzaangażowanieśrodkówfinansowych,tymwyższapowinnabyćstopadochodu.Jakwykazująbadaniazachowańosóbfizycznych,większośćludzicechujeawersjadoryzyka.Przylokowaniuoszczędności,wporównywalnychwa-runkachwybiorąoniaktywamniejryzykowne1. Najogólniejdefiniującryzykoin-westycyjnemożnaokreślić je jako potencjalny obiektywny i subiektywnie odczu-walny stopieńzagrożeniawuzyskiwaniuoczekiwanychprzezinwestorakorzyścifinansowych,takwięcpodpojęciemryzykarozumiesięniebezpieczeństwostratylubniebezpieczeństwonieosiągnięciaceluzałożonegoprzypodejmowaniudecy-zji.Nawetprzystosunkowomałozłożonejoperacji,jakąjestlokataoszczędnościfinansowychnawspółczesnymrynku,inwestormadowyboruwielezróżnicowa-nychrodzajówlokat,oferowanychprzezbankikomercyjneiliczneinstytucjepo-średnicząceniebankowe.Osobafizycznazregułykierujesięgłówniewysokościąstopyprocentowej,mniejuwagiprzywiązujedoryzykainwestycyjnego,związane-gozwyborempodmiotu(instytucjibankowejlubniebankowej),którejpowierzaswojepieniądze.Nawetjeśliniedysponujeodpowiedniąwiedząwtymzakresie,niejestuwolnionaodkonsekwencjifinansowychzawartejumowyzpośrednikiemna rynkufinansowym. Jeszczewiększeproblemywystępująprzydecyzjachnarynkupapierówwartościowych (rynkugiełdowymakcji), czy też rynku instru-mentówterminowych.

Każda decyzja inwestycyjna o lokacie środków pieniężnych, opiera się naprzewidywaniuprzyszłychzdarzeńgospodarczych,rynkowychiinnychawięcnaprzewidywaniachobarczonychpewnądoząniepewności.Ryzykojestmożliwościąwystąpienia efektu działanianiezgodnego z oczekiwaniami.Uzyskany rezultatdziałańmożebyćlepszyniżsięspodziewanolubgorszyodoczekiwań,azatemwokreślonychuwarunkowaniachstwarzakorzystniejszemożliwości,awinnychzagrożeniastratami2. Oczekiwanerezultatyfinansoweuzależnionesązawszeodwieluczynników.Naponoszoneryzykodużywpływmaczynnikczasu,czasokreslokatykapitału.Zasadąlogiczniezrozumiałąjestwzrostniepewnościprzewidy-wańwrazzwydłużaniemsięhoryzontuczasowego.Stądjednymzpodstawowychkryteriówoprocentowanialokatbankowychjestczasokreslokaty.

Istniejewiele sposobów imetodklasyfikacjiorazocenyryzyka.Najogólniejryzykomożemypodzielićna:

• ryzykowłaściwe,funkcjonującezgodniezprawemwielkichliczbnp.klę-skiżywiołowe,

1 F.C.Mishkin;Ekonomia pieniądza, bankowości i rynków finansowych,PWN,Warsza-wa2002.

2 K.Jajuga,T.Jajuga;Inwestycje,PWNWarszawa1996s.99

Marian Dani luk

��

• ryzykoobiektywne,związanezniemożliwościąprzewidzenianiektórychzmiannp.odkryćnaukowychwprzyszłości,

• ryzykosubiektywne,wynikającezniedoskonałościdziałańczłowiekanp.błędneprzewidywaniekoniunkturyrynkowej.

Pojęcieryzykawdziałalnościgospodarczejjestbardzoszerokieinależymiećświadomośćomożliwejskali jegowystępowania,podejmującokreślonedecyzje.Szerszegowidzeniazjawiskryzykawymagajądecyzje strategiczne idługookre-soweainnegoprzedsięwzięcia,którychrealizacjawystępujewkrótkichokresachczasu. Ważnym zagadnieniem jest rodzaj podejmowanej decyzji gospodarczej, zktórązreguływiążesięskonkretyzowaneryzykojejrealizacji.

Klasyfikującryzykoinwestycyjne,bierzesiępoduwagęwszczególności:• ryzykopolityczne–stabilnośćpolitykispołecznej,gospodarczejwdanym

krajualerównieżwskalimiędzynarodowej,danegougrupowaniagospo-darczegopaństwitp.

• ryzykomakroekonomiczne–ocenęrozwojugospodarczego,• ryzykorynkowe–stabilnośćipłynnośćrynku,• ryzykotechnologiczne–zmianyprocesówtechnologicznych,organizacji

wytwórczościorazobrotu,• ryzykofinansowe–stabilnośćpieniądza,kursywalutowe,podatki,deficyt

budżetowyidługpubliczny,programypolitykifinansowej.Charakteryzującrodzajeryzyka inwestycyjnegoważnymkryteriumklasyfi-

kacjijestpodziałna:• ryzyko systematyczne,• ryzykospecyficzne.Ryzykosystematycznemacechyryzykarynkowegoiwynikazezdarzeńnie-

zależnych od danej osoby czy podmiotu gospodarczego, podejmujących decyzjeinwestycyjne.Będątookreśloneczynnikirynkowenp.inflacja,stopyprocentowe,kursywalutowe,naktóreniemająwpływuposzczególniuczestnicyrynku.

Ryzykospecyficzne(niesystematyczne)obejmujenatomiastterodzajeryzyka,które podmiot podejmujący decyzje inwestycyjnemoże kontrolować albo prze-widywać,jaknp.wybórinstrumentufinansowego(lokatabankowa,kupnoakcjiokreślonejspółki,wpłatanawybranyfunduszinwestycyjny).Zregułypodejmo-wanedecyzjeinwestycyjnewiążesięzryzykiemsystematycznymjakispecyficz-nymiinwestorponosiodpowiedzialnośćzaskalęryzykaorazwybórokreślonejjego struktury.

Ryzykozwiązanezdanądecyzjąinwestycyjnąwynikazwybranejstrategiiin-westycyjnej-ryzykownejbądźostrożnejijestściślezwiązaneztrafnościąwyboruokreślonychinstrumentówfinansowych,portfelainwestycyjnego,właściwąoceną

Ryzyko inwestycy jne na rynkach f inansowych. . .

�0

założeńinwestycyjnych.Przykażdejdecyzji istrategii inwestycyjnejpodstawo-wązasadąjestocenawszystkichrodzajówryzyka,określenieichskali,przyjęciewłaściwychzałożeńibieżącakontrolapowstającegoryzyka,mającanaceluza-pewnieniesatysfakcjonującegowynikufinansowego.

Podział instrumentów finansowych w zależności od ryzyka

Narynkachfinansowych,wewspółczesnejzglobalizowanejgospodarce,istniejebardzodużoróżnychrodzajówinstrumentówfinansowych,wktórychmożnaloko-waćposiadaneśrodkifinansowe.Instrumentytecharakteryzująsięwszczególnościróżnymstopniemryzykaimożliwościamiuzyskaniadochodu.Wybórinstrumentufinansowegonależydopodmiotupodejmującegodecyzję lokacyjną. Istniejądużemożliwościdywersyfikacjiryzykainwestycyjnego,aletrzebazawszemiećnauwa-dzeto,żeabsolutnapewnośćlokatpieniężnychniejestnigdyosiągalna.

Najszerzejstosowanąformąwyborulokowaniaśrodkówfinansowychjestlo-katabankowa.Należyonadonajbardziejrozpowszechnionychiłatwodostępnychform, dobrze zabezpieczonych od ryzyka utraty wniesionych aktywów.Współ-czesnerynkifinansoweumożliwiająlokowanieśrodkówpieniężnychnietylkowbankachalerównieżwinstytucjachfinansowychniebankowych.Inwestormożewybraćlokatęterminowąwokreślonymbankukrajowymbądźzagranicznymlubotworzyćterminowyrachunekwinstytucjiparabankowej(np.SpółdzielczejKa-sieOszczędnościowo-Pożyczkowej).Lokatybankowe,mającecharakteroszczęd-nościfinansowychludności,cechująsięwysokimstopniembezpieczeństwa,gdyżdowysokości100.000eurosąustawowogwarantowaneBankowymFunduszemGwarancyjnym.Lokatypieniężnewinstytucjachfinansowychniebankowychta-kiegozabezpieczenianiemają,aleprzyciągająklientów,zwłaszczaoszczędzająceosobyfizyczne,relatywniewyższymoprocentowaniem.

Tablica 1. StrukturaoszczędnościgospodarstwdomowychwPolscew2011r.

Lp. Rodzajoszczędności Udziałw%1. Depozyty bankowe 46,12. ŚrodkipieniężnewOFE 24,93. Fundusze inwestycyjne 7,04. Fundusze ubezpieczeniowe 5,35. Akcjespółekgiełdowych 5,36. Gotówkawobiegu 10,07. Inne 1,4

Źródło: AgencjaratingowaFITCH.

Marian Dani luk

��

Doinstrumentówfinansowychomałymryzykuzaliczasię,oboklokatnara-chunkachterminowych,równieżobligacje(zwłaszczaobligacjeskarbowe),atak-żeniektórerodzajefunduszyinwestycyjnych(zgwarancjąwniesionegokapitałuorazfunduszeemerytalne,nadzorowanesystemowoprzezinstytucjepaństwowe).Obligacjeskarboweuważanebyłyprzezfinansistówdoniedawnazanajbezpiecz-niejsze papierywartościowe.Na początkuXXIw. po pojawieniu się syndromunadmiernegozadłużeniapaństw,wzrosłoryzykonieterminowegowykupuobliga-cjipaństwktórymzagrażaniewypłacalność(Grecja,Irlandia,Hiszpania,Portu-galia,Włochy).Zatemterazpowstałapotrzebapodejściaselektywnegodowycenyryzyka obligacji skarbowych.

Równieżniezbędnajestanalizaryzykainwestycyjnegoprzylokowaniuśrod-kówfinansowychwfunduszeinwestycyjneiemerytalne.Zanajbardziejbezpiecz-nefunduszeuznajesięte,któreinwestująwobligacjegwarantowaneprzezpań-stwo,zarządzająstosunkowodużymkapitałemimająwieloletniedoświadczenie.

Do instrumentówfinansowychopodwyższonymryzykunależąw szczegól-nościakcjeifunduszeinwestycyjneakcyjneorazinnenastawionenazarządza-nie agresywne i osiąganie ponadprzeciętnych zysków. Lokowanie pieniędzy narynkuakcji(pierwotnymlubwtórnym),wymagapewnejwiedzyprofesjonalnejoraz systematycznego analizowaniawynikówekonomicznych spółek akcyjnychi koniunkturyna rynkugiełdowyma także rynkachfinansowych.Rynekakcjistwarzaszanseosiąganiawysokichdochodówalenaskutekbardzozmiennejko-niunkturyobciążonyjestwysokimryzykiemnieosiągnięciazamierzonychcelówanawetutratyzainwestowanegokapitału.Podobnymicechamicharakteryzujesięrynekfunduszy,nastawionychnamaksymalizacjęzysków.

Jeszczebardziejryzykownymjestrynekinstrumentówpochodnych(derywa-tów).Sątorynkikontraktówterminowychiopcyjnych,zawieranychzterminamirealizacjiwprzyszłychokresach,opartychnaprzewidywaniachwysoceryzykow-nych.Wykorzystywanesąnanichinstrumentyustrukturyzowane,skonstruowa-ne zwielu innych instrumentówfinansowych,mogące obejmować aktywapie-niężne,surowcei innedobramaterialneatakżenieruchomości i inne.Głównąrolęnatychrynkachodgrywajądużeglobalnefunduszeinwestycyjneorazbankiinwestycyjne.


��

Wybór podmiotu lokowania środków pieniężnych

Na współczesnym rynku finansowym prowadzą działalność bardzo różnepodmioty pośrednictwa finansowego – banki, instytucje finansowe parabanko-we,domymaklerskie,funduszeinwestycyjne,firmykonsultingowe,giełdyiinne.Tylko na rynku bankowym działają banki państwowe, prywatne, spółdzielcze,mieszane–krajoweizagraniczne,dużeimałe,uniwersalneorazspecjalistyczne.Każdyznichsamodzielnieustalastopyprocentoweiróżnewarunkiopcyjnie.Napolskimrynkudziałaponad500bankówadodyspozycjisątakżebankizagra-nicą.Wybranienajkorzystniejszegobankuniejestwięcrzecząłatwąiwiążesię zokreślonymryzykiem.

Bankidziałającewkażdympaństwiefunkcjonująnapodstawieprawabanko-wego,awięcpodlegająnadzorowi,awnoszonelokatybankowegwarantowanesązabezpieczeniemdookreślonejkwoty,utworzonymprzezbankifunduszemgwa-rancyjnym.Wybórbankucelemwniesienialokatymajednakistotneznaczenie.Wiążesiętozewentualnymikłopotamiwprzypadkuupadłościbanku,zmiana-miorganizacyjnymiwywołanymizmianamiwłaścicielabankua takżewielomainnymiaspektamiwynikającymizefektywnościzarządzaniabankiem,politykąrozwojową, jakościąobsługiklientów,nowoczesnościąusług itp.Dlategowybórbankuwymagawieloaspektowejanalizy.Celowymjestkierowaniesięnietylkowysokościąoprocentowanialokaty,alerównieżpozycjąrynkowądanegobanku,ocenamiratingowymi,wartościującymiosiąganewynikifinansowe,jakośćobsługiklientów,współczynnikibezpieczeństwaiinne.

Znaczniewiększeryzykolokatpieniężnychwystępujewinstytucjachfinan-sowychniebankowych.Działająonepozasystemembankowym,nietworząfun-duszów gwarantujących ustawowo wypłacalność lokat, natomiast przyciągająklientów agresywną reklamą i ofertami ponadprzeciętnych zysków. Zawierającumowylokatpieniężnychztakimipodmiotaminależyliczyćsięzpodwyższonymryzykiem.

Lokowanieśrodkówpieniężnychwinneinstrumentyfinansowe,zwłaszczanarynkupapierówwartościowych,naktórymwystępujewieleemitentów(przedsię-biorstwa, banki, organy samorządowe, firmydeweloperskie, doradztwa, usług iinne) jestprzedsięwzięciemobarczonymstosunkowowysokimryzykiem.Rynekpapierówwartościowychjeststrukturązłożoną,działananimwielerodzajówpo-średników–domymaklerskie,giełdy,instytucjedepozytowe,ratingoweiinne,stądniezbędne jest posiadanie określonej specjalistycznej wiedzy o funkcjonowaniu

Marian Dani luk

��

tegorynkuirodzajachryzyk,związanychzinwestowaniem.Dlategoinwestorzywnoszący środkifinansowena rynekpapierówwartościowych, poświęcają dużoczasunaanalizyogólneispecjalistycznetegorynkuorazkorzystajązprofesjonal-negodoradztwa.Rolęwyspecjalizowanychpośredników,zarządzającychaktywamiinwestorów,wszerokimzakresiepełniąbankikomercyjne,prowadzącdziałalnośćnarynkukapitałowymigiełdowymorazfirmykonsultingoweidomymaklerskie.

Zagadnienia oceny ryzyka

Ważnymzagadnieniemjestocenaryzykaipodejmowaniedziałańogranicza-jącychjegonegatywneskutki.Wnaukachofinansachtematykatarozpatrywanajestszerokoiwieloaspektowojakozarządzanieryzykiem.Obejmujeonaprzedsię-wzięciamającenacelu:

• identyfikacjęikwantyfikacjęryzyka,• podejmowanieprzedsięwzięćograniczeniaryzyka,• kontrola ryzyka.Wpodejmowaniudecyzjiinwestycyjnychwzakresielokowaniaoszczędności

i funduszy kapitałowych na rynkach finansowych, problem ryzyka występujeszczególnie jaskrawo i posiada decydujące znaczenie w realizacji zakładanychefektówfinansowych.Punktemwyjściadoanalizy ryzyka, czyli zbadania jakieryzykawystępująprzydanymrodzajuinwestycjijestidentyfikacjaryzyka.Wią-żesiętozesprecyzowaniemprzewidywanychlokatkapitałowychiokreśleniemrodzajówryzyka.Takiepodejściestanowićmożedobrąpodstawędonastępnychdziałań,związanychzokreśleniemmożliwychmetodjegopomiaru.

Mimo,żeryzykaniemożnawyeliminować,istniejąróżneformyjegoograni-czenia.Wzależnościodrodzajuinwestycjikapitałowych–zakupudziałówwfir-mie,kupnoobligacji,akcjispółekczyfunduszyinwestycyjnych–możnastosowaćstrategie pasywne i aktywne.

Strategia pasywna zarządzania ryzykiem polega na ograniczeniu skutkównieoczekiwanychstratpoprzezdziałaniazabezpieczającejakdywersyfikacjawy-boruróżnychinstrumentówfinansowych,mniejibardziejryzykownych,wprowa-dzanieokreślonychnormostrożnościowych,szerokostosowanychwsystemachbankowychorazinnychrozwiązańograniczającychryzykojaktworzeniefundu-szówgwarancyjnych.


��

Wstrategiachaktywnychzarządzaniaryzykiemstosujesiędziałaniapolega-jącena przenoszeniu ryzykana inne podmioty gospodarcze, jakubezpieczenieryzykaokreślonychprzedsięwzięćwfirmachubezpieczeniowych,stosowanienp.zabezpieczeńkredytowychchroniącychbankiprzedniewypłacalnościąkredyto-biorcówiinne.

Pozaomówionąjużdywersyfikacjęlokatwróżneinstrumentyfinansowe,sze-rokostosowanesągwarancjebankowe,formytransferuodpowiedzialnościzapo-krycieewentualnychstratwdrodzeubezpieczenia,czyteżoperacjihedgingowej(polegającejnazawarciukontraktuzapewniającegopokryciestratzjednejpozycjizyskamiosiągniętymizinnej).

Rozwój rynków finansowych i wprowadzanie nowych skomplikowanych(ustrukturyzowanych) instrumentów finansowych, z jednej strony zwiększyłyryzyko rynkowe, a z drugiej spowodowały rozwój nowoczesnychmetodpomia-ruizarządzaniaryzykiem.Zastosowanienowoczesnejinżynieriifinansowejbyłomożliwewrezultacierozwojusystemówinformatycznychirozwiniętychbadańnaukowych.Wzarządzaniuryzykiemgospodarczym,azwłaszczaryzykiemryn-kowym,wbankachznalazłyszerokiezastosowaniemodeleValue at Risk (V a R ), symulacja historyczna, stress testy i inne.3Stosowanienowoczesnychmetodoce-nyryzykainwestycyjnegopozwalaprecyzyjnejoceniaćjegoskalęalenieuwalniaododpowiedzialności,któranadalspoczywanaosobachipodmiotachpodejmują-cych decyzje.

WspecjalistycznymstudiumnatematocenyryzykawydanymprzezglobalnybankJ.P.Morganstwierdzasię,żeżadnailośćskomplikowanychanaliznieza-stąpidoświadczeniaiprofesjonalnejocenyryzyka,bozarządzanieryzykiemryn-kowymjestbardziejsztukąniżnauką.4

Dywersyfikacja ryzyka – inwestycje portfelowe

Istniejewielemetod inwestowaniaśrodkówfinansowych,aleniemanieza-wodnej,jedynieefektywnej.Pogodzenieoczekiwanejmaksymalizacjistopyzyskuprzyminimalizacjiryzykaniejestzadaniemłatwym,gdyżmożliwościomosiąga-niawiększegodochoduzregułytowarzyszywiększeryzyko.

3 Zob.W.L.Jaworski,Z.Zawadzka;Bankowość,wyd.Poltex,2001s.607-628.4 J.P.Morgan; Introduction to Risk Metries,IIedition,NewJork1994.

Marian Dani luk

��

Praktykawzakresieinwestycjikapitałowychdowiodła,żeracjonalnymspo-sobem jest stosowanie rozwiązańdywersyfikujących lokatykapitałowe. Zasadapoleganatym,żeinwestorwybieraokreślonyzestawinstrumentówfinansowych,o różnympoziomie ryzykanp. lokaty bankowe, obligacje skarbowe i funduszeinwestycyjnelubbardziejryzykowneakcje.Wtensposóbkonstruowanyjestport-felinwestycyjny,umożliwiającyograniczanieryzyka.Dywersyfikacjaposiadanegoprzez inwestora pakietu instrumentów finansowych pozwala jemu dostosowaćryzykodoakceptowanegoprzezniegopoziomu,zapewniającokreślonystanbez-pieczeństwa.Wtakimpodejściubierzegóręzasada„niekładźwszystkichjajdojednegokoszyka”.Stądinwestycjeportfelowenarynkachfinansowychsąszerokostosowane,zarównoprzezindywidualnychjakiinstytucjonalnychinwestorów.

Podstawy teoretyczne wyboru portfeli inwestycyjnych zostały opracowa-ne w połowie lat pięćdziesiątych (podejmowanie decyzji w warunkach nie-pewności –portfolio management) przezH.M.Markovitza (otrzymał nagrodę im.A.Noblawdziedzinienaukekonomicznych–TheBankofSwedenPriceinEkonomicScienceinMemoryofAlfredNobel–w1990r.wrazzM.H.Millerem iW.F.Sharpe),anastępnierozwinięteprzezM.S.Scholesa(noblistaz1997r.wraz z R. C. Mertonem) i innych.

Niewnikającgłębiejwrozważaniateoretyczne,należypodkreślić,żeportfeleinwestycyjnemogąbyćzestawianeodjednoskładnikowegododowolnychpakietówwieloskładnikowych.Jednymznajprostszychportfeliinstrumentówfinansowychmożebyćzestawdwuskładnikowy,naprzykładlokatabankowaoniskimryzykuinwestycyjnymizakupakcjinagiełdzie,cechującejsięwysokązmiennościąko-niunktury.Dopodstawowychkryteriówwyboruzestawuportfelainstrumentówfinansowychmożnazaliczyć:

• sformułowaniestrategiiinwestowania,główniewaspekcieoczekiwane-godochoduiryzyka(strategianiskiego,umiarkowanegobądźwysokiegoryzyka),

• analizainstrumentówfinansowychznajdującychsięnarynkuidokonaniesegmentacjiwedługokreślonychcechnp.dochodowości,ryzyka,płynnościitp.,

• określeniehoryzontu czasowego inwestycjiportfelowych (krótkookreso-wy,długookresowy),

• dokonanie wyboru zestawu portfela inwestycyjnego według wcześniejustalonychkryteriówiwłasnychpreferencji,

• okresowaanalizaposiadanegoportfela iwprowadzaniekorekt,wynika-jącychzbieżącejanalizyiocenosiąganychrezultatówfinansowych.


��

Wykorzystując różne metody budowy portfeli inwestycyjnych, można za-proponować zestawy, które charakteryzować będzie równoważna efektywność.Mianemportfeliefektywnychokreślasięte,dlaktórychnieistniejeportfelotejsamej oczekiwanej stopie zysku i mniejszym ryzyku lub o tym samym ryzyku iwiększejstopiezysku.5

Takiepodejściedobudowymodeliinwestycyjnychopartejestnapodstawachteorii użyteczności. Zakłada ona, że kapitał finansowy stanowi określonąwar-tośćużytkową.Wartość tąmożnaprzedstawićzapomocą funkcjiużyteczności.Oczekiwanaużytecznośćobliczanajestjakwartośćoczekiwana.Jesttoważonasumaużyteczności.Interpretacjęgraficznąkryteriummaksymalizacjioczekiwa-nejużytecznościwyznaczasięzapomocąkrzywychobojętności.Koncepcjakrzy-wychobojętnościpomagawwyjaśnieniuzachowaniasięinwestoraprzywyborzewłaściwegoportfelaspośródportfelinależącychdozbioruefektywnego.Jest tojednakrozumowanieteoretyczneistosowaniegowpraktycejestutrudnionegdyżwymagaprecyzyjnegookreśleniafunkcjiużytecznościikrzywychobojętnościin-westora.Stądwzastosowaniachpraktycznychwzakresieanalizportfelowychnaszeroką skalęwykorzystywane są programykomputerowe oraz analizy funda-mentalne i techniczne.6

Badaniastatystycznewykazują,żeinwestycjeportfelowesąbardzokorzystnąstrategią,alewybórzestawuportfelajestzagadnieniemzłożonym,zależnymodwieluczynnikówrynkowychiinnychorazpreferencjiinwestora.Jesttoniewąt-pliwiebardzo istotnysposóbnaograniczanie ryzyka inwestycyjnego i znajdujeszerokie zastosowaniewpraktyce,nie tylkoprzez inwestorów indywidualnychalerównieżprofesjonalistówinstytucjonalnych.

Ogólnezasadykształtowaniaportfeli inwestycyjnychstanowią jedyniepod-stawydozastosowańpraktycznych,któremusząuwzględniaćkoniunkturęda-nego rynku, jego specyfikę oraz preferencje inwestora i inne czynniki. Podej-mowanie decyzji inwestycyjnych, w zakresie lokowania środków pieniężnych w różne instrumentyfinansowe,wymaga rozważnej analizy istniejącychmożli-wości z uwzględnieniemwystępujących ryzyk.W lepszej sytuacji są inwestorzyinstytucjonalni,dysponującyzespołamispecjalistów,bankamiinformacji,wyrafi-nowanymimetodamiiproceduramipostępowania.Mniejszymimożliwościamidys-ponujązregułyinwestorzyindywidualni-osobyfizyczne.Niemniejkażdyinwestor

5 Zob. K. Jajuga, Jak inwestować w papiery wartościowe,Warszawa1994s.123.6 Zob.A.Zaręba;Giełda – podstawy inwestowania,wyd.OnePress,Warszawa2010

s.207-212.

Marian Dani luk

��

przypodejmowaniudecyzjiinwestycyjnejpowinienopieraćsięnaniezbędnychin-formacjach,miećświadomośćwystępującegoryzykaipostępowaćrozważnie.

Podstawyprawidłowegopodejściadowyborudecyzjiinwestycyjnejnarynkachfinansowych,wbankuiinstytucjachniebankowychstwarzająwszczególności:

• wiedzazawartawliteraturzeogólnejispecjalistycznejzzakresurynkówfinansowych,instrumentówfinansowych,operacjibankowych,ryzykain-westycyjnego,

• wykorzystywanie informacji o koniunkturze na rynkach finansowych,wskaźnikach stóp procentowych, kursach walutowych, indeksachgiełdowychitp.,

• analizapropozycji lokatbankowychi innychmożliwościinwestycyjnychna rynku krajowym oraz rynkach zagranicznych,

• przestrzeganie zasad dyscypliny inwestycyjnej,• konsekwentnarealizacjaustalonychzałożeń,unikaniezachowańpochop-

nych,nieprzemyślanych,• zdywersyfikowanieportfelainwestycyjnego,coumożliwiaograniczanery-

zyka,• wmiarępotrzebyimożliwościkorzystaniezfachowegodoradztwa.Współczesnerynkifinansowestwarzajądużemożliwościlokowaniaśrodków

finansowychalejednocześniewymagającorazwiększegoprofesjonalizmu.Wrze-czywistości na tych rynkachwystępują inwestorzy o różnym poziomiewiedzy.Najwięcejuczestnikówstanowiąosobyfizyczne,obardzozróżnicowanejwiedzy obankach,innychinstytucjachfinansowychirynkach.Dlamniejzorientowanychwtymzakresiepodmiotówistniejąszerokiemożliwościpośredniegouczestnictwawoperacjachfinansowychiograniczaniaryzyka.Dobrąpraktykąjestkorzystaniez licznych serwisów informacyjnych oraz doradztwa banków iwyspecjalizowa-nychfirm.Korzystanieztychformjestdziałaniemracjonalnym,wynikaćmożerównieżzbrakuczasuniezbędnegonabieżącąanaliząwskaźnikówfinansowych–stópprocentowychindeksówgiełdowych,kursówwalutowychi innych,a jest w istocie dobrym sposobem ograniczania ryzyka inwestycyjnego.


��

Bibliografia

BerezaS.(1995);Zarządzanie ryzykiem bankowym,ZBP,Warszawa.JajugaK.(1994);Jak inwestować w papiery wartościowe, ,Warszawa.JajugaK.,JajugaT.(1996);Inwestycje,PWN,Warszawa.JaworskiW.L.,ZawadzkaZ.(2001);Bankowość,Poltext.JorionP.(2001);Value at risk,McGrawHiM,NewJorkMishkinF.C.(2002);Ekonomia pieniądza, bankowości i rynków finansowych, PWN,

Warszawa.MorganJ.P.(1994);Introduction to Risk Metries, New Jork.SmagaE.(1995);Ryzyko i zwrot w inwestycjach,FRR,Warszawa.TarczyńskiW.,MojsiewiczM.(2001);Zarządzanie ryzykiem,PWE,Warszawa.ZarębaA.(2010);Giełda – podstawy inwestowania,Onepress,Warszawa.

Marian Dani luk

��


Dorota Sitnik

MECHANIZMTRANSMISJI,INFLACJAIINTERWENCJAPAŃSTWA

WUJĘCIUMONETARYSTÓW

[słowa kluczowe; makroekonomia,mechanizmtransmisji, inflacja, interwen-cjonizm,politykamonetarna,podażpieniądza,popytnapieniądz,bezrobocie,za-trudnienie, koniunktura gospodarcza, produkt potencjalny]

Streszczenie

CelemartykułujestprzedstawieniestanowiskaMiltonaFriedmanapionieramonetaryzmuw kwestiachmechanizmu transmisji impulsówmonetarnych dosfery realnej, ingerencji państwawmechanizmrynkowy i inflacji. Jeśli chodzi opierwszezagadnienietozmianywielkościpodażypieniądzaniewpływają,jegozdaniem,narealnywolumenprodukcjiizatrudnienia.Wzrostpodażypieniądzamożewywołaćprocesy transmisyjneopisywaneprzezKeynesa (możepobudzićkoniunkturę),aletylkowkrótkimokresie,wdługim–jedynymrezultatembę-dziewyższypoziomcen(wzrostcenzniwelujewywołanązwiększeniempodażypieniądzanadwyżkępopytu,którapobudzaławzrostprodukcji izatrudnienia).DlategoFriedman jest obrońcąwolnego rynku i przeciwny jest interwencjoni-zmowipaństwa.Działaniapaństwa są teżgłównąprzyczyną inflacji – jest onaspowodowanadrukiempustegopieniądza,innymisłowy,szybszymzwiększaniempodażypieniądzaniżtempowzrostuPKB.

* * *

OddrugiejpołowyXVIIIwiekudokońcalat60-tychXIXwiekuwekonomiidominowałaszkołaklasyczna.Począteklat70-tychtegowiekutopowstanieeko-nomiineoklasycznej.Byłtotzw.nurtgłównyekonomii(main-stream economics). Do głównych jego cech należało przekonanie, że gospodarka rynkowa posiadazdolnośćdosamodzielnegopowracaniadostanurównowagitzn.bezinterwencjipaństwa.Byłototzw.podejścierównowagowe.Innącechącharakterystycznąbyło

�0

powszechneuznawanietzw.prawarynkówSay’a.Zgodnieznimwgospodarcerynkowejniemamożliwościpowstawaniakryzysównadprodukcji,gdyżwartośćprodukcjirównajestdochodomzarobionymprzyjejwytwarzaniu,któresąwca-łościwydatkowane.Wiązałosięztymprzekonanie,żerynkowysystemgospoda-rowaniajestnajsprawniejsząformąsystemugospodarczego.Konsekwencjąprzy-jęciatakichzałożeńjestkrytycznenastawianiedojakichkolwiekdziałańpaństwawmechanizmierynkowym.Jesttopogląd,wedługktóregogospodarkadziałanaj-lepiejjeślipaństwotrzymasięodniejzdaleka.Tymlepiejfunkcjonuje,imwięcejwolnościpaństwodajepodmiotomgospodarczym.Jesttotzw.leseferyzmodfran-cuskiego „ laisser faire”, czyli „pozwolićdziałać”.Nurt ten charakteryzuje teżtzw.podejścierealne.Wielkościrealnedominują,wedługniego,nadpieniężnymi.Chodzituozasadęneutralnościpieniądzatzn.żepieniądz(podażpieniądzajestneutralna)niemawpływunawielkościrealneprodukcji,zatrudnieniaiogólnieniemawpływunapoziomaktywnościgospodarczej.Innymisłowy,zmianypodażypieniądzamogązmieniaćjedyniewielkościnominalneczylijedyniepoziomcen.

Powszechnąwiaręwsłuszność tychpoglądówzachwiałdopiero tzw.WielkiKryzyslat1929-1933.Zewzględunaswojągłębokośćidługośćtrwaniastworzyłprzekonanieobrakuzdolnościdosamodzielnegopowracaniadorównowagime-chanizmurynkowego i zasiałprzekonanieokonieczności interwencjipaństwa.Zwolennicytakichpoglądówsąnazywani„keynesistami”odnazwiskaJ.M.Key-nesa–najsłynniejszegopropagatoratakichtez.

Dominacjatychostatnichtrwaładomniejwięcejlat50-tych,60-tychXXwie-ku iwtedy nastąpił też powrót do głównego nurtu.Najważniejszym ekonomi-stąodwołującymsiędoekonomiiklasycznejineoklasycznejbyłMiltonFredman(1912-2006) laureatnagrody im.A.Noblawdziedzinie ekonomii z1976 roku.WracaondopoglądówpoprzednikówKeynesa i dajepocząteknowej ekonomiiklasycznejzwanejteżmonetaryzmem.

Tabela1. Schemattzw.głównegonurtuwekonomii,wujęciuchronologicznym

Okres Szkoła

OddrugiejpołowyXVIIIw.dokońcalat60-tychXIXw. Szkołaklasyczna

Odpoczątkulat70-tychXIXwdotzw.WielkiegoKryzysu(lata1929-1933) Szkołaneoklasyczna

Odlat50-tychXXw. Monetaryzm

Źródło:opracowaniewłasne.

Dorota S i tnik

��

Celem niniejszego artykułu jest prezentacja podejścia monetarystów, awszczególnościstanowiskaMiltonaFriedmana,dozagadnieniamechanizmutransmisji,inflacji(wtymrelacjimiędzypodażąpieniądzaapoziomemcen)orazinterwencjipaństwawgospodarkę.

Nawrótdopoglądówklasycznychwłaściwietrwadodziś.Wliteraturzeekono-micznejmożnaspotkaćróżneklasyfikacje,którewyróżniająnp.neomonetaryzmczymonetaryzmnowejgeneracji.WartykuleograniczonosięjednakdopodejściasamegoMiltonaFriedmana–pionieraideimonetarystycznych.Zewzględuwłaś-nienatęróżnorodnośćklasyfikacjiwschemacieniezostałyteżwyróżnionewyżejwspomniane odmiany monetaryzmu.

Rys. 1. Milton Friedman

http//:yellowmagpie.com/the-legacy-of-milton-friedman-europe-us/

Mechanizm transmisji

Mechanizmtransmisjiimpulsówmonetarnychdosferyrealnejtosposóbod-działywania impulsówmonetarnych czyli zmian podaży pieniądza nawielkośćprodukcjiizatrudnienia,innymisłowy,nastanaktywnościgospodarczej.Jesttocały łańcuch przyczynowo-skutkowy, na którego początku znajduje się zmianailościpieniądzawobiegu,anajegokońcustankoniunkturygospodarczej.Przed-stawiawjakisposóbzmianytesąprzenoszone–transmitowanenaintensywnośćdziałalnościpodmiotówgospodarczych.

Friedmanowska (monetarystyczna) koncepcja mechanizmu transmisji opiera się na założeniu, że jednostki gospodarcze działająw taki sposób by ich zaso-byaktywówprzynosiły im jaknajwiększedochody.Dążąone innymi słowy,doukształtowaniaoptymalnejstrukturyportfeliaktywówczylitakiej,wktórejich

MECHANIZMTRANSMISJI,INFLACJAIINTERWENCJAPAŃSTWA

WUJĘCIUMONETARYSTÓW

Mechanizmtransmis j i , in f lac ja i interwenc ja państwa. . .

��

dochodowośćbędzienajwiększa.Wskładpojęciaportfelaaktywówwchodząnietylkopieniądzipapierywartościowe,alenawetprzedmiotyrzeczowe.Chodzioto,żenaszmajątek–portfelaktywów–jestujętywróżnychformach.

Friedmanrozpoczynarozumowanieodsytuacji,wktórejmamiejscerówno-waga portfeli. Zachodzi ona wówczas gdy dochodowość krańcowych jednostekposzczególnych rodzajów aktywów jestwyrównana. Skutkiemwyrównania ichrentownościjestbrakkoniecznościrealokacjimiędzyposzczególnymi,substytu-cyjnymiaktywami(formamimajątku).Równowagatazostajenaruszonapoprzezzwiększeniepodażypieniądza.Źródłem jejwzrostumogąbyćnaprzykładope-racjeotwartegorynkuczylizakupybankucentralnegonp.obligacjirządowych.Jednostkigospodarczeposiadająterazwiększąilośćgotówkijakoskutekupłyn-nieniadotychczasposiadanychpapierówwartościowych(któreobecnieznajdująsięwbankucentralnym).Jesttotypowyprzykładdecyzjirealokacyjnych,gdyżsprzedaż ich następuje ze względu na korzystną cenę oferowaną przez bankcentralny.Równowagazostajewięczachowana,aleprzynowejstrukturzeakty-wów.Zewzględunazałożeniestałejpreferencjipłynności (popytunapieniądz)podmiotów,równowagatabędziechwilowa–aktualnawielkośćichzasobówgo-tówkowych (po sprzedażypapierówwartościowych) jestwiększa odpożądanej.Będąonezatemstarałysięulokowaćtennadmiargotówkiwinnychrodzajachbogactwa.Najpierwzainteresująsięinnymirodzajamipapierówwartościowych(załóżmyakcjami),gdyżkursytych,któresprzedałypodniosłysięzewzględunazwiększonypopytnaniezestronybankucentralnego.Zczasem,wmiaręwzrostuzainteresowaniatymiakcjami,podniosąsięiichkursy.Podmiotyprzeniosąwięcswojezainteresowaniezaktywówfinansowychnarzeczowe(np.dobrakonsump-cyjne trwałego użytkowania),co spowodujewzrost ich cen.Oznacza towzrostrentownościprodukcji,któryprzyczynisiędozwiększeniatejostatniej.Nastąpizatemwzrostpopytunadobrainwestycyjne,copodniesierównieżiichceny.

Początkowy impuls monetarny wywołuje zatem ,poprzez wzrost cen akty-wówfinansowychanastępnierzeczowych,wzrostaktywnościgospodarczej.Tenstopniowywzrostcencoraztoinnychrodzajówbogactwadokonujesięnaskutekprocesówdostosowawczychdocoraztonowejstrukturycenposzczególnychjegorodzajów,polegającychnasubstytucjijednejformybogactwainną.Sątoprocesykorygującenaruszeniepoczątkowegostanurównowagiizmierzającedoukształ-towaniaoptymalnejstrukturyzasobówjednostekgospodarczych.

Zdaniemmonetarystówistniejemożliwość,żewzrostpodażypieniądzawywo-łaprocesytransmisyjneopisywaneprzezKeynesa,aletylkowkrótkimokresie.Wdługimokresie,jedynymskutkiemekspansjimonetarnejbędzieinflacja,aniewzrost PKB i spadek bezrobocia.

Dorota S i tnik

��

Rys. 2. Monetarystyczny mechanizm transmisji

Na podstawie: Z. Fedorowicz, Polityka pieniężna,Poltext,Warszawa1994,s.74

Zależnościteprzedstawiapowyższyrysunek(Rys.2).Ośrzędnychilustrujeceny,ośodciętychPKBipopytglobalny.WsytuacjiwyjściowejpoziomPKBrównyYp tzn. odzwierciedla produkt przy optymalnym wykorzystaniu mocy produk-cyjnych,któreprzyjmujesięzastałewanalizowanymokresie.Tejwielkościpro-duktu towarzyszy bezrobocie, ale jedynie na minimalnym poziomie, czyli stopa bezrobocia znajduje sięnapoziomie stopynaturalnej.Poziomcenwyznaczonyprzezwielkośćpotencjalnegoproduktu(Yp)ikrzywąpopytuglobalnego(AD1)towyjściowypoziomcen(C1).Ekspansywnapolitykamonetarnawywołującawzrostpodażypieniądza,acozatymidziewzrostpopytuglobalnegopowodujeprzesu-nięciekrzywejAD1dopołożeniaAD2.Wzwiązkuztym,iżzakładasię,żecenysąsztywnewkrótkimokresie(założenietowynikazprzekonania,żedostosowa-niecenowejestdługotrwałetzn.,żepodmiotygospodarczewkrótkimokresieniezdążajązareagowaćzmianącennazmianywarunkówrynkowychnp.nawzrostpodażypieniądza),pozostająonenapoziomieC1.Reakcjąnawzrostpopytujestwzrostpodaży,coskutkujewzrostemproduktudopoziomuY1(przecięciesiępo-ziomucenC1zkrzywąAD2).Tawielkość–Y1-przekraczaoptymalnewykorzy-staniepotencjałuwytwórczegoYp,toznaczy,żejestosiągniętaprzynadmierniewykorzystanych czynnikach wytwórczych, czyli przy zwiększonych kosztachprodukcji(np.pracawgodzinachnadliczbowych;bardzowysokipopytnapra-cęizwiązanyztymwzrostkosztówwynagrodzeń;nadmierne(szybszezużycie


��

parkumaszynowegoitd.).Cenyzaczynająwzrastać.Wnastępnymokresieosią-gająpoziomC2.ProduktipopytspadajądowielkościY2,którawdalszymciąguprzekraczamocepotencjalneidlategokosztynadalpchającenywgórę.DopierogdydojdziemydopoziomucenC4,popytiproduktspadająponiżejoptymalnegopotencjalnegoPKB(Y3).Jesttotzw.przestrzelenie–cenywzrosłydopoziomuC4obniżającPKBdopoziomuniższegoodpotencjalnego,czylidopoziomuniż-szegoodwyjściowego.Stałosiętakzpowoduoczekiwańinflacyjnych–cenyrosływpoprzednichokresach(zC1doC3),dlategopodmiotygospodarczespodziewałysię,żebędąwdalszymciągurosnąćizabezpieczałysięprzedtymwzrostem,wy-wołująctymsamyminflację.Zabezpieczanietopoleganapodnoszeniucenprzezprzedsiębiorcówwwynikusamegoprzekonania,żeinflacjanapewnobędziena-silaćsięorazprzezwzrostpopytuzestronykonsumentów,podnoszącegocenywwynikuprzekonania,żeteraztrzebakupićpókijeszczetowaryniepodrożały.Wtejwłaśniesytuacjikosztoweimpulsyinflacyjnetracąnasileipowoliprzestajądziałać.Mogąteraznawetwystąpićtendencjedopewnegoobniżaniacen,ponie-ważprzedsiębiorcybędądążyćdoponownegooptymalnegowykorzystaniaswoichmocyprodukcyjnychprzezobniżaniecen,mającenaceluzwiększeniepopytunaichtowary.TatendencjautrzymasiędomomentuponownegodojściadopoziomuYp-optymalnegoPKB.Osiągnięciejednaktegopoziomuproduktu(Yp)zpunktuwyjścianiespowoduje,żepowrócimyrównieżdowyjściowegopoziomucenC1.IchpoziomC3 jestterazznaczniewyższyodwyjściowegoC1.Wyznaczony jestprzezprzecięciesiękrzywejAD2zprostąYp.

Inflacja

Zpowyższej analizywynika zatem, iż inflacja, zdaniemmonetarystów, jestspowodowanaprzedewszystkimnadmiernąpodażąpieniądzawstosunkudopo-trzebwynikającychzdanejwysokościPKB.Friedmanokreślił ją jakozjawiskopochodzące tylko i wyłącznie z drukarni – chodziłomu o druk „pustego” pie-niądza. Władze monetarne drukując banknoty w tempie szybszym niż tempowzrostuPKB,tworząpieniądz„pusty”czylinie„pokryty”towaramiiusługami,co tworzywdłuższejperspektywie (poprzejściowymożywieniu)wyżejopisanąinflacjogennąsytuację.Friedman jestzwolennikiemklasycznej teorii ilościowej–jestprzekonanyoproporcjonalnymefekciewzrostupodaży„pustego”pieniądzatzn.wzrostwielkościobiegupieniężnegowywołujeproporcjonalnywzrostcenbezzmianwwielkościproduktuwdługimokresie.

Dorota S i tnik

��

Interwencjonizm

Wzwiązkuzpowyższymmonetaryści,wprzeciwieństwiedokeynesistów,uwa-żają,żeinterwencjapaństwawpostacipobudzaniapopytuprowadzidoinflacjiidestabilizacjigospodarki.Wzrostwydatkówpaństwowychpodejmowanychwceluzwiększeniapopytuglobalnegonieprowadzidowzrostuprodukcjiizatrudnienia.Wzrostwydatkówbudżetupowodującydeficytbudżetowyfinansowanywzrostempodażypieniądzaskutkuje,jakjużzostałotowspomniane,tylkowkrótkimokre-siewzrostemprodukcjiiproduktukrajowegoizmniejszeniemlublikwidacjąbez-robocia.Wdługimokresiewzrostpodażypieniądzabardziejpowiększa inflacjęniż produkcję i zatrudnienie, gdyż są oneuwarunkowanebardziej czynnikamirealnymi,takimijaknp.strukturaprodukcji,wielkośćzasobówsiłyroboczejczyakumulacjakapitału,niżczynnikamipieniężnymi.WzwiązkuztymmonetaryścipostulująbywzrostpodażypieniądzabyłściśledostosowanydotendencjiwzrostuPKBwdługimokresie.

Wceluułatwieniazrozumieniapodejściaibardziejsyntetycznegoujęciapo-wyższychzagadnieńmożnaprzedstawićjewformieschematu(tabela2).

Tabela 2. Schemat monetarystycznego ujęcia mechanizmu transmisji, inflacji i interwencjonizmu

1. MECHANIZM TRANSMISJI• wzrostpodażypieniądza,powodującnajpierwwzrostcenaktywówfinan-sowych,anastępnierzeczowych,wywołujetendencjeinflacyjne–odbywasiętopoprzezdecyzjerealokacyjnemającenaceluuzyskanieoptymalnejstrukturyportfelaaktywów,czylipoprzezprocesydostosowawczedono-wej struktury dochodowości portfela aktywówwywołanej początkowymimpulsemmonetarnym;

• wzrostpodażypieniądzamożewywołaćprocesytransmisyjneopisywaneprzezKeynesa,aletylkowkrótkimokresie,wdługim–jedynymrezulta-tembędziewyższypoziomcen(wzrostcenzniwelujewywołanązwiększe-niempodażypieniądzanadwyżkępopytu,którapobudzawzrostprodukcjii zatrudnienia).

2. INFLACJAPrzyczyny• niezależnieodstopniazaangażowaniamajątkuprodukcyjnegonadwyżkapodażypieniądzaponadpotrzebyzwiązanezwielkościąproduktukrajo-wego,czyliniedostosowaniewzrostumasypieniądzadowzrostuproduktu(wzrostilościpieniądzaszybszyniżwzrostprodukcji);


��

• koszty–(monopolistycznepodwyżkicen,naciskipłacowezwiązkówzawo-dowych,niskawydajnośćpracy,wzrostcenropynaftowej...);

• przyczynypostroniemakroekonomiczneji„popytowej"sązaakcentowa-ne;

• przyjęciezałożeńklasycznej teorii inflacji–niezależnieodwielkościza-trudnieniacenyuzależnioneodwielkościpodażypieniądza.

Stopień zagrożenia inflacją• inflacjajestjednymznajbardziejdestrukcyjnychzjawiskwgospodarce;• niebezpieczeństwo wystąpienia inflacji, również przy niezatrudnionych

czynnikach produkcji.

3. INTERWENCJA PAŃSTWA• istniejedługookresowastabilnośćgospodarkirynkowej;• przekonanie o zdolnościmechanizmu rynkowego do samodzielnego po-wracaniadostanurównowagi;

• interwencjapaństwa jestźródłemzakłóceń idestabilizacji–szczególnieniebezpiecznaw dziedzinie regulacji obiegu pieniężnego zewzględunamożliwośćwywołaniainflacji;

• interwencja niewskazana – dopuszczalna jest jedynie kontrola dostoso-waniadynamikipodażypieniądzadofluktuacjiwielkościproduktukra-jowego;

• bezrobociewdużejczęścijestdobrowolne(brakakceptacjipłacrealnych)–osiągnięciepełnegozatrudnieniajestniemożliwe–pewnastopabezro-bociabędzieistniećzawsze(naturalnastopabezrobocia)ipróbyjejogra-niczaniaskutkująnajczęściejinflacją.

Źródło:opracowaniewłasne.

Reasumującmonetaryścipowracajądodawnychprzekonańostabilnościme-chanizmurynkowego.Zzałożeniategowynikabrakpotrzebyingerencjipaństwawgospodarkę.Powracająteżdotezyoneutralnościpieniądza,wedługktórejniemaonwpływunarealnąwielkośćprodukcji,azmieniajedyniejejwielkośćnomi-nalnączyliceny.Ztegoostatniegowyłaniasięteżargumentprzeciwkoingeren-cjipaństwa,awszczególnościprzeciwkointerwencjipolegającejnamanipulacjiwielkościąobiegupieniężnego–możeonajedyniezmieniaćceny,powodowaćzja-wiska inflacyjnedestabilizujące gospodarkę.Stąd teżwynikanajczęstszaprzy-czyna inflacji: druk pustego pieniądza przez państwo.MiltonFriedman, którybyłmiędzyinnymiczłonkiemzespołudoradcówekonomicznychprezydentówRi-

Dorota S i tnik

��

chardaNixonaiRonaldaReagana,zwykłbyłmawiać,żeinflacjajestzjawiskiemdrukarskimpochodzącymprostozmennicy.Najbardziejznanymprzykładempo-lityka–monetarystywPolscejestprof.LeszekBalcerowicz,którydrukpustegopieniądzanazywał samobójstwemgospodarczym.Poglądy głównegonurtu całyczassązatemobecnenietylkowliteraturzeekonomicznej,aleiwpolityce.

Literatura:

BelkaM.(1984);Monetaryzm – negacja keynesizmu?w:„Ekonomista”,nr3.ChickV. (1988);The evolution of the banking system and the theory of monetary policy,

Workingpapers,J.W.GoetheUniversitat,FrankfurtamMain.DrabowskiE.(1987);Wpływ pieniądza na gospodarkę w teoriach keynesizmu i monetary-

zmu, PWN,Warszawa.FedorowiczZ.(1994);Polityka pieniężna,Poltext,Warszawa.FriedmanM.(2008);Kapitalizm i wolność,Wyd.HelionGliwice.FriedmanM.,FriedmanR.(2009);Wolny wybór,Wyd.AspektSosnowiec.FriedmanM.,SchwartzA,J.(1963);A monetary history of the United States 1867-1960,

Princeton University Press, New York.FriedmanM.SchwartzA.J.(1975);, Próbny szkic funkcjonowania mechanizmu transmisji

zmian pieniężnych, w:Teoria ipolitykastabilizacjikoniunktury, redA.Szeworski,PWE,Warszawa.

KażmierczakA.(1990);Zarys bankowości we współczesnym kapitailźmie,Warszawa.RosatiD.,MichalskiR.(1989);Inflacja, KsiążkaiWiedza,Warszawa.Źródłointernetowe–http//:yellowmagpie.com/the-legacy-of-milton-friedman-europe-us/


��

Jan Rusinek

��


PRAWO I ZARZĄDZANIE

Wacław Huba, Elżbieta Ślaska

ELEKTRONICZNAFORMAKSIĄGWIECZYSTYCHJAKOŚRODEKNAUSPRAWNIENIEFUNKCJONOWANIATEJINSTYTUCJI

[słowa kluczowe: księgiwieczyste, postępowaniewieczystoksięgowe,wnioskiwieczystoksięgowe,informatyzacjaksiągwieczystych,elektronicznaksięgawie-czysta,katasternieruchomości,migracjaksiągwieczystych,migratorzy,rękojmiawiarypublicznejksiągwieczystych,postępowanienieprocesowe,hipoteka,hipo-tekazwykła,hipotekakaucyjna,wierzycielhipoteczny,administratorhipotek,hi-potekałącznaustawowa,hipotekałącznaumowna,akcesoryjnośćhipoteki].

Streszczenie

Wniniejszymopracowaniuopisanoproblematykęzwiązanązprowadzeniemksiągwieczystych,ichbudowąifunkcjami,podkreślającrolętychksiągjakospe-cjalnegorejestrunieruchomości.Zwróconoszczególnąuwagęnareformęinsty-tucjiksiągwieczystych,polegającąnawdrożeniusystemuelektronicznejksięgiwieczystejorazkoniecznośćprzenoszenia treści tradycyjnej (papierowej)księgiwieczystej do struktury ksiągwieczystych prowadzonychw systemie informa-tycznym.. Omówiono teżnajważniejszezasadyprowadzeniaksiągwieczystych,wtym:zasadęrękojmiwiarypublicznejksiągwieczystych,zakładaniaodrębnejksięgi wieczystej dla każdej nieruchomości oraz obowiązek ujawnienia przezwłaścicielajegoprawawksiędzewieczystej.Przedstawionotakżenajważniejszezmianywzakresieinstytucjihipotekiiksiągwieczystychwprowadzoneustawąnowelizującązdnia26czerwca2009r.(Dz.U.Nr131,poz.1075)orazpozytywneiewentualnienegatywneskutkizwiązanezwprowadzeniemelektronicznychksiągwieczystych.

�0

1. Wprowadzenie

Celempracyjestzaznajomieniezinstytucjąksiągwieczystychorazdokony-waniemwnichwpisów.Księgiwieczyste są swoistymrejestremnieruchomości,azarazemgwarantembezpiecznegoobrotunieruchomościami.Abyprześledzićprocedurędokonywaniawpisównależyzaznajomićsięzgeneząibudowąsamejksięgiwieczystejorazjejfunkcjamispołeczno-gospodarczymi,doktórychmiędzyinnymi należą: zapewnienie bezpieczeństwa obrotu nieruchomościami i zabez-pieczenieprawawłasnościnieruchomości.Niezbędnejestteżzaznajomieniesięzkardynalnymizasadamirządzącymiinstytucjąksiągwieczystychipostępowa-niemwieczystoksięgowym.Postępowanie to zostało udoskonalone i radykalnieprzyspieszonedziękielektronizacjiksiągwieczystych.

2. Pojęcie, funkcja oraz ogólna charakterystyka ksiąg wieczystych

2.1. Krótki zarys historii ksiąg wieczystych

Instytucja ksiąg wieczystych wykształciła się w okresie średniowiecza. Wzależnościodpotrzebspołeczno-gospodarczychinstytucjataulegaławieluprze-obrażeniomisłużyłaróżnymcelom.Jużwówczassporządzanotakiedokumenty,jakaktynadaniaziemiorazinnewykazy,któreprzechowywanowarchiwachpań-stwowych.Początkowoksięgiwieczystespełniałyrolęrejestrówdowodowychnp.wykazówwłaścicielidlacelówwojskowychipodatkowych.Stopniowouzyskiwałyoneinnecelesłużąceprzynabyciulubutracieprawwłasności,atakżeniektórychprawrzeczowychdotyczącychmienianieruchomego.

Wepoceśredniowiecznejznaczenieksiągograniczałosiędotego,żewniektó-rychprzypadkachnabyciewłasnościiniektórychinnychprawbyłouzależnioneodzapisuwsamejksiędze(wówczasbyłytoksięgisądowe).Zasadętęzawierałateżpolskaustawaz1588roku,a takżekonstytucjaz1768roku,którawyraź-niepodkreśliła,żeumowyprzenoszącewłasnośćorazumowyobciążającenieru-chomość sporządzonewniewłaściwymokręgu (ziemstwie lub grodzie) stawałysiębezskuteczne, jeżeliw ciąguokreślonego terminuniedokonanoprzeniesie-niazapisudowłaściwychksiąg.Ówczesneksięgiwieczystemiałyrównieżwady wzakresieźródła informacjio stanieprawnymnieruchomości.Wpisywanonp.wjednejksiędzewieczystejchronologiczniewszystkienieruchomościpołożonewokreślonymokręgu,copowodowałobrakprzejrzystościwdokonanychzapisach.

WacławHuba, Elżbieta Ś laska

��

XVIIIiXIXwiekbyłegotysiącleciaprzyniósłzasadniczeprzeobrażeniainsty-tucjiksiągwieczystych.Zmianytespowodowanebyłypotrzebamikredytowymizwiązanymizrozwojemkapitalistycznym.Spośródustawodawstwtegookresu,któredotyczyłytakżeziempolskichiprzyczyniłysiędozmianycharakteruksięgiwieczystej,wymienićnależyprzedewszystkimKodeksNapoleonaz1804 rokuobowiązującywKsięstwieWarszawskimiwokresiepóźniejszym.PrzepisytegokodeksuwzakresieksiągwieczystychzostałyzastąpioneustawodawstwemKró-lestwaKongresowegoprzezwydaniew1818r.ustawyPrawooustaleniuwłas-nościdóbrnieruchomych,oprzywilejachihipotekachorazPrawooprzywilejach ihipotekachz1826r.Byłytopierwszepolskieustawyoksięgachwieczystychihi-potecefunkcjonującedo1947roku,którenakazywałyzakładaniezurzęduksiągwieczystychzwanychksięgamihipotecznymi.Należynadmienić,żeobowiązywa-łajużwtedyzasadazakładaniaodrębnejksięgiwieczystejdlakażdejnieruchomo-ści.Wpraktyceokazałosię,żezakładanojejednaktylkodlawiększychwłasnościziemskichorazwwybranychmiastachKrólestwa.Niecopóźniejzmodyfikowanoprzepisyustawywtensposób,żeobowiązekzakładaniaksiągpozostałtylkodlazainteresowanychwłaścicielinieruchomości.Z tego teżpowoduznaczna liczbanieruchomościnaterenieKrólestwaniemiałazałożonychksiągwieczystych.

Wepocekapitalizmuinstytucjaksiągwieczystychmiałanaceluzapewnieniewiarygodnej podstawy prawno-organizacyjnej (według terminologii aktualnegoustawodawstwa – rękojmi wiary publicznej). Przepisy dwóch dekretów z dnia 11października1946roku,któreweszływżycie1stycznia1947rokuujednoliciłypraworzeczoweiprawooksięgachwieczystych.Wzałożeniuustawodawcyksięgimiałybyćprowadzonedlawszystkichnieruchomościzwyłączeniemnieruchomo-ścipaństwowych.Wpraktycewyszłoinaczej,państwoniezdołałoprzeprowadzićakcjipowszechnegozakładaniaksiągdlawszystkichnieruchomości.

OdczasuwprowadzenianaterenieKrólestwaPolskiegoKodeksuNapoleona, a następnie wyżej wymienionych ustaw hipotecznych, wpisóww tradycyjnychksięgach wieczystych dokonywali pisarze hipoteczni aż do roku 1946. W la-tach1947-1964wpisamiwksięgach zajmowali się sędziowie.Namocyustawy zdnia23kwietnia1964roku–przepisywprowadzającekodekscywilny(Dz.U. Nr 16, poz. 94) instytucję ksiąg wieczystych przejęły od dnia 1 stycznia 1965rokuPaństwoweBiuraNotarialne,któreprzezniespełna30latprowadziłycałąproceduręwieczystoksięgową.Wtymokresieweszławżyciejednaznajważniej-szychustawamianowicieustawazdnia6lipca1982rokuoksięgachwieczystych ihipotece(dalej:u.k.w.h.),regulującaiusprawniającaprzebiegwieluczynnościzwiązanychzdokonywaniemwpisówprawawłasności,ciężarówiograniczeńoraz

Elektroniczna formaks iąg wieczystych jako środek. . .

��

instytucjihipoteki.Wieleregułizasadokreślonychcytowanąustawąstosujesiędo dnia dzisiejszego.

W1992rokuksięgiwieczysteponowniewróciłydosądówrejonowych,właś-ciwychwedługmiejscapołożenianieruchomości,awpisamizaczęlizajmowaćsięsędziowieireferendarzesądowi.Istotnazmianawodniesieniudoksiągwieczy-stychnastąpiła równieżw2001roku.Wdrodzenowelizacjiprzepisówu.k.w.h.orazkodeksupostępowaniacywilnego(dalej:k.p.c)wciąguostatnichlatuprosz-czonopostępowaniewieczystoksięgowewwielukwestiachodstronytechniczneji prawnej, a mianowicie:

• ograniczonodziałania sądowezurzędu,wprowadzonoobowiązekujaw-nieniaprzezwłaścicielajegoprawawksiędzewieczystej,

• zrezygnowanozpostępowaniaprzynaglającego,• wprowadzonoujednoliconeformularzewniosków,• wprowadzonoopłatystałeodwniosków,• zobowiązano notariuszy sporządzających akty notarialne zawierające

wnioskiwieczystoksięgowedopobieraniastosownychopłat,• wprowadzonoinstytucjęzwrotuwnioskuwprzypadkujegonieopłacenia

bezuprzedniegowzywaniadowniesieniaopłatyitp.

2.2. Nowa Księga Wieczysta – informatyzacja ksiąg wieczystych i jej podstawy prawne

PodkoniecXXwiekudokonałasięwielkainowoczesnaprzemianawhistoriitradycyjnej,niespełna200-letniejinstytucjiksięgiwieczystej,amianowicie:infor-matyzacjaksiągwieczystych.Pierwszepraceztymzwiązanerozpoczętow1995roku, które doprowadziły do utworzenia Elektronicznego Rejestru Zastawów,KrajowegoRejestruSądowegoorazelektronicznychksiągwieczystych.

WMinisterstwieSprawiedliwościstworzonoodrębnąkomórkęorganizacyjną,którarozpoczęłapracenadwykonaniemkompleksowej informatyzacjisystemuksiągwieczystych.PrzedsięwzięcietonazwanoNowąKsięgąWieczystą(NKW).

Wczerwcu1999rokuopracowanorównieżprojekt”BudowaZintegrowanegoSystemuKatastralnego”,któryzakładałpołączenieimożliwośćnieodpłatnejwy-mianydanychpomiędzysystemamiNowejKsięgiWieczystej,EwidencjiPodatkuodNieruchomościorazEwidencjiGruntówiBudynków.

Wdrodzeprzeprowadzonychkonsultacji ianalizwprowadzonomodelelek-tronicznejksięgiwieczystejzbliżonyswoimkształtemistrukturądorozwiązań


��

legislacyjnych przyjętychwNiemczech, konkretniewSaksonii.Wybór stronyniemieckiejwynikałprzedewszystkimzpodobieństwapolskiegoiniemieckiegosystemuksiągwieczystych, strukturyksięgi, powiązań z katastremnierucho-mości,wcześniejszychdoświadczeńwprowadzeniuksiągzapomocąprogramukomputerowegoorazwykorzystaniawydrukówkomputerowychprzyprowadze-niuksiąg.

Wzałożeniuustawodawcyelektronizacjaksiągwieczystychmiałanie tylkousprawnić przebieg postępowania sądowego, ale zagwarantować również bez-pieczeństwoobrotunieruchomościamipoprzezpoprawęskutecznościrejestracjiprawawłasnościiinnychprawrzeczowychorazzapewnićwiarygodnośćwpisówwksięgachwieczystych.Głównymzałożeniemtegosystemumiałobyćzastąpie-nie ksiąg papierowych elektronicznymi, utworzenie jednolitej, ogólnopolskiej,informatycznejbazyksiąg,a takżemożliwośćweryfikacjiwpisówwksięgachzsystemamiPESEL,REGONorazewidencjągruntówibudynków.Ponadtoposta-nowionopołączyćdotychczasowąbiurowośćzsystememelektronicznym,wszcze-gólnościautomatycznewzmiankowanieksiąg,elektronicznywgląddoksiągorazusprawnieniewwydawaniuodpisów.

Dodatkową zaletą wprowadzenia NKW miało być wyeliminowanie ryzykazniszczeniadokumentówwieczystoksięgowych.

W związku zwprowadzeniem systemu informatycznegoksiąg, pojawiły sięnowemożliwościstanowiąceonowejjakościwobrocie.Zmianywzakresiejawno-ściformalnejtonajwiększyprzełomwobrocienieruchomościami.Istniejemożli-wośćprzeglądaniadanejksięgiprzezzainteresowanąstronęwsystemieinforma-tycznymwdowolnymmiejscuwkrajupoprzezInternetwCentralnejInformacjiKsiągWieczystychlubwekspozyturzeCentralnejInformacjidziałającejprzysą-dzie rejonowym.

Równieżodpisy,zaświadczeniaozamknięciuksiągstronymogąodbieraćnietylkowwydziałachksiągwieczystychwmiejscupołożeniadanejnieruchomości,alenatereniecałejPolski,jeślidanaksięgazostanieobjętaCentralnąBaząDa-nychKsiągWieczystychmieszczącą sięwCentralnymOśrodkuPrzetwarzaniaDanychMinisterstwaSprawiedliwości.

Jeślichodziodalszeusprawnieniatechniczne,wnastępnejkolejnościprojektNKWprzewiduje,opróczjużwprowadzonegowczerwcu2010rokusystemuprze-glądaniaodpisówonline zkażdegomiejscawkraju,takżemożliwośćskładaniawnioskówo:wydanieodpisuzksięgiwieczystej,dokonaniewpisudoksięgi,za-łożenieksięgiwieczystejorazwnoszeniaopłatypoprzezInternetbezosobistegostawiennictwawwydziałachksiągwieczystych.


��

WdrożeniesystemuNowejKsięgiWieczystejwsądach,nastąpiłowdniu1sty- cznia 2003 roku. Polegało ono na objęciuwstępnie 6wydziałów ksiągwieczy-stychwnastępującychmiastach:Bytomiu,Olsztynie,Płocku,Warszawie,Pozna-niuiWejherowie,potemw5wydziałach(opróczwydziałupoznańskiego)orazw 5ośrodkachmigracyjnychrozpoczętoeksploatację systemu.Następnienapod-stawierozporządzeniaMinistraSprawiedliwościz16marca2006rokuwspra-wiewyznaczeniasądówrejonowych,którezakładająiprowadząksięgiwieczystewsystemieinformatycznym(Dz.U.Nr49,poz.353zezm.)wyznaczanokolejnesądy,celeminformatyzacjiksiąg.

ObecniezgodniezprogramemNKWinformatyzacjąobjętojużwszystkiesądyrejonowewPolsceprowadząceksięgiwieczystecopozwolinaujednoliceniesyste-muistworzenieogólnejCentralnejBazyDanych.

Procesdigitalizacji(tj.przenoszenia)papierowychksiągwieczystychnanoś-niki informatyczne, zewzględu nawysoki koszt całej operacji związanej z za-kupemodpowiedniegosprzętu,przeszkoleniempracownikówadministracjisądo-wej,przekonwertowaniatreścipapierowejksięgidopostacielektronicznejzostałrozłożonyw czasie.Do czerwca 2010 rokuwersję elektroniczną uzyskało 12,1mlnksiąg,przemigrowano9,5mlnksiągpapierowych,a2,6mlnksiągzałożonojużwsystemie informatycznym.Dozdigitalizowaniapozostało jeszcze6,7mlnksiąg, czyli około jednej trzeciej, biorącpoduwagę, żewPolsce jestprawie20mlnwszystkichksiągwieczystych.Całkowitykosztinformatyzacjiksiągłączniezbudowąiutrzymaniemsystemu,zakupemsprzętu,utrzymaniemrozległychsiecikomputerowychorazprzystosowaniempomieszczeńsądowychwyniósłdokońca2010rokuokoło320mlnzłotych.

Proces informatyzacjiksiągwieczystychwymagałwydania licznychprzepi-sówwrandzerozporządzeńizarządzeń.

Głównymaktemnormatywnymregulującyminstytucjęksiągelektronicznychjestustawazdnia14lutego2003rokuoprzenoszeniutreściksięgiwieczystejdostrukturyksięgiwieczystejprowadzonejwsystemieinformatycznym(Dz.U.Nr42,poz.363)zwanaustawąmigracyjną.Spośródniżejwymienionychaktówwyko-nawczychgłównąrolęodgrywaniewątpliwierozporządzenieMinistraSprawiedli-wościzdnia20sierpnia2003rokuwsprawieprzenoszeniatreścidotychczasowejksięgiwieczystejdostrukturyksięgiwieczystejprowadzonejwsystemieinforma-tycznym(Dz.U.Nr162,poz.1574),którenormujetechniczneaspektydotyczącemigracjiksiągwieczystychczyliprzeniesieniatreścidotychczasowejksięgiwie-czystej do struktury elektronicznej.


��

Instytucjęksiągwieczystychelektronicznychregulujeponadtosześć rozpo-rządzeńwykonawczychMinistraSprawiedliwościwydanychwlatach2001-2006w sprawie:

• prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz.U. Nr 102 z2001r.,poz.1122);

• określeniawzorówisposobuudostępnianiaurzędowychformularzywnio-skówstosowanychwsądachrejonowychprowadzącychksięgiwieczyste wsystemieinformatycznym(Dz.U.Nr156z2003r.,poz.1527);

• wysokościopłatodwnioskówowydanieodpisówksiągwieczystychiza-świadczeniaozamknięciuksięgiwieczystejwydawanychprzezCentral-nąInformacjęKsiągWieczystych(Dz.U.Nr156z2003r.,poz.1528);

• szczegółowejorganizacjiifunkcjonowaniaośrodkamigracyjnegoksiągwieczystychorazzadańtegoośrodkaisądurejonowegopodczasmigra-cjiksiągwieczystych(Dz.U.Nr162z2003r.,poz.1573);

• zakładania i prowadzenia ksiągwieczystychw systemie informatycz-nym(Dz.U.Nr162z2003r.,poz.1575zezm.);

• wyznaczeniasądówrejonowych,którezakładająiprowadząksięgiwie-czystew systemie informatycznym (Dz.U.Nr 49 z 2006 r., poz. 353 zpóźn.zm.);

Wreszcieukazałasięustawazdnia26czerwca2009rokuozmianieustawyoksięgachwieczystychihipoteceorazniektórychinnychustaw(Dz.U.Nr131z2010r.,poz.1075).

2.2.a Migracja ksiąg wieczystych – ośrodki migracyjne

Migracjaksiągwieczystychjestogółemczynnościzwiązanychzprzeniesie-niem treści dotychczasowej, papierowej księgiwieczystej do strukturyksięgielektronicznej.Proces przekonwertowaniadotychczasowychksiągw elektro-nicznewymagałpowołanianowych instytucji takich jak;ośrodkimigracyjne,CentralnaInformacjaKsiągWieczystych,ekspozyturaCentralnejInformacji.

Ośrodkimigracyjne (jest ichwPolsce11)zostałyutworzone jakooddzia-łysądówokręgowych,anadzórnadichdziałalnościąsprawująprezesisądówokręgowych(art.3ust.3u.migr.).Kierowanieośrodkamimigracyjnymipowie-rzono kierownikom, którzy podlegają prezesom sądów okręgowych. Meryto-rycznynadzórnadmigracjąsprawująsędziowieireferendarzesądowi,którzypełniąrolęaudytorów.


��

Migracjarozpoczynasięodrębniedlakażdegowydziałusądurejonowego,wktórymprowadzonesąksięgizchwiląwprowadzeniadotegożwydziałusystemuinformatycznego.SądrejonowyobjętyinformatyzacjąsukcesywnieprzekazujeksięgiwieczystewłaściwemuośrodkowimigracyjnemuprzysądzieokręgowymwskazanymprzezMinisterstwoSprawiedliwości–naokresokoło10dni(spo-rządzanyjestwykazksiągwieczystychprzekazanychdoośrodkamigracyjnegow2egzemplarzach:jedendlaośrodkamigracyjnegodrugipozostajenatablicyogłoszeńwsądzie).

Wpierwszejkolejnościdoośrodkawysyłanesąksięgi,doktórychzłożonownioskiowpisyorazodpisy.Wokresiemigracjiwzwiązkuzwysłaniemksiągpozabudyneksądu,zawieszonazostajezasadajawnościksiągwieczystych(art.2u.k.w.h),ponieważzainteresowaniniemająprawadoichwglądu.

Migracja polega zasadniczo na przeniesieniu do postaci elektronicznej wszyst-kich niewykreślonych wpisów, wzmianek i adnotacji. Czynność przeniesieniawpisówmogłabyzostaćwykonanaszybciejpoprzezzeskanowaniedokumentów,jednakżewtymwypadkuwzwiązkuzezmianąstrukturyksięgiwieczystejnabardziejskomplikowanąniemożnakorzystaćzeskanerów.

Stopieńskomplikowaniapoleganawprowadzeniunowejwewnętrznejstruk-turyksiągskładającejsięzrubryk,podrubryk,pólipodpól,którezastąpiłydawnypodział na łamywksięgach tradycyjnych.Nanoszenie danych jestwięc żmud-nymiczasochłonnymprocesemwymagającymodpowiedniegowykwalifikowaniaiprzeszkoleniapracowników–migratorów,którzymusząbardzodokładnieprze-nosićtreśćwpisów,zwracaćuwagęnaczytelnośćrękopisów,sprawdzaćzgodnośćdanychzkatastrem(jeśli jestudostępniony),czynićodpowiednieoznakowania:Z–zgodność,N–niezgodność,B–braksprawdzeniaorazwychwytywaćbłędy,zamieszczaćjewkomentarzudomigracjiksięgielektronicznej,przekazywaćdoaudytorawcelusprawdzeniaizłożeniapodpisuelektronicznego.

Mimozawiłejbudowyelektronicznaksięgawieczystatworzynowoczesnąbazędanych,któraumożliwiaszybkieisprawnedotarciedoposzukiwanychinforma-cji,atakżeułatwiaprzetwarzaniezawartychwnichinformacji.

ZchwilązapisaniatreściksięgiwCentralnejBazieDanych,ośrodekmigracyj-nyniezwłoczniezwracajądomacierzystegosądurejonowego,odktóregootrzy-małpartięksiąg.Sądmaobowiązekpapierowąksięgędołączyćdoakt,anowązapisanąelektronicznieuzupełnićowzmiankiownioskachwsprawachwszczę-tychzurzędu,środkachzaskarżeniaorazskargachnaorzeczeniareferendarzysądowych,jeślitakiewpłynęłypodczasmigracjiksięgi.


��

2.2.b. Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych

Niewątpliwienajwiększymosiągnięciem,wręczwynalazkiemreformyksiągwieczystych było stworzenie scentralizowanej bazy danych ksiąg wieczystych zterenucałegokraju.Dziękinowoczesnościtejbazymamymożliwośćuzyskaniainformacjidotyczącychdanejnieruchomościwkażdymsądzierejonowymprowa-dzącymksięgiwieczyste.

Rozwiązanie tego rodzaju znacznie rozszerzyło dostępność do ksiąg, a tymsamymichjawnośćokreślonąwart.2u.k.w.h,bowiemdotychczasoweksięgipa-pieroweudostępnianebyłytylkozainteresowanymstronomwwydziałachksiągwieczystychsądówrejonowych,prowadzącychksięgiwedługwłaściwościpołoże-nianieruchomości.AbyjednakmożnabyłokorzystaćzwglądówdoksiągpoprzezInternet,musząbyćonezamieszczonewCentralnejBazieDanychKsiągWieczy-stych(dalej:CBDKW).

Zapisówelektronicznychksiągwieczystychwbaziedanychdokonująsędzio-wieireferendarzesądowibądźwwynikuprzeniesieniatreścipapierowejksięginanośniki informatycznew ośrodkumigracyjnym, bądź przy założeniunowejksięgiwposzczególnychwydziałachksiągwieczystychprowadzącychksięgiwsy-stemieinformatycznym.Wmomenciezapisaniaksięgidoznajdującegosięnajej„okładce”pola0.2.0.2„chwilazapisaniaksięgi”,systemautomatyczniewstawiadatę,godzinęiminutętegozapisu.

CentralnaBazaDanychKsiągWieczystychutworzonaprzezMinistraSpra-wiedliwości stanowiogólnokrajowyzbiórksiągwieczystychwprowadzonychdosystemuinformatycznegoifunkcjonujepodnazwą„CentralnaInformacjaKsiągWieczystych”.ZapewnieniebezpieczeństwaiochronędanychzawartychwbaziezapewniaMinisterSprawiedliwościwoparciuoart.36u.k.w.h.

3. Elektroniczna księga wieczysta w postępowaniu wieczystoksięgowym

3.1.Procedura obsługi wniosku wieczystoksięgowego

Proceduraobsługiwnioskuwieczystoksięgowegoodstronytechnicznejwsy-stemieinformatycznymwyglądawtensposób,żewniosekwpływadobiurapo-dawczego,którefunkcjonujeodrębnielubprzysekretariaciesądowym,gdziejestrejestrowanyjakorejestracjawstępna.Opatrujesięgodatąwpływuinadajeko-lejnyelektronicznynumer.Następniewnioskipodlegająrejestracjiszczegółowej,


��

którapoleganazarejestrowaniuwszystkichżądańzawartychwewnioskuorazzdefiniowaniuuczestnikówpostępowania.

Zarejestrowanie żądania wpisu do księgi wieczystej istniejącej w CBDKW,powodujewysłaniekomunikatuwpisaniawzmianekosprawachwewłaściwychdziałachksięgi,(oczywiścieniestosujesiętegodosprawozałożenieksięgiwie-czystej).Zarejestrowanieżądańdoksiągnowozakładanychlubpapierowychpo-woduje,żewzmiankioczekująnazałożenietychksiągwpostacielektronicznejwCBDKWalbonaujawnienietychksiąg–dlaksiągmigrowanych.Pozakończeniurejestracjiszczegółowej,wniosekjestzadekretowanyprzezprzewodniczącegowy-działuksiągwieczystychnasędziegolubreferendarza.Przewodniczącywydziałudokonujedekretacjiręcznie,wsystemielubwedługinnychzasad–wnioskidekre-towanesąprzezsystemautomatycznie.

Podekretacji,sekretariatuzyskujewsystemieinformacjeowyznaczeniusę-dziegolubreferendarzaiprzekazujemuaktawprocesie,którywSystemieOb-sługiWydziałuKsiągWieczystych(dalej:SOWKW)nosinazwę„Rozdziałudoku-mentów”.Sędzia(referendarz)wzakresiekażdejsprawywynikającejzwniosku,przeprowadzawprocesienoszącymwSOWKWnazwę„Rozpatrywaniespraw”analizężądańiistniejącychwpisówwksiędzewieczystej.

WIetapiedokonujesprawdzeniapoprawnościwzmianekiewentualniedoko-nujekorektwtymzakresie.Korektapoleganasprawdzeniuimodyfikacjizareje-strowanychżądańwSOWKW.

Stwierdzenieniezgodnościtychżedanychstanowiprzeszkodędodokonaniawpisuijestpodstawąwydaniaprzezsądpostanowieniaoodmowiewpisu.

Jeżelipoprzeanalizowaniuwnioskuwieczystoksięgowegowynikniepotrzebawydania postanowienianp. o oddaleniuw całości lubw części, umorzeniu lubskierowaniudostroninnychpism,koniecznychdlazapewnieniawłaściwegobie-gusprawy,sędziarejestrujedownioskulubgrupyżądańczynność(orzeczenie)w systemie.Do czynnościmoże utworzyć pismo z treścią postanowienia, a pozatwierdzeniuczynności,żepismodostronpostępowaniajestjużgotowe–możeokreślićadresatówizarządzićwysłaniekorespondencji.Wnioskiwieczystoksię-gowe, które są kompletne i niema przeszkód do ich pozytywnego załatwieniarozdzielasięwsystemiedoprzygotowaniawpisów.

Projekty wpisów mogą przygotowywać sekretarze sądowi. Przygotowanyprzezsekretarzaprojektwpisupodlegaweryfikacjiwsystemie,anastępniespraw-dzeniuiakceptacjiprzezsędziegolubreferendarza.Projektzweryfikowany,niezawierającybłędów,możezostaćwysłanydowpisuwCentralnejBazieDanychwrazzpodpisemsędziegolubreferendarza.Wtymmomenciewykreśleniupodle-gająwszystkiewzmiankidotycząceżądań,wktórychnastąpiływpisy.Popowrocie


��

informacjiodokonaniuwpisu,przygotowujesięzawiadomieniaowpisie,któresąwysyłanejakopismadostron.

Ponadaniukorespondencjielektronicznejisporządzeniuksiążkinadawczej,sekretariatoczekujenadejściazwrotnegopoświadczeniaodbioru,któregootrzy-manieewidencjonujewsystemielubprzekazujeorzekającemuwcelustwierdze-niaskutecznościdoręczenia.Poupływieterminuwniesieniaśrodkazaskarżenia i zaewidencjonowaniu wszystkich zwrotnych poświadczeń odbioru należy za-mknąćpostępowaniewieczystoksięgowe,natomiastaktaksięgiwieczystejzłożyćdo archiwum.

3.2. Zakładanie i struktura nowej księgi wieczystej.

Księgiwieczyste(niegdyśtradycyjne)obecniewwersjielektronicznej,zakła-dasię iprowadzidlanieruchomości,któreniemająksiągwieczystychlubktó-rychksięgizaginęłyalbouległyzniszczeniu.Zakładanesąiprowadzonewceluustaleniastanuprawnegonieruchomościstanowiącegopodstawębezpieczeństwaobrotunieruchomościamiizabezpieczeniahipotecznego.Zgodniezart.1u.k.w.h.księgiprowadzonesądladanejnieruchomościbezwzględunazmianywłaściciela.Prowadzisięjerównieżwceluustaleniastanuprawnegowłasnościowegospół-dzielczegoprawadolokalu,spółdzielczegoprawadodomujednorodzinnegolubspółdzielczegoprawadolokaluużytkowegowspółdzielnimieszkaniowej.

Noweksięgiwieczystewpostacielektronicznejzakładanesązapomocąspe-cjalnie przygotowanego programu informatycznego, który jest również podsy-stememNKW.ProgramtenpodnazwąSystemuWpisówdoKsiągWieczystych(SWKW)służydozakładanianowychksiągelektronicznych,atakżeichprowa-dzeniaibieżącegouaktualniania.DostępdoSWKWmajątylkoprzydzielenipra-cownicysądowiwyposażeniwlogin–toznaczyniepowtarzalnykodidentyfikacyj-ny.PodstawowymzadaniemprogramuSWKWjestumożliwieniezałożenianowejelektronicznejksięgi,jakrównieżpobraniezCBDKWistniejącejksięgi–założo-nejwcześniej jakoelektroniczna lubzmigrowanejdosystemu informatycznegow celu dokonanianowychwpisów,wykreśleń oraz innych operacji związanych zprzyłączeniem,odłączeniemlubzamknięciemksięgi.

Postępowanieprzedsądemwieczystoksięgowymzgodniezart.506-525k.p.cjestpostępowaniemnieprocesowym.Wszelkichczynnościzwiązanychzwpisamimogądokonywaćsędziowieireferendarzesądowi(art.509

1§1k.p.c).Uczestni-

kamipostępowaniasąwnioskodawcyorazosoby,którychprawazostaływykreślo-nelubobciążone,bądźnarzeczktórychmanastąpićwpis.


�0

WramachsystemuNKWzakładanieksiągwieczystychnowychiprzekształ-canietradycyjnychpapierowychwelektroniczne,zaczynasięodoznaczenianie-powtarzalnego,trzyczęściowegonumeruksięgielektronicznej,składającegosięzkoduwydziałuksiągwieczystychsądurejonowegoprowadzącegodotychczasowąksięgę,bądźodpowiedniegonumeruzrepertoriumksiągwieczystychicyfrykon-trolnej.Cyfrękontrolnąwyliczasięnapodstawiekoduwydziałuinumerudotych-czasowejksięgilubnumeruzrepertorium.

Wzórnumeruksięgiwieczystejelektronicznej –PL1C/00035560/9gdzie:PL1C–oznaczakodwydziału00035560–oznaczanumerksięgiwramachpuli9–oznaczacyfrękontrolną/–połączenieposzczególnychelementównumeruksięgiwieczystejDlaksiągzakładanychelektronicznieponadaniunumeruksięgiwieczystej,

zakładane sąwpierwszej kolejności akta, gdzie umieszcza sięwniosekwraz zzałącznikami.Dlanowejksięgichwilązapisuwbaziejestdatajejzałożenia,po-dobniewpiswelektronicznejksiędzeuważasięzadokonanydopierozchwiląjegozapisania w bazie.

Pozarejestrowaniuwnioskuozałożenieksięgiwieczystejelektronicznej,jakrównieżwnioskuowpis,sądprowadzącyksięgęwieczystąwsystemieinforma-tycznym,rozpoznającwniosekowpis,opróczczynnościwskazanychwart.6268 §2k.p.c.polegającychnabadaniutreściiformywnioskuorazzałącznikówma-jącychstanowićpodstawędodokonaniawpisu,weryfikujezurzęduzgodnośćda-nychwskazanychwewnioskuzdanymiwynikającymizsystemówprowadzącychewidencjępowszechnychnumerówidentyfikacyjnych.

Jest to konieczne albowiem dział II księgi wieczystej elektronicznej uległznacznejrozbudowiewporównaniuztradycyjnąksięgąprzezcozostałprzysto-sowanydoujawnieniaszczególnychinformacji identyfikującychwłaścicielanie-ruchomości, właściciela wyodrębnionego lokalu, wieczystego użytkownika lubuprawnionego(§41ust.4rozp.wyk),jakrównieżuprawnionychztytułuciężarówiograniczeńwdzialeIIIorazuprawnionychztytułuhipotekiiroszczeńwdzialeIV(§42ust3i§46ust.4rozp.wyk.)


��

4. Reorganizacja instytucji hipoteki w świetle ustawy z 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece

4.1. Zniesienie podziału na hipotekę zwykłą i kaucyjną

20 lutego2011rokuweszławżycienowelizacjaustawyoksięgachwieczy-stychihipotecezdnia26.06.2009r.Ustawodawcaprzewidziałwielezmian,którewznaczącysposóbmogąwpłynąćnafunkcjonowaniewobrocietakważnegoza-bezpieczenia kredytu i odsetek, jakim jest hipoteka.

Reorganizacja instytucji hipoteki w naszym prawie przede wszystkim ma na celudostosowaniejejdociąglezmieniającychsięwarunkówrynkowychigospo-darczych,wymagającychzabezpieczeniahipotekamiwielkichinwestycjiorazdopotrzebprzeciętnegoobywatelazabezpieczającegowtensposóbkredytnanowemieszkanie.

Niesposóbodnieśćsiędowszystkichtychzmian,zatemwypadaskupićsięnakilkuznich,omawiającjednocześnieichpodatkoweaspekty.Podstawowąmo-dyfikacjąniedawnej jeszcze rzeczywistości prawnej, jest zniesienie podziałunahipotekęzwykłąihipotekękaucyjną.Dotychczaskredytnadomlubmieszkanie,najczęściej zabezpieczanohipoteką zwykłą, której przedmiotembył kapitał za-ciągniętegokredytu.Ztegorodzajuhipotekimożnabowiembyłoskorzystaćtylkoprzywierzytelnościachooznaczonejwysokości.

Dodatkowozaśustanawianohipotekękaucyjnązabezpieczającąodsetki,któ-rasłużyłazabezpieczaniuwierzytelnościonieustalonejzgórywysokości.Czasembankiproponowałyustanowienietylkojednejhipotekikaucyjnejobejmującejza-równoczęśćkapitałowąjakiczęśćodsetkowąkredytu,aponadtozabezpieczałyniąm.in.wierzytelnościwynikające zumówokredyt odnawialny czyumówokredytnarachunkubieżącym–obecnietojużprzeszłość.

Oddniawejściawżycienowelizacjiustawyoksięgachwieczystychihipoteceprzeciętnyobywatelzabezpieczywierzytelnośćbankuospłatękredytujednąhi-poteką,gdyżtylkojedenrodzajhipotekimożebyćobecnieustanawianyizapłaciwsądziewieczystoksięgowymzawpis200złotych,aniejakdotychczas2x200złotych–zapishipotekizwykłejikaucyjnej.

Znowelizowaneprzepisyprzewidująponadto,żejedenwierzycielmożezabez-pieczyćhipotekąkilkawierzytelnościzróżnychstosunkówprawnych.Gdyweź-miemy w tym samym banku kredyt mieszkaniowy oraz kredyt inwestycyjny czy odnawialny,będziemożnazabezpieczyćwszystkiewierzytelnościswojegobankujedną hipoteką.Cowięcej, będziemożna zastąpić zabezpieczonąwierzytelność


��

innąwierzytelnościątegosamegowierzyciela.Oznaczato,żegdyspłacimykre-dytmieszkaniowy,możemywówczaswziąćw tym samymbankunp. pożyczkęhipotecznąnadowolnycel,którejzabezpieczeniembędzietasamahipoteka.Jesttorozwiązanieotylekorzystne,żewczasiespłacaniakredytumożnakolejnymihipotekamizabezpieczyćwierzytelnościinnychjeszczepodmiotów.

Może dojść również do negocjacji pomiędzy właścicielami a wierzycielami,którzymogą np. obniżyć oprocentowanie kredytu w zamian za korzystną po-zycję ichhipoteki.Bankomzależyna jaknajwyższymmiejscuhipotecznym,bo wprzypadkuniewypłacalnościkredytobiorcyroszczeniawierzycielizaspokajanesązgodniezzasadąkolejnościzajmowanychmiejschipotecznych.

Częstoprezentowanyjestpogląd,iżnoweprzepisyohipotecezerwałyzzasa-dąposuwaniasięhipoteknaprzód.Poglądtenwiążesięzprzyznanymwłaścicie-lowinieruchomościuprawnieniemdorozporządzaniaopróżnionymmiejscemhi-potecznym.Wprzeciwieństwiedoobecnychprzepisów,zgodniezktórymiwygaś-nięciehipotekiowyższympierwszeństwiepowodujeautomatycznieprzesunięciesięhipotekmającychpierwszeństwoniższe–noweprzepisystwarzająmożliwośćzahamowaniategoprocesu.Możetonastąpićtak,żewłaścicielpowygaśnięciuhi-potekiustanowiwtymmiejscunową,przeniesieinną,bądźzachowauprawnieniedodokonaniatychczynnościnapóźniej.

Wieluwłaścicielizapewneniebędziedokonywaćżadnychw/wczynności,gdyżniebędziekutemupotrzeby.Wrazzwykreśleniemhipoteki,zgodniezobowiązu-jącązasadąwszystkiepozostałeprzesunąsięojednomiejscedoprzodu.

Zupełnąnowościąwpolskimsystemieprawnymjest instytucjaadministra-torahipotek.Zgodniezart.68znowelizowanejustawyohipotecewceluzabez-pieczenia hipoteką kilkuwierzytelności przysługującym różnym podmiotom, asłużącymsfinansowaniutegosamegoprzedsięwzięcia,wierzycielepowołująad-ministratorahipoteki,którymjestjedenznichlubosobatrzecia.Umowapowo-łującaadministratorapowinnazostaćzawartanapiśmie.Administratorhipotekiwykonujeprawaiobowiązkiwierzycielahipotecznegowewłasnymimieniulecznarachunekwierzycieli,którychwierzytelnościsąobjętezabezpieczeniem.

4.2. Zmiany w konstrukcji hipoteki jako prawa akcesoryjnego

Ustawaz26.06.2009rokuwprowadziłabardzoistotnezmianywkonstrukcjihipoteki,któramimodokonanychzmianpozostajenadalprawemakcesoryjnym,chociażjejakcesoryjnośćzostaładośćmocnozłagodzonaprzezwprowadzeniedoustawyoksięgachwieczystychihipotecewyjątkówodtejzasady.


��

Wprowadzonojednąhipotekę,któraopierasięnakonstrukcjihipotekikau-cyjnejorazwzmocnionopozycjęwłaścicielanieruchomości,którymożeżądaćob-niżeniasumyhipotecznej(nowyart.68ust.2zd.2u.k.w.h),jeżelizabezpieczeniehipoteczne jest nadmierne.

Nowelizacjawprowadzanowewyjątkiodzasadyakcesoryjności(niesamoist-ności)hipoteki,któremająuczynićzniejbardziejelastycznezabezpieczenianiżdotychczas.Tradycyjnieprzezakcesoryjnośćhipotekiuważasięzależnośćjejlosuprawnegoodzabezpieczonejniąwierzytelności.

Hipotekaniemożewięcpowstać,gdynieistniejewierzytelność.Noweroz-wiązaniaprawnewprowadzonecytowanąustawąz26czerwca2009r.pozwalajązatemnaswoistepodstawieniewierzytelnościzpożyczkihipotecznejwmiejscewierzytelnościzwcześniejszegokredytumieszkaniowego.

Korzystającznowejinstytucjiprawnej,nieustanawiasięhipoteki,atylkozastępuje sięwierzytelność, którą tą hipoteką zabezpiecza innąwierzytelność. Literalnawykładnia przepisówpozwalawnioskować, że zmianawierzytelnościpozostajepozazakresemustawyopodatkuodczynnościcywilnoprawnychiniepodlegaopodatkowaniutympodatkiem.Wskazujesię,że jedyniewprzypadku,gdykwotanowejwierzytelnościbędziewyższaodkwotywierzytelnościdotych-czasowej,będziemyzobligowanidozapłatypodatkuodczynnościcywilnopraw-nych.

5. Pozytywne i ewentualnie negatywne skutki związane z wprowadzeniem elektronicznych ksiąg wieczystych

5.1. Korzyści związane z wprowadzeniem elektronicznej księgi wieczystej

JużdziśdziękiwdrożeniusystemuNKW,wyeliminowanoszereguciążliwychproblemówwiążącychsięzdotychczasowymsposobemprowadzeniaksiąg.Praco-chłonność,jakiejwymagałpapierowysystem,powodowaławielomiesięczneopóź-nieniawprowadzeniupostępowań.

Ponadtoposprzęgnięciudotychczasowejbiurowościzsystememelektronicz-nym,nastąpiłomnóstwoudogodnień,awszczególnościautomatycznewzmianko-wanieksiąg,automatycznerejestrowaniewniosków,elektronicznywgląddoksiągorazusprawnieniewwydawaniuodpisów.Dotychczasowaksięgapapierowapowo-dowała,żeinteresancidosyćdługooczekiwalinawpisyoraznawydanieodpisówz ksiągwieczystych.Występowały liczne utrudnieniaw dostępie do informacji


��

zksiąg.Strukturawpisówwskalikrajubyłazróżnicowana,zaśposzczególnewpi-syczęstobyłynieczytelneiniespójne.Dotegodochodziłodużeryzykozniszczeniaksiągwieczystychbezmożliwości ich łatwegoodtworzeniaorazniedostatecznepowiązaniesystemuwpisówzinnymirejestrami,wtymnajważniejszymdlapo-prawnegofunkcjonowaniaksiągwieczystych–zewidencjągruntówibudynków.

Aktualnie przyszłynabywcamoże już bezwychodzenia z domu sprawdzić,czynieruchomośćjestobciążonahipoteką.Wystarczy,żebędzieznałnumerpro-wadzonejdlaniejksięgiwieczystejiskorzystazbezpłatnegodostępudoprzeglą-daniaksiągwieczystychonline.Nowysystemumożliwiaprzeglądanietylkotychksiąg,którezostaływpisanedoCentralnejBazyDanychKsiągWieczystych.

Ztegoułatwieniamogąkorzystaćwszystkieosoby,którepodadząpełnynu-merksięgiwieczystej.Dostępinternetowymazwiększyćbezpieczeństwoobrotunieruchomościami.Dziękiswobodnemuprzeglądaniuksiągnabywcamieszkania,a takżenotariuszmożeprzedsporządzeniemaktunotarialnegosprawdzić, czysprzedawananieruchomośćniejestobciążona.

ObecniejużprawiewszyscykomornicymajądostępdoCentralnejBazyDa-nychKsiągWieczystych,cousprawniaproceduryegzekucyjne.Takierozwiązaniematakżezapewnićszybszydostępdoinformacjizksiąg,jakrównieżusprawnie-niepracysądów,którezostająwtensposóbodciążoneodwieludotychczasowychobowiązków.Pracownicywydziałówksiągwieczystychterazzajmąsiępracąme-rytoryczną,dziękiczemuszybciejzałatwianebędąwpływającedonichwnioski.

Zgodnie z danymiMinisterstwa Sprawiedliwości codziennie przeglądanychjestwieletysięcyksiąg,cowskazujenadużąpopularnośćnowegoportalu.

WwynikurealizacjiprogramuNKWśrednikrajowywskaźniksprawnościpo-stępowaniawieczystoksięgowego,czyliczasupotrzebnegododokonaniawpisuwksiędzewieczystej,nakoniecIpółrocza2010r.wyniósł1,0.Wlatach2000-2009wskaźniktenwahałsięnapoziomieod3,4do1,5przyczymw2002r.,awięcbez-pośrednio przedwdrożeniemprogramupilotażowegoNowejKsięgiWieczystej,osiągnąłwartość2,8. Wdrożenie systemu elektronicznych ksiąg okazało się dużym sukcesem. Wskaźnik sprawności postępowania wieczystoksięgowego jest obecnie najlepszy od dziesięciu lat.

Wartododać,żetechnicznymusprawnieniemprzydokonywaniuwpisówsąróżnegorodzajugotoweibardzopomocnesłownikisystemowe:np.słownikżą-dań, słownik nazwwojewództw, powiatów i gmin. Ponadto przydatne równieżsą schowki dokumentów przechowujące nazwy ostatniowpisywanych podstawwpisu,podstawprawnych,uczestnikówpostępowaniaitp.,któremożnakopiowaćiprzenosićwdanemiejsce.


��

Ogólnąpoprawępracywsystemiezauważająteżpracownicysądów.Prowa-dzenie ksiągwieczystychw systemie informatycznym gwarantuje zwiększeniesprawnościprowadzonychpostępowańorazzwiększaprofesjonalizmwobsłudzewnioskówdotyczącychksiągwieczystych.

Pozytywneopinieosystemiewyrażająrównieżpracownicywydziałówksiągwieczystych, chwalącmiędzy innymi zamożliwość pobierania odpisów z ksiągwieczystychpraktycznieprzezkażdego,niekonieczniewmiejscuwłaściwymdlapołożenianieruchomości.Znaczącowpływatonapoprawęwarunkówpracy,któ-rejniewyobrażająsobiebeztegosystemu.

Wdrażanie systemu Nowej Księgi Wieczystej już teraz można ocenić jakodużysukces.MinisterstwoSprawiedliwościzrealizowałozakładanecele,naczelezusprawnieniempostępowaniawieczystoksięgowegoizmniejszeniemczasuocze-kiwanianaodpisksięgiwieczystej.

Wrazzpostępemprocesuwdrożenia systemu,zastosowanastrukturaelek-tronicznejksięgipozwoliłaosiągnąć jednolitość iprecyzyjnośćzawartościksiągwieczystych w skali całego kraju. Dzięki wdrożeniu systemu informatycznegoosiągnięto również spójnośćdanychwprowadzonychksięgach, a takżewypra-cowano jednolitezasadyprawne iorganizacyjnewspółpracymiędzysystemamiNKW,EwidencjiGruntówiBudynków.NKWumożliwiateżdostarczaniewiarygodnychdanychstatystycznychorazin-formacjisłużącychpodejmowaniuinicjatywgospodarczych.

Modernizacja sposobuprowadzenia i dostępudoksiągwieczystychumoż-liwiła teżw pełniejszym zakresie, realizację zasady jawności formalnej ksiągwieczystych,dającmożliwośćprzeglądaniaksięgizapisanejwCentralnejBazieDanychwkażdejzekspozytursystemudziałającejprzywydziałachksiągwie-czystych,wktórychwdrożonoNKW,a od czerwca2010 r. także zapośredni-ctwem Internetu.

5.2.Skutki negatywne elektronizacji

Problemem,którynajbardziejemocjonujeużytkownikówodstronynegatyw-nejelektronizacji,jestsprawawprowadzenianieczytelnychformularzywpostę-powaniuwieczystoksięgowym.

Wrazzrozpoczęciemmigracjiwdanymwydzialeksiągwieczystych,wszystkiewnioskimusząbyćskładanenaurzędowychformularzach.Wprowadzenieformu-larzymaniewątpliwieusprawnićpracę sądu iułatwićwnioskodawcy zawarciewewnioskuwłaściwychżądańorazwszystkichkoniecznychinformacji.Jednakże


��

w praktyce pojawiają się różne wątpliwości. Są one dla wielu wypełniającychwnioskinieczytelneiniezrozumiałe.

Częśćznichdotyczytechnicznychmożliwościwypełnianiawnioskównafor-mularzach przy użyciu komputera. Formularze udostępniane sąwwydziałachksiąg wieczystych Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych oraz za pośredni-ctwemInternetunastronieMinisterstwaSprawiedliwości.

Obecniejużwszystkiewydziałyksiągwieczystychprzyjmująwnioskitylkonaformularzachurzędowych,zaśzłożeniewnioskuwinnejformiestanowibrakformalnywniosku.Urzędoweformularzezostałyzamieszczonenastronieinter-netowejMinisterstwaSprawiedliwościwformaciePDF,któryumożliwiajedyniewydruk poszczególnych formularzy bez możliwości ich edycji. Dla niektórychużytkowników,np.banków,któremającentralnysystemwypełnianiawnioskówowpisywksięgachwieczystych,kluczoweznaczeniema to, żebywnioskibyłyudostępnianewformacie,któryumożliwiałbyichwypełnianiezapomocąkompu-tera.Jednakżepowypełnieniutaksformatowanychformularzyiwpisaniuteks-tu,zmieniasięoryginalnyukładgraficznyformularzy.

Zasadnicze znaczenie dla sprawy ma to, aby wypełniony i wydrukowanywnioseknieróżniłsięodwzoruurzędowegoformularzawniosku.Ponadtonależysięzastanowićczyniebędzietoskutkowaćuznaniemprzezsąduchybieniaobo-wiązkowizastosowaniaformularzazgodnegozewzorem.Poglądtennależyuznaćzasłuszny.WpodobnymkierunkunatematformularzywypowiedziałsięTrybu-nałKonstytucyjny.Naproblemtentrzebabędziespojrzeć inaczejwmomenciewłączeniawnioskówdopostępowaniawieczystoksięgowego,alewchwiliobecnejbyłbytoniczymnieuzasadnionyrygoryzm.

Ponadtoznacznymproblememdlawieluinteresantówszczególnietychwwie-

kudojrzałym,jestnieczytelnośćwydrukówdotyczącychodpisówzksiągwieczy-stychjakrównieżzawiadomieńodokonanychwpisachwksięgachwieczystych.

Kolejnynegatywnyskutekmamiejsceprzytworzeniuzawiadomieńowpisachdoksiągelektronicznychnarzeczdownioskodawcówiuczestnikówpostępowa-nia.Występujezbytdużoczynnościtechnicznych,komputerowych,pochłaniają-cychniepotrzebnieczas.Niektórewydrukizawiadomieńowpisiezawierająokoło20-30stron.Zużyciepapierujestwięcogromneikosztowne.

Przyzakładaniunowychksiąglubprzyprojektowaniuwpisówwistniejącychksięgachinformatycznych,pomocneprzyciskitakiejak:Edytuj,Zatwierdź,Do-daj,Zapisz,Zapiszprojekt,Wycofaj,Usuń,PW,PW–pozycji,Pokażdanepozycji,Wykreśl,Rezygnuj,Kopiuj,Wklej,Szukajitp.mogąistnieć,aczkolwiekodstronytechnicznejjestjeszczezbytdużotzw.„klikologii.”


��

5.3. Przyszłość ksiąg wieczystych po elektronizacji

Po informatyzacji ksiągwieczystych orazwprowadzeniu internetowegodo-stępudoksiągprowadzonychwsystemieelektronicznym,nadchodziczasnain-formatyzacjęsamegopostępowaniawieczystoksięgowego,tj.całejproceduryza-łatwianiawniosków.

Przewidujesię,żepoczątkowoproceduraobejmiewpierwszejkolejnościnota-riuszy,zaśefektemjejwprowadzeniabędzieuproszczenieiusprawnienieobrotuprawnego.Projektlegislacyjnydotyczącyinformatyzacjipostępowaniaowpisdoksięgiwieczystejnawiązujedotychregulacjipoprzezwykorzystaniesprawdzo-nychjużwpraktycerozwiązańprawno-informatycznychwinnychkrajach.

Ponadtopostulujesię,abywprzyszłościzapewnićnotariuszommożliwośćre-jestrowaniawniosków samodzielniew systemie tak, abywzmianka ownioskuwynikającymzdokonanejprzednotariuszemczynnościpojawiałasięwsystemienatychmiast.Obecnienotariuszmatrzydninaprzesłaniewnioskudosądu,asądrejestrujewzmiankęniezwłoczniepowpłynięciuwniosku.Tojednakniedaje100procentowejgwarancjibezpieczeństwa,gdyżwciągutychtrzechdni,ktośinnyma możliwość złożenia konkurencyjnego wniosku i uzyskania pierwszeństwa(np.nieuczciwywłaścicielmożewciągujednegodniapróbowaćsprzedaćtęsamąnieruchomośćkilkakrotnie).Natychmiastowepojawieniesię wzmianki za spra-wąnotariuszapodwyższyłobyzatempoziombezpieczeństwawobrocienierucho-mościami.Celemzaproponowanychprzepisówjestuproszczeniepostępowaniawprzedmiociewpisudoksięgiwieczystejwprzypadku,gdyczynnościpodlegającejwpisowi, dokonuje notariusz.

Ważnejestito,żewiększośćksiągwieczystychwPolsceprowadzonychjestjużobecniew systemie informatycznym,aw czerwcu2010 rokuMinisterstwoSprawiedliwości uruchomiło dostęp poprzez Internet do elektronicznych ksiągwieczystychdlawszystkichpodmiotów,realizującwpełnizasadęjawnościksiągwieczystych.Wtejsytuacjiwinienbyćwykonanykrokzmierzającydoinformaty-zacjicałegopostępowaniawieczystoksięgowego.

Koniecznezatembędziezrównaniezdigitalizowanejformyelektronicznejwy-pisu aktu notarialnego opatrzonej bezpiecznym podpisem elektronicznym nota-riusza.

Notariuszedostarczajądowydziałówwieczystoksięgowychniemniejniż60%spraw. Sprawne wdrożenie systemu pozwoli w pełni osiągnąć korzyści, którezwiązanesązwprowadzeniemprojektuNowejKsięgiWieczystej.Obecnysystemopierający sięnapapierowejbiurowości ipracyniewydolnejpoczty,generujący


��

milionyzbędnychdokumentów,stwarzaprzeszkodywfunkcjonowaniutegoważ-negospołeczniedziałusądownictwa.

Elektronicznabiurowość,wtympominięcieczasochłonnych idrogichdorę-czeńsądowych,wygenerujeogromneoszczędnościfinansowedlaSkarbuPaństwaorazuczestnikówpostępowaniawieczystoksięgowego.Uporaniesięzaśzistnieją-cymiobecniezaległościamipoprawiwizerunekpaństwa,wtymsądownictwa.

Konieczne jest zatem zapewnienie notariuszom dostępu do biurowości są-dowejzapośrednictwemformularzaonline.Automatycznarejestracjawnioskuowpis do księgiwieczystej złożonego za pomocą takiego formularzamusi byćrównoznacznazobecnąrejestracjąogólnąwnioskuiujawnieniemwewłaściwejksiędzewieczystejwzmiankiowniosku.

Notariuszpowinienbraćudziałzjasnozakreślonąrolądokońcapostępowa-nia,któreinicjuje,sporządzającczynnośćnotarialnąiwniosekowpisdoksięgiwieczystej.Sytuacjatakawpłyniezpewnościąnapodniesieniepewnościobrotu,atakżezaufaniastrondonotariuszy isądów.Namocyplanowanejnowelizacjinotariuszzmieniłbysposóbkontaktowaniasięzsądemwieczystoksięgowym.Wprzypadku,októrymmowawart.92§4Prawaonotariacie,elektroniczneskła-daniewnioskówowpisdoksięgiwieczystejbyłobyobowiązkowe,awinnychprzy-padkachfakultatywne.

Obserwująctendencjeeuropejskiedotyczącerejestrównieruchomości,możnazałożyć,iżzakończenieprocesuelektronizacjiksiągwieczystychwPolscestanowidopieropierwszyetap ichmodernizacji.Przedpolskimustawodawcąstoiwielewyzwańwpostacidostosowaniastanuprawnegoitechnologicznegodokoncepcjirozwojowychsystemuprowadzeniaksiągwieczystych.

Niewątpliwie,niezbędnajestszerszadyskusjanaddalszymlosemksiąg,za-równonaszczeblukrajowymjakieuropejskim.Zpewnościąkoniecznesązmianyzmierzającedotego,bynabywcanieruchomościlubwierzyciel,którymauzyskaćzabezpieczenierzeczowe,miałłatwydostępdopełnejirzetelnejinformacjionie-ruchomości.Ułatwieniaelektronicznepowinnywpłynąćnaprzyspieszeniepostę-powaniawieczystoksięgowegoorazobniżeniekosztów,atakżeprzyczynićsiędorozwojuizwiększeniaprzejrzystościobrotu.

Zasadnymjesttakżerozważeniedalszychkroków,którenależałobypodjąć,abyusprawnićobowiązującysystemksiągwieczystych.Kwestiapoprawyefektywno-ścidziałaniarejestrówprowadzonychdlanieruchomościjestaktualnanietylkowPolsce,leczrównieżwinnychpaństwachczłonkowskichUniiEuropejskiej.

JakąformułęprzyjmiesystemksiągwieczystychwPolscewprzyszłości,po-zostajekwestiąotwartą.Zakończenieprocesuelektronizacjiiudostępnienieichonlinejestzpewnościąkrokiemwewłaściwymkierunku.


��

Reasumującpowyższe,wielewskazujenato,żewniedalekiejprzyszłości,gdyksięgiwieczysteznajdąsięwCentralnejBazieDanych,prawdopodobniePolskaprzystąpi doEULIS (European Land Information Service –EuropejskiSerwisInformacji oGruntach) orazEuropejskiegoRejestruGruntów, które będą sta-nowićzbiórinformacjioznaczeniuprawnymdlaposzczególnychnieruchomości w Europie.

ProjektEULISpowstałwlatach2001–2004imaprzyczynićsiędozapewnie-niapotencjalnymnabywcomikredytodawcomzkrajówczłonkowskichdostępudoinformacjinatematnieruchomościbędącychprzedmiotemtransakcji.ObecniezapośrednictwemEULISmożliwyjestdostępdorejestrówpublicznychnierucho-mościpołożonychwAustrii,AngliiiWalii,Irlandii,Holandii,Norwegii,Szwecjii na Litwie.

EULISnierozwiążewszystkichproblemówzwiązanychztransakcjamiocha-rakterzetransgranicznym.NabycienieruchomościwinnymkrajuczłonkowskimUEjestprzedsięwzięciemwymagającymwieluczynności.Pomimouzyskaniain-formacjionieruchomości,przeszkodądlanabywcymożebyćnieznajomośćprawakrajowego, czy specyfikidanegorynku.EULISmoże jednakpomócw identyfi-kacjinieruchomościorazwstępnejweryfikacjipodstawowychinformacji,takichjakwłaściciel, czywysokość ewentualnego obciążenia, któremożemiećwpływnawartośćnieruchomości.DostępdopowyższychdanychzapośrednictwemIn-ternetuma ogromne znaczeniew przyspieszeniu transakcji, a także eliminujeprzynajmniejczęścioworyzykooszustwa.

EULISpostrzegasięjakopierwszykrokwkierunkurealizacjiideiwspólnego,jednolitegoEuropejskiegoRejestruGruntów (European Land Register), stano-wiącegoswoistegorodzajueuropejskąksięgęwieczystą.

Jakokonsekwencja ewolucji informacji dostępnych obecnie online, jawi siębowiemwspólnysystemrejestracjidlawszystkichpaństwczłonkowskich,harmo-nizacjainformacjiujawnionychwksięgachwieczystych,ichcharakteruprawnegoorazpostępowaniarejestracyjnego.

Idea europejskiej księgiwieczystej jest z pewnościąwarta rozważenia.Dlapełnejefektywności transgranicznegoobrotunieruchomościami,niezbędne jestbowiem zapewnienie synergii pomiędzy publicznymi rejestrami nieruchomościistniejącymiobecniewramachUniiEuropejskiej.


�0

6. Wnioski końcowe

Poczynionewposzczególnychrozdziałachpracyustaleniapozwalająnasformuło-wanienastępującychwniosków :• Wprowadzenie systemu Nowa Księga Wieczysta w formie elektronicznej

zmienia całkowicie oblicze pracyw sądach, konkretniewwydziałachksiągwieczystych. Celem tego systemu jest podniesienie wiarygodności zapisówksiągwieczystych,usprawnieniepostępowańdotyczącychksiągoraztechnikiichprowadzenia, jak równieżzapewnienie centralnego, jednolitego i łatwe-godostępudoCentralnejBazyDanychprzyzachowaniuochronyprzedichzniszczeniem.Ponadtodiametralniewzrośniebezpieczeństwoobrotunieru-chomościami oraz zabezpieczeńhipotecznych. Znacznie rozszerzonabędziejawnośćksiągwieczystych.Elektroniczną formęksiągwieczystychuznamyz całą pewnością jako doskonały środek na usprawnienie tej instytucji po zakończeniumigracjiksiągwieczystych,któramanastąpićprawdopodobniew2013roku.

• Informatyzacjaksiągwieczystychzmieniarównieżcałepostępowaniewieczy-stoksięgowe,któredosyćszczegółowoopisanowrozdziale5niniejszejpracy.Najważniejszymimożliwościamijakiezapewnianamstrukturanowejksięgielektronicznejsą:sprawnezałatwianiewnioskówwieczystoksięgowych,wy-dawanieodpisówwręczod ręki, szybkie logowanie siękażdegopracownikadosystemuizapomocąodpowiednichparametrówodszukiwanienrsygnatu-rysprawy,nrposzukiwanejksięgiwieczystej,właścicielalubuprawnionego.Również elektroniczna biurowość jestwielkim usprawnieniem dla pracow-ników,wszystkoodbywasięautomatycznienp.automatycznewzmiankowa-nie,automatycznerejestrowaniewniosków,nrkolejnejksięgielektronicznej w Repertorium itp.

• Korzyści jakie osiągamy z wprowadzenia informatycznej księgi wieczystej(opróczwymienionychwyżej)omówionesąszczegółowowrozdziale5pkt.1.Sąonenieocenionymiudogodnieniamidlapracownikówsądowych,notariu-szy,komornikóworazinteresantów.Niewątpliwienajważniejszymrozwiąza-niemwtejkwestiijestto,żeprzyszłynabywcaniemusiwychodzićzdomu,żebydokonaćwglądudoksięgiwieczystejisprawdzićinformacjęojejobcią-żeniu.Wystarczy znaćnumerksięgi i skorzystać zbezpłatnegodostępudoprzeglądaniaonline.Elektronicznaksięgawieczystazapewniaszybkidostępdojednolitejiprecyzyjnejinformacjiwskalicałegokraju,znaczącousprawniapracę sądóworaz zwiększa profesjonalizmw obsłudzewnioskówwieczysto


��

księgowych.Wniedalekiejprzyszłościnapewnobędziemyrównieżwpełnikorzystać z elektronicznego postępowania wieczystoksięgowego zarówno wPolscejakiwEuropie–(EULISnamtoułatwi).

Bibliografia

Armada-RudnikP.,(2009); Przyszłość ksiąg wieczystych po elektronizacji,NieruchomościC.H.BECK.

Barłowski B., Janeczko E. (1988);Księgi wieczyste – rejestr nieruchomości,Warszawa, s.6inast.

DomagalskiM.(2010);Digitalizacja ksiąg wieczystych na finiszu. Rzeczpospolita z dnia 26czerwca2010r.

KołodziejskaG.,KapustaW.,BoguckiD.(1998);Informatyczna księga wieczysta omówie-nie wstępnychzałożeńsystemowych.RejentNr6,s.49-87.

KućkaM.,PisulińskiJ.,PrzyborowskiR.,SwaczynaB.,(2011);Hipoteka po nowelizacji – Komentarz,Warszawa,s.13-21,44-48.

MysiakP., (2004);Elektroniczna księga wieczysta – dążenie do nowej jakości w obrocie;„Forum”nr15.

Rudnicki S. (2005);Komentarz do ustawy o księgach wieczystych i hipotece,Warszawa s.186-190.

SopyłoJ.(2010);Nowa jakość księgi wieczystej, ebos / na wokandzie (www.ebos.pl)StefańskaA.(2008)Elektroniczna księga wieczysta;Warszawa,s.9-12.WachowskiT.(2011);Nowa hipoteka – Krok ku lepszemu czy kłopoty na własne życzenie,

„KrakowskiRynekNieruchomości”,Nr4.


��

Jan Rusinek

��


Paweł Czarnecki

GŁÓWNEPROBLEMYEDUKACJI IKSZTAŁCENIAPRACOWNIKÓWSOCJALNYCH

WPOLSCE

[słowa kluczowe:edukacja,pracasocjalna,DeklaracjaBolońska]

Streszczenie

Kształcenie pracowników socjalnych zmierza dowyposażenia osób pragną-cychpodjąćpracęw tymzawodziewokreślony zestawkompetencji, takaby zjednejstronymożliwebyłorozwiązywanieproblemówspołecznychzgodniezpo-litykąspołecznąrealizowanąprzezpaństwo,azdrugiejbyabsolwenciwchodzą-cy na rynek pracy byli na tym rynku konkurencyjni. Kwestia rodzaju i zakresu wiedzyiumiejętności,którewtokukształceniapowinniprzyswoićsobiestudencikierunku„pracasocjalna”wiążesięzdyskusjąna temat istoty i funkcjipracysocjalnejwnowoczesnymspołeczeństwie.Wprzypadkupracysocjalnejproblemtenkomplikujesiędodatkowozewzględunawspomnianądwuwymiarowośćtejdziedzinyjakodyscyplinyteoretycznejijakozbioruumiejętnościpraktycznych.Podstawąkształceniawwymiarzeteoretycznympowinnabyćusystematyzowanawiedzanaukowa,ponieważjednakpracasocjalnajestdziedzinąinterdyscyplinar-ną,powstajeproblemopracowania„kanonu”informacjizróżnychdziedzin,którepowinienprzyswoićsobiekażdyadeptpracysocjalnejbezwzględunawybranąprzezsiebiespecjalizację.Podobnyproblempowstajezresztąwobszarzeumiejęt-nościpraktycznych,ponieważitutajmożnawyróżnićumiejętnościuniwersalne,niezbędnewszystkimpracownikomsocjalnym(np.umiejętnośćfunkcjonowaniawokreślonymotoczeniuprawno–instytucjonalnym)orazumiejętnościspecjali-styczne,dostosowanedookreślonejgrupyadresatówpracy socjalnej.Praca so-cjalnajestdziedzinąinterdyscyplinarną,toteżabsolwencistudiówotejspecjalno-ścipowinniposiadaćwiedzępodstawowąwiedzęztakichdziedzin,jakfilozofia,psychologia,biologiaimedycyna(pomocosobomniepełnosprawnym),ekonomiaiprawo (rozumienie funkcjonowaniasystemupomocyspołecznej, zrozumieniezjawiskmikroekonomicznych),atakżerzeczjasnapedagogikaspołecznaiteoria

��

pracysocjalnej.Pracowniksocjalnyrozpoczynającypracęwzawodziepowinientakże dysponować odpowiednimi umiejętnościami praktycznymi: umiejętnoś-cią oceny trudnych sytuacji, stosowaniametod i technik interwencyjnych,po-zyskiwania środków materialnych i niematerialnych, a także radzenia sobie wsytuacjachspecjalnych,takichjakniepełnosprawność,bezdomność,przemocw rodzinie itd.

***

Celem kształcenia zawodowego jest wyposażenie przyszłych pracowników wkompetencjeniezbędnedowykonywaniadanejprofesji.Równieżkształceniepracownikówsocjalnychzmierzadowyposażeniaosóbpragnącychpodjąćpracę wtymzawodziewokreślonyzestawkompetencji,takabyzjednejstronymożliwebyłorozwiązywanieproblemówspołecznychzgodniezpolitykąspołecznąrealizo-wanąprzezpaństwo,azdrugiejbyabsolwenciwchodzącynarynekpracybylinatym rynku konkurencyjni1.

Przezkompetencjęnależyrozumiećzarównowiedzęteoretycznąiumiejętno-ścipraktyczne,lubteż,innymisłowy,wiedzędeklaratywną,czyliwiedzęofaktachisądach,orazwiedzęproceduralną,czyliwiedzęosposobachosiąganiaokreślo-negorodzajucelów.Informacjetworzącepierwszyrodzajwiedzymożnapotrak-towaćjakoodpowiedzinapytanie„co?”,ainformacjetworzącewiedzęprocedu-ralną jakoodpowiedzinapytanie„jak?”.Zpunktuwidzeniadydaktykiróżnicapomiędzy tymidwomarodzajamiwiedzy sprowadza siędo sposobunauczania:wpierwszymprzypadkuwystarczysamopisfaktów,sadów,opiniiitd.,wdrugimpodstawowametodąnauczaniajestpowtarzanieokreślonychczynności.Uczeniesiębardziejzłożonychumiejętnościniejestjednakmożliwejedyniedrogąnaśla-dowaniademonstrowanychprzezinstruktoradziałań,ponieważumiejętnościtezregułyskładająsięteżwdużymstopniuzwiedzydeklaratywnej2.Rozstrzygnięciawymagazatemniekwestia,czykształceniedopracysocjalnejmabyćprzygoto-waniem teoretycznym czy praktycznym, lecz pytanie o wzajemne proporcje tych dwóchskładnikównaposzczególnychetapachedukacji.

Zewzględunagrupę osób, doktórychkształcenie jest adresowane,wyróż-nićmożna edukację przygotowującą do zawodu, szkolenia specjalistyczne oraz

1 J. Piekarski, Problem wiedzy w instytucjonalnej pracy socjalnej, w: E. Maryno-wiczHetka,A.Wagner,J.Piekarski,Profesje społeczne w Europie,BPS,Katowice2001, s.229.

2 J. Kozielecki, Koncepcje psychologiczne człowieka,Wydawnictwo„Żak”,Warszawa1995.

Paweł Czarnecki

��

doskonaleniezawodowe(kształcenieustawiczne)3. Przygotowanie do zwodu jest adresowaneprzedewszystkimdomłodzieżypragnącejwprzyszłościpodjąćpracęwsektorzepomocyspołecznejipodlegaokreślonymregulacjomprawnym.Szkole-niaspecjalistyczneprzeznaczonesązarównodlastudentów,jakidlapracownikówsocjalnych,którzyzróżnychprzyczynchcązdobyćdodatkowąspecjalizacjęzawo-dową.Zkoleikursydoszkalającepowinnyobejmowaćwszystkichpracownikówsocjalnych,ichcelemjestbowiemaktualizacjaiuzupełnianiewiedzyniezbędnejdowykonywaniazawodu(np.wiedzyozmieniającychsięprzepisachprawa)4.

Kwestia rodzaju i zakresuwiedzy i umiejętności, którew tokukształceniapowinniprzyswoićsobiestudencikierunku„pracasocjalna”wiążesięzdyskusjąnatematistotyifunkcjipracysocjalnejwnowoczesnymspołeczeństwie.Wprzy-padkupracysocjalnejproblemtenkomplikujesiędodatkowozewzględunawspo-mnianądwuwymiarowośćtejdziedzinyjakodyscyplinyteoretycznejijakozbioruumiejętnościpraktycznych5.Podstawąkształceniawwymiarzeteoretycznympo-winnabyćusystematyzowanawiedzanaukowa,ponieważjednakpracasocjalnajestdziedziną interdyscyplinarną,powstajeproblemopracowania„kanonu” in-formacjizróżnychdziedzin,którepowinienprzyswoićsobiekażdyadeptpracysocjalnej bezwzględunawybraną przez siebie specjalizację. Podobny problempowstajezresztąwobszarzeumiejętnościpraktycznych,ponieważitutajmożnawyróżnić umiejętności uniwersalne, niezbędnewszystkimpracownikom socjal-nym(np.umiejętnośćfunkcjonowaniawokreślonymotoczeniuprawno–insty-tucjonalnym)orazumiejętnościspecjalistyczne,dostosowanedookreślonejgrupyadresatówpracysocjalnej.

Wjednymidrugimprzypadkunajważniejszymkryteriumdoborutreściprze-kazywanychadeptompracy socjalnejwydaje siębyćkryteriumużyteczności, zczego z koleiwynika, że programykształcenia pracowników socjalnychmusząewoluowaćzgodniezezmieniającymisiępotrzebamirynkupracy.Istotneznacze-niewydajesięmiećtakżekryteriumspójnościorazweryfikowalnościwiedzy.Jed-nakżewbrewpozoromspełnienietychdwóchkryteriówniewydajesiębyćłatwe,jakbowiemzauważaA.Olubińskiwpraktycepracownicysocjalniposługująsię

3 Por. I. Dąbrowska-Jabłońska,Kształcenie i doskonalenie zawodowe pracowników socjalnych, w: Pracownik socjalny. Wybrane problemy zawodu w okresie transformacji spo-łecznej,UniwersytetOpolski,Opole2002.

4 Por.T.Kaźmierczak,System dokształcania pracowników służb społecznych w Polsce, w: Kształcenie pracowników socjalnych.

5 B.Dewezwracauwagęnapotrzebęzachowaniaodpowiednichproporcjipomiędzywiedząteoretycznąaumiejętnościami jejpraktycznegostosowania.Por.tenże,Wiedza i umiejętności w pracy socjalnej,w:E.Marynowicz-Hetke,J.Piekarski,D.Zając-Urbaniak,Pedagogika społeczna i praca socjalna.Przeglądstanowiskikomentarze,WydawnictwoNaukowe„Śląsk”,Katowice1998,s.95inast.

GŁÓWNEPROBLEMYEDUKACJI IKSZTAŁCENIAPRACOWNIKÓWSOCJALNYCH

WPOLSCE

Główneproblemyedukac j i i kszta łcenia pracowników. . .

��

częstowiedząniepełną,fragmentaryczną,aprzytymniedostateczniezweryfiko-waną,operująwięcraczejhipotezaminiżpotwierdzonymiteoriaminaukowymi.Zdaniemtegoautora, stosowanieprzezpracownikówwiedzyhipotetycznej jestjednakkorzystniejszezpunktuwidzeniadobrapodopiecznychniżposługiwaniesiętwierdzeniamiakceptowanyminazasadziedogmatów,ponieważpracownicyodwołującysiędowiedzy,któraniezostałacałkowiciezweryfikowana,sąbardziejkrytyczniwobecrozstrzygnięćteoretycznych,dążącraczejdoprzetestowaniaichpraktycznejskutecznościniżdopotwierdzeniazawszelkącenęsłusznościwłas-nychprzekonań6.

Praca socjalna jest dziedziną interdyscyplinarną, toteż absolwenci studiów otejspecjalnościpowinniposiadaćpodstawowąwiedzęztakichdziedzin,jakfilozo-fia,psychologia,biologiaimedycyna(pomocosobomniepełnosprawnym),ekonomii iprawa(rozumieniefunkcjonowaniasystemupomocyspołecznej,zrozumieniezja-wiskmikroekonomicznych)atakżerzeczjasnapedagogikispołecznejiteoriipracysocjalnej.Pracowniksocjalnyrozpoczynającypracęwzawodziepowinientakżedys-ponowaćodpowiednimiumiejętnościamipraktycznymi:umiejętnościąocenytrud-nychsytuacji,stosowaniametoditechnikinterwencyjnych,pozyskiwaniaśrodkówmaterialnychiniematerialnych,atakżeradzeniasobiewsytuacjachspecjalnych,takichjakniepełnosprawność,bezdomność,przemocwrodzinieitd.

Wedukacjidopracysocjalnejszczególnieważnąfunkcjępełniądziedzinywie-dzy,którychopanowaniejestwarunkiemrozumieniaproblemówklientówpracysocjalnej,takiejaksocjologia,psychologiaipedagogika.Celemkształceniawdzie-dziniesocjologiijestprzekazaniewiedzyofunkcjonowaniuspołeczeństwa,wiedzatabowiemjestwarunkiemzrozumieniazjawiskspołecznychatakżenarzędziempozwalającympoddawaćtezjawiskaanalizieiocenieorazumiejscowićpracęso-cjalną.Dlategostudencipracysocjalnejpowinnizapoznaćsięzcelemimetodamisocjologiiorazpoznaćgłówneteoriesocjologiczne,takiejakfunkcjonalizm,struk-turalizm,interakcjonizm,teoriasystemów,marksizmitd7.

Pracownicysocjalnipowinnirzecz jasnarozumiećpsychologicznemechani-zmyfunkcjonowaniajednostki,dlategodrugądziedzinąogólnegoprzygotowania do zawodu jest psychologia.Wpsychologii nie istnieje takwiele odrębnych odsiebieteoriijakwsocjologii,ateorie,któretraktujesięjakoniezależneodsiebie,możnasprowadzićbądźdonurtupsychoanalitycznego,bądźbehawiorystyczne-

6 A.Olubiński,Znaczenie wiedzy w praktyce pracy socjalnej, w: Działanie społeczne w pracy socjalnej na progu XXI wieku,podred.E.KantowicziA.Olubińskiego,Wydawni-ctwoEdukacyjneAkapit,Toruń2003,s.48.

7 M. Davies, Socjologia a praca socjalna: niezrozumiałe powinowactwo, w: Socjologia pracy socjalnej,podred.M.Daviesa,WydawnictwoNaukoweŚląsk,Katowice1999.

Paweł Czarnecki

��

go8. Kurs w zakresie psychologii obejmować powinien przegląd podstawowychkoncepcjipsychologicznych,wiedzęoprocesachpoznawczych,psychologicznychaspektachkomunikowania się,wiedzęo emocjach, znajomośćprocesówrozwo-jowych,rozwojuitypówosobowościitd.Szczególnieważnajestznajomośćpod-stawowychodkryćpsychologiispołecznej,awięcdziedzinypsychologiibadającejzjawiskapsychicznepowstającewinterakcjachpomiędzyjednostkąajejspołecz-nym otoczeniem.

Kurspedagogikipowinienobejmowaćm.in.historięprzedmiotu,subdyscy-plinpedagogicznychzeszczególnymuwzględnieniemsubdyscyplinprzydatnychwpracysocjalnej (pedagogikaspołeczna,specjalna,rehabilitacja,resocjalizacja,współczesnezadaniapedagogiki,wiedzęowybranychśrodowiskachspołecznychiichproblemach,wiedzęospołeczeństwieobywatelskim,związkachpedagogikispołecznejzpracasocjalnąitp.).

Psychologiawraz z pedagogiką pełniąw pracy socjalnej rolę szczególną zewzględunafakt,iżobowiązkipracownikówsocjalnychczęstogranicząaniekiedynawetpokrywająsięzobowiązkamipsychologówipedagogów.Różnicapomiędzypsychologiemapracownikiemsocjalnym,nawetjeżeliobydwajpracująwtymsa-mymzespole,poleganatym, iżpsychologbierzepoduwagęprzedewszystkimcechyindywidualne,wewnętrznyświatprzeżyćjednostki,podczasgdypracowniksocjalnyinteresujesięwpierwszymrzędziespołecznymfunkcjonowaniemswoichpodopiecznychorazmożliwościamiwykorzystaniazasobówspołecznychdoroz-wiązaniaichproblemów9.

Istotną rolę odgrywa teżogólnawiedzahumanistyczna, a także znajomośćfilozofii, w tym przede wszystkim takich jej działów, jak etyka, aksjologia czy filozofiapolityki.Pewnekompetencjewdziedziniefilozofiisąniezbędnechociażbypoto,abyrozumiećsensnormetycznychujętychwkodeksachetykizawodowej idostrzegaćpotrzebęstosowaniaichwpraktyce.Zkoleiznajomośćproblemów filozofiipolitykipozwalapodejmowaćsamodzielnąrefleksjęnadznaczeniempra-cysocjalnejjakonarzędziapolitykispołecznejirozwojuspołecznego.

Odrębnąpłaszczyznąprzygotowaniadozawodu jest formowanie tożsamościzawodowej, czylikształtowanie swoistegoethosupracownika socjalnego.Studia sąokresem,wktórymmłodziludzieposzukująodpowiedzinapytanie,czypodjęteprzeznichdecyzjedotyczącekarieryzawodowejsąwłaściwe,dążądozrozumieniasamychsiebie,odkrywająwartościwłaściwedlawybranejprofesji,słowem,kształ-tująobrazsamychsiebiejakopracownikówsocjalnych.Wtymprzypadkuproble-

8 Por. C. de Robertis, Metodyka działania w pracy socjalnej,WydawnictwoNaukowe„Śląsk”,Katowice1998,s.61.

9 Por.R.A.Skidmore,M.G.Thackeray,Wprowadzenie do pracy socjalnej,Wydawni-ctwoNaukowe„Śląsk”,Katowice1998,s.30.


��

mówniesprawiaokreślenie,czymjestethospracownikasocjalnegoijakiecechyosobowościpowinienpracowniksocjalnyposiadać,leczwypracowaniemetodfor-mowaniatożsamościzawodowej.Wydajesię,żedużąrolęwkształtowaniuethosupracownikasocjalnegoodgrywabezpośrednikontaktzautorytetamiwdziedziniepracysocjalnej,awięcprzedewszystkimzdoświadczonymipracownikami,którzyówethosrealizująwpraktyce.Podkreślićteżnależyznaczeniezajęćzprzedmiotówhumanistycznych,wtymprzedewszystkimfilozofiiietyki.Celemtychzajęćjestnietylkoprzekazanieinformacjionormachetykizawodowej,lecztakżewyposaże-niestudentówwzdolnośćposługiwaniasięjęzykiemetycznymwinterpretowaniuiocenianiuzjawiskisytuacji,przedewszystkimzaśwłasnychdziałańipostaw.

Wartoprzyokazjizaznaczyć,żewprocesiekształceniapracownikówsocjal-nychdużąwagęnależyprzywiązywaćdonauczaniaumiejętnościprawidłowegokomunikowaniasię.Umiejętnośćtawpracysocjalnejmawyjątkoweznaczenie,ponieważpracownicysocjalniposługująsięwpraktycewielomaróżnymijęzyka-mi,poczynającodjęzykapotocznegoswoichklientów,poprzezżargonwłaściwydlaśrodowiskazawodowego,ażpojęzyknaukowyzkilkuróżnychdziedzin.

A.Kamińskibyłzdania,żeprzygotowaniedopracysocjalnejpowinnoprzebiegaćwdwóchpłaszczyznach:ogólnejorazspecjalistycznej.Celemkształcenianapozio-mieogólnympowinnobyćprzekazaniewiedzyiumiejętnościniezbędnychwszyst-kimpracownikomsocjalnym,bezwzględunaspecjalizację.Opróczwykształceniaogólnegopodkoniecedukacjipowinnosięoferowaćstudentomkilkaspecjalizacjidowyboru.Podstawąkształceniadopracysocjalnejpozostajejednak,wedługKamiń-skiego,przygotowanieogólne.PostulattenA.Kamińskiuzasadniałszczególnymposłannictwempracysocjalnej,wymagającej„wewnętrznegonastawienianapracęzinnymi,zdolnościrozumieniapotrzebdrugiegoczłowieka,tendencjidoudzielaniapomocy,wyrozumiałościitd.”.Stądkoniecznyjestścisłyzwiązekpomiędzyogólnąwiedzązzakresunaukhumanistycznychispołecznych,aprzygotowaniemspecja-listycznym.Minusemtakiegomodelukształceniajestnatomiaststosunkowoniskipoziomspecjalizacji,cowwarunkachintensywnychprzemianspołecznychprowa-dzićmożedosytuacji,wktórejabsolwencikierunku„pracasocjalna”sąniewystar-czającoprzygotowanidopodejmowaniacorazbardziej różnorodnych i złożonychzadań,którychwykonywaniaoczekujesięodpracownikówsocjalnych.

Wartopodkreślić,żenawetwkrajach,wktórychkładziesięnacisknaprzy-gotowaniespecjalistyczne,wprogramachkształceniadopracysocjalnejobecnesątreściztakichdziedzin,jakpedagogika,psychologia,socjologia,politykaspołecz-naitd.,cowynikapoprostuzinterdyscyplinarnościpracysocjalnej.Różnicepo-międzysystememkształceniawPolsceiwpozostałychkrajachpostkomunistycz-nychorazsystememkształceniawrozwiniętychkrajacheuropejskichwynikająrównieżzfaktu,iżwtejdrugiejgrupiepaństwistniejekilkudziesięcioletniatra-

Paweł Czarnecki

��

dycjakształceniadopracywprofesjachspołecznych.Państwatenieprzechodziłyponadto takgłębokichprzemian, jakichdoświadczyłykrajepostkomunistycznewokresietransformacji,toteżichsystemykształceniadopracysocjalnejmogłyewoluowaćwrazzcałymspołeczeństwem10.

WokresietransformacjiustrojowejtrudnojednakbyłobywPolscewprowadzićjednolitysystemkształcenia,którypromowałbyspecjalizacjękosztemogólnegoprzygotowaniadozawodu.Transformacjaustrojowabyłaokresemintensywnychprzemianobejmującychwszystkiedziedzinyżyciaspołecznego,toteżgenerowałaonaproblemy,zktórymisłużbyspołecznewpowojennejhistoriiPolskiniemiałynigdydoczynienia.Ani istniejącywPolscesystempomocyspołecznej,anitymbardziejprogramykształceniapracownikówsocjalnychniebyłyprzygotowanedoradzeniasobieztymiproblemami,ponieważprzygotowanebyćniemogły.Możnazatemuznać,żekształceniedająceadeptompracysocjalnejzjednejstronyogólnąwiedzęoproblemachsocjalnychisposobachichrozwiązywania,azdrugiejpro-mującypewnąotwartość,samodzielnośćizdolnośćtwórczegomyśleniabyłwtychwarunkach systemem optymalnym.

Zuwaginawzrastającązłożonośćproblemów,zjakimiwnowychwarunkachmusieli zmagać siępracownicy socjalni,niewystarczająceokazało siękształceniena poziomie licealnym. Przez pierwszych kilkanaście lat transformacji nie ist-niałsamodzielnykierunekonazwie„pracasocjalna”.Uczelniekształciły jednaknakierunkachpokrewnych,oferowałyrównieżkursydlaosóbpragnącychpodjąćzatrudnieniew ośrodkach pomocy społecznejw ramach kierunku „socjologia”.11 Sytuacjętązmieniłorozporządzenieministranaukiiszkolnictwowyższegozdnia 13 czerwca 2006 r. w sprawie nazw kierunków studiów (Dz. U. z dnia 7 lipca 2006r.),wprowadzającesamodzielnykierunekstudiówonazwie„pracasocjalna”.

Ustanowienie formalnychwarunków,którychspełnieniedajedostępdoza-wodupracownika socjalnego, jest spowodowanem. in.wzrastającymzapotrze- bowaniemrynkówpracynaspecjalistówwtymzawodzie.Zkoleiprzyczynątegozapotrzebowaniasąróżnegorodzajuczynnikispołeczne,ekonomiczneidemogra-ficzne,którewdającejsięprzewidziećprzyszłościnietylkonieznikną,leczpraw-dopodobniebędąsięnasilać.Zwiększająsięzatemwymaganiastawianepracyso-cjalnejorazilośćistopieńskomplikowaniazadań,jakiestojąprzedpracownikami

10 Przypomnijmy,żewPolscekształceniepracownikówsocjalnychzostałozapoczątko-waneprzezHelenęRadlińskąw1925r.przywspółudzialesocjologówm.in.(L.Krzywicki,S.Czarnowski,J.Chałasiński)ipsychologów(m.in.A.DryjskiiM.Librachowa),jednaktradycjeteniebyłykontynuowanewokresiePRL.

11 Jużjednakwlatachsiedemdziesiątychwdrożonokształcenienakierunkachzbliżo-nychdopracysocjalnej,takichjakpolitykaspołeczna,pedagogikaopiekuńczaipedagogikaspecjalna. Por. E. Kantowicz, Praca socjalna w Europie. Inspiracje teoretyczne i standardy kształcenia,UniwersytetWarmińsko-Mazurski,Olsztyn2008,s.263.


�0

socjalnymi.Wszystko to sprawia, że zawód pracownika socjalnego sąw stanieskuteczniewykonywaćjedynieosoby,którezdobyłyodpowiedniekwalifikacje.

Zgodniezpolskimprawempracowniksocjalnymusiposiadaćdyplomukoń-czeniastudiówwyższychwzakresiepracysocjalnejlubbyćabsolwentemktóre-gośznastępującychkierunkówstudiów:pracasocjalna,resocjalizacja,politykaspołeczna,pedagogika,socjologia,psychologia.Absolwenciinnychkierunkówstu-diówmogąpodjąćpracęwzawodziedopieropoukończeniudodatkowegokursuwzakresiepracy socjalnej luborganizacjipomocy społecznej.Teuzupełniającekursy stwarzają szansę na znalezienie zatrudnienia osobom, które pierwotniewybrałyinnąkarieręzawodowąiukończyłystudianiezwiązanezpracąsocjalną,jednakwróżnychwzględównieznalazłyzatrudnieniawwybranychprzez sie-biespecjalnościachipodjęłydecyzjeoprzekwalifikowaniusię.Dopuszczeniedozawoduosób,dlaktórychpracasocjalnajestdrugąprofesją,należyocenićpozy-tywniezewzględunaróżnorodnośćzadań,jakiewpraktycestojąprzedpracow-nikamisocjalnymi.Pracownicyoróżnorodnychkwalifikacjachsąwstanielepiejpodołaćróżnorodnymobowiązkomniżpracownicyojednolitymprzygotowaniu.Ujemnąstronątegorozwiązania jestnatomiastpoziomkształcenianakursachuzupełniających(chociażbyzuwaginazmniejszonąwporównaniuzezwykłymistudiamiilośćgodzin),atakżeniższypoziomidentyfikacjizzawodem.Ponadtozawódpracownikasocjalnegoczęstowybierająjednostki,dlaktórychniedostępneokazałysięinneprofesje,tozaśoznacza,żedozawodutrafiaćmogąosobyonieod-powiednichpredyspozycjachioniskimpoziomieidentyfikacjizzawodem.JakzaśwskazywałaH.Radlińska,predyspozycjedopracysocjalnejsąnawetważniejszeniżkompetencje.„Specjaliściwzawodzietoniekonieczniezawodowcycałkowicie(z punktuwidzenia zarobkowego) zatrudnieniw określonym fachu.Toprzedewszystkimludzieowyraźnychzamiłowaniach,nadającysięspecjalniedodanegorodzajupracy,posiadającyodpowiednieprzygotowanie”12.

Kształcenie na kierunku „praca socjalna” jest uregulowane odpowiednimi,przywołanymijużwyżejprzepisami.Przepisyteopartesązarównonapolskichdoświadczeniachwedukacjipracownikówsocjalnych,jakinaregułachwyznaczo-nychprzezinstytucjemiędzynarodowe(np.ProcesBoloński).Określająonepre-dyspozycje,jakimipowinniodznaczaćsiękandydacidozawodu,wskazująrodzajizakreswiadomościprzyswajanychprzezstudentównaposzczególnychetapachkształceniaorazprecyzująkompetencjewymaganedouzyskaniadyplomu.

Warto zwrócić uwagę, że przepisy prawa regulujące standardy edukacji dopracysocjalnejnarzucająszkołomwyższympewneograniczenia,przyczymogra-

12 H.Radlińska,Kształcenie pracowników socjalnych, w: Problemy kształcenia pra-cowników społecznych,podred.I.Lepaczyk,Warszawa1981,s.23.

Paweł Czarnecki

��

niczeniatesątymmniejsze,imskromniejszyjestzakrestychprzepisów.WPolsceprzepisyteniesąanizbytrestrykcyjne,aninadmiernieszczegółowe,toteżpo-mimoustanowieniaminimumprogramowego,któremusząrealizowaćwszystkieuczelniepubliczneiniepublicznekształcącenakierunku„pracasocjalna”,pro-gramynauczaniasąwpraktycebardzoróżnorodne.Poszczególneuczelnieprzy-gotowująwłasne programykształcenia,w których kładzie się nacisk na różneaspekty pracy socjalnej, tak w wymiarze teoretycznym, jak i praktycznym.

WkształceniupracownikówsocjalnychwPolsceuwidaczniasiętendencjadoujednolicaniawymagańdotyczącychzarównozawodupracownikasocjalnegojakotakiego,jakiposzczególnychspecjalności.Zdrugiejstronyistniejąwciążobszary,wktórychrolapracownikasocjalnegoniezostaławystarczającosprecyzowana.Zaprzykładposłużyćmożeproblemmotywowaniaosób,którezróżnychpowodówniepodejmująpracyzarobkowej.Istnienieścisłychwymogówformalnychobowią-zującychwszystkieszkoływyższeiokreślającychzarównokompetencjeabsolwen-tówkierunku„pracasocjalna”,jakizawartośćprogramównauczania,wpraktyceoznaczałaby, żeuczelnieniebyłybywstaniedostosowywaćswoichprogramów,takabyprogramytebrałypoduwagęrównieżtenowe,„niezagospodarowane”obszarypracysocjalnej.Mimowięc,iżwPolscepracownicysocjalnizatrudnianisąnaogółwinstytucjachpaństwowych13,państwoniemożezbytgłębokoingero-waćwprocesprzygotowaniadopracysocjalnej.

Zdaniem E. Kantowicz, w Polsce dominuje obecnie kształcenie promującerozwojowymodelpracysocjalnej,coodróżnianaszkrajodwiększościkrajóweu-ropejskich,wktórychdominujeprzygotowaniedowdrażaniamodelukompeten-cyjno-rozwojowego.Model rozwojowy charakteryzuje się przywiązywaniemdu-żejwagidoogólnegorozwojustudenta,rozwijaniajegozdolnościsamodzielnegomyślenia,krytycznejrefleksjinadwłasnymzawodem,ocenystanufaktycznego iprojektowaniaalternatywnychrozwiązań14.

Sprawą o zasadniczym znaczeniu w edukacji pracowników socjalnych jestdobór odpowiedniej kadry dydaktycznej. W Polsce kierunek „praca socjalna”został utworzony stosunkowoniedawno, brak jest zatemnauczycieli akademi-ckichbędącychabsolwentamipracysocjalnej,azajęciazestudentamiprowadzą

13 Zkolei instytucjetesązobowiązanedorealizowaniapolitykispołecznejpaństwa,bowiemwrozumieniuustawyopomocyspołecznejz2004„pomocspołecznajestinstytucjapolitykispołecznejpaństwa”(art.2,pkt.1).

14 Natematróżnicpomiędzytymimodelamipor.Pedagogika społeczna i praca socjalna. Przegląd stanowisk i komentarze,Podred.E.Marynowicz-Hetki,J.PiekarskiegoiD.Ur-baniak-Zając,Wydawnictwo Interart,Warszawa 1996. Por też K. Frysztacki,Nauczanie ogólnych nauk społecznych – nauczanie pracy socjalnej: podobieństwa i różnice, w: Profesje społeczne w Europie. Z problemów kształcenia i działania,podred.E.Marynowicz-Hetki, A.WagneraiJ.Piekarskiego,WydawnictwoNaukowe„Śląsk”,Katowice2001,s.107.


��

specjaliści,którzypracąsocjalnązajęlisiępoukończeniuinnychstudiów,przedewszystkim pedagogiki, psychologii i socjologii15.Mimowięc,iżpracasocjalnajestobecniesamodzielnądyscyplinąteoretyczną,tonasposóbjejuprawianiaorazna-uczaniadużywpływwywierabezwątpieniaprofilwykształceniaposzczególnychspecjalistów16.

Nauczycielepracysocjalnejpowinniwięczdawaćsobiesprawę,żeichwłasnewcześniejszedoświadczenianiepozostająbezwpływunawybórmetodykształce-niaorazstosunekdonauczanegoprzedmiotu,atakżeinformowaćotymfakciestudentów.Ponadtonasposóbkształceniadopracysocjalnej(azatempośredniotakżenastosunekprzyszłychabsolwentówdozawodu)wpływmajątesameczyn-niki,któreoddziałująnaprocesedukacjidowszystkichzawodówzwiązanychzpomaganiem.Dlaprzykładu,relacjapomiędzynauczycielemastudentamiprzy-pominawpewnymstopniurelacjępomiędzyprzełożonymapodwładnym:wjed-nym idrugimprzypadku jedenzpodmiotówdysponujewładząw stosunkudodrugiego,zatemstylnauczaniaiocenianiastudentówzależećbędzieodprefero-wanegoprzezdanegonauczycielastyluprzywództwaitd.

Ponieważcelempracysocjalnejjestniesieniepomocywrozwiązywaniuprob-lemów,dużąrolęwkształceniuprzyszłychpracownikówodgrywajązajęciaprak-tyczne.Dająonestudentommożliwośćodniesieniawiedzyteoretycznejdoproble-mówpraktycznych,zdobywanianowychumiejętnościpoprzezpraktycznedziała-nie,poznaniamechanizmówdziałaniainstytucjipracysocjalnejatakżerozpozna-niawłasnychreakcjiemocjonalnychnaproblemypodopiecznychorazrozwijanieumiejętnościradzeniasobieznimi.Studencizapoznająsięzróżnymimetodamipracysocjalnej,majątakżeokazjęnawiązaniakontaktuzgrupamispołecznymi iproblemami,zktórymidotychczassięniezetknęli.Wartozwrócićuwagę,żepraktykizawodowenieucząwyłącznieumiejętnościpraktycznych,bowiemdająonerównieżmożliwośćzdobyciawiedzy teoretycznej (np.wiedzyo funkcjono-waniu systemu opieki społecznej, znajomość struktur instytucji pomocowych,

15 Wtejsytuacjidużąpomocąsąprzekładypodręcznikówzagranicznychpracysocjal-nej. Por. np. J. Lishman, Podręcznik teorii dla nauczycieli praktyki w pracy socjalnej,Wy-dawnictwoNaukowe„Śląsk”,Katowice1998.

16 Por. K. Frysztacki, Nauczanie ogólnych nauk społecznych – nauczanie pracy socjal-nej: podobieństwa i różnice, w: Profesje społeczne w Europie. Z problemów kształcenia i działania,podred.Marynowicz-HetkiE.,WagneraA.,PiekarskiegoJ.,WydawnictwoNa-ukowe„Śląsk”,Katowice2001.Obecniekształcenienakierunku„pracasocjalna”opierasięnadwóchdyscyplinach:socjologii(m.in.UniwersytetJagielloński,UniwersytetŚląski,UniwersytetAdamaMickiewicza)orazpedagogice(m.in.UniwersytetŁódzki,Uniwersy-tetWarszawski,UniwersytetWarmińsko-Mazurski).Por.E.Kantowicz,Praca socjalna w Europie,s.264.

Paweł Czarnecki

��

podziałuobowiązkówwobrębieinstytucjiitd.).Ponadtosąoneokazjądozwery-fikowanianabytejwcześniejwiedzyiprzetestowaniastopniajejopanowania17.

Formąkształceniapośredniąpomiędzyprzekazemwiedzyteoretycznej,aćwi-czeniempraktycznychumiejętnościsąsymulacje.„Istotątechniksymulacyjnychjest naśladowanie rzeczywistych sytuacji wymagających stosowania nabytychumiejętności”18.Wnaucepracysocjalnejsymulacjemożnastosowaćdoopanowa-nia różnychrodzajówumiejętności,poczynającodprostychumiejętnościadmi-nistracyjnych,takichjakwypełnianieformularzyczypisaniewniosków,poprzeznaukęobsługiwaniaurządzeńtechnicznych(np.sprzętusłużącegodopielęgna-cjiosóbniepełnosprawnych),ażpoopanowywanietechnikrozmowyzklientemiuczeniasięwłaściwychreakcjiemocjonalnych.

Znaczeniepraktykzawodowychnieograniczasięjednakjedyniedowymiarudydaktycznego.Praktykitedająstudentommożliwośćocenywłasnejprzydatno-ścidozawodu,przekonaniasię,czypracasocjalnawrzeczywistościjesttymza-jęciem,jakiewyobrażalisobie,podejmującstudia.Dlawielustudentówpraktykistwarzająokazjędopoznania„odwewnątrz”instytucjipracysocjalnej19.

Wtrakciezajęćstudenciobserwujądziałaniapracownikówsocjalnych,uczest-nicząwtychdziałaniachjakopomocnicy,biorąudziałwspotkaniachpoświęconychomawianiukonkretnychprzypadków,wreszciepodokiemdoświadczonychpracow-nikówsamiświadcząpomocpodopiecznym.Jakzwracająuwagęautorzyopracowa-niapoświęconegopraktycznejnaucepracysocjalnej,zpunktuwidzeniadydaktykisprawąnajważniejsząjestwłaściwydobórobowiązkówdlastudentów.Błędemjestzarównozbytmałe,jakizbytdużeobciążaniestudentówobowiązkami.

Sformułowanieuniwersalnychwskazówekniejestjednakmożliwezewzglę-dunaróżnytypobowiązkówwposzczególnychinstytucjach.Opiekunzajęćprak-tycznych powinienw każdym przypadku starać sięmaksymalnie wykorzystaćmożliwościdanejplacówki.Obowiązująteżrzeczjasnazasadyodnoszącesiędonauczaniajakotakiego,awięcnp.reguła,zgodniezktórąnienależyprzydzielaćstudentomzadań,wktórych czuliby się oniniewpełnikompetentni, oraz ta-kich,którepowodowałybypoczuciebrakukontroliipaniki,ponieważwjednym idrugimprzypadkustopieńprzyswojeniasobienowychumiejętnościjestzniko-my.Poziomtrudnościzadańprzydzielanychstudentompowinienbyćdostosowa-nydoetapukształceniaiwzrastaćzetapunaetap.Zajęciaprzydzielanestuden-

17 H.Burgess,Uczenie się przez rozwiązywanie problemów w kształceniu pracowników socjalnych,„Interart”,Warszawa1996.

18 A.W.Nocuń,J.Szmagalski,Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształ-cenie,WydawnictwoNaukowe“Śląsk”,Katowice1998,s.150.

19 N. Thompson, M. Osada, B. Anderson, Praktyczna nauka pracy socjalnej,Wydawni-ctwoNaukowe“Śląsk”,Katowice1999,7inast.


��

tom powinny byćwmiarę różnorodne, jednocześnie jednak powinny stanowić wmiaręspójnącałość.Spełnienietegoostatniegowarunkumożeokazaćsiętrud-nezewzględówpraktycznych,ponieważinstytucjepomocyspołecznej,wktórychstudenci odbywająpraktyki, często traktująpraktykantów jakododatkowąpo-mocwwykonywaniudoraźnychzadań,przydzielającstudentompoprostuto,cow danym momencie jest do zrobienia20.

Celemzajęćpraktycznych jestz jednejstronynauczeniestudentastosowa-niawiedzyteoretycznejwdziałaniu,azdrugiejzmniejszeniedystansupomiędzyteoriąaprzyziemnąinierazzniechęcającądodziałaniacodziennością.Wtrakciezajęćpraktycznychstudentpoznajewarunki,wjakichwrzeczywistościżyjąnie-którzypodopieczni,takżedzieci,awięcniejako„uodparnia”sięnaniezawinionecierpienie,rzeczjasnaniewsensieutratywrażliwości,leczzdolnościzachowaniadystansuniezbędnegowprzyszłoścido skutecznegoniesieniapomocy.Studentmateżokazjęprzekonaćsię,żepodopieczniokazująsięczęsto„mniejprostoli-nijni i bezbronni,niżmożnaby tego oczekiwać”, akontakty znimipozwalająprzyszłemupracownikowiwyzbyćsięnaiwnościiłatwowierności21.Ponadtodzię-kizajęciompraktycznym,apotemstażomzawodowymmłodzipracownicyłatwiejadaptująsięwnowymśrodowiskupracy,mniejszejestichpoczuciebezradności iosamotnienia,łatwiejprzebiegaidentyfikacjazzawodem.

Proces poznawania podopiecznych i uczenia się dystansu wobec ludzkichproblemówzostajejedyniezapoczątkowanypodczaspraktykstudenckich.Właści-wyetapgromadzeniadoświadczeńiokreślaniawłasnego,indywidualnegostosun-kudopodopiecznych,współpracownikówisamegozawodurozpoczynasiędopieropostudiach.Uposzczególnychpracownikówetaptenprzebiegawróżnysposób, aadaptacjadonowejpracybywałatwiejszalubtrudniejszawzależnościodinsty-tucji,doktórejtrafiamłodypracownik.Niemniejjednakwtympierwszymokre-sie pracy zawodowej pojawiają się pewne typowedla pracy socjalnej problemy,którerozwiązaćmusikażdypracownikrozpoczynającykarieręzawodową.

Problememtymjestprzedewszystkimrozdźwiękpomiędzyzałożeniamite-oretycznymi,apraktykąpracysocjalnej.Wprawdziewtrakciestudiówprzyszlipracownicysocjalnimająokazjęzetknąćsięzpraktycznymwymiarempomaga-nia,jednakniesąonijeszczewówczassamodzielnymipracownikami,toteżzrea-liamipracysocjalnejstykająsiębardziejjakoobserwatorzyniżjakoosobyosobi-ściezaangażowanewproblemypodopiecznych.

Wpierwszymokresiemłodzipracownicy emanują entuzjazmem, coprowa-dzićmożedonadmiernegoangażowaniasięwproblemypodopiecznychiwczes-

20 Tamże,s.32inast.21 Por. M. Granosik, Profesjonalny wymiar pracy socjalnej,WydawnictwoNaukowe

„Śląsk”,Katowice2006,s.163.

Paweł Czarnecki

��

negowypaleniazawodowego.Młodzipracownicy socjalni są częstoprzekonani,żeproblemypodopiecznychmogązostaćrozwiązanetylkodziękiichosobistemuzaangażowaniu,coprowadzidotraktowaniapodopiecznychjakoludziniezarad-nychicałkowiciezależnych,tozaśjestprzyczynąprzekonania,żewinęzakażdynierozwiązanyproblemikażdąporażkępodopiecznegoponosiwyłączniepracow-nik socjalny.Umłodych pracowników prędzej czy później przychodzimomentkryzysu,zniechęceniadopracyiutratysensupomagania.Procestenmożebyćpowolnyitrwaćlatami,możeteżmiećpostaćnagłegozałamania.Tegorodzajukryzysbywanaogółmomentemzwrotnymwkarierzezawodowej,prowadzionbowiemalbodoodejściazzawodu,albodozmianystosunkudopracyizasadniczejrewizjidotychczasowychwyobrażeńozadaniachpracownikówsocjalnych.

Dodatkowym obciążeniem psychicznym jest świadomość odpowiedzialnościzawłasnedecyzje.Pracownicysocjalnidziałajązwyklewwarunkachniepewnościspowodowanychprzezniedostatecznąilośćinformacjiosytuacjipodopiecznego.Dlawielupracownikówpoważnymproblememmożebyćpodejmowaniedecyzjidotyczącychnajistotniejszychobszarówżyciaswoichpodopiecznych,częstodecy-zji,którychskutkówniedasięcofnąć,wtakichwłaśniewarunkach.Najtrudniej-szesązawszedecyzjedotyczącedzieci,awięcwystępowaniezwnioskamioode-branie lub ograniczenie opieki rodzicielskiej i umieszczenie dziecka w instytucji opiekuńczej.Pracowniksocjalnynigdyniemacałkowitejpewności,czypostąpiłsłusznieiczyswojądecyzjąnieskrzywdziłdziecka.

Dlawielumłodychpracownikówproblememmożeokazaćsiępokonaniewłas-nychuprzedzeńizahamowań.Problemtendotyczysytuacji,któreniewzbudzająwspółczucia,powodowaćzaśmogąuczucieniechęci,anawetodrazy.Młodzipra-cownicymusząnauczyć siękontrolować ten rodzaj emocji, codlawieluznichmożebyćrównietrudnejakpowstrzymywaniesięodnadmiernegozaangażowa-nia w sprawy podopiecznych.

Wszystkichpracownikówsocjalnychwmniejszymlubwiększymstopniudo-tykateżproblemstresu.Wprawdzieindywidualnaodpornośćnastresjestróżna,wpracysocjalnejniesposóbjednaktegostresuuniknąć.Należysięzgodzićzopi-niąK.WódziE.Leśniak-Borek,że„podstawowymźródłemstresuwpracysocjal-nejsączynnikizewnętrznewobecpracownika(...)”22.Wśródtychzewnętrznychczynników stresu autorki wymieniają jednak również przyczyny, któremożnawyeliminować,takiejakzłaatmosferawpracy,nadmiernewymaganiazestronyprzełożonych,złaorganizacjapracy,niedostatecznezasoby,brakikadrowe,obar-czaniepracownikówwinązabrakskutecznościdziałania,niskiepłace,brakauto-

22 K.Wódz,E.Leśniak-Berek,Superwizja w pomocy społecznej – ważne źródło wspar-cia w pracy profesjonalisty, w: pod red. Pawlas-Czyż S., Leśniak-BerekE.,w:W kręgu zagadnień profesjonalizacji zawodu pracownika socjalnego, Katowice2010,s.41.


��

nomiidziałaniaitp.Czynnikitesąniewątpliwieźródłemstresu,jednaknienależąonedoistotypracysocjalnejiwystępująwwiększościzawodów.

Jeżelimówimyostresiezwiązanymzpracąsocjalnąjakotaką,powinniśmywziąćpoduwagęjedynieteczynniki,którewiążąsięzwykonywaniemobowiąz-kówpracownikasocjalnegoiniemajązwiązkuzorganizacjąsytemupomocyspo-łecznejczyteżproblemamiwystępującymiwdanymmiejscupracy.Doczynnikówtychnależyzaliczyćwpierwszymrzędziekontaktyzklientami.Jakwspomnia-łem,dlawielupracownikówsocjalnychjużsamozetknięciesięzproblemamipod-opiecznychstajesięźródłemstresu.Doinnychczynnikówstresogennych(choćniedotyczytowtymsamymstopniuwszystkichpracowników)zaliczyćnależyagresjęzestronyczęścipodopiecznychlubichotoczeniaspołecznego(werbalnąifizyczną),próbywyłudzaniaświadczeńsocjalnych,nieokazywaniewdzięcznościzaotrzymanąpomocitp.

Wydajesię,żeprzygotowanieprzyszłychpracownikówsocjalnychdoprzejściaprzeztenpoczątkowyokrespracyzawodowejjestrównieważnejakprzekazaniewiedzyiumiejętnościtechnicznych.Ponadtowpoczątkowymokresiepracymło-dzipracownicysocjalnipowinniotrzymywaćdodatkowewsparcie,którepomaga-łobyprzezwyciężyćtypowedlategookresutrudności.Wsparciestarszychstażemwspółpracownikówniezawszejestmożliwe,ponieważwspółpracownicymajądowykonaniaswojewłasnezadania.

Z kolei pracownikom socjalnymz dłuższym stażem, jak zresztąwszystkimosobomtrudniącymsięzawodowopomaganieminnym,zagrażarutynazawodo-wa.JakzauważaM.Stepulak,„człowiekwsytuacjinadmiarurelacjitracizpolaswojejświadomościistnieniefaktu,iżprzedmiotemjegoodniesieńjestosoba”23. Pracownik, który popadłw rutynę zawodową, przestaje dostrzegać zasadniczysens swojej pracy, podopiecznych traktuje przedmiotowo, dostrzega w nich ko-lejne„przypadki”,relacjezpodopiecznymiograniczadoniezbędnegominimum,nieangażujesięemocjonalnie,pozostajeobojętnyzarównowobecsukcesów,jakiporażekzawodowych,aswojeobowiązkiwykonujemechanicznie,traktując jewyłączniejakosposóbzarabianianażycie.

Rytynizacjipracysocjalnejsprzyjatakżetendencjado„menedżeryzmu”,czy-lidowprowadzaniadopomocyspołecznejmechanizmówrynkowych.Tendencjatamożetowarzyszyćprzesuwaniupomocyspołecznejdosektoraprywatnego,zczymmamydoczynieniawniektórychkrajach(np.WielkiejBrytanii24), jest ona

23 M. Stepulak,Psycholog jako zawód zaufania społecznego, Katolicki Uniwersytet Lubelski,Lublin2007,s.134.

24 J. Kearney, Edukacja w zakresie pracy socjalnej w Wielkiej Brytanii: historia, uwa-runkowania pracy socjalnej, praktyka i kształcenie, w: Kształcenie pracowników socjalnych w przeddzień rozszerzenia Unii Europejskiej...,s.69.

Paweł Czarnecki

��

widocznatakżewinstytucjachpaństwowych.Mechanizmytesprawiają,żeklu-czowedlaocenypracysocjalnejstająsiękryteriailościowe,niezaśjakościowe25.

Wtejsytuacjinajlepszymrozwiązaniemwydajesięsuperwizja,awięcrodzajnadzorunadpracownikami,któregocelemjestpodniesieniejakościpracy.Super-wizjąmogąbyćobjęcizarównostudenci26,jakipoczątkującypracownicy,ajeżeliwarunkinatopozwalajątakżepracownicyzdługimstażempracy.Wyróżnićmoż-nasuperwizję„kontrolną”,zmierzającądoeliminacjibłędówczyteżrozwiązaniaproblemówemocjonalnychzwiązanychzpracązawodową,orazsuperwizję,którejgłównymcelemjestpodniesieniekwalifikacjipracownika.

Najprostsząmetodąsuperwizjiwpracysocjalnejjestrozmowasuperwizerazpracownikiem,wtrakciektórejtenostatniprzedstawiarelacjęzpodjętychprzezsiebiedziałań.Innąformąsąrelacjepisemne,sporządzanebądźwformiewypeł-nionych formularzy, bądź teżw formie luźnejwypowiedzi27.Tematemrozmówirelacjipisemnychpowinnybyćwpierwszymrzędzieproblemy,zktórychroz-wiązywaniempracownikmaszczególnetrudności(np.stosowanienowejmetodypracysocjalnej).Warunkiemudanejsuperwizjijestotwartośćzestronyosóbjejpodlegających, a więc gotowość ujawnienia superwizerowi problemów związa-nychzwykonywanąpracą,własnymireakcjamiemocjonalnymi,zahamowaniami,uprzedzeniami,lękami,motywacjamiitd.

Zewzględuna ilośćuczestnikówmożnawyróżnićsuperwizję indywidualną igrupową.Superwizjęindywidualnąstosujesięczęstowprzypadkachwymagającychzaufaniaipoufności,atakżewrozwiązywaniuproblemównietypowych,trudnychdo przezwyciężenia drogą zwykłych konsultacji. Zaletą superwizji grupowej jestmożliwośćwymianydoświadczeńrównieżpomiędzyczłonkamigrupy,natomiastjejgłównawadapoleganatrudnościwypracowaniaklimatuotwartościizaufania.

Wkształceniudopracysocjalnejczęstowykorzystywanajesttakżesuperwizjabezpośrednia,polegającanabezpośredniejobserwacji.Osobapoddawanasuper-wizjimożesamaobserwowaćdziałaniasuperwizera(uczeniesięprzeznaśladowa-nie),możeteżsamabyćobserwowanaprzezsuperwizeraiwówczasjejpostępowa-nie stanowi przedmiot krytycznej analizy.

Superwizja,którejgłównymcelem jestpodnoszeniekwalifikacji,maszansępowodzeniapodwarunkiemtrafnejidentyfikacjisłabychpunktówwwyszkoleniupracowników.Identyfikacjasłabychstronjestwzględniełatwaustudentów,wy-nikaonabowiemzprogramuszkolenia,jeślinatomiastsuperwizjipoddawanisą

25 Por.K.Wódz,E.Leśniak-Berek,Superwizja w pomocy społecznej...,s.33.26 W przypadku praktyk studenckich funkcję superwizera pełni opiekun praktyk

atakżepracownicyośrodka,wktórychodbywająsiępraktyki.27 Niektórzyautorzyrozróżniająsuperwizjęikonsultację.Por.K.Wódz,E.Leśniak-

Berek, Superwizja w pracy socjalnej,s.37inast.


��

pracownicy, identyfikacjabrakówwwyszkoleniuwymagazastosowaniaspecjal-nychmetod(np.konfrontacjiposiadanejwiedzyztrudnymisytuacjami).

Należyjednakpamiętać,żesuperwizjawpracysocjalnejjestpostulatem,któ-regozrealizowaniewwieluinstytucjachpomocyspołecznejmożeniebyćmożliwe.Przyczynątegostanurzeczyjestfakt,żeinstytucjetesąnaogólprzeładowanepracą,toteżprzeznaczanienawetkilkugodzinwtygodniunasuperwizjępracow-nikówmusiałobysięodbywaćkosztemczasuprzeznaczonegodlapodopiecznych.

Pracownik socjalny zmaga się z problemami społeczeństwa, które podlegaustawicznym, dynamicznym zmianom. Zmieniają się zarówno rodzaje proble-mów,jakisposobyorazmożliwościichrozwiązywania.Oznaczato,żepracowniksocjalnyniemożezakończyćedukacjiwrazzotrzymaniemdyplomulicencjatalubmagistra,leczpowinienprzezcałyokresswojejpracyzawodowejpogłębiaćiuak-tualniaćwiedzę.Drugimczynnikiem,dlaktóregokoniecznejestciągłepodnosze-niekwalifikacji,jestwzrastającazłożonośćekonomicznegoiprawnegootoczeniapracysocjalnej.Rzeczywistośćspołecznastajesięcorazbardziejskomplikowanąsieciąinstytucjonalnychipozainstytucjonalnychzależności,wobrębiektórejście-rają się interesy rozmaitychgrup społecznych.Bez znajomości ekonomicznych iprawnychuwarunkowańrządzącychspołeczeństwempracowniksocjalnyniebę-dziewstaniezrozumiećproblemówegzystencjiswoichpodopiecznych,niebędzieteżrównympartneremdlaurzędnikówipolitykówmającychbezpośredniwpływnarzeczywistość.

Jednymzcelówkształceniaustawicznegojestzwalczaniestereotypówwśródpracownikówsocjalnych.Stereotypyteutrzymująsięniezależnieodwiedzyte-oretycznej, dlatego czysty przekaz o charakterze informacyjnymmoże okazaćsięniewystarczający.Nautrzymywaniesięstereotypówwśródpracownikówso-cjalnych,pomimoposiadaniaprzeznichteoretycznejwiedzyozjawisku,któregotestereotypydotyczą,zwracauwagęA.Olubiński.Autortenzwróciłuwagę,żezgodniezwynikamibadańnaagresywnezachowaniadziecidużywpływwywie-ranegatywnyklimatwrodzinie.Pracownicysocjalniznająwynikitychbadań,mimotoniektórzysąnadalprzekonani,iżnajlepsząmetodąwychowawcząjestsurowa dyscyplina28.

Oznaczato,żesamawiedzazróżnychdziedzinnaukowychniezawszeprze-kładasięwprostysposóbnapodniesieniejakościpracysocjalnej.Dlategokształ-cenieustawicznepowinnozarównoobejmowaćprzekazinformacjionajnowszychodkryciach w takich dziedzinach, jak psychologia, socjologia czy pedagogika, jak i zawieraćpewieninstruktażdotyczącyobszarów,wktórychwiedzanaukowapo-

28 A.Olubiński,Znaczenie wiedzy w praktyce pracy socjalnej, w: Działanie społeczne w pracy socjalnej na progu XXI wieku, podred.E.KantowicziA.Olubińskiego,Wydawni-ctwoEdukacyjneAkapit,Toruń2003,s.47.

Paweł Czarnecki

��

winnaznaleźćzastosowanie,zastępującdotychczasowe,bezrefleksyjneistereo-typowemyślenie.Natomiastidentyfikacja,pokutującychwśrodowiskupracowni-kówsocjalnych,stereotypówjestzadaniemteoriipracysocjalnej.

Należyzdawaćsobiesprawę,żejużsamowykonywaniezawodupracownikasocjalnegojestrodzajemedukacji.Pracownicysocjalnizdobywajądoświadczenie,dziękiktóremuwzrastapoziomichkompetencji,ajednocześnieprzedefiniowaniuulegająichpoczątkowewyobrażeniaopracysocjalnej.Pozatymkażdypracownikpodlegaoddziaływaniuswegośrodowiskapracy,oddziaływanietozaśprowadzidopewnychzmianwsposobiemyśleniaipostępowania.Zjawiskotomożnaporów-naćdoprocesusocjalizacji,któryM.Porębskaokreślajakocałośćzmianzacho-dzącychwjednostcewzwiązkuztym,żeprzebywaonawokreślonymotoczeniuspołecznym29.Wprzypadkuabsolwentówrozpoczynającychpracęzawodowąod-działywanietomożeokazaćsięszczególniesilne,dlategowydajesię,żeszkole-niedopracysocjalnejpowinnoprzygotowywaćprzyszłychpracownikówrównieżdoradzeniasobiezpresjąśrodowiska.Rzeczjasnaproblememniejesttusamaakceptacjapanującychwśrodowiskupracownikówsocjalnychpoglądów,postaw iwartości,lecznabywanieprzezmłodychpracownikówpoglądów,nawyków(ta-kichjakwspomnianewłaśniestereotypy),którewspółczesnateoriapracysocjal-nejuważazaszkodliwe.

Praca socjalna polega na niesieniu pomocy jednostkom i grupom, dlatego nie-zwykleważny jestetycznywymiarzawodupracownikasocjalnego.Warunkiemrealizowaniawartościetycznychwpracysocjalnejjestzaśświadomośćetyczna,którąpracowniksocjalnypowinienpogłębiaćpoprzezrefleksjęnadwłasnąprofe-sjąorazciągłąpracąnadsobą.Świadomośćetycznąmożnawprawdziedopewne-gostopniaukształtowaćlubprzynajmniejrozbudzićuprzyszłychpracownikówsocjalnychwczasiestudiów,jednakwpóźniejszymokresiejedynądrogąmoral-negorozwojujestsamokształcenieisamowychowanie.Ojakościpracysocjalnejdecydujenietylkoumiejętnośćwyznaczaniasobiecelówiichosiągania,lecztakżeduchowyrozwój,bezktóregoniemożliweokazujesięintelektualno–emocjonalneotwarcie na innych30.Dlategopracowniksocjalnypowinienwewłasnymzakresiepogłębiaćogólnąwiedzęoświecieidążyćdocorazpełniejszegozrozumieniasa-

29 Por.M.Porębska,Rozwój społeczny dzieci i młodzieży, w: Encyklopedia psychologii, podred.W.Szewczuka,FundacjaInnowacja,Warszawa1998,s.756inast.Możnateżmó-wićosocjalizacjiwsensieszerszym,czylionabywaniuumiejętnościniezbędnychdożyciawgrupiespołecznejjakotakiejiosocjalizacjiwsensiewęższym,czyliprzyswajaniusobieumiejętnościżyciawściśleokreślonejgrupie(subkulturze).Por.W.Skorny,Proces socjali-zacji dzieci i młodzieży,WSiP,Warszawa1987,s.10inast.

30 Por.W.Mikołajewicz,Praca socjalna jako działanie wychowawcze,WydawnictwoNaukowe„Śląsk”,Katowice1999,s.198.


�0

megosiebie,swoichrelacjizpodopiecznymi,własnegozawoduisensuniesieniapomocy innym.

Jednązmetodpodnoszeniajakościpracysocjalnejjestmiędzynarodowawy-mianadoświadczeń.Napotrzebęnawiązywaniakontaktówprzezpracownikówsocjalnychzróżnychkrajówzwracanowprawdzieuwagęjużodpoczątkuistnie-niapracysocjalnej(wPolscemówiłaotymm.in.H.Radlińska31), jednak dla pol-skichpracownikówsocjalnychmożliwośćtakapowstałanadobrąsprawędopierowmomenciewstąpieniaPolskidoUniiEuropejskiej.

TendencjadoujednolicaniastandardówprawnychdotyczącychpracysocjalnejwEuropiewystępującewsferzeedukacji. Fakttenwiążesięzpostępującąunifika-cjąsystemówkształcenianapoziomiewyższym,będącąprzejawempostępującejintegracjiwobrębieUniiEuropejskiej.MomentemprzełomowymbyłospotkanieeuropejskichministrówsprawzagranicznychwBoloniiw1999r.iogłoszenietzw.DeklaracjiBolońskiej,wktórejwskazywanom. in.nakoniecznośćutworzeniajednolitychkryteriówocenyjakościkształcenia.

Regulacjedotyczącestandardówkształceniadopracysocjalnejistniejąteżwpozostałychkrajacheuropejskich.WżadnymzkrajówczłonkowskichUniiEuro-pejskiejregulacjeteniesąwprawdziewpełnizgodnezunormowaniamimiędzy-narodowymi (wszczególnościzDeklaracjąBolońską), jednocześnie jednakroz-wiązaniatestanowiąrealizacjępanującychwposzczególnychkrajachpoglądówdotyczącychspołecznejrolipomocyspołecznejipracysocjalnej.ZaprzykładmożetutajposłużyćHiszpania,wktórej,jakzauważaE.Kantowicz,„programyeduka-cjidopracysocjalnejpozostająpodwpływemnaukiKościołakatolickiego”32.

ZpewnościązatemdążeniedostandaryzacjikształceniadopracysocjalnejwEuropienieoznaczautratyzpolawidzenialokalnychodmienności,wtymtakżeodmiennychświatopoglądówisystemówwartości.Zformalnegopunktuwidze-niastandaryzacjakształceniadopracysocjalnejwUniiEuropejskiejwymagałabyjedynie opracowania i wdrożenia odpowiednich przepisów. Samo ujednolicenieprogramówkształceniamogłoby jednakwpraktyceprzynieśćwięcej szkódniżkorzyści,ponieważnarzuconeodgórnierozwiązaniaformalnenieuwzględniałybylokalnych,politycznych,społecznych,ekonomicznychikulturowychuwarunko-wańwposzczególnychkrajach.Problememniejestwięcstandaryzacjajakotaka,leczwypracowanietakiegojejmodelu,którybrałbypoduwagętewłaśnielokalneróżnice.Mówiącostandaryzacjikształcenia,unifikacjikryteriówuznawaniakwa-

31 A. Kurcz, Europejskie wymiary kształcenia do zawodu pracownika socjalnego, w: Pracownik socjalny. Wybrane problemy w okresie transformacji społecznej, Uniwersytet Opolski,Opole2002,s.13.

32 Por. E. Kantowicz, Praca socjalna w Europie...,s.262.Stwierdzenietoodnosisiędookresusprzeddojściadowładzyhiszpańskichsocjalistów.

Paweł Czarnecki

��

lifikacji itd.,powinniśmyzatempamiętać,żestandaryzacjakształcenianie jestrównoznacznazujednoliceniemtreścikształcenia.Głównynaciskkładziesięnaposzukiwaniezarównoelementówwspólnych,jakiróżnic,wychodzączzałożenia,iżnawetjeżelimetodykształceniadopracysocjalnejwposzczególnychkrajachniesąwpełniporównywalne,tomimowszystkopowinnyonespełniaćokreślonestandardy.

WUniiEuropejskiejdziałakilkaorganizacjipromującychwprowadzaniedoprogramówkształceniaelementówwspólnych.Standaryzacjękształceniadopra-cysocjalnejnapoziomieeuropejskimwspieraEuropejskieStowarzyszenieSzkółPracy Socjalnej (EASSW), skupiające 330 szkół różnego typu. Stowarzyszenieorganizuje licznekonferencje i seminariapoświęconemożliwościomwdrażaniawspólnychcelówizasadkształcenia,wspieratakżewspólnebadaniawdziedzi-niepracysocjalnej.W1985rokuutworzonoEuropejskieCentrumEdukacjiSpo-łecznej (European Centre for Community Education), doktórego zadańnależyporównywaniemodelikształceniam.in.wdziedziniepracysocjalnej.W1989r.powstała prywatna organizacja o nazwieEuropejskie StowarzyszenieCentrówKształceniaPracySocjalno–WychowawczejiOpiekuńczej(European Association for Training Centres for Socio – Educational Care Work),podejmującewspółpracęzeszkołamikształcącyminapoziomewyższymwzakresiepedagogikispołecznej.WpołowielatdziewięćdziesiątychutworzonowMaastrichtpodauspicjamiRadyEuropywspólnąinstytucjęzajmującąsiękształceniempracownikówsocjalnychnapoziomiemagisterium, tzw.MACESS (MA Comparative Social Studies).Wdziałalność tej instytucji zaangażowały się 32 uniwersytety z różnych państweuropejskich.InstytucjąkoordynującąbadanianadpracąsocjalnąjestEuropean Resourse Centre for Social Work Research.Do jejzadańnależytworzeniebazypracnaukowychpoświęconychpracysocjalnej,wtymwszczególnościpracspecja-listówzróżnychdziedzinpodejmującychbadanianadpracąsocjalną.Projekttenmazatemnietylkowymiarmiędzynarodowy,lecztakżeinterdyscyplinarny33.

Wspomniećteżnależyowspółpracymiędzyuczelniamizróżnychpaństweu-ropejskich,realizowanejwramachprogramówTempus/Erasmus/Sokrates,obej-mującejwszystkiekierunkikształcenianapoziomielicencjackimimagisterskim,azatemtakżekształceniedopracysocjalnej.Przykłademprojekturealizowanegowramachwspółpracymiędzyuczelnianejbyłprojekt„Europejskapracasocjalna– różnice ipodobieństwa”przewidzianyna lata2002–2005,wktórymwzięłyudziałdwieuczelniewPolsce(UniwersytetWarmińsko–MazurskiiUniwersytetWarszawski).Owocemtejwspółpracysąróżnegorodzajupublikacjepoświęconeeuropejskiejpracysocjalnej.Wspomnieć tunależyodwóchpodręcznikachpra-

33 Por. E. Kantowicz, Praca socjalna w Europie. Inspiracje teoretyczne i standardy kształcenia,UniwersytetWarmińsko-Mazurski,Olsztyn2008,s.241inast.


��

cy socjalnej: European Social Work. Commonalities and Differences(2004)orazChildren, Young People and Families – Examining Social Work Practice(2005).

WstąpieniePolskidoUniiEuropejskiejoznaczałokoniecznośćdostosowania–takwsensieformalnym,jakinieformalnym–programówkształceniadostan-dardówunijnych, co rodzićmoże obawy o przyszłość pracy socjalnejwPolsce.Dążenie do ujednolicenia standardów kształceniaw krajachUnii Europejskiejniesie ze sobą zarówno korzyści, jak i pewne niebezpieczeństwa. Z pewnościąwprowadzeniejednolitychzasadułatwiprzepływpracownikówzrejonów,wktó-rych istnieje stosunkowoniewielkie zapotrzebowaniena pracę socjalną, do re-jonów, gdzie takie zapotrzebowanie jestwysokie.Porównywalność kwalifikacji,jakimi dysponują pracownicy z poszczególnych krajów, z pewnością ułatwi ichweryfikacjęorazdostosowywanieprogramówkształceniadozmianspołecznych,aostatecznieprzyczynisiędopodniesieniajakościkształcenia.

IstniejąteżpewnezagrożeniadlapracysocjalnejwPolscezwiązanez inte-gracjazUniąEuropejską.Głównymniebezpieczeństwemjestmożliwośćodpływuczęściabsolwentówdobardziejzamożnychkrajów34.Jednakżenawetemigracjaczęści pracownikówniemusi byćna dłuższąmetę szkodliwa imożeprzynieśćpewnekorzyści.ZdaniemR.Pachocińskiego,wdłuższejperspektywieczasowejmigracjapracownikówprzyczynisiędopodniesieniaogólnegopoziomuwykształ-cenia. Zdaniem tego autora, „nawet jeśli negatywnie postrzegany tzw. drenażmózgówstanowiskładowyelementsystemumiędzynarodowejwiedzy,umożliwia-jąckrążenieideiiutrwalaniehegemonii–wdziedziniebadań–krajównajbar-dziejrozwiniętych,tomasowacyrkulacjawykształconychludzimadużywpływnatransferwiedzyiogólnypostęp”35.Częśćpracownikówsocjalnych,którzyobecniepracująwróżnychkrajachUniiEuropejskiej,wprzyszłościzapewnepowrócidoPolski,przywożączesobąnowąwiedzęidoświadczenie,którebędziemożnaspo-żytkować,gdywnaszymkrajupojawiąsiętesameproblemy,zktórymiobecnieborykająsiękrajebardziejrozwinięte(np.problemimigracji).

Pracasocjalnapodlegastałejewolucjiwrazzezmianamidokonującymisięwspołeczeństwie.Fakttenkażezastanowićsięnadkierunkamikształceniapracow-nikówsocjalnychwnajbliższejprzyszłości.Praca socjalnapodlega tymsamymmechanizmomrynkowym,którympodlegająwszystkieinnezawody,toteżnależysięspodziewać,żewprzyszłościwystąpiąwniejtesametendencje,którewystę-pująwwiększościwspółczesnychzawodów.Wnajbliższychlatachprawdopodob-

34 W.Anioł,Polityka socjalna i rynek pracy w Unii Europejskiej – implikacje dla Pol-ski, w: Wymiar społeczny członkostwa Polski w Unii Europejskiej,podred.T.Mołdawii, K.A.WojtaszczykaiA.Szamańskiego,Warszawa2003.

35 R. Pachociński,Kierunki reform szkolnictwa wyższego na świecie,WydawnictwoIBE,Warszawa2004,s.8inast.

Paweł Czarnecki

��

nienarastaćbędzietendencjadospecjalizacji,możnasiętezspodziewać,żecorazwiększąrolębędzieodgrywaćkształcenieustawiczne.Edukacjadopracysocjalnejbędziemusiaławyjśćnaprzeciwwszystkimtymwyzwaniom,nietracącjednocześ-niezpolawidzeniatychpodstawowychwartości,zktórychsamawyrastaiktóreniezmieniająsięwrazzezmianamispołecznymiiwymaganiamirynkupracy.

Określenie,wjakichkierunkachrozwijaćsiębędzieedukacjawsektorzepra-cysocjalnejwnajbliższychlatachwymagaprowadzeniasystematycznychbadańnad zmianami społecznymi, tylko bowiem takie badania stanowiąwiarygodnąpodstawę formułowania hipotez dotyczących społecznego zapotrzebowania napracę socjalną. Prognozowanie takie spełnia zresztą podwójną rolę, ponieważ wPolsceiwwiększościkrajówrozwiniętychpracasocjalnajestnarzędziemrea-lizowaniapolitykispołecznejpaństwa.Prognozowaniekierunkówrozwojuzmianspołecznychmawięcnaceluzjednejstronydostosowaniedotychzmianpolitykispołecznej,azdrugiejumożliwiaszkołomkształcącymdopracysocjalnejwdraża-nieoptymalnychprogramównauczania.

Bibliografia

AniołW.(2003);Polityka socjalna i rynek pracy w Unii Europejskiej – implikacje dla Pol-ski, w: Wymiar społeczny członkostwa Polski w Unii Europejskiej,podred.MołdawiiT.,WojtaszczykaA.K.iSzamańskiegoA.,Warszawa.

BurgessH.(1996);Uczenie się przez rozwiązywanie problemów w kształceniu pracowników socjalnych,„Interart”,Warszawa.

DaviesM.(1999);Socjologia a praca socjalna: niezrozumiałe powinowactwo, w: Socjologia pracy socjalnej,podred.M.Daviesa,WydawnictwoNaukoweŚląsk,Katowice.

Dąbrowska-JabłońskaI.(2002);Kształcenie i doskonalenie zawodowe pracowników socjal-nych, w: Pracownik socjalny. Wybrane problemy zawodu w okresie transformacji spo-łecznej, Uniwersytet Opolski, Opole.

DeweB.(1998);Wiedza i umiejętności w pracy socjalnej,w:podred.Marynowicz-HetkeE.,PiekarskiJ.,Zając-UrbaniakD.,Pedagogika społeczna i praca socjalna. Przegląd stanowisk i komentarze,WydawnictwoNaukowe„Śląsk”,Katowice.

FrysztackiK.(2001);Nauczanie ogólnych nauk społecznych – nauczanie pracy socjalnej: podobieństwa i różnice, w: Profesje społeczne w Europie. Z problemów kształcenia i działania,podred.Marynowicz-HetkiE.,WagneraA.,PiekarskiegoJ.,WydawnictwoNaukowe„Śląsk”,Katowice.

Granosik M. (2006); Profesjonalny wymiar pracy socjalnej, Wydawnictwo Naukowe„Śląsk”,Katowice.

KantowiczE.(2008);Praca socjalna w Europie. Inspiracje teoretyczne i standardy kształ-cenia,UniwersytetWarmińsko-Mazurski,Olsztyn.


��

KozieleckiJ.(1995);Koncepcje psychologiczne człowieka,Wydawnictwo„Żak”,Warszawa.KurczA.(2002);Europejskie wymiary kształcenia do zawodu pracownika socjalnego, w:

Pracownik socjalny. Wybrane problemy zawodu w okresie transformacji społecznej, Uniwersytet Opolski, Opole.

LishmanJ.(1998);Podręcznik teorii dla nauczycieli praktyki w pracy socjalnej,Wydawni-ctwoNaukowe„Śląsk”,Katowice.

Mikołajewicz W. (1999); Praca socjalna jako działanie wychowawcze, Wydawnictwo Naukowe„Śląsk”,Katowice.

NocuńW.A.,SzmagalskiJ.(1998);Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształ-cenie,WydawnictwoNaukowe“Śląsk”,Katowice.

OlubińskiA.(2003);Znaczenie wiedzy w praktyce pracy socjalnej, w: Działanie społeczne w pracy socjalnej na progu XXI wieku,podred.KantowiczE.iOlubińskiegoA.,Wy-dawnictwoEdukacyjneAkapit,Toruń.

PachocińskiR. (2004);Kierunki reform szkolnictwa wyższego na świecie,WydawnictwoIBE,Warszawa.

PiekarskiJ. (2001);Problem wiedzy w profesjonalnej pracy socjalnej, w: E. Marynowicz Hetka,A.Wagner,J.Piekarski,Profesje społeczne w Europie,BPS,Katowice.

PorębskaM.(1998);Rozwój społeczny dzieci i młodzieży, w: Encyklopedia psychologii, pod red.SzewczukaW.,FundacjaInnowacja,Warszawa.

RadlińskaH. (1981);Kształcenie pracowników socjalnych, w: Problemy kształcenia pra-cowników społecznych,podred.I.Lepaczyk,Warszawa.

Robertis de C. (1998);Metodyka działania w pracy socjalnej, Wydawnictwo Naukowe„Śląsk”,Katowice.

SkidmoreA.R.,ThackerayG.M.(1998);Wprowadzenie do pracy socjalnej,WydawnictwoNaukowe„Śląsk”,Katowice.

SkornyW.(1987);,Proces socjalizacji dzieci i młodzieży,WSiP,Warszawa.StepulakM. (2007);Psycholog jako zawód zaufania społecznego, Katolicki Uniwersytet

Lubelski, Lublin.ThompsonN.,OsadaM.,AndersonB.(1999);Praktyczna nauka pracy socjalnej,Wydaw-

nictwoNaukowe“Śląsk”,Katowice.WódzK.,Leśniak-BerekE.(2010);Superwizja w pracy socjalnej – ważne źródło wsparcia

w pracy profesjonalisty, w:podred.Pawlas-CzyżS.,Leśniak-BerekE.,w:W kręgu za-gadnień profesjonalizacji zawodu pracownika socjalnego, Katowice.

Paweł Czarnecki

��


Zbigniew Pawlak, Andrzej Smoleń

ZASADYBUDOWYWSPÓŁCZESNYCHSYSTEMÓWWYNAGRADZANIA

WPRZEDSIĘBIORSTWACH

[słowa kluczowe:podziałwynagrodzeń,systemywynagradzania,płacagodziwaisprawiedliwa,formypłac,składnikipłac,pozapłacowerodzajewynagrodzeń,za-sadypolitykipłacowej,systemywynagradzania]

Streszczenie

Wynagrodzeniespełniaszeregfunkcjiwprzedsiębiorstwiewtymfunkcjęmo-tywacyjno-integracyjną,kosztową,dochodowąispołeczną.Projektowaniewspół-czesnychsystemówwynagradzanianależydoprzedsięwzięćtrudnych.Wymagauwzględnieniadwóchpodejśćmetodologicznych:diagnostycznegoiadaptacyjne-go.Celemartykułujestsformułowaniezasadiwariantów(opcji)politykipłaco-wejw przedsiębiorstwach. Autorzy artykułu realizując założony cel omawiają:unormowania prawne dotyczącewynagrodzeńwPolsce, rodzajewynagrodzeń,formyiskładnikipłacorazpozapłacowerodzajewynagrodzeń.Wskazującnatrzymożliweopcjepolitykipłacowejwprzedsiębiorstwie,szczególniedużouwagipo-święcająpłacygodziwejisprawiedliwej.Wartykulezwróconoponadtouwagęnagłównetypywspółczesnychsystemówwynagradzania.Przedstawiononajbardziejpopularny,tradycyjnysystemtaryfowy,wktórymwysokośćwynagrodzeniauza-leżnionajestodtrudnościpracynastanowiskupracy,anastępnienajegomody-fikacje,jakimisąsystemy:kafeteryjnyipakietowy.Systemkafeteryjnywynagro-dzeńzakłada,żepracownikotrzymujeczęśćwynagrodzeniawformieświadczeńrzeczowych iusługowychwybranych z listy, zaś systempakietowyoznacza, żeposzczególnymgrupompracowniczym,czynawetposzczególnympracownikom,oferuje się wynagrodzenia skomponowane z szeregu składników, odpowiadają-cychrandzestanowiskaipotrzebompracowników.

��

Wstęp

Wzarządzaniunowoczesnąfirmąistniejekoniecznośćciągłegousprawnianiaidoskonaleniasystemuwynagrodzeń,takwczęścidotyczącejskładnikówstałychjakteżruchomych,awięcpremii,nagródiprowizji,wtym:eliminowaniastwier-dzonychniesprawności,dostosowaniasystemudoaktualnychprzepisówprawapracyorazdostosowania tego systemudoogólnychzasad tworzenianowoczes-nychsystemówwynagrodzeń.

Prace z zakresu projektowania zmian w systemie wynagradzania prowadzone sąprzyzastosowaniudwóchpodejśćmetodologicznych:diagnostycznegoiadap-tacyjnego.

Podejście diagnostycznepoleganasformułowaniuzałożeńprojektowychw oparciu owyniki przeprowadzonej diagnozy.Głównym założeniempodejściadiagnostycznego jest stworzenie takiego projektu usprawnień systemu wyna-gradzania,którypozwolinawyeliminowaniezdiagnozowanychdysfunkcjiinie-sprawności.

Podejście adaptacyjne polega na przeprowadzeniu analizy zewnętrznejstosowanychwpraktyce systemówwynagradzania, a następnie stworzeniunaichbaziepropozycjinowychrozwiązań.Wpraktycepodejścieadaptacyjnerzadkosprowadzasiędopowieleniasprawdzonychwzorców.Najczęściejpolegaononatwórczejadaptacjirozwiązańspotykanychwpraktyce,tj.dostosowywaniuichdospecyfikidanegopodmiotu.

Celemprojektowaniasystemuwynagrodzeńjeststworzenietakichrozwiązańwtejdziedzinie,którezapewniąwłaściwąrealizacjąszeregufunkcjiprzypisywa-nymwynagrodzeniom.Wśródautorówzajmującychsiętąproblematykąpanujepogląd, ze funkcjewynagrodzeńmożna rozpatrywaćwodniesieniudo zakładupracy,pracownikaiwaspekciespołecznym.

Wrelacjidozakładupracywynagrodzeniapełniągłówniefunkcjęmotywacyj-no-integracyjnąorazkosztową.Sensfunkcjimotywacyjnejpoleganakojarzeniuinteresów(oczekiwań)pracownikówitegoktomotywował,awięcnaogółkierow-nictwaprzedsiębiorstwa1.Wynagrodzenie integruje ludzi z firmą, czyli skłaniaichdowiązaniazzakładempracynadłużej.Funkcjakosztowaoznacza,żewy-nagrodzenie,któredlapracownikówjestdochodem,stanowidlafirmyokreślonyskładnikkosztów,wpływająctymsamymnajejkonkurencyjnośćnarynku2.

1 S. Borkowska, Strategia wynagrodzeń, Oficyna Ekonomiczna, Dom WydawniczyABC,Kraków2001,s.19.

2 Jak skutecznie wynagradzać pracowników. Tworzenie i doskonalenie systemów wy- nagrodzeń,red.K.Sedlak,WydawnictwoProfesjonalnejSzkołyBiznesu,Kraków1997,s.9.

ZbigniewPawlak, Andrze j Smoleń

��

Wodniesieniudopracownikawynagrodzeniepełnifunkcjędochodową,gdyżnajczęściej stanowi główne źródło dochodu i utrzymania pracownika i jego ro-dziny3.Pracownicyuzyskującywyższewynagrodzeniemająmożliwośćzaoszczę-dzeniajegoczęściorazprzekształceniatychoszczędnościwkapitałprzynoszącydalszedochody.Wtymwyrażasięfunkcjakapitałowo-oszczędnościowawynagro-dzeń.

Zkoleizperspektywyogólno-społecznejwynagrodzeniapełnią funkcjęspo-łecznąidystrybucyjną.Funkcjaspołecznapoleganatym,żewynagrodzeniejestjednymzgłównychczynnikówstratyfikacjispołeczeństwaiważnądeterminantąstosunkówspołecznych.Natomiastfunkcjadystrybucyjnawyrażasięwtym,zewynagrodzeniastanowiączynnikrównoważeniapopytuipodażynarynkudóbrkonsumpcyjnych4.

Unormowania dotyczące wynagrodzeń w Polsce a praktyka

Wteorii,prawieipraktycezarządzaniaspotkaćmożnadwazasadniczesposo-byrozumieniapojęcia„wynagradzanie”,węższeiszersze.

Węższerozumieniewynagrodzeniastosowanejestwdziedzinieprawapracy.Wedługprzepisówkodeksupracy (art. 78 § 1)wynagrodzenie za pracę powin-nobyć takustalone, aby odpowiadałow szczególności rodzajowiwykonywanejpracyikwalifikacjomwymaganymprzyjejwykonywaniu,atakżeuwzględniałoilość i jakość świadczonej pracy.Od strony formalno-prawnej praca zawodowajestdwustronnymświadczeniem,pracownikdajepracodawcyswojąpracę,praco-dawcazaśdajepracownikowiwynagrodzeniezapracę.Jakpodkreślająprawnicy,wynagrodzeniezapracętoobowiązkowe,wypłacaneokresowoświadczeniezesto-sunkupracyocharakterzeprzysparzająco-majątkowym,należnepracownikowiod pracodawcy zawykonaną pracę odpowiednio do jej rodzaju, ilości i jakości.Wedługprzepisówprawawynagrodzeniemożnautożsamiaćzpłacą.Jestonobo-wiem przekazywane indywidualne, tj. przekazywane konkretnemu pracownikowi (niezespołowi),wformiepieniężnej,zapracę,nabieżąco–comiesiąc.Kodekspracywspominawprawdzieoskładnikachwynagrodzenia,aleichnieprecyzuje.Oznaczato,żedecyzjawtejsprawienależydopracodawcy.

3 T. Oleksyn, Praca i płaca w zarządzaniu, Międzynarodowa Szkoła Zarządzania,Warszawa2001,s.300.

4 Z. Pawlak, Zarządzanie zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie,WydawnictwoPol-text,Warszawa2011,s.327-328.

ZASADYBUDOWYWSPÓŁCZESNYCHSYSTEMÓWWYNAGRADZANIA

WPRZEDSIĘBIORSTWACH

Zasadybudowywspółczesnychsystemówwynagradzania . . .

��

Wąskie rozumienie wynagradzania stosuje statystyka państwowa. WedługGUSwynagrodzeniaobejmująwypłatypieniężneorazwartośćświadczeńwna-turzebądźichekwiwalentynależnepracownikomztytułupracy5.WklasyfikacjiGUSwyodrębniasiętakietypywynagrodzeńjak:wynagrodzeniaosobowe(zwią-zanezestosunkiempracy),honorariaztytułuumówcywilno-prawnychtj.zlece-nia,odzieło,agencyjnej),dodatkowewynagrodzeniarocznepracownikówsferybudżetowej,wypłatyztytułuudziałuwzyskulubwnadwyżcebilansowej.

Teoriaipraktykazarządzaniazregułystosujeszerszerozumienieterminu„wynagrodzenie”niżprawopracy.Dlateoretykówzarządzaniaidlapracodaw-cówwynagrodzeniemjestogółfinansowychiniefinansowychgratyfikacjiprzeka-zywanychpracownikom.Wynagrodzenietoekwiwalentzawykonywaniepracy6.Stosunki łączące pracownika z firmą rozciągnięte są nawiele płaszczyzn, nieograniczająsięwyłączniedowykonywaniapracy.Jużsamfaktbyciapracowni-kiem,czyocenapostawypracownikadokonanaprzezjegoszefamożebyćprze-słankądoróżnychrodzajówgratyfikacji.Kierownictwoprzedsiębiorstwamożegratyfikować zatrudnionychnie tylko zawykonaną pracę, ale za gotowość dopracy,zawynikiuzyskaneprzezfirmęalbowydawaćpewneświadczeniawfor-miezachętydojeszczelepszejiwydajniejszejpracy.Pozatymrozmaitegratyfika-cjeudzielaneprzezfirmę,mogąmiećcharakterniepieniężnyczyniemajątkowyi niemuszą być przekazywane ze stałąmiesięczną częstotliwością, jak tomamiejscewprzypadkupłac.

Mówiąc o wynagrodzeniach należy zauważyć ich różne rodzaje stosowane wpraktyce.Zewzględunaadresatapodzielićmożnawynagrodzenianaindywidu-alne i grupowe. Przez wynagrodzenia indywidualnerozumiesięświadczeniakierowaneprzezfirmędokonkretnegopracownika.Wynagrodzeniaindywidual-newynikajązosobistychkwalifikacjiiefektówpracyzatrudnionego.Natomiastwynagrodzenia grupowetoogółświadczeńkierowanychdogrupyludzi(np.premiaczynagroda).Wynagradzanigrupowopracownicysamimusząpodzielićmiędzysiebiewynagrodzenieprzypadającenagrupę7.

Biorącpoduwagępostać,wjakiejpracownikotrzymujewynagrodzenie,moż-na wyróżnić wynagrodzenia finansowe i pozafinansowe.Wynagrodzenia fi-nansowe obejmują świadczeniaw gotówce lub ekwiwalentach gotówki. Przezwynagrodzenia pozafinansowe rozumie się głównie świadczeniawydawane

5 Rocznik Statystyczny RP,GUS,Warszawa2009,s.261.6 Z. Jacukowicz, Skuteczny system wynagradzania w firmie, ODDK Gdańsk 1997,

s.9-10.7 Z. Pawlak, Zarządzanie zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie,op.cit.,s.324.


��

pracownikowiwformieniepieniężnej,tj.wnaturze.Zaliczająsiędonichrozmaitedobra,zakupioneusługi,jakrównieżwyróżnienia.

Istotnymkryteriumpodziałuwynagrodzeńjesttytuł,zjakiegowynagrodze-nie przysługuje pracownikowi. Pod tymwzględemwyróżnićmożnawynagro-dzenia za pracę,przysługującezarodzaj, ilośći jakośćwykonanejpracyorazwynagrodzenia niezwiązane bezpośrednio z wkładem pracy, np. nagrody jubileuszowe,dodatkistażowe,świadczeniaspołeczneibytowe8.

Z punktu widzenia terminu świadczenia wyróżnia się wynagrodzenia bie-żące i odroczone.Wynagrodzenia bieżące to świadczenia stałe, powtarzalne zokreślonączęstotliwością,wypłacane(wydawane)wkrótkichokresach(np.codzień, co tydzień, comiesiąc).Należą donich płace.Natomiastwynagrodze-nia odroczoneniemusząmiećcharakterustałegoipowtarzalnego(mogąbyćjednorazowe),asąprzekazywanewdługichokresach,np.rocznych,czynawetkilkuletnich�.Przykładamisąudziałypracownikówwzyskufirmy,polisyubezpie-czeniowe,papierywartościowefirmy(akcjeiprawapoboru).

Większość świadczeń uzyskiwanych przez pracownika z firmy to wynagrodzenia bez możliwości wyboru. Pracownik otrzymuje wynagrodzenie wgotówce lub innej z góry założonej formie i niemawpływuna to, co otrzymuje. Jednakw ostatnich latachna świecie coraz bardziej popularne stają się wynagrodzenia z możliwością wyboru, funkcjonującewramachtzw.kafe- teryjnychsystemówwynagradzania.Wtymprzypadkufirmaoferujepracowni-kowidowyborulistęświadczeń,zktórychtenwybieradowolne,pokrywanedookreślonejkwoty.

Znacznawiększość wynagrodzeń to świadczenia uzależnione od spełnienia zgóryokreślonychwarunków,czyliwynagrodzenia warunkowe.Podejmującpracęczłowiekwie,jakąilośćdanegoświadczeniamożeotrzymać,wzależnościodspełnieniaokreślonegowarunku.Sąjednakrównieżwynagrodzenia uznanio-we,tj.takieświadczenia,którychrodzajiilośćniesąokreślonezgóry,azależąoduznaniaprzełożonego.Przykłademjestnagrodauznaniowa.

Warto jeszcze zwrócić uwagę na jeden podział wynagrodzeń, z punktuwi-dzeniaichjawności.Sąwynagrodzenia jawne i wynagrodzenia utajnione. Obecniepłacesąutajniane,gdyżtraktujesięjejakoelementdanychosobowychpracownika.Natomiast rozmaite formygratyfikowania (wyróżnienia,nagrody)majączęstocharakterjawny.

8 Tamże.9 Ekonomika pracy. Metody aktywnego rozwiązywania problemów,red.S.Borkowska,

PWN,Warszawa1988,cz.I.Przewodnik,s.23.

Zasady budowywspółczesnychsystemówwynagradzania . . .

�0

ZgodniezprzepisamiobowiązującymiwPolscezasadyokreślaniawynagro-dzeńpracownikówupracodawcypowinnanormowaćumowaopracęzawartapo-międzypracodawcąapracownikiem(lubinnyaktzawarciastosunkupracy:aktpowołania,mianowaniaitp.),orazopcjonalnie:

– regulaminwynagradzania–który jestobowiązkowyupracodawcówza-trudniającychconajmniej20pracownikówinieobjętychzakładowymlubponadzakładowymukłademzbiorowympracylub

– układzbiorowypracy–zakładowylubponadzakładowyzawartypomiędzypracodawcąazwiązkamizawodowymi(organizacjąpracodawcówaorga-nizacjązwiązkówzawodowych).

Ogółzasadokreślaniaiprzyznawaniawynagrodzeńpracownikomokreślasięterminemsystemuwynagradzania.WPolscesystemywynagradzaniaobowiązu-jąceukonkretnychpracodawcówobejmująnietylkowspomnianewyżejumowyo pracę, regulaminywynagradzania czyukłady zbiorowe, ale również odrębneregulaminy(np.premiowania,nagradzania,wynagrodzeńprowizyjnych,wyróż-niania itp.).

AnalizującsystemywynagradzaniafunkcjonującewPolsceinaświeciemoż-nazauważyćichtrzypodstawowetypy:

– systemytaryfowe,– systemykafeteryjne,– systemy pakietowe.ZdecydowanawiększośćdużychfirmwPolsceinaświecie,stosujetaryfowe

systemy wynagradzania. System taryfowy zakłada,żewskładwynagrodzeniapracownikawchodziczęśćwzględniestała,tzw.płaca zasadnicza,uzależnionaod zajmowanego stanowiska. Płaca zasadnicza stanowi główny elementwyna-grodzenia– imożebyć jedynymskładnikiemwynagrodzeniapieniężnego–ale wpraktyceczęstouzupełnianajestskładnikamidodatkowymi,któreniezależąodzajmowanegostanowiskapracy,leczodinnychokolicznościiwwieluprzypadkachsązmienne.Systemtaryfowystanowinarzędzieokreślaniapłacyzasadniczej10.

Wysokośćpłaczasadniczychokreślasięróżnymimetodami,najlepiejwopar-ciuowartościowaniepracy.Wartościowaniepracypozwalanaokreśleniezróżni-cowania płac zasadniczychna poszczególnych stanowiskach pracywfirmienapodstawieocenytrudnościpracy.

Napodstawiewynikówwartościowaniapracymożnaopracowaćtaryfikator pracy,tj.dokumentskładającysięzzestawukarttaryfikacyjnychstanowiskpra-

10 Z. Jacukowicz, Praca i jej opłacanie. System taryfowy. Przykładowy taryfikator kwalifikacyjny,ODDKGdańsk2002,s.28.


��

cywfirmieoraztabelipodsumowującejzwanejtaryfikatoremkwalifikacyjnym.Taryfikator kwalifikacyjny zawiera zestawienie stanowiskpracy (zawodów) wfirmiewedługuzyskanychwynikówwartościowaniapracy11.Stosowniedolicz-bypunktówkażdestanowisko (zawód)otrzymujedanąkategorięzaszeregowa-nia.Przezkategorięzaszeregowaniarozumiećnależygrupępłacyzasadniczej,doktórejzostałozaliczonedanestanowiskopracy,biorącpoduwagęuzyskanąliczbępunktówzatrudnośćpracy.Taryfikatorkwalifikacyjnyjestpodstawądozbudo-waniatabelistawekpłaczasadniczych12.

Wsystemachtaryfowychpozostałeelementywynagrodzeniapozapłacąza-sadniczą(awięcpremie,nagrodyitp.)należydoprecyzowaćwdodatkowychregu-laminach, instrukcjach, czy innych dokumentach.

Istotąsystemów kafeteryjnychwynagradzania jest to, żepracownikmamożliwość wyboru formy, w jakiej uzyskuje część swojego wynagrodzenia13. Wsystemiekafeteryjnymwynagrodzeniepracownikaskładasięzdwóchczęści.Pierwsza,zregułystanowiącaprzeważającączęśćłącznegowynagrodzenia,np.80%,obejmujeteskładnikiwynagrodzenia,któresąokreśloneprzezfirmęzgóry,tak że pracownik niemamożliwości zamiany ich na inne. Druga, stanowiącamniejszączęść,np.20%łącznegowynagrodzeniapracownika,tokwotapieniężna, w ramach której przedsiębiorstwo oferuje pracownikowi listę świadczeń, jakiemożemusfinansować.Zasadąjest,żepracowniknieotrzymujegotówki,amusiwybraćz listy(jakzmenuwrestauracji) teświadczenia,któremunajbardziejodpowiadają.

Dotypowychświadczeńoferowanychwramachsystemówkafeteryjnychzali-czająsięprzykładowoopłaty:nafunduszemerytalny,czesnegozadzieckowszko-le,żłobku,przedszkolu,nastudiach,obiadów,wczasów,czynszuzamieszkanie,stałychkosztówleczenia,kosztówbenzynydosamochoduitp.

Systemykafeteryjnemająniewątpliwezalety.Przynosząrealneoszczędności,dlapracownikaipracodawcy,dająmożliwośćuzyskaniaefektuskali(obniżkicen)przyzakupachświadczeńdlawiększejliczbypracowników,pozwalająnaściślej-sze,długoterminowezwiązaniepracownikazfirmą,dlaktóregozmianamiejscapracyspowodowałabyobniżeniestandardużycia,umożliwiająteżodciążeniecza-sowepracownikaodczynnościzwiązanychzdokonywaniemzakupówirozlicza-niemopłatzaświadczenia.

11 Z. Jacukowicz, Skuteczny system wynagradzania w firmie,op.cit.,s.27.12 J. Jędrzejczak,Budowa i zarządzanie systemami wynagrodzeń, ODDK Gdańsk

2000,s.48-49.13 Z. Czajka, Zarządzanie wynagrodzeniami w Polsce,PWE,Warszawa2009,s.235.


��

Przez system pakietowyrozumiesiętakisystemwynagradzania,wktórymdlaposzczególnychpracowników lubgruppracownikówustalone sąwzględniestałezestawy(pakiety)składnikówwynagradzania.Wodróżnieniuodsystemówkafeteryjnych systemy pakietowe nie zakładająmożliwości wyboru świadczeń. Wsystemiepakietowymwynagrodzeniepracownikaobejmujezarównoelementyfinansowejakipozafinansowe.Wszystkieskładnikiwynagrodzeniauwzględnio-newpakiecieorazinnekorzyściuzyskiwaneztytułupracywfirmie,stanowiątzw.wynagrodzeniecałkowite.Wskładwynagrodzeniacałkowitegofirmawliczanietylkorzeczywistedochodyikorzyścimaterialneuzyskanezzatrudnienia,alerównieżoszczędności, jakiepracownikuzyskujewpodatkachiubezpieczeniachspołecznych,dziękitemu,żeczęśćwynagrodzeniaotrzymujewpostaciświadczeńrzeczowych14.

Systemypakietoweumożliwiająuzyskiwaniepodobnychefektówcokafete-ryjne.Zaletamisystemówpakietowychwynagrodzeńsądlapracodawcy:niższekosztywynagrodzeń(oszczędnościwskładkachnaubezpieczeniaspołeczne,na-rzutachnawynagrodzenia),efektyskali (niższecenyuzyskiwaneprzyzakupieświadczeńdlawiększejliczbypracowników),indywidualizowaniewynagrodzeń,tj. również indywidualizowaniebodźcówmotywacyjnegooddziaływanianapra-cowników, copoprawia ich skuteczność.Korzyści dlapracownika to lepszedo-stosowanie struktury wynagrodzenia do indywidualnych potrzeb pracownika, możliwośćuzyskaniawyższegowynagrodzenia(przezpodzieleniesięfirmyzpra-cownikiemoszczędnościamiwpodatkach,ubezpieczeniachiinnychnarzutachnawynagrodzenia)15.

Płaca jako główny element wynagrodzenia pracownika i jej formy

Przez płacę rozumie się tę częśćwynagrodzenia finansowego pracownika,która jestwypłacanawpieniądzunabieżąco iwynikazumowyopracę.Płacazatemtogotówkowapostaćwynagrodzenia��.

Panujepowszechnypogląd, żepłaca– jakogłównyelementwynagrodzenia–powinnaspełniaćdwazasadniczewarunki:byćgodziwaibyćsprawiedliwa.Ko-dekspracywart.13stwierdza:pracownikmaprawodogodziwegowynagrodze-niazapracę.Warunkirealizacjitegoprawaokreślająprzepisyprawapracyoraz

14 A.Gick,M.Tarczyńska,Motywowanie pracowników,PWE,Warszawa1999,s.166.15 Pakietowe systemy wynagrodzeń,red.S.Borkowska,IPiSSWarszawa2000,s.16-17.16 Zarządzanie kadrami,red.T.Listwan,C.H.BeckWarszawa2002,s.127.


��

politykapaństwawdziedziniepłac,wszczególnościpoprzezustalanienajniższe-gowynagrodzeniazapracę.

ZgodniezdefinicjąEuropejskiejKartySpołecznejpłaca godziwa,topłaca,którazapewniapracownikowiijegorodziniegodziwewarunkiżycia,tzn.wystar-czanautrzymanie.Łatwozauważyć,żeprzytoczonadefinicjapłacygodziwejjestdość nieprecyzyjna. Pojęcie „godziwewarunki życia”może być bowiem różnierozumianewzależnościodoczekiwanegominimalnegostandardużycia.Dlajed-nychgodziwewarunkiżyciamogąoznaczaćjedynieprzysłowiowydachnadgłowąikawałekchleba,dlainnychznaczniewięcej.

Pojęciepłacy sprawiedliwejteżniejestłatwedozdefiniowania.Należybo-wiemzwrócićuwagęnadwaaspektysprawiedliwościpłacowej.Popierwsze–pła-casprawiedliwatopłacaodpowiadającarodzajowi,ilościijakościpracy.Podrugie–płacasprawiedliwaoznaczarównąpłacęzatakąsamąpracę.Oilegodziwośćpłacymożnaustalićrelatywizującpłacędowarunkówżycia,otylesprawiedliwość–odnoszącpłacędanejosobydopoziomupłac innychpracownikówzatrudnio-nychwfirmie,zwłaszczanapodobnychstanowiskach.Jeżelidwóchpracownikówwykonujetakąsamąpracę,ajedenznichotrzymujeniższąpłacę,tozpewnościąmamydoczynieniazniesprawiedliwymopłacaniemprzynajmniejjednegoznich(jeślinieobu).

Pracodawcapowinienustalićstosowaneuniegoformypłac.Przezformypłacrozumiećnależysposobyustalaniawynagrodzeńpłacowych,wszczególnościspo-sobyustalaniawielkościpłacy.Pracodawcymogąswobodnieustalaćkryteria,napodstawiektórychobliczanajestwysokośćpłacy.Dokryteriównajczęściejstoso-wanychnależą:czaspracy,rezultatilościowypracy,efektwartościowypracy,sto-pieńwykonaniazadania.Formypłacopartewyłącznienajednymzwymienionychkryteriównazywasiępodstawowymi.Dopodstawowychformpłaczaliczająsięformy:czasowa,akordowa,prowizyjnaizadaniowa17.

Forma czasowa

Istotąformy czasowej płacjestuzależnieniewysokościpłacyodczasuprze-pracowanegoorazstawkipieniężnejzajednostkęczasuprzepracowanego��. Czas przepracowanymożnaobliczaćwgodzinach,dniach,tygodniach,miesiącach.

17 Z. Pawlak, Zarządzanie zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie,op.cit.s331-335.18 S.T.Pocztowski,Zarządzanie zasobami ludzkimi,PWE,Warszawa2003,s.371.


��

Formaczasowapłacnadajesięszczególniedozastosowaniatam,gdziemoż-naprowadzićrejestracjęczasupracy,aniedasięzmierzyćefektupracy.Maonazastosowanieprzywynagradzaniupracownikówbiurowych,sklepowych,nauczy-cieli,lekarzy,portierów,kierowcówiwieluinnych.Stosujesięjątakżedooblicza-niawynagrodzeniapracownikówprodukcji, podwarunkiem, żeważna jestnietyleilość,cojakośćprodukcji.

Istotnymmankamentemformyczasowejjestbrakzwiązkupomiędzywyso-kościąwynagrodzeniaaefektamipracy(ilością,jakością).Pracownikmożespędzićczaswmiejscupracy,niewykonującpracy,aitaknależymusięwynagrodzenie.Pozatymdośćpoważnymminusemtejformypłacjestkoniecznośćprowadzeniarejestracji i rozliczania czasu pracy.

Wymienionemankamentymożnawpewiensposóbosłabić.Wcelupowiązaniapłacyzwynikamipracynależyuzupełnićstawkęczasowąstosownąpremią(np.zailośćpracy,jakość,oszczędnośćitp.).Zabiegtenpowodujeprzejścienaformęmieszanąpłac.Drugizwymienionychminusówformyczasowejmożnawyelimi-nowaćpoprzezzastosowanieryczałtowegosposoburozliczaniaczasupracy(np.ryczałtmiesięczny), który zwalnia ze skrupulatnej, codziennej ewidencji czasupracy.

Doczystychformczasowychpłaczaliczyćmożnaformy:godzinową,dniówko-wą,tygodniową,miesięczną.

Forma akordowa

Akordowaformapłaczakładazależnośćwynagrodzeniaodilościwykonanejpracyorazstawkiakordowej,czylistawkipieniężnejza jednostkępracy��.Ilośćpracymożnamierzyćwytworzonymiproduktami,detalami,wykonanymiopera-cjami technologicznymi.

Akordnadajesiędozastosowaniawszędzietam,gdziemożliwejestzmierze-nierezultatuilościowegopracy.Najczęściejstosowanyjestwpracyprodukcyjnej.

Zaletąformyakordowejjestpowiązaniepłacyzrezultatamipracy.Dużeza-stosowanie znalazł akord w wynagradzaniu pracowników zatrudnionych przypracachnormowanych.Formaakordowapremiujezręczność,szybkośćwykona-niaipełnewykorzystanieczasupracy.Jejzasadniczymmankamentemjestbrak

19 Zarządzanie zasobami ludzkimi. Tworzenie kapitału ludzkiego w organizacji, red. H.KróliA.Ludwiczyński,WNPWN,Warszawa2006,s.377.


��

związkupłacyzjakościąpracy.Możnasobiewyobrazić,żepracownikwytworzydużą ilośćproduktów,alewszystkiebędąwadliwepodwzględem jakościowym.Ponadtomankamentemformyakordowejjestzmuszanieczłowiekadozbytdu-żegotempapracyoraznadmiernegowysiłku,coskutkujezmęczeniem,atakżepowiększaryzykowypadkowenaskutekzmniejszeniauwagi.

Biorącpoduwagępowyższymankamentwykorzystujesięakordgłównieprzywynagradzaniu pracowników wykonujących proste prace, gdzie w mniejszymstopniuzwracasięuwagęnaparametryjakościowewyniku,np.kopanierowów,grabienietrawników,szycieubrań.Brakowizwiązkuakorduzjakościąpracymoż-naprzeciwdziałaćprzezobniżeniestawkiakordowejopewienprocentorazuzu-pełnieniewynagrodzeniaozmiennąpremięjakościowąwmaksymalnejwysoko-ścirównąprocentowizmniejszeniastawkiakordowej.Wówczasformaakordowaprzekształcisięwformęmieszanąpłac.Biorącpoduwagędrugizewskazanychwyżejmankamentówakordu(zmuszanieczłowiekadozbytdużegotempapracy inadmiernegowysiłku)akordjestcorazrzadziejstosowanąformąpłac.

Istniejekilkaodmianakordu.Nawstępienależywspomniećoakordzieindy-widualnym(formaakordowegowynagradzaniapojedynczegopracownika)iakor-dziezespołowym(całyzespółpracownikówzatrudnionychprzyprodukcjijakiegośwyrobu,czywykonywaniuoperacjitechnologicznejwynagradzanyjestodilościpracy).Ponadtowyróżniasięakordprosty,tojesttaki,wktórymstawkaakordo-wajeststałaiakordzłożony,wktórymstawkaakordowajestzmienna.Biorącpoduwagękierunekipoziomzmiennościstawkiakordowejwyróżniasię:• akordprogresywny(stawkaakordowajestrosnąca),stosowanywcelusilnego

zmotywowaniawykonawcówpracy,awtym:− akordzprogresjąjednostopniową–wktórymstawkaakordowawzrasta

poprzekroczeniupewnegopoziomuilościprodukcji,− akordzprogresjąwielostopniową–stawkaakordowawzrastakilkakrot-

niepoprzekroczeniuokreślonychwielkościprodukcji,• akorddegresywny(stawkaakordowajestmalejąca),stosowanywceluznie-

chęcaniawykonawcówdobiciarekordówprodukcyjnych,awtym:− akordzdegresjąjednostopniową–stawkaakordowamalejepoprzekro-

czeniupewnegopoziomuilościprodukcji,− akordzdegresjąwielostopniową–stawkaakordowamalejekilkakrotnie

poprzekroczeniuokreślonychwielkościprodukcji.


��

Forma prowizyjna

Cechącharakterystycznąformyprowizyjnejjestto,żepłacapracownikasta-nowiułamekfinansowegoefektujegopracy.Mówiącinaczej,pracownikmaudziałwwypracowanymprzezsiebiewynikufinansowym�0.

Formęprowizyjnąpłacmożnazastosowaćtam,gdziełatwojestzmierzyćin-dywidualny(ewentualniezespołowy)wynikfinansowypracy.Najczęściejstosujesięjąwobecpracownikówsprzedażyiwpośrednictwiehandlowym.Formapro-wizyjnanależydonajbardziejmotywującychformpłacowych,gdyżwiążeściślepoziom wynagrodzenia z rezultatem pracy.

Jednakżeczystaformaprowizyjnamateżpoważnąwadę.Polegaonanatrud-nościokreśleniarozsądnejstopyudziałupracownikawwynikufinansowymjegopracy.Jeżelistopaudziałupracownikazostanieustalonanazbytwysokimpozio-mie,możesięokazać,żepracownikzarobiznaczniewięcejniż jegoprzełożeni.Zkoleizbytniskipoziomprowizjimożesprawić,żepracownikpomimodużychstarań,nieosiągniezarobkunapoziomiepozwalającymnaprzeżycie.

Mankamentpowyższymożnazminimalizowaćpoprzezwykorzystanieprowi-zjiniejakopodstawynaliczaniawynagrodzenia,alejakododatkudostałejpensji.Wówczasstałamiesięcznapensja,opartanaprzykładnaformieczasowejgwaran-tujepracownikowiminimumwynagrodzenia,zaśprowizjajestczynnikiemmoty-wującymdoosiąganiawyższychrezultatów.

Czysteformyprowizyjnesązbliżonedoakordowych.Itakwyróżniamypro-wizjęindywidualnąizespołowąorazstałąizmienną.Wśródzmiennychformpro-wizjiwymienićmożna:• prowizjęprogresywną(stopaprowizjijestrosnąca),wtym:

− prowizjęzprogresjąjednostopniową,− prowizjęzprogresjąwielostopniową,

• prowizjędegresywną(stopaprowizjijestmalejąca),wtym:− prowizjęzdegresjąjednostopniową,− prowizjęzdegresjąwielostopniową.

Forma zadaniowa

Istniejądwieformyzadaniowepłac.Pierwszaznich(rygorystyczna)zakła-da,żewynagrodzenie jestrównestawcepieniężnejzazadanieokreślonejprzezpracodawcę.Wynagrodzenieprzysługujetylkowówczas,gdypracownikzrealizuje

20 Zarządzanie kadrami,red.T.Listwan,op.cit.,s.131.


��

stoprocentpowierzonegozadania.Drugaforma–procentowa–uzależniawyso-kośćpłacyodstawkizazadanieistopniawykonaniazadania.Stopieńwykonaniazadaniajestokreślonywprocenciedziesiętnym.Wobuformachczaswykonaniazadanianiemawpływunawysokośćwynagrodzenia.

Formęzadaniowąpłacmożnastosowaćwtychrodzajachprac,któredająsiępodzielićnazadania.Pozatymtam,gdzieliczysięszybkie,sprawnewykonanieokreślonegozakresuprac(zadania).Dośćpowszechnejeststosowanieformyza-daniowejprzywykonywaniurozmaitychprzedsięwzięć,awięcwbudownictwie,turystyce, doradztwie, pracach projektowych itp.

Sądwagłównemankamentyformyzadaniowej.Pierwszypoleganatym,żewformierygorystycznejpracownikniemagwarancjiuzyskaniawynagrodzenia.Wynagrodzeniewypłacane jest tylkowprzypadkupełnegowykonaniazadania.Drugimankamentzwiązanyjestzformąprocentowąipoleganatym,żeustaleniewysokościpłacywymagazwymiarowaniastopniarealizacjizadania,cojestnieraztrudneipracochłonne.

Pierwszyzwymienionychmankamentówmożnaprzezwyciężyćpoprzezza-stosowaniemieszanejformypłac,wktórejgłównaczęśćwynagrodzeniajestusta-lonazaczasprzepracowany(dniówka)atylkowzbogacanapremiązawykonaniezadania.Mankamentyformyprocentowejniesąmożliwedowyeliminowania.

Jakwspomniano,istniejądwieczysteformyzadaniowewynagradzania:for-marygorystycznaiformaprocentowa.

Mieszane formy płac

Mającnauwadzemankamentywszystkichwyżejprzedstawionychformpła-cowych,praktykarzadkostosujejewczystejpostaci.Najczęściejpłacapracow-nikabazujenadwóch,czynawettrzechformach,awięcmaformęmieszaną.Donajczęściejstosowanychzaliczająsię:• formymieszanebazującenaformieczasowej:

− dniówkazpremiąstałą–np.15%niezależnąodopiniiszefa,ajedynieodokreślonegowskaźnikawydajnościczyjakości(pracowniknieotrzymujepremiijeżeliniewykonaokreślonejnormyilościowejczyjakościowej),

− dniówkazpremiązmienną–np.0-30%,wzależnościodpoziomuwydaj-nościijakości,

• formymieszanebazującenaformieakordowej:− akordzpremiązajakość–stałąlubzmienną,− akordzdniówkągwarantowaną–dowykonaniaokreślonej ilościpracy

pracownikotrzymujedniówkę,pojejprzekroczeniuprzechodzinaakord,


��

• formamieszanabazującanaformieprowizyjnej–dniówkazprowizją(pra-cownikotrzymujedniówkęorazprowizjęodefektówswejpracy),

• formamieszanabazującana formiezadaniowej–dniówkazadaniowa(pra-cownikotrzymujedniówkęorazpremięzawykonaniezadania).Należypodkreślić,żeniema idealnych formpłac.Owyborze tej, czy innej

formypłacpowinnydecydowaćgłównieczynnikitechniczno-organizacyjneieko-nomiczneDotychczynnikówzaliczyćnależy:a) rodzaj,charakteriorganizacjępracy: • normowana czy nienormowana, • podstawowa czy pomocnicza, • ręcznaczymaszynowa, • fizycznaczyumysłowa, • indywidualna(łatwoocenićwkładjednostki)czyzespołowa(trudnooce-

nićwkładjednostki),b) efekty,jakiechcemyosiągnąćzapomocąpłacy(np.ilośćpracy,jakość,obniżka

kosztów),c) możliwości techniczne stosowania danej formy płac, np. ewidencjonowania

irozliczaniaczasupracy,ocenyjakościpracy,pomiaruefektówpracy,d) oczekiwaniaipreferencjepracowników.

Składniki płacy i pozapłacowe rodzaje wynagrodzeń

Tworząc rozwiązania dotyczące wynagrodzeń należy przesądzić czy wyna-grodzeniemabyćjednoelementowe(składaćsięzpłacy),czyteżzłożonezkilkuskładników.Tosamodotyczypłacy–czymabyćjedno-czywieloelementowa.

Zaletą płacy jednoskładnikowej jest prostota ustalania, natomiast wadą–ograniczonemożliwościoddziaływanianapracownika.Zkoleipłacawieloskład-nikowadajemożliwośćwpływanianapracownika,poprzezuzależnieniewypłatydanegoskładnikapłacyodokreślonegozachowania.Jednakzdrugiejstronyjestkłopotliwawustalaniu(należybowiemprowadzićrozbudowaneewidencjeczasuiwynikówpracyiodpowiedniodonichewidencjęelementówpłacy.Pozatymimwięcejskładnikówobejmujepłaca,tymzasadyjejnaliczaniasąmniejczytelnedlapracownika,którymożewpewnymmomenciestracićpoczuciezwiązkupomiędzyswymiwkładamiauzyskiwanąpłacą.

Obligatoryjnymelementempłacy jestwynagrodzenie zasadniczenatomiastinne,dodatkoweskładnikiwynagrodzenia,wynikajązuprawnieńpodmiotusta-nowiącegoprzepisypłacowebądźzwolistronzawierającychumowyopracę(wy-


��

rokS.A.wWarszawiez12.7.2005r.,sygn.aktIIIAPa89/05,Apel.-W-wa2006/2/8).Pracodawca,wprowadzającdodatkoweskładnikipłacy,powinienokreślićprzedewszystkimwsposóbjednoznacznycharaktertychskładników,częstotliwośćichwypłaty(regularnielubsporadycznie,miesięcznie,kwartalnie),wysokośćskład-ników, a także ustalić czytelne i zrozumiałe kryteria przyznawania, wypłaty iewentualnieobniżania,czynawetpozbawianiaprawadodanegoskładnika.Na-zwaświadczeniapowinnabyćrównieżadekwatnadojegoistoty.

Dogłównych składnikówpłacy zaliczają się: płaca zasadnicza, dodatki (do-płaty),premie,prowizjeinagrody.Pozapłacą,firmystosująróżnepozapłacowerodzajewynagradzaniapracowników.

Płaca zasadnicza

Płacazasadniczatogłównaczęśćbieżącegowynagrodzeniapłacowego,służą-cadoopłaceniapodstawowychaspektówpracy.Wzależnościodformypłacuzna-wanejzapodstawową,płacazasadniczauzależnionajestalboodstanowiskapra-cyzajmowanegowfirmie,czasupracyuzgodnionegozpracownikiemwumowie opracęlubnormyilościowejpracyprzyjętejzaobligatoryjneminimum.Wsyste-mach taryfowychwynagradzania płaca zasadnicza uzależniona jest odwycenypunktowejtrudnościpracynastanowiskuiprzyjętejwfirmiewartości jednegopunktu.Płacazasadniczajestbardzoczęstopodstawąnaliczaniarozmaitychdo-datkówipremii.

Płacazasadnicza–jaksamanazwawskazuje–stanowigłównyskładnikwy-nagrodzeniapłacowego.Jesttoprzytymskładnikwzględniestaływodróżnieniuodniektórychdodatkówipremii.Udziałpłacyzasadniczejwcałejpłacyniejestbezznaczenia.Zpunktuwidzeniaprzeciętnegopracownikakorzystnyjestjaknaj-większyudziałpłacyzasadniczejwwynagrodzeniu,gdyżwówczaspracownikmazagwarantowanewynagrodzenienaokreślonym,stałympoziomie.Wysokiudziałpłacy zasadniczejwwynagrodzeniu ogółemz pewnościąnie jest korzystnydlapracownikówbardziejambitnych,gdyżograniczaichmożliwościzarobkowania.Jestontakżeniezbytkorzystnydlafirmy,gdyżnieskłanialudzidopodnoszeniawydajnościpracy.Zkoleizbytniskiudziałpłacyzasadniczejwwynagrodzeniu, azbytdużyudziałskładnikówruchomychuzależnionychodwyników,wpływanaobniżeniebezpieczeństwa socjalnegopracowników.Dlategopracodawcyw swejpolitycepłacowej,muszązałożyćodpowiedniedlafirmyrelacjepłaczasadniczychdowynagrodzeńpłacowychogółem.


�00

Dodatki pieniężne

Przezdodatkipieniężnerozumiećnależyteskładnikipłacy,któreniesąpod-stawowymi(awięcichudziałwcałkowitejpłacyjestrelatywnieniski).Przysłu-gują na ogółw ściśle określonych sytuacjach (aczkolwiekmogą teżmieć stałycharakter)isądoliczanedopłacyzasadniczejjakojejprocentlubokreślonakwotapieniężna21.Dodatkipodzielićmożnanaobligatoryjne,tj.takie,doktórychwy-płaceniaobligująpracodawcęprzepisyprawapracy,ifakultatywne,czyliniewy-magane przepisami.

Minimalne wysokości dodatków obligatoryjnych określają przepisy prawapracy.Pracodawcamożewypłacićpracownikowidodatekwwyższejkwocieniżwynikająca zminimum określonego przepisami. Do dodatków obligatoryjnychzaliczająsię:• dodatekzapracęwgodzinachnadliczbowych,• dodatekzapracęwporzenocnej,• dodatkiwyrównawcze,np.:

− dlakobietywciąży,przeniesionejdoinnejpracy,− dla pracownika niezdolnego do wykonywania dotychczasowej pracy z po-

wodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.Podobnydododatkówobligatoryjnychcharaktermająpewneświadczeniapie-

niężne:• ekwiwalentyikompensaty(wypłatypieniężnekompensującekosztyponiesio-

ne przez pracownika):− za niewykorzystane urlopy wypoczynkowe,− zaużywaniewłasnejodzieżyroboczej,− zapraniewewłasnymzakresieodzieżyroboczej,− świadczeniazwiązanezpodróżamisłużbowymi(diety,przejazdy,noclegi),

• odszkodowania(wypłatyjednorazowezwiązaneznieprawidłowymsposobemrozwiązanialubszczególnymtrybemzawarciastosunkupracy):− ztytułuskróconegookresuwypowiedzenia,− ztytułurozwiązaniaumowyopracęniezgodniezprzepisami,− wprzypadkuzawarciaumowyopracęzklauzuląozakaziekonkurencji,

• odprawypieniężne(jednorazoweświadczeniapieniężneztytułuustaniasto-sunkupracywypłacanewwyjątkowychokolicznościach):− emerytalno-rentowa–przyodejściupracownikazpracynaemeryturęczy

rentę,

�� D.Małkowska,Wynagrodzenia,ODDKGdańsk2000,s.16.


�0�

− pośmiertna–przysługująca rodziniepracownikawzwiązkuz jego zgo- nem,

− dla pracownikapowołanegodo czynnej służbywojskowej (gdy taka istnieje)22.

Szeregfirmstosujerozmaitedodatkiniemającecharakteruobligatoryjnego.Wśródpopularnychdodatkówocharakterzenieobligatoryjnymwymienićmożna:• dodatekfunkcyjny–związanyzpełnieniemprzezpracownikafunkcjikierow-

niczejlubpracąnastanowiskusamodzielnym,• dodatekstażowy–zalataprzepracowane,• dodatekzapracęwwarunkachszkodliwych,• dodatekzapracęnadrugiejzmianie,• dodatekzapracęwniedzieleiświęta,• dodatekzaznajomośćjęzykówobcych,• rabatyzaużywaniesamochoduprywatnegodocelówsłużbowych.

Premie

Przez premięrozumiesięstały,motywacyjny,ruchomyskładnikpłacyprzy-znawany pracownikowi jako uzupełnienie płacy zasadniczej, a uzależniony odspełnienia określonych kryteriów. Należy wyraźnie podkreślić, że premia niemoże mieć charakteru uznaniowego. Funkcjonująca gdzieniegdzie w praktycetzw.premiauznaniowajestkoncepcjąbłędną.Zasadypremiowaniawfirmiepo-winnybyćprecyzyjnieokreślonewregulaminieczyinstrukcjipremiowania.Pre-miejednorazoweprzyznawanezakonkretnedokonaniapracownikanazywanesąbonusami.

Zasady określania premii powinny być sformalizowane, najlepiej w formieregulaminu (instrukcji) premiowania. Regulamin premiowania powinien m.in. określać:

1) przedmiot premiowania – przesłanki stanowiące podstawę przyznaniapremii (kryteria premiowania),

2) metodypomiaruefektówpracy,3) wysokośćpremii–wformiestawkikwotowejlubprocentupłacyzasadni-

czej–nazywanewspółczynnikamipremiowania,

22 P. Ciborski, G. Klimaszewski, Wynagrodzenie za pracę, ODDK Gdańsk 1999, s.171-183.


�0�

4) warunkiuzyskaniapremii,wymagania,jakiepowinienspełnićpracownik,abyuzyskaćokreślonąwysokośćpremii,

5) ustaleniaorganizacyjne,takiejak:ktoprzyznajepremię,dokogopracow-nikmożesięodwołaćwprzypadkuprzyznaniapremiizbytniskiejlubnieprzyznania jej wcale.

Istniejewiele tytułów do przyznawania premii.Wybór zależy od preferen-cji kierownictwa firmy, które poprzez premie chce osiągnąć konkretne efekty.Zakryteriapremiowanianależyprzyjmowaćtylkowymierneefektypracyorazjasnodefiniowalneiłatwosprawdzalnezachowaniapracownika.Cechywysiłku iwkładupracownika,któreniedająsięzwymiarowaćaniprecyzyjnieokreślić,jaknp.inicjatywa,postawapracownika,przedsiębiorczość,rzetelnośćoperatywność,zaangażowanie)niepowinnybyćpodstawąpremiowaniazpowoduuznaniowegocharakteru.Donajczęściejstosowanychkryteriówpremiowanianależą:• wydajnośćpracy(zaokreślonąwydajnośćlubpodniesieniewydajności),• jakośćpracy(pracabezbrakówireklamacji),• obniżkakosztówioszczędność(materiałów,paliwa,energiiitp.),• zdyscyplinowanie(brakspóźnień),• terminowośćwykonaniapracy(zawykonaniezadańwterminielubprzedter-

minem),• bezawaryjność(brakprzerwiprzestojównaskutekniesprawnościsprzętu),• bezwypadkowość(zabrakwypadkuprzypracy).

W swoim funduszu wynagrodzeń przedsiębiorstwo powinno zarezerwowaćpewnąkwotęnapremiedlapracowników.Kwota ta stanowi tzw. funduszpre-miowy przedsiębiorstwa. Fundusz premiowymoże nie zostać wykorzystanywprzypadku,gdypracownicyniespełniąwymaganychrezultatów.Zewzględunaswójwarunkowyazarazemkrótkoterminowycharakterpremiajestnajbardziejmotywującymelementemwynagrodzenia,ponieważwypłatapieniędzyuzależnio-najestodspełnieniaokreślonychwarunkówinastępujeprawienatychmiastpoichspełnieniu.

Prowizje

Prowizjajeststałym,ruchomymelementempłacy,zbliżonymdopremii.Sta-nowionaudziałprocentowypracownikawwynikufinansowymjegopracy.Wod-różnieniuodpremiiprowizjamazawszeformułęudziałową(premiajestzregułykwotowa) iwiąże się zwynikami finansowymi (podczas gdy premiamoże byćprzyznananapodstawiekryteriówniezwiązanychzwynikamifinansowymi).


�0�

Stosowane są dwa zasadnicze rodzaje prowizji: prowizje od sprzedaży orazprowizjeodzysku.Prowizjastanowizwykleuzupełnieniepłacyzasadniczejijestbardzodobrymnarzędziemmotywacyjnegooddziaływanianapracowników.Po-dobniejakpremia,prowizjapowinnaopieraćsięnasformalizowanychzasadach.Niekiedywpraktycespotykamysięzterminem„premiaodzysku”,którywświet-lepowyższychuwaguznaćnależyzanieprawidłowy.Jeżelimamynamyśliudziałprocentowypracownikawzyskutonależałobygonazwać„prowizjąodzysku”.

Nagrody pieniężne

Domotywacyjnych,ruchomychelementówpłacyzaliczająsięteżnagrodypie-niężne.Sąoneuzupełnieniempłacyzasadniczej,rzadkobywająstałeimającha-rakterwarunkowy,tj.przysługująpracownikowipospełnieniupewnychkryteriów.Nagrodypieniężneróżniąsięjednakodpremiiiprowizji,któretakżesąświadcze-niamiwarunkowymi,tymżemającharakteruznaniowy,tj.ospełnieniuwarunku(kryterium)uzyskanianagrodydecydujeopiniaprzełożonegopracownika.

Wpraktycenagrodypieniężnemogąprzysługiwaćzróżnychtytułów,najczęś-ciejzaszczególneosiągnięcia,postawyiwkładypracownika,któreniesąuwzględ-nionew regulaminach premiowania.Nagradzanie pieniężne pracowników jestsposobemgratyfikowaniamniejsformalizowanymniżpremiowanie,gdyżopierasię jedynienaopiniikierownika.Wprzedsiębiorstwachobokfunduszypremio-wychtworzonesąfunduszenagród,ustalanejakoprocentodfunduszupłacza-sadniczych.Przełożonypowiniendzielićfundusznagródpomiędzytych,którzynaniezasługują.Jednakżewpraktycedośćczęstospotykasiębłądpolegającynatym,żeszefdzieliswójfundusznagródrównopomiędzypodległychpracowników.Wtakimprzypadkuwypaczonyzostajesensnagrodyjakoinstrumentumotywo-waniapracowników.

Obokrozmaitychnagródtypuuznaniowegowpraktycestosujesiętzw.nagrodyjubileuszowe.Sąoneprzyznawanepracownikomwzwiązkuzosiągnięciemokrągłejrocznicystażupracy(wogólelubwdanejfirmie),np.20,30,40latpracyzawodowejiwynosząkrotnośćostatniegomiesięcznegowynagrodzeniapracownika.

Wynagrodzenia pozapłacowe: niefinansowe i dochody odroczone

Obokpłac,szeregfirmstosujerozmaiterodzajewynagrodzeńpozapłacowych,niefinansowychidochodyodroczone.

Wynagrodzenianiefinansowepolegająnatym,żepracownikotrzymujeodfirmyjakieśprzedmioty,usługiczyinnekorzyścinaturyniefinansowej.Dlafirmy


�0�

wynagrodzeniapozafinansowezawszewiążąsięzjakimiśwydatkamipieniężny-mi,czylistanowiąkoszty.Istniejebardzowielerodzajówwynagrodzeńpozafinan-sowych.Należądonich:finansowaniekształceniapracowników,nagrodyidodat-kirzeczowe,deputaty,atakżeświadczenianiematerialne(wyróżnienia).

Finansowaniem przez firmę mogą być objęte rozmaite formy kształcenia(szkoła,kurs)pozaszkoleniaminiezbędnyminadanymstanowisku(np.szkole-niamizzakresubhp,strictezawodowymi)wcałościlubczęści.Najczęściejsątowysocespecjalistycznekursyzawodowe,kursyjęzykowe,stażeipraktyki,atakżekonferencje,seminaria,sympozja.Dotychformkształceniazaliczająsięteżstu-dia: dyplomowe, podyplomowe, doktoranckie.

Powszechnie stosowaną formą gratyfikowania pracowników są nagrody i dodatki rzeczowe.Sąoneformąmotywacyjnegooddziaływanianapracowni-kówtylkowówczas,gdyichotrzymanieuzależnionejestodlepszej,wydajniejszejpracy,czyteżinnegokryterium–takrozumiesięnagrodyrzeczowe.Przykładowo–wyjazdymotywacyjne(np.wycieczkizagraniczne),zawyróżniającąsiępostawęlub wyniki pracownika. Natomiast dodatek rzeczowy do wynagrodzenia nie musi sięwiązaćzespełnieniemprzezpracownikajakiegośwarunku.Wystarczynierazfakt,żepełnisięokreślonąfunkcjęlubzajmujeokreślonestanowisko.Należyza-uważyć,żedodatkirzeczowepodnosząogólnydochódzfirmy,cozpewnościąmawpływnaintegracjępracownikazprzedsiębiorstwem.

Dotypowychdodatkówrzeczowychzaliczyćmożna:• drobneupominkiwręczanenp.zokazjiimieninlubrocznicyzatrudnienia,• telefonkomórkowy(ryczałtnarozmowytelefoniczne),• komputerdoużytkudomowego(notebook),• finansowaniezakupówubioruidodatkówdoubioru,• opłacanieskładekczłonkowskichwklubachistowarzyszeniach.

Deputaty to dodatki rzeczowe do wynagrodzenia przekazywane pracowni-kowiwnaturze(zazwyczajwproduktachfirmy),nierazzamiennenakwotępie-niężną.

Wartozauważyć,żesporaczęśćnagródidodatkówrzeczowychprzynosiwy-miernekorzyścinie tylkoobdarowywanemupracownikowi,ale ifirmie.Dziękiich posiadaniu pracownik jest bardziej sprawny w tym, co robi, i bardziej dyspo-zycyjny(np.telefonkomórkowy,notebook),lepiejprezentujesięwoczachklienta(np. elementy ubioru i dodatki: zegarek, teczka, parasol itp.), poznaje inne kraje izwyczajepanującewświecie,zdobywaznajomości(wyjazdymotywacyjne).

Ważnymiuzupełnieniamipłacsąświadczeniasocjalneibytowe.Przezświad-czenia socjalnerozumiećnależywydatkifirmyprzeznaczonenarealizacjęnie-którychpotrzebżyciowychpracownikówiichrodzin,np.wypoczynek,rozrywka,kultura itp.Zkoleiświadczenia bytowe totaczęśćświadczeńocharakterze


�0�

socjalnym(awięcnastawionychnapomocwrealizacjipotrzebżyciowychpracow-nikaijegorodziny),którewiążąsięztakimipotrzebamijak:żywienie,zakwate-rowanie, opieka zdrowotna, dojazdy do pracy.

Ustawodawstwopolskiewprowadzaobowiązektworzeniazakładowegofundu-szuświadczeńsocjalnychprzezpracodawcówzatrudniających20lubwięcejpra-cowników.Jednakdużefirmyczęstooferująswoimpracownikomszerszyzakresświadczeńsocjalnychibytowychniżwynikającyzprzepisówozakładowymfun-duszuświadczeńsocjalnych.Świadczeniasocjalneibytowemajągłównienaceluuzupełnienie dochodów uzyskiwanych przez pracownika w gotówce (zwłaszczapracownikówznajdującychsięwnajtrudniejszejsytuacjiżyciowej).Oboktejfunk-cjidochodowejpełniąoneteżfunkcjęintegrowania,wiązaniapracownikazfirmą.

Repertuarstosowanychwpraktyceświadczeńsocjalnych jestbardzoszero-ki,adonajbardziejpopularnychzaliczyćmożna:finansowaniewczasów(wypo-czynkowych,leczniczych),finansowaniewypoczynkudzieciimłodzieży(kolonie,obozy,zimowiska),biletynaimprezykulturalne,artystyczne,rozrywkowe,moż-liwośćwypożyczenia za darmo zakładowego sprzętu sportowego i turystyczne-go,finansowanieimprezturystycznych,finansowanieimprezokolicznościowych iświątecznych,finansowanieopiekinaddziećmi,talonynazakupyzokazjiświąt,pomocrzeczowaosobomznajdującymsięwtrudnejsytuacjiżyciowej,opiekanademerytamiirencistami,pożyczkizwrotne(niskooprocentowane)ibezzwrotne.

Rola świadczeń bytowych jest podobna jak socjalnych.Do tego stopnia, żeobiegrupyświadczeńsąłączonewjednągrupęinazywanełącznieświadczeniamisocjalno-bytowymi.Dotypowychświadczeńbytowychzaliczająsię:napoje:wodamineralna,kawa,herbata,soki,wydawanieposiłkówregeneracyjnych,darmowelubczęściowoodpłatneposiłki,finansowaniezakwaterowania(mieszkaniasłuż-bowe,dofinansowywanieczynszunamieszkanie),opiekazdrowotna(profilakty-ka,lecznictwo),dowozydopracy,odzieżochronna,uniformy.

Kończąc przegląd rozmaitych gratyfikacji poza finansowych warto zwrócićuwagęnawynagrodzeniaocharakterzeniematerialnym.Odgrywająoneróżnąrolę,niektóremotywujądopracy,innezaspokajająpotrzebęszacunku,wyróżnie-niasię,ajeszczeinnestanowiąułatwieniedlapracownika,którymusinaprzy-kładgodzićpracęzawodowązobowiązkamidomowymilubkształceniemsię.Doniematerialnychwynagrodzeńzaliczająsię:a) wyróżnienia:pochwały,dyplomyuznania, listygratulacyjne,tytułyzawodo-

we, odznaki,b) przywileje:miejscenaparkingu,współudziałwzarządzaniu(komisjach,ze-

społachmerytorycznych, opiniodawczych), pracawosobnymgabinecie, po-moc sekretarki (asystenta), osobisty kierowca,

c) udogodnienia:elastycznyczaspracy,prawododłuższegourlopu.


�0�

Ponadtodowynagrodzeńfinansowychzaliczająsiędochodyodroczone,zwa-neteżbodźcamidługoterminowymi.Ogólniebiorącprzez dochody odroczone rozumiesiętakiewynagrodzeniafinansowe,któresąwypłacanepracownikomwdługichprzedziałachczasu(rokuipowyżejroku).Najszerszezastosowaniemajądochody odroczone w wynagradzaniu kadry kierowniczej, niemniej obserwuje sięcorazczęstszewykorzystanieichwwynagradzaniupracownikównastanowi-skachspecjalistycznychiszeregowych.Przykładamidochodówodroczonychsą:• udziałypracownikówwzyskufirmy,• rachunkioszczędnościowe,zakładanedlapracownikówzmożliwościąpobra-

niaśrodków,alepoupływiedłuższegoczasu,np.trzechlat,• polisy ubezpieczeniowe, indywidualne lub w ramach pracowniczych progra-

mówemerytalnych,• akcje firmy, udostępniane pracownikom za darmo lub po korzystnej cenie,

naogółzdwulubtrzyletnimokresemrestrykcji,tj.brakumożliwościsprze-daży,

• opcjenazakupakcji,możliwośćzakupudalszychakcjifirmypokorzystnejcenie.Zpunktuwidzeniafirmy,dochodyodroczoneumożliwiająrealizacjęnastępu-

jącychcelów:• pozwalająnapozyskiwaniedofirmywybitnychfachowcówimenedżerów,• wiążąpracownikównadłużejzfirmą(przynajmniejnaokresrealizacjidocho-

du),matoszczególneznaczeniewprzypadkuludziutalentowanychiposiada-jącychnajwyższekwalifikacje,

• sprzyjająpodnoszeniudługookresowejefektywnościfirmy,• poprzezdługotrwałeoddziaływanienapracownika,pozwalająnakreowanie

trwałychpozytywnychzachowań(postaw)pracowniczych,• integrująludzifirmywokółdługofalowejstrategiidziałaniairozwojuprzed-

siębiorstwa. Zpunktuwidzeniapracownikówdochodyodroczoneumożliwiają:• zaspokojeniepotrzebybezpieczeństwaizmniejszająobawęojutro,gdyżdają

zabezpieczenienaprzyszłość,stanowiąformęoszczędności,inwestycjikapita-łowych,

• uzyskaniestatusuwspółwłaścicielafirmyiwspółdecydowanieojejlosach(ak-cje, opcje na zakup akcji),

• obniżeniezobowiązańpodatkowych–dziękizmniejszeniuobciążeńpodatko-wych(niższastawkapodatkowa)iodroczeniupłatnościpodatku,

• obniżenieobciążeńdochodówpracownika składkaminaubezpieczenia spo-łeczne,


�0�

• uzyskanieułatwieńwnabywaniuakcji(obligacji)poniższychcenach,lubzadarmo(np.formuła:zapięćzakupionychakcjimożliwośćotrzymaniajednejza darmo).

Zasady i opcje polityki płacowej

Ustalając zasady opłacania swoich pracowników przedsiębiorstwo powinnowziąćpoduwagęszereguwarunkowań.Stworzeniedobregosystemupłacowegojesttrudne.Dobrysystempłacpowinienbowiemspełniaćszeregwarunków��.1. Płace powinny być godziwe.Płacajakopodstawoweźródłodochoduzdecy-

dowanejwiększościpracownikówpowinnazapewniaćbezpieczeństwosocjalnepracownika i rodziny.Poziompłac powinienumożliwiać pracownikom i ichrodzinomutrzymanie się nawzględnie satysfakcjonującympoziomie. Jeżeliwarunektenniebędziespełnionyfirmamożeutracićwartościowychpracow-ników,którzyniezadowolenizpoziomubieżącychdochodówodejdązpracy.

2. Płace powinny być sprawiedliwe.Płacapowinnauwzględniające rodzajpracywykonywanejprzezpracownika,trudnośćtejpracy(wtymniezbędnedojejwykonaniakompetencje),atakżewynikipracy:ilość,jakość,terminowośćitp.).Ponadtonależyzapewnić,abyosobywykonującepodobnepracenapo-dobnympoziomieuzyskiwałypodobnewynagrodzenia.Jesttozjednejstronywymógkodeksowy (równośćw traktowaniupracowników), z drugiej stronywarunekdobrejatmosferywfirmiezaufaniapracownikówdopracodawcy.

3. Płace powinny być odpowiednio zróżnicowane.Płacepowinnybyćod-powiedniedokwalifikacji,stanowisk,zawodów,wkładupracyitp.Niemożnadopuszczaćdozbytmałychajednocześnienadmierniedużychróżnicwpła-cachpomiędzypracownikami.

4. Zasady ustalania płac powinny być dostosowane do specyfiki stano-wisk pracy. Inaczej należy wynagradzać pracowników produkcyjnych niżbiurowych,transportowychniżhandlowychitd.

5. Płace powinny oddziaływać motywująco i integrująco na pracowni-ków.Wysokośćpłacypowinnabyćskorelowanazwynikamipracypracownika.Płacapowinnabyćinstrumentempobudzającympracownikadookreślonychwynikówizachowańpracownika,naktórychzależypracodawcy(wydajności, jakości,terminowości,niezawodności,punktualnościitp.),atakżeinstrumen-temwiązaniawartościowychludzizfirmą.

23 Z. Pawlak, Personalna funkcja firmy,op.cit.,s.254-255.


�0�

6. Płace powinny uwzględniać sytuację ekonomiczną pracodawcy. Po-nieważpłacestanowiąznacznączęśćkosztówprzedsiębiorstwa,ichpoziommusibyćuzależnionyodaktualnychmożliwościfinansowychpracodawcy.

7. Płace i zasady ich ustalania i wypłacania powinny być skonsultowa-ne z pracownikami.Niechodzitutylkookonsultacjezezwiązkamizawo-dowymi, którychkonieczność przeprowadzaniawynika z przepisówprawapracy.Chodzirównieżoto,abypracownicyznalizasadyustalaniapłacorazmogliwtymzakresieformułowaćpropozycjeipostulaty.

8. Płace i zasady ich ustalania powinny być stabilne.Zuwaginato,żepłacajestgłównymźródłemutrzymaniapracownika,niewskazanebyłobyanizbyt częste zmienianie zasadustalania płac, aniwarunkowanieuzyskaniaokreślonejpłacyczynnikaminiezależnymiodpracowników.Płaceniepowin-nysięzmieniaćzbytczęstoizbytradykalnie.

9. Sposób ustalania płacy powinien być zrozumiały dla pracownika. Pracownikpowinienmiećwiedzęiumiejętnośćsprawdzeniapoprawnościob-liczenianależnejmupłacy.

10. Sposób ustalania płac w firmie powinien być prosty w realizacji. Rachubapłaciinnedziałaniawobszarzeadministrowaniapłacaminiepo-winnybyćzbytczasochłonneipracochłonne.

11. Płace w firmie powinny być zewnętrznie konkurencyjne.Poziompłacwfirmieniemożezbytistotnieróżnićsięodpoziomupłacukonkurentów. Wprzeciwnymwypadkunastąpiodpływzfirmynajlepszychpracowników.Warto jeszcze wspomnieć o jednej, istotnej kwestii związanej z płacami w

przedsiębiorstwie,amianowiciepolitycestrukturypłac.Ogólniebiorącnapłacęwprzedsiębiorstwiemogąsię składać trzyelementy:płacazasadnicza,dodatki(obligatoryjneinieobligatoryjne)orazskładnikiruchome(premie,prowizje,na-grody).Powstajejednakpytanieoproporcje,wjakichmająpozostawaćteskład-niki.Wartozauważyć,żekażdyznichmainneznaczenieipowinienbyćuwarun-kowanyodspełnieniaodmiennychwarunków:a) płaca zasadnicza – powinnabyćuzależniona od trudności pracyna stano-

wiskupracy,awięcpowinnazależećodtegocorobi(jakąfunkcję,czyrolę wfirmiepełni)pracownik;

b) dodatki–wczęścisąobligatoryjneirekompensująponadnormatywnywkładczasupracownika(dodatekzapracęwgodzinachnadliczbowychiporzenoc-nej)lubrekompensująskutkiobniżonej,niezawinionejsprawnościpracowni-ka(dodatkiwyrównawczedlakobietwciążyczypracownikaposzkodowanegowwynikuwypadkuprzypracy)oraznieobligatoryjne–tepowinnystanowićdodatkowe gratyfikacje dla pracowników za podejmowanie odpowiedzial-


�0�

nychzadań(dodatki funkcyjne),stażpracy (dodatkistażowe),zdobyciedo-datkowychkompetencji(dodatkizaznajomośćjęzykówobcychczyposiadaneuprawnienia)itp.;

c) składnikiruchome(tj.premie,nagrody,prowizje)–powinnyprzysługiwaćzaefektypracy.Mającnauwadzewymienionetrzyskładowepłacymożnarozważyćtrzywa-

rianty polityki płacowej.Warianty te różnią się przedewszystkim relacją płaczasadniczych do składników ruchomych, gdyż dodatki w znacznej części albomającharakterniestały(np.dodatekzapracęwgodzinachnadliczbowych)albosąkwotamistałymidoliczanymidopłacyzasadniczej(np.dodatekfunkcyjnyczystażowy).

WariantIpoleganaustaleniuwysokiegopoziomupłaczasadniczychiniskie-gopoziomuskładnikówruchomych(rys.1).

Rys. 1. Wariant I –wysokapłacazasadniczaaniskieskładnikiruchomeŻródło:opracowaniewłasne.

Warianttenjestkorzystnydlapracowników,którymzależynazagwaranto-wanejstałejcomiesięcznejpacy.Jestjednakmniejkorzystnydlapracodawcy,któ-rymadośćograniczonemożliwościmotywowaniapracownikówdopodnoszeniaefektówpracy.

Struktura płacy w % (wariant I)

płaca zasadnicza

dodatki

składniki ruchome


��0

WariantIIpoleganaustaleniuniskiegopoziomupłaczasadniczychiwysokie-gopoziomuskładnikówruchomych(rys.2).

Rys. 2. Wariant II–niskapłacazasadniczaawysokieskładnikiruchomeŹródło:opracowaniewłasne

WariantIIjestzkoleibardziejkorzystnydlapracodawcy,którymasilnebodź-ceskłanianiapracownikówdopodnoszeniaefektówpracy.Natomiastniebędziekorzystnydlapracowników,którzymajązagwarantowanąrelatywnieniewielkąpłacę. Mała stabilność comiesięcznego wynagrodzenia płacowego może jednakskłaniaćniektórychpracownikówdoszukanianowegomiejscapracy.Wefekcietakisystempłacmożesięobrócićprzeciwkopracodawcy.

Mającnauwadzesłabościpowyższychwariantówzdecydowanawiększośćfirmprzyjmujewarianttrzeci–pośredni(rys.3).Wwariancietympłacazasadniczastanowinaogółokoło60-70%wynagrodzeniacałkowitego,awięcjestwznacznejczęścizagwarantowana.Niemniejskładnikiruchomepozostająnaznaczącympo-ziomie20-30%,cosprawia,żemająznaczeniemotywującedlapracownika.


��


Struktura płacy w % (wariant I)

płaca zasadnicza

dodatki

składniki ruchome

Struktura płacy w % (wariant III)

płaca zasadnicza

dodatki

składniki ruchome

Rys. 3. Wariant III–pośredniŹródło:opracowaniewłasne

Wskazanewyżejogólnezasadywynagradzaniawfirmachpolskichstanowiądobrypunktwyjściadobudowyiusprawnianiasystemówpłacowych.

Zasadytenależysformalizowaćwpostaciwewnętrznychuregulowańpraw-nych(jednegolubkilkuregulaminów).

��

Piśmiennictwo:

BorkowskaS.(red.)(1988); Ekonomika pracy. Metody aktywnego rozwiązywania proble-mów,red.S.Borkowska,PWN,Warszawa,cz.I.Przewodnik.

BorkowskaS. (red.)(2000); Pakietowe systemy wynagrodzeń,IPiSSWarszawa.BorkowskaS. (2001);Strategia wynagrodzeń,OficynaEkonomiczna,DomWydawniczy

ABC,Kraków.BorkowskaS.(red.)(2004);Wynagrodzenia – rozwiązywanie problemów w praktyce,Oficy-

naEkonomiczna,Kraków.CiborskiP.,KlimaszewskiG.(1999);Wynagrodzenie za pracę,ODDKGdańsk.CzajkaZ.(2009);Zarządzanie wynagrodzeniami w Polsce,PWE,Warszawa.GickA.,TarczyńskaM.(1999);Motywowanie pracowników,PWE,Warszawa.JędrzejczakJ.(2000);Budowa i zarządzanie systemami wynagrodzeń,ODDKGdańsk.JacukowiczZ.(1997);Skuteczny system wynagradzania w firmie,ODDKGdańsk.JacukowiczZ.(2002);Praca i jej opłacanie. System taryfowy. Przykładowy taryfikator kwa-

lifikacyjny,ODDKGdańsk.KrólH.,LudwiczyńskiA.(red.)(2006);Zarządzanie zasobami ludzkimi. Tworzenie kapi-

tału ludzkiego w organizacji,WNPWN,Warszawa.ListwanT.(red.)(2002);Zarządzanie kadrami,C.H.BeckWarszawa.OleksynT. (2001);Praca i płaca w zarządzaniu,MiędzynarodowaSzkoła Zarządzania,

Warszawa.MałkowskaD.(2000);Wynagrodzenia,ODDKGdańsk.PawlakZ.(2003);Personalna funkcja firmy. Procesy i procedury kadrowe,Poltext,War-

szawa.PawlakZ.(2011);Zarządzanie zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie,WydawnictwoPol-

textWarszawa.PocztowskiT.(2003);Zarządzanie zasobami ludzkimi,PWE,Warszawa.Rocznik Statystyczny RP (2009);GUS,Warszawa.SedlakK.(red.)(1997); Jak skutecznie wynagradzać pracowników. Tworzenie i doskonale-

nie systemów wynagrodzeń,,WydawnictwoProfesjonalnejSzkołyBiznesu,Kraków.SekułaZ.(2005);Wynagrodzenia zmienne i rzeczowe,OficynaEkonomiczna,Kraków.ZiółkowskiP.(2010);Wynagrodzenia 2010,„BibliotekaKsięgowego”Nr4,Warszawa.


��

Roman Lusawa

LABOREMEXERCENSENCYKLIKAJANAPAWŁAIIOPRACYLUDZKIEJ

ZOKAZJI90ROCZNICYENCYKLIKIRERUMNOVARUM

(Przygotowanadopublikacjina15maja,zatwierdzonadefinitywnie14wrześ-nia1981r1.)

[słowa kluczowe:katolickanaukaspołeczna,ekonomia,praca]

Streszczenie

Wopracowaniuprzeanalizowano treśćencyklikipapieżaJanaPawła IIpo-święconejpracyludzkiej.Niniejszeopracowaniekończycyklartykułówdotyczą-cychstanowiskaKościołakatolickiegowkwestiachspołeczno-ekonomicznych.

* * *Zgodnieztradycjąwatykańskąpublikacjakolejnegodokumentupoświęcone-

goproblemomspołeczno-ekonomicznymzbiegłasięzokrągłąrocznicąpierwszejencyklikiLeonaXIIIRerum novarum. Jak zwykle temat kolejnej encykliki spo-łecznejnawiązywałdoaktualnychproblemównabrzmiewającychpodwpływemzmianzachodzącychwukładachtechnologicznych,ekonomicznychipolitycznychnamiaręrewolucjiprzemysłowej.Symptomamitychzmian,wczasachJanaPawłaIIbyły:automatyzacjaprodukcji,wzrostcenenergiiisurowców,rosnącaświado-mośćekologiczna,pojawieniesięnowychpaństwpostkolonialnychdomagającychsięswychpraw.Wzwiązkuztymspodziewanosięwzrostubezrobocia,osłabie-nia tempa rozwojukrajówbogatszychorazpoprawy losunarodówzacofanych.SkłoniłotoOjcaŚwiętegodopodjęciatematupracyludzkiej,aściślejznaczeniaczłowiekawprocesiepracy.

1 PrzyczynąopóźnieniabyłzamachnapapieżaJanaPawłaII.Datawrześniowamaznaczenie symboliczne. Na ten dzień przypada bowiem święto Podwyższenia KrzyżaŚwiętego.


��

I. Praca a człowiek

StanowiskoKościoławomawianejsprawiemauzasadnienieteologiczneop-artenanajstarszejczęściBiblii–KsiędzeRodzaju2.Wedługznajdującychsięwniejzapisówczłowiek,stworzonyzostał„…na obraz Boga stworzył ich: stworzył mężczyznę i kobietę.”(Rdz.1,27).Pierwszeprzykazaniejakieotrzymałbrzmiało: „…I rzekł do nich: płodni bądźcie i mnóżcie się: napełniajcie ziemię i ujarzmiajcie ją. Władajcie rybami morza i ptactwem nieba, i wszelkim zwierzęciem ruszają-cym się na ziemi.” (Rdz.1,28).Tozadanierealizujeczłowiekpracując:uprawiającziemięiprzetwarzającpłodyrolne,oswajającihodujączwierzęta,wydobywającbogactwa.Przemysł,usługiibadanianaukowezespalająbogactwaziemizpracąfizycznąiintelektualnączłowieka.

Praca w znaczeniu przedmiotowym – technika

Rozwójtechnologii,zwłaszczanapoluminiaturyzacjiiinformatyki,powoduje,żetechnikabędącazespołemnarzędzi,którymiczłowiekposługujesięwceluuła-twienia,przyspieszeniaizwielokrotnieniapracyorazpoprawyjejjakości,zamiastmusprzyjaćwpewnychwypadkach„wypiera”człowiekalubczynigoswoimnie-wolnikiem.Dziewiętnastowiecznaindustrializacja,którejskutkiembyłopowsta-nietakzwanejkwestiirobotniczejiprzemiany,jakienastąpiłypóźniejpokazują,żewłaściwympodmiotempracyjestczłowiek.Współcześniejednakfascynacjatech-niką–głównymczynnikiempostępu–przesłaniatenfakt.Wtensposóbrodząsięistotneinarastająproblemy,któredotycząludzkiegowymiarupracy.

Praca w znaczeniu podmiotowym. Człowiek – podmiot pracy

W starożytności dzielono ludzi według rodzaju wykonywanej pracy. Praca fizycznabyłauważanazaniegodną ludziwolnych.Chrześcijaństwozniosłotenpogląd.Chrystus,większączęśćżyciapracowałfizycznieprzywarsztacieciesiel-

2 Autorstwo Księgi Rodzaju tradycja żydowska i chrześcijańska przypisywałaMojżeszowi.WedługteoriisformułowanejprzezK.H.GrafaiJ.Wellhausena,zostałaonazredagowanazkilkuźródeł,stądniektórewydarzeniasąopisanenakilkaróżnychspo-sobów(takżesprzecznie).Przyjmujesię,żeksięgazostałanapisanawXIII-XIIwiekup.n.e. WedługteoriiźródełKsięgaRodzajukształtowałasięmiędzyIX(tradycjajahwistyczna) i V wiekiem (tradycja kapłańska). Niemniej wwielumiejscachwykorzystano znaczniestarszeźródłaustnelubpisane.Porównajteżw:Pismo święte. Stary Testament(Wyd.trze-cie),Księgarniaśw.Wojciecha,Poznań1999,awszczególności:Wprowadzenie w lekturę Pisma świętego–autorstwaks.CzesławaJakubca,s.VII-XVI.

R oman Lusawa

��

skim.Niemazatempodstawpodziałuludziwedlerodzajupracyprzeznichwyko-nywanej,conieoznacza,żepracaludzkaniepowinnabyćwartościowana.Znaczytotylko,żepodstawąwartościpracyjestsamczłowiek.Wynikastądfundamen-talnywnioseketyczny:człowiekjestprzeznaczonyipowołanydopracy,alepracajest„dlaczłowieka”,anieczłowiek„dlapracy”.

Zagrożenie właściwego porządku wartości

Odpoczątkueryprzemysłowej,chrześcijańskakoncepcjapracybyławopo-zycjidoróżnychkierunkówmyśleniaekonomicznego,któreuznawałypracęza„towar”,którypracownik„sprzedaje”pracodawcy. Tenpoglądgłoszonywpierw-szejpołowieXIXw.,mimopostępucywilizacyjnegoniezaniknąłzupełnie.Nie-bezpieczeństwotraktowaniapracyludzkiejjako„towaru”czyanonimowej„siłyroboczej”występujenadal.Wkażdymtakimprzypadkuczłowiekjesttraktowanyjaknarzędzie,aniejaktwórca. Takieodwrócenieporządkuwyznaczonegosłowa-miKsięgiRodzaju,jestwłaściwedlakapitalizmu,alepowtarzasięwszędzietam,gdzieczłowiekjesttraktowanyjaknarzędzie,narównizmaterialnymiśrodka-miprodukcji.Dlategorozumieniepracywświetlesłówo„panowaniu”człowiekanadziemią,winnozająćcentralnemiejscewpolitycespołecznej igospodarczej,zarównowposzczególnychkrajach, jak istosunkachmiędzynarodowych imię-dzykontynentalnych,zwłaszcza,gdychodzionapięcia,rysującesięwświecienaosiWschód-Zachód,iPółnoc-Południe.

Solidarność ludzi pracy

Pracazmieniasię.Jesttozjawiskoprawidłowe,oileniezostanąprzytymna-ruszonenormyetyczno-społeczne.WłaśniezewzględunatakienieprawidłowościzrodziłasięwXIXwiekutakzwanakwestiarobotnicza.Spowodowałaonawybuchsolidarnościludzipracy.Towezwaniedowspólnegodziałaniamiałodoniosłąwar-tośćzpunktuwidzeniaetykispołecznej.Byłoreakcjąnasprowadzenieczłowiekadoroliprzedmiotupracyiniesłychanywyzysk,któremusprzyjałustrójliberalny.Popierałonprzedsiębiorców,nietroszczącsięoprawaczłowieka,utrzymując,żepracaludzkajesttylkonarzędziemprodukcji,którejczynnikiemsprawczymjestkapitał. Odtegoczasurozwinęłysięróżneformyneokapitalizmulubkolektywi-zmu. Poszczególne systemy ideologiczne i systemywładzy pozwoliły przetrwaćrażącymnadużyciomlubwytworzyłynoweichformy.Rozwójcywilizacjiikomu-nikacji umożliwił rozeznanie warunków życia i pracy na całym globie, ujawnił

Laborem exercens encykl ika Jana Pawła I I o pracy ludzkie j . . .

��

przejawyniesprawiedliwości,większeniżte,którestałysięwXIXwiekupobudkądlaruchurobotniczego.Nastąpiłotonawetwpaństwachrolniczych.Solidarność wdziedziniepracymożebyćteżpotrzebnawśródwarstwspołecznych,którewno-wychukładachspołecznychuległy„proletaryzacji”.Dotyczytopewnychkategoriiinteligencji,gdywrazzrosnącąliczbąludziposiadającychdyplomy,zmniejszasięzapotrzebowanienaichpracę.Oczywiście,wykształceniesamozsiebiezwiększawartośćczłowieka,aleprocesy„proletaryzacji”sąniezależneodtego.

Dla realizacji sprawiedliwości społecznej w różnych krajach i we wzajemnych pomiędzy nimi stosunkach, potrzebne są nowe płaszczyzny solidarnościludzipracy,atakżesolidarnościz ludźmipracy.Jestonapotrzebnatam,gdziepanujewyzysk,rośnienędza,nasilasięgłód.Kościółjestwtejsprawieżywoza-angażowany.

Praca a godność osoby

ZamiarBogawstosunkudoczłowieka,niezostałcofniętynawet,kiedyczło-wiekpopełniłgrzechpierworodnyusłyszał:„w pocie (…) oblicza twego będziesz musiał zdobywać pożywienie”.Słowatemówiąotrudzie,jakitowarzyszypracyludzkiejaleniezmieniająfaktu,żejestonadrogą,do„panowania”wświeciewi-dzialnym.Zewzględunatentrudpracajestdobremczłowieka.Dobremodpowia-dającymgodnościczłowieka,pomnażającymją.Przezpracęczłowiekprzekształcaprzyrodę,aletakżebardziej„stajesięczłowiekiem”.Fakttennieusuwaobawy,żepraca,przezktórąmateriajestuszlachetniana,możeniszczyćgodnośćludzką. Pracymożnawróżnysposóbużyćprzeciwczłowiekowi,możnagokaraćobozo-wymsystemempracy,możnazpracy czynić środekucisku iwyzysku. Dlatego powinnością jestprzestrzeganiespołecznegoładupracy,którypozwalaczłowie-kowiwpracybardziej„stawaćsięczłowiekiem”,aniedegradowaćsię,tracącsiłyfizyczneinadewszystkowłaściwąsobiegodnośćipodmiotowość.

Praca a społeczeństwo: rodzina, naród

Pracastanowipodstawężyciarodzinnego,którejestnaturalnympowołaniemczłowieka.Rodzinawymagaśrodkówutrzymania,którenabywasięprzezpracę.Praca i pracowitośćwarunkują takżeproceswychowaniaw rodzinie.Rodzina,istniejedziękipracy,jestzarazempierwsząszkołąpracydlakażdegoczłowieka.Dlategorodzinastanowijedenznajważniejszychukładówodniesienia,wedlektó-rychmusibyćkształtowanyspołeczno-etycznyporządekpracyludzkiej.

R oman Lusawa

��

Rodzina funkcjonujew społeczeństwie,którebędącwynikiempracy całychpokoleńjestwielkim,chociażpośrednim„wychowawcą”każdegoczłowieka.Tosprawia,żeczłowiekswojątożsamośćłączyzprzynależnościądonarodu,aswojąpracępojmuje jakopomnożeniedobrawspólnegowypracowywanegoprzez jegorodaków, rozumiejąc, że służy ona także powiększaniu dorobku całej rodzinyludzkiej.

Służbarodzinie,narodowiiludzkościdecydujeowymiarzepodmiotowympra-cyludzkiej.Przeztowymiartenposiadapierwszeństwoprzedwymiaremprzed-miotowym.Wwymiarzepodmiotowymurzeczywistniasięprzedewszystkimowo„panowanie”nadświatemprzyrody.

II. Konflikt pracy i kapitału w nowych warunkach

Wokresie,któregodatąsymbolicznąjestrokukazaniasięencyklikiRerum novarum, problem pracy stał się częścią wielkiego konfliktu pomiędzy wąską,alebardzowpływowągrupąwłaścicieliśrodkówprodukcjiaszerokąrzesząludziuczestniczącychwprocesieprodukcjiwyłącznieprzezpracę.Konflikttenprze-jawiasięwwalceideologicznejliberalizmurozumianegojakoideologiakapitali-zmuzmarksizmem,pojętymjakoideologiasocjalizmunaukowegoikomunizmu,który pretenduje domiana rzecznika całego światowego proletariatu.Konfliktteprzekształcił sięwwalkęklas,prowadzonąprzedewszystkimmetodamipo-litycznymi3.MarksistowskiprogramopartynafilozofiiMarksaiEngelsauważatęwalkęzajedynysposóbusuwanianiesprawiedliwościpoprzezwyeliminowaniesamych klas. Zakładauspołecznienieśrodkówprodukcji,abyzabezpieczyćrobot-nika przed wyzyskiem. Partie marksistowskie poprzez wywieranie wielorakiego wpływuoraznaciskrewolucyjny,dążądozdobyciawyłącznejwładzywposzcze-gólnychspołeczeństwach,abywprowadzićwnichustrójkolektywny.Celemichdziałaniajestrewolucjaspołecznaizaprowadzenie,ustrojukomunistycznegonacałymświecie.PomijającdalszerozważanianatentematOjciecŚwiętywracadoproblemuludzkiejpracy,jednakwnowymkontekście.

3 NajwyraźniejJanPawełIIwtymmomencieposłużyłsiędefinicjąpruskiegogenerałaiautorapraczdziedzinywojskowościClausewitzamówiącą,żewojnatopolitykaprowadzo-naodmiennymiśrodkami:WIELKAILUSTROWANAENCYKLOPEDJAPOWSZECHNA.Wydawnictwo„Gutenberga”,Kraków1932,TomIII,s.126(pisowniaoryginału–R.L).


��

Pierwszeństwo pracy

Kościółuznajezasadępierwszeństwapracyprzedkapitałem.Wprocesiepro-dukcjiczłowiekjestzawszeprzyczynąsprawczą,podczasgdy„kapitał”pozostajetylko instrumentem.Zpracą ludzkązwiązany jest równieżproblemwłasności.Człowiekpracujączawłaszczacząstkiróżnychbogactwnatury.Tostwierdzenieumacniatezęopierwszeństwiepracywstosunkudo„kapitału”.Kapitałskładasiębowiemzdarównaturynagromadzonychdziękipracyczłowieka.Wszystkieśrodki produkcji, od najprostszych do najnowocześniejszych, wypracował czło-wiek.Takwięcwszystkoto,masłużyćpracycojestowocempracy.Kapitał,po-wstałzpracyinosinasobieznamionaludzkiejpracy.Przyobecnymstanietech-niki,człowiek,któryjestpodmiotempracy,musinajpierwpoznaćowocpracytychludzi, którzy potrzebnemunarzędziawynaleźli, zbudowali, ulepszyli.Dlategokażdyczłowiek,choćbyspełniałtylkotakierodzajepracy,doktórychniepotrzebaszczególnychkwalifikacji, jest jednakw tymżeprocesie produkcji prawdziwympodmiotemsprawczym–podczasgdyzespółnarzędzi,choćbynajdoskonalszy,jesttylkoiwyłącznienarzędziempodporządkowanympracyczłowieka.

Ekonomizm i materializm

Wtakimujęciuwidać,żeniemożnaoddzielać„kapitału”odpracyaniprze-ciwstawićpracykapitałowilubkapitałupracy.Tymbardziejniewolnoprzeciw-stawiaćsobiekonkretnychludzi,stojącychzatymipojęciami. „Słusznym, to zna-czy zgodnym z samą istotą sprawy; słusznym, to znaczy wewnętrznie prawdziwym i zarazem moralnie godziwym może być taki ustrój pracy, który u samych pod-staw przezwycięża antynomie pracy i kapitału”. Odejścieod tej zasadyw teoriiekonomicznejnastąpiłopodwpływemzmianwżyciugospodarczym.Warsztatyrzemieślnicze,gdzieichwłaścicieleprzypomocywłasnychnarzędziprodukowalitowary zostały zastąpioneprzez fabryki, gdzie robotnicyniebyliwłaścicielamimaszyniurządzeń,awłaścicielenieuczestniczylibezpośredniowprocesiewy-twarzania.Wtensposóbpracapozorniezostałaoddzielonaodkapitału iprze-ciwstawionakapitałowi. Wtakimstawianiusprawynapłaszczyźnieteoretycznejkryjesięjednakbłądzasadniczy,którymożnanazwaćbłędemekonomizmu. Błądtenpoleganatym,żezapodstawęrozdzieleniapracyodkapitałuprzyjętoeko-nomiczneprawawłasności,anieopisanepowyżej faktycznerelacjeczłowieka ikapitału.Trzebarównieżnazwaćtenpodstawowybłądmyśleniabłędemmateria-lizmu.Ekonomizm,stawiająctechnikęprzedczłowiekiem,utrwalaprzekonanieo

R oman Lusawa

��

nadrzędnościtego,comaterialnenadtymcoduchoweiosobowe.Niebyłtojeszczematerializmteoretycznyalenapewnomaterializmpraktyczny,któryoddziaływałnie siłą argumentów rozumowych, a siłą określonego sposobuwartościowania,opartegonawiększejatrakcyjnościdóbrmaterialnych,przyzaspokajaniupotrzebczłowieka4.

Błądekonomizmuzbiegłsięwczasiezrozwojemfilozofiimaterialistycznej.Dlazagadnieniapracyludzkiej,ekonomizmmiałznaczeniedecydująceizaważyłnaniehumanistycznymujęciutegoproblemu.Materializmzwłaszczawpostacidialektycznej sprzyjał jegoszerzeniu.Tenwłaśniebłądporządkupraktycznegougodziłwczłowiekapracy,iwywołałsłusznąetyczniereakcjęspołeczną,októrejbyłajużmowapoprzednio.

„Tenżesambłądmożepowtarzaćsięwinnychokolicznościachczasuimiej-sca,oilewychodzisięztychsamychzałożeńmyślowych,zarównoteoretycznych,jakteżpraktycznych.Niewidać innejmożliwościradykalnegoprzezwyciężeniategobłędu,jaktylkoprzezodpowiedniezmiany,zarównowdziedzinieteorii,jakipraktyki–zmianyidącepoliniizdecydowanegoprzeświadczeniaopierwszeń-stwieosobyprzedrzeczą,pracyczłowiekaprzedkapitałemjakozespołemśrod-kówprodukcji.”

Praca a własność

Gdymowaokonflikciepracyikapitału,trzebapamiętać,żezajednymidru-gimpojęciemstojążywi,konkretniludzie.Zjednejstronysątopracownicyniebędącywłaścicielamiśrodkówprodukcji,zdrugiejposiadaczetychśrodkówlubichprzedstawiciele.Zatemwcałokształttegozagadnieniaodpoczątkuwchodziproblemwłasności. StanowiskoKościoław tej kwestii, różni się radykalnie odprogramu kolektywizmu głoszonego i realizowanego przez marksizm oraz odprogramu kapitalizmu stosowanego w praktyce przez ustroje polityczne oparte nazasadzieliberalizmu.WprzeciwieństwiedomarksistówKościółopowiadasię

4 PewneświatłonazagadnieniekształtowaniasięekonomizmuimaterializmurzucateoriahierarchiipotrzebA.H.Maslowa.Zakładaona,żeniematerialnepotrzebywyższegorzędurozwijają sięu człowiekadopieropouzyskaniuprzezniegookreślonegopoziomuzaspokojeniapotrzebrzęduniższego,główniematerialnych.Wokresiekształtowaniasięmyślikapitalistycznejiwieledziesięciolecipóźniej,głębokieniedoborypodstawowychdóbrmaterialnychbyłyzjawiskiempowszechnym.Siłąrzeczydobramaterialnemiaływiększązdolnośćdozaspokajaniapotrzeb.Porównajw:MaslowA.;ATheoryofHumanMotiva-tion,„PsychologicalReview”,1943,vol.50.


��0

zawłasnościąprywatną.Wtymdrugimwypadkuróżnicapoleganasposobiero-zumieniasamegoprawawłasności.Tradycjachrześcijańskanigdynieuznawałatego prawa jako absolutnej i nienaruszalnej zasady. Prawo osobistego posiadania podporządkowujeonaprawupowszechnegoużywaniadóbr.Własnośćnabywasięprzedewszystkimprzezpracępoto,abysłużyłapracy.Odnosisię towsposóbszczególnydowłasnościśrodkówprodukcji.Niemogąonebyćposiadanewbrewpracy,anidlawyzyskupracy.Niemogąteżbyćposiadanedlaposiadania.Kapitałsłużącpracy,maumożliwiaćprawopowszechnegoużywaniadóbr.Ztegopunktuwidzenia,nie jestwykluczonerównież–pododpowiednimiwarunkami–uspo-łecznianiepewnychśrodkówprodukcji.Niedoprzyjęciajestnatomiaststanowi-sko„sztywnego”kapitalizmu,którybroniwyłącznegoprawawłasnościprywatnejśrodkówprodukcjijakonienaruszalnego„dogmatu”wżyciuekonomicznym.Za-sadaposzanowaniapracywymaga,byprawotobyłopoddawanetwórczejrewizjitakwteorii,jakiwpraktyce.Jestprawdą,żekapitałjestdziełempracypokoleńaleprawdąjestrównież,żetworzysięonstaledziękipracyobecnegopokolenialudzi pracy.

Wtymświetlezasłusznenależyuznaćpropozycjemówiąceowspółwłasno-ściśrodkówpracy,oudzialepracownikówwzarządzie lubwzyskachprzedsię-biorstw,otakzwanymakcjonariaciepracyitp.Wskazująonenapotrzebęróżnychadaptacji prawawłasności środkówprodukcji.Nie oznacza to jednak, że prob-lemmożnarozwiązaćprzez likwidacjęwłasnościprywatnejśrodkówprodukcji.Odebranieśrodkówprodukcjizrąkprywatnychnieoznaczaichuspołecznienia.Środkiteprzestająbyćprywatnąwłasnościąpewnejgrupyspołecznejabyprzejśćpodzarządgrupyludzi,którzyniebędącwłaścicielamidysponująnimisprawującwładzęwspołeczeństwie.Tagrupazarządzającamożerespektowaćprymatpracy,alemożebroniącmonopoluzarządzaniaśrodkamiprodukcji,naruszaćzasadni-czeprawaczłowieka.Samoprzejęcieśrodkówprodukcjiprzezpaństwooustrojukolektywistycznymniejestrównoznacznez„uspołecznieniem”tejżewłasności.Ouspołecznieniumożnamówićtylkowówczas,kiedyzostaniezabezpieczonapod-miotowośćspołeczeństwa,toznaczy,gdykażdyztytułuswejpracybędziemógłuważaćsiebierównocześniezawspółgospodarzawielkiegowarsztatupracy,przyktórympracujewrazzewszystkimi.Drogądoosiągnięciatakiegocelumogłobybyćpołączeniepracyzwłasnościąkapitałuipowołaniedożyciawszerokimzakre-sieorganizacjipozarządowychocelachgospodarczych,społecznych,kulturalnych,którecieszyłybysięrzeczywistąautonomiąwstosunkudowładzpublicznych.

R oman Lusawa

��

Argument „personalistyczny”

Pracajestnierozłącznaodkapitału.Jeśliczłowiekpracujeprzypomocyśrod-kówprodukcji,torównocześniepragnie,abyowocetejpracysłużyłyjemuidrugimorazbyoprócznależytejzapłatyzaswąpracęmiałpoczucie,żepracującnawetnawspólnym,pracujezarazem„naswoim”.Topoczuciezostajewnimwygaszonewsystemiebiurokratycznejcentralizacji,wktórejpracownikczujesiętrybemwmechanizmie,poruszanymodgórnie.

Systemekonomicznyiprocesprodukcjizyskujenatym,gdywartościosobowesąwpełnirespektowane.Taprzedewszystkimracjaprzemawiazaprywatnymposiadaniemśrodkówprodukcji.Jeśliprzyjmujemy,żezróżnychuzasadnionychpowodówmogąistniećodniejwyjątkitojednakargumentpersonalistycznynietraci swojejmocy zarówno zasadniczej, jak i praktycznej. Każde celowe uspo-łecznienie środkówprodukcjimusi uwzględniać ten argument.Należyuczynićwszystko,abyczłowiekrównieżiwtakimsystemiemógłzachowaćpoczucie,żepracuje „na swoim”.Wprzeciwnym raziemuszą powstawaćw całymprocesieekonomicznym nieobliczalne straty – i to nie tylko straty ekonomiczne, ale przede wszystkimstratywczłowieku.

Uprawnienia ludzi pracy

Jeśli praca jest obowiązkiem, to jest ona równocześnie źródłemuprawnieńczłowiekapracującego.Prawawynikającezpracymieszcząsięwszerszymkon-tekście podstawowych praw człowieka. Człowiek powinien pracować zarównozewzględu:1/nanakazStwórcy,2/własneczłowieczeństwo,3/ zewzględunabliźnich – swoją rodzinę, społeczeństwo,naród, całą ludzkość.Mówiąc o odpo-wiadających obowiązkowi pracy prawom człowieka, trzeba uwzględnić przedewszystkim stosunek, pomiędzy pracodawcą – bezpośrednim lub pośrednim – a pracownikiem.

Pracodawca „pośredni” a „bezpośredni”

Pracodawcąbezpośrednimjesttaosobalubteżinstytucja,zktórąpracownikzawierabezpośrednioumowęopracępodokreślonymiwarunkami.Przezpraco-dawcępośredniegonależyrozumiećczynniki,niezależneodpracodawcybezpo-średniego,wywierającewpływnakształtowaniesięumowyopracę,atymsamym


��

mniejlubbardziejsprawiedliwestosunkiwdziedziniepracy.Podziałtakiniemanaceluuwolnieniepracodawcybezpośredniegoododpowiedzialności,alezwróce-nieuwaginacałokształtuwarunkowań,którewywierająwpływnajegopostępo-wanie.Jestonważnydlawłaściwegozpunktuwidzeniaetycznegokształtowaniapolitykipracy,respektującejprawapracownika.

Pośrednimpracodawcąjestspołeczeństwo–państwozobowiązanedoprowa-dzeniawłaściwejpolitykipracy.Jednakzłożonyukładzależnościmiędzynarodo-wych,możestawaćsięokazjądoróżnychformwyzyskuiodbijaćsięnapolitycepracyposzczególnychpaństw,dosięgającwkońcuczłowiekapracy.Przykładowo państwawysokouprzemysłowione,aściślejorganasterującenawielkąskalęśrod-kamiprodukcjiprzemysłowej,dyktująwysokiecenyzaswojeprodukty,starającsięrównocześnieoustalanieniskichcenzasurowcelubpółfabrykaty.Pogłębiatodysproporcjęwielkościdochodu narodowegoodnośnychspołeczeństw.Dyspro-porcjapomiędzykrajamibogatymiaubogimicorazbardziejsiępowiększa.Niemożetopozostaćbezskutkudlalokalnejpolitykipracyorazdlasytuacjiczłowie-kapracywgospodarczoupośledzonychspołeczeństwach.Bezpośrednipracodaw-ca,znajdującsięwsystemietakichuwarunkowań,określawarunkipracyponiżejobiektywnychwymagańpracowników,zwłaszcza,gdysamchceczerpaćmożliwiewielkie zyski.

Realizacja praw pracowniczych niemoże być zależna od systemów ekono-micznych, kierujących się kryteriummaksymalnego zysku. Wręcz przeciwnie,prawakażdegopracownikawinnystanowićpodstawowekryteriumkształtowaniaekonomiizarównowwymiarzespołeczeństwaipaństwa,jakteżwcałokształcieświatowejpolitykiekonomicznej.Wtymkierunkuwinnyoddziaływaćorganizacjemiędzynarodowe,poczynającodONZ.Wydajesię,żeMiędzynarodowaOrganiza-cjaPracy(ILO–InternationalLabourOrganization),orazOrganizacjaNarodówZjednoczonychdoSprawWyżywieniaiRolnictwa(FAO–FoodandAgricultureOrganizationoftheUnitedNations),majątutajszczególniewieledopowiedze-nia.Wobrębieposzczególnychpaństw istniejąpowołanedotegoministerstwa,atakżeorganizacjespołeczne.Wszystkotowskazuje,jakdoniosłeznaczeniedlaposzanowaniauprawnieńpracownikama„pośrednipracodawca”.

Problem zatrudnienia

Zadanieminstancji,któreobejmujesięnazwąpracodawcypośredniego, jestprzeciwdziałaćbezrobociu.Jestonozłem,aprzypewnychrozmiarachmożestaćsię klęską społeczną. Problem bezrobocia jest szczególnie bolesny, gdy zostają

R oman Lusawa

��

nimdotknięcimłodzi,którzypozdobyciuzawoduniemogąznaleźćzatrudnie-nia.Obowiązekwypłacaniaodpowiednichzasiłkówniezbędnychdlautrzymaniabezrobotnychorazichrodzin,jestpowinnościąwynikającązichprawadożycia.Chcącwszystkimzapewnićzatrudnienie,pośrednipracodawcawiniendbaćopra-widłowąorganizacjęgospodarki.Winnatobyćtroskacałościowa,któraniemożeoznaczaćcentralizacjizestronywładzpaństwowych.Chodzinatomiastokoordy-nację,inicjatywposzczególnychosób,lokalnychgrup,ośrodkówiprzedsiębiorstw.Potrzebnesąrównieżdziałaniamiędzynarodoweprowadzoneprzyzachowaniusuwerenności poszczególnychpaństw. Ichpodstawąwinnabyćdbałośćbypra-ca, jakopodstawoweprawoludzkie,dawaławszystkimpracującymanalogiczneuprawnienia,tak,bypoziomżyciawposzczególnychspołeczeństwachwyrówny-wałsię.Natakiejdrodzemożesięrealizowaćplanpowszechnego,proporcjonal-negopostępuwszystkich.Sprawdzianempostępubędziecorazdojrzalszeuznaniecelowościpracyicorazpowszechniejszerespektowanieuprawnieńzniązwiąza-nych.Niezbędnejestkształtowaniewłaściwychproporcjipomiędzyróżnymiro-dzajamiprac:naroli,wprzemyśle,usługach,pracąumysłową,atakżenaukowączyartystyczną.Koniecznyjestwłaściwysystemwykształceniaiwychowania.

Niepokoi,żezjednejstrony,znacznezasobynaturypozostająniewykorzysta-ne,zdrugiejzaś,istniejącałezastępybezrobotnychczyteżniewpełnizatrud-nionychiogromnerzeszegłodujących.Fakttendowodzi,żezarównowewnątrzposzczególnych państw, jak i wewzajemnych stosunkachmiędzy nimi coś niedziałaprawidłowo,itowłaśniewpunktachnajbardziejkrytycznychiowielkimznaczeniuspołecznym.

Płaca i inne świadczenia społeczne

Problememkluczowymetykispołecznej jestsprawiedliwazapłatazapracę.Bezwzględunaustrójniemainnego,sposobuurzeczywistnianiasprawiedliwościw stosunkach pracownik – pracodawca. Na postawie tego, czy praca ludzka jest prawidłowowynagradzanamożnaosądzićsprawiedliwośćustrojuspołeczno-eko-nomicznego. Niejesttosprawdzianjedyny,aleszczególnieważnyiponiekądklu-czowy.Zasprawiedliwąpłacę,dladorosłegopracownika,przyjmujesiętaką,któ-rawystarczanazałożenieigodziweutrzymanierodzinyoraznazabezpieczeniejejprzyszłości.Możebyćonorealizowanepoprzeztakzwanąpłacęrodzinną,toznaczyjednowynagrodzeniedanegłowierodzinyzapracę,lubprzezinneświad-czeniaspołeczne, jakzasiłekrodzinny,dodatekmacierzyńskidlakobiety,którapoświęcasięrodzinie.Dodatektenpowinienodpowiadaćpotrzebom, toznaczy


��

uwzględniaćliczbęosóbpozostającychnautrzymaniuwciągucałegookresu,gdyniesąwstaniepodjąćzatrudnienia.

Należydbaćospołecznedowartościowaniezadańmacierzyńskich,trudu,jakijestznimizwiązany,troskiimiłości,którychdziecinieodzowniepotrzebują,abymogłysięrozwijać jakoosobyodpowiedzialne,moralniedojrzałeorazpsychicz-nie zrównoważone. Zaniedbanie tych obowiązków spowodowane koniecznościąpodjęciapracypozadomemjestzłemzpunktuwidzeniaspołeczeństwa.Dlategocałysystempracytrzebatakorganizowaćidostosowywać,abyuszanowanebyływymogiosobyiformyjejżycia,przedewszystkimżyciadomowego,zuwzględnie-niemwiekuipłci. Prawdziwyawansspołecznykobietwymagatakiejstrukturypracy,abykobietaniemusiałazańpłacićrezygnacjązeswojejspecyficznejodręb-nościzeszkodądlarodziny,wktórejjakomatkaposiadarolęniezastąpioną.

Obokpłacyniezbędnesąświadczeniaspołeczne,mającenaceluzabezpiecze-nie życia i zdrowia pracowników i ich rodzin. Pracownik powinienmieć łatwy itani,anawetbezpłatnydostępdopomocylekarskiej.Innymrodzajemświadczeńjestprawodowypoczynku:tygodniowego(przynajmniejwniedzielę),aprócztegodłuższegourlopurazwroku,ewentualniekilkarazywrokuprzezkrótszeokresy.Wreszciechodzioprawodozabezpieczenianastarośćiwraziewypadkówzwią-zanychpracą.Trzebapamiętać,żedouprawnieńpracownikanależytakżeito,bymiejscepracyiprocesyprodukcjinieszkodziłyzdrowiufizycznemuimoralnemu.

Znaczenie związków zawodowych

Zabezpieczenie praw ludzi pracy, wymaga uprawnienia do tworzenia stowa-rzyszeń lub związków. Związki zawodowe wykazują podobieństwo do średnio-wiecznych cechów5. Jednak różni je to, żewyrosły zwalki pracowników, o ichsłuszneuprawnieniawstosunkudoposiadaczyśrodkówprodukcji.Zadaniemichjestzatemobronainteresówludzipracy.Związkizawodowesąkoniecznymskład-nikiemżyciaspołecznego,zwłaszczawspołeczeństwachuprzemysłowionych.Nieznaczyto,żetylkopracownicyprzemysłutworzątegorodzajuzwiązki.Istniejązwiązki rolników i pracowników umysłowych, pracodawców. Katolicka NaukaSpołecznanieuważa, by związki zawodowebyły jedyniewynikiemwalki klas.

5 Tezęowywodzeniusięzwiązkówzawodowychześredniowiecznychcechów,podnieślijużnaprzełomieXIXiXXwiekuSidneyiBeatriceWeebwpracypt.Dzieje organizacyi zawodowej w Anglii.Wyd.Gebethner,Kraków1901s.12.Jakojedenznajwcześniejszychprzypadkówtegotypu,autorzyciopisująpróbęutworzeniatzw.bractwaczeladniczegojużw1387rokuprzezzbuntowanychnajemnychszewcówlondyńskich.

R oman Lusawa

��

Ponieważ „walka” tawinnabyćnormalnym staraniemo dobro odpowiadającepotrzebomizasługomludzizrzeszonych,aniedziałaniem„przeciwko” innym.Jeśliprzybieratakicharakter,tozuwaginawymogisprawiedliwościspołecznej,anie samej „dlawalki”albo teżdlawyeliminowaniaprzeciwnika. Praca łączyludzi.Wewspólnocietejmusząsiępołączyćci,którzypracują, ici,którzydys-ponująśrodkamiprodukcji.Związkizawodowesąkonstruktywnymczynnikiemładu społecznego i nieodzownej dla tego solidarności. Zabiegi o zabezpieczenieuprawnieńludzipracymuszązawszeliczyćsięzograniczeniami,jakienakładaogólnasytuacjaekonomicznakraju.Żądaniaichnie mogązamienićsięwrodzaj„egoizmu”grupowego.

Działalnośćzwiązkówzawodowychwkraczawdziedzinę„polityki”rozumia-nejjakoroztropnatroskaodobrowspólne.Jednakzwiązkiniemogąmiećcha-rakterupartiipolitycznych,niepowinnypodlegaćpartiompolitycznymanibyćznimi zbyt ściśle związane. Inaczej szybko zapominają o ludziachpracy, stająsięnarzędziemdo innychcelów. Starając sięoochronęprawpracownikówna-leżymiećnawzględziecharakterpracy,aprzedewszystkimgodnośćczłowiekapracy.Daje towielemożliwości organizacjomzwiązkowym,w zakresie działańoświatowych,wychowawczychisamowychowawczych.Napodkreśleniezasługujedziałalnośćtakzwanychuniwersytetówrobotniczychlubludowych,programówikursówedukacyjnych,któretenkierunekdziałalnościrozwijają.Należydążyć,bydziękidziałalnościzwiązkowejpracownikmógłwięcej„mieć”,aprzedewszyst-kimbardziej„być”ipełniejrealizowaćsweczłowieczeństwo.

W trosce o prawa pracownicze związki zawodowe posługują się strajkiem.Jest to działanie dopuszczalne pod odpowiednimiwarunkami iwewłaściwychgranicach.Pracownicywinnimiećzatemprawodostrajku,bezsankcjikarnychzauczestnictwownim.Strajkjestśrodkiemostatecznym.Niemożnagonaduży-wać,zwłaszczadorozgrywekpolitycznych. Nadużywaniestrajkumożeprowadzićdoparaliżowaniażyciaspołeczno-ekonomicznego,cojestsprzecznezwymogamidobrawspólnego.Ponadto,nawetprzypomocyśrodkówprawnych,należyzabez-pieczyćusługinieodzowniedlażyciaspołecznego.

Godność pracy na roli

Rolnictwomacharakterglobalny,dostarczadóbrniezbędnychdożyciaidlate-goposiadazasadniczeznaczenie.Warunkiżyciaipracynawsiwposzczególnychkrajachsąróżne.Odmiennajestpozycjaspołecznarolników.Zależyonagłównieoduznaniaprawrolnikówistopniaświadomościdotyczącejspołecznejetykipra-


��

cy.Pracanaroliniesiezesobąwyczerpującytrudiznikomeuznaniespołeczne. Urolnikówpowodujetopoczuciespołecznegoupośledzeniaiskłaniaichdomaso-wegoprzenoszeniasiędomiast,gdzieniezawszemogąsięzasymilować.Docho-dządotego:brakwłaściwejformacjizawodowej,indywidualizmorazobiektywnieniesprawiedliweukłady.Wkrajachrozwijającychsięmilionyludziuprawiającu-dzą ziemię bez nadziei uzyskania kiedykolwiek nawłasność choćby jej skraw-ka.Pracachłopajestnędznieopłacana.Brakujeopiekidlarolnikówiichrodzinnastarość,wprzypadkuchorobylubbezrobocia.Latyfundiabywająopuszczoneprzezwłaścicieli.Wtedytytułdomałegoskrawkaziemi,uprawianegojakowłasnyodlat,bywalekceważonyipozostajebezobronywobec„głoduziemi”zestronysilniejszychjednostekczygrup.Takżewkrajachrozwiniętych,gdzietechnologieipolitykapaństwowapostawiłyrolnictwonawysokimpoziomie,prawarolnikabywająnaruszane,gdypozbawiasięgoudziałuwpodejmowaniudecyzjidotyczą-cychjegoświadczeńztytułupracylubgdyodbieramusięprawodowolnegozrze-szania się, służącego rozwojowi społecznemu,kulturalnemu i ekonomicznemu.Wwieluwypadkachkoniecznesąradykalneipilnezmianywceluprzywróceniarolnictwuirolnikomwłaściwegoznaczeniajakopodstawyzdrowejekonomii.

Osoba upośledzona a praca

Osoby„upośledzone”winnymiećułatwionydostępdouczestnictwawżyciuspołecznymwewszystkichwymiarachinawszystkichpoziomach,odpowiedniodoswychmożliwości.Dopuszczaniedożyciaspołecznego,awięctakżedopracy,tylkoosóbpełnosprawnych,byłobyformądyskryminacjisłabychichorychprzezsilnychizdrowych.Pracawtakichokolicznościachmusibyćpodporządkowanagodnościczłowieka,aniekorzyściekonomicznej.Popieranieprawaosobyupośledzonejdonaukizawoduipracynależyzarównodopracodawcybezpośredniego,jakipośred-niego.Mogątupowstawaćproblemynaturypraktycznej,prawnejiekonomicznej. Społeczeństwo, toznaczywładzepubliczne,związki igrupypośrednie,przedsię-biorstwaisamiupośledzeni,potrafi,znaleźćlubstworzyćmiejscepracydlatakichosóbwprzedsiębiorstwachzwykłych,lubtakzwanych„chronionych”.Wielkąuwa-gęnależyzwrócićnafizyczneipsychologicznewarunkipracyosóbupośledzonych,na sprawiedliwewynagrodzenie,możliwość awansu i usuwanie różnego rodzajuprzeszkód.Osobyupośledzoneniemogączućsiępozostawionenamarginesieświa-tapracylubzależneodspołeczeństwa.Mająprawożyćjakopełnoprawnepodmiotypracy,pożyteczneiszanowanezewzględunaswągodnośćiwkładwdobrowłasnejrodzinyispołeczeństwa,zgodniezeswymimożliwościami.

R oman Lusawa

��

Praca a problem emigracji

Człowiekmaprawoopuścićswójkraj,byszukaćwarunkówdożycia,mateżprawopowrotu.Czyntaki jesttrudny,przedewszystkimjednakstanowistratędlakraju,zktóregosięemigruje.Ubywaczłowiek,którymógłbyprzyczynićsiędopomnożeniadobrawspólnegowłasnegokraju.Jegowysiłekzostajeoddanyin-nemuspołeczeństwu,któremamniejszedotegoprawo.Jednakwokreślonychwarunkachjesttozłokonieczne.Trzebarobićwszystkobytozłoniepowodowałoszkódw znaczeniumoralnym, ale by przyniosło dobrow życiu osobistym, ro-dzinnymispołecznymemigranta.Wielezależyodprawapracy.Człowiekpracu-jącyzagranicą,czyjakostałyemigrant,czysezonowo,niemożebyćupośledzany wstosunkudo innych ludziwdanymspołeczeństwie.Emigracjaniemożebyćokazjądowyzyskufinansowegolubspołecznego.Ostosunkudoimigrantamusządecydowaćtesamekryteria,cowstosunkudokażdegoinnegopracownikawtymspołeczeństwie.Wartośćpracymusibyćmierzonatąsamąmiarą,bezwzględunanarodowość,religięczyrasę.Niemożebyćwykorzystywanasytuacjaprzymuso-wa,wktórejznajdujesięemigrant.Wymagategogodnośćczłowieka.

Podsumowanie

PrzeanalizowanypowyżejtekstencyklikipoświęconejpracyludzkiejzawierastanowiskoKościoławobec istotnych problemów społecznych i ekonomicznychwspółczesnegoświata.Zewzględunaporuszanąmaterięzaliczanyjestdodorob-kumyśliekonomicznej[Stankiewicz2007].DlawiernychKościołaKatolickiegojestzobowiązaniemmoralnymzabraniającymokreślonychzachowańlubpostaworaznakazującympodejmowaniewskazanychwnimdziałań.Dlawyznawcówin-nychreligiiiludziniewierzącychpowinienbyćważnymgłosemwdyskusjinadła-demekonomicznym,szczególniewdobiekryzysuekonomicznego,wobecktóregomyślekonomicznatakzwanegogłównegonurtuokazujesiębezradna,zewzględunazbyttechnocentrycznepodejściedoproblemu.

Wartoteżzwrócićuwagęnahistorycznykontekstdokumentu,któryukazałsięwokresie istotnychzmianzachodzącychwpowojennymświecie iniemniejdramatycznychokolicznościach.Wezwaniedo„solidarnościpracy”,podkreślenieroli związkówzawodowych, czyprzypomnienie obowiązkówkrajówprzyjmują-cychemigrantówmiaływówczasinneniżdziśznaczenieiwpływałynapostawypaństwinarodów,bezktórychprzezwyciężeniedwubiegunowegoukładublokówmilitarno-politycznychniebyłobymożliwe.


��

Literatura:

JanPawełII(1981);EncyklikaLaborem exercens. O pracy ludzkiej(zokazji90rocznicyencykliki Rerum novarum), <http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/ laborem.html>

Leksykonreligii–odAdoZ(1994);Wydawnictwo„Muza”SA.Warszawa.MaslowA.(1943);ATheoryofHumanMotivation,„PsychologicalReview”vol.50.Pismo święte. Stary Testament(1999);Księgarniaśw.Wojciecha.Poznań(wyd.III).Weeb S. i B. (1901); Dzieje organizacyi zawodowej w Anglii. Wyd.Gebethner,Kraków.Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna(1932);Wyd.„Gutenberga”,Kraków. StankiewiczW.(2007);Historia myśli ekonomicznej,PWE,Warszawa.

R oman Lusawa

��

Katarzyna Szymańska

PRZEGLĄDWSPÓŁCZESNYCHPOGLĄDÓWNAZARZĄDZANIEZASOBAMILUDZKIMIWPROJEKTACH

[słowa kluczowe: zarządzaniezasobamiludzkimi,zasadybudowyzespołupro-jektowego,organizacjapracyzespołowej,efektywnośćzespołu]

Streszczenie

Praca zespołowa jest współcześnie bardzo popularna. Odpowiednio dobra-ny zespół osiąga lepszą efektywność. Uczestnicy zespołów projektowych lepiej i ściślej ze sobąwspółpracują, skuteczniej rozwiązująproblemy.Poniższy arty-kułomawiazarządzaniezasobamiludzkimiwprojektach.Charakteryzujezasadybudowyprojektów,pokazujemożliwościzwiększeniaefektywnościwspółpracują-cychosób,ukazujerolęmenedżerawprojekcie.

1. Wstęp

Zarządzaniezasobamiludzkimiwprojektachtokierowaniecałymzespołemprojektowym, ale też klientami, sponsorami i innymi uczestnikami projektu.Podstawązarządzaniazasobamiludzkimijestdobórtakichuczestników,którzynajbardziejefektywniebędąrealizowaćprzydzieloneimzadania.Odpowiednido-bórpracownikówprojektupozwala generować zyski.Oduczestnikówprojektuwymagasięodpowiedniejwiedzyiumiejętności,ponieważpracawzespolewyma-gaopracowaniaharmonogramu,takbydałosięgozrealizowaćwwyznaczonymczasie.Wdobrzedobranymzespolepracownicymogąwykazaćsiękreatywnością,odpowiedzialnością,trafnościąpodejmowanychdecyzji,zaangażowaniem.Właści-wydobóruczestnikówprojektuobejmujeprzywództwo,komunikację,negocjacje,delegowanie,motywowanie,coaching,mentoring,budowęzespołów,rozwiązywa-nie konfliktów, rekrutację, relacjewpracy, regulacje dotyczące bezpieczeństwa i zdrowia, itp.


��0

Doprocesów związanych z zarządzaniem zasobami ludzkimi zaliczane jestplanowanie,pozyskiwanie– jak izwalnianie–pracownikówwtrakcie trwaniarealizacjiprojektu.Zarządzaniezasobamiludzkimiwprojekciemaistotnywpływnasukceslubporażkęprojektu.1

Celemartykułujestscharakteryzowanienabaziewspółczesnejliteraturyza-sadbudowyzespołuprojektowego,wskazaniemożliwościzwiększaniaefektywno-ścizespołuorazomówienierolimenedżerawprojektach.

2. Zasady budowy zespołu projektowego

JohnR.KatzenbachiDouglasK.Smithprzyjęli,że:zespół to niewielka gru-pa ludziobdarzonychuzupełniającymisięumiejętnościami,zaangażowanychwrealizacjęwspólnegocelu,przypomocyustalonychwspólniestandardówdziała-nia,zaktórychutrzymanieodpowiadająwzajemnieprzedsobą.2Wedługdefinicjiwystępującychwliteraturzeamerykańskiej,zazespółprojektowy uważasiępra-cownikówreprezentującychróżnefunkcje,zebranychpoto,byrozwiązaćzłożonyproblem.Zespółprojektowydziaławokreślonejperspektywieczasowej,poczymulegarozwiązaniu.Podstawowewartościzwiązanezdobrzepracującymizespo-łamiprojektowymito:koncentracjanaproblemie,którymabyćrozwiązanyorazinnowacyjnośćtworzonychrozwiązań.3

Przegląd literaturydotyczącej pracy zespołowejw tego typuorganizacjach,pozwalanawyodrębnieniepięciukluczowychzasadcharakteryzującychmecha-nizm ich pracy4:1. nieistniejeuniwersalnymodelpracyzespołowej,którymożnawykorzystywać

wkażdejsytuacji–niemawzorcadobregozespołu,tocharakterrozwiązywa-negoproblemudecydujeoformiepracyzespołowej;cowięcej–metodypracyzespołowej,sprawdzającesięwrealizacjijednegoprojektulubwkonkretnejsytuacji,mogąokazaćsięzupełnienieprzydatnewinnymlubwprzypadkuinnegoproblemu,jakipowstajewzespole;

2. dobrapracazespołowaprzynosirezultatyzarównowwymiarzeekonomicz-nym,jakiinterpersonalnym;

1 http://goprojekt.pl/baza_wiedzy/strona/kierowanie_zespolem[29.09.2011].2 KatzenbachJ.R.,SmithD.,The Wisdom of Teams, HarperBusiness,NewYork1994,

s.45.3 BattR.,DoellgastV.;Groups, Teams, and the Division of Labor: Interdisci-

plinary Perspectives on the Organization of Work, [w:] The Oxford Handbook of Work and Organization,NewYork2005,s.138-161.

4 HesselbeinF.,ShinsekiE.K.,CavanaghR.E.;Be, Know, Do: Leadership The Army Way,SanFrancisco2004,s.87.

KatarzynaSzymańska

��

3. zespołyprojektowezawszefunkcjonująwszerszymkontekścieiwymagająod-powiedniegoumocowaniaorazwsparciazestronyzarządzającychprojektem;

4. dobryzespółwalczyzproblemem(niezsobą),czyliodrywalizacjidowspół-pracy;

5. stworzenie dobrego zespołu projektowego to poważna inwestycja zarównoczasowa,jakifinansowa.

Skutecznebudowaniezespołuwymagazwróceniauwagim.in.nanastępująceelementy:5 1. aktualność i zasadnośćoczekiwań:wyjaśnienieoczekiwańwzakresiefinal-

nychrozwiązańistotystworzeniazespołu,sposoburealizacjii/lubzmianyza-dań,systemuustalaniapriorytetów;

2. świadomość zobowiązań –uczestnicy chcąuczestniczyćwpracach zespoło-wych,chcąmiećpoczucie,żeichwkładjestdocenianyiwidoczny,należytwo-rzyćsiećrelacjizobowiązań,któredotyczązobowiązańgrupywobecmenedże-raimenedżerawobecgrupy;

3. kompetencje – dobór członków zespołu projektowego na podstawiewiedzy,umiejętnościizdolnościdowykonaniaokreślonychzadań;

4. uzgodnionecele–dobrzedziałającyzespółpowinienmiećustalonecele,za-kładanerezultaty,ramyczasoweorazopracowaćkryteriajakościoweodbioruwykonanejpracy;

5. odpowiedzialność – zespółpowinienmiećwystarczająceuprawnieniadopo-dejmowaniadecyzjiwobrębieuzgodnionegozadania;

6. współpraca–zespółprojektowypowiniensprawniezesobąwspółpracować,wprzypadkupojawiającychsiękonfliktówinterpersonalnychzawszeodwołaćsiędocelunadrzędnego;

7. komunikacja –każdyczłonekzespołupowinienznaćpriorytetswoichzadańiichwzajemnepowiązania;powinienpotrafićsięskuteczniekomunikować.

Wprzypadkubudowykażdegozespołu,wtymprojektowego,użytecznejestzadanieczterechpytań:6

1. cozespółmazrobić?2. jakzorganizowaćjegopracę?3. czyzespółjestwystarczającodojrzały,byporadziłsobiezzadaniem?4. jakipowinienbyćskładzespołu?

5 DaligaM.;Czym kierować się przy budowaniu zespołu projektowego?, http://www.salesnews.pl/Advice.aspx?id=��, [��.0�.�0��].

6 PuszczH.,DąbrowskiŁ, ZaborekM.;Zespoły po polsku, jak firmy działające na polskim rynku podnoszą swoją efektywność pracy dzięki pracy zespołowej,Wydawnictwo:HELION2010,s.25.

Przegląd współczesnychpoglądównazarządzanie . . .

PRZEGLĄDWSPÓŁCZESNYCHPOGLĄDÓWNAZARZĄDZANIEZASOBAMILUDZKIMIW

PROJEKTACH

��

Powodzenieprojektu jestwdużymstopniuzależneodzaangażowaniaorazmotywacjiczłonkówzespołu.Motywacjaizaangażowaniepojedynczychczłonkówzespołuwpływanaefektywnośćjegopracy.

3. Efektywność zespołu

Pracazespołowajestwspółcześniebardzopopularna,ponieważprzynosiko-rzyścifirmom, instytucjomczy innympodmiotom,którewykorzystują jewco-dziennychdziałaniach.Odpowiedniodobranyzespółosiąga lepszą,wporówna-niu z poprzednimi systemami organizacji pracy, efektywność zarównowbran-żachprodukcyjnych (motoryzacja,przemysłkomputerowy,medyczny, stalowy),jak iusługowych (linie lotnicze, szpitale, call center)7.Ludzie lepiej i ściślej zesobąwspółpracują,skuteczniejrozwiązująproblemycharakterystycznedladanejbranży,anawetdlakonkretnegoprzedsiębiorstwa.Abyzespółdziałałefektywnie,każdymusi pełnić inną rolę. Ideapracy zespołowej bazujena efekcie synergii,czylifakcie,iżefektpracykilkuściślewspółpracującychzesobąosóbjestwiększy,niżsumaefektówwytworzonychprzezkażdąznichwsytuacji,gdybydziałałyosobno. Efektywność zespołowych form organizacji pracy, dzięki większej pro-duktywnościiobniżcekosztów,szacowanajestnapoziomieo30–70%wyższym wporównaniuztradycyjnymisystemamizarządczymi8.

Dopozostałychkorzyściwynikającychzpowoływaniaróżnorodnychzespołówzaliczamy:9

• zmniejszeniesiępowtarzalnościtychsamychdziałań;• wzrostwspółpracy;• więcejnowych,innowacyjnychpomysłów;• szybsze,trafniejszedecyzje;• wzajemnamotywacjaczłonkówzespołu;• wzrastającajakośćproduktówlubusług;• podnoszeniesięproduktywnościizysków;• poprawieniekomunikacjiirelacjipomiędzyczłonkami;• podwyższeniestandardówdziałania.

7 BattR.,DoellgastV.;Groups, Teams, and the Division of Labor: Interdisciplinary Perspectives on the Organization of Work, [w:] The Oxford Handbook of Work and Organi-zation,NewYork2005,s.138-161.

8 SimsH.P.Jr.,ManzCh.C.;Company of Heroes: Unleashing the Power of Self- Leadership,NewYork1996, s. 167.

9 Taraszkiewicz M., Nalepa K.F., Zespół, praca zespołowa i praca w zespole; Materiały do samokształcenia, Trendy uczenie w XXI wieku. Internetowy maga-zynCODNluty/2007,s.8.

KatarzynaSzymańska

��

Efektywnyzespółprojektowycharakteryzujesięnastępującymicechami:• mawspólny,trudnydoosiągnięciacel;któryzostajeprzełożonynakon-

kretne zadania,• przyjmujeakceptowanyprzezwszystkichsposóbpracy;• członkowiezespołuposiadająuzupełniającesięumiejętnościspecjalistycz-

neiinterpersonalne;• każdyzczłonkówpracujenarzeczzespołuiprzednimjestodpowiedzialny;• wszyscyangażująsięwto,corobiąisąodpowiedzialnizato,corobią.10

Firmy,którepracująsystememprojektowym,narzekajączęstonadużeróż-nicewefektywnościzespołówprojektowychiniemożnośćsystemowegozwięk-szeniaproduktywnościwskalicałejorganizacji.Efektywnośćpracywzespolezależyoddopasowaniadozespołuposzczególnychpracowników.Sametalentydopracywzespoleniewystarczają.Trzeba,abyczłonkowiezespołumieliod-powiedniedowykonywanychprzezzespółzadańkompetencjemerytoryczne.11 Abyzespółdobrzefunkcjonowałpotrzebnesązarównokompetencjemerytorycz-nejakiumiejętnośćpracywzespole–czylikompetencjezespołowe.Pomiędzykompetencjamimerytorycznymiazespołowymiistniejąróżnorodnezależności,którecharakteryzujetabela.1.

Tabela 1. Zależnościmiędzykompetencjamimerytorycznymiazespołowymi

Kom

pete

ncje

mer

ytor

yczn

ew

ysok

ie

Grupa dobrych fachowców, którzy nieumiejązesobąwspółpracować.Pracawtakimzespolejestfrustrująca,dajeniż-sze merytoryczne rezultaty, pracownicy szukająinnegomiejscapracy.

Dojrzały, kompetentny, dobrze zbudowanyzespół.Członkowiesąodpowiednioprzygo-towani merytorycznie, odpowiednio dobra-nipodwzględempracyzespołowej.Pracawtakimzespolejestefektywnaiprzyjemna.

nisk

ie Niskaumiejętnośćpracywzespole,ni-skiekompetencjemerytoryczne.Zespółnależyrozwiązać.

Mało kompetentny merytorycznie zespół,aledoskonalezgrany.Takizespółdajesobiewsparcie,szybciejsięuczybrakującychele-mentów.Mniejpodatnynatendencjerozpa-du w sytuacjach trudnych, kryzysowych.

niskie wysokieKompetencjezespołowe

Źródło: opracowaniewłasnen.p.TaraszkiewiczM.,NalepaK.F.,Zespół, praca zespołowa i praca w zespole; Materiały do samokształcenia, Trendy uczenie w XXI wieku. InternetowymagazynCODNluty/2007,s.23.tabela.1.

10 BrzezińskaE.,Paszkowska-RogaczA.,Człowiek w firmie: bez obaw i z ocho-tą,Difin,2009,s77-79.

11 Kompetencje merytoryczne to wszystko, co członkowie zespołu muszą wiedzieć iumieć,abydobrzewykonaćzadaniapostawioneprzedzespołem.


��

Ztabeli1wynika,żenajlepiejdozespołudobraćuczestnikówcharakteryzu-jącychsięwysokimikompetencjamimerytorycznymiorazzespołowymi.Równieżmożnastworzyćzespółuczestnikówcharakteryzującysięwysokimikompetencja-mizespołowymi iniskimikompetencjamimerytorycznymi.Członkowietakiegozespołunawzajembędąsięsprawnieuczyć,dzielićzdobytąwiedzą.Najgorszytypzespołu, którymożna spotkać to zespół uczestników z niskimi kompetencjami–zarównozespołowymi,jakimerytorycznymi.

Efektoddziaływaniauczestnikówzespołuzależyoddwóchwymiarów:1. potencjałuzawodowegoposzczególnychjednostek–nailedanyuczestnikpra-

cyzespołowejmato,cozespołowijestpotrzebne,abysprawniewykonaćpo-wierzonezadanie;

2. charakteru relacji pomiędzy jednostkami –na ile każdy znich lubi i umiesprawniewspółpracowaćzpozostałymiczłonkamizespołuwcelurelacjipo-stawionychzadań–niechodzituotobybyłozesobąprzyjemnie,alebybyłoefektywnie.12

Naefektywnośćdziałaniazespołówwpływająteżrelacjemiędzyposzczegól-nymi ich uczestnikami. Mamy trzy typy relacji w zespole:1. korzystnastrukturawzajemnychoddziaływań;2. mieszanastrukturawzajemnychoddziaływań;3. negatywnastrukturawzajemnychoddziaływań.

Wymienionerelacjezostałyprzedstawionenarysunkach1do3.

Rys. 1. KorzystnastrukturawzajemnychoddziaływańŹródło: opracowaniewłasnenp.TaraszkiewiczM.,NalepaK.F.;Zespół, praca zespołowa

i praca w zespole; Materiały do samokształcenia, Trendy uczenie w XXI wieku.InternetowymagazynCODNluty/2007,s.12.

12 TaraszkiewiczM.,NalepaK.F.,Zespół,pracazespołowaipracawzespole;Materiałydosamokształcenia,TrendyuczeniewXXIwieku.InternetowymagazynCODNluty/2007,s.12.

KatarzynaSzymańska

��

Zespół z korzystną strukturą wzajemnych oddziaływań ma bardzo dobrąstrukturęwzajemnychrelacji.Każdyzuczestnikówpracyzespołowejoddziałujepozytywnienapozostałych.Oznaczato,żeczłonkowietegozespołulubiąipotrafiąze sobą współpracować, rozumieją swoje potrzeby, doceniają się wzajemniei pomagają sobiepo to, aby celpostawionyprzedzespołemzostał jaknajlepiejosiągnięty. Dzięki takiej strukturze oddziaływań każdy z uczestników pracujełatwiejiwygodniej.Możedaćzsiebieowielewięcejniżgdypracujesamodzielnie.Takastrukturaułatwiateżinnymosiąganielepszychrezultatówpoprzezwłaściwą,sprawną i szybką komunikację. Tego typu relacje są elementem budowaniazespołówwszędzietam,gdzienaprawdęzależynamnawynikach.

Rys. 2. Mieszanastrukturawzajemnychoddziaływań

Źródło: opracowaniewłasnenp.TaraszkiewiczM.,NalepaK.F.;Zespół, praca zespołowa i praca w zespole; Materiały do samokształcenia, Trendy uczenie w XXI wieku. InternetowymagazynCODNluty/2007,s.12.

W zespole omieszanej strukturzewzajemnych oddziaływań, nie wszystkie relacjepomiędzyczłonkamisąkorzystnedlazespołu.UczestnikBzdecydowaniepogarszapracęikomunikacjęzespołu.Obniżajakośćfunkcjonowaniauczestni-kówA,CiD.TylkozuczestnikiemEmakorzystnerelacjesprzyjającesprawnejkomunikacji.Oznaczato,żezespółbędziefunkcjonowałgorzejniżbymógł.TenspadekefektywnościjestcenązawłączenieosobyBdozespołu.JeśliuczestnikBmakompetencjemerytoryczne,którychzespółkonieczniepotrzebuje,tomamytrudną sytuację.Najlepiej byłoby zmienićB na osobę, która jest kompetentna ijednocześnietworzysilnieproefektywnościowerelacje.


��

Rys. 3.Negatywnastrukturawzajemnychoddziaływań

Źródło: opracowaniewłasnenp.TaraszkiewiczM.,NalepaK.F.; Zespół, praca zespołowa i praca w zespole; Materiały do samokształcenia, Trendy uczenie w XXI wieku. InternetowymagazynCODNluty/2007,s.12.

Zespółznegatywnąstrukturąwzajemnychoddziaływań jestzespołemozde-cydowanieniekorzystnymukładzierelacji.Pracawtakichzespołachjestprzykrąkoniecznością.Ci,którzywniejuczestnicząszybkosięmęcząizniechęcają.Po-wstajewielekonfliktów,ludzieprzestająsięangażowaćwto,corobią.Takieze-społyszybkosięrozpadają.Wtrakcienieharmonijnejwspółpracypowstajetakżewieleurazów.13

Doinnychzjawisk,któreobniżająefektywnośćpracygrupynależą:14

• skupianiewrękuformalnegoszefazbytwieluról;• zbytniepozostawianiezespołusamegosobieprzezszefa;• stylekierowaniazbytniozwiązanezpotrzebamiwłasnymiszefaanieor-

ganizacji;• pojawieniesięwgrupienieformalnegolidera,którywalczyzformalnym,

rozgrywającznimswoistebitwy;• pojawieniesięjakiegośautorytetu,np.naukowego,któryniewspółpracu-

jezszefem;• pojawieniesięzbytdużejliczbyosóbrealizującychtęsamąrolęirywalizu-

jącychzesobąomożliwośćjejpełnienia;

13 TaraszkiewiczM.,NalepaK.F.;Zespół, praca zespołowa i praca w zespole; Materiały do samokształcenia, Trendy uczenie w XXI wieku.InternetowymagazynCODNluty/2007,s.14-17.

14 BrzezińskaE.,Paszkowska-RogaczA.,Człowiek w firmie : bez obaw i z ochotą,Difin,2009,s.84.

KatarzynaSzymańska

��

• brakwzespoleosóbpodejmującychwobecsiebierolekomplementarne;• pojawieniesiępodgrupoodmiennychinteresach,potrzebach,któreprzyj-

mująroleumożliwiająceimrealizowanieichwłasnychinteresów;Podsumowującmożnastwierdzić,żezespółmamożliwośćosiągnięciapożą-

danychefektówprzyoczekiwanympoziomiewydajnościwmomencie,gdydobórjegoczłonkówjestodpowiedni.Abyzbudowaćefektywnyzespółnależyokreślićcel. Powinien on być specyficzny i konkretny, mierzalny, akceptowany przezwszystkichdążącychdojegozrealizowania,możliwydoosiągnięciaorazokreślo-nywczasie.Następnietrzebaustalić,jakiezasobybędąniezbędnedoosiągnię-cia tego celu.Należy takżeprzeanalizować, czyposiadanyprzezfirmękapitał,informacje ikwalifikacjeczłonkówzespołuprojektowegorzeczywiściemogąza-pewnićjegorealizację.Trzebaokreślićpodstawoweregułyfunkcjonowaniazespo-łu,odpowiedniozmotywowaćczłonkówzespołudowytężonej,acozatymidzie–efektywnejpracy.Motywacjemusząobejmowaćzarównorealizacjęobowiązkówbieżących,jakiosiąganieokreślonychwynikówzpracy.Pozatymnależyprzed-stawićczłonkomzespołuprojektowegoprzyjętekryteriadziałaniairozwojuprzedrozpoczęciemwłaściwejpracyiokreślićskładpersonalnyzespołuprojektowego.Warto podkreślić, że uczestnictwow takiej grupie niemoże być przypadkowe,albowymuszone.Wszelkiekryteriadoboruczłonkówzespołumająwynikaćściślezzadań,jakiestawianesąprzedzespołemorazpredyspozycjiikompetencji,jakieprezentująposzczególnipracownicy.Końcowymkrokiemnadrodzebudowaniaefektywnegozespołu, jestwyznaczenie formalnego lidera,którybędziekoordy-nowałpracęczłonkówzespołu,delegowałzadania,dostarczałinformacjezwrotneorazrozwiązywałkonflikty.15

4. Etapy budowania zespołu projektowego i jego struktura

Budowazespołuprojektowegoobejmujeczteryetapy:16

• formowaniezespołuprojektowego–natymetapiepoziomemocjijestwy-soki;wszystkojestnoweiekscytujące;niktjeszczedokońcaniewie,jakabędziejegorolawzespole,itd.;

• okresburzy-następujetuwyznaczenieról,jakiemająspełniaćposzczegól-niczłonkowiezespołu(roleorganizacyjne,techniczneczymiędzyludzkie);ujawniająsięosobowości;pojawiająsięograniczenianajczęściejwstruk-turzeorganizacyjnej,preferencjach,oczekiwaniach;

15 AmerykA.,;Budowa efektywnego zespołu, http://www.taskbeat.pl/zarzadzanie-projektami/�0��/0�/��/budowa-efektywnego-zespo%C�%��u [��.0�.�0��].

16 KrokE.;Zarządzanie zespołami,Wydawnictwo Onepress.pl, 2008,s.22.


��

• normalizacja:wzrastapewnośćsiebieposzczególnychczłonkówzespołu;zacieśniająsięwięzipomiędzywspółpracownikami;różnicazdańjestsza-nowana;rozpoczynasięposzukiwaniekonstruktywnychrozwiązań;wy-znaczonecelewydająsiębyćnieażtakodległeiwszyscyzaczynająwspół-pracować,dążącdoichrealizacji;

• właściwe działanie: zespół płynnie funkcjonuje, a poszczególni członko-wienazmianękierująjegopracami;pojawiasiędelegowaniezadań,więcwszyscy mają szansę na rozwój i wykazanie pełni swoich możliwości;wyznaczoneceleizadaniasąrealizowanewsposóbefektywnyizgodnie z planem.

Abygrupastałasięzespołem,musząbyćspełnionelicznewarunki:• małaliczbaosób;• uzupełniającesięumiejętnościosób;• zobowiązaniedowspólnegodziałaniaiosiąganiawspólnychcelów;• zaangażowaniewewspólnewykonywaniepracy;• wzajemnaodpowiedzialność.Zespółprojektowyjestzbioremludzi,którzymusząpolegaćnaskumulowa-

nejwiedzy,umiejętnościachitalentachkażdegozwzajemniezależnychczłonkówzespołu.Sąświadomiistotnegocharakteruróluzupełniającychichwysiłkiigwa-rantującychosiągnięciecelów.

Budowazespołurozpoczynasięodetapu formowania.Wprzypadkuzespo-łówprojektowychjesttozwykledobórczłonków–specjalistówzależnieodtypuzadania,któretenzespółbędziemusiałwykonać.Naetapieformowaniazespołu,należywiedzieć,żeabyzespółsprawnieradziłsobiezzadaniami,musisięskładaćzosóbpełniącychróżnerolezespołowe.

Wzespołachpojawiasiępomysłodawca-takaosoba,któraopierasięgłównienawyobraźniiniestandardowympodejściudoproblemu,wysuwanowe,czasamizupełnienierealnepomysły,lubipracowaćindywidualnieiniezbytliczysięzezda-niemcobardziejpraktycznychczłonkówzespołu.Kolejnąważnąosobąwzespoleprojektowym jest projektant.Zajmujesięrozwijaniempozornietrudnychdowy-konaniaidei,analizujeproblem,proponujeusprawnienia,szukanowychdrógdocelu.Zpomysłodawcąiprojektantemściślewspółpracujekontroler,któryuwa-ża,byzespółniezacząłwdrażać ideimającychdużeniedociągnięcia.Kontrolerczęstoniejestlubiany,mawielekrytycznychuwagiwynajdujeproblemy.Czwar-tymczłonkiemzespołu jestzwyklepraktyczny realizator –jestonświetnymwykonawcą,alesamniewielewnosiodsiebie.Piątarolazespołowatoperfekcjo-nista–zwracauwagęnaszczegóły,wyszukujenajmniejszebłędywprojektach,zdobywatrudneinformacje.Szóstaosobatodusza zespołu (towarzystwa). Bez

KatarzynaSzymańska

��

niejzespółbyłbytylkodobrzeskonstruowanąmaszyną,którejczęściniemogąsięgładkoporuszać.Duszazespołupowoduje,żejegoczłonkowiespotykająsiępozamiejscempracy,wspólnieobchodząimieninyisiębawią.Jejroląjesttakżełago-dzeniekonfliktówizapewnieniepozytywnejatmosferywczasiepracy.

Przypodejmowaniudecyzjibudowaniazespołuprojektowegowartowziąćpoduwagęto,że17:

• zespółpodejmujedecyzjeinaczejniżpojedynczejednostki;• jednostkamożebyćbardzokompetentnadopodejmowaniadanejdecyzji

lubteżniekompetentna;• zespółmożebyćbardzokompetentnydopodejmowaniadanejdecyzjilub

teżniekompetentny;• pewnesytuacjewymagająraczejdecyzjiindywidualnych;• wpewnychsytuacjachlepiejjestpodejmowaćdecyzjegrupowe.Po etapie formowania zespół wchodzi zwykle w fazę burzliwego ustalania

norm postępowania, procedur, celów i planów. Dopiero wówczas zespół możefunkcjonowaćefektywnie.

Zespół, jakwszystko,kończykiedyśswojeżycie.Ichoćniedziejesiętodo-słownieponieważosobygotworzącedalejpracująrazem–topopewnymczasieefektywnośćpracyzaczynaspadać,konfliktynasilająsię,arotacjapracownikówpowoduje,żemenedżermusizacząćnanowotworzyćlubusprawniaćzespół.Niemareguły,kiedytosięstanie.

Stworzenie zespołuwymaga przedewszystkim czasu na odpowiedni dobóruczestnikówprojektu,utworzenianormizasadpracy,wspólnychwartości,wy-kształceniaiprzypisaniaposzczególnychrólzespołowych(wskazaniaprzywódcy,relacjimiędzyposzczególnymipracownikami),wykształceniaodpowiedniegosy-stemukomunikacji,ustaleniazakresupracyiodpowiedzialnościzanią.Budowazespołuobejmujerównieżokreśleniewartości,którewpłynąnaspójnośćgrupy,analizęczynników,któremogąwywoływaćkonfliktyczyproblemywzespole.Czaswiążesięzkosztami,jednakodpowiedniodobranyzespółtekosztyzniweluje.

Tworzączespółnależytakżepamiętać,żeludzieniesąrobotami,którewyko-nująswojezadaniadokładnietak,jaksięodnichoczekuje:

• ludziezwyklizaczynaćpracęodtegocolubiąrobićanieodtego,copowin-ni;

• ludziemająswojewłasnepriorytety–ulubioneprojektyiwłasnyporządekdnia;

17 Taraszkiewicz M., Nalepa K.F., Zespół, praca zespołowa i praca w zespole; Materiały do samokształcenia, Trendy uczenie w XXI wieku.InternetowymagazynCODNluty/2007,s.58.


��0

• niektórezadaniasąwykonywanebardzodobrze,przedinnymizróżnychpowodówsięwzbraniają;

• jeśliprzydzielonapraca jestzbytprosta,przyziemna,następujeszybkieznudzeniesięnią;

• zbytdużailośćinformacjipodanawkrótkimczasiebywaprzytłaczająca;• ludzieźlereagująnazmienneśrodowisko–stająsięnerwowilubsfrustro-

wani,gdywszystkowokółnieustannieulegazmianom;• większość ludzima skłonność do bycia „niepoprawnymi optymistami”-

postrzegająsytuacjęjakoznacznielepszą,niżjestwrzeczywistości.Oczywiścienajlepiejbyłobymiećidealnyzespół–aletakjesttylkowteorii.

Wrealnychsytuacjach jakośćzespołupowinnaodpowiadaćklasiezadań,któretrzebazrealizować.Wtedywystępujeoptymalnyukładwykorzystaniasiłiśrod-ków.Cechydziałańdobregoizłegozespołuzostałyzaprezentowanewtabeli2.

Tabela 2.Zestawieniecechdobregoizłegozespołu

Dobryzespół Złyzespółwyraźnecele,standardy,role niejasne cele, standardy, rolebezpośredniakomunikacja komentarze„naboku”zaufaniedoinnych niezdrowa rywalizacjaprzestrzeńdlawszystkich brak przestrzeni dla wszystkichsamorealizacja brakzaangażowaniatwórczość brak inspiracjipomocnaatmosfera niezdrowenapięcieefektywnespotkania poczucie straty czasuwspółzależność wymuszona kooperacjaelastyczność sztywne procedury

Źródło: BrzezińskaE., Paszkowska-RogaczA.;Człowiek w firmie: bez obaw i z ochotą, Difin,2009,s81.

Ztabeli2wynika,żeabyzespółdziałałsprawnienależyokreślićjegocel,spo-sóbkomunikowania,stworzyćatmosferęufnościitwórczościatakżeodpowiedniodobraćjegoczłonków.Dlategoteżpowinnosięprzeanalizowaćjakośćelementówskładowychprzyszłegolubaktualniedziałającegozespołupodkątemkompeten-cji,motywacji,nastawieniauczestnikówprojektu, ichmożliwościdziałaniaorazwkładudanejosobywsukceszespołu.Oszczędnościnaetapieformowaniazespo-łurodząrzeczywistestratywynikłezniewykorzystanianadarzającychsięokazji.Niedoróbkisązazwyczajkosztowne.Wzłychzespołachwystępujątakiezjawiska,jak:frustracja,niskipoziominspiracji,niezdrowaatmosferairywalizacja,napię-

KatarzynaSzymańska

��

cie,niechęćdodzieleniasiępomysłami,czekanieażktośzrealizujeposzczególnezadania,niskamotywacjadopracy,słabezaangażowaniesięwpracęitd.

Istniejewielepowodów,dlaktórychzespółmożemiećniższąjakośćniżpowi-nienzewzględunazadania,któreprzednimstoją:

• osobaformującazespółdobieraludzigorszychodsiebie,boboisię,żejązdominują;

• brakczasunadobranieodpowiednichludzidozespołu;• brakodpowiednioatrakcyjnejofertydlatych,którychchcemymiećwze-

spole;• zadaniastojąceprzedzespołemsąnieprecyzyjniezdefiniowaneitrudno

jestokreślićkwalifikacjeczłonków.Jakośćrelacjipomiędzyposzczególnymiuczestnikamizespołuwpływawsil-

ny i bezpośredni sposóbna sposób funkcjonowania tego zespołu i jegowyniki.Pozytywnelubnegatywnerelacjewzespolewpływająwoczywistysposóbnasa-mopoczuciejegoczłonków.Ztego,jaksięczujączłonkowiezespołuwynikazkoleipoziommotywacjidorealizacjicelów,którestojąprzedzespołem.Odmotywacjizaśzależąbezpośredniorezultatyzespołowychdziałań.18

Rodzajepodejśćstosowanychwpracyzespołowej:19

• podejścieprzyjacielskie–opierasięnazałożeniu,żeprzyjaźnietraktowa-niludziesąbardziejskłonnireagowaćnato,czegoodnichchcemy;

• podejście wymiany – oparte na zasadzie wzajemności- jeśli zrobisz dlamnieto,ocoCięproszę,tojateżzrobięcośdlaCiebieterazlubwprzy-szłości;

• podejścieuzasadniające–uzasadniamy,dlaczegonaszrozmówcapowinienzrobićto,ocogoprosimybezemocjonalnychaspektówwpływu–podaje-myfakty,daty,informacje;

• podejście asertywne – powiadamiamy rozmówcę o tym, czego od niegooczekujemywprosty,bezpośrednisposób–niestosujemyzabiegówzwięk-szającychnaszwpływnarozmówcę;

• podejściekoalicyjne–tworzymykoalicjewceluwzajemnegowspieraniasię,wymianyinformacji,zasobów,umiejętności,czywzajemnejedukacji–wtympodejściutworzymywzględnietrwałerelacjewzmacniającesiłę imożliwościczłonkówkoalicji;

18 BrzezińskaE.,Paszkowska-RogaczA.;Człowiek w firmie: bez obaw i z ochotą,Difin,2009,s77-79

19 TaraszkiewiczM.,NalepaK.F.;Zespół, praca zespołowa i praca w zespole; Materiały do samokształcenia, Trendy uczenie w XXI wieku.InternetowymagazynCODNluty/2007,s.57.


��

• podejścienakazowe–używamyposiadanejwładzyorganizacyjnejdowy-dawaniapoleceńwykonania;władzamożewynikaćznaszejwłasnejpozy-cjilubteżmożemydziałać„wimieniu”kogośinnego,ktotęwładzęma;

• podejściekarzące –karzemyokreślonąosobę lubosoby za zachowania,którenamsięniepodobają.

Dokluczowychelementówuwzględniającychpracęzespołowązaliczamy:20

• klimatorganizacyjnysprzyjającypracyzespołowej–wspierającyrozwią-zywanieproblemównanajniższymzmożliwychpoziomów,opartynaza-ufaniumiędzypracownikami,otwartejkomunikacjiijasnościcelów;

• systemoceny imierzeniawydajności –mierzący efektywnośćpracy ze-społu (wyniki, spójność,rozwój, innowacje,relacjez innymizespołami),uwzględniającywpływzespołunaokreślaniejegocelówioceniającyefek-tywnośćpracyindywidualnejwramachzespołu(np.ocena360°,informa-cjazwrotnawewnątrzzespołu);

• systemnagradzania–promującynagrodyindywidualne,zespołoweiorga-nizacyjne;

• rekrutacja,selekcjaiplanowaniesukcesu–uwzględnianiecharakterysty-kikandydatówdopracyzuwagina ichpredyspozycjekompetencyjne iosobowościowedoefektywnejpracyzespołowej;

• edukacjairozwój(wtymsystemszkoleń)–podkreślenieznaczeniarozwo-juiciągłegouczeniasięzarównowcodziennejpracy(członkowiezespołuuczą się od siebie nawzajem— ang.work shadowing, action learning, mentoring), jak i zaplanowanych interwencji rozwojowych (szkolenia dla liderów, dla członków zespołów, dla osób pozostających poza systemempracy zespołowej, interwencje zespołowewkluczowychmomentach dlagrupy);

• systemkomunikacji–kładącynacisknaklarownośćcelówisposobyichosiąganiapoprzezpracęzespołowąorazumożliwiającynabieżącospraw-dzaniewspólnegozrozumienia;komunikacjawzespoleprojektowympo-winna być jednoznaczna, spójna i skuteczna, trudności komunikacyjnesygnalizująprzyszłeproblemywewspółdziałaniu;

• systemwsparcia – umożliwiający uzyskanie przez zespół pomocy w sy- tuacjikluczowejdlarozwojulubwmomencie,gdymierzysięonzproble-mami;każdyzespółpowinienmiećsponsoraktórybyłbyzainteresowanysukcesem;

20 PuszczH.,DąbrowskiŁ,ZaborekM.,Zespołypopolsku, jakfirmydziałającenapolskimrynkupodnosząswojąefektywnośćpracydziękipracyzespołowej;Wydawnictwo:HELION2010,s.31.

KatarzynaSzymańska

��

• system informacji zwrotnej – umożliwiający każdemu pracownikowi ikażdemuzespołowiocenęefektywnościwstosunkudozakładanychcelóworazpokazującywpływnainnychczłonkówzespołu;

• procesymiędzyzespołowe–zapewniającedobrąwspółpracęiwymianęin-formacjimiędzyzespołami,minimalizującetendencjedorywalizacjimię-dzy nimi.

Wprowadzeniuzespołowychformorganizacjipracywzespołachprojektowychtowarzyszyzazwyczajpłaskastrukturaorganizacyjna.21

Strukturaorganizacyjnauczestnikówprojektuwyglądanastępująco:• kierownikprojektu-jesttoosobaodpowiedzialnazazarządzanieprojek-

tem;• klient-osobaluborganizacjanarzeczktórejrealizujesięprojekt;• organizacja realizująca projekt, której pracownicy są bezpośrednio za-

trudnieniprzyrealizacjiprojektu;• zespółprojektowy–grupaludziwykonującawszelkiepraceprzyprojek-

cie;• sponsor–osobaluborganizacjazapewniającaśrodkidlarealizacjiprojek-

tu(finansoweirzeczowe);• dostawcy,podwykonawcy,związkiitp.

Wtrakciebudowyirealizacjizespołówprojektowychwystępująróżneprob-lemy: przekroczenia czasu, niewystarczających zasobów, niedotrzymania para-metrów jakościowychczyteżnieoszacowanegobudżetuprojektu.22 Mimo coraz lepszychnarzędziitechnikwspomagającychróżneobszaryzarządzaniapodczasrealizacjiprojektówmożnazaobserwowaćpoważneproblemystawiającepodzna-kiemzapytaniazasadnośćprzedsięwzięcia.Uczestnicyzespołówzadaniowychpo-dejmujączasemrolezwiązanezzaspokajaniemwłasnychpotrzeb.Roletemająnacelupotwierdzenieswojegostatusuizachowaniedominującejpozycjiwgrupie,realizacjęwłasnychambicjiitp.Czasemsąonezwiązanezkoniecznościąochronyprzedpowtórzeniemgłębokichurazów,naprzykładurazuwynikającegozpoczu-ciaciągłegozagrożeniawłasnegoautorytetu,poczucianiskiejwartościlubpoczu-ciaodrzucania.Takiezachowaniaipowstałenaichbazieroleniemajądlazespo-łupozytywnejwartości,nieprzyczyniająsiędowypełnianiajegofunkcjiicelów.

21 WestM.A.,MarkiewiczL.,ShiptonH.,HRM for Team-Based Working, [w:] The Human Resources Revolution: Research and Practice,red.R.J.Burke,C.L.Cooper,Oxford2006,s.175.

22 http://www.silencefails.com/solutions.html?utm_content=body.P.Szmidt,Przyczyny porażek projektów, http://www.nf.pl/Artykul/8627.


��

Pochłaniajądużoenergiiiuwagigrupy,opóźniającrealizacjęsprawzespołowychi samego zadania. 23

Wźledobranychzespołachprojektowychpojawiająsiękonfliktyrodzącespo-reniebezpieczeństwapojawienia się zachowań, którychnie da się już cofnąć iktóretrwalezaważąnajakościfunkcjonowaniazespołu.Doprzyczynpowstawa-niakonfliktówwpracyzespołowejmożnazaliczyćniejasnoprzydzielonezadania,wzajemnązbytsilnązależność,brakkoordynacji,nadmiernąkontrolę,ograniczo-nezasoby,brakudziałuwpodejmowaniudecyzji,czyproblemykomunikacyjne.

Pozytywnelubnegatywnerelacjewzespolewpływająwoczywistysposóbnasamopoczucie jego członków.Ludziez zespołów,wktórychprzebywajądłuższyczas,wynosząnazewnątrznastawieniedopracyistylezachowań.Przekładasiętonaichsposóbfunkcjonowaniawrodzinie,wspołeczeństwieiwśródprzyjaciół.Skutecznyzespółtotaki,któregostruktura,przywództwoorazmetodydziałaniaodpowiadająwymaganiom,jakiestawiaprzednimzadanie.

Efektywnysposóbzarządzaniagrupą,czylidobryprzywódca,choćwspomi-nanynakońcunieświadczyojegonajmniejszymznaczeniu,awręczprzeciwnie.Rolamenedżeraprojektujestbardzoistotna.

5. Rola menedżera w projektach

Menedżerwprojektachjestważnąosobądlarealizacjicałegoprzedsięwzięcia.Jestonkoordynatorem,opiekunem,doradcąisędzią,łącznikiempomiędzyzlece-niodawcąprojektuacałymzespołem.Odjegoumiejętności,doświadczeniaatakżecechosobowychzależyprzyszłośćprojektu.Rolamenedżeraobejmujeróżnicowa-niezadań,współpracęikomunikacjęwgrupie,jakrównieżczynnościzwiązanezmotywacjąizaangażowaniemczłonkówzespołu.Doskutecznegokierowaniaze-społemludzinależyposiadaćwiadomościzdziedzinzarządzaniazasobamiludzki-miipsychologii,posiadaćzdolnościprzywódczeizdolnośćempatiiorazdodatko-wocechyosobowe,którepotęgująskuteczność,jaknp.konsekwencja.24

Podstawowezadaniamenedżeraprojektówobejmują:25

• określaniezakresupracy,abycel iproduktyprojektubyłydobrzerozu-miane;

23 BrzezińskaE.,Paszkowska-RogaczA.;Człowiek w firmie: bez obaw i z ochotą,Difin,2009,s.82.

24 MiniukM.;Praca z ludźmi w projekcie, http://www.4pm.pl/artykul/praca_z_ludz-mi_w_projekcie-72-258.html[29.09.2011].

25 Newton R.; Poradnik menedżera projektu. Praktyczne narzędzia, techniki i li-sty kontrolne,Wydawca:Edgard,2011,s.74;SchmidtP.;Zespół zarządzania projektem, http://pmanager.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=105&Itemid=57[13.08.2008].

KatarzynaSzymańska

��

• planowanieprojektu,obejmująceokreślenieniezbędnychśrodków,czasu ikosztów;

• zdobywanieniezbędnychśrodkówiokreślaniezakresuodpowiedzialnościposzczególnychczłonkówzespołu;

• nadzorowanieprojektuwceluzapewnienia,żepożądanecelezostanąosiąg-niętewramachwyznaczonegoczasuidostępnychśrodkówfinansowych;

• realizowanieposzczególnychetapówprojektuwtakisposób,abyuzyskaćproduktynaodpowiednimpoziomie;

• zapewnienieciągłościpracpoprzezpokonywanietrudności,któremogły-byspowodowaćopóźnienieprac.

Menedżer projektu kontroluje projektmonitorując trzy najważniejsze jegoparametryorazzależnościpomiędzynimi:czas–koszty–jakość:26

• czas – parametr czasowy przedstawia harmonogram przedsięwzięcia;zawieraważnedaty:rozpoczęcieprojektu,podziałnaetapyorazzakoń-czenieprojektu–datyrozpoczęciaizakończeniaposzczególnychetapówczęstookreślanesąjakokamieniemilowe;

• koszty –harmonogramzakładarealizacjękonkretnychzadań,którewpro-wadzajądrugązmiennąwprojekcie–kosztyprzedsięwzięcia;

• jakość –wymiar jakościowydotyczy ocenywynikówprojektu i jego po-szczególnychfaz.

Jednąznajwyżejcenionychumiejętnościmenedżerajestzarządzenieczasemswoimizespołu,wyznaczaniepriorytetów,rozpoznawaniezadańważnychipil-nychorazdelegowanieuprawnień.Abyzarządzaćokreślonymprojektem,mene-dżerprojektówmusiposiadaćiumiećwykorzystać:27

1. wiedzęidoświadczeniezzakresuzarządzaniaprojektami,właściwądlapro-jektudanegorodzajuiskali,sątotakieumiejętności,jak:

przygotowanieuzasadnieniabiznesowego; zaplanowanieiznalezienieśrodkównarealizacjęprojektu; monitorowaniepostępówiraportowanie; dbanieopostęppracprojektowych; zarządzanieryzykiemorazzmianamiwtrakcierealizacjiprojektu; ukończenieprojektuiprzekazanieproduktówostatecznymodbiorcom;2. niezbędnąwiedzęnatematprojektuiorganizacji,międzyinnymi: znajomośćterminologiiipojęć; znajomośćkultury,zasadumownych,oczekiwańizałożeńzespołu; umiejętnościiwiedzęcharakterystycznądladanejbranżylubobszaru;

26 ButrynA.;Rola Lidera w zespole projektowym,[05.11.2004]s.11.27 Newton R.;Poradnik menedżera projektu. Praktyczne narzędzia, techniki i listy

kontrolne,Wydawca:Edgard,2011,s.75.


��

3. umiejętnościicechy,takiejak: osobistezaangażowaniewprojekt; dynamizm; zorientowanienawynikiiumiejętnośćdoprowadzaniasprawdokońca; radzeniesobiezestresem; rozwiązywanieniejasnychizawiłychspraw; zarządzaniewielomazadaniamijednocześnie; dokonywanierzetelnejoceny; kreatywnerozwiązywanieproblemów; empatianiezbędnawkontaktachzklientamiipartneramiprojektu; umiejętnośćnawiązywaniakontaktów; znajomośćsytuacjipolitycznejinajbliższegootoczenia; dostosowywaniesiędosytuacji; poczucie humoru.

Zarządzanieprojektamipowinnobyćprowadzoneprzezwłaściwieprzygoto-wanegodoswojejrolimenedżeraprojektu.Podstawowymzadaniemkażdegome-nedżeraprojektujestwykonaniepracywramachbudżetuizgodniezokreślony-miwymogami,takbyuzyskaćzadowolenieklienta.Menedżerprojektupowiniensprawdzaćczyzarządzanieprzebiegawsposóbwłaściwyorazprzyczyniaćsiędominimalizowania ryzyka, które pojawia się niezwykle często. Zadaniemmene-dżeraprojektujesttakżeodpowiedniekomunikowaniesięzesponsoremprojektu iwszystkimiosobamirealizującymiprojektorazzauważanienowopojawiającychsięzagrożeńKażdyliderformalnyponosiodpowiedzialnośćzarównozarealizacjęzadania,jakizatowarzyszącąjegorealizacjiatmosferęwzespole.28 Rola mene-dżerawzespoleprojektowymzostałaprzedstawionawponiższejtabeli.

Tabela 3. Rolemenedżerawzespoleprojektowym

Role pozytywne menedżera projektu Role negatywne menedżera projektu

lider–osobakierującapracągrupyiprowa-dzącajądocelu;

agresor–osobaatakującainnychwsposób,któryjestdlanichtrudnyiprzykry;

stymulator–toosoba,którawprowadzadozespołunowepomysły,rozwiązaniaiidee;

dominujący – dążący konsekwentnie dotego, aby decydować i rządzić; nie słuchainnych;

ekspert–osoba,któradysponujetakdużąkompetencjąwdanejsprawie,żeinnizwra-cająsiędoniejopomociradę;

blokujący–osobastopującaaktywnośćin-nych, nie wysuwając przy tym własnychpomysłównarozwiązania;

28 SchermerhornJ.R.,Jr.,J.G.Hunt,R.N.Osborn,Organizational Behavior, John Wiley&Sons,Inc,NewYork1997,s.200-201.

KatarzynaSzymańska

��

innowator–osoba,któralubiwdrażaćno-wości;

szukającyuznania –osobapotrzebującapo-klaskugrupy;

zorientowany na wyniki – osoba, któralubiosiągnięcia;lubiwysokoustawionąpo-przeczkę,motywująjąwyzwaniaisukcesy;

playboy – osoba, która ściąga na siebiezainteresowanie całości lub części grupypoprzezprowokujące,ekstrawaganckieza-chowania;

wykonawca – osoba lubiąca spokojną, do-brze zorganizowaną pracę, może dobrzerealizowaćzadania,którewymagajądługiejisystematycznejpracy,interesujesięszcze-gółamiijestdokładna;

ofiara–osobaposzukującapomocy iosób,którebędąjejpomagać,ciągleznajdujeja-kieśproblemy,bodziękinimzyskujeuwagęizainteresowanieinnych;

kontroler–madoskonalerozwiniętyzmysłobserwacji;wnaturalnysposóbkontrolujeto,cosiędzieje,ostrzegaipilnujeczygrupaprawidłowopracuje;

rzecznik innych – nie umie lub nie chce mówićo tym,naczymmuzależy,ukrywaswoje potrzeby w potrzebach innych wy-stępującwichimieniu,mimożeniktgodotegonieupoważniał;

cementującygrupę –osobadbającaotobyludziew zespole dobrze się z sobą czuli ifunkcjonowali;

spowiednik –uzyskujeuwagęinnychzwie-rzającsięzeswoichprywatnychproblemówispraw;

sędzia –to„mążzaufania”zespołu;ludziemuufająizwracająsiędoniegowceludo-konaniaistotnychrozstrzygnięć;

bierny–osoba takawycofuje sięzaktyw-nościnarzeczwykonywanegozadanialubaktywnościwspierającejpotrzebneprocesygrupowe;

ambasador –osoba,którareprezentujeze-spółnazewnątrz,dbaozaspokojenieinte-resówzespołu;

Źródło: TaraszkiewiczM.,NalepaK.F.;Zespół, praca zespołowa i praca w zespole; Materiały do samokształcenia, Trendy uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN luty/2007,s.46-47.

Zpowyższejtabeliwynika,żemenedżerwzespoleprojektowymmożepełnićrolepozytywneinegatywne.Proporcjewystępowaniapozytywnychrólzależąodspecyfikizadańiotoczenia,wktórymzespółdziała.Rolenegatywnepsująatmo-sferęwpracyiefektywnedziałaniezespołu.

Menedżerprojektutoosoba,którajestodpowiedzialnazaogólnąkoncepcję,planowanie,projektowanieirealizacjęprojektu.Jesttoosoba,któramonitorujepostępyiskuteczniewspółpracujezewszystkimiuczestnikamiprojektu.Dobrymenedżerprojekturobiwszystko,bydoprowadzićprojektdozamknięciawwy-znaczonymczasie iprzyokreślonejwysokościbudżetu.Menedżerprojektu jestdobrze zorganizowany i spokojny.


��

6. Podsumowanie

Podsumowując,możemystwierdzić,żedobrzewdrożonemechanizmypracyzespołowejmogą zarówno generowaćdodatkoweprzychodydlafirmy (z powo-dulepszejjakości,wydajności,pomysłowościiinnowacyjności),jakibyćźródłemoszczędności(lepszewykorzystaniedostępnychzasobów,mniejszestraty).

Dobrze dobrany zespół projektowy jest warunkiem osiągnięcia sukcesu w projekcie. Budowanie zespołu projektowego należy zaliczyć do kluczowychumiejętnościkierownikaprojektuisprowadzasiędookreśleniazakresuwyma-gań ikwalifikacjikażdegoz członkówzespołu,doboruodpowiednichosóborazintegracjizespołu.Wytworzeniewśródczłonkówzespołuprojektowegopoczuciaidentyfikacjizprojektem,czyliintegracjazespołu,jestważnymzadaniemkierow-nika projektu.

Bibliografia

AmerykA.(2011);Budowa efektywnego zespołu, http://www.taskbeat.pl/zarzadzanie-pro-jektami/2011/07/12/budowa-efektywnego-zespo%C5%82u[12.07.2011]

BattR.,DoellgastV.(2005);Groups, Teams, and the Division of Labor: Interdisciplinary Perspectives on the Organization of Work, [w:] The Oxford Handbook of Work and Or-ganization,NewYork,s.138-161.

BrzezińskaE.,Paszkowska-RogaczA.(2009);Człowiek w firmie: bez obaw i z ochotą,Difin,s77-79,82.

ButrynA.(2004);RolaLiderawzespoleprojektowym,[05.11.2004]s.11.DaligaM.(2011);Czym kierować się przy budowaniu zespołu projektowego?, http://www.

salesnews.pl/Advice.aspx?id=56,[29.09.2011].HesselbeinF.,ShinsekiE.K.(2004);CavanaghR.E.,Be, Know, Do: Leadership The Army

Way,SanFrancisco,s.87.KatzenbachJ.R.,SmithD.(1994);The Wisdom of Teams, HarperBusiness,NewYork,

s.45.KrokE.(2008);Zarządzanie zespołami,WydawnictwoOnepress.pl, s.22.MiniukM.(2011); Praca z ludźmi w projekcie,http://www.4pm.pl/artykul/praca_z_ludz-

mi_w_projekcie-72-258.html[29.09.2011]NewtonR. (2011);Poradnik menedżera projektu. Praktyczne narzędzia, techniki i listy

kontrolne,Wydawca:Edgard,s.74–75.PuszczH.,DąbrowskiŁ,ZaborekM.(2010);Zespoły po polsku, jak firmy działające na pol-

skim rynku podnoszą swoją efektywność pracy dzięki pracy zespołowej,Wydawnictwo:HELION,s.25,27,31.

SimsH.P.Jr.,Ch.C.Manz(1996);Company of Heroes: Unleashing the Power of Self-Lea-dership,NewYork,s.167.

KatarzynaSzymańska

��

SchmidtP.(2008a);Przyczyny porażek projektów,2008-10-23,07:14,http://www.nf.pl/Ar-tykul/8627

SchmidtP.(2008b);Zespół zarządzania projektem, http://pmanager.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=105&Itemid=57

[13.08.2008]SchermerhornJ.R.,Jr.,J.G.Hunt,R.N.Osborn(1997);Organizational Behavior, John

Wiley&Sons,Inc,NewYork,s.200–201.TaraszkiewiczM.,NalepaK.F.(2007);Zespół, praca zespołowa i praca w zespole; Mate-

riały do samokształcenia, Trendy uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN luty,s.8.

WestM.A.,MarkiewiczL.,ShiptonH.(2006);HRM for Team-Based Working, [w:] The Human Resources Revolution: Research and Practice, red. Burke R.J., Cooper C.L., Oxford,s.175.

http://goprojekt.pl/baza_wiedzy/strona/kierowanie_zespolem[29.09.2011]


��0

Jan Rusinek

��

ROCZNIK NAUKOWY WYDZIAŁU ZARZĄDZANIA W CIECHANOWIE 1-4(VI) 2012

INFORMATYKA I MATEMATYKA

RACHUNEK PRAWDOPODOBIEŃSTWA WSPOMAGADYDAKTYKĘ

[słowa kluczowe. zmienna losowa, schemat Bernoulliego, test, informatyzacjaprocesu dydaktycznego]

Streszczenie

W pracy wyniki z egzaminu testowego rozważane są jako zmienne losowei analizowane są rozkłady tych zmiennych. Na podstawie tej analizy zapropo-nowane są algorytmy oceniania testów.

1. Wstęp

Sprawdzanie wiedzy jest istotną częścią procesu dydaktycznego. Wiele eg-zaminów czy zaliczeń na różnym etapie edukacji przeprowadza się przy pomocytestów. Spotkać się można z zarzutem, że oceny oparte na teście zawierają ele-menty przypadkowości; można na przykład zdać egzamin mając szczęście, takjak w grze losowej. Jest to niewątpliwie prawda, ale czy egzaminy ustne prze-prowadzane „klasyczną metodą”, kiedy na przykład student otrzymuje jedno,dwa pytania nie zawierają elementu przypadkowości? Takie pytania zawszedotyczą tylko drobnej części wymaganego materiału. I może się zdarzyć, żestudent otrzyma pozytywną ocenę znając tylko tę „wylosowaną” część ma-teriału, ale może się również zdarzyć, że zna np. 80% materiału, a dostaniepytanie spośród pozostałych 20-tu procent.

W wypadku testów, przynajmniej tej drugiej „niesprawiedliwości” możnauniknąć obejmując testem całość lub większość materiału danego przedmiotui ustawiając odpowiednie progi ocen. Omówienie rodzajów pytań testowychz przedmiotów ścisłych można znaleźć np. w [5]. W pracach [3] i [4] są oma-wiane informatyczne narzędzia do tworzenia testów i przetwarzania wyników.

Element losowości przy każdym egzaminie, również testowym pozostaje(wyjąwszy przypadek, że student zna wszystkie odpowiedzi na wszystkie py-

1


��

Jan RusinekJan Rusinek

tania) i w związku z tym wydaje się rozsądne użyć do oceny wyników testuodpowiedniego aparatu rachunku prawdopodobieństwa.

W pracy tej chcielibyśmy zaproponować pewne algorytmy oceny testówwykorzystujące taki aparat oraz dzięki analizie przeprowadzonej symulacji za-proponować pewne jego udoskonalenia. W uproszczonej wersji algorytm zostałzaproponowany w [5].

Testy można podzielić na testy jednokrotnego i wielokrotnego wyboru.W tym artykule zaproponujemy algorytm dotyczący testu jednokrotnego wy-boru.

2. Proponowany algorytm

Przy teście jednokrotnego wyboru dokładnie jedna odpowiedż na każdepytanie jest prawdziwa.

Na egzaminach z matematyki pytania jednokrotnego wyboru wydają siębyć sensowne m.in. wtedy, gdy w pytaniu chodzi o podanie konkretnej liczbyz przeprowadzonego obliczenia. Premiujemy wówczas umiejętność wyboru po-prawnej metody rozwiązania, a redukujemy „kary” za błędy rachunkowe. Jeślibowiem w trakcie rozwiązania zostanie taki błąd zrobiony, to prawie na pew-no nie będzie prawdziwa żadna z odpowiedzi i student najprawdopodobniejzacznie tego błędu poszukiwać.1

Pierwszym naturalnym założeniem przy punktowaniu takiego testu po-winno być następujące:

Jeśli student zna prawidłową odpowiedź na dane pytanie i zakreśli ją,to otrzymuje jeden punkt. Wynika to z naturalnego wymogu, że osoba, któraprawidłowo odpowiedziała na wszystkie pytania w teście powinna uzyskać tylepunktów, ile było w teście pytań.

Jeśli natomiast nie zna odpowiedzi, to ma do wyboru: albo zrezygnowaćz odpowiedzi na to pytanie i nic nie zaznaczyć, albo zaznaczyć „losowo” i liczyćna szczęście.

Chcielibyśmy aby osoba „przyznająca się do niewiedzy” miała większeszanse na lepszy wynik niż osoba która skreśla zupełnie losowo. Aby ten efektuzyskać należy użyć rachunku prawdopodobieństwa.

Wprowadzamy oznaczenia:n — liczba pytań w teście,k — liczba odpowiedzi na pytanie,d — duże punkty, czyli liczba pytań z dobrze zaznaczoną odpowiedzią

1Niestety nie można wykluczyć, że zamiast tego zacznie szukać innej metody!

2

��

Rachunek prawdopodobieństwa wspomaga dydaktykę

m — małe punkty uzyskane z testu,z — liczba pytańze źle zaznaczoną odpowiedzią,b — liczba pytań z niezaznaczoną odpowiedzią,w — sumaryczna liczba punktów z testu.

Za prawidłowo zaznaczone całe pytanie uzyskujemy k małych punktów,za pytanie ze źle zaznaczoną odpowiedzią k− 2 małych punktów, a za pytaniez niezaznaczoną odpowiedzią k−1 małych punktów. Prowadzi to do równania

m = dk + z(k − 2) + b(k − 1).

Wstawiając b = n− d− z otrzymujemy

m = dk + z(k − 2) + (n− d− z)(k − 1).

Jeśli będziemy używać narzędzi informatycznych w postaci skanera i od-powiedniego oprogramowania omawianych w [3], to w wyniku „przepuszcze-nia” testów przez skaner uzyskamy dane w postaci dużych punktów (za pra-widłową odpowiedź za całe pytanie) i małych punktów (za prawidłowe zazna-czenie poszczególnych odpowiedzi). Czyli będziemy mieli dane liczby n, d i m.Wyliczając z tego z i b mamy

z = n(k − 1) + d−m,

orazb = n(2− k)− 2d+m.

Przyjmijmy, że za złą odpowiedź student otrzymuje x punktów za brakodpowiedzi y punktów.

W takim razie sumaryczna liczba punktów wyniesie

p = d+ x�n(k − 1) + d−m

+ y�n(2− k)− 2d+m

.

Najlogiczniej przyjąć y = 0, co oznacza, że za zupełny brak wiedzy nadany temat i przyznanie się do tego nie otrzymuje się ani żadnej nagrodyani kary. Innymi słowy student, który oddał „czystą kartkę” otrzymuje zeropunktów.

Wynik osoby, która nie skreśla losowo jest zdeterminowany, natomiastwynik osoby skreślającej losowo może być różny. Jest zatem zmienną losowąbędącą sumą punktów za poszczególne pytania. Ponieważ wartość oczekiwa-na sumy jest równa sumie wartości oczekiwanych, wystarczy rozważyć wartość

3

RachunekprawdopodobieństwawspomagadydaktykęRachunek prawdopodobieństwa wspomaga dydaktykę

m — małe punkty uzyskane z testu,z — liczba pytańze źle zaznaczoną odpowiedzią,b — liczba pytań z niezaznaczoną odpowiedzią,w — sumaryczna liczba punktów z testu.

Za prawidłowo zaznaczone całe pytanie uzyskujemy k małych punktów,za pytanie ze źle zaznaczoną odpowiedzią k− 2 małych punktów, a za pytaniez niezaznaczoną odpowiedzią k−1 małych punktów. Prowadzi to do równania

m = dk + z(k − 2) + b(k − 1).

Wstawiając b = n− d− z otrzymujemy

m = dk + z(k − 2) + (n− d− z)(k − 1).

Jeśli będziemy używać narzędzi informatycznych w postaci skanera i od-powiedniego oprogramowania omawianych w [3], to w wyniku „przepuszcze-nia” testów przez skaner uzyskamy dane w postaci dużych punktów (za pra-widłową odpowiedź za całe pytanie) i małych punktów (za prawidłowe zazna-czenie poszczególnych odpowiedzi). Czyli będziemy mieli dane liczby n, d i m.Wyliczając z tego z i b mamy

z = n(k − 1) + d−m,

orazb = n(2− k)− 2d+m.

Przyjmijmy, że za złą odpowiedź student otrzymuje x punktów za brakodpowiedzi y punktów.

W takim razie sumaryczna liczba punktów wyniesie

p = d+ x�n(k − 1) + d−m

+ y�n(2− k)− 2d+m

.

Najlogiczniej przyjąć y = 0, co oznacza, że za zupełny brak wiedzy nadany temat i przyznanie się do tego nie otrzymuje się ani żadnej nagrodyani kary. Innymi słowy student, który oddał „czystą kartkę” otrzymuje zeropunktów.

Wynik osoby, która nie skreśla losowo jest zdeterminowany, natomiastwynik osoby skreślającej losowo może być różny. Jest zatem zmienną losowąbędącą sumą punktów za poszczególne pytania. Ponieważ wartość oczekiwa-na sumy jest równa sumie wartości oczekiwanych, wystarczy rozważyć wartość

3

��


Tabela 1

xi 1 x

pi1k

k−1k

oczekiwaną zmiennej losowej opisującej punkty uzyskane za jedno losowo skre-ślane pytanie.

Prawdopodobieństwo losowego skreślenia poprawnej odpowiedzi wyno-si 1k , zaś prawdopodobieństwo skreśleniania odpowiedzi niepoprawnej wynosik−1k . Omawiana zmienna losowa jest zatem zmienną dwupunktową o rozkła-

dzie danym w tabeli 1:

Stąd wartość oczekiwana jest równa ([1])

1 · 1k+ xk − 1k.

Ma ona być nie większa niż wynik studenta, który nie zakreślił odpowiedziczyli niż 0, skąd wynika, że

x − 1k − 1

.

Ale nie zawsze będzie tak, że wybór odpowiedzi jest istotnie czysto lo-sowy. Zademonstrujemy to przykładzie.

PYTANIE 1. Rozważamy funkcję f(x) = 4x2−8x+5x−1 w przedziale otwartym

(0; 1). Wtedy funkcja ta w tym przedziale

A posiada minimum (NIE)

B jest ograniczona; (NIE)

C jest wypukła; (NIE)

D jest wklęsła; (TAK).

Przypuśćmy, że student zna algorytm wyznaczania ekstremów funkcji (np.[2]) i robi to następująco:

Oblicza pochodną funkcji otrzymując:

f (x) =4x2 − 8x+ 3(x− 1)2

.

Wyznacza miejsca zerowe pochodnej (rozwiązując równanie kwadratowe):x1 = 1

2 , x2 =32 .

4

��


Zauważa, że tylko x1 leży w rozważanym przedziale i wyznacza znak po-chodnej na prawo i na lewo od miejsca zerowego na przykład:

f (0,1) =0,04− 0,8 + 3(0,1− 1)2

> 0,

f (0,9) =3,24− 7,2 + 3(0,9− 1)2

< 0.

Wnioskuje z tego, że w punkcie 12 jest maksimum, zatem odpowiedź A jestfałszywa.

Nie wie natomiast, która odpowiedź z pozostałych jest prawdziwa.

Tym niemniej powinien on mieć większe szanse na lepszy wynik niż stu-dent, który skreśla wszystkie odpowiedzi zupełnie losowo.

Oznacza to, że jego wartość oczekiwana uzyskanych punktów za to pytaniepowinna być większa niż przy skreślaniu całkowicie losowym.

Rozważymy problem ogólniejszy. W pierwszym przypadku potrafimy wy-kluczyć u odpowiedzi, czyli „losujemy” spośród v = k − u, a w drugim u + 1odpowiedzi, zatem losujemy spośród v − 1.

Prawdopodobieństwo skreślenia poprawnej odpowiedzi wynosi w pierw-szym wypadku 1v , a niepoprawnej v−1v , zatem wartość oczekiwana jest równa

1 · 1v+ xv − 1v

Natomiast w drugim przypadku odpowiednio 1v−1 i v−2v−1 zatem wartość

oczekiwana wyniesie

1 · 1v − 1

+ xv − 2v − 1

.

Ta druga wartość ma być większa. Będzie to spełnione dla x < 1 zatemdla x < − 1

k−1 mamy żądany efekt.

Wydaje się jednak, że student, który potrafi wykluczyć przynajmniej jed-ną z odpowiedzi na dane pytanie powinien już być wyżej „oceniony” niż stu-dent, który nic na dane pytanie nie wie (niezależnie od tego czy się do tejniewiedzy przyznaje czy nie). Oznacza to, że wartość oczekiwana w tym wy-padku powinna być dodatnia, co oznacza, że musi być spełniona nierowność:

1 · 1k − 1

+ xk − 2k − 1

> 0,

5

Rachunekprawdopodobieństwawspomagadydaktykę

��


skąd

x > − 1k − 2

.

Ostatecznie otrzymujemy

x ∈− 1k − 2

;− 1k − 1

.

Im bardziej chcemy nagradzać za wiedzę pozwalającą wykluczyć przynaj-mniej jedną odpowiedź, tym bardziej x powinno być bliskie prawego końcatego przedziału.

W proponowanej w dalszej części pracy konkretnej implementacji oma-wianego algorytmu jest zaproponowane 11 stopniowe (s = 0, . . . , 10) „nagra-dzanie” za częściową wiedzę (jest to jednocześnie „zniechęcanie” do całkowicielosowego zaznaczania) odpowiadające wartości

x = − 1k − 1

− s10

1k − 2

− 1k − 1

.

Wykorzystując ten algorytm przeprowadziliśmy kilka symulacji i pokusi-liśmy się o pewne wnioski.

Przypuśćmy, że test składa się z 24 pytań i z 4 odpowiedzi na każde pyta-nie. Postulujemy, że od 12 punktów jest ocena dostateczna, od 14 dostatecznaplus, od 16 dobra, od 18 dobra plus i od 20 dobra. Przypuśćmy, że trzej studen-ci znają odpowiedzi na 12 pytań, przy czym student S0 na pozostałe nie wienic, student S1 potrafi w pozostałych wykluczyć jedną odpowiedź, a studentS2 potrafi wykluczyć 2 odpowiedzi.

Gdyby student pozostawił pozostałe pytania bez odpowiedzi, to uzyskałby12 punktów i ocenę dostateczną. Jeśli będzie skreślał losowo, to w zależnościod „szczęścia” uzyska od 12 do 24 dużych punktów. Oznaczmy przez ws wynikiwyliczone przy stopniu nagradzania s = 0, s = 1, s = 5 oraz s = 9.

Wszystkie te wielkości: d, z, m, wi (i = 0, 1, 5, 9) będą zmiennymi loso-wymi o rozkładach zależnych od tego, którego studenta rozważamy.

Wyznaczymy te rozkłady.

Aby uzyskać 12 + j, j = 0, 1, . . . , 12 dużych punktów (czyli aby d =12 + j) trzeba uzyskać i sukcesów w 12 próbach schematu Bernoulliego dlap = 1

4 w przypadku studenta S0, p = 13 w przypadku studenta S1 i p = 1

2w przypadku studenta S2. Biorąc pod uwagę wzór na prawdopodobieństwotakich zdarzeń b(p,N,K) =

�NK

pK(1 − p)N−K ([1]) otrzymujemy tabelę 2.

6

��


Dla łatwiejszej orientacji zaokrąglamy większe prawdopodobieństwa do dwóchmiejsc po przecinku, dlatego nie musi się wszystko sumować dokładnie dojedynki). Wartości danej zmiennej losowej umieszczamy w kolumnach.

Tabela 2

p0 p1 p2 d z m w0 w1 w5 w90,03 0,008 0,0002 12 12 72 8 7,8 7 6,20,13 0,05 0,003 13 11 74 9,33 9,15 8,42 7,680,23 0,18 0,016 14 10 76 10,67 10,50 9,83 9,170,26 0,21 0,05 15 9 78 12,00 11,85 11,25 10,650,19 0,24 0,12 16 8 80 13,33 13,20 12,67 12,130,10 0,19 0,19 17 7 82 14,67 14,55 14,08 13,620,04 0,11 0,23 18 6 84 16,00 15,90 15,50 15,100,011 0,05 0,19 19 5 86 17,33 17,25 16,92 16,580,0024 0,015 0,12 20 4 88 18,67 18,60 18,33 18,070,00035 0,0033 0,05 21 3 90 20,00 19,95 19,75 19,550,000035 0,0005 0,016 22 2 92 21,33 21,30 21,16 21,032 · 10−6 0,000045 0,003 23 1 94 22,66 22,65 22,58 22,516 · 10−8 2 · 10−6 0,0002 24 0 96 24,00 24,00 24,00 24,00

Analizując tę tabelkę można wydedukować, że chyba dobrym stopniem„nagradzania” jest 1 (ale 0 też wygląda sensownie). Przy takim wyborze stu-dent, który zaznaczył poprawnie 12 pytań, a pozostałe zostawił puste ma 12punktów i ocenę dostateczną. Natomiast student S0, który zupełnie losowozanacza pozostałe 12 odpowiedzi z prawdopodobieństwem 0,65 uzyska liczbępunktów niższą niż 12, a więc nie zaliczy egzaminu, z prawdopodobieństwem0,19 uzyska liczbę punktów pomiędzy 12 i 14, czyli dostanie ocenę dostatecz-ną, z prawdopodobieństwem 0,14 uzyska co najmniej 14 punktów, czyli ocenęwyższą niż dostateczna, w tym z prawdopodobiństwem zaledwie 0,0142 liczbępunktów co najmniej 16, czyli ocenę dobrą lub wyżej.

Student S1, który potrafi wykluczyć w 12 pytaniach jedną odpowiedźz prawdopodobieństwem 0,45 uzyska mniej niż 12 punktów, z prawdopodo-bieństwem 0,21 pomiędzy 12 i 14 punktów oraz z prawdopodobieństwem 0,39wynik co najmniej 14 punktów (ocena co najmniej 3+) w tym z prawdopodo-bieństwem 0,06 ocenę dobrą (co najmniej 16 punktów).

Student S2, który potrafi wykluczyć w 12 pytaniach dwie odpowiedziz prawdopodobieństwem 0,07 uzyska mniej niż 12 punktów, z prawdopodo-bieństwem 0,21 pomiędzy 12 i 14 punktów oraz z prawdopodobieństwem 0,80

7


��


wynik co najmniej 14 punktów (ocena co najmniej 3+) w tym z prawdopodo-bieństwem 0,38 ocenę co najmniej dobrą (co najmniej 16 punktów).

Zapiszmy te dane w poniższej tabeli dające rozkład zmiennej losowej Oodpowiadającej ocenom. W pierwszym wierszu podane są zdarzenia, w na-stępnych ich prawdopodobieństwa.

Tabela 3

O 2 3 3,5 4 4,5 5Dla S0 0,65 0,19 0,15 0,011 0,003 0,00004Dla S1 0,39 0,23 0,30 0,048 0,019 0,00054Dla S2 0,07 0,12 0,42 0,19 0,19 0,019

W następnej symulacji zakładamy, że studenci S0, S1 i S2 znają odpowie-dzi na 13 pytań, a w pozostałych potrafią analogicznie odrzucić odpowiedniojedną i dwie odpowiedzi. Wyniki otrzymujemy w tabelach. Ograniczamy sięod tej chwili do przypadku s = 1:

Tabela 4

P0 P1 P2 d w10,04 0,012 0,0005 13 9,150,15 0,06 0,005 14 10,500,26 0,16 0,03 15 11,850,26 0,24 0,08 16 13,200,17 0,24 0,16 17 14,550,08 0,17 0,23 18 15,900,03 0,08 0,23 19 17,250,006 0,03 0,16 20 18,600,001 0,007 0,08 21 19,950,0001 0,0012 0,03 22 21,308 · 10−6 0,00012 0,005 23 22,652 · 10−7 6 · 10−6 0,0005 24 24,00

A oto tabela 5 analogiczna do tabeli 3 prezentująca rozkład zmiennejlosowej O.

Widzimy, że w tym wypadku student S2 ma duże szanse „poprawić” sięna ocenę dobrą a nawet na dobrą plus.

W kolejnej symulacji zakładamy, że studenci S0, S1 i S2 znają odpowiedzina 16 pytań.

8

��


Tabela 5

O 2 3 3,5 4 4,5 5Dla S0 0,45 0,26 0,25 0,03 0,001 0,0001Dla S1 0,23 0,24 0,40 0,12 0,003 0,00013Dla S2 0,033 0,08 0,39 0,39 0,11 0,0,03

Tabela 6

P0 P1 P2 d w10,10 0,04 0,004 16 13,200,27 0,16 0,03 17 14,550,31 0,27 0,11 18 15,900,21 0,27 0,22 19 17,250,09 0,17 0,27 20 18,600,023 0,07 0,22 21 19,950,004 0,02 0,11 22 21,300,0004 0,002 0,03 23 22,650,000015 0,00015 0,004 24 24,00

Analizując tę sytuację widzimy po pierwsze, że nie można sobie pogorszyćoceny poniżej 3. Student S0, czyli ten, który skreśla pozostałe 8 pytan zupełnielosowo ma prawdopodobieństwo 0,68, że sobie „pogorszy” ocenę, a tylko 0,15,że sobie poprawi. Student S2 prawdopodobieństwo 0,43, że sobie pogorszya 0,26, że poprawi. To na pierwszy rzut oka wygląda na sprzeczność z zało-żeniem, że studentowi temu powinno się już opłacić zaznaczać odpowiedzi.Jednak sprzeczności w tym nie ma. Liczba punktów wyliczona za 18 dużychpunktów jest minimalnie pod granicą 16 punktów, od której hipotetycznie jeststawiana ocena dobra. Gdyby minimalnie zmodyfikować tę granicę np. na 15,90to już te prawdopodobieństwa byłyby odpowiednio 0,19 i 0,26 i już „opłaciło-by się” zaznaczać odpowiedzi. Natomiast student S2 ma prawdopodobieństwo0, 63, że ocenę poprawi, natomiast tylko 0,18, że pogorszy.

We wszystkich trzech symulacyjnych sytuacjach widzimy, że studenci S1i S2, którzy zaryzykują mogą zostać ukarani za „brak szczęścia”. W wypadkudwóch pierwszych symulacji prawdopodobieństwo, że wynik będzie niższy niż12 punktów wydaje się zbyt duże. Sugeruje to wprowadzenie pewnej korekty,np. że za 50% dużych punktów otrzymuje się ocenę dostateczną niezależnieod liczby punktów wyliczonych po zastosowaniu proponowanego algorytmu.Można też ustawić dolną granicę na ocenę dostateczną na 11,85 punktów,

9


��0


Tabela 7

O 3 3,5 4 4,5 5Dla S0 0,10 0,58 0,21 0,11 0,04Dla S1 0,04 0,43 0,27 0,24 0,02Dla S2 0,004 0,14 0,22 0,49 0,14

wtedy prawdopodobieństwo „pecha” w wypadku studenta S1 wyniesie tylko0,18, a studenta S2 wyniesie 0,02, albo wręcz ustawić tę granicę na 10,50 –wtedy te prawdopodobieństwa wyniosą odpowiednio 0,05 i 0,0032.

Oczywiście nie zawsze będziemy mieli do czynienia ze studentami dokład-nie typu S0, S1 i S2. Zwykle student niektóre zadania rozwiąże całkowicie po-prawnie, niektóre zostawi nierozwiązane, a co do niektórych nie będzie pewienodpowiedzi, ale postanowi zaryzykować. Rozpatrzmy na przykład studenta,który zna odpowiedzi na 12 pytań, z pozostałych dwunastu zostawi nieza-kreślonych 4, w 3 zaryzykuje nie znając nic, w dalszych trzech zaryzykujei potrafi wykluczyć jedną odpowiedź i w ostatnich dwóch zaryzykuje potrafiącwykluczyć dwie odpowiedzi. Zmienna losowa d opisująca zdobyte przez niegoduże punkty może przyjmować wartości od 12 do 20 punktów, przy czym naprzykład aby uzyskać 14 punktów musi „trafić” 2 razy. Prawdopodobieństwotakiego zdarzenia wyniesie więc

b14 , 3, 0

· b13 , 3, 0

· b12 , 2, 2

+ b14 , 3, 0

· b13 , 3, 1

· b12 , 2, 1

+b14 , 3, 0

· b13 , 3, 2

· b12 , 2, 0

+ b14 , 3, 1

· b13 , 3, 0

· b12 , 2, 1

+b14 , 3, 1

· b13 , 3, 1

· b12 , 2, 0

+ b14 , 3, 2

· b13 , 3, 0

· b12 , 2, 0

≈ 0, 27.

Jak widzimy wyliczenie pełnego rozkładu zmiennej d jest dosyć żmud-ne. Na szczęście autor mógł posłużyć się gotowym programikiem napisanymw pascalu dwadzieścia parę lat temu do celów dydaktycznych i szczęśliwiezachowanym. Oto on:

var nn,k1,k2,k3,n1,n2,n3,j,i,n,k,l:integer;x,y,h,g,e,f,a,b,c,d,p1,p2,p3:real;plik:text; aa:array[0..100] of real;function bin(var n,k:integer; p:real):real;begin a:=0; for i:=1 to n dobegin a:=a+ln(i);end; b:=0;for i:=1 to k do begin b:=b+ln(i);end; c:=0;

10

��


for i:=1 to n-k do begin c:=c+ln(i);end;d:=a-b-c;e:=k*ln(p);f:=(n-k)*ln(1-p);g:=d+e+f;bin:=exp(g);end;beginassign(plik,’wyniki’); rewrite(plik);writeln(’podaj n1,n2,n3’);read(n1,n2,n3); nn:=n1+n2+n3;writeln(’podaj p1,p2,p3’); read(p1,p2,p3);for k1:=0 to 100 do beginaa[k1]:=0;end;for k1:=0 to n1 do beginfor k2:=0 to n2 do beginfor k3:=0 to n3 do beginx:=bin(n1,k1,p1)*bin(n2,k2,p2)*bin(n3,k3,p3);for l:=0 to nn do beginif k1+k2+k3=l then begin aa[l]:=aa[l]+x;end;end;end;end;end;for l:=0 to nn do beginwriteln(plik,l,’--’,aa[l]:4:6);end.

Wystarczyło go uruchomić, wybrać n1 = 3, n2 = 3, n3 = 2, p1 = 0.25,p2 = 0.333333333, p3 = 0.5 otrzymując plik wyniki w postaci2

0--0.0312501--0.1406252--0.2682293--0.2837094--0.1824365--0.0732066--0.0179407--0.0024598--0.000145.2Do otrzymania poprzednich rozkładów też można było użyć tego programu wstawiając:

dla studenta S0: n2 = n3 = 0 oraz n1 = 12 w symulacji 1, n1 = 11 w symulacji 2, n1 = 8w symulacji 3; dla studenta S1: n1 = n3 = 0 oraz n2 = 12 w symulacji 1, n2 = 11 w symulacji2, n2 = 8 w symulacji 3; dla studenta S2: n1 = n2 = 0 oraz n3 = 12 w symulacji 1, n3 = 11 wsymulacji 2, n3 = 8 w symulacji 3. Ale można też było skorzystać z arkusza kalkulacyjnego,który „obsługuje” rozkład Bernoulliego.

11


��


Łatwo stąd otrzymujemy potrzebny rozkład: prezentujemy go w poniższejtabeli (podobnie jak poprzednio zaokrąglamy prawdopodobieństwa):

Tabela 8

S 12 13 14 15 16 17 18 19 20p 0,03 0,14 0,27 0,28 0,18 0,07 0,02 0,002 0,0001

Student, który zdobył d dużych punktów ma małych punktów

4d+ 3 · 4 + 2 · (24− 4− d).

Wtedy rozkłady odpowiadające małym punktom oraz wynikowi wyglądająnastępująco:

Tabela 9

m 76 78 80 82 84 86 88 90 92w1 9,20 10,55 11,90 13,25 14,60 15,95 17,30 18,652 20,00p 0,03 0,14 0,27 0,28 0,18 0,07 0,02 0,002 0,0001

A oto rozkład odpowiadający ocenom przy postulowanych progach:

Tabela 10

Oceny 2 3 3,5 4 4,5 5p 0,44 0,28 0,25 0,02 0,002 0,0001

Ten przykład potwierdza, że wydaje się zasadne wprowadzenie propono-wanej wcześniej korekty.

Poniżej prezentowany jest program napisany w TeX-u, wyliczający wszyst-kie możliwe wyniki dla danych n, k i s. Warto zwrócić uwagę na polecenie\usun dzięki któremu długość może być wykorzystywana jako ułamek dzie-siętny oraz \uSUN zaokrąglająca te ułamki do dwóch miejsc po przecinku.

\documentclass{article}\usepackage{ifthen}\usepackage{multicol}\newdimen\wynik\newcount\stp\newcount\duze\newcount\male\newcount\zle\newcount\ilepyt\newcount\ileodp\newcount\mini\newcount\aa

12

��


\newcount\maks\newdimen\xx\newdimen\xy\newcount\xw\newcount\xv\newcount\xu\def\uSUN#1.#2#3#4#5#6#7;;{#1{,}#2#3}\def\usunpt{\expandafter\USUN\the}{\catcode‘p=12 \catcode‘t=12\gdef\USUN#1pt{\uSUN#1{}{}{}{}{}{}{};;}}\begin{document}\aa=0\whiledo{\aa<40}{\immediate\write16{ }\advance\aa1}\immediate\write16{Podaj liczbe pytan - n}\read-1 to\ilepyt\immediate\write16{Podaj liczbe odpowiedzi na pytanie - k}\read-1 to\ileodp\immediate\write16{Podaj stopien zniechecaniado losowego skreslania - s(0-10)}\read-1 to\stp\aa=\ileodp\advance\aa-2\xx=1pt\xy=1pt\divide\xx-\aa\xy=1pt{}\advance\aa1\divide\xy\aa\advance\xx\xy\multiply\xx\stp\divide\xx10\xy=1pt\divide\xy-\aa\advance\xx\xy\def\wylicz#1#2{\duze=#1\male=#2{}\zle=\ilepyt\multiply\zle\aa\advance\zle\duze\advance\zle-\male\wynik=\duze pt\xy=\xx\multiply\xy\zle\advance\wynik\xy}\xw=-1\whiledo{\xw<\ilepyt}{\advance\xw1\mini=\ileodp\multiply\mini\xw\xv=\ilepyt\advance\xv-\xw\xu=\ileodp\advance\xu-2\multiply\xv\xu\advance\mini\xv

13


��


\maks=\mini\advance\maks\ilepyt\advance\maks-\xw\xu=\mini\advance\xu-1\columnseprule=0.4pt\begin{multicols}{6}\parindent=0em\par\whiledo{\xu<\maks}{\advance\xu1\wylicz{\xw}{\xu}$w({\bf\the\duze,\the\xu)= \usunpt\wynik$\\}\end{multicols}}\end{document}

Po skompilowaniu go dla n = 10, k = 4, s = 1 otrzymamy wydruk(w(d,m) oznacza wyliczony wynik dla d dużych i m małych punktów.

w(0, 20) = −3,49w(0, 21) = −3,14w(0, 22) = −2,79w(0, 23) = −2,44w(0, 24) = −2,09w(0, 25) = −1,74w(0, 26) = −1,39w(0, 27) = −1,04w(0, 28) = −0,69w(0, 29) = −0,34w(0, 30) = 0,0w(1, 22) = −2,14w(1, 23) = −1,79w(1, 24) = −1,44w(1, 25) = −1,09w(1, 26) = −0,74w(1, 27) = −0,39

w(1, 28) = −0,04w(1, 29) = 0,30w(1, 30) = 0,65w(1, 31) = 1,0w(2, 24) = −0,79w(2, 25) = −0,44w(2, 26) = −0,09w(2, 27) = 0,25w(2, 28) = 0,60w(2, 29) = 0,95w(2, 30) = 1,30w(2, 31) = 1,65w(2, 32) = 2,0w(3, 26) = 0,55w(3, 27) = 0,90w(3, 28) = 1,25w(3, 29) = 1,60

w(3, 30) = 1,95w(3, 31) = 2,30w(3, 32) = 2,65w(3, 33) = 3,0w(4, 28) = 1,90w(4, 29) = 2,25w(4, 30) = 2,60w(4, 31) = 2,95w(4, 32) = 3,30w(4, 33) = 3,65w(4, 34) = 4,0w(5, 30) = 3,25w(5, 31) = 3,60w(5, 32) = 3,95w(5, 33) = 4,30w(5, 34) = 4,65w(5, 35) = 5,0

w(6, 32) = 4,60w(6, 33) = 4,95w(6, 34) = 5,30w(6, 35) = 5,65w(6, 36) = 6,0w(7, 34) = 5,95w(7, 35) = 6,30w(7, 36) = 6,65w(7, 37) = 7,0w(8, 36) = 7,30w(8, 37) = 7,65w(8, 38) = 8,0w(9, 38) = 8,65w(9, 39) = 9,0w(10, 40) = 10,0

Jeśli zdecydujemy się na wprowadzenie proponowanej powyżej korektyw postaci dolnej granicy dużych punktów, za które egzamin jest zaliczony nie-zaleznie od końcowych wyliczeń, należy kod uzupełnić w odpowiednich miej-scach o następujące linie:

\newcount\minim

14

��


\newdimen\minimp\immediate\write16{Podaj minimalna granice duzychpunktow za ktora jest zaliczenie}\read-1 to\minim\minimp=\minim pt\ifnum\duze<\minim{}\else\ifdim\wynik<\minimp\wynik=\minimp\else\fi\fi

Po wprowadzeniu tych linii otrzymamy dla takich samych danych (n = 10,k = 4, s = 1) następujący wydruk:

w(0, 20) = −3,49w(0, 21) = −3,14w(0, 22) = −2,79w(0, 23) = −2,44w(0, 24) = −2,09w(0, 25) = −1,74w(0, 26) = −1,39w(0, 27) = −1,04w(0, 28) = −0,69w(0, 29) = −0,34w(0, 30) = 0,0w(1, 22) = −2,14w(1, 23) = −1,79w(1, 24) = −1,44w(1, 25) = −1,09w(1, 26) = −0,74w(1, 27) = −0,39

w(1, 28) = −0,04w(1, 29) = 0,30w(1, 30) = 0,65w(1, 31) = 1,0w(2, 24) = −0,79w(2, 25) = −0,44w(2, 26) = −0,09w(2, 27) = 0,25w(2, 28) = 0,60w(2, 29) = 0,95w(2, 30) = 1,30w(2, 31) = 1,65w(2, 32) = 2,0w(3, 26) = 0,55w(3, 27) = 0,90w(3, 28) = 1,25w(3, 29) = 1,60

w(3, 30) = 1,95w(3, 31) = 2,30w(3, 32) = 2,65w(3, 33) = 3,0w(4, 28) = 1,90w(4, 29) = 2,25w(4, 30) = 2,60w(4, 31) = 2,95w(4, 32) = 3,30w(4, 33) = 3,65w(4, 34) = 4,0w(5, 30) = 5,0w(5, 31) = 5,0w(5, 32) = 5,0w(5, 33) = 5,0w(5, 34) = 5,0w(5, 35) = 5,0

w(6, 32) = 5,0w(6, 33) = 5,0w(6, 34) = 5,30w(6, 35) = 5,65w(6, 36) = 6,0w(7, 34) = 5,95w(7, 35) = 6,30w(7, 36) = 6,65w(7, 37) = 7,0w(8, 36) = 7,30w(8, 37) = 7,65w(8, 38) = 8,0w(9, 38) = 8,65w(9, 39) = 9,0w(10, 40) = 10,0

W pracy [4] omawiany jest program do przetwarzania wyników testurównież napisany w TeX-u. Wystarczy ten program uzupełnić odpowiednioo powyższy kod otrzymując gotowe wyniki z zastosowaniem proponowanegoalgorytmu.3

3Można jeszcze ten program uzupełnić o wyliczenia dostosowujące progi ocen pozytyw-nych do wymagań sugerowanych przez Europejski System Transferu i Akumulacji Punktów(ECTS) ([6]) to znaczy po 10% ocen A i E (u nas 5 i 3), po 25% ocen B i D (u nas 4,5 i 3,5)oraz 30% ocen C (u nas 4).

15


��


3. Podsumowanie

Przedstawiona propozycja obliczania wyników z pewnością nie jest jedy-ną i niekoniecznie musi być najlepsza. Bezkrytyczne stosowanie jakiegokolwiekalgorytmu do oceniania wyników egzaminu niesie niebezpieczeństwo, że ktośmoże zostać skrzywdzony. Zawsze ostateczną decyzję o metodzie oceniania,czy ustawieniu progów ocen musi podejmować egzaminator biorąc pod uwagęróżne aspekty: jak trudność i stopień skomplikowania zadań, czas egzaminu,możliwość korzystania z pomocy, wzmiankowany w przypisie postulowany roz-kład itp. Użycie metody informatycznej pozwala szybko modyfikować np. pro-gi ocen w trakcie przetwarzania wyników egzaminu. Nie zawsze egzaminatorprzed egzaminem prawidłowo oceni skalę trudności zadań i może pojawić siękonieczność obniżenia lub podwyższenia wcześniej zakładanych wymogów.

[1] Krysicki W., Bartos J., DyczkaW., Królikowski K, Wasilewski W, (2000);Rachunek prawdopodobieństawa i statystyka matematyczna w zadaniach,PWN

[2] Krysicki W., Włodarski L. (2000), Analiza matematyczna w zadaniach,PWN

[3] Rusinek J., (2007); Algorytm permutowania w TeX-u zastosowany doinformatyzacji procesu egzaminacyjnego, „Rocznik Naukowy WydziałuZarządzania w Ciechanowie”, 1-4 (I), (153-174)

[4] Rusinek J., (2008); Pliki do odczytu i zapisu w TeX-u – zastosowanie doprzetwarzania wyników egzaminu , „Rocznik Naukowy Wydziłu Zarzą-dzania w Ciechanowie”, 1-2 (II), (107-124)

[5] Rusinek J., (2009); Testy egzaminacyjne z matematyki, „Rocznik Nauko-wy Wydziału Zarządzania w Ciechanowie”, 3-4 (III), (101-111)

[6] (2009); Europejski System Transferu i Akumulacji Punktów, przewodnikużytkownika, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacjiekspercibolonscy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/przewodnik ECTS 2009 pol.pdf

16

��

PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

Lidia Białoń

OKSIĄŻCEJOHNAC.BOGLE–DOŚĆ. PRAWDZIWEMIARYBOGACTWA,BIZNESUIŻYCIA1

[słowa kluczowe:ekonomia,koniunktura,modeledziałalnościbiznesowej,ety-ka, kryzys]

Streszczenie

NakłademPolskiegoTowarzystwaEkonomicznegowWarszawieukazałasięw2009rokuksiążkaJohnaC.BoglepodtytułemDość. Prawdziwe miary boga-ctwa, biznesu i życia(przekład–AnnaGąsior-Niemiec).Treśćksiążkiopartajestnabogatymdoświadczeniuautora,założycielaznanegofunduszuinwestycyjne-go„TheVanguardGroup”funkcjonującegododziś.Wksiążceporuszonowątkifunkcjonowaniawspółczesnychfirm,zwracającszczególnąuwagęnapewnewy-naturzeniazwiązanezrachunkiemekonomicznym,awkonsekwencjizidenty-fikacjąefektów,podająctakżeprzyczynętegostanurzeczy.Wątkiteprzeplatanesądoświadczeniamiżyciowymiautora,wszczególnościwzakresieposzukiwaniaiznajdowaniaprawdziwych„diamentówżycia”.

* * *

Przedmiotem rozważań autora jest gospodarka amerykańska, gospodarkaopartagłównienaoperacjachfinansowych.Gospodarkatawistociepomniejszarealnąwartośćwytworzonąprzezprzedsiębiorstwa.Problemtenjestniezwykleistotnytakżezteoretycznegopunktuwidzenia.Autorpodkreśla,żejesttopewnazasłonaniewiedzy.Niktniepodjąłsięnaukowejanalizyproblemu,któryomówio-

1 JohnC.Bogle;Dość. Prawdziwe miary bogactwa, biznesu i życia, Wyd.PTEWar-szawa2009(tytułoryginału:Enought.TrueMeasuresofMoney,BusinessandLife.NewJersey2009).


��

nyzostał jedyniewartykuleopublikowanymwpołowie2008rokuwJurnal of Finance.Szerszaanalizamogłabyprzyczynićsiędowzrostuefektywnościsyste-mufinansowego.Autorobawiasię,żetrwanietakiejsytuacjimożedoprowadzićdo upadku kapitalizmu.

JohnC.Boglewwynikuprowadzonychanaliz i bogategodoświadczeniawsektorze finansów formułuje generalny wniosek, iż „nigdy tak wiele nie byłopłaconeza takmało”.Współczesnykryzys tłumaczymiędzy innymi faktem, iżcorazwiększeznaczeniewrzeczywistościgospodarczejmaobrót„papierami”wy-tworzonymiprzezsystemfinansowyinazywanych„innowacjamifinansowymi”,aniżeliwytwarzanierealnych,materialnychproduktów,zaspokajającychrealnepotrzebyczłowieka.Autorzauważawielezagrożeń,nierównowaginieprawidło-wościorazpodejmujepróbęichusystematyzowaniawpostacidekaloguprzestrógzawartychwdziesięciurozdziałachksiążki:

1. Zadużokosztów,zamałowartości, 2. Zadużospekulacji,zamałoinwestowania, 3. Zadużozłożoności,zamałoprostoty, 4. Zadużowyrachowania,zamałozaufania, 5. Zadużokomercji,zamałoprofesjonalizmu, 6. Zadużokupczenia,zamałoodpowiedzialności, 7. Zadużomenedżeryzmu,zamałoprzywództwa, 8. Zadużokoncentracjinarzeczach,zamałonazobowiązaniach, 9. ZadużowartościXXIwieku,zamałowartościzXVIIIwieku,10. Zadużosukcesu,zamałocharakteru.Wymienionykatalognierównowagautorpodzieliłnatrzyczęści:III. Pieniądze(rozdziały1,2,3),III. Biznes(rozdziały4,5,6,7),III. Życie(rozdziały8,9,10).DlaWydziału Zarządzania rozwiązania zawartewewszystkich rozdziałach

sąważne,jednakrozdziałyczęścidrugiejsąszczególnieistotne;toteżwdalszejczęściprezentacjiksiążkizwrócononaichzawartośćszczególnąuwagę.Wartoteżpodkreślić,iżwymienionyprzezJ.C.Bogledekalogprzestróg(wgE.Mączyńskiej–autorkisłowawstępnegodowydaniapolskiego)jestgłębokąkrytykądestruk-cyjnejchciwościikrótkowzroczności.Chociażpowstałonnabaziedoświadczeńamerykańskich,tomawymiarogólnoświatowyiogólnoludzkiprzezcowznacz-nymstopniudotyczyteżrealiówpolskich.

Wymienionenierównowagisąoczywiściezmiennewczasie,adążeniedoichzanikania, a tym samymdo zapobiegania ich szkodliwymwpływomna rozwójspołeczno – gospodarczy może prowadzić do powstania nowych nierównowag.

Lid ia Bia łoń

��

Przyznaćteżtrzeba(zaP.F.Druckerem–ekonomistaamerykański,autorwielupodręcznikówzzakresuzarządzania),żewystępującenierównowagisąbodźcempostępu.J.C.Bogleostrzega,żenierównowaganiemożezamieniaćsięwwynisz-czającądestrukcję,atrwałanierównowagamożespowodowaćrównowagęsyste-mową.Możnateżdodać(zaL.Thurowem–autoremPrzyszłość kapitalizmu),iż„gatunek”,którydominowałmożezostaćzastąpionyprzezinny.Systemfinanso-wywopiniiJ.C.Boglapowodujestałąnierównowagęwewspółczesnymświecie,wktórympośrednicyhandlująkawałkamipapierów,a„zbytwieluspośródnasjużchybanicniewytwarza”.Dodatkowokosztyautomatycznierosnąwrazztwo-rzeniem bardzo skomplikowanych instrumentów pochodnych (derywatów), co zkoleipowodujeodrywanieprzepływówfinansowychodoperacyjnychprocesówrealnych.Wkonsekwencjimożetostanowićzarodekkryzysu.Autorpodkreśla,iżgospodarkaamerykańskatogospodarkaopartanafinansach,cozdefinicjipo-mniejszawartośćwytworzonąprzezprzedsiębiorstwaprodukcyjne(s.29-47).

Wwynikuwnikliwej analizy J.C.Bogle doszedł downiosku, że koszty sy-stemu finansowego są obecnie tak wysokie głównie dlatego, że zrezygnowano ztradycyjnychstandardówinwestowania.Kosztytenazywa„wielogłowąhydrą”.Autor zalicza do nich opłaty transakcyjne płynące do kas domówmaklerskich ibankówinwestycyjnych,atakżepośrednionawynagrodzeniadlaobsługującychjebankówdepozytariuszyiwszelkichinnych„ułatwiaczy”.Dodatkowodokosz-tówtychautorzaliczawynagrodzeniadladoradcówfinansowychorazinnekosztypośrednictwafinansowego,któreciąglerosną.Obciążeniakosztamipośrednictwafinansowegopowodująznaczneobniżeniezyskówinwestorów,którzyotrzymujątozaconiepłacą.

Nieulegajednakwątpliwości,żesystemfinansowyułatwiaoptymalnąaloka-cjękapitału,umożliwiaefektywneinterakcjemiędzykupującymiisprzedającymiorazzapewnianadzwyczajnąpłynność.Systemfinansowywzmacniatakżezdol-nośćjednychdozbijaniakapitałunadyskontowaniuwartościprzyszłychstrumie-nigotówkowych,innymnatomiastumożliwianabywanieprawdotychstrumieni.Stwarzanepochodneinstrumentyfinansowe(derywaty)umożliwiająinwestorompodejmowaniedodatkowegoryzykalubpozbywaniasięgo(przezprzekazywaniegona innych).Powstaje jednakpytanieczykosztyuzyskaniatychkorzyścinieprzewyższająichwartości.

Innowacjew postaci derywatówwzbogacają niewątpliwie sektor finansowyo wysokie prowizje. Jednak zbyt wysoko oceniane instrumenty pochodne, pod względembezpieczeństwainwestycyjnegomogądoprowadzićdokatastrofywbi- lansach tych, którzy je nabyli pozostając tym samym ze stosem makulatury wręku.Wśródnichmogąsiętakżeznaleźćbankowcyimaklerzy,którzywytwa-

Oks iążce JohnaC. Bogle – DOŚĆ

��0

rzająisprzedająpochodneinstrumentykredytowe.Stratymogąponieśćrównieżemeryci, gdyż fundusze emerytalne są zarządzane przez bankowców. Równieżmarketingproduktówfinansowychpowodujeprzyspieszenieobiegupapierówfi-nansowych,generujekosztynatomiastnieprzynosirealnychwartości.

J.C.Boglekonstatuje,iżfunkcjonujecorazwięcejprzedsiębiorstw,które„li-czą”aniewytwarzają,cooznaczawefekcietryumfwyrachowanianadzaufaniem.Brakrównowagimiędzyzaufaniem,awyrachowaniemprowadzidodewaluacjiwieluwartości.Autorszczegółowowyjaśniatenproblemnaprzykładziefunduszyotwartych.Konkluduje,iżwbranżytejpowinnobardziejcenićsięideęodpowie-dzialnościodpraktyki„kupczenia”.Doideitychzalicza:1. Uczciwenaliczaniekosztów–kosztyobsługifunduszysą50%wyższeaniżeli

50lattemu–oznaczatowyższezyskidlazarządzającychfunduszamianiżelidlainwestorów(trendpowinienbyćodwrotny).

2. Służenie inwestorowiprzez całe życie – technicznie jest tomożliwe jednakoferowane olbrzymie menu funduszowe wymuszają na inwestorach ciągłeprzemieszczanieichśrodkówinwestycyjnych.Powodujetoczęstozamiesza-niewśróduczestnikówfunduszycomożeprowadzićdonadmiernegozadłuże-niasięinwestorów.Jednakżenazmiennymrynkuaż45%osóbodchodzącychzrynkupracywycofujeswojepieniądzezinwestycji.

3. Długoterminoweinwestowanie–przestawieniesiębranżyfunduszyz„histo-rycznej”,długiejperspektywy inwestycyjnejnaperspektywękrótkiej sprze-daży jest szkodliwe z punktuwidzenia inwestowania.Będzie to powrót dodemokratycznego kapitalizmu.

4. Służeniedługoterminowyminwestorom–zamiastwąskosprofilowanychpro-duktów,branżamusidostarczyćofertęszerzejzdywersyfikowanychfunduszyotwartych,przypominającychrachunkipowiernicze,wktórychudziałymoż-nazakupićitrzymać„nazawsze”.

5. Inwestorzy„zakierownicą”– inwestorównależywłączyćwzarządzanienapoziomie strategicznym, comiędzy innymi wyeliminuje konflikt interesówmiędzyzarządemfunduszuaudziałowcami(inwestorami).

J.C.Bogleuważa,iżwgruncierzeczychodziokoniecznośćtworzeniafirminwestycyjnych,które sobą coś reprezentująanie są tylkohurtowniami,prze-twórniami funduszowymi lub „producentami” produktów finansowych. Autorzastanawia się conależyuznać za sukceswpraktyce.Sukcesdefiniowany jestw kategorii dolarów, którymi fundusze zarządzają, przepływów gotówkowych,udziałówwrynkuiliczbynowo-otwartychrachunkówinwestycyjnych.

Lid ia Bia łoń

��

Sukcestrudnodefiniowaćwtakichkategoriachjak:• jakośćusługidostarczenieinwestoromnależnegoimudziałuwzyskach

„łaskawie”przynoszonychprzezrynkifinansowe,• charakteriwartośćmanifestowanawnaszychfirmachuwidaczniającasię

wczynach,nietylkowsłowach,• sukceszależyodpodtrzymywaniawiarywludziach,którzyzaufalinami

powierzyliswecennedolary,azarazpotemdowzięciasiędo„zarabiania”,awięckażdegodziałaniaopartegonautrzymaniuichzaufania.

Osobistym celem autora jest stworzenie firmy, której znakiem rozpoznaw-czym jest ideaodpowiedzialności i zasada troskiopowierzone jejdobra.Autoruważatęzasadęjakokluczdoprzyszłości(jeżelitazasadaniebędzieprzestrzega-nafirmazbankrutuje).

JednąznierównowagwymienionąprzezJ.C.Boglejestrelacjamiędzyme-nedżeryzmemaprzywództwem.Autoruważa,żezmniejszenietejnierównowagimożewdużymstopniuprzyczynićsiędowzrostuefektywnościnietylkopojedyn-czychfunduszy,alecałegosystemufinansowego.AutorcytujezaW.Bennisem,że„menedżerwłaściwierealizujedanąrzecz,przywódcarealizujerzeczwłaściwą”.J.C.Bogleprzytaczakilkaistotnychróżnicpomiędzyprzywódcą,amenedżerem– mianowicie:

• menedżeradministruje,przywódcainicjuje,• menedżerjestkopią,przywódcajestoryginałem,• menedżerkoncentrujesięnasystemachistrukturach,przywódcasku-

piasięnaludziach,• menedżerpoleganakontroli,przywódcapoleganazaufaniu,• menedżer skupia wzrok na skróconej perspektywie, spojrzenie przy-

wódcyobejmujedługąperspektywę,• menedżermazawszewzrokutkwionynanajbliższychzadaniachiter-

minach,wzrokprzywódcyjestzawieszonynadalekimhoryzoncie,• menedżerimituje,przywódcaustanawiawzorzec,• menedżerakceptujestatusquo,przywódcarzucawyzwania.

Nie dyskutuję owych różnic.W zarządzaniu niezbędne jest połączeniewy-mienionych„przeciwieństw” idążeniedo stanu,wktórymnastąpi ich jednośćalbowiemzaufaniemusiprzenikaćcałąorganizację.J.C.Bogleformułuje10na-stępującychzasadwartościowejorganizacji,którewymagająwkładuzarównome-nedżerówjakiprzywódców2:

2 TenwątekjestszczególnieinteresującydlastudentówkierunkuZarządzanie(przyp.L. B.).


��

1. Miejpoczucie troski iwartościboonemusząprzenikaćduchaorganizacji.Oznaczato,iżwymaganesą:• wzajemnyszacunekodnajwyższychdonajniższychstanowisk,• stworzenieszansnarozwójzawodowyikarierę,zaangażowanieiinnowa-

cyjność,• utrzymanieatrakcyjnegoiefektywnegośrodowiskapracy,wprowadzenie

funkcjonalnych programów usprawniającychwewnętrzną komunikacjęwfirmieorazwypłacanienależnychwynagrodzeń.

2. Żadnychpracowników–słowopracowniknależyzastąpićnazwączłonekza-łogi(toosobaprzejęta,zmotywowana,zaangażowana,apracowniktoauto-mat);nazwaczłonekzałogisugerujełańcuchwartości,wktórymwyszukujesięnajsłabszeinajmocniejszeogniwo.

3. Trzymajwysokipoziom–dobraetykatodobrybiznes–ludziestanowiąkluczdo sukcesu.

4. Mów,ciąglemówowartościach–zbudowaniewartościowejzałogiwymagaprzywództwaczyliosoby,którainicjuje iukierunkowujewysiłkizmierzają-cedozgodnegozzasadamidążeniadorealizacjicelu.Budowawartościowejorganizacjiwymagaznajdowaniawłaściwychsłów,zpomocąktórychmożnawyrazićnajlepszeideeinajważniejszeideały,słówprzekazującychinnympo-czuciecelowości,pasjeiwizjedziałań.

5. Działaj,boczynyprzemawiajągłośniejniżsłowa–hasła,ideetrzebawcielaćwżycie.

6. Nieprzesadzajzrządzeniemwsposóbautomatyczny–niemożnaignorowaćniematerialnegowkładupracowników(członków).

7. Doceniajindywidualneosiągnięciajednostek. 8. Lojalnośćwymagawzajemności. 9. Jakoprzywódcaimenedżerbądźdługodystansowcem.10. Przyjdoprzodubezwzględunaokoliczności,szczególniewczasachburzli-

wych.Firmabędziedoskonalszagdyprzestrzeganebędąwyżejwymienionezasady.

Tylkodziękiponadprzeciętnemuzarządzaniufirmąmożnaefektywniewdrażaćstrategieipraktykiprowadzącedoustanowieniazasadydbałościoczłowieka,wy-tyczaćkierunkirozwoju,atakżeformułowaćwizjeinspirującewszystkichczłon-kówdanejorganizacjimotywującichdopodążaniazaliderami.

J.C.Boglestawiapytanieczy"człowiekjestmiarąwszechrzeczy"czy"rzeczysąmiarączłowieka"?Miarytewgruncierzeczysąabsurdalne,powierzchowneiautodestrukcyjne.Wprawdzieautornieprecyzujetakichmiar,aleeksponujewtymwzględzieśmiałośćizaangażowanie,główniewobecrodziny,pracyzawodo-

Lidia Bia łoń

��

wej, słusznychpraw, społeczeństwa i całego świata.Podkreślawielokrotnie, żeżycieniemożebyćpodporządkowaneżądzygromadzenia rzeczymaterialnych,chciwości.Wewspółczesnejrzeczywistościtendencjatawystępujejednakzcałąwyrazistością.

AutorpodejmujepróbęporównaniawartościXVIIIwiekuzwartościamiwie-kuXXIiformułujewniosek,iżtewartościsązupełnieinne.WiekXVIIItowiekrozumu(wiekoświecenia),wiekktóregoideąjestpoleganienarozumie.Pasjadoreform społecznych oraz przekonanie, żemoralny fundament jest koniecznymelementemdobrzefunkcjonującejsferywychowania,edukacjiorazreligii,podob-niejakhandluifinansów.Wiedzaniejestosobistąwłasnościątego,ktojąodkrywalecznależydowszystkich.WzoremXVIIIwiecznegoczłowiekabyłB.Franklin(współautorw1776r.DeklaracjiniepodległościStanówZjednoczonych).Byłonteżwynalazcąiprzedsiębiorcą,awięcczłowiekiempodejmującymjakieśprzed-sięwzięcie,któregoefektemniebyłypieniądze,alecelemtymbyła,jaktopóźniejocenił J. Schumpeter (autor pracyKapitalizm, socjalizm, demokracja), radośćtworzeniaipragnieniezdobywaniaczegośdladobrawspólnego.

WiekXXItowojnyopatenty,nieprzyzwoiteżądaniapłacoweprezesówidy-rektorówwykonawczychgigantycznychamerykańskichkorporacji,atakżenie-botycznewynagrodzeniawypłacanemenedżeromfunduszyhedgingowychnieza-leżnie czy fundusze te przynoszą zyski czy straty i czyw ogóle przetrwają narynku.

J. C. Bogle przywołuje też ideę „bezstronnego obserwatora” prezentowanąprzezA.Smitha(XVIII-wiecznyekonomistaszkocki,autordziełaBadania nad naturą i bogactwem narodów).Ideatawgniegoodzwierciedlawartościwyznawa-neprzezB.FranklinaipostulujeprzejęcieichjakowzorówdziałaniabiznesowegoXXIwieku.Autoruważa,iżpojawiasięszansanapogodzenieideałówtypowychdlawiekuXVIII(wiekuidealizmu)zpresjąrealiówtypowychdlawiekuXXI(wie-ku cynizmu).

RóżnicewwartościachwiekuXVIIIiXXIprzejawiająsięmiędzyinnymiwpo- jęciusukcesuorazśrodkachprowadzącychdojegorealizacji.Sukcesmożnamie-rzyćwkłademwbudowanielepszegoświata,wsparciemudzielonyminnymorazwychowaniemprzyszłychpokoleńw taki sposóbaby i onewyrosłynaprzepeł-nionychtroskąoświatdobrychobywateli.Czywewspółczesnymbiznesiejesttomożliwe?

Cowłaściwieznaczytermin„dość”?Częstopowtarzamysobie„mamwszyst-kiegodość”.Wprzytoczonejksiążceowe„dość”maniecoinneznaczenie.Pojęcie„dość”dlaJ.C.Bogladalekowykraczapozadziedzinypieniądzaibiznesu,ado-tykasensunaszegożyciawogóle.„Dość”oznaczatucoświęcej,coścootrzymuje


��

Rys. 1.StronatytułowaksiążkiJohnaC.BogleDość.Wyd.PTE.Warszawa2009

Lidia Bia łoń

��

mydlawystarczającegozaspokojeniaswychpotrzeb.Jestniewątpliwiepojęciemwzględnym, bardzo względnym. „Dość” wyraża poczucie szczęścia człowieka, aszczęścieowewyznaczonejestwedługautoraprzeztrzyatrybuty:autonomię,więzizinnymiorazpoczuciewykorzystaniawłasnegopotencjału.

Autorstwierdza,żechoćwStanachZjednoczonychjest„dość”(wystarczającodużo)wymiernychwartości(rzeczymaterialnych)totradycyjnewartościulegająerozjiiwkrótceniebędzieichnawetwprzybliżeniu„dość”.Należypamiętać,żeduchanarodukształtująniematerialnewartości,tojestwytrwałośćwdążeniudocelu,odpornośćnaprzeciwnościlosu,wysokiestandardymoralneicnotacharak-teru.

J.C.Bogleprzedstawiaczytelnikowiobrazwspółczesnejrzeczywistościpełenkonfliktówisłabościostrzegającjednocześnie,żeżadensukcesniejestsukcesemjeśli jest osiąganykosztem społeczeństwa.Obrazwspółczesnego społeczeństwaprzedstawionyprzezJ.C.Boglaopartyjestnaprzykładziespołeczeństwaamery-kańskiego.Autorwszczególnościopisujenieprawidłowościwystępującewsekto-rzefinansowym,wewnątrzktóregospędziłponad50latswegożycia.ProblemyprzedstawioneprzezautoraobserwujemyteżwEuropie,atakżewnaszymkraju(chociażbyaktualneproblemyAmberGold).J.C.Boglepodkreślazcałąmocą,żeostatnielatawykazałydojakichekscesówmożedojść,gdykapitałfinansowy inowetechnologiesąnadużywanewsłużbiechciwości.Nawielustronachksiąż-kiznaleźćmożnaostrzeżenie,iżpraktykiobserwowanewsektorzefinansowymmogąznacznieosłabićpodstawywspółczesnegosystemuekonomicznego.Autorapelujedozarządzającychwtymsektorzeabywyciągnęliwnioskizopisanejsy-tuacji i zagrożeń ipodjęli staranianadzmianą tychpraktyk.Dotychczasowympraktykomnależypowiedzieć„dość”(wystarczy).

Książka„Dość”warta jestprzestudiowania iprzedyskutowanianasemina-riach.Zpewnościąstanowiinspiracjędodalszegopoznaniaipraktycznegowdra-żaniaracjonalnychmiarbogactwa,biznesuiżycia.Jestważnadlastudentówkie-runkuzarządzaniewkażdejszkolewyższej.


��

Jan Rusinek

��

Andrzej Buszko

RECENZJAPRACYZESPOŁOWEJPODTYTUŁEM„ZARZĄDZANIEDZIAŁALNOŚCIĄINNOWACYJNĄ”1

[słowa kluczowe: działalnośćinnowacyjna,przedsiębiorstwo,zarządzanie,eko-nomia, gospodarka rynkowa]

Streszczenie

Przedmiotemrozważańautorówwrecenzowanejksiążcejestproblematykain-nowacjiwśrodowiskupodmiotówgospodarczychdziałającychwwarunkachwspół-czesnejgospodarkirynkowej.Publikacjajestprzeznaczonazarównodlastudentówkierunkówekonomicznychjakidlapraktykówdziałalnościgospodarczej.

1. Uwagi wstępne

RecenzowanapozycjaksiążkowapodredakcjąnaukowąLidiiBiałońjestza-tytułowanaZarządzanie działalnością innowacyjną.Wcałościowymoglądziepo-ruszonejproblematykimożnaznaleźćszkicteoretyczny,odnoszącysiędoprob-lematyki innowacji i współczesnych strategii innowacyjnych oraz jej kontekstempiryczny,ukazującydziałalnośćprzedsiębiorstwawodniesieniudorozwiązańinnowacyjnych.Oznaczato,żezakrestematyczny,treśćiformasąspójneipodpo-rządkowanewymogompublikacjiksiążkowejocharakterzemonograficznym.

Pracaobejmujełącznie478stron.Treśćksiążkiwsposóbprzejrzystyzosta-łapodzielonanajedenaścierozdziałów(tezaśproporcjonalnienapodrozdziały)poprzedzonawstępemizakończonauwagamikońcowymi.Nakońcukażdegoroz-działuznajdujesiębibliografia.Dobórliteraturyźródłowej,wprzeważającejwięk-szościzagranicznej,wiążesięściślezporuszanąproblematyką.Jestonatakże(cowartopodkreślić)bardzoaktualna.

1 LidiaBiałoń(red.nauk.);Zarządzanie działalnością innowacyjną.Wyd.Placet,War-szawa2010.


��

2. Uwagi do tematyki książki

Przedmiotemrecenzowanejksiążkijestproblematykainnowacjiwśrodowi-skupodmiotówgospodarczychwwarunkachwspółczesnejgospodarkirynkowej.Oceniającnawstępiewybórproblematykiksiążkijakoprzedmiotubadań,wartomiećnauwadzeznaczenietematykiinnowacjiwspółczesnegoprzedsiębiorstwawśrodowiskuglobalnymijejodniesieniedopodmiotówgospodarczychwPolsce,naobecnym etapie przemian gospodarki rynkowej, zjawisk kryzysowych i dojrzewa-niarynkukonkurencyjnego.Możnaprzypuszczać,żewtensposóbnależyuogól-nićintencjeredaktoranaukowegoLidiiBiałońwyrażającecelmonografii.

Mającpowyższenauwadzenależypodkreślićto,żetematykatastajesięobec-nieniezwykleważnaiaktualna,azarazemwielowątkowa,cozapowiadabardzointeresującą pozycję tej książki na rynkuwydawniczym.Oznacza tow konse-kwencji,żeautorzyobralibardzowyrazistyiwdzięcznyobszarbadań,stanowiącyprzesłankędowykorzystaniabogatychanalizteoretycznychorazempirycznych.

Wwielumiejscachksiążkizwracasięrównieżuwagęnaważnośćwybranychaspektówpodjętejproblematyki,nietylkoodnoszącsiędodziałalności innowa-cyjnej.Wskazujesięnapotrzebęukierunkowaniapolitykigospodarczejnarozwójiwsparcieinnowacji.Podejmujesiętematykęsystemówimakrosystemówinno-wacjiopartejnawiedzy,przedstawiającsystemyinnowacjiizarządzaniawiedząm.in.wUSA,JaponiiiUniiEuropejskiej.Jednocześniepodkreślasięznaczenieregionalnych systemów innowacji i strategii innowacyjnych.Umiejętnieprzed-stawionokorzyściikosztydziałalnościinnowacyjnej.Zacennenależyuznaćroz-wiązaniaodnośniefinansowaniainnowacji,zwracająceszczególnąuwagęnauwa-runkowaniawyboruźródełfinansowania.Innowacjesąjednymznajważniejszychdziałańpozytywnych,dotycząpokonywaniabarierwzrostugospodarczego,wspie-raniaeksportu,kapitałupodwyższonegoryzykaczyaktywnościmałychiśrednichprzedsiębiorstwstanowiącychjedenznajbardziejefektywnychidynamicznieroz-wijającychsięsegmentówgospodarki.Wlokowaniukapitałuwprzedsięwzięciachnajbardziejdynamicznychiinnowacyjnych,równoleglezekspansjąinformatyki,telekomunikacji,marketingu,upatrujemiędzyinnymiprzyczynysukcesuwielukrajówougruntowanejgospodarcerynkowej.Biorącpoduwagęuwarunkowaniadziałalnościprzedsiębiorstwwwymiarzemiędzynarodowym,logikawywodupro-wadzidowizjialternatywnychścieżekwykorzystywanychinnowacjiwformuło-waniustrategiinaużytekprzedsiębiorstw.

Andrze j Buszko

��

3. Zakres przedmiotowy publikacji

Ztytułuksiążkiwnioskujemyozakresieprzedmiotowymrozważań.Intencjeredaktoranaukowego odnośnie koncepcjimerytorycznejwyrażają sięw planieksiążki.Wynikazniego,żejejukładjestpodporządkowanylogicznemuwywodo-wi.Odteoriiinnowacji,jejuwarunkowań,strategii,finansowaniaorazodniesie-niadodziałalnościinnowacyjnejwPolsce.Autorzyporuszająwtymkontekściekwestienajważniejsze iaktualne.Świadczyotymtakżebogatafaktografiailu-strująca,pochodzącagłówniezbezpośrednichźródełzagranicznychimiędzyna-rodowych statystyk.

Samoprzedsiębiorstwo,jakokategoria,jestobecnewlicznychanalizachistu-diach przypadku. Autorzy podejmują się określić istotę, cechy przedsiębiorstwinnowacyjnych,Takiepodejścieoznacza,żepublikacjaodnosisiędowszystkichprzedsiębiorstw, niezależnie od wielkości, wyników i pozycji finansowej, któresąuczestnikamiprocesówglobalizacyjnych ipostrzegajągospodarkę światową,w tymmiędzynarodowy rynek, jako swoje środowiskodziałania. Jest to zatemobszarbadańniewątpliwienależącydosferyzarządzaniaprzedsiębiorstwem,cooznacza,żerecenzowanąpozycjęwświetlesystematykinaukekonomicznychna-leżyzakwalifikowaćdodyscyplinyzarządzania.

Wartozauważyć,żewmonografiipoświęconowieleuwagiuwarunkowaniominnowacji.Problematykata,wkontekściezawartościksiążki,jakowzasadzieje-dynazostałaszerzejrozwiniętawwarstwieteoretycznejizajmujeuprzywilejowa-nąpozycjęwśródinnychzagadnień.Odokreślenia istoty innowacjirozpoczynasiębowiemtreśćpierwszegorozdziału.Wyjaśniatodrogęwnioskowaniaprzebytąprzezautorów.Wartopodkreślić,żeprzedmiotemuwarunkowańinnowacjiniesąkwestietylkofinansowe.Ztejteżprzyczyny,zpewnościącelowo,ukazanoprzed-siębiorstwowznacznieszerszymkontekście,niżjegosytuacjafinansowa.

Podkreśleniestrategicznegocharakterutematykiinnowacjimaswojeodbiciewtekściekolejnychrozdziałówksiążki,przedewszystkimwwielowymiarowymzaprezentowaniuotoczeniaprzedsiębiorstwa.Przedewszystkimjednak,obecnośćinnowacjiwujęciustrategicznymwyrażaprzesłaniedoczytelnika,którywcho-dzącwrolęzarządzającegowiniendziałaćprofesjonalnie,czyliwszechstronnie,orazznajwiększąuwagąanalizowaćioceniaćsytuacjęprzedsiębiorstwaznajdu-jącegosięwkonkretnym,nieustanniezmieniającymsięotoczeniutraktowanymholistycznie.Wyraża to również szczególną postawę autorów interpretującychzjawiskawotoczeniuwsposóbzaangażowany,nastawionynacelestrategiczneprzedsiębiorstwa.

Recenz ja pracy zb . pt . „Zarządzanie dz ia ła lnośc ią innowacy jną”

��0

Rys. 1. Strona tytułowa książki pod redakcją Lidia Białoń Zarządzanie działalnościa innowacyną. Wyd. Placet. Warszawa2010.

Andrze j Buszko

��

Zakres tematyczny innowacji obejmuje zagadnienia metodologii i terminolo-gii.Tenświadomyzabiegwyjaśnianiapojęćjestważnymkomunikatemsygnali-zującym czytelnikom, że książka jest również podręcznikiem adresowanymdostudentówzprzedmiotuzarządzanieprzedsiębiorstwem.Zuwaginajejzawar-tośćmerytorycznąmożebyć także skierowanado czytelnika jużposiadającegotakąwiedzę, któryma zamiar powiększania swoich umiejętności prowadzeniastrategiiinnowacyjnej,przedewszystkimzaśczujepotrzebępoznawaniawspo-sóbsystematycznyotoczeniaprzedsiębiorstwa idoskonaleniaumiejętnościme-nadżerskich oraz poszukuje syntetycznej informacjiwzbogacającej jegowiedzę idoświadczenienawyższympoziomie.

Tasyntetycznawiedzaoinnowacjijestzorganizowanaiprzedstawionawfor-mierozdziałów.Autorzykoncentrująsięwnichnienawszystkich,lecznanaj-ważniejszych,czylistrategicznych,zagadnieniachskładającychsięnadziałalnośćinnowacyjnąwwarunkachgospodarkirynkowej.Nasycenieteksturzeczowąin-formacją,dojrzałainterpretacjaizwartaprezentacjaświadczyowartościksiążki.Podkreślićtunależyrównieżwysokipoziomnaukowyrozważań,poprawnośćme-rytoryczną,komunikatywnośćiprzejrzystośćtekstu.

4. Oryginalne i nowatorskie elementy publikacji

Zadaniemrecenzenta,pownikliwymzapoznaniusięzpracą, jestodkrywa-nie jej istotnych wartości, które uzasadniają publikację w formie książkowej. Oaktualnościrecenzowanejpracynaukowejmożeświadczyćtakżezawartośćin-formacyjnalicznychtabliciopracowanychschematów.Czytelnajeststarannośćiprecyzjaredakcjitekstu.Zdaniasąjasneiprostewbudowie,przezconieodczuwasięuciążliwościfachowegojęzykaekonomicznego.Książkanasyconajestintere-sującymikomentarzami,cododatkowozwiększajejatrakcyjnośćdlaczytelnika.Wtymprzypadkunależyprzedewszystkimuwypuklićelementyprzesądzająceojejszczególnejwartości:– walor poznawczy rozprawyopartyocałościoweiwielowymiaroweprzed-

stawienienajważniejszychdeterminantzarządzania innowacyjnościąwwa-runkach gospodarki rynkowej,

– nasycenie tekstu wiedzą syntetycznąw formie autorskichwniosków iuogólnień.Syntezaautorów,chociażwefragmentachmożebyćdyskusyjna,naogółprzekonujesilnąargumentacjąwynikającązogromnejwiedzy,opartejostudialiteraturyifaktografięprzedmiotu,

– wartości aplikacyjne wiedzy możliwej do wykorzystania przez zarządyprzedsiębiorstwdziałającewewspółczesnychrealiachkonkurencyjnegorynku.

Recenz ja pracy zb . pt . „Zarządzanie dz ia ła lnośc ią innowacy jną”

��

5. Podsumowanie

Zdaniemrecenzenta,autorzystworzylioryginalnąpozycjęksiążkową,która,zgodniezzamysłem,dobrzewyrażateoretycznąipraktycznąwiedzęorealiachprowadzeniadziałalnościinnowacyjnej.Opisanawpracyproblematyka,procesyizjawiskasąprzedstawionewsposóbnaukowyikompetentny,zgodniezaktu-alnymstanemnaukiiwoparciuouznaneźródławiedzy.Wartośćpublikacjiza-wierasię,zjednejstrony,wautorskimujęciuporuszanejtematyki,zdrugiejzaś,wzwięzłejsyntezieszereguniezwykle interesującychzagadnień ioryginalnychspostrzeżeńopatrzonychdojrzałym,autorskimkomentarzem.Tekstmazwartąformęwwiększościkrótkich,uporządkowanychwypowiedzinatematyujętewpodtytułach. Zgodnie z intencją redaktora naukowego, książka stanowi orygi-nalne opracowanie monograficzne, wszechstronne, i merytorycznie poprawne,coświadczyojegoniezaprzeczalnejwartości.Książkastanowiznaczącąpozycjęwzbogacającązasobydotychczasowejwiedzy.Poziomnaukowypotwierdzaszcze-gólne kompetencje autorów, zwłaszcza w kwestiach zarządzania innowacjamiprzedsiębiorstwawwarunkachgospodarkirynkowej.Publikacjawypełnialukęwtym obszarze tematycznym na polskim rynku wydawniczym. Jest przeznaczona zarównodlastudentówkierunkówekonomicznych,wtymbezpośredniostudiu-jącychnakierunkachzarządzania,orazdlapraktykówposzukującychwpublika-cjachnaukowychwsparciawzarządzaniuinnowacjami.

Andrze j Buszko

��

KU CZCI

Dariusz Zagrodny

KUPAMIĘCIPROF.ZDZISŁAWANANIEWICZA

[słowa kluczowe:matematykaekonomiczna,ZdzisławNaniewicz]

Streszczenie

Wopracowaniuprzedstawionobiogramzmarłegow2012rokuprof.Zdzisła-waNaniewicza, którymiędzy innymi recenzował niektóre prace nadesłane doRocznikaNaukowegoWydziałuZarządzaniawCiechanowie.

* * *

ProfesorZdzisławNaniewiczurodziłsięwroku1950wMrągowie.Studiama-tematyczneukończyłnaUniwersytecieWarszawskimwroku1973,aczterylatapóźniejnatymżeuniwersytecieuzyskałstopieńdoktoranaukmatematycznych.Promotorem Jego pracy doktorskiej pt. Więzy nielokalne w niestandardowej me-chanice continuumbyłprof.drhab.CzesławWoźniak.Habilitował sięnapod-stawie rozprawy pt. Nierówności hemiwariacyjne i ich zastosowania na Uniwer-sytecieWarszawskim.Tytułnaukowyprofesoranaukmatematycznychuzyskał w2010r.

Działalność naukowa Profesora znalazła uznanie zarówno na świecie jak iwPolsce.ZaswojeosiągnięcianaukowebyłdwukrotnienagradzanynagrodąMEN. Wielokrotnie otrzymywał nagrody rektorskie za działalność naukową. Wroku2012otrzymałNagrodęIstopniaRektoraUniwersytetuKardynałaStefa-naWyszyńskiego.PracanaukowaprofesoraZdzisławaNaniewiczabyłazwiązanazzastosowaniamimatematyki.Wostatnichlatachznacznaczęśćjegodziałalnościdotyczyłaekonomiimatematycznej.Byłautoremiwspółautoremwielupracna-ukowychmiędzyinnymimonografiipt.Mathematical Theory of Hemivariational Inequalities and Applications.


��

Odrozpoczęciastudiówdoktoranckichdoroku2000byłpracownikiemUni-wersytetuWarszawskiego,wtymprzezczterylatapełniłfunkcjęzastępcydyrek-tora InstytutuMechanikiUW.Prof.Naniewicz przez rok był również pracow-nikiemPolitechnikiCzęstochowskiej.Wroku2000ProfesorNaniewiczdołączyłdogronazałożycieliWydziałuMatematyczno–Przyrodniczegonowoutworzone-gowówczasUniwersytetuKardynałaStefanaWyszyńskiego,gdziepracowałdośmierci.WtymokresiekierowałKatedrąZastosowańMatematykiWydziałuMa-tematyczno-PrzyrodniczegoUKSW.PrzeztrzylataZdzisławNaniewiczbyłpro-fesoremwizytującymnaUniwersytecieArystotelesawSalonikachwspółpracującprzezwielelatzprofesoremPanagiotopulosemijegozespołem.SwojąwiedzązzakresuekonomiimatematycznejsłużyłRocznikowi Naukowemu Wydziału Za-rządzania w Ciechanowie,recenzującniektórezopublikowanychwnimartyku-łów.Byłdobrymczłowiekiem.Wybitnymmatematykiem.Takgozapamiętamy.

Fot. 1.Zdjęcieprof.drhab.ZdzisławaNaniewicza.

Dariusz Zagrodny

��

KONGRESY, KONFERENCJE, SYMPOZJA

Paweł Czarnecki

UROCZYSTOŚCIJUBILEUSZU10.LECIAVYSOKEJŠKOLYZDRAVOTNÍCTVA

ASOCIÁLNEJPRÁCESV.ALŽBETYWBRATYSŁAWIE

[słowa kluczowe:Wyższa SzkołaMenedżerska, StanisławDawidziuk,Medalśw.Elżbiety,jubileusz,St.ElisabethUniversityofHealthandSocialSciencesInBratislava]

StreszczenieWpracyopisanouroczystości10. leciaSt.ElisabethandSocialSciences in

Bratislava, jakieodbyły sięwpaździerniku2012 roku.Scharakteryzowano teżdziałalnośćtejnajwiększejwRepubliceSłowackiejuczelniniepublicznej idzia-łającejwjejramachorganizacjicharytatywnejTropicTeam.Podczasobchodówtegojubileuszuprof.drStanisławDawidziuk,Założyciel-RektorHonorowyWSM,uhonorowanyzostałMedalemśw.Elżbiety–zacałokształtpracyiwkładwrozwójedukacji i szkolnictwa.

* * *

Wdniu19października2012rokuwAula Magna,RektorDr.h.c.Mult.prof.MUDr.VladimírKrčméry,DrSc.Vysokej školy zdravotníctva a sociálnej prácesv.AlžbetywBratysławie(St.ElisabethUniversityofHealthandSocialScien-cesinBratislava)wRepubliceSłowackiej,podczas jubileuszowychuroczystościuhonorował prof. dr StanisławaDawidziuka, Założyciela-RektoraHonorowegoWyższejSzkołyMenedżerskiejwWarszawie,Złotym Medalem św. Elżbiety za całokształtpracyiwkładwrozwójedukacjiiszkolnictwawyższego.

Wśród licznychgościuroczystości jubileuszowych,uczestniczącychteżpod-czaswręczeniaZłotegoMedaluśw.Elżbietyprof.drStanisławowiDawidziukowi,obecnibylirektorzyuczelnisłowackichizagranicznych(USA,WielkaBrytania,Indie,Czechy,Niemcy,Rwanda,Polska)orazprzedstawicielenajwyższychwładzpaństwowychRepublikiSłowackiejikorpusudyplomatycznego.Wczasieuroczy-


��

stościpodpisanyzostałlistintencyjny,dotyczącyzawarciaumowyowspółpracypomiędzyWyższąSzkołąMenedżerskąwWarszawie,aVysokáškolázdravotní-ctvaasociálnejprácesv.AlžbetywBratysławie.Szkołatajestnajwiększąuniwer-syteckąuczelniąniepublicznąwRepubliceSłowackiejizostałautworzonaw2002roku.Od2011roku jest członkiemEuropejskiegoStowarzyszeniaUniwersyte-tów(EUABruksela)isygnatariuszemWielkiejKartyUniwersytetuBolońskiego(MagnaCarta).MaonanajwyższyodsetekstudentówzagranicznychwRepubliceSłowackiej,studiująwniejstudenciz18krajówświata.

RektorDr.h.c.Mult.prof.MUDr.VladimírKrčméry,DrSc.naukowiecile-karzomiędzynarodowymznaczeniu,specjalistachoróbzakaźnychitropikalnych,zorganizowałwramachuczelniorganizacjęcharytatywnąonazwieTropicTeam,wktórej składwchodzą lekarze, pracownicynaukowi, społeczni, studenci orazwolontariusze.TropicTeamobjąłpomocą50000 ludzi (pacjentów, sierot etc.),którzy, zostali poszkodowani w wyniku katastrof humanitarnych i konfliktówwojskowych(głódwKenii,Somalii,trzęsienieziemiizarazacholerynaHaiti,za-mieszkiwSudaniePołudniowym).Wroku2012członkowiezespołuTropicTeamwykonali około 6000 zabiegówmedycznych i wdrożyli całodniową opiekę dla 342sierotw5krajach.Vysokáškolázdravotníctvaasociálnejprácesv.AlžbetywBratysławieprowadziobecnie72projektycharytatywneocharakterzemisji

Fot. 1.ZłotyMedalśw.Elżbiety.

Paweł Czarnecki

��

w 25 krajach, na pięciu kontynentach, tj.: Kenia, Sudan, Rwanda, Burundi, Uganda,Etiopia,Kongo,Lesotho,Kambodża,Wietnam,Palau,Kirgistan,Kazach-stan,Indie,Liban,Haiti,Boliwia,Honduras,Czad,Ukraina,Rumunia,Armenia,Serbia,Nigeria,Zambia.Vysokáškolázdravotníctvaasociálnejprácesv.AlžbetywBratysławiewwymienionychkrajachzoragnizowałam.in.:centradiagnostycz-neHIV, ośrodki leczeniaAIDS, domydziecka, kliniki, szpitale i inne placówkimedyczne,wydziałyzagraniczneuczelni, szkołypodstawowe.Wprowadzonychprzezniąmisjachcharytatywnychsączynniezaangażowanistudenciuczelni.

Nazakończenieuroczystościjubileuszowych10.leciaVysokejškolyzdravotní-ctvaasociálnejprácesv.AlžbetywBratysławierektorDr.h.c.Mult.prof.MUDr.VladimírKrčméry,DrSc.powiedział:Pan,Bógnasz,natejbiednejidoświadczo-nej ziemi, zatrudniłnas jakopracowników,abyśmymogli rozwijać i pomnażaćdaryjakieodniegootrzymaliśmy.

Uroczystośc i jubi leuszu10 . lec ia Vysokie j ŠkolyZdravotníctva

��

Jan Rusinek

��

POLEMIKI

Lech Jaczynowski

JAKOŚĆKRYTERIÓWOCENYJAKOŚCINAUKIIKSZTAŁCENIA

[słowa kluczowe:jakość,kryteriaoceny,pomiar,wskaźniki,kształcenie,nauka]

Streszczenie

Przedmiotemrozważańwniniejszejpolemicesąkryteriaocenyjakościkształ-ceniainaukiuprawianejwpolskimszkolnictwiewyższym.Nabaziewypowiedzidecydentówpodczasróżnychichspotkańześrodowiskiemnauczycieliakademi-ckichidyskusjiwokółtychwypowiedzi,opublikowanychmateriałównaukowych,aleteżiprasowych(odnoszącychsiędotegotematu),obowiązującychaktównor-matywnych, a także doświadczeń autora uczestniczącegow różnych gremiachorazuczelnianychkomisjachzajmującychsięniniejszymizagadnieniami,subiek-tywnie zestawiono uwagi krytyczne, pojawiające sięw środowiskach akademi-ckichwstosunkudojakościkryteriówocenydziałaniacałegosystemu.

* * *

Wprowadzenie

Jestrzecząoczywistąworganizacjiizarządzaniu,żeosobykierującejakim-kolwiekprzedsięwzięciempowinnynietylkoplanowaćiprzydzielaćzadaniadowykonania, ale też kontrolować co i jak jest zrealizowane przezwykonawców.Celem takiego postępowania jest wykrycie i usunięcie przyczyn ewentualnychniesprawności.Odtego,czywykorzystywanedotejkontrolinormyimetodyichpomiarusąodpowiedniezależyjejsensowność.Notoryczneniespełnianienarzu-conychkryteriówniekonieczniemusiświadczyćoindolencjiwykonawców.Możebyćteżsygnałem,żebyćmożenależyprzemyślećiewentualniedokonaćkorektyobowiązującychnormlubsposobuichpomiaru,acozatymidzieponownejocenyjakościdziałania.


��0

Zastanówmysięwięccotojestjakość?Napewnojesttokategoriawielopłasz-czyznowa.Wujęciufilozoficznymmożetobyćszczególnacechaprzedmiotulubjakiegośdziałania.Wujęciunormatywnymmożetobyćuzyskiwanieczegośzgod-negozokreślonymwzorcemwg.założonychkryteriów.Kryteriumzaśsątoogól-neiszczegółowemierniki(np.sprawnośćfunkcjonowania)1.

Nowłaśnie,ostatniowPolscebardzostaramysiępoprawićjakośćkształceniaoraz jakość naszej nauki. Stosownew tym celu kryteria np. oceny jakości ab-solwentówposzczególnychuczelniczyocenyjakościosiągnięćnaukowychkadrydydaktycznejzatrudnionejwtychszkołach,budząsporekontrowersjewśrodo-wiskachakademickich.Poprostusporozasadjużistniejących,czyobecniewdra-żanychsystemówoceny,jestniezrozumiałychdlawieluinteresariuszy.Niektóre znichniestetyteżposiadają„drugiedno”,rodzącegwałtowneodruchysprzeciwuuosóbzmuszanychdokorzystaniaztakichrozwiązań.

Wniniejszejpolemicezestawionowsposóbsubiektywnykrytyczneuwagiod-noszącesięwłaśniedojakościkryteriówocenydziałalnościszkolnictwawyższego(kształcenie studentów idziałalnośćnaukowapracowników).Tedwaelementymającharaktercelówkumulatywnychtzn.osiągnięcieefektówwzakresiejedne-gowspomagawpewnychzakresachefektyosiąganewdrugim.Opartosiętunawypowiedziachdecydentówpodczasróżnychspotkańześrodowiskaminauczycie-liakademickichidyskusjiwokółtychwypowiedzi,opublikowanychmateriałachnaukowych,aleteżiprasowych(odnoszącychsiędotegotematu),zapisówwobo-wiązującychaktachnormatywnych,atakżeodwołanosiędodoświadczeńautora,uczestniczącegowróżnychgremiachnaukowychorazwuczelnianychkomisjachzajmującychsięniniejszymizagadnieniami.

Najwyższa półka

Jednym z najbardziej cenionych kryteriów oceny osiągnięć naukowych jestprzyznawanaod1901rokunagrodaNobla.NajednymzespotkańministerBarba-ryKudryckiejw2011rokuześrodowiskamipracownikównauki(wtymprzypadku zekonomistami),martwiłasięonamałąliczbąpolskichnoblistów,takjakbywinęzatakistanrzeczyponosilisaminaukowcy.Jestwtymżalukilkaniekonsekwencji.

1 Więcejnatematdefinicjituprzytaczanychzobaczw:Encyklopedia organizacji i za-rządzania(red.L.Pasieczny)PWEWarszawa1981orazwdzieleT.PszczołowskiegoMała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji.Ossolineum,Wrocław,Warszawa,Kraków,Gdańsk1978,atakżew:J.Stoner,R.Freeman,D.R.Gilbertjr.:Kierowanie.PWEWar-szawa1997.

Lech Jaczynowski

��

Pierwsząjestkryterium–kogouznajemyza„naszego”noblistę?Drugąjestoczywistyfakt,żeniewszyscynobliścisąnaukowcami.PodstawdonamysłunadtaksformułowanymiproblemamidostarczapracaMariiiPrzemysławaPilichów2. Autorzyprzytaczająbiografieaż63laureatówtejnagrody,którzywtakiczyinnysposób związani byli z szeroko rozumianąpolskością.O co tu chodzi, skorowpolskichencyklopediachoficjalnieprzyznajemysiętylkodosześciuosób:M.Skło-dowska-Curie(1903–fizykaoraz1911–chemia),H.Sienkiewicz(1905–litera-tura),W.Reymont(1924–literatura),Cz.Miłosz(1980–literatura),L.Wałęsa(1983–n.pokojowa),W.Szymborska(1996–literatura).Jakwidzimywiększośćznichtolaureacin.Noblawdziedzinieliteratury.Jednaosobaotrzymałan.Noblazadziałalnośćnarzeczpokoju.Tylkojedna(wprawdziedwukrotnie)otrzymałatąnagrodęwdziedzinachwymagającychprowadzeniabadańnaukowych.

Przyjrzyjmysięwięckimsąpostacieopisywanewcytowanymtuopracowa-niu.Popierwszesątoosobyprzyznającesiędonarodowościpolskiej,posiadającejednakobceobywatelstwo.Takprzyokazjiwśród tychprzeznasuznawanych,trudnomówićoobywatelstwiepolskimM.Skłodowskiej-Curie(pochowanajestwParyżuwPanteonienajwybitniejszychFrancuzów),czyH.Sienkiewicza,bowichczasachPolskabyłapodrozbiorami.PodobnieCz.Miłoszod1960rokuprzebywałnaemigracjiwUSA.Zachowałjednakprzeterminowanypaszportpolski.Decydu-jącewichprzypadkuwydajesiębyćodwoływaniedopolskichkorzeni.Dlaczegowięcnieprzyznajemysięnp.doAmerykaninaAlbertaMichelsona(1907–fizyka),którzyzawsze,ażdoswojejśmierciw1931r.uważałsięzaPolaka(Pilichowie2010s.5)?Wiele jesttakichosób,którezróżnychwzględówmusiaływyjechaćz naszego kraju. Sporą część, bo aż 16 noblistów, stanowią urodzeniwPolsceŻydzi.Czyżbytomiałobyćdlanaskryteriumselekcji?Inną,znaczącągrupęnob-listówstanowiąosobyopolskichkorzeniachpoprzezswoichrodzicówlubdziad-ków.KlasycznymiprzykładamisątupostacieIréneJoliot-Curie(1935–chemia),córkiMariiSkłodowskiej-Curie,awięcpółPolka,półFrancuzka,czyKlausavonKlitzinga(1985–fizyka),któregoojciecBogislawmiałpolskieobywatelstwoibyłpolskimoficerem3.

2 M.iP.Pilichowie;Nobliści znad Wisły, Odry i Niemna.SportiTurystyka.MUZASA.Warszawa2010.

3 Wśródnajbardziejrozpoznawalnychnaukowcówomieszanychwięzachkrwi(oczymczęstozapominamy)jestrównieżM.Kopernik,aprzecieżjegoklasyfikujemyjednoznacz-nie(przyp.L.J.).GdybywjegoczasachbyłajużnagrodaNoblatoitakbyłbyproblem,bonagrodyNoblazaosiągnięciawdziedzinieastronomiiniema.Nochyba,żewdziedziniefizyki.

Jakość kryter iówoceny jakośc i nauki i kszta łcenia

��

OstatniąopisywanąprzezM.iP.Pilichówgrupąnoblistówsąosoby,któreuro-dziłysięikształciłynaziemiachnasyconychspołecznościąpolską,alesamesięzniąnieutożsamiają.Szanującichwybór,toitakpozostaje,wgcytowanychtuautorów,zespół33postaci,którymimoglibyśmysiępochwalić,anieczynimytego!

Dogrupynazwijmytoklasycznychnoblistów,którychnagrodawynikazza-pisuwtestamencieA.Noblaokreślającymdziedzinyniąobjęte(fizyka,chemia,fizjologialubmedycyna,literaturaorazzadziałalnośćnarzeczzbliżeniamiędzynarodami),odkilkudziesięciu latpróbuje siędołączać jakododatkowąnagrodę– w dziedzinie ekonomii. Mamy tu do czynienia z wielkim uproszczeniem, aby niepowiedziećnadużyciem.JesttowprawdzienagrodaprzyznawanaprzezKró-lewskąSzwedzkąAkademięNauk (od 1969 r.) iwręczana zgodnie z rytuałemnoblowskim, ale jest to nagroda im. A. Nobla, a nie nagroda Nobla.

NagrodawdziedzinieekonomiiufundowanazostałaprzezSvergeRiksbanktrzechsetnąrocznicęjegozałożenia.Skoropiszemyoprecyzjikryteriówzalicza-niaczegoślubkogośdookreślonejkategoriilubgrupy,towartotuteżzauważyćzaskakującyfakt,żewpolskichencyklopediachniemożnaznaleźćpełnejnazwytejnagrody.Oficjalniebrzmiona:NagrodaBankuSzwecjiwdziedzinienaukeko-nomicznychkuczciAlfredaNobla(The Bank of Sweden Price in Ekonomic Scien-ce in Memory of Alfred Nobel)4.

Jakwidzimywinnychdziedzinachwiedzy,nagródNoblanieprzyznajesię.FetyszyzującnagrodęNoblaniestetyniechcącydeprecjonujemywświadomościspołecznej pozostające poza jej zasięgiem olbrzymie obszary współczesnej wie-dzy.Niemożnawięc liczbynaszychnoblistówwykorzystywać jakosyntetycznywskaźnikpoziomupolskiejnauki.

Kolejnymkryteriumstosowanymdoocenyjakościnaszejnaukijestocenapa-rametrycznajednostkinaukowejnabaziepunktówjakieuzyskalijejpracownicy.WPolscebyłytokiedyśpunktyKBN(KomitetBadańNaukowych).DzisiajsątopunktyprzyznawaneprzezMinisterstwoNaukiiSzkolnictwaWyższego.Jednaknajwiększąpopularnośćzyskujetzw.Impact Factor (IF), tzn. punkty przyznane zapublikacjewczasopiśmieznajdującymsięnatzw.liście filadelfijskiej (Thom-sonScientificMasterJournalList).Wspomnianepunktymająkilkawad.Przedewszystkimniedokońcaświadcząojakościkonkretnegoopracowanianaukowego,tylkootym,żezapewnemaonowysokipoziom,boprzyjęto jedodrukuwre-nomowanymczasopiśmie.Punkty jakieuzyskujenaszapublikacjasąobliczanedladanegoczasopismanabaziecytowańwinnychczasopismach,pracznaszego

4 PorównajwpracyT.Orłowskiego:Nowy leksykon ekonomiczny.OficynaWydawniczaGraf.Punkt,Warszawa1998,aneks7s.367.

Lech Jaczynowski

��

czasopisma–oczywiścietych,któreukazałysięwprzeszłości.Corokuwięcliczbaprzyznawanychpunktówmożesięzmieniaćitocootrzymamyzależywznacznejmierzeoddozyszczęścia.WPolsceczasopisma,którenieposiadająIFiniemogązostaćzaliczonedogrupyA,mogąstaraćsięozaliczenieichdogrupyB–czaso-pismkrajowychoniższejpunktacji.

Warto pamiętać, że punkty służą do oceny jednostki naukowej jako sumapunktów uzyskanych przez jej pracowników za publikacje w danym roku. Odtegozależyjejkategoryzacjaidotacjanabadanianaukowewrokunastępnym.Wzasadzieniestosujesięichdoocenykonkretnegonaukowca.Jednakwieleradwydziałówwnaszymkrajuprzyjęłouchwały, żenp.dootwarciaprzewoduha-bilitacyjnegokandydatpowinienwykazaćsiędorobkiemnp.minimum100pkt.Trwawięcwalkaoto,abyumieszczaćswojepublikacjewwysokopunktowanychczasopismach.Wspomagajątetendencje,zaleceniafunkcjonującewczęstozna-komitychośrodkachnaukowych,abynp.pracownicyniepublikowaliswoichprac wczasopismachoniskiejwartościpunktowej.

Natymtlenarastałotyleemocji,żeażtrudnojestpisaćotychsprawachbezobawy,żebędziesięposądzonymostronniczość.Wesprzyjmysięwięcprzykłada-mi.GdywPolscetrwagloryfikacjapublikacjiwczasopismachzlistyfiladelfijskiej,wGazecieWyborczejwmaju2012rokuukazałsięartykułopisującytendencjęodwrotną5.Poprostunajlepszeświatoweuniwersytetyzaczęłyprosićswoichpra-cownikówabyprzestalipublikowaćwrenomowanych,alebardzodrogichczaso-pismach naukowych.

WPolscerównieżzaczęłypojawiaćsięwypowiedzikrytykująceistniejącąsy-tuacjęwomawianymtuzakresie.Itaknakonserwatorium„Czwartkiuekono-mistów”(jakieodbyłosię8.03.2012r.wPolskimTowarzystwieEkonomicznym) pt. Publikacje naukowe jako element oceny parametrycznej i kategoryzacji jedno-stek naukowych,prezestegotowarzystwaE.Mączyńskazwróciłauwagęnato, żepojawiłysięnachalnefirmy,którezgłaszająsiędoczasopismnaukowychoferu-jącodpłatnąpomocwtakimustawieniuczasopisma,abymogłoonouzyskaćwięk-szą liczbę punktów.Wypowiadający się redaktorzy naczelni czasopism, obecni naspotkaniu,krytykowalirygorystycznekryteriaprzyznawaniapunktównarzu-coneprzezMNiSW.Niedlatego,żesąnierozsądne, tylkodlatego, iżspełnienie ichzwiększakoszta.Tymczasemwdobiekryzysuniemaskądnatowziąćpie-niędzy.Nawet jeżeli czasopismo jestw tej szczęśliwej sytuacji, że jest dotowa-ne,topieniądzewpływajązeznacznymopóźnieniem.Trzebawięcoszczędzaćna

5 Zobacz opracowanie A. Hołdysa pt. Bunt najlepszych. „Gazeta Wyborcza” z16.05.2012r.s.18.


��

wszystkim(zewnętrznirecenzenci,nativespeaker,korektorzy,adiustatorzyitd.),atogroziobniżeniempunktacjiprzyznanejczasopismuzaniespełnieniewyma-gańformalnych.

Ciekawąwypowiedźmiał też podsekretarz stanuwMinisterstwieNauki iSzkolnictwaWyższegoMarekRatajczak. Zwrócił on uwagęna istnienie zjawi-skadążeniadozwiększenia„cytowalności”własnegoczasopismapoprzezzrze-szanie sięw swoiste „spółdzielnie cytowalnicze”.Nasi autorzy cytująwaszych iodwrotnie(sic!).ZkoleicharakteryzującdziałalnośćfirmyThomson–Reuters,międzyinnymiwydającejJournalCitationReports(JCR),zwróciłuwagęzebra-nychnakomercyjny(biznesowy)aspekt jejdziałalności.Całośćspuentowałzaśstwierdzeniem,żetrzebasobiezdawaćsprawęztego,żefirmataprowadzilistęfiladelfijskąnietyledlaświatowegorozwojunauki,aledlatego,abyprzyokazjipoprostuzarobić.Wkontekściepowyższejwypowiedzibardziejzrozumiałystajesiębuntnajlepszychuniwersytetównaświecieprzeciwkokosztompublikowania wrenomowanychczasopismach(oczymbyłowcześniej).Wszystkotorysujeprzy-kryobraz,naktórymzbożnyceljakościpublikacjiduszonyjestkosztami,najakieniewszyscymogą sobiepozwolić. I tak faktyczna jakośćkonkretnej publikacjinaukowejzaczynagubićsięgdzieśpodrodze.

Szufladkowanie nauki

Wpoprzedniejczęściniewspomnianojeszczeotym,żeczasopismanaukowepublikującepracez zakresunaukmatematycznych iprzyrodniczychmająnie-coinnekryteriapunktowanianiżczasopismapublikującepracezzakresunaukhumanistyczno-społecznych. Rodzi to konsekwencje, gdyżwiele czasopism na-ukowych(zwłaszczauczelnianych)niemacharakterumonodyscyplinarnego.Po-wstajeteżpytaniecorobić,gdykonkretneopracowaniejestnapograniczudwóchlubwięcejdyscyplinnaukowych.

Ciekawą wypowiedź na ten tematmiał w porannym programie radiowym23.09.2012r.MaciejGeller (organizator ikierownikkolejnychedycjiFestiwaluNauki),naukowieczWydziałuFizykiUW.Zwróciłonmianowicieuwagęnaist-nienieobszarówbrzegowychmiędzyróżnymidyscyplinaminaukowymi.Dlazilu-strowaniaproblemuprzytoczyłkonkretneprzykładyzpograniczafizykiichemii,atakżechemiiibiologii.Jakzakwalifikowaćtakiepraceiwjakimczasopiśmiejepublikować?Podobnyproblemmiałnoblistawdziedzinieekonomiiz2005r.Tho-masC.Schelling,któryzajmowałsięteoriągier(pograniczematematykiizarzą-dzania).UdowodniłonwswojejStrategii konfliktu(1960),żerozwiązaniesytuacji

Lech Jaczynowski

��

konfliktowych,tylkonabaziemodelumatematycznegomożebyćniemożliwebezuwzględnieniadorobkunaukspołecznych,adotyczącychnp.uwarunkowańkul-turowych naszego przeciwnika6.

Podobneproblemywystępująoczywiścieteżwinnychobszarachwiedzy.Jakmożnamówićojakościpublikacji,jeżelizasklepisięonatylkowjednymdzialeiniebędzieuwzględniaćinnychuwarunkowańwpływającychnakompleksowe(ho-listyczne)ujęciedanegotematu.Zarządzanieznajdującesięwtytuleniniejszegoczasopismanaukowegograniczyprzecieżnietylkozmatematyką,aleteżzparo-majeszczeinnyminaukami.Pełnanazwatejdyscyplinynaukowejtoorganizacjaizarządzanie.

ItakSt.Sudołwswojejpracypt.Nauki o zarządzaniu(2007s.37)zwracauwagęnato,żewoficjalnejklasyfikacjinauk,tadyscyplinanaukowa jestzali-czanadodwóchdziedzinnauki:naukekonomicznych,aleteżdonaukhumani-stycznych.Autortenpodkreśla,żewedługniegonaukiozarządzaniunajwiększezwiązkimająznaukamiekonomicznymi.

Ponieważdyscyplinanaukowanazywanaorganizacjąizarządzaniemjestbli-skamojemusercu,najejprzykładziespróbujęwykazaćjakwielorakiesąjejpo-wiązaniazinnymijeszczeobszaramiwiedzyimamtupełnąjasność,żezestawprzykładówbędziedalekoniekompletny.Napoczątekprzywołajmytytułydwóchpracjakieprzedlatypojawiłysięnanaszymrynku.PierwszatoWstęp do socjo-logii organizacjiM.Hirszowicz(1967),drugatoSpołeczna psychologia organi-zacjiD.Katz’aiR.Kahn’a(1979).Ciekawostkąjestteżtytułpracyzpoczątku XX wieku, Życie seksualne dzikich B. Malinowskiego (wydanie polskie 1967), wktórejuzmysławianamtenamerykańskiantropologspołeczny,jakiesąmecha-nizmy tworzeniaorganizacjiwokreślonej grupie społecznej.Przywołanewyżejtytułyjednoznaczniechybawskazują,żeoorganizacjiizarządzaniumożnadeba-towaćzbardzoróżnychpunktówwidzenia.

Jeszczedobitniejwypowiadasięnatentematlaureatnagrodyim.A.Nobla wdziedzinienaukekonomicznychz1978r.H.A.Simon,któryniecowcześniej,wewspólnejksiążcezJ.G.March’empt.Teoria organizacji(1964s.31)napisał,żetaknaprawdętoojciecNOP(naukowejorganizacjipracy),inżynierreprezen-tującynauki techniczne,FrederickW.Taylor stworzył „fizjologiczną teorię or-ganizacji”.Autorzyciniewspominająnico tymskąduF.Taylorapojawiłysięciągoty do selekcji robotników zewzględuna ich fizyczne predyspozycje, skądpomysłmodelowania techniki wykonywanych przez nich ruchów i stosowania

6 Więcej zobaczwartykuleLeszkaBajapt.Jak uniknąć wojny nuklearnej. Gazeta Wyborczaz15października2012r.s.24.


��

chronometrażu,wreszciećwiczenieichtak,abyosiągnęlionirekordowewyniki.SprawawyjaśniasięgdysięgniemydoOficial Encyclopedia of Tennis Ed. United StatesTennisAssociation(1975),zktórejdowiadujemysię,żenaszbohaterzdo-byłw1881r.wNewport(grającwdebluzC.M.Clark’iem)wIMistrzostwachKrajowychwTenisietytułmistrzaStanówZjednoczonych.JegociągotydosportuzauważyłteżJ.A.F.StoneriR.E.FreemanwswojejksiążceManagement(Anno-tated Instructor’s Edition)(1968s.36)pisząc,żeF.W.Tayloruważnieanalizowałinnądyscyplinęsportu,mianowiciekrokiet(croquet),ajejwynikipozwoliłymuna sformułowanie słynnej zasady „najlepszej jednej drogi”.Kropkęnad „i”,wsprawiewpływuwiedzyzzakresusportunaosiągnięciaF.W.Tayloraprzynosiinformacjaotym,że9lutego1886rokuotrzymałonpatentN°335.656narakietędotenisa,a20czerwca1905rokupatentN°792.631nakijgolfowy.SamF.Taylornakonferencjina tematnaukowegozarządzania, jakaodbyła sięwTheAmosTuckSchoolw1911r.,wodczyciept.Scientific Managementwygłosiłznamiennątezę…”Wprowadzającnaukowezarządzaniewbardzomałymstopniuopieramysięnawłasnychpomysłach.Wszystkocorobimyopierasięnacudzychpomysłach.Naukowezarządzanieniesilisięnaoryginalność.Jestemztegodumny…”

Reasumując,jeżelisprawamiorganizacjizajmująsię–jakwidzimypowyżej,naukitechniczne,ekonomia,socjologia,psychologia,antropologiaspołeczna,fi-zjologia,anawetnaukiokulturzefizycznej–tojakmożnapostulowaćabyczaso-pismonaukowezajmującesięorganizacjąizarządzaniemodmawiałodostępunaswojełamypracstricteorganizacyjnych,alewykorzystującychwarsztatbadaw-czywłaściwyinnymdyscyplinomnaukowym?Nieszufladkujmynauki.Przyjmij-mymożezaLudwigiemvonBertalanffy(biologiem),twórcąujęciasystemowego,tezęokoniecznościbadańinauczaniawielodyscyplinarnegoi interdyscyplinar-nego,boczęstotoconajciekawszekryjesięwłaśniewoddziaływaniachmiędzyelementami.

Bełkot terminologiczny

Zachwilęomawiającproblemyzwiązanez jakościąkryteriówoceny jakościkształcenia przywołamy trudne do zaakceptowania, narzucone przez urzędni-ków,znaczenieterminukompetencje.Terazjednakspójrzmynaproblemszerzej– jako problem komunikacji społecznej, gdy interlokutorzy posługując się tymsamymjęzykiem,wkładająpodposzczególnepojęciaróżnetreściiznaczenia.Wkonsekwencjiniemogąsięzrozumieć.Idotyczytonaukowcówwramachjednejdyscyplinynaukowej.Acomająpowiedziećlaicy,słuchającyichspecjalistycznego(hermetycznego)języka?IstnawieżaBabel!

Lech Jaczynowski

��

PodkoniecubiegłegowiekuukazałysięwPolscedwapodręcznikiakademi-ckiezzakresuorganizacjiizarządzania.JedenznichzostałzatytułowanyKie-rowanie (J.Stoner,Ch.Wankel–1992),drugiZarządzanie (red.A.Koźmiński, Wł.Piotrowski–1995).Obatraktująceotychsamychzagadnieniach,alewyko-rzystująróżneterminy,wprawdziebliskoznaczne,aleniebędąceprzecieżsynoni-mami.Taksamojakniesąnimiinneopodobnymcharakterzejaknp.rządzenie,przewodzenie, administrowanie, dowodzenie, sterowanie itp.

Winnejzupełniedziedzinie–naukachokulturzefizycznej–ustawodawcy w2010r.niepomnidorobkukilkupokoleńteoretyków,próbująwyrugowaćzję-zykapolskiegotermin„kulturafizyczna”(botorzekomorusycyzm)orazpojęcie„rekreacja”(botowgnichtosamocosport).

Jakżyćiporozumiewaćsięwświecietakzmieniającymswójjęzyk?Amożewartochoćprzezchwilęsięgnąćdouzasadnieńjakimiposługiwalisięklasycyda-nego gatunku7.Bojęsię,żetegotypuproblemymogąwystępowaćwewszystkichdyscyplinachnaukowych.Możnawięcpostawićretorycznepytanie– jeżelioce-nianynaukowiecirecenzentoceniającyjegodorobeknaukowyniedokońcasięrozumieją,toczytakaocenamożebyćrzetelna?

Nic złego o nas

Załóżmyjednak,żemimoselekcjinegatywnej(nomożeniezawsze)najlepsinaukowcy trafili dodydaktykiw szkolewyższej.Pierwszymproblemem,któryimbędzieutrudniałpracęjestbrakprzygotowaniapedagogicznego.Zdumiewa-jącejestto,żewnaszymkrajurzemieślnikprzyjmującyuczniadoterminu(ma ztegotytułuulgipodatkowe),musimiećukończonykilkudziesięciogodzinnykurstzw.pedagogizacji.Asystentemmożnazostaćbeztakiegoprzygotowania,apotemimprowizowaćizrażaćdosiebieireprezentowanejdyscyplinynaukowejkolejneroczniki swoich podopiecznych.

Copotrafizrobićzestudentemniepanującynadswoimiemocjami,sfrustro-wanynauczycielakademicki,wiedzątylkodziekaniorazopiekunowieroczników.Od1995rokuwkolejnychustawachPrawooszkolnictwiewyższym,pojawiasię

7 WzakresiezarządzaniamógłbytobyćJ.Zieleniewski,którywpracypt.Organiza-cja i zarządzanie, PWN1969,zdefiniowałznaczeniewiększościwspomnianychterminówbliskoznacznychjakoróżnicowanychźródłempochodzeniawładzykierowniczej.Wzakre-siekulturyfizycznejnp.AmerykaninBernarrMacfadden,którywswojejEncyclopedia of Physical Culture,NewYork1911,jużwówczasdoprecyzowałznaczeniaspornychdzisiajterminów.


��

zapisotzw.ankietyzacji–czylizbieranieopiniistudentówoswoichprofesorach.Niekiedywłossięjeżynagłowie,alesolidarnośćgrupowazazwyczajskutecznieneutralizujenegatywneopinie.Nobojaknibymabyć–uczeńbędziekrytykowałswojego mistrza?

Studencijednakkrytykująnietylkoprowadzącychzajęcia(nieprzygotowani,niereagująnazgłaszanepotrzeby),aleprzyokazjizwracająteżuwagęnazłąor-ganizacjęprocesudydaktycznego(np.zbytmałozajęćpraktycznych,czyzajęciasąwzbytdużychgrupach),nasłabewyposażeniewpomocedydaktyczne(małospecjalistycznejliteraturywbibliotece,czybrakodpowiedniowyposażonychla-boratoriów)itd.itp.Czynnikitegotypujeżeliwystąpiąwdanejszkolewyższejnapewnowpływaćbędąnajakośćkształcenia.Aprzecieżotonamchodzi.Niebójmysię opinii studentów, bo owadze ichwypowiedzi decydowaćbędzie statystyka, aniepojedynczeoskarżeniaparuniedocenionych.

Proces boloński

DeklaracjaBolońskaz1999roku,podpisanairatyfikowanaodrazuprzezPol-skę,stworzyłaramydoujednoliceniasystemówkształceniawEuropienapoziomiewyższym.Zapoczątkowanywówczasprocesbolońskidoprowadziłdotrzystopnio-wegosystemukształcenia,wprowadzeniapunktówECTS,mobilnościstudentówinaukowców,suplementudodyplomu,wreszcienarodowychramkwalifikacji.Teostatniepowinnybyćostateczniewdrożonewbieżącymrokuakademickim8.

Jakkażdareformarównież i tanapotykałanawiększe lubmniejszeopory(główniementalne)wśrodowiskuakademickim.

ZmianyzachodzącepodjejwpływemwXXIwieku,weuropejskiejprzestrze-niszkolnictwawyższegosąewidentnie,aleczęstorealizowanewzróżnicowanysposóbwposzczególnychkrajach.Bolączek(nadktórymiunasprzechodzisiędoporządkudziennego)jestwtymobszarzekilka.Działatutajcoścomożnanazwaćprzyzwyczajeniem, konserwatyzmem, a może nawet skutkiem działania tzw.„prawaprzekory”występującegowewszystkichreorganizowanychsystemach.

I taktrzystopniowośćstudiówwynikającazDeklaracjiBolońskiejz1999r.zakłada,iżpierwszystopieńkształcenia(licencjacki),tostudiazawodowe,drugistopieńtouzupełniającestudiamagisterskie(przygotowującedopracynaukowej,

8 WięcejzobaczwpracyJ.ŻyśkoiB.Chełmeckiegopt.Deklaracja Bolońska w dziesięć lat po jej podpisaniu.RocznikNaukowyWydziałuZarządzaniawCiechanowie.Ciechanów2009,zeszyt1-2,tomIIIs.71-84.

Lech Jaczynowski

��

aleteżnaróżnychstanowiskachkierowniczych),wreszcietrzecistopieńtostudiadoktoranckie.Największymnieporozumieniemunasjestto,żenadrugistopieństarają się dostać prawiewszyscy po stopniu pierwszym.Takwięc na stopniumagisterskimliczbastudentówzbliżasięunasdo90%tychcoukończylilicen-cjat,podczasgdyśredniaeuropejskajesttylkoniecoponad30%9. To wszystko oczywiściesłononaskosztujeirosnąrzeszebezrobotnychiczęstonikomuniepo-trzebnychmagistrów.

Kolejnąciekawostkąjestignorowaniewwieluuczelniachbolońskiejzasady,dopuszczającejmożliwośćstudiowania(nawyższymstopniukształcenia)nain-nymkierunkuniżbyłrealizowanynapoziomielicencjackimprzezdanegostuden-ta.Ambitnistudenciodrazu(taknawszelkiwypadek)studiująwięcnadwóchkierunkachodAdoZ.Oczywiścietoznowupomnażakoszty.Wstydliwątajemnicąpoliszynelawpewnychuczelniachjestteżto,żeniektórzynauczycielenawyż-szymstopniu,realizujątesamelubprawietesametreściconastopniuniższym.Mówiącojakościkształceniamożewartobyłobybliżejprzyjrzećsiętemuzjawi-sku.

Następnąsprawą,któraprzybieraunasoryginalneformyjestSystemTrans-feruPunktówKredytowych(ECTS–EuropeanCreditTransferSystem).Zasa-dy bolońskie zakładały, iż do zaliczenia semestru koniecznych jest uzbieranieprzezstudenta30punktów.Dodatkowoznacznyichprocentpowinienpochodzićzprzedmiotów,którestudentsamsobiewybierzezofertyprzygotowanejprzezuczelnię.Ponieważoznaczatopłynnośćgrupdziekańskichiutrudniaplanowanierozkładuzajęć,znowuwwielunaszychuczelniach(niemożnatwierdzić,żewewszystkich)wybórdlastudentaograniczasiędogrupyjęzykowejorazgrupyse-minariumdyplomowego.Niekiedy,gdyjednakjestcośdowyboru,tospotykasiępraktyki, iżdziekandzielirocznikiprzydzielasamstudentówdojakiejśgrupy(sic!).Sztywnośćofertyjestpokłosiemobowiązującychwielelattzw.standardównauczania,którenarzucałyco iw jakiej liczbiegodzinnadanymkierunkuna-uczaniapowinnobyćzrealizowane.Miałototeżkonsekwencjewpostaci liczbypunktówECTSprzypisywanychposzczególnymprzedmiotomnadanymwydzia-le.Nibyobowiązujezasada,żezależy toodwkładupracy jakimusiprzeciętnystudentwłożyćwopanowaniedanegoprzedmiotu,aledziekani(komisje)częstokierowalisięzasadą,żejeżelimamywsiatceokreśloneprzedmiotytosumapunk-tówECTSimprzypisanamusizbilansowaćsięwdanymsemestrzenawymagane30.Niestetypomysłyniektórychnaszychuczelni,abykilkupunktowybrakwda-

9 DanetesąwposiadaniuMNiSW,alemimo,żeniesąpoufne,dotarciedonichniejestproste (przyp. L. J.).


�00

nymsemestrzestudentmógłnadrobićwnastępnymsemestrze,bezkoniecznościpowtarzaniaroku,niebyłyzbytgłośnopropagowane.

Zupełnym nieporozumieniem zaś było częste traktowanie najbardziej kre-atywnych studentów, korzystających z programu ERASMUS, jak „podejrzanyelement”, próbujący ominąć po cwaniacku niektóre podstawowe przedmioty wmacierzystejuczelni.Znane sąprzypadki, że studentwracający z takiejwy-mianyzdorobkiem30pkt.ECTSuzyskanychwzagranicznejuczelni,byłcofanyprzez dziekana do powtarzania roku.

Jestjeszczecośzpowyższymzwiązane,conakazujenamzastanowićsięnadinnowacyjnością naszego kształcenia. Ponieważ w różnych krajach stosuje sięróżnesystemyocenywiedzystudenta,wymyślonoocenyECTSoznaczonesym-bolamiA;B;C;D;E.DlaocenniedostatecznychFXorazF.Bojakporównaćnp.nasząocenędostatecznyplus(3+)zobowiązującymnp.wBelgiiczyPortugaliisystememdwudziestopunktowym,czyodwróconymsystememwNiemczechczyAustrii,gdzienajlepsząocenąjest1(unasbezsensukojarzonazpałą).Woce-nieECTSnasze3+toliteraD.AnalogiczniewcytowanejwyżejBelgiiliteraDodpowiada11-12pkt,awAustrii–tamtejszejocenie3.Wkrajutymnaszatrójaoznaczanajestjako4,aleobieocenymająwECTSoznaczenieE10. Jest jednak jeszczejednasprawazwiązanazzasadąbolońską,mianowicierozkładocenpozy-tywnychECTSpowinienmiećwdanejgrupiestudenckiejrozkładtaki,żeocenyAiEpowinnywśródwszystkichocenpozytywnych,stanowićpo10%,ocenyBiDodpowiedniopo25%,aocenaC(naszaocenadobry)powinnawystępowaćw30%przypadków11.Czyktośtounasstosuje,bojakośnicotymniesłychać.

Krajowe ramy kwalifikacji (KRK)

Procesbolońskimiałswojeetapy.Jednymznichbyłtzw.komunikatzBergenz2005r.(podpisanyprzez45krajów)zarysowującynarodoweramykwalifikacjiw stosunkudo ośmiupoziomówodniesienia.Opisują one, cona danympozio-mieuczeń(student)opanowałwzakresiewiedzy,umiejętności,kompetencji.Tenschematmaumożliwićocenęwynikównauczania.Wprzypadkuuczelniwyższych

10 Zaczerpnięto z opracowania Karen Petry, Europäische Sportstudient, Deutshe SporthochschuleKöln2004.

11 Porównajw:Europejski System Transfery i Akumulacji punktów, suplement do dy-plomu – przewodnik.Wyd.NarodowaAgencjaProgramuSOCRATES–ERASMUS.War-szawa2004s.55.

Lech Jaczynowski

�0�

procestenaktualniejestwPolscerealizowany,jednakwywołujeuwielunauczy-cieliakademickichsporeemocje.Najwięcejsłowo„kompetencje”.Oilewstosunkudowiedzyiumiejętnościwzasadzieniemazastrzeżeń,tosłowo„kompetencje”budziwątpliwości.Niektórzy próbująnazywać to kompetencjami społecznymi,innipostawami.Jestwtymjakaśracjonalnośćbocelemkażdegoszkolnictwajestnietylkonauczyćczegoś,aleteżwychowaćmłodegoczłowiekaprzekazującmuokreślonewzorypostaw i zachowańwobecotaczającejnas rzeczywistości.Kło-potpolegajednaknatym,żesłownikijęzykapolskiegotłumacząznaczenietegoterminujako„zakreswładzy,pełnomocnictw,uprawnień,odpowiedzialnościczyoficjalnegouznaniaumiejętności”12.Atoostatniepodkreśla,żezależynamnaofi-cjalnymuznaniu,bowcześniejmamyjużpunkt„umiejętności”,więcpowtarzaćsięniemasensu.Logicznewydajesiętuteżbyć„zakresuprawnień”.Jakktośzabierasięzaleczeniebezdyplomulekarza,tojestznachorem–nawetjakmajakieśwtymzakresieosiągnięcia.JakmamyprawojazdykategoriiB–tomoże-mywyjechaćnadrogipublicznesamochodemosobowym.Niemamyjednakkom-petencjidojazdymotocyklem(botutrzebamiećuprawnieniakategoriiA),anisamochodemciężarowym(wymaganajestkategoriaC)czyautobusem(kategoriaD).Naodpowiednichkursachprzygotujesięnasdozdawaniaegzaminuwzakre-sieokreślonychkompetencji(zakresuuprawnień).Zapominanieotymznaczeniuterminu„kompetencja”wspomaganejestobecnątendencjądoderegulacjiwieluzawodów.Szczerzemówiącwolałbymtrafiaćwręcekompetentnegofachowcaniżmiećdoczynieniaześredniowiecznymszturarzem(partaczem)13.Wdostępnychwzorach krajowych ram kwalifikacji takiego rozumienia słowa „kompetencje”niestetyniespotkamy.Itomożebudzićniepokój.

Podsumowanie

Reasumującmożnapowiedzieć,żejakośćkryteriówocenyjakościkształceniainauki(sątoelementypewnejcałości)budzipoważnewątpliwościwwieluśro-dowiskachakademickichwnaszymkraju,alejaksięokazujerównieżnaświecie.Problemjestzapoważny,żebymechaniczniestosowaćokreślonerozwiązaniabez

12 Porównaj w: Mały słownik języka polskiego, red. S. Skorupki, H. Anderskiej, Z.Łempickiej.PWNWarszawa1974s.291.

13 TerminszturarzwystępujewSłowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych WładysławaKopalińskiego(pierwszewydanieInternetowe),alebrakgowWielkim słow-niku wyrazów obcychKrakowskiegoWydawnictwaNaukowego2008.


�0�

pogłębionejdyskusjiwśrodowiskachzainteresowanychtymiproblemami.Pozatymprzysłowiowydiabełtkwiwszczegółach.Jakośniktnp.niepodnosiproblemudużejabsencjistudentównawykładach(wwieluszkołachsąonenieobowiązko-we).Niemawtejdyskusjigłosów,żemłodzinaukowcyzanimdojrzejądopubli-kowaniaw renomowanych czasopismach powinni terminować (praktyka czynimistrza)wczasopismachnieażtakrenomowanych,aleprzecieżteżpoważnych.Napoczątkukarierynaogółjeszczeniemasięgrantów,więckosztbadań,aleteżisamejpublikacjimusibyćnamiaręmożliwościtakichmłodychnaukowców.Napublikowaniewrenomowanychczasopismachmożeimpoprostubrakowaćśrod-ków.Wreszcie trzebaprzypomnieć sobie, że jakość szkoływyższej zależy (pozatwórczościąnaukowąjejpracowników)równieżodjakościdziałalnościdydaktycz-nejkadry.Niepowinnaonabyćdodatkiem(przyokazji)dotejpierwszej.Wiedzęnajlepiejprzekazująpasjonaci,aleokryteriachpomiaruzaangażowaniawdydak-tykęwykładowcówjakośsięniedyskutuje.

Patrząccałościowookazujesię,żemamydosyćpokaźnyzbiórkryteriów,wgktórychmożnabyłobyoceniaćjakośćkształceniainauki,aleniewszystkiesąwy-korzystywanedotakiejoceny.Opisaneturozwiązaniasądobranesubiektywnie,awięcichzbiórzapewnebędzieznaczniewiększy.Wartonp.zastanowićsięnadwskaźnikamiodzwierciedlającymistosunekstudentówprzypadającychnajedne-gonauczycielaakademickiego.Nadtym jakegzekwowaćwiedzę iumiejętności–bochybanietylkotestami?Jakwalczyćznarastającąplagąplagiatów?

Czyjakośćkryteriówocenyjakościkształceniainaukiwnaszymkrajumożnaocenićpozytywnie?Problemjestzbytzłożony,abyżądaćprecyzyjnejodpowiedzitylkotaklubnie.Różnedoświadczeniawielunaukowcówpracującychwszkolni-ctwiewyższympowinnosięjednakpoddaćprocesowiważeniastatystycznego,bojedyneczynnikisąbardziej,drugiemniejistotne.Dopierowówczasbędzieszansanapowstaniespójnegosystemukryteriówoceny.Możnaoczywiściesięgaćteżdodoświadczeńinnychkrajów,alenależypamiętać,żeróżnewnichuwarunkowania(choćbykulturowe)niezawszepozwalająnaprostąichimplementacjęunas.

Lech Jaczynowski

�0�

ABSTRACTS IN ENGLISH

Wiesław Szczęsny

CONTRIBUTIONTOTHEDISCUSSIONABOUTTHEROLEOFMODERNENTERPRISE

AbstractThesubjectofthearticleistheroleofbusinessanditsfunctionswhichmeets

intoday’seconomy.Thethesisofthearticleisthatacompanycarryingoutitsin-dividualobjectivesmeetssocialfunctions,withoutwhicheconomicdevelopmentseemstobeimpossibleandmeetsgrowingcollectiveneeds.Thearticleconsistsofthreepartsinwhichtheauthortakestheissueoftheaimofacompany,themar-ketandnon-marketenvironmentandthesourcesoffinancingofpublicsector.Thefinalconclusioncomesdowntothepostulateofrationalityofnon-marketinstitutions,onwhich thepotentialof thematerialand intellectualenterprisedepends largely.

* * *

Marian Daniluk

INVESTMENTRISKSOFFINANCIALMARKETS (Theory and Practice)

AbstractTheintentionofthisarticleistopresenttheessenceandthemainrisksin

thebusiness.Broaderriskissueshavebeenhighlightedintheplacementoffundsinthefinancialmarkets.Thearticlediscussesthecorrelationofincomeandrisk,focusingontheprinciplethathigherincomeisusuallyassociatedwithahigherrisk.Also, extending the termof thedeposit affects thehigher risk.Secondly,therearediscussedthegreatpotential forreducing investmentrisk intoday’sfinancialmarketswiththeuseofeffectivemethodsofinvesting,pointingtothebenefitsofportfolioinvestment.Diversificationofriskisanimportantcriterionfortherelativesafetyofmoneymarketfundstoinvest.

* * *


�0�

Dorota Sitnik

MECHANISMOFTRANSMISSION,INFLATIONANDSTATE’SINTERVENTIONINTHEVIEW

OFMONETARISTS

AbstractThearticlepresentsmonetarism’sapproachtotheissuesoftransmissionme-

chanism,inflationandstateinterventionism.ItismainlybasedonviewsofoneofthemostfamouseconomistsMiltonFriedman.Thetransmissionmechanismmeanstheinfluenceofthequantityofmoneysupplyonproductionandemploy-ment . The monetary expansion will increase production and employment and priceswillremainstableinshortperiod.Anyincreaseofthequantityofmoneyonlywillliftprices-itwillmakeonlynominalchangesinlongperiod.ThereforeFriedmandoesn’tbelieveinstateinterventionism-heistheenemyofanystateactivityinthemarketmechanism.ThemaincauseofinflationisthesurplusofmoneysupplyovernecessityconsequenttothequantityofGNP.Itmeansthatthemaincauseofinflationisstateprintingof„empty”money.

* * *

Wacław Huba, Elżbieta Ślaska

ELECTRONICFORMOFLANDREGISTERS ASAWAYTOIMPROVETHEFUNCTIONALITY

OFTHEINSTITUTION

AbstractThe article describes the issues related to running land registers, their

structure and functions, and emphasizing the role of the register as a specialpropertyregister.Specialattentionispaidtothereformoftheinstitutionsoflandregisters, consisting of the implementation of the electronic land registrationsystemandtheneedtotransferthecontentofthetraditional (paper)registertothestructureoflandregistersintoacomputersystem.Thekeyprinciplesoflandregistersarealsodiscussed,including:theprincipleofpublictrustpledgeoflandregistry,theestablishmentofaseparateentryforeachpropertyaswellasanobligationtodisclosetheowner’srightsinthelandregister.Presentedaswell


�0�

are the most important changes in the mortgage institutions and land registers introduced by the act of law amendment of 26 June 2009 (Journal of Laws No.131, item1075),andthepositiveandpotentialnegativeeffectsassociatedwiththeintroductionofelectroniclandregistry.

* * *

Paweł Czarnecki

MAINPROBLEMSOFEDUCATIONANDSCHOOLINGOFSOCIAL WORKERSINPOLAND

AbstractTrainingofsocialworkersaimatequippingpeoplewhowanttoworkinthis

professionwith a specific set of competencies, so that on the onehand itwaspossible to solve social problems as social policy pursued by the state, and on the other,tohavecompetitivegraduatesenteringthelabormarket.Thequestionofthenatureandscopeofknowledgeandskillsduringtheschoolingofstudentsoffaculties„socialwork”oughttolearnisassociatedwithadiscussionaboutthenatureandfunctionsofsocialworkinmodernsociety.Inthecaseofsocialwork,this problem is further complicateddue to the aforementioned two-dimensionofthisfieldasatheorydisciplineandasasetofpracticalskills.Thebasisofthetheoreticaldimensionofeducationshouldbestructuredscientificknowledge,butbecausesocialworkisinterdisciplinary,theproblemofthedevelopmentofthe„canon”of information fromdifferentareas that every studentofsocial work shouldlearn,regardlessoftheirchosenspecialization.Asimilarproblemarisesinthefactofpracticalskillsastherecanbedistinguishedversatileskillsnecessaryforallsocialworkers(suchastheabilitytooperateinaspecificlegalenvironment–institutional)andspecializedskills,adjustedtoaspecificgroupofrecipientsofsocial work.

* * *


�0�

Zbigniew Pawlak, Andrzej Smoleń

CONSTRUCTIONPRINCIPLESOFMODERNREMUNERATIONSYSTEMSINCOMPANIES

AbstractRemunerationfulfilsanumberoffunctionsinacompany,includingthemo-

tivating-integrative one, the cost-related one, the income one and the social one. Designingmodernremunerationsystemsisadifficulttask.Itrequirestakingintoaccount two methodological approaches: the diagnostic on and the adaptive one. Theaimofthepaperistoformulatetheprinciplesandthevariants(options)ofremunerationpolicyincompanies.Theauthorsofthepaper–inordertoachievethe assumed goal – discuss legal regulations concerning remuneration in Poland, kindsofremuneration,formsandcomponentsofwages,non-moneyformsofre-muneration.Pointingouttothreepossibleoptionsofwagepolicyinacompany,theyfocusaspecialattentionondecentandjustpay.Thepaperpaysalsoatten-tiontomaintypesofcontemporaryremunerationsystems.Itpresentsthemostpopularofthem–traditionaltariffsystem,wheretheamountofremunerationisdependentondifficultyofworkatagivenpost–andthenitsmodifications:thecafeteriasystemandthepackagesystem.Thecafeteriasystemofremunerationassumesthataworkergetsapartofremunerationintheformofnon-cashandservice benefits,whicharechosenfroma list,andthepackagesystemmeansthatparticulargroupsofemployees–orevenparticularemployees–areofferedremunerationcomposedofanumberofcomponentsadjustedtotherankofapostandtoaworker’sneeds.

* * *

Roman Lusawa

LABOREMEXERCENSENCYCLICALBYJOHNPAULIIONHUMANWORKONTHEOCCASIONOF90THANNIVERSARY

OF RERUM NOVARUM ENCYCLICAL

AbstractThearticlepresentsthecontentoftheencyclicalofPopeJohnPaulIIdedi-

catedtohumanlabor.ThispaperendswithaseriesofarticlesontheCatholicChurch’spositiononissuesofsocio-economicconditions.


�0�

* * *

Katarzyna Szymańska

REVIEWOFCONTEMPORARYOPINIONSONHUMANRESOURCESMANAGEMENTINPROJECTS

AbstractTeamwork is very popular at the moment. Appropriately well-matched team

ismoreeffective.Teamwork’scompetitorsco-operateandsolvetheirproblemsarebetter.Thefollowingchapterdiscusesthemanagementofhumanresourcesin projects. It describes principles of structure of teamwork’s research, showspossibilitiesofexpansionofeffectivenessincooperatingpersons,showshowim-portant the manager in research project is.

* * *

Jan Rusinek

CALCULUSOFPROBABILITYENHANCESDIDACTICS

Abstract Inthearticletheresultsoftestexamareconsideredasrandomvariablesand

analyzeddistributionsof thesevariables.Basedon thisanalysisalgorithms toassessment tests are proposed.

* * *

Lidia Białoń

ABOUTTHEBOOKBYJOHNC.BOGLE–“ENOUGH.TRUEMEASURESOFMONEY,BUSINESS,ANDLIFE”

AbstractPolishEconomicSocietyinWarsawreleasedin2009abookbyJohnC.Bo-

gleentitled„Enough.Truemeasuresofmoney,businessandlife”(translation–AnnaGąsior-Germany).Thecontentofthebookisbasedontheauthor’sex-tensiveexperience,thefounderofwell-knowninvestmentfund„TheVanguard


�0�

Group”functioninguptillnow.Thebooktouchesuponthetopicsofmoderncom-panies, paying particular attention to some aberrations associated with economic calculation,andthereforewiththeidentificationofeffects,givingthereasonforthisstateofaffairs.Thesethreadsareinterwovenwithauthor’slifeexperiences,particularlyinsearchingforandfindingthereal„diamondlife”.

* * *

Andrzej Buszko

REVIEWOFAJOINTPUBLICATIONENTITLED „MANAGEMENTOFINNOVATIVEBUSINESS”

AbstractThe topic of the authors’ considerations of the reviewed book is the issue

ofinnovationintheenterpriseenvironmentactingintheconditionsofmodernmarketeconomy.Thispublicationisintendedforbothbusinessstudentsandforpractitioners in business.

* * *

Dariusz Zagrodny

INMEMORYOFPROF.ZDZISLAWNANIEWICZ

AbstractThis study presents the biography of the deceased in 2012 prof. Zdzislaw

Naniewicza,who among other reviews for someof thework submitted to theYearbookoftheFacultyofManagementScienceinCiechanów.

* * *


�0�

Stanisław Dawidziuk

10thANNIVERSARYJUBILEECELEBRATIONSVYSOKEJŠKOLYZDRAVOTNÍCTVAASOCIÁLNEJPRÁCE

SV.ALŽBETYINBRATISLAVA

AbstractThisarticledescribesthe10thanniversaryofSt.ElisabethandSocialScien-

cesinBratislavacelebrations,heldinOctober2012.Thereisalsocharacterizedactivitiesofthelargestnon-publicschool,workingintheframeworkofcharityTropicTeam,intheSlovakRepublic.DuringthecelebrationsoftheanniversaryProf.Dr. StanislawDawidziuk, Founder-RectorHonorary ofWarsawManage-mentAcademywasawardedwiththeMedalofSt.Elizabeth–forlifetimeachie-vementandcontributiontothedevelopmentofeducationandschooling.

* * *

Lech Jaczynowski

QUALITYOFCRITERIAOFASSESSMENTOFSCIENCEANDEDUCATION

AbstractThesubjectoftheconsiderationsintheinthisarticlearethecriteriaforas-

sessingthequalityofeducationandsciencepracticedinPolishhighereducation.Onthebasisofspeech-makersatvariousmeetingswithacademiccommunityanddiscussionsonthesestatements,scientificmaterials,butalsothepressarticles(referringtothesubject),normativeactsinforce,aswellastheauthor’sexpe-rienceofparticipatinginvariousuniversitycommitteesandcommissionsdealingwith these issues there are subjectively presented critical remarks appearing in academiccirclesconcerningthequalitycriteriaofthewholesystem.


��0

Jan Rusinek

��

INFORMACJA O AUTORACH

Białoń Lidia(prof.drhab.);WyższaSzkołaMenedżerskawWarszawie.

Buszko Andrzej (drhab.prof.);WydziałZarządzaniawCiechanowie (WSM),UniwersytetWarmińsko-Mazurski.

Czarnecki Paweł(drhab.prof.);WyższaSzkołaMenedżerskawWarszawie.

Daniluk Marian(prof.drhab.);WyższaSzkołaMenedżerskawWarszawie.

Huba Wacław (dr);WydziałZarządzaniawCiechanowie(WSM),WyższaSzkołaTurystykiiJęzykówObcychwWarszawie.

Jaczynowski Lech(prof.drhab.);WydziałZarządzaniawCiechanowie(WSM),WWFiSwBiałejPodlaskiej.

Lusawa Roman(doc.drinż.);WydziałZarządzaniawCiechanowie(WSM).

Pawlak Zbigniew(dr);SGHwWarszawie.

Rusinek Jan(drhab.prof.);WydziałZarządzaniawCiechanowie(WSM).

Sitnik Dorota (dr); Wyższa Szkoła Handlu i Finansów Międzynarodowych wWarszawie.

Smoleń Andrzej(dr);AWFwWarszawie.

Szczęsny Wiesław (drhab.prof.);WydziałZarządzaniawCiechanowie(WSM),UniwersytetWarszawski.

Szymańska Katarzyna(dr);WydziałZarządzaniawCiechanowie(WSM).

Ślaska Elżbieta(lic.);SądRejonowywCiechanowie.

Zagrodny Dariusz (prof.drhab.);UniwersytetKardynałaStefanaWyszyńskiego.


��

Jan Rusinek

��

INSTRUKCJA TECHNICZNADLA AUTORÓW OPRACOWAŃ


Oświadczenie redakcyjneWzwiązkuzwytycznymiMinisterstwaNaukiiSzkolnictwaWyższego,mającym

inacelupodniesieniejakościipoziomupunktowanychczasopismnaukowych,umiesz-czanychnaministerialnych listachA;B;C,podjęliśmystaraniao ichmaksymalneuwzględnienie.Większośćznichmacharakterredakcyjnyiniedotyczybezpośrednioautorówprzysyłanychdonastekstów.Jednymztakichwymagańjestpublikowaniedanych,októreMNiSzWpytawswojejankieciekwalifikacyjnejz2011roku.Sporo ztychinformacjiznajdujesięnastronachredakcyjnychnaszegoRocznikaNaukowe-goWydziałuZarządzaniawCiechanowie(WSM).Poniżejupubliczniamywięcto,cojestaktualniewymagane,adotejporyniebyłoprzeznasdostateczniewyeksponowa-ne. I tak:

• tytułczasopismawjęzykuangielskim Research Yearbook Faculty of Management in Ciechanów;

• zakresnaukdojakiegonależyczasopismo: nauki społeczne (ZR-1);

• dyscypliny naukowe: nauki o zarządzaniu (N115), mikro i makroekonomika (N112), informatyka ekonomiczna (N 111);

• kategoriewedługThomsonReuters: management, law, economics, social scients.

Jednocześnie informujemy,żepotwierdzamyzasadę, iżkażdyartykułnaukowyjestrecenzowanyprzezdwóchrecenzentów(wtymconajmniejjedenjestrecenzen-temzewnętrznym).Artykuływysyłanedorecenzjimajązasłoniętenazwiskaautorówwceluzapewnieniawiększejbezstronnościocen,a identyfikacjanastępujepoprzezoznaczeniakodowe,znanetylkoredakcji.Wkwestionariuszuocenyartykułuzwraca-mysiędorecenzentów,abypozauzasadnieniemswoichuwagmerytorycznychizasyg-nalizowaniempotrzebynaniesieniakorekt,jakiepowinnyzostaćewentualniedoko-nanewtekście,zwróciliuwagę(odpowiadającTAKlubNIE)nanastępującesprawy:

– zgodnośćtreściartykułuzprofilemczasopisma,– oryginalnośćproblemu,– opispodejściabadawczego,– czywykorzystano iprawidłowoopisanotabelaryczne igraficzneformypre-

zentacjiwyników,– trafnośćdoborucytowanegopiśmiennictwa,– poprawnośćwnioskowania,– przydatnośćdladydaktyki,– czyartykułnadajesiędodrukubezpoprawekmerytorycznych,– wniosekkońcowyczyartykułkwalifikujesię(bądźnie)dodruku.

��

Instrukc ja technicznad la autorówopracowań

Wprowadziliśmyteżfunkcjęredaktorówtematycznych,którzywRadzieRedak-cyjnej,zewzględunaswojąspecjalnośćmogąodpowiadaćzaposzczególnedziałyna-szegoRocznikaNaukowego.Sątoprofesorowie:MarekKowalski,JanRusinekiWie-sławSzczęsny.Za tłumaczenia streszczeńodpowiadaabsolwentfilologii angielskiejmgrRafałZadrożny.Redakcjakorzysta teżzkorektnativespeakeraPiotra-PeteraWierzchowskiego,KanadyjczykazOntario.Przyokazjiapelujemydoautorówodołą-czaniedotekstówangielskiejwersjiswoichstreszczeń,któreitakzawszesąadiusto-waneunas,więcniezachodziobawaoichpoprawnośćjęzykową.

Wśród ministerialnych wytycznych znalazł się też postulat wdrożenia proce-dur walki ze zjawiskiem nazywanym ghostwriting (autor danego opracowania wy-korzystujepodwykonawcę inieujawniago jakowspółautora).Sprawdzenieczyniezaistniało takiezjawiskow jakimśkonkretnymprzypadku jestnadzwyczaj trudne.Naobecnymetapieapelujemywięctylkodoświadomościautorów,abyniekorzystali ztakiejformywspomaganianarównizinnyminagannymiformamijakplagiatczykompilacja.

Redakcja spełniająckolejnewymaganiaMNiSzWpublikuje (waneksieumiesz-czonymnakońcuniniejszejinstrukcji)listęrecenzentówzewnętrznychwspółpracu-jącychznaszymRocznikiemNaukowym.

Instrukcja właściwaRedakcjaprosioprzysyłaniepracoryginalnychnigdzieniepublikowanych,dają-

cychsięzakwalifikowaćdonastępującychdziałów: – Ekonomiaifinanse – Prawoizarządzanie – Informatykaimatematyka – Przeglądpiśmiennictwa(recenzje) – Ku czci (biogramy) – Kongresy, sympozja, konwersatoria – Polemiki.

Objętość zgłoszonych prac nie powinna przekraczać około 15 stron tekstu wprzypadkuoryginalnychpracnaukowychlubpracpoglądowychkwalifikującychsiędopierwszychtrzechdziałóworaz5strontekstuwprzypadkupracprzewidzianychdopozostałychdziałów(wtymtabeleiryciny).

Pracepowinnybyćprzygotowanezgodnieznastępującymizasadami:• DwaegzemplarzemaszynopisuwformacieA4zpodwójnąinterliniąimarginesem

szerokości35mmzlewejstrony,zawierająceok.30wierszy(wtym60znaków wwierszułączniezodstępami)na jednejstronie.CałośćpowinnabyćzapisananapodpisanejdyskietcelubCDwedytorzeWORD(rozmiarczcionki11punktów,krójpisma–TimesNewRoman).PracematematycznemogąbyćwTeX-u.

• Tabele,zpodaniemichźródła,(opisanenumeremitytułemnadtabelą)powinnybyćprzygotowanewosobnymplikuzzaznaczeniem(namarginesiemaszynopisu)miejscaumieszczeniaichwtekście,wprogramieWORDlubEXCEL,nie więk-sze niż kolumna dokumentu.

• Znakiemoddzielającymcałośćodułamkówdziesiętnychjestwtekstachpolskichprzecinek (nie kropka).

• Rysunki,wykresyischematynależyokreślaćjednymskrótem,np.rys.lubryc.Po-winnybyćonewykonanewoddzielnympliku,wprogramachExcel,StatisticalubCorelDrawlubnabiałympapierzeczarnymtuszem(wtakimformacie,abymoż-najebyłoreprodukowaćwskali1:1lub1:2–maksymalnie13x17cm).Rysunki

��

Instrukc ja technicznad la autorówopracowań

skanowane (o rozdzielczościmin.300dpi)powinnybyćzachowanew formacie*.TIF, *.JPG. Rysunki powinny być opisanenumeremitytułemumieszczonymnadolepodryciną;każdyrysuneknaoddzielnejstronie,niewiększyniżkolum-nadokumentu(namarginesiemaszynopisunależyzaznaczyćmiejscewłączeniarysunkówdotekstu).Odbitkifotograficzne(czarno-białe)powinnybyćprzygoto-wanewformacieniemniejszymniżpóźniejszereprodukcjewnaszymperiodyku,napapierzebłyszczącymoodpowiednimkontraście.

• Wyszczególnionesłowakluczoweumieszczonepodtytułempracy(przynajmniej3).• Streszczenie(wosobnymplikuwpolskiejiangielskiejwersjijęzykowej)napisane

jednolitymtekstempowinnozawieraćcel,hipotezę,materiałimetodybadawcze,omówieniewyników(łącznaobjętośćdo1500znakówzespacjamiiznakamidia-krytycznymi).

• Piśmiennictwowinnobyćzamieszczonenakońcutekstu,ponumerowaneiusta-wionealfabetyczniewedługnazwiskautorów,apracejednegoautorawedługlatwydania,odnajstarszychdonajnowszych,dodatkowoodróżnioneliterami(a,b,c...)przytymsamymrokuwydania.Wtekściejakoodsyłaczwystępujenazwiskoautorairokwydaniaujętewnawiasokrągły,np.(Kowalski1995)lub–cozaleca-my-wprzypadkupowoływaniasięnanrpublikacjiz listypiśmiennictwa,numerujętywnawiaskwadratowynp.[15].Opisbibliograficznypowinienzawieraćnastępująceelementy:– nazwiskoiinicjał(lubinicjały)imieniaautora(autorów)lubredaktora,– rok wydania (w nawiasie), po nazwisku i inicjale imienia,– tytułpracy(kursywą),– wydawcalubpełnytytułczasopisma(wtymostatnimprzypadkuteżrocznik,

numer i strony),– miejscewydania(niepodajesięwprzypadkuczasopism).Tekstypisanewalfabecie cyrylicznymtransliterujemywalfabecie łacińskim

zgodnie z International Standard ISO9:1995 obowiązującąwPolsce jakoPN-ISO9:2000.

Jeżeli pracapowstaław ramachbadańnaukowychfinansowanychprzezMini-sterstwoNaukiiSzkolnictwaWyższego,informacjęnależypodaćnadolepierwszejstronyartykułu,wprzypisieoznaczonymgwiazdkąprzytytule.

ProsimyAutorówopodawanienaoddzielnejstronie:tytułu(stopnianaukowego),nazwyzakładupracy,numerówtelefonów,dokładnegoadresudomowego(oraze-mai- lowego)umożliwiającegoszybkikontakt.

Przykłady zalecanych opisów bibliograficznych:1. BiczyńskiS.(2005);TechnikaBCG.W:JaczynowskiL.[red.]Techniki organizator-

skie w teorii i praktyce KF.WydawnictwoAWFWarszawa,s.73-84.2. Cormen Th., Leiserson Ch.E., Rivest R.L. (2001);Wprowadzenie do algorytmów.

WydawnictwoNaukowo-Techniczne(wyd.IV)Warszawa.3. DoktórK.(1984);Staniperspektywynaukorganizacjiizarządzania.Prakseologia

nr2,s.36-54.4. KoźmińskiA.K.,PiotrowskiW.[red.](1995);Zarządzanie – teoria i praktyka. Wydaw-

nictwoNaukowePWNWarszawa.5. LandaA.N.(1966);Algoritmizaciâ v obučeni.Prosveščenie.Moskva.6. StonerJ.A.F.,FreemanR.E.(1989);Management.PrenticeHall.EnglewoodCliffs,

New Jersey.

��

Jan Rusinek

Wszystkie skierowane do nas prace są przed ich opublikowaniem recenzowane. Redakcjaniezwracaautoromzłożonychmateriałów,równieżwprzypadkuniezakwali-fikowaniaichdodruku.Redakcjazastrzegasobieteżprawodonanoszenianiezbędnychkorekt,wnastępstwieuwagzgłoszonychprzezrecenzentówlubwynikłychpodczasad-iustacji tekstu.

Termin składania prac – do kolejnego numeru do 30.04.2013 r. w Dziekanacie Wydziału Zarządzania w Ciechanowie (Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie); 06-400Ciechanów,ul.Żórawskiego5.

WszystkiedotychczasowenumerynaszegoRocznikaNaukowegosązamieszczonenastronie internetowej www.wsm-ciech.com/roczniknaukowy

AneksListarecenzentówzewnętrznychwspółpracującychzRocznikiemNaukowymWydziałuZarządzaniawCiechanowie(WSM)wlatach2007-2012

Profesorowie tytularni ChmielarzWitold,DanilukMarian,KisielnickiJerzy,ListwanTadeusz,

MączyńskaElżbieta,NaniewiczZdzisław,ŚliwaJan.

Profesorowie nadzwyczajni BuszkoAndrzej,ChojnackiWojciech,CytowskiJerzy,KowalewskiMarian,

SułekMirosław,WalkowiakRyszard,ŻyśkoJolanta.

Doktorzy ArcipowskiJanusz,BaranMichał,Będkowski-KoziełMichał,BrzeskiRadosław,

NasiłowskiJerzy,GadomskiMarek,GoryszewskiRoman,GrygolecWładysław,GrzebieniakAndrzej,JerzewskiMarek,KozakiewiczMariusz,MakiłłaDariusz,MroziewskiMarcin,PastwaMarta,PawłowskaBarbara,PtasiewiczZbigniew,SmoleńAndrzej,SuskaAgnieszka,SzymańskaKatarzyna.

Magistrzy KulikowskaMałgorzata,Majchrzak-JaszczykAnetta,RusinekAnna,

SpychajEwa,TrzeciakZbigniew,WalczakMarek,WiaterŁukasz.

*** Emilia Jaczynowska /sekretarz redakcji/

ROCZNIK NAUKOWY Wydziału Zarządzania w Ciechanowie · native speaker Piotr-Peter Wierzchowski...

Documents

Transcript of ROCZNIK NAUKOWY Wydziału Zarządzania w Ciechanowie · native speaker Piotr-Peter Wierzchowski...