System bezpieczeństwa publicznego Rzeczypospolitej ... · hon. prof., doc. Vasyl Zaplatynskyi,...

Andrzej Czop

System bezpieczeństwa publicznego Rzeczypospolitej Polskiej

ze szczególnym uwzględnieniem prywatnego sektora ochrony

Podręcznik akademicki

Kraków 2016

Copyright © by Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie, Kraków 2016

Recenzenci:dr Juliusz Piwowarski, prof. WSBPIdr Mariusz Rozwadowskihon. prof., doc. Vasyl Zaplatynskyi, PhD. prof. ASBH

Korekta: Radosława Rodasik

Przygotowanie do druku:Jarosław Dziubiński

ISBN 978‒83‒64035‒49‒4

Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowieul. Krupnicza 3 31–123 KrakówTel. 12 422 30 68; Fax. 12 421 67 25e-mail: [email protected]; www.apeiron-wydawnictwo.pl

Spis treści

Wstęp ........................................................................................... 5

Rozdział 1. System bezpieczeństwa publicznego w Polsce ......................12

Rozdział 2. Podsystem rządowy ..................................................................23

Rozdział 3. Podsystem samorządowy .......................................................90

Rozdział 4. Podsystem lokalny ..................................................................104

Rozdział 5. Regulacje prawne określające zasady prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia ........................................126

Rozdział 6. Realizacja zadań ochronnych ................................................151

Rozdział 7. Pracownicy ochrony ..............................................................175

Bibliografia ..............................................................................216

Wstęp

Praca ta poświęcona jest zagadnieniom związanym z zapew-nianiem bezpieczeństwa publicznego. Zgodnie z zapisem art. 5 Konstytucji RP jest to podstawowa powinność państwa wobec jego obywateli.

Przez bezpieczeństwo publiczne rozumiemy pożądany stan w państwie, będący brakiem zagrożenia w życiu społe-czeństwa i poszczególnych jego członków, który jest efektem skutecznego przeciwdziałania przez instytucje państwowe i inne podmioty działające na podstawie prawa wszelkim czynnikom zagrożeń oraz realizacji zadań zapobiegających działaniom godzącym w dobro państwa, jego porządek pu-bliczny, życie, zdrowie i mienie obywateli.

Osiąganie bezpieczeństwa publicznego odbywa się po-przez system bezpieczeństwa, który tworzą organy admini-stracji rządowej, samorządowej i firmy ochrony osób i mie-nia. Aby działanie tego systemu było efektywne, niezbędna jest dobra współpraca pomiędzy wszystkimi podsystemami dla osiągnięcia zasadniczego celu, jakim jest zapewnienie bezpieczeństwa publicznego. Wszystkie podmioty tego sys-temu, pomimo tego, że funkcjonują w oparciu o różne akty

System bezpieczeństwa publicznego…

6

prawne i mają odmienną podległość instytucjonalną, działają w tej samej przestrzeni publicznej, wykonując różne zadania na rzecz bezpieczeństwa publicznego.

Transformacja ustrojowa w Polsce spowodowała nie tylko głębokie zmiany społeczno-ekonomiczne, implikujące postęp cywilizacyjny i gospodarczy, ale także wzrost przestępczości i patologii społecznych. Pojawiły się zupełnie nowe rodzaje przestępstw, w tym przestępczość zorganizowana i międzyna-rodowa. Aktywny udział Polski w koalicji antyterrorystycz-nej oraz udział polskich wojsk w misjach stabilizacyjnych i operacjach wojskowych poza granicami kraju generuje dla nas zagrożenia ze strony ekstremistów. Powstał więc realny problem, dotyczący skutecznego przeciwstawiania się eska-lacji zagrożeń i wzrostowi dynamiki przestępczości. Władze naszego kraju szybko zorientowały się, że dotychczasowe, scentralizowane zarządzanie bezpieczeństwem publicznym okazało się nieefektywne i nieadekwatne do nowych wyzwań i determinantów zagrożeń.

W dniu 26 sierpnia 1997 roku Sejm RP uchwalił Ustawę o ochronie osób i mienia, która była krokiem w stronę de-centralizacji zapewnienia bezpieczeństwa publicznego. Tym samym, podmiotom prowadzącym na poziomie lokalnym komercyjną działalność gospodarczą przekazano (w określo-nym zakresie), kompetencje i odpowiedzialność za tak ważną sferę życia obywateli i gospodarki państwa. Taki zakres przed-miotowy możliwych działań firm ochrony sytuuje je jako istotny element systemu bezpieczeństwa publicznego.

Według informacji przedstawionej sejmowej Komisji Ad-ministracji i Spraw Wewnętrznych w dniu 1 marca 2012 r. przez wiceministra spraw wewnętrznych Piotra Stachańczyka, takich specjalistycznych formacji ochronnych jest w Polsce 1084, z cze-go 265 to wewnętrzne służby ochrony, a 819 to przedsiębiorcy,

7

Wstęp

którzy mają koncesje ochroniarskie oraz pozwolenia na broń na okaziciela. Ogółem jest 5200 firm ochrony, zatrudniających 114 tysięcy licencjonowanych pracowników ochrony i 18 tysię-cy licencjonowanych pracowników zabezpieczenia technicz-nego. Według szacunków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ogółem w branży ochrony zatrudnionych jest około 300 tysięcy osób. To ogromna siła, która dobrze wyszkolona, nadzorowana i włączona w ogólny system bezpieczeństwa może skutecznie wpływać na zapobieganie i zwalczanie zagrożeń, zarówno tych godzących w obywateli, jak i w interesy ekonomiczne oraz go-spodarcze państwa.

Stąd też w pracy najwięcej uwagi autor poświęcił wła-śnie prywatnemu sektorowi ochrony, który ma charakter komplementarny w stosunku do podsystemu rządowego i samorządowego.

Publikacja ta jest adresowana do studentów Wydziałów Bezpieczeństwa i ma charakter podręcznika akademickiego. Może być ona także pomocna dla przedsiębiorców prowadzą-cych działalność gospodarczą w obszarze ochrony osób i mie-nia, a także dla kwalifikowanych pracowników ochrony oraz kandydatów do wykonywania tego zawodu.

Kształt redakcyjny pracy przedstawia się następująco: W rozdziale pierwszym autor omawia różne definicje bez-

pieczeństwa, a także wyjaśnia czym jest system bezpieczeństwa publicznego, z jakich składa się elementów i co stanowi o jego efektywności. W tym rozdziale opisane zostały trzy podsys-temy składające się na system bezpieczeństwa publicznego. Są to podsystemy: rządowy, samorządowy i lokalny.

Podsystem rządowy, który tworzą tzw. służby mundu-rowe został opisany w rozdziale drugim autor przedstawia główne zadania, formy ich realizacji oraz przysługujące funk-cjonariuszom tych formacji uprawnienia w zakresie działań


8

prewencyjnych, operacyjnych i procesowych. Określa także możliwości użycia przez nich środków przymusu bezpośred-niego oraz broni palnej. Są tu także syntetyczne informacje o strukturze organizacyjnej określonych formacji, podległo-ści kompetencyjnej ich szefów oraz o warunkach jakim mu-szą odpowiadać kandydaci do służby w tych organach. Oczy-wiście ze względu na konieczność zachowania dyscypliny obszerności tekstu przedmiotem omówienia są tylko niektóre służby, takie jak: Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrz-nego, Agencja Wywiadu, Służba Wywiadu Wojskowego i Kontrwywiadu Wojskowego, Żandarmeria Wojskowa, Cen-tralne Biuro Antykorupcyjne, Straż Graniczna, Biuro Ochro-ny Rządu, Służba Więzienna, Straż Ochrony Kolei, Inspekcja Transportu Drogowego, Straż Leśna.

Przedstawione zostały cechy wspólne tych formacji oraz zasady współpracy pomiędzy nimi oraz z innymi podmiota-mi składającymi się na system bezpieczeństwa.

W rozdziale trzecim autor skupił swą uwagę na podsys-temie samorządowym wskazując, że tworzenie społeczeństwa obywatelskiego nierozerwalnie związane jest z decentraliza-cją władzy i przekazaniem części kompetencji, a co za tym idzie także odpowiedzialności samorządom. Opisane zostały uprawnienia i obowiązki organów samorządowych w obsza-rze bezpieczeństwa publicznego na poziomie gminy, powiatu i województwa. Wyjaśnione zostały zasady funkcjonowania administracji zespolonej. Autor wskazał, że podstawowym narzędziom prawnym, umożliwiającym gminie wykonywa-nie zadań z zakresu bezpieczeństwa i porządku publiczne-go jest możliwość powoływania przez nie straży gminnych i miejskich. Szeroko omówił uprawnienia i zadania funkcjo-nariuszy tych formacji, sporo uwagi poświęcając zasadom współpracy straży gminnych/miejskich z Policją.

9

Wstęp

Rozdział czwarty traktuje o podsystemie lokalnym, który stanowią firmy ochrony osób i mienia. Została opisana ich geneza i formy ewoluowania zarówno w Polsce jak i w innych państwach. Wskazane zostały determinanty dynamicznego rozwoju prywatnego sektora ochrony oraz towarzyszące im zagrożenia. Opisano założenia rządowego programu profi-laktycznego „Razem Bezpieczniej” oraz podstawy prawne określające możliwości współpracy „prywatnych policji” z in-nymi formacjami odpowiedzialnymi za utrzymanie porządku i bezpieczeństwa publicznego. Określone także zostały czyn-niki i okoliczności utrudniające optymalny udział firm ochro-ny osób i mienia w systemie bezpieczeństwa publicznego.

Rozdział piąty daje wykładnię pojęcia działalności go-spodarczej uwzględniając definicję ustawową oraz poglądy takich autorytetów jak: O. Lange, C. Kosikowski, W. Smid czy A. Włodyka. Wskazano jakie cechy musi posiadać przedsię-biorca oraz wyjaśniono jaki był cel utworzenia Krajowego Re-jestru Sądowego. Koncesjonowaną działalność gospodarczą autor przedstawił na tle historycznym uwzględniając specyfi-kę różnych państw i różne etapy ich rozwoju. Szczególną uwa-gę autor poświęcił problematyce koncesji na usługi ochrony osób i mienia. Znajdziemy tu informację o tym, co powinien zawierać wniosek o udzielenie koncesji na usługi ochrony osób i mienia oraz jakie dokumenty należy do niego dołączyć. Podane też zostały sytuacje w których organ koncesyjny może odmówić wydania koncesji, cofnąć ją lub zmienić jej zakres. Rozdział zawiera sporo informacji o obowiązkach jakie Usta-wa o ochronie osób imienia nakłada na przedsiębiorców pro-wadzących działalność gospodarczą w obszarze ochrony osób i mienia oraz o zasadach kontroli jakie mogą być prowadzone przez organ koncesyjny.


10

W rozdziale szóstym wyjaśniono czym jest ochrona osób i mienia, na czym polega i w jakiej formie może być realizowa-na. Wskazano także obszary, obiekty, urządzenia i transporty podlegające obowiązkowej ochronie. Omówiono zagadnienie wykazów obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obo-wiązkowej ochronie oraz funkcjonowania specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych. Autor daje też odpowiedź czym są wewnętrzne służby ochrony i na jakich zasadach pro-wadzą swą działalność. Opisał także na czym polega tworze-nie i uzgadnianie planów ochrony obszarów, obiektów i urzą-dzeń podlegających obowiązkowej ochronie. Podał podstawy prawne regulujące ten proces wyjaśniając poszczególne ele-menty jakie powinien zawierać taki dokument oraz dołączana do niego Instrukcja współpracy z Policją. Przedstawił także uprawnienia kontrolne przysługujące Komendantowi Głów-nemu Policji w związku ze sprawowanym przez niego nadzo-rem nad SUFO.

W rozdziale siódmym znajdziemy wyjaśnienie pojęcia „pracownik ochrony” oraz tego czym jest lista kwalifikowa-nych pracowników ochrony. Opisane zostały tutaj warunki jakie musi spełniać kandydat na kwalifikowanego pracow-nika ochrony ze wskazaniem jakie czynności wymagają po-siadania takiego certyfikatu. Dużo uwagi autor poświęcił uprawnieniom takich pracowników ze szczególnym uwzględ-nieniem użycia przez nich broni palnej i środków przymusu bezpośredniego. W tym rozdziale dokonano również analizy programu szkoleń dla kandydatów na kwalifikowanych pra-cowników ochrony.

Każdy z opisanych rozdziałów kończy się pytaniami kon-trolnymi, które pozwalają na lepsze przyswojenie, zapamięta-nie i usystematyzowanie prezentowanego w nich materiału.

11

Wstęp

Autor jest przekonany, że lektura tego podręcznika po-może studentom w poznaniu polskiego systemu bezpieczeń-stwa zwłaszcza w obszarze funkcjonowania jego lokalnego podsystemu jaki tworzą firmy ochrony osób i mienia. Dla przedsiębiorców prowadzących takie firmy oraz dla kwalifi-kowanych pracowników ochrony praca ta może być swoistym „vademecum” gdyż zawiera najważniejsze informacje nie-zbędne dla osób aktywnych zawodowo w prywatnym sekto-rze ochrony.

Rozdział 1. System bezpieczeństwa publicznego w Polsce

W ujęciu etymologicznym słowo bezpieczeństwo powsta-ło z połączenia dwóch wyrazów: „bez” oraz „pieczy”. Piecza to tyle co otaczanie troską i opieką zaś z przedrostkiem „bez” oznacza sytuację, w której taka ochrona nie jest potrzebna, sytuację wolną od zagrożeń. Naukowcy z różnych dziedzin zwykli przyjmować, że bezpieczeństwo jest stanem pożąda-nym charakteryzującym się poczuciem pewności i brakiem zagrożenia, w którym człowiek ma oparcie w społeczności, sprawnie działającym systemie prawnym i aparacie wła-dzy państwowej. Brak zagrożenia ma charakter obiektywny i może być diagnozowany i badany pod kątem określenia czynników zagrażających chronionym wartościom1. Od-miennie jest z drugim elementem pojęcia bezpieczeństwa – poczuciem pewności. Ma ono bowiem charakter subiektywny

1 P. Tyrała, Refleksje nad teorią i praktyką bezpieczeństwa, [w:] Zarządza-nie bezpieczeństwem – wyzwania XXI wieku, M. Lisiecki (red,), Warsza-wa 2008.

13


i nie wynika wprost z faktycznych zagrożeń, ale uwarunko-wane jest także konstrukcją psychiczną człowieka, jego sta-nem emocjonalnym i czynnikami zewnętrznymi2. Można więc przyjąć, że bezpieczeństwo jest: „nie tyle określonym stanem rzeczy, ile ciągłym procesem społecznym, w ramach którego podmioty działające starają się doskonalić mecha-nizmy zapewniające im poczucie bezpieczeństwa”3. Bezpie-czeństwo jest powszechnie uznawane za jedną z podstawo-wych potrzeb człowieka, której zaspokojenie umożliwia mu korzystanie z innych wartości, dając możliwość przetrwania i rozwoju4. W 1942 roku A. Maslow przedstawił teorię wska-zującą, że człowiek w swoim życiu motywowany jest przez potrzeby, które tworzą układ hierarchiczny. Wśród nich jed-ną z podstawowych jest właśnie potrzeba bezpieczeństwa. W opracowanej przez siebie piramidzie potrzeb za najważ-niejszą do zaspokojenia Maslow uznawał potrzebę fizjolo-giczną (biologiczną), a za kolejną bezpieczeństwo, po którym dopiero pojawiają się potrzeby wyższe: przynależność, szacu-nek czy samorealizacja. Maslow był zdania, że tylko spraw-nie zorganizowane i dobrze funkcjonujące społeczeństwo jest w stanie zapewnić swoim członkom poczucie bezpieczeństwa wystarczającego do zaspokajania dalszych potrzeb. Dopiero wówczas potrzeba bezpieczeństwa przestaje być czynnym motywatorem, którego realizacji poświęcają oni całą swoją aktywność życiową. Do tego momentu potrzeby w zakresie bezpieczeństwa są głównymi czynnikami organizującymi ludzkie zachowanie.

2 S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, Rze-szów 2012 s. 9.

3 J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska, współzależności i sprzeczności interesów, Warszawa 1982, s. 31.

4 A. Maslow, Motywacja i osobowość, Warszawa 2009, s. 53.


14

Termin bezpieczeństwo publiczne pojawił się w piśmien-nictwie już w wieku XIX, a jednym z jego prekursorów w Pol-sce był, w okresie międzywojennym, W. Kawka, który defi-niował je jako stan, w którym ogół społeczeństwa, jak również państwo ze swoimi celami, mają zagwarantowaną ochronę od szkód zagrażających im z jakiegokolwiek źródła5. J. Zabo-rowski za bezpieczeństwo publiczne uważa taki realny stan we-wnętrzny państwa, który pozwala mu, bez narażenia na szko-dy (spowodowane zarówno działaniem sił natury, techniki jak i zachowaniem ludzkim), na prawidłowe funkcjonowanie organizacji państwowej i zapewnienie jej interesów, zacho-wanie życia i zdrowia obywateli oraz korzystanie przez nich z praw i swobód zagwarantowanych im Konstytucją i innymi uregulowaniami prawnymi6. J. Litwin przyjął, że bezpieczeń-stwo publiczne należy rozważać w kontekście ochrony pod-stawowych interesów społeczno-gospodarczych państwa oraz jego ustroju. Kierunkiem tak postrzeganego bezpieczeństwa jest likwidacja zagrożeń uderzających w wartości ważne dla danego systemu ekonomiczno-politycznego państwa7. E. Pły-waczewski uznaje, że bezpieczeństwo publiczne jest wyższym, kwalifikowanym stopniem porządku publicznego8. S. Bolesta przez bezpieczeństwo publiczne rozumie system rozwiązań prawnych i określonych stosunków społecznych mających oparcie w regulacjach prawnych, którego celem jest ochrona przed niebezpieczeństwami grożącymi życiu, zdrowiu i mie-

5 W. Kawka, Policja w ujęciu historycznym i współczesnym, Wilno 1939, s. 46, 67‒68.

6 J. Zaborowski, Administracyjno-prawne ujęcie pojęć bezpieczeństwo pu-bliczne i porządek publiczny, ”Zeszyty Naukowe ASW” nr 41,Warsza-wa 1985, s. 85.

7 S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa…, op. cit., s. 13‒14.8 E. Pływaczewski, Przestępstwo czynnej napaści na funkcjonariusza pu-

blicznego, Toruń 1985, s.16.

15


niu ludzi oraz niwelujących skutki tych zagrożeń9. E. Ochen-dowski uważa, że oznacza ono zapewnienie nienaruszalno-ści życia, zdrowia, godności, wolności, majątku i porządku prawnego oraz głównych instytucji państwa10. J. Widacki i P. Sarnecki przyjmują, że termin bezpieczeństwo publiczne zawiera w sobie pojęcia „bezpieczeństwa wewnętrznego pań-stwa” oraz „bezpieczeństwa narodowego” i oznacza niezagro-żone, prawidłowe działanie struktur publicznych, w których funkcjonują obywatele lub które działają dla obywateli, jak również egzekwują obowiązki obywatelskie wobec państwa. Sprawnym i bezpiecznym działaniem tych struktur zaintere-sowani są więc wszyscy członkowie społeczeństwa, ponieważ zapewniają one realizację ich podstawowych potrzeb11. E. Ura za głównego beneficjenta bezpieczeństwa publicznego także uznaje ogół społeczeństwa twierdząc, że bezpieczeństwo pu-bliczne jest to stan, w którym obywatelom nie grozi żadne nie-bezpieczeństwo i to niezależnie od źródła, które może je ge-nerować12. Kwestią bezpieczeństwa publicznego zajął się także Sąd Najwyższy, który wyrokiem – wydanym w dniu 22 grud-nia 1993 roku, określił je jako: „całość porządku i urządzeń społecznych, chroniących obywateli przed zjawiskami groź-nymi dla życia, zdrowia lub grożącymi poważnymi stratami w gospodarce narodowej”13.

9 S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa…, op. cit. s. 14.10 E. Ochendowski, Podmioty administracji publicznej i prawne formy ich

działania, Toruń 2005, s. 21.11 J. Widacki, P. Sarnecki, Ustrój i organizacja Policji w Polsce oraz jej za-

dania w ochronie bezpieczeństwa i porządku, Warszawa-Kraków 1997, s. 7‒15.

12 S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa…, op. cit. s. 14.13 Wyrok Sądu Najwyższego z 22 grudnia 1993 r., I KZP 30/93, OSNKW,

1994 r., nr 1‒2, poz. 6.


16

Bezpieczeństwo publiczne to pożądany stan w państwie, rozumiany jako brak zagrożenia w życiu społeczeństwa i po-szczególnych jego członków, wynikający ze skutecznego prze-ciwdziałania przez urządzenia państwowe i inne podmioty działające na podstawie prawa wszelkim determinantom za-grożeń oraz z realizacji zadań zapobiegających czynom wy-mierzonym w dobro państwa, jego porządek publiczny, życie, zdrowie i mienie obywateli.

System bezpieczeństwa publicznego tworzą organy ad-ministracji rządowej, samorządowej i firmy ochrony osób i mienia. Wszystkie te podmioty, choć w różnym zakresie i z różnymi kompetencjami, odpowiadają za zapewnienie bezpieczeństwa publicznego. Dlatego też celem badań ni-niejszego rozdziału będzie analiza systemu bezpieczeństwa publicznego w Polsce. Będzie to próba skonstruowania odpowiedzi na problem badawczy jakim jest pytanie czy funkcjonujący w Polsce system bezpieczeństwa publiczne-go jest w pełni wydolny, gdyż jak zakłada hipoteza robo-cza: funkcjonujący w Polsce system bezpieczeństwa nie jest w pełni wydolny,

Przez system rozumiemy uporządkowany układ elemen-tów, pomiędzy którymi zachodzą określone relacje tworzące pewną całość. R. Kulczycki uważa, że system bezpieczeństwa jest zbiorem względnie odosobnionych, ale organizacyjnie, funkcjonalnie oraz merytorycznie i prawnie powiązanych we wspólną całość podsystemów dysponujących potencjała-mi zdolnymi do przeciwstawienia się zagrożeniom, zapewnia-jący trwały, zrównoważony i bezpieczny rozwój14. Ów zbiór podsystemów jest zorganizowany tak, aby spełniał warunki ciągłego działania w etapie określanym stanem permanentne-

14 J. Wojnarowski, J. Babula, Bezpieczeństwo militarne Rzeczpospolitej Pol-skiej, Warszawa 2004, s. 14.

17


go czuwania i doraźnego reagowania15. Wszystkie podmioty systemu realizują rutynowe, bieżące czynności ratujące ludzi, mienie i środowisko oraz zajmują się neutralizacją skutków nagłych zdarzeń. Podstawą działania jest tu monitorowanie, zapobieganie i skuteczne zwalczanie zagrożeń16.

L. Korzeniowski do podstawowych atrybutów charakte-ryzujących system bezpieczeństwa, jako pewien typ systemu społecznego, zalicza17:– wspólny cel i poczucie więzi struktury zarówno jako cało-

ści, jak i poszczególnych jej elementów;– granicę określającą zakres odrębności wobec otoczenia;– kulturę organizacyjną rozumianą jako wartości, normy

i zasady regulujące działania osób i poszczególnych ogniw w procesach zachodzących w systemie;

– strukturę systemu, to jest wewnętrzny układ i relacje po-między ogniwami systemu;

– współdziałanie składników struktury ukierunkowane na re-alizację celu;

– kierownictwo zarządzające działaniami ogniw tworzących strukturę.

Aby funkcjonowanie systemu było efektywne, koniecz-na jest dobra współpraca pomiędzy wszystkimi elementami (podsystemami) dla osiągnięcia głównego celu, jakim jest za-pewnienie bezpieczeństwa publicznego. Wszyscy uczestnicy tego systemu, pomimo tego, że działają na podstawie różnych aktów prawnych i mają odmienną podległość instytucjonal-ną, funkcjonują w tej samej przestrzeni publicznej, realizując

15 W. Kitler, A. Skrabacz, Wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeń-stwa, Warszawa 2003, s. 22.

16 W. Kitler, Obrona cywilna, Warszawa 2004, s. 110.17 Por. L. Korzeniowski, Podstawy nauk o bezpieczeństwie, Warszawa 2012,

s. 84.


18

różne zadania na rzecz bezpieczeństwa publicznego. Za stwo-rzenie i sprawne funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa publicznego odpowiada państwo, dla którego zapewnienie bezpieczeństwa jest jednym z podstawowych i najważniej-szych zadań18.

Już w starożytności grecki filozof Arystoteles (384‒322 r. p.n.e.) uważał, że celem istnienia państwa jest zagwarantowanie obywatelom godnego życia wraz z bezpie-czeństwem materialnym i rozwojem duchowym. Za właści-wy ustrój państwa uznawał on taki system, który służy dobru ogółu, a nie jedynie zapewnianiu korzyści poszczególnym osobom czy grupom interesów19.

Średniowieczny teolog i filozof św. Tomasz z Akwinu (1225‒1274 r.) uznawał państwo jako byt konieczny i przy-noszący pożytek ogółowi społeczeństwa, które obejmuje ono swoim działaniem. Państwo było według niego czynnikiem integrującym zróżnicowane dążenia i działania poszczegól-nych ludzi. Państwo porównywał do ciała jednoczącego róż-ne, ale niezbędne członki, kierowane przez głowę, którą w tym odniesieniu stanowić ma rząd danego państwa. To właśnie na aparacie państwowym spoczywał obowiązek zapewnienia ludziom pokoju i porządku20.

Anglik T. Hobbes (1589‒1679.) uważał, że ludzie, z na-tury powodowani namiętnościami, walczą między sobą, re-alizując indywidualne, egoistyczne cele. Mimo to mają oni jednak świadomość, że jedynym gwarantem przetrwania jest dla nich swoista umowa społeczna, powołująca do życia pań-18 Por. A. Czop, System bezpieczeństwa publicznego w Polsce, „Kultura

Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje”, nr 12, red. W. Hrynic-ki, J. Piwowarski, Kraków 2012, s. 74.

19 G. Gozdór, Prywatyzacja bezpieczeństwa, Lublin 2012, s. 19.20 L. Dubel, J. Malarczyk, Historia doktryn polityczno-prawnych, Lu-

blin 1997, s. 50.

19


stwo, które chroni ludzi przed nieszczęściami, jakimi byłyby nieustające konflikty, chaos, poczucie niepewności i zagroże-nia. Państwo, jako potężny i bezwzględny suweren, ogranicza wprawdzie swobodę działania jednostek, ale w zamian daje im bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne21.

J. Lock (1632‒1704), podobnie jak Hobbes, za przyczy-nę powstania państwa uważał zawarcie umowy społecznej. W jego rozumieniu odmienny był jednak główny cel istnie-nia państwa, za który Lock uważał ochronę własnych intere-sów poszczególnych jednostek. Jednostkom zależało bowiem na skuteczniejszej ochronie swych praw przed władzą pu-bliczną. Najważniejszą zaś chronioną wartością było prawo własności prywatnej. John Lock jako pierwszy użył określe-nia „społeczeństwo obywatelskie”. Rozumiał je jako społe-czeństwo, które uczyniło państwo powiernikiem swoich praw w celu podniesienia standardów własnego bezpieczeństwa22.

Koncepcja umowy społecznej pojawiła się także we fran-cuskim absolutyzmie oświeconym, którego najbardziej zna-nym przedstawicielem był J. J. Rousseau (1712‒1778). Pre-zentował on stanowisko, według którego skutkiem kontraktu społecznego jest całkowite podporządkowanie jednostki spo-łeczeństwu, ale przy zachowaniu równości wszystkich ludzi. Według tej teorii państwo zostało powołane po to, aby stać na straży wolności i praw cywilnych obywateli23.

K. Monteskiusz (1689‒1755), kolejny przedstawiciel tego kierunku myśli politycznej, w swym dziele „O duchu praw” zaprezentował podejście liberalne zakładając, że państwo może wkraczać ze swoimi kompetencjami tam, gdzie jest

21 A. Kość, Podstawy filozofii prawa, Lublin 2005, s. 56.22 Ibidem, s. 65.23 L. Dubel, J. Malarczyk, Historia doktryn polityczno-prawnych, Lu-

blin 2001, s. 202‒205.


20

to rzeczywiście konieczne. Taka ingerencja winna mieć jed-nak charakter wyjątkowy, bo to obywatele zachowują możli-wość nieskrępowanego działania. Państwo ma stać na straży pokoju, bezpieczeństwa i wolności24.

Idea liberalizmu została rozwinięta w XIX wieku przez Anglika J. S. Milla (1806‒1873). Był on zdania, że państwo nie powinno ingerować w sprawy ekonomiczno-gospodarcze, a skupić się przede wszystkim na ochronie bezpieczeństwa i spokoju obywateli. W gospodarce i finansach miała skutecz-nie działać niewidzialna ręka rynku25.

Pod koniec XIX wieku J. Jellinek (1851‒1911) zaprezento-wał kolejną definicję państwa przyjmując, że państwo to nie-zależna wspólnota obywateli, posiadająca osobowość prawną i władzę. Tylko ono zostało prawnie wyposażone w moż-liwość stosowania przymusu. Miało ono dwojaką funkcję: zewnętrzną, tj. ochronną wobec ataku innego państwa; oraz wewnętrzną, polegającą na utrzymaniu bezpieczeństwa oby-wateli poprzez tworzenie i egzekwowanie przepisów prawa. Podobny pogląd został zaprezentowany przez Cz. Znamie-rowskiego (1888‒1967), który za główny cel istnienia państwa uważał obronę i ochronę jego obywateli oraz utrzymywanie porządku i bezpieczeństwa publicznego26.

Współczesna myśl polityczna wskazuje na dwie podsta-wowe funkcje, jakie ma do spełnienia państwo wobec swoich obywateli. Dostrzegamy tu kontynuację poglądów prezento-wanych przez J. Jellinka. Tak więc państwo, które działa w prze-strzeni międzynarodowej, otoczone przez inne państwa, musi zadbać o właściwe relacje z nimi, tak by zapewnić sobie re-alizację własnych interesów polityczno-gospodarczych oraz

24 Ibidem, s. 198‒201.25 G. Gozdór, Prywatyzacja…, op. cit., s. 19.26 A. Redelbach, Wstęp do prawoznawstwa, Poznań 1995, s. 23.

21


ochronę swojej integralności i nienaruszalności granic. Jest to funkcja zewnętrzna, związana z polityką międzynarodową. Funkcja wewnętrzna państwa kieruje swoje zainteresowania w stosunku do tego, co dzieje się na jego obszarze. Reguluje wzajemne relacje między obywatelami i innymi podmiotami życia społecznego. Czyni to przez stanowienie prawa oraz po-przez działania organów powołanych do jego egzekwowania. Celem tych przedsięwzięć jest zapewnienie obywatelom moż-liwości rozwoju materialnego i duchowego oraz postępu cy-wilizacyjnego. Aby te założenia mogły być realizowane, pań-stwo musi swym członkom zapewnić bezpieczeństwo, które jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka, warunkującą spełnienie innych potrzeb egzystencjalnych27.

Jedna funkcja państwa pozostawała dla wszystkich sys-temów politycznych wspólna i niezmienna. Była to funkcja ochronna, ukierunkowana na zagwarantowanie bezpieczeń-stwa publicznego. To zadanie od starożytności, aż do czasów współczesnych ma wartość uniwersalną i ponadczasową.

W systemie bezpieczeństwa publicznego państwa obok organów administracji państwowej, samorządowej funkcjo-nują również podmioty komercyjne. Procesy prywatyzacyjne objęły różne sfery życia publicznego, również sferę bezpie-czeństwa i porządku publicznego. Prywatne firmy ochrony przejęły do ochrony większość miejsc użyteczności publicznej, takich jak: banki, lotniska, porty, urzędy, stacje ujęć wody pit-nej i inne, które wcześniej były chronione przez instytucje pań-stwowe. W skład powyższego systemu wchodzi wiele podmio-tów gospodarczych, które wykonują różnego rodzaju usługi. Podmioty te nazywane są potocznie policjami prywatnymi.28

27 Por.: A. Czop, System bezpieczeństwa publicznego…, op. cit., s. 76‒77.28 J. Gierszewski, Firmy ochrony jako komercyjne organizacje odpowie-

dzialne za bezpieczeństwo innych podmiotów, [w:] Logistyka – Komuni-


22

Jak określa ustawa o ochronie osób i mienia (art. 2) – ochrona to działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej, a ochrona mienia to działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mie-niu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody z tych zda-rzeń. W kontekście tych działań ochrony komercyjnej Z.T. No-wicki zwrócił uwagę29, że z natury rzeczy stosunki gospodarcze w tym zakresie powinny być kształtowane formalnie, na grun-cie cywilno-prawnym. Interes ów wyraża się przede wszystkim w skutkach czynności związanych z prywatną ochroną osób i mienia, które dotykają wolności i praw człowieka i obywate-la. Ich ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Dlatego też, w tej sytuacji stanu prawnego w Ustawie o ochronie osób i mienia należało zapewnić niezbędną współpracę z organami administracji państwa.

Pytania kontrolne:

1. Podaj wybrane dwie definicje bezpieczeństwa publicznego.2. Opisz piramidę potrzeb opracowaną przez A. Maslowa.3. Podaj podstawowe atrybuty systemu bezpieczeństwa.4. Podaj cel funkcjonowania państwa wg Johna Locka.5. Jakie poglądy na istotę państwa miał J. Jellinek?6. Jakie podsystemy tworzą system bezpieczeństwa publicz-

nego w Polsce?7. Jaki jest podstawowy, najważniejszy zapis ustawowy doty-

czący odpowiedzialności państwa za bezpieczeństwo?

kacja – Bezpieczeństwo. Wybrane poblemy. M. Grzybowski (red.), Gdy-nia 2009, s. 171.

29 Z.T. Nowicki, Ochrona osób i mienia, Toruń 1999, s, 22.

Rozdział 2. Podsystem rządowy

Ochrona bezpieczeństwa publicznego jest podstawowym zadaniem państwa. W odniesieniu do Rzeczpospolitej Pol-skiej zostało one określone w art. 5 Konstytucji RP głoszą-cym, że Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nie-naruszalności swego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli30. Ten przepis wskazuje na administrację rządową jako podmiot, na którym spoczywa zasadnicza odpowiedzialność za bez-pieczeństwo publiczne. Wynika to z faktu, że naruszenie bezpieczeństwa może godzić w byt państwa. Tak więc za-pewnianie bezpieczeństwa publicznego jest głównie zada-niem organów rządowych, a działania w tym zakresie in-nych podmiotów mają jedynie charakter subsydiarny. Z tych zadań administracja rządowa nie może zrezygnować, gdyż mają one charakter publiczny31.

30 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. nr 78, poz. 483.

31 Por.: A. Czop, System bezpieczeństwa publicznego…, op. cit., s. 77‒78.


24

Rozwinięciem zapisu art. 5 Konstytucji RP jest art. 146 ustęp 4 pkt 7 ustawy zasadniczej, z którego wynika, że w za-kresie i na zasadach określonych w Konstytucji i innych usta-wach Rada Ministrów zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa i porządek publiczny32. Zasadniczą rolę w składzie rządu w obszarze bezpieczeństwa publicznego odgrywa pre-mier, który zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej realizacji – art. 148 pkt. 4 Konstytu-cji RP. Do niego także należy koordynacja działań podległych mu ministrów oraz kontrola nad ich działaniami – art. 148 pkt. 5 Konstytucji RP. Minister Spraw Wewnętrznych jest organem, na którym spoczywa główny ciężar prowadze-nia spraw ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym sprawowanie nadzoru nad funkcjonowaniem Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Obrony Cy-wilnej Kraju, Krajowego Centrum Informacji Kryminalnej oraz Biura Ochrony Rządu33. Przy Radzie Ministrów działa Kolegium ds. Służb Specjalnych, będące organem opiniodaw-czo-doradczym w sprawach programowania, nadzorowania i koordynowania działań służb zajmujących się zapewnie-niem porządku i bezpieczeństwa w państwie34. Główne zada-nia tego podmiotu to formułowanie ocen lub prezentowanie stanowiska w takich kwestiach, jak: powoływanie i odwoły-wanie Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Szefa Agencji Wywiadu, Szefa Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Szefa Służby Wywiadu Wojskowego oraz Szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego; przyjmowanie kierunków i planów 32 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.,

Dz. U. nr 78, poz. 483.33 Art. 29 ust. 4 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji

rządowej, Dz. U. z 1999 r., nr 82 poz. 928.34 Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego

oraz Agencji Wywiadu, Dz. U. nr 74, poz. 676.

25


działania służb specjalnych; opracowywanie szczegółowych projektów budżetów służb specjalnych; zgłaszanie projek-tów uregulowań dotyczących działalności służb specjalnych; realizacja przez służby specjalne zadań; składanie rocznych sprawozdań przez szefów z działalności podległych im służb; koordynowanie działań służb specjalnych i ich współpracy z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo publiczne; współdziałania podmiotów; współpraca służb specjalnych ze służbami innych państw; międzyresortowa wymiana informacji ważnych dla bezpieczeństwa państwa; ochrona informacji niejawnych. Kolegium tworzą: przewod-niczący – Prezes Rady Ministrów; sekretarz; oraz członko-wie: Minister Spraw Wewnętrznych, Minister Spraw Zagra-nicznych, Minister Obrony Narodowej, Minister Finansów, Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego, Minister do Spraw Koordynowania Działalności Służb Specjalnych (o ile został powołany przez premiera). W obradach Kolegium biorą rów-nież udział szefowie oraz przewodniczący Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych. Szczególną i priorytetową rolę w systemie bezpieczeństwa państwa sprawuje Prezydent RP, któremu powierzono uprawnienie i obowiązek stania „na stra-ży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszal-ności i niepodzielności jego terytorium”35. Otrzymał on także prawo wprowadzenia, na wniosek rządu, stanu wyjątkowego na terenie całego kraju lub jego części na okres do 90 dni. Po-wodem takiej decyzji może być zagrożenie ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.

Ciężar zagwarantowania bezpieczeństwa spoczywa głównie na władzy wykonawczej. Na poziomie administra-cji rządowej realizują ten obowiązek tzw. służby munduro-

35 Art. 126 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. nr 78, poz. 483.


26

we, do których zaliczamy Policję, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencję Wywiadu, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Służbę Wywiadu Wojskowego, Centralne Biu-ro Antykorupcyjne, Straż Graniczną, Biuro Ochrony Rządu, Państwową Straż Pożarną oraz Służbę Więzienną. Wskazanie obszaru administracji bezpieczeństwa państwa możliwe jest przy pomocy określenia działów administracji rządowej36. Dział ustawy „Sprawy wewnętrzne” zawiera w sobie takie za-dania, jak ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, ochrona granicy państwowej, zarządzanie kryzysowe, obrona cywilna, ochrona przeciwpożarowa, przeciwdziałanie skut-kom klęsk żywiołowych, nadzór nad ratownictwem górskim i wodnym.

Policja

Słowo „policja” pochodzi od greckiego wyrazu politeja, któ-re oznaczało państwowość, odnoszącą się wówczas do pań-stwa-miasta, będącą formą ustrojową „dobrego państwa”37. Było to także określenie zarządzania miastem (łac. polita) lub synonim ogółu funkcji państwowych38. Słowo to, wraz z licz-nymi jego odpowiednikami, oznaczało także jednolite i silne państwo. W epoce nowożytnej słowo policja (police) poja-wia się w przestrzeni publicznej około roku 1500 we Francji na obszarze Burgundii39. Wyrażenie to znaczyło tyle, co do-brze rządzić lub porządkować. Chodziło tu o wzmocnienie imperium panującego, który uosabiał władztwo państwowe 36 Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej,

Dz. U. z 1999 r., nr 82 poz. 928.37 J. Gierszewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne, Zarys systemu, Warsza-

wa 2013, s. 108.38 H. Izdebski, Historia administracji, Warszawa 1996, s. 30.39 J. Malec, U źródeł polskiej nauki policji w XVIII wieku, Krakowskie stu-

dia prawnicze 1987, z. XX. s. 159 i nast.

27


oraz o porządkowanie spraw królestwa. Z kolei w Niem-czech słowo Polizei oznaczało „prawa policji” i kojarzone było z umacnianiem struktur państwa. Władca odpowiedzialny był bowiem za zapewnienie bezpieczeństwa, do którego dą-żył stosując różnorakie środki przymusu. Stąd prawo policji zaczęto wówczas utożsamiać z absolutyzmem sprawowania władzy, a państwo policyjne rozumiano jako państwo abso-lutne40. W wieku XVI i XVII policją nazywano całą wewnętrz-ną administrację poza sądownictwem, wojskowością, skarbo-wością i sprawami zagranicznymi. Podobnie było w Polsce pod koniec XVIII wieku. W 1774 roku powołano Radę Nie-ustającą, która wśród pięciu tworzących ją departamentów posiadała także policję jako departament dobrego porządku. Można przyjąć, że określenie „policja” oznaczało wówczas nie tylko ochronę bezpieczeństwa, spokoju i porządku pu-blicznego, ale też obszar administracji wewnętrznej państwa. Było zatem derywatem słowa „administracja”41. Na początku XIX wieku doszło do zmian politycznych, które zredefinio-wały rolę państwa, a co za tym idzie także policji. W Niem-czech pojawiła się wówczas koncepcja tzw. państwa prawnego (Rechtstaat). Funkcjonowanie administracji zostało poddane ustawom, nad których przestrzeganiem czuwały sądy jako niezależny element władzy państwowej. Tym samym zawężo-ne zostało pojęcie policji, przez które zaczęto rozumieć ogół działań podejmowanych przez administrację celem ochrony społeczeństwa przed zagrożeniami dla takich dóbr, jak: spo-kój, bezpieczeństwo i porządek publiczny42. Działania te były prowadzone przez policję podzieloną według specjalizacji

40 S. Kasznica, Polskie prawo administracyjne, Poznań 1947, s. 151.41 J. Gierszewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 109.42 M. Szewczyk, Nadzór w materialnym prawie administracyjnym, Po-

znań 1995, s. 49.


28

na policję bezpieczeństwa, policję kryminalną i policję ad-ministracyjną. Obszar działania tej ostatniej definiowany był w sposób negatywny. Tak więc obejmowała ona swą aktywno-ścią zagadnienia, które pozostały po wyłączeniu zakresu po-licji bezpieczeństwa i kryminalnej43. Obecnie doktryna prawa administracyjnego dokonuje klasyfikacji policji w oparciu o kryterium materialne lub formalne. Stosując to pierwsze należy przyjąć, że pojęcie policji dotyczy instytucji zajmu-jących się ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, ładu i spokoju publicznego, a także ochroną przed zagroże-niami dla życia i zdrowia. Nie ma przy tym znaczenia jak ustawodawca określa dany organ. Natomiast w ujęciu formal-nym policja to wyłącznie organ, który taką nazwę otrzymał od ustawodawcy44.

Aktualnie nazwa „policja” przysługuje w Polsce wyłącz-nie jednej umundurowanej i uzbrojonej formacji, powołanej do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bez-pieczeństwa i porządku publicznego. Podstawowym aktem normatywnym regulującym organizację i funkcjonowanie Policji jest Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji45. Definicja ustawowa, pomimo, że mówi o atrybutach takich, jak umundurowanie czy uzbrojenie, co może rodzić skoja-rzenia militarne, tak naprawdę eksponuje służebną rolę po-licji wobec społeczeństwa. Jej główną misją jest zapewnienie ludziom szeroko rozumianego bezpieczeństwa, tak by mogli żyć w przyjaznych warunkach, wolni od zagrożeń i niebezpie-czeństw, generowanych przez współczesną cywilizację. Cyto-wana ustawa wyodrębniła Policję, dając jej w ramach Mini-sterstwa Spraw Wewnętrznych określoną autonomię, która

43 Ibidem, s. 49.44 J. Gierszewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 110.45 Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687, z późn. zm.

29


miała dać gwarancję apolityczności. Jednocześnie Minister Spraw Wewnętrznych uzyskał wobec Policji szereg upraw-nień, których administracja ogólna w okresie Polskiej Rzecz-pospolitej Ludowej nie miała46. W ten sposób realizowana jest funkcja cywilnego nadzoru, sprawowanego przez państwo nad działaniami tej formacji.

W ramach swych działań Policja zapewnia ochronę życia, zdrowia i mienia przed bezprawnymi zamachami naruszający-mi te dobra oraz spokój w miejscach publicznych, w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania. Temu celowi służą między innymi jednostki spe-cjalistyczne takie jak komisariaty kolejowe, lotnicze, wodne, a także wydziały ruchu drogowego czy policja autostradowa47. Policja ponadto inicjuje i organizuje działania zapobiegające popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz współdziała w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organi-zacjami społecznymi. W tym celu, między innymi w ramach rządowego programu „Razem bezpieczniej”, tworzona jest koalicja z różnymi podmiotami zainteresowanymi budowa-niem bezpiecznych przestrzeni w swoich środowiskach lokal-nych. Służą temu również różne programy profilaktyczne, dla których bazą jest policyjne rozpoznawanie zagrożeń i wska-zywanie pożądanych rozwiązań (tzw. „crime prevention”). Od początku lat dziewięćdziesiątych Policja przywiązuje ogromną rolę do działań zapobiegawczych, o czym świad-czy powoływanie wyspecjalizowanych ogniw propagujących społeczną profilaktykę nie tylko w strukturach Komendy Głównej Policji, ale także w podstawowych jednostkach wy-konawczych, jakimi są komisariaty. Policja odpowiada także

46 A. Misiuk, Historia Policji w Polsce, Warszawa 2012, s. 190.47 S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa…, op. cit., s. 101.


30

za wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców. Sprawuje nadzór nad strażami gminnymi (miej-skimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi. W ten sposób scala, w ramach systemu bezpie-czeństwa publicznego państwa, działania tych podmiotów, funkcjonujących na poziomie samorządowym i lokalnym. Pełni w tym obszarze nie tylko funkcję nadzorczą, ale też ko-ordynacyjną – ukierunkowaną na optymalne wykorzystanie potencjału zarówno straży gminnych, jak i specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych będących częścią pry-watnego sektora bezpieczeństwa. Kontroluje przestrzeganie przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych. Współdziała z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi w zakresie zapobie-gania zagrożeniom kryminalnym oraz wykrywania i ścigania sprawców przestępstw ze szczególnym uwzględnieniem prze-stępczości zorganizowanej. W tym obszarze odbywa się sze-roka wymiana informacji o zagrożeniach terrorystycznych, które w erze globalizacji mają charakter międzynarodowy. Wynika to między innymi z faktu, że w dniu 1 maja 2004 r. Polska podpisała Traktat Akcesyjny wchodząc do tzw. Strefy Schengen, to jest obszaru, na którym zagwarantowano swo-bodę przemieszczania się osób. Państwa członkowskie znio-sły kontrolę na granicach wewnętrznych, co znacznie ułatwi-ło przemieszczanie się także członkom grup przestępczych, które uzyskały większą możliwość prowadzenia nielegalnych interesów w skali międzynarodowej. Ponadto Policja zobo-wiązana jest do gromadzenia, przetwarzania i przekazywania informacji kryminalnych oraz prowadzenia bazy danych, za-wierającej informacje o wynikach analizy kwasu dezoksyry-

31


bonukleinowego (DNA)48. Ma to istotne znaczenie w procesie identyfikacji indywidualnej sprawców przestępstw. Wymie-nione wyżej zadania nie tworzą zamkniętego katalogu, gdyż wiele z nich wynika z innych ustaw, a także z porozumień i umów międzynarodowych. Tak więc można przyjąć, że Po-licja realizuje zadania z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego na podstawie ogólnej klauzuli kompetencyjnej49. Ustawodawca zainteresowany jak najlepszym wykonywaniem zadań mających zapewnić bezpieczeństwo i porządek pu-bliczny szczegółowo określił kryteria jakim musi odpowiadać kandydat do służby w Policji. Są to wysokie wymagania nie tylko odnośnie zdrowia fizycznego, psychicznego czy spraw-ności fizycznej. Bardzo duże znaczenie ma tu odpowiednia postawa moralna i etyczna, tak ważna przy działaniach mogą-cych naruszyć prawa i wolności obywatelskie. Państwo, dając policjantowi szerokie uprawnienia władcze, łącznie z prawem użycia broni i środków przymusu bezpośredniego, stwarza gwarancję by do służby w Policji trafiały osoby spełniające określone wysokie standardy. Temu celowi służy też proce-dura doboru do służby oraz późniejszy proces szkoleniowy ukierunkowany zarówno na nabycie umiejętności praktycz-nych (techniki interwencyjne, strzelanie), jak i teoretycznych (prawo materialne, procesowe). Tak więc funkcjonariuszem Policji może zostać wyłącznie obywatel polski, cieszący się nieposzlakowaną opinią, niekarany i mający pełnię praw publicznych. Wymagane jest posiadanie co najmniej śred-niego wykształcenia oraz zdolności fizycznej i psychicznej do służby w formacjach uzbrojonych, podległych szczególnej dyscyplinie służbowej, której kandydat gotów jest się podpo-

48 Art.1 ust. 2 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687, z późn. zm.

49 S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa…, op. cit. s.91.


32

rządkować50. Ważnym elementem oddającym istotę społecz-nego wymiaru policyjnej służby jest ślubowanie. Ma ono walor konstytuujący funkcjonariusza, nie mniej ważny niż sam rozkaz o jego mianowaniu. Warto zauważyć, że swoje obowiązki policjant ma wykonywać nie bacząc na niebez-pieczeństwo osobiste, jakie grozi mu przy realizacji służbo-wych zadań. Nadrzędną sprawą jest tu bowiem zapewnienie bezpieczeństwa ludziom i państwu, którego jest funkcjona-riuszem. Dlatego też policjantowi wykonującemu obowiąz-ki służbowe51 przysługuje specjalna ochrona przewidzia-na w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych52. Służba w Policji związana jest też z wieloma sytuacjami stre-sującymi, w których trzeba podejmować szybkie i trafne de-cyzje, od których często zależy życie i zdrowie innych ludzi. Duża dyspozycyjność, często dłuższy czas służby, konieczny do skutecznego wykonania powierzonych zadań, powodują negatywne skutki zdrowotne. W związku z tym ustawodaw-ca przewidział odmienne od powszechnie obowiązujących uregulowania emerytalno-rentowe. Stanowią one, że poli-cjant już po 15 latach służby uzyskuje prawa emerytalne53, a jeśli stał się inwalidą, nabywa uprawnienia do policyjnej renty inwalidzkiej. Uzyskują do niej prawo także członkowie rodzin po zmarłych policjantach.50 Art. 25 ust. 1.Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji Dz. U. z 2011 r.

Nr 287, poz. 1687, z późn. zm.51 Art. 221 par. 1 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny,

Dz. U. z 1997r., nr 88 poz. 553.52 Ibidem, Art. 66 ust. 1.53 Art. 12 Ustawy z dnia 18 lutego 1994 r o zaopatrzeniu emerytalnym

funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agen-cji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, (Dz. U. Nr 53, poz. 214).

33


Ze względu na specyfikę działania oraz rodzaj realizowa-nych zadań w Policji funkcjonują trzy rodzaje służb: krymi-nalna, prewencyjna oraz wspomagająca funkcjonowanie tej formacji w obszarze organizacyjnym, logistycznym i technicz-nym54. W Policji obowiązuje struktura hierarchiczna, zgod-nie z którą Komendant Główny Policji, będący przełożonym wszystkich policjantów, jest powoływany i odwoływany przez premiera, na wniosek ministra spraw wewnętrznych. Komen-dant Główny Policji jest więc centralnym organem administra-cji rządowej. Na terenie województwa organami administracji rządowej są: wojewoda, w którego imieniu działa komendant wojewódzki Policji oraz komendant wojewódzki Policji działa-jący we własnym imieniu w zakresie czynności operacyjno-roz-poznawczych, dochodzeniowo-śledczych, ścigania wykroczeń oraz wydawania indywidualnych aktów administracyjnych. Status organów administracji rządowej niższego szczebla po-siadają także komendant powiatowy (miejski) Policji oraz komendant komisariatu Policji55. Poza własnym działaniem Policja realizuje także (w zakresie uregulowanym odrębnymi ustawami) polecenia sądu, prokuratora oraz organów admini-stracji państwowej i samorządowej. Przy realizacji swych za-dań funkcjonariusze Policji mogą korzystać z danych o oso-bach uzyskanych przez inne organy w ramach prowadzonych przez nie czynności operacyjno-rozpoznawczych. Mogą także dokonywać przetwarzania tych danych poza wiedzą i bez zgo-dy osoby, której one dotyczą. Prowadząc postępowania mają zapewnioną możliwość korzystania z informacji kryminalnych zgromadzonych w Krajowym Centrum Informacji Krymi-

54 Art.4 ust. 1 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687, z późn. zm.

55 Ibidem, Art. 6 ust. 1.


34

nalnych56. Wykonując te czynności mogą legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości oraz zatrzymywać je w sytu-acjach określonych przepisami Kodeksu postępowania karne-go57 i innych ustaw. Policjanci mogą także zatrzymywać osoby pozbawione wolności, które korzystając z czasowej przepustki, nie powróciły w wyznaczonym terminie do zakładu karnego bądź aresztu oraz osoby, które swoim zachowaniem stwarzają w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia ludzkiego i mienia. Ważnym uprawnieniem Policji jest możli-wość przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypad-kach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karne-go i innych ustawach. Policjanci mają też prawo dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości bagaży i sprawdza-nia ładunku w portach, na dworcach oraz w środkach trans-portu lądowego, powietrznego i wodnego jeśli istnieje uzasad-nione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego58. Mogą obserwować i rejestrować obraz zdarzeń w miejscach publicz-nych, a w określonych prawem przypadkach także dźwięk to-warzyszący tym zdarzeniom. Mogą też zwrócić się z żądaniem udzielenia niezbędnej pomocy do instytucji państwowych, or-ganów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakre-sie użyteczności publicznej. W nagłych wypadkach funkcjo-nariusz Policji może zwrócić się z takim żądaniem do każdej osoby prywatnej59. Funkcjonariusze Policji mają także (w okre-ślonych przepisami sytuacjach) prawo użycia środków przy-

56 Ibidem, Art. 14. 57 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego,

Dz. U. z 1997 r. nr 89, poz. 555.58 M. Paździor, B. Szmulik, Instytucje bezpieczeństwa narodowego, War-

szawa 2012, s. 186.59 Art. 15 ust. 1 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji Dz. U. z 2011 r.

Nr 287, poz. 1687, z późn. zm.

35


musu bezpośredniego oraz broni palnej. Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej”60 zmieniła przepisy dotyczące stosowania tych szczególnych narzędzi służących do egzekwowania prawa. Reguluje i ujed-nolica zasady, sposób korzystania z nich określając przypadki w jakich mogą być stosowane oraz wskazuje tryb postępowania przed i po ich użyciu. Wprowadziła ona nowelizację zapisów dotyczących użycia środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej zawartych w Ustawie o Policji61.

Konieczność regulacji tej problematyki w akcie rangi ustawy była wynikiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego62, w którym sędziowie zgodnie orzekli, że stosowanie środków przymusu bezpośredniego i broni palnej musi być szczegó-łowo uregulowane przez Sejm RP, a nie w ministerialnych rozporządzeniach. Tym samym wyrazili swoje przekonanie, że tylko przepisy ustawy, mogą zezwalać na ingerencję w sferę wolności osobistej jednostki. Wyrok ten uchylił między inny-mi art. 16 ust. 4 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji uzna-jąc, iż cyt: „materia dotycząca stosowania środków przymusu bezpośredniego, jako wkraczająca w sferę konstytucyjnych praw i wolności, wymaga, zgodnie z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, kompleksowego i szczegółowego uregulowania na poziomie ustawy”.

Tak więc naturalną konsekwencją tego orzeczenia było uchwalenie przez Sejm ustawy odnoszącej się do tej ważnej z punktu widzenia społecznego tematyki. Dotyczy ona dwu-dziestu trzech podmiotów uprawnionych do użycia lub wyko-rzystania środków przymusu bezpośredniego, z których dwa-

60 Dz. U. z 2013 r. poz. 628.61 Ibidem, Art. 2 ust. 1 pkt 9, Art. 59 pkt 1.62 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 maja 2012 r.

(sygn. K 10/11).


36

dzieścia jeden jest uprawnionych do użycia lub wykorzystania ostatecznego środka, jakim jest broń palna. W ustawie prze-widziano nowe rodzaje środków przymusu bezpośredniego, takich jak siła fizyczna w postaci technik transportowych, kaj-danki zakładane na nogi, kask zabezpieczający, środki prze-znaczone do pokonywania zamknięć budowlanych i innych przeszkód, w tym materiały wybuchowe, środki pirotechnicz-ne o właściwościach ogłuszających lub olśniewających oraz pojazd służbowy. Zrezygnowano natomiast ze stosowania prowadnic. Nowe przepisy pozwalają na prewencyjne użycie: siły fizycznej w postaci technik transportowych, kajdanek, kaftana bezpieczeństwa, pasa obezwładniającego oraz kasku zabezpieczającego aby zapobiec ucieczce osoby zatrzymanej (w tym ujętemu nieletniemu), konwojowanej lub pozbawio-nej wolności, a także by skutecznie zapobiec objawom ich agresji lub autoagresji.

Wprowadzono nowe rozwiązania odnośnie stosowania kajdanek, gdyż zrezygnowano z określenia kategorii osób (w tym wiekowej), co do których można będzie skorzystać z tego rodzaju środka przymusu bezpośredniego. Zasadą jest, że kajdanki zakłada się na ręce trzymane z tyłu. Jednocześnie, w uzasadnionych przypadkach, istnieje możliwość założenia ich na ręce trzymane z przodu. Można stosować je także pre-wencyjnie na ręce trzymane z przodu, w celu zapobieżenia ucieczce osoby ujętej, zatrzymanej, konwojowanej, umiesz-czonej w strzeżonym ośrodku, areszcie w celu wydalenia lub pozbawionej wolności, a także w celu zapobieżenia objawom ich agresji lub autoagresji. Wprowadzono również kategorię osób, w stosunku do których możliwe jest stosowanie kajda-nek zespolonych. Policjanci mają prawo w przypadkach okre-

37


ślonych w Art. 16 ust. 1 Ustawy o Policji63 do stosowania środ-ków przymusu bezpośredniego:1) siły fizycznej w postaci technik:

a) transportowych,b) obrony,c) ataku,d) obezwładnienia;

2) kajdanek:a) zakładanych na ręce,b) zakładanych na nogi,c) zespolonych;

3) kaftana bezpieczeństwa;4) pasa obezwładniającego;5) siatki obezwładniającej;6) kasku zabezpieczającego;7) pałki służbowej;8) wodnych środków obezwładniających;9) psa służbowego;10) konia służbowego;11) pocisków niepenetracyjnych;12) chemicznych środków obezwładniających w postaci:

a) ręcznych miotaczy substancji obezwładniających,b) plecakowych miotaczy substancji obezwładniających,c) granatów łzawiących,d) innych urządzeń przeznaczonych do miotania środ-

ków obezwładniających;13) przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób

za pomocą energii elektrycznej;14) kolczatki drogowej i innych środków służących do zatrzy-

mywania oraz unieruchamiania pojazdów mechanicznych;

63 Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687, z późn. zm.


38

15) pojazdów służbowych;16) środków przeznaczonych do pokonywania zamknięć

budowlanych i innych przeszkód, w tym materiałów wy-buchowych;

17) środków pirotechnicznych o właściwościach ogłuszają-cych lub olśniewających.Środki przymusu bezpośredniego mogą zostać zastosowa-

ne tylko, gdy jest to niezbędne do osiągnięcia celu, przy zacho-waniu zasady proporcjonalności do stopnia istniejącego zagro-żenia. Należy zawsze wybierać środek najmniej dolegliwy64.

Broni palnej używa się lub wykorzystuje się ją wyłącznie, jeżeli użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpo-średniego okazało się niewystarczające do osiągnięcia celu lub gdy ich zastosowanie nie jest możliwe, ze względu na oko-liczności zdarzenia65. Użycie broni ma więc charakter wyjąt-kowy i ostateczny. Nie może przy tym zmierzać do pozbawie-nia życia osoby, wobec której jest stosowana, ani też narażać na niebezpieczeństwo osoby postronne. W ustawie zrezygno-wano z obowiązkowej procedury poprzedzającej użycie broni palnej lub jej poszczególnych elementów (rezygnacja ze strza-łu ostrzegawczego), w przypadku gdy ich realizacja groziłaby bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia po-licjanta lub innej osoby. Funkcjonariusz Policji broni palnej może użyć wyłącznie w przypadkach określonych w Art. 16 ust. 2 Ustawy o Policji66 to jest w celu:a) zatrzymania pojazdu, jeżeli jego działanie zagraża życiu lub

zdrowiu uprawnionego lub innej osoby lub stwarza zagro-żenie dla ważnych obiektów lub urządzeń,

64 Art. 6 ust. 1. Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bez-pośredniego i broni palnej, Dz. U. z 2013 r. poz. 628

65 Ibidem, Art. 6 ust. 2.66 Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687, z późn. zm.

39


b) pokonania przeszkody:– uniemożliwiającej lub utrudniającej ujęcie osoby albo

ratowanie życia lub zdrowia policjanta, innej osoby lub mienia,

– w przypadku naruszeń porządku lub bezpieczeństwa publicznego przez osobę pozbawioną wolności, zatrzy-maną lub umieszczoną w strzeżonym ośrodku albo areszcie w celu wydalenia,

c) zaalarmowania lub wezwanie pomocy,d) neutralizacji przedmiotów lub urządzeń mogących stwa-

rzać niebezpieczeństwo wybuchu, powodujących jedno-cześnie bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia uprawnionego lub innej osoby,

e) unieszkodliwienia zwierzęcia, którego zachowanie zagraża bezpośrednio życiu lub zdrowiu policjanta lub innej osoby.

Nowym rozwiązaniem prawnym jest też zakaz użycia broni palnej przez pododdział zwarty. Biuro Prewencji w wy-danym przez siebie poradniku adresowanym do policjantów podkreśla, że w realizacji wszelkich czynności służbowych, zwłaszcza przy podjęciu decyzji o użyciu lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej, istot-ne jest przestrzeganie zasad etyki, określonych w zarządze-niu nr 805 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grud-nia 2003 r. w sprawie „Zasad etyki zawodowej policjanta”67.

Policja może też prowadzić pracę operacyjno-rozpo-znawczą, która cechuje się niejawnością i poufnością zarów-no co do swojej metodyki, jak i konkretnych realizowanych w jej toku przedsięwzięć. Celem wykrycia i zapobieżenia przestępstwu, ustalenia sprawców, a także uzyskania i za-bezpieczenia dowodów najpoważniejszych, enumeratywnie określonych przestępstw umyślnych, ściganych z oskarżenia

67 Dz. Urz. KGP z 2004 r. Nr 1, poz. 3.


40

publicznego, Policja ma prawo do stosowania kontroli ope-racyjnej, która jest jedną z form pracy operacyjnej68. Może być ona użyta między innymi w przypadku rozpracowywania przestępstw przeciwko życiu, określonych w art. 148‒150 Ko-deksu karnego, a także przeciwko obrotowi gospodarczemu, określonych w art. 297‒306 Kodeksu karnego, powodujących szkodę majątkową lub skierowanych przeciwko mieniu, jeże-li wysokość szkody lub wartość mienia przekracza pięćdzie-sięciokrotną wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę. Kontrola operacyjna ma charakter niejawny i może polegać na kontrolowaniu treści prowadzonej korespondencji, spraw-dzaniu zawartości przesyłek lub stosowaniu środków tech-nicznych, pozwalających na uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz na ich utrwalanie. Głównie cho-dzi tu o zapisy rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych. Ich administratorzy są zobowiązani bezpłatnie zapewnić warun-ki techniczne i organizacyjne, pozwalające na prowadzenie przez Policję kontroli operacyjnej, która winna zostać za-kończona niezwłocznie po ustaniu przyczyn jej zarządzenia, najpóźniej jednak z upływem okresu, na który została wpro-wadzona69. W sprawach o przestępstwa określone w art. 19 ust. 1 cyt. ustawy, czynności operacyjno-rozpoznawcze, które zmierzają do sprawdzenia uzyskanych wcześniej wiarygod-nych informacji o przestępstwie oraz do ustalenia sprawców i uzyskania dowodów przestępstwa, mogą polegać na doko-naniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przed-miotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepad-kowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub

68 M. Paździor, B. Szmulik, Instytucje bezpieczeństwa…, op. cit., s. 188.69 Art. 19 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji Dz. U. z 2011 r. Nr 287,

poz. 1687, z późn. zm.

41


którymi obrót są zabronione („zakup kontrolowany”), a także na przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej („łapówka kontrolowana”). Czynności operacyjno-rozpoznawcze mogą polegać także na złożeniu propozycji nabycia, zbycia lub prze-jęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewo-żenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej70. W celu udokumentowania przestępstw, o których mowa w art. 19 ust. 1 cyt. ustawy, albo ustalenia tożsamości osób uczestniczących w tych przestęp-stwach, lub przejęcia przedmiotów przestępstwa Komendant Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może zarzą-dzić niejawne nadzorowanie wytwarzania, przemieszczania (przesyłka niejawnie kontrolowana), przechowywania i obro-tu przedmiotami przestępstwa, jeżeli nie stworzy to zagroże-nia dla życia lub zdrowia ludzkiego71. Jeżeli jest to konieczne dla skutecznego zapobieżenia przestępstwom określonym w art. 19 ust. 1 cyt. ustawy lub ich wykrycia albo ustalenia sprawców i uzyskania dowodów, Policja może korzystać z in-formacji dotyczących umów ubezpieczenia, a w szczególno-ści z przetwarzanych przez zakłady ubezpieczeń danych pod-miotów, w tym osób, które zawarły umowę ubezpieczenia, a także przetwarzanych przez banki informacji stanowiących tajemnicę bankową. Policja, w celu zapobieżenia lub wykrycia przestępstw oraz identyfikacji osób, może uzyskiwać, groma-dzić i przetwarzać informacje, w tym również dane osobowe ze zbiorów prowadzonych na podstawie odrębnych przepisów przez organy władzy publicznej, a w szczególności z Krajo-wego Rejestru Karnego oraz Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności. Administratorzy danych gro-

70 Ibidem, Art. 19a. 71 Ibidem, Art. 19b.


42

madzonych w tych rejestrach są obowiązani do nieodpłatne-go ich udostępniania72.

Policja przy wykonywaniu swych zadań może korzy-stać z pomocy osób niebędących policjantami. Zabronione jest ujawnianie danych o osobie udzielającej pomocy Policji, w zakresie czynności operacyjno-rozpoznawczych. Za udzie-lanie pomocy osobom tym może być przyznane wynagrodze-nie z tzw. funduszu operacyjnego73.

Stan etatowy polskiej Policji na dzień 1 stycznia 2013 roku74 wynosił 102 309 etatów, z czego 6 191 pozostawało nie obsadzo-nych. Struktura zatrudnienia wskazuje, że w służbie kryminal-nej jest zatrudnionych 31 516 policjantów, a w służbie prewen-cyjnej 59 145 funkcjonariuszy. Analiza stażu służby wskazuje, że staż do 3 lat posiada 13,8% zatrudnionych funkcjonariuszy, od 3 do 10 lat – 34,5%, od 11 do 15 lat – 18,7%, od 16 do 20 – 18%, od 21 do 30 – 17,2%, zaś powyżej 30 lat zaledwie 0,7% ogółu pozostających w służbie policjantów. Ich wiek kształtuje się w następujący sposób: do 25 lat –23%, od 25 do 30 – 22%, od 31 do 40 –48%, od 41 do 50 – 5%, powyżej 50 lat – 2%. Struktura wykształcenie policjantów: wyższe – 42,7%, police-alne – 2,5%, średnie – 54,6%, zawodowe, podstawowe – 0,1%.

Policja jest tą formacją, która ma charakter pierwotny w stosunku do pozostałych służb zajmujących się bezpieczeń-stwem publicznym. Powstała ona najwcześniej i ma najszersze spektrum działania. Pozostałe formacje tworzone były w ob-szarach, które były już przedmiotem aktywności Policji. Stąd ich zadaniem było zajęcie się daną sferą zagrożeń czy patologii w sposób bardziej wnikliwy czy specjalistyczny. Państwo decy-

72 Ibidem, Art. 20. 73 Ibidem, Art. 22. 74 http://www.info.policja.pl/portal/inf/860/47710/Stan_zatrudnienia_

na_dzien_1_stycznia_2013_r.html (stan na 5 września 2016r.)

43


dowało się na ich powołanie, by podnieść efektywność w zakre-sie rozpoznawania czy ścigania określonych czynów. Policja, w związku z tak rozległą sferą odpowiedzialności za bezpie-czeństwo, posiada też najszersze uprawnienia i możliwości prawne ingerencji w prawa i wolności obywatelskie. Prowadzi działania prewencyjne, operacyjno-rozpoznawcze oraz proce-sowe. Ma najszerszy katalog dostępnych do stosowania środ-ków przymusu bezpośredniego. Dysponuje także największy-mi możliwościami ich użycia, o czym świadczy choćby liczba przypadków, kiedy może skorzystać z tych szczególnych narzę-dzi służących egzekwowaniu prawa. Podobnie wygląda kwestia użycia broni palnej, czyli środka ostatecznego i wyjątkowego. To właśnie Policja może skorzystać z prawa użycia broni w bar-dzo wielu opisanych w przepisach rangi ustawy sytuacjach. Żadna inna służba nie ma takich szerokich możliwości dzia-łania. Ustawodawca tworząc je korzystał z uregulowań i do-świadczeń dotyczących funkcjonowania Policji, dostosowując je do zakresu działania danej służby. Policja jest też formacją największą, zatrudniającą ponad 100 tysięcy funkcjonariuszy. Dysponuje również jednostkami specjalistycznymi dedykowa-nymi do zabezpieczenia określonych obszarów czy zajmowa-nia się wyodrębnioną problematyką75. To wszystko powoduje, że z punktu widzenia bezpieczeństwa publicznego to właśnie Policja odgrywa kluczową i trudną do przecenienia rolę.

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) powstała w wyniku reorganizacji Urzędu Ochrony Państwa (UOP),

75 A. Czop, M. Sokołowski, Historia polskich formacji policyjnych od II wojny światowej do czasów współczesnych, „Kultura Bezpieczeń-stwa. Nauka – Praktyka – Refleksje”, red. J. Piwowarski, B. Wiśniewski, Kraków 2013, s. 44‒46.


44

który powstał po likwidacji Służby Bezpieczeństwa, pełniącej funkcję policji politycznej w Polskiej Rzeczpospolitej Ludo-wej. UOP aktywnie włączył się w polskie starania o przyjęcie do struktur NATO i Unii Europejskiej, prowadząc działania rozpoznawcze w obszarze zagrożeń, które mogłyby prze-szkodzić w realizacji procesów integracyjnych. Jednocześnie podjął multilateralną współpracę ze służbami państw człon-kowskich. Funkcjonowanie Urzędu Ochrony Państwa zostało ukierunkowane na służbę interesom nowo tworzonych struk-tur demokratycznych w Rzeczpospolitej Polskiej. Realizował on ponadto prozachodni kierunek polityki rządu76.

Ważnym segmentem zadań, wymagającym dostosowa-nia do standardów europejskich, było zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa wymienianych informacji o charak-terze niejawnym. UOP-owi powierzono ochronę informacji w sprawach cywilnych, a Szef Urzędu otrzymał status krajowej władzy bezpieczeństwa w relacjach międzynarodowych. Wie-le nowych zadań na funkcjonariuszy UOP nałożyła również Ustawa o ochronie informacji niejawnych. Uchwalona 24 maja 2002 roku Ustawa o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu77 rozdzieliła dotychczasowe funkcje wywia-dowcze i kontrwywiadowcze Urzędu Ochrony Państwa.

ABW przejęła po zlikwidowanym UOP obowiąz-ki związane z zapewnieniem stabilnej sytuacji wewnętrz-nej RP. Do katalogu zadań włączono także zwalczanie korup-cji osób pełniących funkcje publiczne. Ponadto od 2004 roku, tj. od momentu akcesji do Unii Europejskiej, Agencja zajmu-je się zwalczaniem nieprawidłowości w absorpcji funduszy

76 http://www.abw.gov.pl/portal/pl/3/284/LATA_19962002.html; data do-stępu 27. 07. 2013.

77 Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154, z późn. zm.

45


europejskich. ABW bywa określane mianem kontrwywiadu cywilnego, a niekiedy służbą tajną, bądź specjalną78. Jest orga-nem powołanym do ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego, a jej działalność fi-nansowana jest z budżetu państwa. Szef Agencji Bezpieczeń-stwa Wewnętrznego jest centralnym organem administracji rządowej, powoływanym i odwoływanym przez premiera po zasięgnięciu opinii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kolegium oraz Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjal-nych. Jego działalność podlega kontroli Sejmu79.

Głównym zadaniem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrz-nego jest rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagro-żeń wymierzonych w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności, w su-werenność i międzynarodową pozycję, niepodległość, niena-ruszalność terytorium oraz obronność państwa. Zajmuje się też rozpoznawaniem, zapobieganiem i wykrywaniem takich przestępstw jak: szpiegostwo, terroryzm, naruszenie tajem-nicy państwowej, przestępstw godzących w podstawy ekono-miczne państwa, korupcję osób pełniących funkcje publiczne, nieprawidłowości w produkcji i obrocie towarami, technolo-giami i usługami o znaczeniu strategicznym. Swą aktywno-ścią obejmuje również kwestie nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybucho-wymi, bronią masowej zagłady oraz narkotykami w obrocie międzynarodowym. Agencja przekazuje właściwym organom

78 K. Wojtaszczyk, A. Materska-Sosnowska, Bezpieczeństwo Państwa wy-brane problemy, [w:] M. Świderski, Bezpieczeństwo wewnętrzne i jego uwarunkowania, Warszawa 2009, s. 76.

79 Art. 1 i 3 Ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa We-wnętrznego oraz Agencji Wywiadu, Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154, z późn. zm.


46

informacje istotne dla bezpieczeństwa wewnętrznego pań-stwa i jego porządku konstytucyjnego80.

Funkcjonariuszem ABW może zostać osoba posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie, korzystająca z pełni praw publicznych, wykazująca nieskazitelną postawę moralną, obywatelską i patriotyczną, dająca rękojmię zachowania ta-jemnicy stosownie do wymogów określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych, posiadająca co najmniej średnie wykształcenie i określone kwalifikacje zawodowe oraz zdolność fizyczną i psychiczną do służby w formacjach uzbrojonych, wymagających szczególnej dyscypliny służbo-wej, której gotowa jest się podporządkować. Funkcjonariusz w związku z wykonywaniem zadań służbowych korzysta z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjona-riuszy publicznych81.

Funkcjonariusze ABW, wykonując powierzone im zada-nia, realizują czynności operacyjno-rozpoznawcze, docho-dzeniowo-śledcze oraz czynności analityczno-informacyjne. Działają także na polecenie sądu lub prokuratora w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Wykonując czynności korzystają z uprawnień procesowych Policji uregulowanych przepisami Kodeksu postępowania karnego82. Dla skutecz-nej realizacji zadań funkcjonariusze ABW mają podobnie jak policjanci prawo wydawania poleceń określonego zachowa-nia się, legitymowania i zatrzymywania osób, przeszukiwa-nia osób i pomieszczeń, dokonywania kontroli osobistej oraz przeglądania zawartości bagaży. Mogą też prowadzić obser-wację i rejestrować przy użyciu środków technicznych obraz zdarzeń w miejscach publicznych oraz zapisywać dźwięk to-

80 Ibidem, Art. 5. 81 Ibidem Art. 83. 82 Ibidem, Art. 21.

47


warzyszący tym zdarzeniom. Przysługuje im również prawo zwracania się o niezbędną pomoc do instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządowej oraz przed-siębiorców prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej. Podmioty te mają wówczas obowiązek udzielenia takiej pomocy bez pobierania wynagrodzenia83. W przypad-ku niezastosowania się do wydanych na podstawie prawa po-leceń, funkcjonariusze ABW mogą użyć środków przymusu bezpośredniego i broni palnej, korzystając z zapisów Art. 25 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeń-stwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu84 zmienionych i uzupełnionych Ustawą z dnia 24 maja 2013 roku o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej85.

Przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznaw-czych, podejmowanych w celu realizacji niektórych zadań, gdy inne środki okazały się nieskuteczne, albo gdy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nie-przydatne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego może, podobnie jak Policja, stosować kontrolę operacyjną. Funk-cjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego przy wy-konywaniu zadań również mogą korzystać z pomocy osób niebędących jej funkcjonariuszami, które z tego tytułu mogą być wynagradzane z funduszu operacyjnego. Zakazane jest ujawnianie danych o takich osobach.

Agencja Wywiadu

Do właściwości przedmiotowej Agencji Wywiadu (dalej AW) należy ochrona bezpieczeństwa zewnętrznego państwa (służ-ba wywiadu zagranicznego). Powstała ona na bazie Zarządu

83 Ibidem, Art. 23. 84 Ibidem.85 Art. 2. ust. 1 pkt 1, Art. 70 pkt 2. Dz. U. z 2013 r. poz. 628.


48

Wywiadu Urzędu Ochrony Państwa86 i została wkomponowa-na w demokratyczne struktury nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego. Fundamentalnymi regułami działania tej służby specjalnej jest bezwzględna ochrona źródeł, persone-lu, a także aktywów, środków i operacji wywiadu. Misją AW jest zapewnienie najwyższym organom władzy państwowej dostępu do szybkiej i rzetelnej informacji, w oparciu o któ-rą możliwe jest podejmowanie optymalnych dla interesów państwa decyzji87. Jej szef, będący centralnym organem ad-ministracji rządowej, podlega bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów, przez którego jest powoływany i odwoływany po zasięgnięciu opinii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kolegium do Spraw Służb Specjalnych oraz Sejmowej Komi-sji do Spraw Służb Specjalnych. Jego działalność, tak samo jak w przypadku ABW, podlega kontroli Sejmu. Wymogi dla kandydatów do służby są takie same, jak wobec osób ubiega-jących się o podjęcie służby w Agencji Bezpieczeństwa We-wnętrznego. Pragmatykę działania obu tych służb reguluje ta sama ustawa. Do zadań Agencji Wywiadu należy: uzyski-wanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właści-wym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji Rzeczypospo-litej Polskiej oraz jej potencjału ekonomicznego i obronnego, rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom zewnętrz-nym godzącym w bezpieczeństwo, obronność, niepodle-głość i nienaruszalność terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ochrona zagranicznych przedstawicielstw Rzeczypospolitej Polskiej i ich pracowników przed działaniami obcych służb

86 M. Świderski, Bezpieczeństwo wewnętrzne i jego uwarunkowania, [w:] Bezpieczeństwo Państwa wybrane problemy, red. K. Wojtaszczyk, A. Materska-Sosnowska, Warszawa 2009, s. 76.

87 http://www.aw.gov.pl/pol/witamy.html 27 lipiec 2013 r.

49


specjalnych i innymi działaniami mogącymi przynieść szko-dę interesom Rzeczypospolitej Polskiej, zapewnienie ochrony kryptograficznej łączności z polskimi placówkami dyploma-tycznymi i konsularnymi oraz poczty kurierskiej, rozpozna-wanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz międzynarodowych grup przestępczości zorganizowanej, rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi i sub-stancjami psychotropowymi oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związanych z rozprze-strzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia, rozpo-znawanie i analizowanie zagrożeń występujących w rejonach napięć, konfliktów i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na bezpieczeństwo państwa, oraz podejmowanie dzia-łań mających na celu eliminowanie tych zagrożeń, prowadze-nie wywiadu elektronicznego88. Zadania, o których mowa, są realizowane poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, a niezbędne czynności operacyjno-rozpoznawcze na terenie kraju są dopuszczalne wyłącznie za pośrednictwem Szefa ABW. Funkcjonariuszom AW przysługuje prawo użycia bro-ni palnej i środków przymusu bezpośredniego na tej samej podstawie prawnej co funkcjonariuszom ABW. Organy admi-nistracji rządowej przekazują Szefowi Agencji Wywiadu in-formacje istotne dla bezpieczeństwa zewnętrznego i między-narodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności dotyczące: zagrożeń zewnętrznych godzących w bezpieczeń-stwo, obronność, niepodległość oraz integralność terytorialną

88 Art. 6 ust. 1. Ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154, z późn. zm.


50

i nienaruszalność granic Rzeczypospolitej Polskiej; zagrożeń międzynarodowych sojuszy, układów politycznych i układów wojskowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną; mię-dzynarodowego terroryzmu i ekstremizmu oraz międzynaro-dowych grup przestępczości zorganizowanej, międzynarodo-wego handlu bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu stra-tegicznym dla bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej oraz dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa; realizacji umów międzynarodowych, dotyczących rozbroje-nia oraz zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem broni masowej zagłady oraz środków jej przenoszenia; zagrożeń występujących w rejonach konfliktów i kryzysów między-narodowych; zagrożeń realizacji celów polityki zagranicznej oraz interesów ekonomicznych Rzeczypospolitej Polskiej89.

Służba Wywiadu Wojskowego i Kontrwywiadu Wojskowego

Służba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW) jest służbą spe-cjalną (kontrwywiad wojskowy) i służbą ochrony państwa, właściwą w sprawach ochrony przed zagrożeniami wewnętrz-nymi dla obronności państwa, bezpieczeństwa i zdolności bo-jowej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych jed-nostek organizacyjnych, które podlegają Ministrowi Obrony Narodowej. SKW utworzono w drodze reformy Wojskowych Służb Informacyjnych (WSI), które powstały na bazie Zarzą-du II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego oraz Wojskowych Służb Wewnętrznych. Służba Wywiadu Wojskowego (SWW) jest natomiast służbą specjalną (wywiad wojskowy), powstałą

89 Art. 41 ust. 1. Ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154, z późn. zm.

51


w wyniku reformy WSI, właściwą w sprawach ochrony przed zagrożeniami obronności państwa, które mają charakter ze-wnętrzny. Głównym zadaniem SWW jest uzyskiwanie danych i informacji o charakterze militarnym lub polityczno-militar-nym na rzecz obronności państwa90. Szefowie obu tych służb są centralnymi organami administracji rządowej, podległymi Ministrowi Obrony Narodowej, powoływanymi i odwoływa-nymi na wniosek Ministra Obrony Narodowej przez Prezesa Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Prezydenta Rzeczypo-spolitej Polskiej oraz Kolegium do Spraw Służb Specjalnych i Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych. Ich działal-ność podlega kontroli Sejmu91.

Służba Kontrwywiadu Wojskowego wykonuje następują-ce zadania: 1) rozpoznawanie, zapobieganie oraz wykrywanie popeł-

nianych przez żołnierzy pełniących czynną służbę woj-skową, funkcjonariuszy SKW i SWW oraz pracowników Sił Zbrojnych RP i innych jednostek organizacyjnych MON, przestępstw:

a) przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstw wo-jennych, określonych w rozdziale XVI Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.), a także w innych ustawach i umowach międzynarodowych,

b) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, określonych w rozdziale XVII Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Ko-deks karny, oraz takich czynów skierowanych przeciw-ko państwom obcym, które zapewniają wzajemność,

90 M. Świderski, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 78.91 Art. 1, Art. 2, Art. 3 Ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwy-

wiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego. Dz. U. Nr 104, poz. 709, z późn. zm.


52

c) określonych w art. 140 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny,

d) określonych w art. 228 – 230 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, jeżeli mogą one zagrażać bez-pieczeństwu lub zdolności bojowej SZ RP lub innych jednostek organizacyjnych MON,

e) przeciwko ochronie informacji określonych w rozdziale XXXIII Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, jeżeli mogą one zagrażać bezpieczeństwu lub zdolności bojowej SZ RP lub innych jednostek organizacyjnych MON, a także takich czynów skierowanych przeciwko państwom obcym, które zapewniają wzajemność,

f) określonych w art. 33 ust. 1, 2 i 3 Ustawy z dnia 29 li-stopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicz-nym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzy-mania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (Dz. U. z 2004 r. Nr 229, poz. 2315, z 2009 r. Nr 18, poz. 97 oraz z 2012 r.), związanych z działalnością ter-rorystyczną oraz innych niż wymienione i godzących w bezpieczeństwo potencjału obronnego państwa, SZ RP oraz jednostek organizacyjnych MON, a także państw, które zapewniają wzajemność;

2) współdziałanie z Żandarmerią Wojskową i innymi organa-mi uprawnionymi do ścigania przestępstw wymienionych w pkt. 1;

3) realizowanie, w granicach swojej właściwości, zadań okre-ślonych w przepisach Ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1228);

4) uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć znaczenie dla obronności państwa, bezpieczeństwa lub

53


zdolności bojowej SZ RP lub innych jednostek organizacyj-nych MON w zakresie określonym w pkt. 1 oraz podejmo-wanie działań w celu eliminowania ustalonych zagrożeń;

5) prowadzenie kontrwywiadu radioelektronicznego oraz przedsięwzięć z zakresu ochrony kryptograficznej i kryp-to-analizy;

6) uczestniczenie w planowaniu i przeprowadzaniu kontroli re-alizacji umów międzynarodowych dotyczących rozbrojenia;

7) ochrona bezpieczeństwa jednostek wojskowych, innych jednostek organizacyjnych MON oraz żołnierzy wykonu-jących zadania służbowe poza granicami państwa;

8) ochrona bezpieczeństwa badań naukowych i prac rozwojo-wych zleconych przez SZ RP i inne jednostki organizacyj-ne MON oraz produkcji i obrotu towarami, technologia-mi i usługami o przeznaczeniu wojskowym zamówionymi przez SZ RP i inne jednostki organizacyjne MON w zakre-sie określonym w pkt. 1;

9) podejmowanie działań przewidzianych dla SKW w innych ustawach, a także umowach międzynarodowych, którymi Rzeczpospolita Polska jest związana.

Do zadań tych należy również rozpoznawanie oraz wy-krywanie przestępstw popełnionych we współdziałaniu z żołnierzami pełniącymi czynną służbę wojskową, funkcjo-nariuszami SWK i SWW lub pracownikami SZ RP i innych jednostek organizacyjnych MON92.

Funkcjonariusze SKW i SWW, wykonując czynności operacyjno-rozpoznawcze, mogą żądać udzielenia bezpłat-nej pomocy od instytucji państwowych, organów admini-stracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz przedsię-biorców prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej. Z badań wynika, że funkcjonariusze SKW, wyko-

92 Ibidem, Art. 5 ust. 1 i 2 i 3.


54

nując czynności służące realizacji zadań mają, podobnie jak funkcjonariusze Policji czy ABW, prawo obserwowania i re-jestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zda-rzeń w miejscach publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom93. Mają też prawo do użycia środków przy-musu bezpośredniego oraz broni palnej. Przypadki, w któ-rych mogą skorzystać z tych uprawnień, zostały określone w Art. 30 ust. 1 i 2 Ustawy o z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojsko-wego. Funkcjonariusze SWW są uprawnieni do takich dzia-łań w sytuacjach wymienionych w Art. 30a 1 i 2 cyt. ustawy. Wymienione przepisy zostały znowelizowane i uzupełnione zapisami Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej94.

Przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznaw-czych przez SKW, sąd może w drodze postanowienia, za-rządzić kontrolę operacyjną. Dzieje się to w sytuacjach, gdy inne środki okazały się nieskuteczne lub będą nieprzydatne. Jest to kolejne, tożsame w stosunku do opisanych wcześniej służb uprawnienie. Funkcjonariusze obu omawianych służb wojskowych, podobnie jak funkcjonariusze Policji czy ABW, mogą uzyskiwać informacje, gromadzić je, sprawdzać i prze-twarzać oraz korzystać z odpłatnej pomocy osób niebędących ich funkcjonariuszami.

Żandarmeria Wojskowa

Żandarmeria Wojskowa (ŻW) jest specjalistyczną i wy-odrębnioną służbą Sił Zbrojnych RP95. Została utworzona

93 Ibidem, Art. 28 ust 1 i Art. 29 ust. 1. 94 Art. 2. ust. 1 pkt 10, Art. 76 pkt 1, 2, Dz. U. z 2013 r. poz. 628.95 Art. 1 ust. 1 Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej

i wojskowych organach porządkowych Dz. U. z 2013 r. poz. 568.

55


w 1990 roku na bazie rozformowanych organów Wojskowej Służby Wewnętrznej (WSW), która była częścią aparatu bez-pieczeństwa PRL96. Komendanta Głównego tej formacji i jego zastępcę wyznacza i zwalnia ze stanowiska Minister Obrony Narodowej. Na strukturę Żandarmerii Wojskowej składa się pion dochodzeniowo-śledczy, prewencyjny oraz administra-cyjno-logistyczno-techniczny. Żandarmeria Wojskowa jest właściwa wobec żołnierzy pełniących czynną służbę wojsko-wą oraz żołnierzy niebędących w czynnej służbie wojskowej w czasie noszenia przez nich mundurów oraz odznak i oznak wojskowych. Podejmuje też czynności wobec: pracowni-ków zatrudnionych w jednostkach wojskowych w związku z ich zachowaniem się podczas pracy w tych jednostkach lub w związku z popełnieniem przez nich czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary, wiążącego się z tym zatrudnie-niem; osób przebywających na terenach lub w obiektach jed-nostek wojskowych; innych osób podlegających orzecznictwu sądów wojskowych albo jeżeli wynika to z odrębnych przepi-sów. Jej właściwość dotyczy także osób niebędących żołnie-rzami, jeżeli współdziałają z wymienionymi wyżej osobami w popełnieniu czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary albo też jeżeli dokonują czynów zagrażających dyscypli-nie wojskowej albo czynów przeciwko życiu lub zdrowiu żoł-nierza albo mieniu97.

Do zadań Żandarmerii Wojskowej należy zapewnianie przestrzegania dyscypliny wojskowej, ochranianie porządku publicznego na terenach i obiektach jednostek wojskowych oraz w miejscach publicznych, ochranianie życia i zdrowia ludzi oraz mienia wojskowego przed zamachami naruszają-

96 M. Świderski, Bezpieczeństwo wewnętrzne, op. cit., s. 80.97 Art. 3 ust. 2 Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej

i wojskowych organach porządkowych, Dz. U. z 2013 r. poz. 568.


56

cymi te dobra, wykrywanie przestępstw i wykroczeń, w tym skarbowych, ujawnianie i ściganie ich sprawców oraz ujaw-nianie i zabezpieczanie dowodów tych przestępstw i wykro-czeń. Żandarmeria Wojskowa dokonuje analizy oświadczeń o stanie majątkowym żołnierzy zawodowych i przedstawia Ministrowi Obrony Narodowej stosowne wnioski, zapobiega popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom pato-logicznym w Siłach Zbrojnych, takim jak uzależnienie od al-koholu czy substancji psychoaktywnych. ŻW ma obowiązek współdziałania z polskimi oraz zagranicznymi organami i służbami właściwymi w sprawach bezpieczeństwa i porząd-ku publicznego oraz policjami wojskowymi. Uczestniczy też w zwalczaniu klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, włączając się w akcje poszukiwawcze, ratownicze i humanitarne.

Żandarmeria wykonuje wskazane zadania poprzez kon-trolowanie przestrzegania dyscypliny wojskowej oraz po-rządku publicznego oraz interweniowanie w przypadkach naruszenia dyscypliny wojskowej lub porządku publicznego. Prowadzi również czynności operacyjno-rozpoznawcze oraz procesowe zgodnie z przepisami o postępowaniu karnym i postępowaniu karnym skarbowym. Wykonuje także czyn-ności na polecenie sądów, prokuratur i organów administra-cji w zakresie określonym przepisami. Żołnierze Żandarme-rii Wojskowej w czasie wykonywania czynności służbowych i w związku z nimi korzystają z ochrony prawnej przewidzia-nej dla funkcjonariuszy publicznych98.

W związku z wykonywaniem określonych wyżej zadań, żandarmi mają prawo do legitymowania w celu ustalenia tożsamości, sprawdzania posiadania uprawnień określonych w odrębnych przepisach, zatrzymywania w przypadkach

98 Ibidem, Art. 4.

57


i w trybie określonym w przepisach o postępowaniu karnym, doprowadzania do miejsca pełnienia czynnej służby woj-skowej, osadzania w izbie zatrzymań, nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia. Przysługuje im też prawo przeszukiwania osób i pomieszczeń, dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości bagażu osobiste-go i sprawdzania ładunków w środkach transportu lądowego, i wodnego. Żandarmerii Wojskowej przysługuje prawo żą-dania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, orga-nów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorców99. W razie niepodporządkowania się wy-danym rozkazom, żołnierze Żandarmerii Wojskowej mogą stosować środki przymusu bezpośredniego oraz broń palną w przypadkach określonych w Art. 42 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych z zachowaniem tych samych zasad, co wcześniej omówione służby. Zostały one określone w Usta-wie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośred-niego i broni palnej100.

W celu zapobiegania lub wykrywania przestępstw (w tym skarbowych), Żandarmeria Wojskowa, podobnie jak forma-cje, które były przedmiotem wcześniejszej analizy, może mieć udostępniane nieodpłatnie dane telekomunikacyjne, może je przetwarzać101. Korzysta z podobnych uprawnień w zakre-sie pracy operacyjno-rozpoznawczej, w tym kontroli opera-cyjnej102 oraz możliwości współpracy z osobami niebędącymi żandarmami. Ma dostęp do informacji kryminalnej zgroma-dzonej w Krajowym Centrum Informacji Kryminalnych.

99 Ibidem, Art. 17. 100 Art. 2 ust. 1 pkt 19, Art. 68 pkt 1, 2, 3, 4. Dz. U. z 2013 r. poz. 628.101 Ibidem, Art. 30 ust. 1 i 2.102 Ibidem, Art. 31 ust. 1.


58

Obecna struktura Żandarmerii Wojskowej obejmuje: Komendę Główną Żandarmerii Wojskowej; 6 oddziałów te-renowych ŻW w Bydgoszczy, Elblągu, Krakowie, Szczecinie, Warszawie i Żaganiu; 2 oddziały Specjalne ŻW w Mińsku Mazowieckim i w Warszawie; Centrum Szkolenia Żandarme-rii Wojskowej oraz Oddział Zabezpieczenia ŻW103. Forma-cja ta ma bardzo szeroki zakres uprawnień, zbliżony do tych którymi dysponuje Policja. To powoduje, że w obszarze swej odpowiedzialności kompetencyjnej Żandarmeria Wojskowa może zachować dużą samodzielność i autonomię działania. Ma to tym większe znaczenie, że ŻW, mając charakter poli-cyjny, zna jednocześnie specyfikę zagrożeń dotyczącą armii i obiektów wojskowych. Jest formacją wojskową, a ta specja-lizacja sprzyja skuteczności działania, która byłaby trudna do uzyskania przez inną służbę nie pozostającą w strukturach armii. Takie rozwiązania organizacyjne funkcjonują z powo-dzeniem także w innych armiach NATO.

Centralne Biuro Antykorupcyjne

Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA) to stosunko-wo nowa instytucja w systemie ustrojowym RP, utwo-rzona na mocy ustawy uchwalonej przez Sejm 9 czerwca 2006 roku104. Jest to służba specjalna powołana do zwalcza-nia korupcji w życiu publicznym i gospodarczym, w szcze-gólności w instytucjach państwowych i samorządowych, a także do zwalczania działalności godzącej w interesy eko-nomiczne państwa. Zdefiniowanie przedmiotu, a co za tym idzie – specyfiki działania CBA, wymaga określenia pojęcia korupcji oraz działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa, bowiem są to główne wyznaczniki działania tej in-

103 http://www.zw.wp.mil.pl/pl/40.html (data dostępu 27.07.2013 r.)104 Dz. U. z 2012 r. poz. 621, 627 i 664.

59


stytucji105. Zwalczanie obu tych zjawisk to podstawowa misja powierzona CBA przez ustawodawcę.

W rozumieniu ustawy, korupcją jest czyn:– polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu

przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, ja-kichkolwiek nienależnych korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykony-waniu jej funkcji;

– polegający na żądaniu lub przyjmowaniu przez osobę peł-niącą funkcję publiczną, bezpośrednio lub pośrednio, ja-kichkolwiek nienależnych korzyści, dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści, w zamian za działanie lub zanie-chanie działania w wykonywaniu jej funkcji;

– popełniany w toku działalności gospodarczej, obejmują-cej realizację zobowiązań względem władzy publicznej, polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu, bezpośrednio lub pośrednio, osobie kierującej jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracu-jącej w jakimkolwiek charakterze na rzecz takiej jednost-ki, jakichkolwiek nienależnych korzyści dla niej samej lub na rzecz jakiejkolwiek innej osoby w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i sta-nowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie;

– popełniany w toku działalności gospodarczej, obejmują-cej realizację zobowiązań względem władzy publicznej, po-legający na żądaniu lub przyjmowaniu bezpośrednio lub pośrednio przez osobę kierującą jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującą w jakim-

105 F. Prusak Służby specjalne, [w:] Instytucje bezpieczeństwa narodowego red. M. Paździor, B. Szmulik, Warszawa 2012, s. 153.


60

kolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki, jakichkol-wiek nienależnych korzyści lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści dla niej samej lub dla jakiej-kolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie.

Charakterystycznymi znamionami korupcji, które impli-kują jednocześnie jej dużą społeczną szkodliwość, są106:1) powszechność – występuje ona bowiem we wszystkich sys-

temach politycznych i gospodarczych;2) entropia – rozszerza się na inne obszary, które wcześniej

nie były nią skażone;3) rynkowość – wycena korupcyjnych transakcji wynika z re-

lacji pomiędzy popytem, a podażą na zawłaszczane zaso-by publiczne;

4) interakcyjność – partnerami korupcyjnych są zawsze dys-ponenci publicznych zasobów i ich kontrahenci, a ich wspólnym celem jest osiąganie maksymalnych korzyści osobistych i działanie zmierzające do kompresji ryzyka, że ich nieuczciwa transakcja zostanie ujawniona.

Działalnością godzącą w interesy ekonomiczne państwa, w rozumieniu ustawy, jest każde zachowanie mogące spowodo-wać znaczną szkodę w mieniu: jednostki sektora finansów pu-blicznych, jednostki niezaliczanej do sektora finansów publicz-nych otrzymującej środki publiczne, przedsiębiorcy z udziałem Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego107.

Z uwagi na fakt, że zarówno biorący, jak i wręczający ła-pówkę starają się działać dyskretnie, skrzętnie ukrywając łą-

106 A. Kojder, Korupcja i poczucie moralne Polaków, [w:]Kondycja moral-na społeczeństwa polskiego, red. J. Mariański, Kraków 2002, s. 233‒254.

107 Art. 1 ust. 1, 3 i 4 Ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Dz. U. z 2012 r. poz. 621, 627 i 664.

61


czące ich patologiczne związki, tzw. ciemna liczba tych prze-stępstw jest stosunkowo duża. Trudno jest skutecznie zwalczać przestępczość, która jest statystycznie mało wymierna, a jej faktyczne rozmiary pozostają niewiadome108. Dostrzegając trudność w rozpoznawaniu zjawiska korupcji, a jednocześnie mając świadomość jak wielkie straty powoduje ona dla eko-nomiki państwa, ustawodawca zdecydował się na powołanie specjalistycznej formacji, która zajęłaby się zwalczaniem tego co pierwotnie, w wielu językach oznaczało psucie się, gnicie czy moralny rozkład109.

Centralnym Biurem Antykorupcyjnym kieruje Szef CBA, który jest centralnym organem administracji rządowej nad-zorowanym przez Prezesa Rady Ministrów, działającym przy pomocy CBA, które jest urzędem administracji rządowej. Jego działalność podlega kontroli Sejmu110. Szefa CBA powołuje na czteroletnią kadencję i odwołuje Prezes Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kolegium do Spraw Służb Specjalnych oraz Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych. Działalność CBA jest finansowa-na z budżetu państwa111.

Służbę w CBA może pełnić osoba, która posiada wyłącz-nie obywatelstwo polskie; korzysta z pełni praw publicznych; ma nieskazitelną postawę moralną, obywatelską i patriotycz-ną; nie była skazana za popełnione umyślnie przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe; dająca rękojmię zachowania tajemnicy, posiadająca co naj-

108 M. Surkont, Łapownictwo, Warszawa 1999, s. 35.109 B. Hołyst, Społeczno-kulturowe i prawne aspekty zjawiska korupcji, [w:]

Dobre praktyki w zakresie wspierania transparentności w sektorze pu-blicznym i prywatnym, Warszawa 2012, s. 19.

110 Art. 5 ust. 1,2,2a. Ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Dz. U. z 2012 r. poz. 621, 627 i 664.



62

mniej średnie wykształcenie i wymagane kwalifikacje zawo-dowe oraz zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia służ-by. Warunkiem dodatkowym jest, by osoba taka nie pełniła wcześniej służby zawodowej, nie pracowała i nie była współ-pracownikiem organów bezpieczeństwa państwa, wymienio-nych w art. 5 Ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej112.

Funkcjonariusz CBA, w związku z wykonywaniem zadań służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej w przepisach Kodeksu karnego dla funkcjonariuszy publicznych113.

Do zadań CBA należy: – rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw

przeciwko: działalności instytucji państwowych oraz samo-rządu terytorialnego, określonych w art. 228‒231 Kodeksu karnego, a także o których mowa w art. 14 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne; wy-miarowi sprawiedliwości, określonym w art. 233 Kodeksu karnego; wyborom i referendum, określonym w art. 250a Kodeksu karnego; porządkowi publicznemu, określonym w art. 258 Kodeksu karnego; wiarygodności dokumen-tów, określonych w art. 270‒273 Kodeksu karnego; mieniu, określonemu w art. 286 Kodeksu karnego; obrotowi gospo-darczemu, określonemu w art. 296‒297, 299 i 305 Kodeksu karnego; obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, określonym w art. 310 Kodeksu karnego, a także o których mowa w art. 585‒592 Kodeksu spółek handlowych oraz okre-ślonych w art. 179‒183 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obro-cie instrumentami finansowymi, jeżeli pozostają w związku z korupcją lub działalnością godzącą w interesy ekonomicz-

112 Ibidem, Art. 48. 113 Ibidem, Art. 75.

63


ne państwa; finansowaniu partii politycznych, określonych w art. 49d i 49f Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o par-tiach politycznych jeżeli pozostają w związku z korupcją; obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji i subwencji, określonych w rozdziale 6 Kodeksu karnego skarbowego, jeżeli pozostają w związku z korupcją lub dzia-łalnością godzącą w interesy ekonomiczne państwa, oraz ściganie ich sprawców;

– ujawnianie i przeciwdziałanie przypadkom nieprzestrzega-nia przepisów Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograni-czeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez oso-by pełniące funkcje publiczne; dokumentowanie podstaw i inicjowanie realizacji przepisów ustawy z dnia 21 czerw-ca 1990 r. o zwrocie korzyści uzyskanych niesłusznie kosz-tem Skarbu Państwa lub innych państwowych osób praw-nych, ujawnianie przypadków nieprzestrzegania określonych przepisami prawa procedur podejmowania i realizacji decy-zji w przedmiocie: prywatyzacji i komercjalizacji, wsparcia fi-nansowego, udzielania zamówień publicznych, rozporządza-nia mieniem jednostek lub przedsiębiorców, o których mowa w art. 1 ust. 4 oraz przyznawania koncesji, zezwoleń, zwol-nień podmiotowych i przedmiotowych, ulg, preferencji, kon-tyngentów, plafonów, poręczeń i gwarancji kredytowych;

– kontrola prawidłowości i prawdziwości oświadczeń mająt-kowych lub oświadczeń o prowadzeniu działalności gospo-darczej osób pełniących funkcje publiczne, o których mowa w art. 115 §19 Kodeksu karnego, składanych na podstawie odrębnych przepisów;

– prowadzenie działalności analitycznej dotyczącej zjawisk występujących w obszarze właściwości CBA oraz przed-stawianie w tym zakresie informacji Prezesowi Rady Mi-nistrów, Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Sejmowi


64

oraz Senatowi, podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych.

Funkcjonariusze CBA, wykonując te zadania, prowadzą czynności operacyjno-rozpoznawcze, mające na celu zapobie-ganie popełnieniu przestępstw, ich rozpoznanie i wykrywanie. Przy ich wykonywaniu korzystają z takich samych uprawnień oraz metod, które przysługują opisanym wcześniej służbom. Praca operacyjna odbywa się przy zachowaniu tych samych uwarunkowań prawnych. Funkcjonariusze CBA prowadzą też czynności dochodzeniowo-śledcze w celu ścigania sprawców przestępstw, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnie-nia przestępstwa. Mają także prawo wykonywania czynności kontrolnych celem ujawniania przypadków korupcji w insty-tucjach państwowych i samorządzie terytorialnym oraz nad-użyć osób pełniących funkcje publiczne, a także działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa114. Bardzo ważną formą działania CBA jest właśnie analiza oraz kontrola, któ-rej wagę podkreślają prawne uregulowania międzynarodowe, między innymi „Konwencja Narodów Zjednoczonych prze-ciwko korupcji”115 czy „Prawno-karna konwencja o korupcji Rady Europy”116. Jak wynika bowiem z opinii Najwyższej Izby Kontroli, brak lub słabość kontroli jest jednym z podstawo-wych mechanizmów korupcjogennych117.

Centralne Biuro Antykorupcyjne wykonuje również czynności na polecenie sądu lub prokuratora w zakresie okre-ślonym w Kodeksie postępowania karnego. Funkcjonariu-sze CBA realizują czynności tylko w zakresie opisanej wyżej 114 F. Prusak Służby specjalne…, op. cit., s. 159.115 Art. 9 ust. 2 lit. d, Dz. U. z 2007 r., nr 84, poz. 563.116 Zob. Preambuła, Dz. U. z 2005 r., nr 29, poz. 249.117 Zob. M. Cichosz, A. Hussein, Kontrola jako element profilaktyki anty-

korupcyjnej, [w:] Dobre praktyki w zakresie wspierania transparentności w sektorze publicznym i prywatnym, Warszawa 2012, s. 50‒55.

65


właściwości CBA i wyłącznie w tym zakresie przysługują im uprawnienia procesowe Policji118.

W przypadku niepodporządkowania się poleceniom słu-żącym realizacji powyższych zadań funkcjonariusze CBA mogą stosować środki przymusu bezpośredniego oraz broń palną. Szczegółowe przypadki dające im możliwość skorzysta-nia z tych uprawnień zostały określone w Art. 15 ust. 1 i 2 Usta-wy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorup-cyjnym119zmienionej zapisami Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej120.

Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego, w celu re-alizacji zadań, może podejmować współpracę z właściwymi organami i służbami innych państw oraz z organizacjami międzynarodowymi. Organy administracji rządowej, or-gany samorządu terytorialnego oraz instytucje państwowe są obowiązane, w zakresie swojego działania, do współpra-cy z CBA, a w szczególności udzielania pomocy w realizacji określonych wyżej zadań. Jest to szczególnie istotne z uwagi na fakt, że zwalczaniem korupcji zajmują się w Polsce także inne formacje, takie jak: Policja, Agencja Bezpieczeństwa We-wnętrznego czy Służba Kontrwywiadu Wojskowego. Jeśli ich wspólne działania mają być skuteczne, to muszą być one wła-ściwie i na bieżąco koordynowane. Ta rola przypada właśnie Centralnemu Biuru Antykorupcyjnemu. W 2009 roku zakoń-czył się II etap realizacji rządowego „Programu Zwalczania Korupcji”, a w dalszym ciągu funkcjonuje – powołana decyzją premiera RP z dnia 8 maja 2008 roku – tzw. „tarcza antyko-rupcyjna”, której głównym celem jest zapobieganie korupcji

118 Art. 13 Ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antyko-rupcyjnym, Dz. U. z 2012 r. poz. 621, 627 i 664.

119 Dz. U. z 2012 r. poz. 621, 627 i 664.120 Art. 2 ust. 1 pkt 5, Art. 77 pkt 1, 2, 4. Dz. U. z 2013 r. poz. 628.


66

przy dużych procesach zamówień publicznych oraz w trwa-jących procesach prywatyzacyjnych121. To obecnie główne zadania, do których realizacji najlepiej wyposażoną w środki techniczno-prawne formacją pozostaje CBA.

Straż Graniczna

Straż Graniczna (SG) została powołana w dniu 16 maja 1991 roku wraz z rozformowaniem Wojsk Ochrony Pogranicza. Ma ona charakter policyjny, a nie jak uprzednio WOP – militarny122. Transformacja ustrojowo-ekonomiczna, jaka dokonała się na początku lat 90. ubiegłego stulecia, im-plikowała także zmianę charakteru granic państwa. Przestała ona stanowić bufor polityczny, a stała się granicą demokra-tycznego i w pełni autonomicznego państwa. SG została więc przystosowana, poprzez nowe struktury i metody pełnienia służby, do uregulowań prawnych obowiązujących na obsza-rze państw Unii Europejskiej oraz do współpracy ze służba-mi granicznymi tych krajów123. Jest to w pełni zawodowa, umundurowana i uzbrojona formacja powołana do ochrony granicy państwowej na lądzie i na morzu oraz kontroli ruchu granicznego. Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony granicy państwowej i kon-troli ruchu granicznego jest, podległy ministrowi właściwe-mu do spraw wewnętrznych, Komendant Główny Straży Gra-nicznej. Komendanta Głównego Straży Granicznej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra wła-ściwego do spraw wewnętrznych.121 G. Kopińska, Niedoceniane narzędzia zapobiegania korupcji, [w:] Do-

bre praktyki w zakresie wspierania transparentności w sektorze publicz-nym i prywatnym, Warszawa 2012, s. 58.

122 M. Świderski, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 84.123 A. Maksimczuk, L. Sidorowicz, Ochrona granic i obsługa ruchu gra-

nicznego, Warszawa 2007, s. 99.

67


Służbę w Straży Granicznej może pełnić osoba o niepo-szlakowanej opinii, posiadająca wyłącznie obywatelstwo pol-skie, niekarana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, korzystająca w pełni z praw publicznych, posiadająca co naj-mniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psy-chiczną do służby w formacjach uzbrojonych, podległych szczególnej dyscyplinie służbowej, której gotowa jest się pod-porządkować, a także dająca rękojmię zachowania tajemnicy stosownie do wymogów określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych.

Do zadań Straży Granicznej należy: – ochrona granicy państwowej; – organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego; – wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej,

w tym wiz; – rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wy-

kroczeń oraz ściganie ich sprawców w zakresie właściwości Straży Granicznej. Straż Graniczna przeprowadza także kon-trole bezpieczeństwa: w środkach transportu komunikacji międzynarodowej, w zasięgu terytorialnym drogowego, ko-lejowego, morskiego i rzecznego przejścia granicznego oraz w portach lotniczych na zasadach określonych w przepisach dotyczących ochrony lotnictwa cywilnego. Zapewnia bezpie-czeństwo na pokładach statków powietrznych wykonujących przewóz lotniczy pasażerów i ochrania szlaki komunikacyj-ne o szczególnym znaczeniu międzynarodowym przed prze-stępczością, której zwalczanie należy do właściwości Stra-ży Granicznej. Prowadzi czynności w celu rozpoznawania i przeciwdziałania zagrożeniom terroryzmem. Odpowiada za ochronę granicy państwowej w przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej oraz zapobieganie transportowa-niu bez zezwolenia przez granicę państwową odpadów, szko-


68

dliwych substancji chemicznych oraz materiałów jądrowych i promieniotwórczych. Ma także zapobiegać przemieszczaniu bez zezwolenia przez granicę państwową środków odurzają-cych i substancji psychotropowych oraz broni, amunicji i ma-teriałów wybuchowych124.

Funkcjonariusze Straży Granicznej, pełniąc służbę gra-niczną, wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze i administracyjno-porządkowe oraz prowadzą postępowa-nia przygotowawcze przewidziane w Kodeksie postępowania karnego. Mają też prawo stosowania form pracy operacyjnej, o których użyciu decyduje sąd, w tym kontroli operacyjnej. Mogą również pozyskiwać źródła osobowe oraz korzystać z danych gromadzonych przez inne instytucje oraz banki i firmy ubezpieczeniowe125. Jest to kolejna formacja, która ma prawo zapisywać obrazy i dźwięk z prowadzonych dzia-łań obserwacyjnych. Funkcjonariusze Straży Granicznej mają również prawo użycia środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej. Przypadki, w których mogą podjąć takie działania określone zostały w Art. 23 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej znowelizowanej zapisami Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej126.

Głównym zagrożeniem, z którym styka się Straż Granicz-na, jest obecnie nielegalna migracja tranzytowa przez Polskę, do państw członkowskich Unii Europejskiej (tzw. „starej piętnastki”) oraz przemyt zwłaszcza alkoholu, papierosów i środków psychotropowych oraz materiałów powodujących

124 Art. 1 ust. 2 Ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, Dz. U. z 2011 r. Nr 116, poz. 6751.

125 Por. J. Paśnik, Straż Graniczna prawne podstawy działania i uprawnień, Warszawa 2003.

126 Art. 2 ust. 1 pkt 14, Art. 66 pkt 3. Dz. U. z 2013 r. poz. 628.

69


skażenie ekologiczne. Działalność ta prowadzona jest przez wyspecjalizowane, zorganizowane grupy przestępcze o zasię-gu międzynarodowym. Godzi ona w immanentną składową płaszczyznę bezpieczeństwa narodowego, jaką jest bezpie-czeństwo ekonomiczne. Jest ono rozumiane jako struktura trójelementowa, na którą składają się: ekonomiczna nieza-leżność, stabilność i zrównoważenie oraz zdolność do samo-rozwoju i postępu127. Przestępczość przemytnicza jeśli nie jest kontrolowana i zwalczana może doprowadzić do nega-tywnych następstw w gospodarce państwa. Z dniem 1 paź-dziernika 2003 roku wprowadzony został ruch wizowy dla obywateli Ukrainy, Białorusi i Rosji, a 1 maja 2004 roku gra-nica wschodnia i północna stały się fragmentem zewnętrznej granicy Wspólnoty Europejskiej. To stanowi najważniejsze wyzwanie dla SG, gdyż zniesienie kontroli na granicach we-wnętrznych Wspólnoty Europejskiej skutkuje intensyfikacją kontroli na granicach zewnętrznych, zwłaszcza osób niepożą-danych na jej obszarze128. Istniejący system kontroli granicz-nej, będący realizacją unormowań „schengenowskich”129, jest wprawdzie pewną uciążliwością dla przekraczających granicę Polski, ale też efektywnie przyczynia się do skutecznego zwal-czania międzynarodowej przestępczości granicznej.

Biuro Ochrony Rządu

Formacja została powołana w grudniu 1956 roku jako samo-dzielna jednostka podległa bezpośrednio Ministrowi Spraw

127 J. J. Piątek, R. Podgórzyńska, Bezpiecznie czy niebezpiecznie? Wybra-ne aspekty globalnej i polskiej polityki bezpieczeństwa na przełomie XX i XXI wieku, Szczecin 2007, s. 47.

128 A. Maksimczuk, L. Sidorowicz, Ochrona granic i obsługa ruchu gra-nicznego, Warszawa 2007, s. 131.

129 Zob. Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen z dnia 19 czerw-ca 1990 r., Dz. U. UE. L. 00. 239. 19.


70

Wewnętrznych. Po wyborach parlamentarnych w 1989 roku funkcjonariusze Biura Ochrony Rządu (dalej BOR) stali się wprawdzie żołnierzami zawodowymi, ale pozostającymi w resorcie spraw wewnętrznych130. Ustawa z dnia 4 wrze-śnia 1997 roku o działach administracji rządowej131 wpro-wadziła obowiązek podporządkowania wszystkich jednostek wojskowych Ministrowi Obrony Narodowej. Ten zapis skut-kował koniecznością stworzenia nowych uregulowań, okre-ślających sferę odpowiedzialności politycznej i funkcjonalnej za tę formację. Stało się to poprzez uchwalenie w dniu 16 mar-ca 2001 roku Ustawy o Biurze Ochrony Rządu132.

BOR jest jednolitą, umundurowaną, uzbrojoną formacją wykonującą zadania z zakresu ochrony osób, obiektów i urzą-dzeń, podległą ministrowi właściwemu do spraw wewnętrz-nych. Szefa BOR powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Służbę w BOR może pełnić osoba posiadająca obywa-telstwo polskie o nieposzlakowanej opinii, niekarana, korzy-stająca z pełni praw publicznych, posiadająca co najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psychiczną do służby w formacji uzbrojonej i gotowa do podporządko-wania się dyscyplinie służbowej. Funkcjonariusz w czasie wykonywania obowiązków służbowych korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych133.

Biuro Ochrony Rządu odpowiada za ochronę Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezesa Rady Ministrów, wiceprezesa Rady Ministrów, mini-

130 M. Kucharski, Służby ochrony władz, [w:] Instytucje bezpieczeństwa na-rodowego, red. M. Paździor, B. Szmulik, Warszawa 2012, s. 308.

131 Dz. U. z 2007 r. nr 65, poz. 437 z póż. zm.132 Dz. U. z 2004 r., nr 163, poz.1712 z późn. zm. 133 Ibidem, Art. 60.

71


stra spraw wewnętrznych, ministra spraw zagranicznych oraz innych osób ze względu na dobro państwa. Chroni też byłych prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej, delegacje państw ob-cych przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne oraz przedstawicielstwa RP poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Ma także obowiązek ochrony obiektów i urządzeń o szczególnym znaczeniu oraz zapewnienie ich funkcjono-wania oraz prowadzenia rozpoznania pirotechniczno-radio-logicznego obiektów Sejmu i Senatu, służących Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, premierowi, ministrowi spraw we-wnętrznych oraz ministrowi spraw zagranicznych134.

Funkcjonariusz BOR, dla skutecznego wykonywania określonych przez ustawę zadań, ma prawo wydawać polece-nia osobom, których zachowanie może stworzyć zagrożenie dla bezpieczeństwa chronionych osób, obiektów i urządzeń, a w szczególności wydawać polecenia opuszczenia miejsca, zatrzymania pojazdu, usunięcia pojazdu. Może legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości; zatrzymywać osoby stwarzające w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz dla mienia, a także rażąco naruszające porządek publiczny; prowadzić kontrolę osobi-stą, a także przeglądać zawartość bagaży i sprawdzać ładun-ki i pomieszczenia w sytuacjach, jeżeli jest to niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa. Podobnie jak funkcjonariusze opisanych wcześniej formacji ma uprawnienia do żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów ad-ministracji rządowej, samorządowej oraz jednostek gospo-darczych. W nagłych wypadkach może zwrócić się do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy135.

134 Ibidem, Art. 2 ust. 1. 135 Ibidem, Art. 13 ust. 1.


72

W sytuacji niepodporządkowania się wydanym polece-niom, funkcjonariusz BOR może stosować środki przymusu bezpośredniego, a jeżeli okazały się one niewystarczające – może użyć broni palnej. Przypadki kiedy funkcjonariusz BOR może skorzystać z tych uprawnień, zostały określone w Art. 14 ust. 1 i 2 Ustawy o Biurze Ochrony Rządu136 znowelizowanej i uzupełnionej zapisami Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środ-kach przymusu bezpośredniego i broni palnej137. Wykonując swoje zadania funkcjonariusz BOR, może w szczególnie uza-sadnionych przypadkach korzystać z pomocy osób niebędą-cych funkcjonariuszami. Ich dane objęte są tajemnicą, a za swą pracę mogą otrzymać jednorazowe wynagrodzenie138.

Służba Więzienna

Transformacja polityczno-ustrojowa z początku lat 90. ubie-głego wieku doprowadziła w polskim systemie więziennic-twa do istotnych zmian, zarówno w zakresie wykonywania kary pozbawienia wolności, jak i tymczasowego aresztowania jako środka zapobiegawczego. Nowelizacja przepisów wyko-nawczych spowodowała jakościową zmianę pełnienia służby w więzieniach. Służba Więzienna (dalej SW) stała się instytu-cją apolityczną, a w więźniu zaczęto zauważać podmiot pro-cesu wykonawczego kary. Stało się to zasadą w uchwalonym w 1997 roku Kodeksie karnym wykonawczym139. Państwo uzna-ło, że więziennictwo to ważne ogniwo w zwalczaniu przestęp-czości, ale także w„reformie człowieka”140, w jego resocjalizacji. 136 Dz. U. z 2004 r., nr 163, poz.1712 z późn. zm.137 Art.2 ust. 1 pkt 3, Art. 67. Dz. U. z 2013 r. poz. 628.138 Art. 19 Ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu.139 Dz. U. z 1997 nr 90 poz. 557. 140 Por. J. Śliwowski, Reforma penitencjarna, a wymiar sprawiedliwości,

[w:] „Przegląd Więziennictwa Polskiego” październik-grudzień 1936 z. 2, s. 64.

73


Na fali tych pozytywnych zmian w dniu 26 kwietnia 1996 roku Sejm uchwalił nową ustawę o Służbie Więziennej. Zgodnie z jej zapisami SW jest umundurowaną i uzbrojoną formacją o wy-odrębnionej strukturze organizacyjnej podległą Ministrowi Sprawiedliwości141. Kieruje nią Dyrektor Generalny Central-nego Zarządu Służby Więziennej, będący przełożonym wszyst-kich funkcjonariuszy Służby Więziennej.

W SW służbę może pełnić osoba posiadająca obywatelstwo polskie, mająca uregulowany stosunek do służby wojskowej oraz korzystająca z pełni praw publicznych. Musi ona dawać rę-kojmię prawidłowego wykonywania powierzonych zadań oraz zachowania tajemnicy i nie być skazana prawomocnym wyro-kiem sądu za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe. Nie może to być również osoba, wobec której został wydany prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępo-wanie karne o takie przestępstwo. Kandydat do służby w Służ-bie Więziennej musi dawać rękojmię stosownie do wymogów określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych, posiadać co najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fi-zyczną i psychiczną do pełnienia służby142.

Do podstawowych zadań Służby Więziennej należy143: – prowadzenie oddziaływań penitencjarnych i resocjalizacyj-

nych wobec osób skazanych na karę pozbawienia wolności, przede wszystkim przez organizowanie pracy sprzyjającej zdobywaniu kwalifikacji zawodowych, nauczania, zajęć kul-turalno-oświatowych, zajęć z zakresu kultury fizycznej i spor-tu oraz specjalistycznych oddziaływań terapeutycznych;

141 Art. 1 Ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej, Dz. U. z 2010 nr 79 poz. 523 z późn. zm.

142 Ibidem, Art. 38. 143 Por. T. Przesławski, Służba Więzienna w Polsce administracja i podsta-

wy prawne działania, Warszawa 2012.


74

– wykonywanie tymczasowego aresztowania w sposób zabez-pieczający prawidłowy tok postępowania karnego o prze-stępstwo lub przestępstwo skarbowe;

– zapewnienie osobom skazanym na karę pozbawienia wol-ności lub tymczasowo aresztowanym, a także osobom, wobec których są wykonywane kary pozbawienia wolno-ści i środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności, przestrzegania ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warun-ków bytowych, poszanowania godności, opieki zdrowotnej i religijnej;

– humanitarne traktowanie osób pozbawionych wolności; – ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw lub

przestępstw skarbowych, osadzonymi w zakładach karnych i aresztach śledczych;

– zapewnienie w zakładach karnych i aresztach śledczych po-rządku i bezpieczeństwa;

– wykonywanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tymczasowego aresztowania oraz kar pozbawienia wolno-ści i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wol-ności jeżeli mają być wykonywane w zakładach karnych i aresztach śledczych i jeżeli wynikają z realizacji orzeczenia wydanego przez właściwy organ;

– współdziałanie z odpowiednimi formacjami innych państw oraz z organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych144.

Funkcjonariusze Służby Więziennej, wykonując czyn-ności służbowe, mają prawo do legitymowania osób ubiega-jących się o wstęp oraz opuszczających teren jednostek orga-nizacyjnych oraz żądania od nich przekazania do depozytu przedmiotów niebezpiecznych i przedmiotów niedozwolo-

144 Art. 2 ust. 2. Ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej, Dz. U. z 2010 nr 79 poz. 523 z późn. zm.

75


nych, dokonywania kontroli osobistej tych osób i kontroli ich ubrania, obuwia oraz przeglądania zawartości bagaży, sprawdzenia pojazdów wjeżdżających oraz wyjeżdżających, a także ładunków tych pojazdów. Mogą też wzywać osoby zakłócające spokój i porządek w bezpośrednim sąsiedztwie lub na terenie jednostki organizacyjnej oraz nawiązujące niedozwolone kontakty z osobami pozbawionymi wolno-ści lub usiłujące bez zezwolenia dostarczyć jakiekolwiek przedmioty na teren jednostki organizacyjnej, do zaniecha-nia takich zachowań. Przysługuje im prawo zatrzymania, na terenie jednostki organizacyjnej, celem niezwłocznego przekazania Policji osób, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego oraz usuwa-nia z tego obszaru osób, które nie stosują się do wydanych poleceń. Mają także prawo zatrzymania osób pozbawionych wolności, które dokonały ucieczki z aresztu śledczego, zakła-du karnego, zbiegły w trakcie konwojowania lub z miejsca zatrudnienia, opuściły areszt śledczy albo zakład karny i nie powróciły do niego w wyznaczonym terminie. Przy wyko-nywaniu zadań funkcjonariusze Służby Więziennej mogą żądać niezbędnej pomocy od funkcjonariuszy Policji, Stra-ży Granicznej i żołnierzy Żandarmerii Wojskowej, jak rów-nież zwracać się w nagłych przypadkach do innych organów ochrony porządku publicznego i bezpieczeństwa państwa lub każdej osoby udzielenie doraźnej pomocy145.

Funkcjonariusze, wykonując obowiązki służbowe, mają prawo do stosowania wobec osób pozbawionych wolności środków przymusu bezpośredniego, a jeżeli okazały się one niewystarczające lub ich użycie ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie jest możliwe, mają prawo użycia broni palnej. Przypadki kiedy funkcjonariusze SW mogą skorzystać



76

z tych uprawnień zostały określone w Art. 19 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej146 zmienionej i uzupełnionej zapisami Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środ-kach przymusu bezpośredniego i broni palnej147.

Straż Ochrony Kolei

W wyniku przekształceń własnościowych polskich kolei, któ-re miały miejsce w 2001 roku, Straż Ochrony Kolei utraci-ła status formacji państwowej. Stało się to na mocy Ustawy z dnia 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restruktury-zacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego PKP148. Od października 2001 roku Straż Ochrony Kolei (dalej SOK) jest podmiotem funkcjonującym w strukturze Spółki PKP Polskie Linie Kolejowe SA Jedynym i wyłącznym akcjona-riuszem tej spółki jest Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Infrastruktury. W listopadzie 2007 roku został przy-gotowany poselski projekt ustawy o Straży Kolejowej, który w proponowanych zapisach zmierza do ponownego nadania tej formacji statusu centralnego organu, który byłby podle-gły ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych (druk sejmowy nr 510)149. W aktualnym stanie prawnym o utwo-rzeniu SOK decydują zarządcy infrastruktury kolejowej, w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw transpor-tu. Komendanta Głównego SOK powołuje zarządca infra-struktury kolei, czyli Zarząd PKP Polskie Linie Kolejowe SA Z uwagi na fakt, że spółka PKP jest własnością Skarbu Pań-stwa, nadzór nad SOK pośrednio sprawuje także Minister In-

146 Dz. U. z 2010 nr 79 poz. 523 z późn. zm.147 Art. 2 ust. 1 pkt 11, Art. 80 pkt 1. Dz. U. z 2013 r. poz. 628.148 Dz. U. nr 84, poz. 948 z późn. zm.149 M. B. Starzec, Instytucje zabezpieczające, [w:] Instytucje bezpieczeń-

stwa, red. Paździor, B. Szmulik, Warszawa 2012, s. 289.

77


frastruktury150. Nadrzędną jednostką organizacyjną SOK jest Komenda Główna, której podlega 18 Komend Regionalnych, w ramach których funkcjonują 82 posterunki na terenie ca-łego kraju. W skład Komendy Głównej SOK wchodzi Ośro-dek Szkolenia Zawodowego oraz Hodowli i Tresury Psów Służbowych w Zbąszyniu. Obecnie SOK zabezpiecza i chroni 19 tysięcy kilometrów linii kolejowych w Polsce. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej nastąpiła integracja polskiej sieci kolejowej z innymi kolejami europejskimi, co spowodowało, że SOK nabrała wymiaru zewnętrznego, działając w struktu-rach Collaboration des Police Ferroviares, będącej międzyna-rodową organizacją ds. współpracy europejskich służb i poli-cji kolejowych151.

Funkcjonariuszem SOK może być osoba, która posiada obywatelstwo polskie, zdolność fizyczną i psychiczną do służ-by w formacjach uzbrojonych; pełną zdolność do czynności prawnych; co najmniej średnie wykształcenie, uregulowany stosunek do służby wojskowej, cieszy się nienaganną opinią i nie była karana za przestępstwa umyślne152.

Przy wykonywaniu czynności służbowych funkcjona-riusz SOK korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych153.

Do zadań SOK należy kontrola przestrzegania przepisów porządkowych oraz ochrona życia i zdrowia ludzi, a także mienia na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojaz-dach kolejowych. Dla wykonania tych zadań, funkcjonariusz SOK ma prawo legitymować osoby podejrzane o popełnienie 150 Ibidem, s. 291. 151 J. Hałyk, Straż Ochrony Kolei w służbie społeczeństwu, Lublin 2012,

s. 30‒32.152 Art. 59 ust. 1 i 4 Ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejo-

wym, Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, z późn. zm.153 Ibidem, Art. 63.


78

przestępstwa lub wykroczenia, jak również świadków prze-stępstwa lub wykroczenia celem ustalenia ich tożsamości. Może ująć, w celu niezwłocznego doprowadzenia do najbliż-szej jednostki Policji, osoby, w stosunku do których zachodzi uzasadniona potrzeba podjęcia czynności wykraczających poza uprawnienia straży ochrony kolei. Może zatrzymywać i kontrolować pojazd drogowy poruszający się na obszarze kolejowym i przyległym pasie gruntu w przypadku uzasad-nionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykrocze-nia przy użyciu tego pojazdu. Ma prawo nakładania grzywien, w drodze mandatu karnego, przeprowadzania czynności wy-jaśniających, występowania do sądu z wnioskiem o ukaranie, oskarżania przed sądem i wnoszenia środków odwoławczych w trybie określonym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia154. Wobec osób uniemożliwiających funkcjo-nariuszowi SOK wykonywanie określonych wyżej zadań może on zastosować środki przymusu bezpośredniego, a jeżeli ich użycie jest niewystarczające, ma prawo użycia broni palnej. Przypadki, w których może on skorzystać z tych szczegól-nych uprawnień, zostały określone w Art. 60 ust. 3 i 4 Ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym155 zmienio-nej i uzupełnionej zapisami Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej156. Straż Ochrony Kolei zobowiązana jest do współdziałania z Policją, Strażą Graniczną, Żandarmerią Wojskową, organami kon-troli skarbowej i Inspekcją Transportu Drogowego157. Dla realizacji tego celu zawiera ze wskazanymi formacjami poro-

154 Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Dz.U. 2001 Nr 106 poz. 1148.155 Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, z późn. zm.156 Art. 2 ust. 1 pkt 17, Art. 73 pkt 1. Dz. U. z 2013 r. poz. 628.157 Art. 62 ust. 1 Ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym,

Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, z późn. zm.

79


zumienia administracyjne, które są formą działań nie wład-czych, a ich przedmiotem jest realizacja zadań publicznych158. Takim zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa publicz-nego. Na podstawie porozumień formacje będące ich sygna-tariuszami mogą sobie udzielać pomocy poprzez wymianę informacji o zagrożeniach, udostępnianie środków łączności, sprzętu technicznego oraz organizowanie wspólnych szkoleń. Przedmiotem uzgodnień jest też kwestia dyslokacji służb oraz prowadzenie wspólnych działań porządkowych. To powodu-je, że Straż Ochrony Kolei została na stałe włączona w system bezpieczeństwa publicznego i przejęła znaczny ciężar działań i odpowiedzialności za ochronę porządku i bezpieczeństwa na obszarach kolejowych. Jest realną siłą, której pozostałe organy administrujące bezpieczeństwem nie pomijają, lecz uwzględniają ją przy organizacji zabezpieczeń na tych tere-nach. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji zwiększonego zagrożenia aktami terroru, jak i intensyfikacji tranzytu przez Polskę zarówno ludzi, jak i towarów, często o znaczeniu stra-tegicznym dla gospodarki i obronności państwa.

Inspekcja Transportu Drogowego

Podstawę funkcjonowania Inspekcji Transportu Drogowe-go (dalej ITD) stanowi Ustawa z dnia 6 września 2001 roku o transporcie drogowym159. Intencją ustawodawcy było po-wołanie specjalistycznej służby ukierunkowanej na zapewnie-nie uczciwej konkurencji w transporcie drogowym, poprawę bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz przestrzeganie prze-pisów ekologicznych. Był to też jeden z wymogów akcesyj-nych stawianych Polsce przez Unię Europejską. W tworze-

158 S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, Rze-szów 2008, s. 201‒203.

159 Dz. U. z 2012 r. poz. 1265 oraz z 2013 r. poz. 21 i 567


80

niu ITD uczestniczyli eksperci z Francji i Niemiec. Moment rozpoczęcia faktycznych działań przez ITD to dzień 1 wrze-śnia 2002 roku. Wówczas formacja ta liczyła zaledwie 80 in-spektorów. Po dwóch latach obecności na polskich drogach ITD, w uznaniu wysokiego poziomu realizacji zadań, zosta-ła przyjęta do Europejskiej Kontroli Drogowej, która zrzesza 14 państw Unii Europejskiej160.

ITD powołana została do kontroli przestrzegania przepi-sów w zakresie transportu drogowego i niezarobkowego kra-jowego i międzynarodowego przewozu drogowego wykony-wanego pojazdami samochodowymi161. Inspekcją Transportu Drogowego kieruje Główny Inspektor, który jest centralnym organem administracji rządowej, podległym ministrowi wła-ściwemu do spraw transportu. Główny Inspektor jest powo-ływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów spo-śród osób należących do państwowego zasobu kadrowego, na wniosek ministra właściwego do spraw transportu162.

Inspektorem ITD może być osoba, która posiada oby-watelstwo polskie, ma nienaganną opinię i nie była karana za przestępstwo umyślne, posiada co najmniej wykształcenie średnie, posiada prawo jazdy kategorii B, ukończyła 25 lat oraz posiada wymagany stan zdrowotny, złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin kwalifikacyjny163.

Dla realizacji swoich celów Inspekcja Transportu Drogo-wego wykonuje następujące działania kontrolne: dokumen-tów związanych z wykonywaniem transportu drogowego lub

160 B. Szmulik, Inspekcja Transportu Drogowego, [w:] Instytucje bezpie-czeństwa narodowego, red. M. Paździor, B. Szmulik, Warszawa 2012 s. 239.

161 Art. 48 Ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, Dz. U. z 2012 r. poz. 1265 oraz z 2013 r. poz. 21 i 567.

162 Ibidem, Art. 52 ust. 1, Art. 53 ust. 1 i 2. 163 Ibidem, Art. 76 ust. 1.

81


przewozów na potrzeby własne oraz przestrzegania warun-ków w nich określonych; dokumentów przewozowych zwią-zanych z wykonywaniem transportu, dokumentów przewo-zowych związanych z wykonywaniem transportu drogowego lub przewozów na potrzeby własne. Przeprowadza kontrole ruchu drogowego w zakresie transportu, w tym: stanu tech-nicznego pojazdów; przestrzegania przepisów dotyczących okresów prowadzenia pojazdu i obowiązkowych przerw oraz czasu odpoczynku kierowcy; przestrzegania szczegółowych zasad i warunków transportu zwierząt; przestrzegania za-sad i warunków dotyczących przewozu drogowego towarów niebezpiecznych; wprowadzonych do obrotu ciśnieniowych urządzeń transportowych. Inspektorzy ITD mogą też kontro-lować rodzaj używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika pojazdu mechanicznego164.

Przy wykonywaniu wskazanych zadań inspektor ITD ma prawo do: wstępu do pojazdu; kontroli dokumentów; kontroli karty kierowcy i karty przedsiębiorstwa; kontroli zainstalowanych w pojeździe urządzeń pomiarowo-kontro-lnych lub tachografu cyfrowego; kontrolowania masy, na-cisków osi i wymiarów pojazdu przy użyciu przyrządu po-miarowego; żądania od przedsiębiorcy i jego pracowników pisemnych lub ustnych wyjaśnień, okazania dokumentów i innych nośników informacji oraz udostępnienia wszelkich danych mających związek z przedmiotem kontroli; wstępu na teren przedsiębiorstwa, w tym do pomieszczeń, gdzie prowadzi on działalność gospodarczą w dniach i godzinach, w których jest lub powinna być wykonywana ta działalność. Inspektor ITD przeprowadza czynności kontrolne, o któ-rych mowa w obecności przedsiębiorcy lub osoby przez nie-

164 Ibidem, Art. 50.


82

go wyznaczonej. Posiada także uprawnienia do nakładania i pobierania kar pieniężnych165.

Inspektorowi ITD przysługuje prawo stosowania środ-ków przymusu bezpośredniego i używania broni palnej. Przypadki kiedy może skorzystać z tych uprawnień zostały określone w Art. 57 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym zmienionej i uzupełnionej zapisami Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpo-średniego i broni palnej166. Inspekcja, realizując powierzone jej zadania, współdziała w szczególności z Policją, Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencją Wywiadu, Biurem Ochrony Rządu, Żandarmerią Wojskową, Strażą Granicz-ną, Służbą Celną, kontrolą skarbową, Państwową Inspekcją Pracy, Inspekcją Handlową, Inspekcją Ochrony Środowiska, Inspekcją Weterynaryjną i zarządcami dróg w zakresie bez-pieczeństwa i porządku ruchu na drogach publicznych oraz zwalczania przestępstw i wykroczeń drogowych dokonywa-nych w zakresie transportu drogowego lub w związku z tym transportem167. To czyni tą formację ważnym elementem systemu bezpieczeństwa publicznego na polskich drogach, co ma ogromne znaczenie w sytuacji stale rosnącego ruchu samochodowego. Podobnie jak w przypadku Straży Ochro-ny Kolei dużym wyzwaniem jest dla Inspekcji Transportu Drogowego zapewnienie bezpieczeństwa tranzytu między-narodowego w tym materiałów niebezpiecznych, toksycz-nych czy radioaktywnych, których przemieszczanie wymaga zachowania określonych surowych procedur.

165 Ibidem, Art. 55 ust. 1 i Art. 56. 166 Art. 2 ust. 1 pkt 21, Art. 69. Dz. U. z 2013 r. poz. 628.167 Art. 67 ust. 1 Ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogo-

wym, Dz. U. z 2012 r. poz. 1265 oraz z 2013 r. poz. 21 i 567.

83


Straż Leśna

Odpowiedniki tego rodzaju służb odnajdujemy już w dawnej historii Polski, kiedy to zarówno król, jak i szlachta zatrud-niali strażników, którzy chronili ich zasoby leśne przed kłu-sownikami czy nielegalnym wyrębem i kradzieżą drewna. W okresie zaborów straż leśna działała w zaborze austriac-kim od 1852 roku, a w rosyjskim od 1888 roku. W II Rze-czypospolitej funkcjonowała na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 30 grudnia 1924 roku168. Po II Woj-nie Światowej, która spowodowała gospodarkę rabunkową i degradację zasobów leśnych, ukazał się dekret z dnia 5 lip-ca 1946 roku, powołujący Straż Leśną, która podlegała Mini-strowi Leśnictwa i zorganizowana była na wzór wojskowy169. Obecnie formacja ta działa na podstawie Ustawy z dnia 28 września 1991 roku o lasach170. Tworzona jest w Lasach Państwowych celem zwalczania przestępstw i wykroczeń w zakresie szkodnictwa leśnego oraz wykonywania innych zadań w zakresie ochrony mienia. Strażnicy Leśni muszą spełniać następujące warunki: posiadać obywatelstwo pol-skie, mieć ukończone 21 lat, posiadać pełnię praw cywil-nych i obywatelskich, odpowiednie kwalifikacje zawodowe, cieszyć się nienaganną opinią, być zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, posiadać odpowiedni stan zdrowia i nie być karanym sądownie za przestępstwo popełnione z chęci zysku lub z innych niskich pobudek171.

Pracownicy Służby Leśnej przy wykonywaniu czynno-ści służbowych korzystają z ochrony prawnej, przewidzianej

168 Por. A. Pogłódek, Straże lokalne i sektorowe, [w:] Instytucje bezpieczeń-stwa narodowego, red. M. Paździor, B. Szmulik, Warszawa 2012 s. 239.

169 Dz. U. Nr 41, poz. 238 z późn. zm.170 Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59, z późn. zm.171 Ibidem, Art. 45 ust. 2.


84

w przepisach prawa karnego dla funkcjonariuszy publicz-nych. Przy wykonywaniu swoich zadań mają prawo do172:1) legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestęp-

stwa lub wykroczenia, jak również świadków przestępstwa lub wykroczenia, w celu ustalenia ich tożsamości;

2) nakładania oraz pobierania grzywien, w drodze mandatu karnego, w sprawach i w zakresie określonych odrębny-mi przepisami;

3) zatrzymywania i dokonywania kontroli środków transportu na obszarach leśnych oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie, w celu sprawdzenia ładunku oraz przeglądania zawartości bagaży, w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia po-pełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary;

4) przeszukiwania pomieszczeń i innych miejsc, w przypad-kach uzasadnionego podejrzenia o popełnienie przestęp-stwa, na zasadach określonych w Kodeksie postępowa-nia karnego;

5) ujęcia na gorącym uczynku sprawcy przestępstwa lub wy-kroczenia albo w pościgu podjętym bezpośrednio po popeł-nieniu przestępstwa oraz jego doprowadzenia do Policji;

6) odbierania za pokwitowaniem przedmiotów pochodzą-cych z przestępstwa lub wykroczenia oraz narzędzi i środ-ków służących do ich popełnienia;

7) prowadzenia dochodzeń oraz wnoszenia i popierania aktów oskarżenia w postępowaniu uproszczonym, jeżeli przed-miotem przestępstwa jest drewno pochodzące z lasów sta-nowiących własność Skarbu Państwa, w trybie i na zasa-dach określonych w Kodeksie postępowania karnego;

8) prowadzenia postępowania w sprawach o wykroczenia oraz udziału w rozprawach przed kolegium do spraw wy-kroczeń w charakterze oskarżyciela publicznego i wno-

172 Zob. I. Kobus, Straż leśna, łowiecka, rybacka, parku. Szczytno 2008.

85


szenia środków zaskarżania do sądów rejonowych od roz-strzygnięć kolegium w sprawach zwalczania wykroczeń w zakresie szkodnictwa leśnego;

9) noszenia broni palnej długiej i krótkiej lub gazowej oraz ręcznego miotacza gazowego;

10) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, zwracania się o taką pomoc do jednostek gospodar-czych, organizacji społecznych, jak również w nagłych przypadkach do każdego obywatela o udzielenie doraź-nej pomocy173.Wobec osób uniemożliwiających Strażnikowi Leśne-

mu wykonywanie czynności, do których jest uprawniony na mocy Ustawy, wolno stosować środki przymusu bezpo-średniego oraz broń palną. Przypadki kiedy Strażnik Leśny może skorzystać z tych uprawnień zostały określone w Art. 47 ust. 3 i 4 Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach zmienio-nej i uzupełnionej zapisami Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej 174.

Analiza przedstawionych uprawnień Strażników Leśnych wskazuje, że są one stosunkowo szerokie, gdyż poza czynno-ściami o charakterze prewencyjnym mogą oni wykonywać działania procesowe. Także zakres możliwości korzystania z broni oraz środków przymusu bezpośredniego należy uznać za wystarczający do wykonywanych przez nich zadań zwłasz-cza, że są one realizowane wyłącznie w obszarach leśnych, gdzie spektrum ewentualnych determinantów zagrożeń nie jest tak szerokie, jak w skupiskach ludzkich.

Można stwierdzić, że zakres działania instytucji odpowie-dzialnych za bezpieczeństwo publiczne na tzw. poziomie ad-

173 Art. 47 ust. 1 i 2. Ustawy z dnia 28 września 1991 roku o lasach, Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59, z późn. zm.

174 Art. 2 ust. 1 pkt 15, Art. 62 pkt 1 b, d. Dz. U. z 2013 r. poz. 628.


86

ministracji rządowej jest bardzo szeroki, podobnie jak sama ilość podmiotów funkcjonujących w tym systemie. Niektóre ich zadania i kompetencje nakładają się na siebie, a one same działają w podobnych obszarach. Niekiedy może to powodo-wać efekt „rozmywania się” odpowiedzialności pomiędzy tymi podmiotami. Mają one szereg cech wspólnych, które wyróżnia-ją je w stosunku do poziomu samorządowego czy lokalnego, co stanowi przedmiot dalszego omówienia. Szefowie tych służb są powoływani i odwoływani przez premiera bądź właściwych ministrów. Są to służby umundurowane, których funkcjona-riusze mogą bądź muszą występować w określonym regulami-nem umundurowaniu służbowym. Ich działalność finansowa-na jest przez państwo. Jednakże dopuszczalne jest udzielanie wsparcia finansowego takim formacjom, jak Policja czy Pań-stwowa Straż Pożarna. Najczęściej to gminy pomagają Policji w finansowaniu jej działań poprzez bezpłatne przekazywanie nieruchomości dla jednostek lub remontowanie ich dotych-czasowych siedzib. Dokonują także zakupu środków łączności, transportu i paliwa. Pokrywają również koszty utrzymania do-datkowych etatów dzielnicowych oraz funkcjonowania patroli ponadnormatywnych. Państwowa Straż Pożarna wspierana jest finansowo przez jednostki samorządu terytorialnego szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego, ale także przez oso-by fizyczne i prawne, które partycypują w budowie strażnic. Ale mimo tego, że zarówno Policja, jak i Państwowa Straż Po-żarna korzystają z dodatkowych źródeł finansowania, zasadą jest, że ich utrzymanie, podobnie jak i pozostałych opisanych służb, należy do obowiązków państwa. Służby te są tworzone obligatoryjnie i zarządzane centralnie. Posiadają hierarchicz-ną strukturę organizacyjną i działają na terenie całego kra-ju. Od kandydatów do służby w tych formacjach wymaga się określonych predyspozycji psychofizycznych, stwierdzanych

87


specjalistycznymi badaniami, przeprowadzanymi przez wyty-powane placówki służby zdrowia. Osoby te muszą wykazać się niekaralnością za przestępstwa karne i karnoskarbowe, a także posiadać nienaganną opinię, dając rękojmię uczciwego i rze-telnego działania w służbie. W większości tych formacji funk-cjonariusze przed przystąpieniem do służby składają ślubo-wanie, którego rota zawiera obowiązek realizacji zadań nawet z narażeniem własnego życia i zdrowia. Służby te odpowiadają za zwalczanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich spraw-ców w powierzonych im prawem zakresach. Prowadzą też współdziałanie z formacjami innych państw oraz ich organiza-cjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów. W określonym prawem zakresie mogą też tworzyć własne bazy danych oraz korzystać z baz prowadzonych przez inne organy w celu reali-zacji powierzonych im zadań. Przy ich wykonywaniu mają pra-wo stosować środki przymusu bezpośredniego, a jeśli to okaże się niewystarczające mogą w ściśle określonych przypadkach użyć broni palnej, pamiętając o tym, że jest to środek ostatecz-ny. Jego użycie nie może zmierzać do pozbawienia życia osoby, ani też narażać na bezpośrednie niebezpieczeństwo osób po-stronnych. W trakcie czynności służbowych przysługuje im ochrona przewidziana dla funkcjonariuszy publicznych. Po-siadają także specjalne uprawnienia emerytalno-rentowe po-zwalające im na wcześniejsze przechodzenie na emeryturę oraz zabezpieczające zarówno ich, jak i członków ich rodzin w sytu-acji odniesienia uszczerbku na zdrowiu lub śmierci zaistniałej w związku z wykonywaniem zadań służbowych. Dla realizacji powierzonych im zadań formacje te uzyskały szereg uprawnień i środków zdecydowanie szerszych niż te, które przysługują każdemu obywatelowi czy pracownikowi firm ochrony osób i mienia.


88

Większość z nich posiada też prawo wykonywania czyn-ności procesowych takich jak legitymowanie osób celem ustalenia ich tożsamości, zatrzymywania osób, dokonywa-nia przeszukań w sytuacjach określonych przepisami Ko-deksu postępowania karnego i innych ustaw oraz dokony-wania kontroli osobistej i przeglądania zawartości bagaży. W określonych sytuacjach mogą obserwować i rejestrować obraz i dźwięk towarzyszący zdarzeniom. Przedstawiciele tych służb mogą też zwracać się z żądaniem udzielenia nie-zbędnej pomocy do instytucji państwowych, a w nagłych przypadkach także prosić o taką pomoc osoby fizyczne. Nie-które z zaprezentowanych służb mogą prowadzić także dzia-łania operacyjno-rozpoznawcze z wykorzystaniem kontroli operacyjnej, która ma charakter niejawny i polega na kon-trolowaniu treści prowadzonej korespondencji, sprawdzaniu zawartości przesyłek lub stosowaniu środków technicznych pozwalających na uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz na ich utrwalanie. Mogą także dokonywać w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przedmio-tów pochodzących z przestępstwa (tzw. „zakup kontrolowa-ny”), a także przyjmować lub wręczać korzyści majątkowe („łapówka kontrolowana”). Mogą również niejawnie nadzo-rować wytwarzanie, przemieszczanie, przechowywanie i ob-rót przedmiotami przestępstwa. Przysługuje im też prawo odpłatnego (fundusz operacyjny) korzystania z pomocy osób niebędących funkcjonariuszami tych służb. Mają też prawo uzyskiwać informacje bankowe i ubezpieczeniowe w związku z prowadzonymi rozpracowaniami operacyjnymi. Jak wyka-zały badania, szczególnie istotny jest obowiązek współpracy oraz wzajemnej wymiany informacji, między opisanymi or-ganami. Został on precyzyjnie określony przepisami prawa. To powoduje, że pomimo spornych niekiedy sytuacji kom-

89


petencyjnych, istnieją kanały przepływu informacji, a wiele spraw prowadzonych jest wspólnymi siłami. To bardzo ważny element warunkujący tworzenie przez te podmioty systemu bezpieczeństwa publicznego, w który zostały one wpisane poprzez zapisy ustawowe regulujące ich działania. Jeśli nawet pojawiają się kwestie ambicjonalne przy realizacji konkret-nych zadań, to nadrzędny jest interes państwa, którego funk-cjonariuszami są wszyscy pełniący służbę w tych organach.

Pytania kontrolne:

1. Jakie ustawowe zadania spoczywają na Policji?2. Jaki jest tryb powoływania Szefa Agencji Bezpieczeń-

stwa Wewnętrznego?3. Podaj zadania Agencji Wywiadu.4. Czy funkcjonariusze Służby Kontrwywiadu Wojskowego

mogą prowadzić kontrolę operacyjną?5. Jaka jest właściwość podmiotowa Żandarmerii Wojskowej?6. Podaj znaczenie pojęcia korupcja (według zapisów Ustawy

o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym)7. Określ zagrożenia, których zwalczanie jest aktualnie głów-

nym przedmiotem aktywności Straży Granicznej.8. Jakie zadania wykonuje Biuro Ochrony Rządu?9. Jakie warunki musi spełniać kandydat do Służby Więziennej?10. Jakie uprawnienia w związku z wykonywaniem zadań

przysługują funkcjonariuszowi Straży Ochrony Kolei?11. Wymień działania kontrolne wykonywane przez Inspek-

cję Transportu Drogowego.12. Wymień uprawnienia przysługujące strażnikowi leśnemu

przy wykonywaniu zadań.13. Scharakteryzuj podsystem rządowy systemu bezpieczeń-

stwa publicznego.

Rozdział 3. Podsystem samorządowy

Tworzenie społeczeństwa obywatelskiego nierozerwalnie zwią-zane jest z decentralizacją władzy i przekazaniem części kompe-tencji, a co za tym idzie także odpowiedzialności, samorządom. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym175 w art. 7 uznała, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty mieszkańców należy do zadań własnych gminy. Za szczególnie ważne zadanie własne wskazała sprawy porządku publiczne-go i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożaro-wej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego176.

Rada gminy uzyskała też prawo wyłaniania ze swego gro-na stałych i doraźnych komisji do realizacji określonych zadań z możliwością ustalania przedmiotu ich działania oraz określa-nia składu osobowego. W wielu gminach zaczęły więc funk-cjonować komisje ds. porządku i bezpieczeństwa publicznego, w pracach których często uczestniczą także radni nie będący

175 Dz. U. 1990 nr 16 poz. 95.176 Por. A. Czop, System bezpieczeństwa publicznego…, op. cit., s. 79‒80.

91


ich członkami. Komisje te podlegają radzie gminy, przedkłada-ją jej plan pracy oraz sprawozdania ze swej działalności177.

W zakresie spraw nie uregulowanych w odrębnych usta-wach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, rada gminy uzyskała prawo wydawania przepisów porządko-wych, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpie-czeństwa publicznego178. Przepisy porządkowe, jako akty pra-wa miejscowego są uchwalane przez radę gminy. Mogą one przewidywać za ich naruszenie karę grzywny, wymierzaną w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach.

W dniu 5 czerwca 1998 r. Sejm RP uchwalił kolejną usta-wę rozszerzającą prerogatywy samorządowe na poziom po-wiatowy. Tym samym powiatowi powierzono wykonywanie określonych ustawami zadań publicznych także w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli179.

W tym akcie prawnym wskazano, że inne ustawy okre-ślają przypadki, w których właściwe organy administracji rzą-dowej mogą nałożyć na powiat obowiązek wykonania okre-ślonych czynności w zakresie należącym do zadań powiatu, związanych z usuwaniem bezpośrednich zagrożeń dla bezpie-czeństwa i porządku publicznego oraz z obronnością. W sy-tuacji, gdy działania te prowadzone są w ramach zorganizo-wanej akcji, nałożenie wskazanego obowiązku może dotyczyć wykonania określonych czynności również poza terenem po-wiatu. Za ich realizację powiatowi przysługuje zwrot koniecz-nych wydatków i nakładów180. Do wyłącznej właściwości rady

177 Art. 21 Dz. U. 1990 nr 16 poz. 95.178 Ibidem, Art. 40 ust. 3. 179 Art. 4 ust. 1 pkt 15 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie po-

wiatowym, Dz. U. 1998 nr 91 poz. 578.180 Ibidem, Art. 7.


92

powiatu należy uchwalanie powiatowego programu zapobie-gania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego. Ustawa wprowadziła nową instytucję prawną, zwaną powiatową administracją zespoloną, w skład której weszły: starostwo powiatowe, powiatowy urząd pracy, będący jednostką organizacyjną powiatu oraz jednostki or-ganizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników po-wiatowych służb, inspekcji i straży (komendy i inspektoraty).

Starosta, będąc kierownikiem starostwa powiatowego, jest także zwierzchnikiem służbowym pracowników staro-stwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży181.

Podobnie jak w przypadku gminy, rada powiatu uzyskała prawo do powoływania ze swojego grona stałych bądź doraź-nych komisji do określonych zadań, wśród których, jak wska-zuje praktyka, komisje ds. porządku i bezpieczeństwa mają szczególne znaczenie. Umożliwiają one staroście realizację zadań w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami, inspekcjami i strażami oraz zadań określonych w ustawach w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. Do ich zadań należy: ocena zagrożeń porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu, opiniowanie pracy Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpie-czeństwa obywateli; przygotowywanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz porządku pu-blicznego i bezpieczeństwa obywateli; opiniowanie projek-tów programów współdziałania Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych wy-konujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku


93


publicznego i bezpieczeństwa obywateli. W skład komisji, której kadencja wynosi 3 lata, wchodzi dwóch przedstawicieli delegowanych przez komendanta powiatowego (miejskiego) Policji, a w przypadku miasta stołecznego Warszawy delego-wanych przez Komendanta Stołecznego Policji.

Przewodniczący komisji, w celu wykonania jej zadań, może żądać od Policji oraz innych powiatowych służb, in-spekcji i straży, a także od powiatowych i gminnych jednostek organizacyjnych, wykonujących zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, dokumentów i infor-macji o ich pracy, z wyjątkiem akt personalnych pracowników i funkcjonariuszy, materiałów operacyjno-rozpoznawczych lub dochodzeniowo-śledczych oraz akt w indywidualnych sprawach administracyjnych182.

W zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, w szczegól-nie uzasadnionych przypadkach, rada powiatu może wyda-wać powiatowe przepisy porządkowe jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony śro-dowiska naturalnego albo do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego, o ile przyczyny te występują na obszarze więcej niż jednej gminy. Te akty prawa miejsco-wego mogą przewidywać, w przypadku ich naruszenia, kary grzywny, wymierzane w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach183.

Razem z Ustawą o samorządzie powiatowym Sejm RP uchwalił Ustawę o samorządzie województwa184. Wynika z niej, że na podstawie upoważnień ustawowych i w ich gra-

182 Ibidem, Art. 38b ust. 1. 183 Ibidem, Art. 41 ust. 1 i 2. 184 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa,

Dz. U. 1998 Nr 91 poz. 576.


94

nicach sejmik województwa stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze województwa lub jego części.

Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa publicznego185. Sejmik województwa, podob-nie jak organy uchwałodawcze szczebla gminnego i powiatowe-go, może powoływać ze swojego grona stałe i doraźne komisje do wykonywania określonych zadań, co pozwala na objęcie sta-łą troską także spraw porządku i bezpieczeństwa publicznego186.

Państwo przyznało prawo administrowania porządkiem i bezpieczeństwem publicznym również organom samorządo-wym, co jednak nie oznacza pozbawienia organów rządowych kompetencji w zakresie realizacji tych zadań. Nadal leży ona przede wszystkim w gestii służb i formacji należących do admi-nistracji rządowej, które wykonują podstawowe zadania w tym obszarze. Działalność podmiotów samorządowych ma jedynie charakter uzupełniający i pomocniczy. Jest to spowodowane tym, że samorządy terytorialne nie posiadają takich uprawnień władczych, jak organy rządowe, a więc nie mają odpowied-nich narzędzi do efektywnego zwalczania zagrożeń genero-wanych przez środowisko, w którym przyszło im działać. Stąd koncentrują one swoją uwagę głównie na działaniach o cha-rakterze ochronnym. Najszerszy zakres uprawnień w zakresie bezpieczeństwa został przekazany na szczebel gminy, która realizuje te zadania głównie poprzez tworzenie Straży Gmin-nych187. Początkowo były one powoływane i funkcjonowały na podstawie Ustawy o Policji, obecnie kwestie te regulowane są na mocy Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gmin-nych Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 779.

185 Ibidem, Art. 14 ust. 1 pkt 14. 186 Ibidem, Art. 28 ust. 1.187 Por. A. Czop, System bezpieczeństwa publicznego…, op. cit., s. 81.

95


Straż Gminna

Podstawowym narzędziem prawnym, umożliwiającym gmi-nie wykonywanie zadań z zakresu bezpieczeństwa i porząd-ku publicznego jest możliwość powoływania przez nie straży gminnych188. W literaturze pojawiają się poglądy, że ochrona bezpieczeństwa winna odbywać się właśnie na poziomie gmi-ny, a jej organ wykonawczy spełniałby wówczas rolę podmiotu zarządzającego całością takich działań. Wojewodowie i Mini-ster Spraw Wewnętrznych byliby organizatorami i koordy-natorami jedynie szerszych terytorialnie operacji lub takich, które wymagałyby zaangażowania poważnych sił i środków. Określaliby także cele strategiczne w zakresie bezpieczeń-stwa całego państwa189. Straż Gminna jest to samorządowa, umundurowana formacja ochrony porządku publicznego działająca na terenie gminy i spełniająca służebną rolę wobec społeczności lokalnej. Utworzenie tej formacji ma charakter fakultatywny190. Rada gminy może utworzyć straż gminną po wcześniejszym zasięgnięciu opinii właściwego terytorial-nie komendanta wojewódzkiego (Stołecznego) Policji, o czym zawiadamia wojewodę. W gminach, w których organem wy-konawczym jest burmistrz (prezydent miasta), straż ta nosi nazwę „straż miejska”191. Koszty związane z funkcjonowa-niem straży są pokrywane z budżetu gminy.

Strażnikiem może być osoba, która: posiada obywatel-stwo polskie, ukończyła 21 lat, korzysta z pełni praw publicz-

188 Por. S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa…, op. cit., s. 136.189 M. Lisiecki, B. Kwiatkowska-Basałaj, Pojęcie bezpieczeństwa oraz pro-

gnostyczny model jego zapewnienia, [w] red. P. Tyrała, Zarzadzanie bez-pieczeństwem, Kraków 2000, s. 59.

190 Por. J. Gierszewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 181.191 Art. 1 i 2 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych,

Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 779 z późn. zm.


96

nych, posiada co najmniej wykształcenie średnie, cieszy się nienaganną opinią, jest sprawna pod względem fizycznym i psychicznym, nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za ścigane z oskarżenia publicznego i umyślnie popeł-nione przestępstwo lub przestępstwo skarbowe192. Strażnicy, oraz osoby ubiegające się o przyjęcie do pracy w charakterze strażnika, podlegają obowiązkowym badaniom lekarskim i psychologicznym. Podczas wykonywania czynności służ-bowych są obowiązani nosić umundurowanie, legitymację służbową, znak identyfikacyjny oraz emblemat gminny. W związku z wykonywaniem czynności służbowych straż-nik korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjo-nariuszy publicznych.

Strażą kieruje komendant, zatrudniany na podstawie umowy o pracę przez wójta, burmistrza lub prezydenta mia-sta, po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komen-danta wojewódzkiego (Stołecznego) Policji193. Przełożonym komendanta jest wójt, burmistrz (prezydent miasta), który sprawuje nadzór nad bieżącą merytoryczną działalnością straży. Natomiast wojewoda działający poprzez komendanta wojewódzkiego (Stołecznego) Policji nadzoruje działalność straży w zakresie wykonywania uprawnień o charakterze władczym – quasi-policyjnym, użycia broni palnej bojowej, środków przymusu bezpośredniego oraz ewidencji, etatów, wyposażenia, w tym środków przymusu bezpośredniego, broni palnej bojowej, urządzeń samoczynnie ujawniających i rejestrujących naruszenia przepisów ruchu drogowego, środków technicznych służących do obserwowania i rejestro-wania obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, pojazdów i wyników działań. Komendant Wojewódzki Policji realizu-

192 Ibidem, Art. 24. 193 Ibidem, Art. 7.

97


je opisany zakres nadzoru poprzez organizowanie okreso-wych bądź doraźnych kontroli oraz wydawanie zaleceń po-kontrolnych z jednoczesnym sprawdzaniem prawidłowości i terminowości ich wykonania194. Policja, działając w imieniu wojewody, może także podejmować inne czynności ukierun-kowane na usunięcie stwierdzonych uchybień i zapobieganie ich powstawaniu.

Dla sprawnego wykonywania powierzonych jej zadań straż gminna współpracuje z Policją195. W tym celu wójt, burmistrz (prezydent miasta) może zawierać z właściwym terytorialnie komendantem Policji stosowne porozumienie, określające ramy i zasady takiego współdziałania. W szcze-gólności może ono polegać na stałej, bieżącej wymianie in-formacji o lokalnych zagrożeniach w zakresie bezpieczeństwa ludzi i mienia oraz spokoju i porządku publicznego. Może określać organizację wspólnego systemu łączności, zapewnia-jącego utrzymanie stałej komunikacji pomiędzy jednostkami Policji i straży196. Porozumienie może koordynować dysloka-cję służb policyjnych i straży z uwzględnieniem geografii i dy-namiki zagrożeń. Może określać też prowadzenie wspólnych działań podejmowanych celem zapewnienia spokoju i po-rządku w miejscach zgromadzeń, imprez artystycznych, roz-rywkowych i sportowych, a także w innych miejscach o cha-rakterze publicznym. Porozumienie może dawać delegację do organizowania wspólnych szkoleń oraz ćwiczeń policjan-tów i strażników gminnych oraz sprzyjać wymianie informa-cji w zakresie obserwowania i rejestrowania przy użyciu środ-ków technicznych zapisu zdarzeń w miejscach publicznych. Strażnicy wykonują zadania w zakresie ochrony porządku

194 Ibidem, Art. 9 ust. 1‒3. 195 Ibidem, Art. 9 ust. 4. 196 Por. J. Gierszewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 182.


98

publicznego wynikające z ustaw i aktów prawa miejscowego po pomyślnym zakończeniu szkolenia podstawowego. Mogą oni, w celu realizacji ustawowych zadań, przetwarzać dane osobowe bez wiedzy i zgody osoby, której dane te dotyczą, jeśli zostały one uzyskane w wyniku wykonywania czynności podejmowanych w postępowaniu w sprawach o wykroczenia bądź z rejestrów, ewidencji i zbiorów, do których straż posia-da dostęp na podstawie odrębnych przepisów197. Zakazane jest jednak przetwarzanie danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religij-ne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, jak również danych o stanie zdrowia, kodzie ge-netycznym, nałogach lub życiu seksualnym.

Do podstawowych zadań straży należy198: – ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych; – czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego –

w zakresie określonym w przepisach o ruchu drogowym; – kontrola publicznego transportu zbiorowego – w zakresie

określonym w art. 45 ust. 1 Ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. Nr 5, poz. 13);

– współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie rato-wania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awa-rii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń;

– zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub inne-go podobnego zdarzenia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postronnych lub znisz-czeniem śladów i dowodów do momentu przybycia właści-

197 Art. 10a Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych, Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 779 z późn. zm.

198 Por. T. Fijałkowski, Straż Gminna, miejska podstawy prawne działania, prawa, obowiązki, Warszawa 2011.

99


wych służb, a także ustalenie, w miarę możliwości, świad-ków zdarzenia;

– ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczno-ści publicznej;

– współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochro-nie porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych;

– doprowadzanie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszkania, jeżeli osoby te zachowaniem swo-im dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znaj-dują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdro-wiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób;

– informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach za-grożeń, a także inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdzia-łanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządo-wymi i organizacjami społecznymi;

– konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych dla potrzeb gminy199.

W związku z realizowanymi zadaniami, straży gminnej przysługuje prawo prowadzenia obserwacji i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miej-scach publicznych, o ile czynności te są niezbędne do wyko-nywania zadań oraz dla utrwalania dowodów popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Może też być ona stosowana dla przeciwdziałania przypadkom naruszania spokoju i po-rządku w miejscach publicznych, ochrony obiektów komu-nalnych i urządzeń użyteczności publicznej200.

199 Art. 11 ust. 1. Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych, Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 779 z późn. zm.



100

Strażnik, wykonując swoje zadania, ma prawo udzielać pouczeń, zwracać uwagę, ostrzegać lub stosować inne środki oddziaływania wychowawczego, legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości, ujmować osoby stwarzające w spo-sób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdro-wia ludzkiego, a także dla mienia. Takie osoby winny być niezwłocznie doprowadzane do najbliższej jednostki Policji. Strażnikowi przysługuje też prawo w określonych prawem przypadkach dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości podręcznych bagaży osoby, nakładania grzy-wien w postępowaniu mandatowym za wykroczenia okre-ślone w trybie przewidzianym przepisami o postępowaniu w sprawach o wykroczenia, dokonywania czynności wyja-śniających, kierowania wniosków o ukaranie do sądu, oskar-żania przed sądem i wnoszenia środków odwoławczych w trybie i zakresie określonymi w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia201. Może również usuwać pojaz-dy i unieruchamiać je przez blokowanie kół oraz wydawać polecenia. W razie potrzeby może żądać niezbędnej pomocy od instytucji państwowych i samorządowych, a w nagłych przypadkach także od jednostek gospodarczych, prowadzą-cych działalność w zakresie użyteczności publicznej oraz organizacji społecznych, jak również udzielenia doraźnej pomocy od każdej osoby na zasadach określonych w Usta-wie o Policji202. Wobec osób uniemożliwiających wykonanie przez niego zadań określonych w ustawie, strażnik może stosować środki przymusu bezpośredniego, a jeżeli okaza-ły się one niewystarczające ma on prawo do użycia broni palnej. Przypadki kiedy może skorzystać z tych uprawnień 201 Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach

o wykroczenia, Dz. U. 2001 Nr 106 poz. 1148.202 Art. 12 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych,

Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 779 z późn. zm.

101


zostały określone w Art. 14 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 29 sierp-nia 1997 r. o strażach gminnych zmienionej i uzupełnionej zapisami Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymu-su bezpośredniego i broni palnej203.

Zakres prawnych możliwości działania strażników gmin-nych jest stosunkowo szeroki i pozwala im na skuteczne eg-zekwowanie powierzonych im przez gminę zadań. Jednocze-śnie straż gminna jest, dzięki posiadanym uprawnieniom, ważnym elementem w systemie bezpieczeństwa publicznego państwa204. Z przedstawionych rozwiązań wynika, iż na po-ziomie gminy straż gminna pełni rolę subsydiarną w stosun-ku do Policji, która jest zobowiązana ustawowo do zapewnie-nia porządku i bezpieczeństwa na obszarze całego państwa.

W 2008 roku na terenie Polski działało 519 jednostek straży, w tym205: 423 straży miejskich, 73 straży gminnych i 23 straży miejsko-gminnych. Oznacza to, że w co piątej gmi-nie na obszarze kraju działały ich własne, umundurowane formacje ochrony porządku publicznego. Na 10211 zatrud-nionych w nich osób, aż 9174 stanowili strażnicy, których działania służyły poprawie stanu bezpieczeństwa i porządku.

Występuje stała tendencja do kierunkowania straży na sys-tematyczne wspomaganie Policji w zwalczaniu przestępczo-ści pospolitej, w przeciwdziałaniu wybrykom chuligańskim, zakłóceniom porządku publicznego i patologiom społecz-nym. Wiele straży realizuje własne programy profilaktyczne w zakresie zapobiegania ryzykownym zachowaniom, a nawet w ramach profilaktyki kryminalnej. Należy mieć na uwadze, że straże przejęły od Policji wiele zadań o charakterze admi-nistracyjno-porządkowym, które wcześniej spoczywały wy-203 Art. 2 ust. 1 pkt 13, Art. 66 pkt 3. Dz. U. z 2013 r. poz. 628.204 S. Pieprzny, Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie

administracyjnym, Rzeszów 2007, s. 151.205 Raport Komendy Głównej Policji, Warszawa 2009.


102

łącznie na tej formacji. Dotyczy to zwłaszcza egzekwowania przepisów porządkowych (np. od zarządców nieruchomości), doprowadzania osób nietrzeźwych do izb wytrzeźwień, za-bezpieczania imprez masowych i uroczystości organizowa-nych na rzecz społeczności lokalnych206. Współpraca z Policją to także wspólne służby patrolowe, co ma szczególne znacze-nie tam gdzie stan liczebny policyjnych jednostek jest nie-wielki. Szczególnie ważna jest rola straży gminnych w tych miejscowościach, w których nie ma w ogóle jednostek Policji. Na takich obszarach strażnicy są jedynymi umundurowany-mi i przeszkolonymi pracownikami posiadającymi uprawnie-nia do prowadzenia czynności służbowych. Odciążenie Poli-cji powoduje, że może ona skoncentrować swoją aktywność na zwalczaniu poważniejszych przestępstw zgodnie z zasadą racjonalizacji działania i elastycznego dyslokowania sił i środ-ków. Ważną kwestią jest fakt, że ustawa o strażach gminnych w sposób przejrzysty określiła zasady współpracy straży tych jednostek z Policją. Kwestie szczegółowe zostały dookreślone w zawieranych pomiędzy tymi formacjami porozumieniach. To wszystko sprawia, że straże gminne i miejskie zostały sku-tecznie włączone do systemu bezpieczeństwa publicznego. Stało się to również dzięki zaangażowaniu Policji w podno-szenie poziomu bezpieczeństwa publicznego na poziomie sa-morządowym poprzez realizację następujących działań: 1. Prowadzenie stałego rozpoznania stanu zagrożenia i sytu-

acji w danym regionie;2. Ścisłe współdziałanie z administracja samorządową;3. Bieżące informowanie partnerów samorządowych o fak-

tycznym stanie zagrożenia i porównywanie go odczucia-mi społecznymi;

206 R. Rojtek, Bezpieczeństwo publiczne w Polsce-wnioski z badań, Warsza-wa 2010, s. 16.

103


4. Prowadzenie doradztwa w zakresie rozwiązań organizacyj-no-technicznych zwiększających stopień bezpieczeństwa;

5. Organizowanie działań prewencyjnych w obszarze technicz-nym i organizacyjnym oraz tworzenie klimatu oraz zaintere-sowania społecznego problematyką bezpieczeństwa207.

Sprawna inkorporacja Straży Gminnych i Miejskich do systemu bezpieczeństwa publicznego była efektem do-cenienia tych podmiotów jako partnerów przez włączoną do administracji zespolonej Policję. Zarządzający jednostka-mi policyjnymi komendanci zrozumieli, że mają w nich waż-nych sojuszników, z których wsparcia i pomocy warto korzy-stać zwłaszcza, że znają oni dobrze teren i potrzeby zgłaszane przez społeczności lokalne.

Pytania kontrolne:

1. Podaj kompetencje w zakresie bezpieczeństwa jakie posia-da gminny samorząd terytorialny.

2. Jakie uprawnienia w obszarze bezpieczeństwa lokalnego posiada samorząd powiatowy?

3. Co rozumiemy przez powiatową administrację zespoloną?4. Jakie zadania mają powiatowe komisje ds. porządku i bez-

pieczeństwa?5. Jaki jest tryb tworzenia Straży Gminnej/Miejskiej?6. Jakie warunki musi spełnić kandydat to służby w Straży

Gminnej/Miejskiej?7. Wymień podstawowe zadania Straży Gminnej/Miejskiej?8. Jakie uprawnienia przysługują strażnikowi gminnemu/miej-

skiemu w związku z wykonywaniem zadań służbowych?9. Jaki dokument określa zasady i obszar współpracy Straży

Gminnej/Miejskiej z Policją?

207 B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 2007, s. 1472‒1473.

Rozdział 4. Podsystem lokalny

Poziom lokalny to trzeci, po administracji rządowej i samorzą-dowej, element systemu bezpieczeństwa publicznego w Polsce. Tworzą go firmy ochrony osób i mienia, które w literaturze przedmiotu często zwane są prywatnym sektorem ochrony, od angielskiego terminu private security sector. Innym określe-niem tych formacji jest „prywatna policja” (z ang. private poli-ce). Ta druga nazwa wskazuje, że mamy tu do czynienia z jed-nostkami, które mają charakter pozapaństwowy, prywatny. Tak więc występuje tu pewna sprzeczność, bowiem w Policji zatrudnieni są funkcjonariusze działający w imieniu i z upo-ważnienia państwa. Poza tym zgodnie z art. 1 ust. 1a Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji, nazwa ta jest zastrzeżona wyłącznie dla formacji powołanej na podstawie tejże ustawy. Warto też przypomnieć, że słowo policja zaczerpnięte zostało z języka greckiego politeja i pierwotnie oznaczało dział admi-nistracji państwa, będący korpusem zorganizowanym na wzór

105


wojskowy208. Stąd wydaje się, że trafniejsze jest operowanie ter-minem „prywatny sektor ochrony”.

O ile w Polsce historia prywatnego sektora ochrony jest stosunkowo krótka, to trzeba zauważyć, że pierwsze firmy ochrony powstały w USA już w połowie XIX wieku, głów-nie dla ochrony rozbudowywanej z ogromną dynamiką sie-ci kolejowej. Aż do 1918 roku napady rabunkowe na pociąg traktowane były jako przestępstwo o dużym ciężarze gatun-kowym, tzw. przestępstwo federalne. Prekursorami prywat-nego sektora ochrony były takie firmy jak: Well`s Fargo Com-pany, Pinkertons Agency, Brinks Incorporated. Pojawiły się one z uwagi na małą skuteczność służb państwowych, a zwłaszcza policji, która nie była w stanie zapewnić bezpieczeństwa re-alizowanym z rozmachem przedsięwzięciom gospodarczym. W 1990 roku firmy ochrony osób i mienia w USA zatrud-niały około 1,5 miliona osób, tj. 3 razy więcej niż policja. Dochody tych firm w 1980 roku były dwa razy większe niż nakłady na policję w tym kraju i wyniosły 52 miliardy dola-rów. To pokazuje, jak ważnym elementem w systemie bezpie-czeństwa tak dużego mocarstwa jest prywatny sektor ochro-ny209. Co ciekawe, w większości stanów USA nie ma osobnych uregulowań prawnych dotyczących jego funkcjonowania210. Nieco inaczej sytuacja prywatnego sektora ochrony wygląda na obszarze państw Unii Europejskiej.

W 1988 roku we Francji w tym sektorze działało 600 firm, które zatrudniały 80 tysięcy pracowników. Tak więc propor-cje ilości pracowników ochrony w stosunku do liczby funk-cjonariuszy służb państwowych odpowiedzialnych za bez-

208 W. Kawka, Policja w ujęciu historycznym i współczesnym, Wilno 1939, s. 3.209 www.Public-policy.org (stan na: 12.02.2013).210 L. Johnston, The Rebirth of private policing, New York 1992, s. 79.


106

pieczeństwo kształtują się tu odmiennie niż w USA, gdyż w omawianym okresie było ich 242 tysiące (policja państwo-wa, municypalna, żandarmeria)211. We Francji działalność prywatnych firm ochrony regulowana jest ustawą uchwaloną w 1983 roku, zgodnie z którą pracownicy tych firm mają obo-wiązek posiadania w trakcie służby umundurowania z em-blematem tego podmiotu oraz dokumentu potwierdzającego tożsamość. Nie mogą oni uczestniczyć w sytuacjach wywoła-nych antagonizmami na tle gospodarczym, politycznym, ra-sowym lub religijnym212.

W Niemczech apogeum rozwoju prywatnych firm ochro-ny nastąpiło w latach 90. ubiegłego stulecia. W 2000 roku licz-ba zatrudnionych w nich osób wyniosła 140 tysięcy, co dało przelicznik 205 pracowników ochrony na 100 tysięcy miesz-kańców, podczas gdy na tę samą liczbę przypadało aż 321 po-licjantów213. W tym kraju nie ma osobnej ustawy, określa-jącej działalność prywatnego sektora ochrony, który działa na podstawie ogólnych regulacji dotyczących działalności gospodarczej. Żaden przepis nie odnosi się jednak do zakresu zadań czy posiadanych przez pracowników ochrony upraw-nień, gdyż korzystają oni przy wykonywaniu swej pracy z ta-kich samych praw, jakie mają wszyscy obywatele. Inaczej jest w sytuacji, gdy zapewniają oni ochronę obiektów o znaczeniu strategicznym dla państwa. Wówczas mają uprawnienia zde-cydowanie szersze.

Działalność prywatnego sektora ochrony w Belgii regu-lują ustawy z 1991 roku i jeszcze z przed II wojny światowej: 211 J. Widacki, Ustrój i organizacja Policji w Polsce oraz jej funkcje i zadania

w ochronie bezpieczeństwa i porządku, Warszawa-Kraków 1998, s. 71.212 L. Johnston, The Rebirth…, op. cit.,, s. 80.213 J. Obergfell-Fuchs, O znaczeniu prywatnych firm ochrony osób i mienia

w Niemczech, [w:] Mit represyjności albo o znaczeniu prewencji krymi-nalnej, red. J. Czapska, H. Kury, Kraków 2002, s. 680.

107


z 1934 i 1936 roku. Generalnie prowadzenie tej działalności ma charakter wyjątkowy i jest dopuszczalne po uzyskaniu specjalnej zgody Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Stąd prywatnych firm ochrony jest niewiele, a 90 procent z 7000 ich pracowników zatrudnionych jest w trzech firmach. Stan osobowy policji belgijskiej wynosi 15 tysięcy funkcjonariu-szy. Na mocy wskazanych wyżej przepisów właściciele firm ochrony składają co roku sprawozdania do ministerstwa spraw wewnętrznych, które kontroluje ich działalność. Muszą też informować o swoich przedsięwzięciach władze miejsco-we i zapewnić, by pracownicy ochrony w sposób zdecydowa-ny odróżniali się od policjantów214.

Sytuację jaka istnieje po rozpadzie ZSRR dobrze ilu-struje przykład jednego z nowo powstałych państw, jakim jest Litwa. Prywatny sektor ochrony zaczął tu działać wraz z uzyskaniem przez ten kraj autonomii politycznej i ekono-micznej. Zatrudnionych jest w nim trzy razy mniej pracow-ników niż w policji, która liczy 15 tysięcy funkcjonariuszy. Funkcjonowanie tego sektora określa dosyć szczegółowo akt prawny wydany przez rząd w 1993 roku pod nazwą „Statut bezpieczeństwa osób i majątku”. Zezwala on na wyposażenie prywatnych firm ochrony w broń palną oraz środki przy-musu bezpośredniego pod warunkiem, że uzyskały one li-cencję od ministerstwa spraw wewnętrznych, które sprawu-je nadzór nad ich działalnością. Określa również warunki, jakie ma spełnić kandydat na pracownika ochrony. Musi on posiadać obywatelstwo litewskie, mieć skończone 25 lat i nie figurować w policyjnych zbiorach jako osoba z zaburzenia-mi psychicznymi. Licencję uzyskuje on na okres trzech lat, po pozytywnym zdaniu egzaminu przed komisją złożoną z funkcjonariuszy policji. Po upływie wskazanego okresu,

214 L. Johnston, The Rebirth…, op. cit.,, s. 90.


108

aby zachować swoje uprawnienia, ma obowiązek ponownie zaliczyć egzamin kwalifikacyjny215.

Przenosząc się na grunt odmienny od europejskiego, war-to zwrócić uwagę na prywatny sektor ochrony funkcjonujący w Japonii, który wpisał się na stałe w system bezpieczeństwa tego kraju. Prywatne firmy ochrony zajmują się zabezpiecze-niem fizycznym obiektów zarówno prywatnych, jak i pań-stwowych, wykonując także konwojowanie wartości, ochronę imprez masowych, a nawet kierowanie ruchem drogowym. Część z nich wyspecjalizowała się w dostarczaniu systemów zabezpieczenia technicznego, zwłaszcza monitoringu. Ten ro-dzaj działalności jest szczególnie popularny i cechuje się bar-dzo wysokim zaawansowaniem technologicznym. Okresem szczególnie dynamicznego rozwoju firm ochrony były lata 90. XX wieku. W 1994 roku było ich w Kraju Kwitnącej Wiśni 7627 i zatrudniały 342357 pracowników, zdecydowanie wię-cej niż wynosiła liczba policjantów. W tym roku pracownicy ochrony ujęli sprawców 10298 przestępstw, choć zdecydowanie bardziej istotny był tu czynnik prewencyjny, polegający na nie-dopuszczeniu do popełnienia czynów karalnych. Trzeba jed-nak zauważyć, że zdecydowana większość tych pracowników nie posiadała licencji. Miało je zaledwie 30191 osób, które uzy-skały ten status decyzją działających przy prefekturach komisji bezpieczeństwa publicznego. Dla odróżnienia od tych niepo-siadających licencji pracownicy ci noszą w widoczny sposób specjalne identyfikatory potwierdzające ich uprawnienia.

Sektor ochrony prywatnej w krajach o zróżnicowanych systemach politycznych i gospodarczych jest powszechnie obecny i stanowi ważne uzupełnienie rządowego i samorzą-

215 R. Speicys, Prywatne firmy ochroniarskie na Litwie, [w:] Bezpieczny obywatel-bezpieczne państwo, red. J. Widacki, J. Czapska, Lublin 1998, s. 331‒333.

109


dowego systemu bezpieczeństwa. Są kraje, takie jak: Austria, Czechy, Niemcy, Izrael, USA czy Wielka Brytania gdzie usta-wodawstwo tych państw nie wprowadziło żadnych osobnych uregulowań porządkujących funkcjonowanie tego sektora. W większości państw takie akty prawne pojawiły się sto-sunkowo niedawno, bo dopiero w latach 80-tych i 90-tych ubiegłego wieku216. To wskazuje na różne podejście do kwe-stii definiowania wymagań oraz zakresu uprawnień, jakie dane państwo chce nadać pracownikom prywatnego sekto-ra ochrony. W wielu krajach władza państwowa wychodzi z założenia, że skoro właścicielami prywatnych firm ochrony, a często także pracownikami, są w większości byli policjanci i żołnierze, to wystarczą im posiadane kontakty i doświadcze-nie by sprawnie wykonywać swoje zadania. Jest to dosyć libe-ralne podejście zwłaszcza, że pracownicy ochrony nie korzy-stają ze specjalnych uprawnień władczych, a jedynie z praw przysługujących wszystkim obywatelom. Faktyczna współ-praca z policją nie jest tu określana odrębnymi przepisami, ale wynika z utrzymywanych kontaktów towarzyskich, budo-wanych na bazie wspólnej służby. Zjawisko to określane jest w literaturze przedmiotu jako „blue drain”. To daje podstawę do funkcjonowania zjawiska „oldboy`s network”, co można przetłumaczyć jako sieć weteranów217. W takich krajach jak USA, Belgia, Francja czy Holandia występuje także fakt za-trudniania w charakterze pracowników ochrony czynnych w służbie policjantów, którzy w ten sposób prowadzą dodat-kową działalność zarobkową. Niestety, powoduje to spore wąt-pliwości natury prawnej, bowiem nie bardzo wiadomo jakie 216 J. Czapska, Prywatne firmy ochrony osób i mienia w Europie-podstawo-

we problemy prawne, [w:] Mit represyjności albo o znaczeniu prewencji kryminalnej, red. J. Czapska, H. Kury, Kraków 2002, s. 655.

217 K. Boon, La function d’enquete dans le secteur prive, [w:] “Deviance et societe”, red. H. S. Becker, Berkeley 1999, s. 196.


110

wówczas mają im przysługiwać uprawnienia – policyjne czy dedykowane pracownikom ochrony prywatnej. Taka sytuacja jest niespójna i może rodzić brak pewności w obrocie praw-nym, a nawet wątpliwości natury konstytucyjnej. Stąd wydaje się, że zdecydowanie lepszym rozwiązaniem są odrębne prze-pisy prawne, które określają precyzyjnie kwestie kto może być pracownikiem ochrony, jakie winien spełniać kryteria doboru, jaki jest zakres jego uprawnień i jakie przy realizacji zadań przysługują mu uprawnienia i środki przymusu. Gdy te kwestie są jasno określone prawem, mniejsze jest ryzyko ewentualnych błędów czy nadużyć. Podobnie jednoznacznie winny być zdefiniowane obowiązki prywatnych firm ochrony wobec państwa oraz zakres wzajemnej współpracy realizowa-nej w ramach systemu bezpieczeństwa publicznego. Korzyst-niejsza jest sytuacja, gdy wynika to wprost z przepisów, a nie wyłącznie ze zwyczajów czy ustalonej praktyki. Dla oceny stopnia udziału prywatnego sektora ochrony w zapewnia-niu bezpieczeństwa publicznego ważna jest liczebność tych struktur w stosunku do ilości zatrudnionych w danym kraju policjantów. W tym zakresie występuje, podobnie jak w spra-wach związanych z regulacjami prawnymi dotyczącymi pry-watnego sektora ochrony, duże zróżnicowanie. Z reguły liczba policjantów przypadających na 100 tysięcy mieszkańców jest wyższa, aniżeli pracowników ochrony. Przykładowo: w Gre-cji jest to stosunek 379 do 48, w Austrii 318 do 69, w Belgii 356 do 96, w Finlandii 321 do 118, w Hiszpanii 458 do 183, we Francji 394 do 163, w Portugalii 442 do 144, w Irlandii 304 do 145, we Włoszech 488 do 44. Są jednak kraje, w których proporcje te kształtują się korzystniej ilościowo dla sektora prywatnego. Należą do nich np. Węgry, gdzie na 100 tysięcy mieszkańców przypada 298 policjantów i aż 532 pracowni-

111


ków ochrony, Czechy 471 do 481, Wielka Brytania 318 do 344, Luksemburg 279 do 302 czy Polska 265 do 518218.

Wydaje się, że powodów takiego stanu rzeczy jest kilka i są równie ważne, co do swego znaczenia. Badania wskazują, że w latach 90. XX stulecia nastąpił gwałtowny wzrost prze-stępczości, który na terenie byłych państw Układu Warszaw-skiego związany był przede wszystkim z transformacją ustrojo-wą i ekonomiczną. Kontrola nad aktywnością obywateli uległa ze strony państwa osłabieniu, tworzyły się pierwsze prywatne fortuny, dając początek powstawaniu rodzimego kapitału. Na-stąpił też międzynarodowy transfer kapitału, a granice stały się bardziej otwarte, także dla świata przestępczego. Pojawiły się nowe rodzaje przestępczości, w tym przestępczość zorganizo-wana typu mafijnego. Państwo nie było już zdolne do zapew-nienia szeroko rozumianego bezpieczeństwa, a to zapoczątko-wało trwałą zmianę, jaką jest prywatyzacja zadań publicznych. Społeczeństwa zaczęły też, głównie dzięki przekazom medial-nym, odczuwać zwiększony stan zagrożenia przestępczością. Ponadto, zapewnienie bezpieczeństwa wiązało się z ponosze-niem dużych kosztów, których państwo nie chciało już pono-sić samodzielnie, zwłaszcza, że zakłady przemysłowe i środki produkcji systematycznie zmieniały swą strukturę własności z państwowej na prywatną219. Z kolei prywatny sektor gospo-darki i usług także był bezpośrednio zainteresowany ochroną należących do niego dóbr, które stawały się poważną pokusą dla przestępców. Chciał więc właściwie je zabezpieczyć, da-jąc także odpowiednią ochronę sobie oraz swoim klientom. Ważną rolę w procesie zapewniania sobie zwiększonego bez-pieczeństwa miała także działalność firm ubezpieczeniowych,

218 J. Obergfell-Fuchs, O znaczeniu prywatnych firm ochrony osób i mienia w Niemczech…, op. cit., s. 689.

219 Por. A. Czop, System bezpieczeństwa publicznego…, op. cit., s. 83‒84.


112

które często jako warunek zapewnienia odszkodowania za po-niesione straty stawiały wyposażenie danego obiektu w ochro-nę fizyczną bądź monitoring, tak by zmniejszyć ryzyko prze-stępczego zamachu. W tych warunkach państwo decydowało się na przekazanie części swych zadań, a co za tym idzie, także uprawnień w dziedzinie bezpieczeństwa publicznego podmio-tom prywatnym, a więc nowo powstającym firmom ochrony osób i mienia. Wolność gospodarcza, zwiększone i rozbudzone zapotrzebowanie na ochronę powodowały tworzenie się no-wego sektora usług, który miał dostarczyć towar, jakim stało się bezpieczeństwo. W literaturze pojawiły się nawet poglą-dy, że jest to przejaw nierówności społecznych z uwagi na to, że lepiej chronieni będą ci, których stać na opłacenie sobie, czy po prostu kupienie gwarancji bezpieczeństwa. Ludzie mniej zamożni musieli bowiem w dalszym ciągu liczyć wyłącznie na niedofinansowaną policję. W ten sposób przestępczość miała przenosić się z nowo powstających dzielnic zamożnych do biedniejszych rejonów220. Takie podejście wydaje się jed-nak zbyt uproszczone, gdyż współczesne firmy ochrony osób i mienia zajmują się nie tylko ochroną prywatnych rezydencji czy ich właścicieli. Przede wszystkim są obecne w szeroko ro-zumianej przestrzeni publicznej, gdzie spełniają poważną rolę prewencyjną, dając poczucie bezpieczeństwa wszystkim prze-bywającym tam ludziom bez względu na ich status społeczny. Przejmując obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa na okre-ślonych obszarach czy obiektach, stwarzają policji możliwość większego zaangażowania się w działania operacyjno-docho-dzeniowe, w których organy państwowe nie mogą być już za-stępowane. Ciągle należy jednak mieć na uwadze fakt, że bez-pieczeństwo publiczne to przede wszystkim odpowiedzialność państwa, które nie może się z niej zwolnić. Stąd ważną kwestią

220 J. Czapska, Prywatne firmy ochrony osób i mienia…, op. cit.,, s. 650.

113


pozostaje właściwy nadzór nad prywatnym sektorem ochrony oraz tworzenie warunków do jego jak najlepszej współpracy z policją tak, by skutecznie włączać go w system bezpieczeń-stwa publicznego.

W Polsce kluczową rolę w tworzeniu się prywatnego sektora ochrony odegrało wprowadzenie zmian ekono-miczno-ustrojowych, a zwłaszcza uchwalenie przez Sejm w dniu 23 grudnia 1988 roku Ustawy o działalności gospo-darczej221. Ten akt prawny był pierwszym uregulowaniem przewidującym prowadzenie działalności zarobkowej w sfe-rze usług ochrony i mienia. Wprowadzał obowiązek uzyska-nia koncesji na prowadzenie takiej działalności, podobnie jak i na świadczenie usług detektywistycznych i w sprawach paszportowych. Znowelizowanie tej ustawy w 1993 roku222 dało podstawy prawne do kontrolowania tych firm. Oso-by zatrudnione w firmach ochrony osób i mienia nie mia-ły wówczas żadnych specjalnych uprawnień, a jedynie tzw. obywatelskie, czyli prawo do obrony koniecznej, dzia-łania w stanie wyższej konieczności czy zatrzymania oby-watelskiego. Zgodnie z art. 734 par. 2 Kodeksu cywilnego223 osoby te otrzymywały także tzw. uprawnienia powierzone, czyli zleceniodawca przekazywał im umocowanie do wyko-nywania określonych czynności, lecz jedynie w takim zakre-sie jaki sam posiadał. Pracownik ochrony miał też upraw-nienia wynikające z art. 94 Kodeksu pracy224 co dawało mu możliwość żądania od właściciela firmy zaznajomienia go z zakresem obowiązków, sposobem wykonywania pracy, obligując zatrudniającego do zagwarantowania przestrze-

221 Dz. U. nr 41, poz. 324. z późn. zm.222 Dz. U. z 1993 r. Nr 134, poz. 646.223 Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93.224 Dz. U. 1974 nr 24 poz. 141.


114

gania porządku i dyscypliny pracy. Osoba chcąca założyć firmę ochrony osób i mienia musiała uzyskać zarówno kon-cesję przydzielaną przez Ministra Spraw Wewnętrznych jak też poinformować organy skarbowe o rozpoczęciu działal-ności. Dopiero w roku 1992 wprowadzony został obowiązek uzyskania koncesji na projektowanie, wykonywanie i kon-serwację systemów alarmowych. Osoby zatrudniane w fir-mach ochrony nie musiały posiadać żadnych licencji czy też certyfikatów w zakresie posiadania określonych predyspo-zycji czy umiejętności. Właściciele firm wymagali jedynie, by osoby te miały dobrą sprawność fizyczną, a niekiedy także pozwolenie na posiadanie broni palnej. Taki stan po-wodował, że pracownikami ochrony zostawały często osoby przypadkowe, bez odpowiedniego przygotowania zawo-dowego. Lukę tę próbowały wypełnić same firmy ochrony, powołując własne ośrodki szkolenia lub korzystając z usług powstających prywatnych firm szkoleniowych, w których zajęcia prowadzili z reguły byli żołnierze lub funkcjonariu-sze Policji. W roku 1992 dla uporządkowania tej sytuacji, przy Radzie Ministrów został powołany Zespół ds. Prze-glądu Specjalistycznych Pomocniczych Formacji Ochrony Mienia i Porządku225. Prace tego Zespołu zostały zwień-czone opracowaniem specjalnego raportu, który zawierał wniosek przekazania Ministrowi Spraw Wewnętrznych opracowania projektu osobnej ustawy, która uregulowałaby następujące kwestie: – określenie zakresu przedmiotowego ochrony mienia pu-

blicznego i prywatnego o szczególnym znaczeniu (genero-wanie zagrożenia dla osób, państwa i środowiska) w stosun-ku do którego wymagany byłby obowiązek ochrony;

225 Komunikat z posiedzenia Rady Ministrów, maszynopis powielony, Warszawa, grudzień 1992 r.

115


– określenie uprawnień i środków przymusu bezpośrednie-go pracowników ochrony ze szczególnym uwzględnieniem użycia broni palnej;

– wskazanie warunków dotyczących koncesjonowania dzia-łalności firm ochrony osób i mienia;

– zdefiniowanie zakresu i form sprawowania nad nimi nadzo-ru przez państwo;

– wskazanie trybu tworzenia własnych, wewnętrznych służb ochrony;

– określenie kwalifikacji i predyspozycji psychofizycznych jakim winni odpowiadać kandydaci na pracowników ochrony226.

W związku z wieloma odnotowanymi przypadkami nie-prawidłowości w funkcjonowaniu firm ochrony osób i mie-nia, Najwyższa Izba Kontroli, w okresie od czerwca 1996 roku do lutego 1997 roku, przeprowadziła kontrolę organów pań-stwowych pod kątem ustalenia, czy w sposób należyty spra-wują one nadzór nad funkcjonowaniem tych podmiotów gospodarczych227. Celem działań kontrolnych było ustalenie zakresu i form aktywności prywatnych firm ochrony oraz zdiagnozowanie czy proces koncesjonowania ich działalności przebiega zgodnie z wymogami prawa oraz czy nadzór pań-stwa wykonywany jest w sposób rzetelny i efektywny, dający gwarancje ochrony interesów publicznych i poszczególnych obywateli. Skutkiem tej kontroli było wystąpienie do pre-miera z wnioskiem o akcelerację działań ukierunkowanych na precyzyjne określenie uprawnień i obowiązków podmio-tów świadczących usługi w sektorze ochrony osób i mienia, aby dawały one rękojmię skutecznej ochrony interesów za-równo państwa, jak i obywateli. To dało asumpt do przyśpie-

226 Raport z prac Zespołu ds. Przeglądu Specjalistycznych Pomocniczych Formacji Ochrony Mienia i Porządku, maszynopis powielony.

227 Raport z kontroli NIK opracowany w 1997 roku, maszynopis powielony.


116

szenia prac prowadzonych przez rząd w obszarze tworzenia projektu Ustawy o ochronie osób i mienia. Prezes Najwyższej Izby Kontroli uznał tak zdecydowane działanie Rady Mini-strów za prawidłową reakcję na bardzo krytyczny raport, któ-ry wskazywał, że funkcjonowanie firm ochrony osób i mienia w dotychczasowym kształcie stanowi zagrożenie dla prze-strzegania praw człowieka i nie powinno mieć miejsca w de-mokratycznym państwie prawa228. Projekt rządowy ustawy trafił do Sejmu, gdzie rozgorzała dyskusja nad zapropono-wanymi uregulowaniami. Podczas posiedzenia połączonych komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz Administra-cji i Spraw Wewnętrznych pojawiło się stwierdzenie, że jest rzeczą paradoksalną to, że Policja w swoich działaniach jest ograniczona w sposób rygorystyczny przepisami prawa, a fir-ma ochrony, działająca często jedynie w interesie prywatnym, ma dużo szersze możliwości działania. Żadne bowiem prze-pisy nie regulują dokładnego zakresu oraz form ich działania. Ta dowolność i brak normatywnych ograniczeń może i powo-duje zagrożenie dla ochrony praw obywatelskich, które korzy-stają przecież z gwarancji konstytucyjnych. Stąd dla ochrony tych interesów, powinno nastąpić precyzyjne określenie za-kresu uprawnień firm ochrony. Zdefiniowanie tych preroga-tyw winno nastąpić w akcie rangi ustawy, bo określone mają zostać uprawnienia do ingerencji w wolności obywatelskie229. W prowadzonej dyskusji Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zwróciło uwagę, że w ustawie o działalności gospodarczej nie są w ogóle zdefiniowane pojęcia usług ochrony osób i mienia. Tak więc de facto państwo dokonuje reglamentacji obszaru, który nie jest znany. Ponadto, koncesjonowane są jedynie usługi w zakresie fizycznej ochrony pomimo tego, że ochrona

228 Diariusz Sejmowy z 112 posiedzenia Sejmu w dniu 29 lipca 1997 r. 229 Ibidem.

117


techniczna może rodzić podobne zagrożenia jeśli będzie wy-konywana w sposób niekontrolowany. W tym czasie ochro-na techniczna pozostawała poza sferą jakichkolwiek regula-cji prawnych. Przedstawiciele Krajowego Związku Agencji Ochrony Osób, Mienia i Usług Detektywistycznych podkre-ślili, że firmy w nim zrzeszone są również żywotnie zaintere-sowane uchwaleniem ustawy i wprowadzeniem licencji, które pozwalałyby tylko najlepszym kandydatom na wykonywanie zawodu pracownika ochrony, wykluczając tym samym osoby bez odpowiedniego przygotowania i nie spełniające kryteriów psychofizycznych. To rozwiązanie służyłoby także zapewnie-niu dobrej opinii firmom wykonującym usługi w obszarze ochrony osób i mienia230. Tak więc zarówno organy pań-stwowe, jak i samorząd gospodarczy sektora ochrony uzna-ły, że powstanie Ustawy o ochronie osób i mienia jest sprawą priorytetową, która wymaga szybkiego procedowania. Ta de-terminacja w dążeniu do prawnego uporządkowania spraw związanych z działalnością prywatnego sektora ochrony do-prowadziła w konsekwencji do uchwalenia w dniu 22 sierp-nia 1997 r. Ustawy o ochronie osób i mienia231. Administracja państwowa, odpowiedzialna za system bezpieczeństwa pań-stwa, uznała tym samym, że jej partnerem na poziomie lo-kalnym muszą być przedsiębiorcy spełniający wysokie wyma-gania i zatrudniający pracowników mających odpowiednie kwalifikacje zawodowe zwłaszcza, że nowa ustawa przekazała im szereg uprawnień, z których wcześniej mogli korzystać wyłącznie funkcjonariusze publiczni. Obecnie na podstawie tego aktu prawnego funkcjonuje w Polsce 5200 podmiotów zajmujących się ochroną osób i mienia. Zatrudniają one około 300 tysięcy pracowników z czego 114 tysięcy to licencjonowa-

230 Biuletyn Komisji Sejmowych nr 3719/II z 17.06. 1997 r.231 Dz. U. 1997 Nr 114 poz. 740.


118

ni pracownicy ochrony, a 18 tysięcy stanowią osoby z licen-cjami zabezpieczenia technicznego. Pozostali to pracownicy ochrony nieposiadający licencji232.

Współpraca firm ochrony osób i mienia z innymi podmiotami systemu bezpieczeństwa publicznego

Problem właściwego wykorzystania potencjału różnych podmiotów dla zapewnienia wzrostu stanu oraz poczu-cia bezpieczeństwa został dostrzeżony przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, w którym w 2006 roku opracowano Rządowy Program Ograniczania Przestęp-czości i Aspołecznych Zachowań, pod nazwą „Razem Bez-pieczniej”. Program ten łączy działania Policji, administracji rządowej i samorządowej oraz partnerów społecznych, zain-teresowanych poprawą bezpieczeństwa i porządku publicz-nego. Do najważniejszych obszarów wymagających podjęcia działań w ramach programu, w których mogą uczestniczyć firmy ochrony, należy zaliczyć: bezpieczeństwo w miejscach publicznych, przemoc w szkole, bezpieczeństwo w środkach komunikacji publicznej, w ruchu drogowym, w działalno-ści gospodarczej i ochrona dziedzictwa narodowego. Pro-gram, o którym mowa wskazuje pewien postulowany kie-runek działań w obszarze bezpieczeństwa publicznego, ale nie nakłada na podmioty pozarządowe obowiązków w tym zakresie. Ma z pewnością znaczenie w systemie bezpieczeń-stwa publicznego poprzez motywowanie takich podmiotów do włączania się do współpracy w tak ważnym społecznie obszarze. Zawiera także określone wytyczne dla administra-cji publicznej, która winna organizować taką współpracę, by była ona jak najbardziej efektywna. Ale żaden program nie może zastąpić konkretnych uregulowań prawnych, któ-

232 Por. A. Czop, System bezpieczeństwa publicznego…, op. cit., s. 85‒86.

119


re określałyby w sposób klarowny zadania, kompetencje i obowiązki w tym zakresie. Jedynym aktem prawnym, który ma taki walor w odniesieniu do firm ochrony osób i mienia, jest Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Admi-nistracji z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie określenia szcze-gółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochrony prze-ciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miej-skimi)233. Taką współpracę, kierownik jednostki chronionej przez formacje ochronne podejmuje z właściwym terytorial-nie komendantem jednostki organizacyjnej Policji, kierow-nikiem jednostki ochrony przeciwpożarowej, szefem obro-ny cywilnej oraz komendantem straży gminnej (miejskiej). Współpraca formacji ochronnych z Policją polega w szcze-gólności na wymianie informacji o zagrożeniach w zakre-sie bezpieczeństwa osób i mienia oraz zakłócania spokoju i porządku publicznego, współdziałaniu w celu utrzymania spokoju i porządku publicznego podczas zgromadzeń, im-prez artystycznych, rozrywkowych i sportowych, w zakresie określonym w odrębnych przepisach, współdziałaniu przy zabezpieczaniu miejsc popełnienia przestępstw i wykroczeń w granicach chronionych obszarów, obiektów lub urządzeń oraz wzajemnych konsultacjach ukierunkowanych na do-skonalenie metod tej współpracy.

Zakres przedmiotowy współpracy formacji ochronnych ze strażami gminnymi (miejskimi) jest identyczny, jak w przy-padku relacji z Policją. Współpraca formacji ochronnych z jednostkami ochrony przeciwpożarowej polega natomiast na podejmowaniu działań ochronnych i zabezpieczających w przypadku wystąpienia w granicach chronionych obszarów, obiektów lub urządzeń: pożaru, klęski żywiołowej lub innego

233 Dz. U. 1998 nr 161 poz. 1108.


120

miejscowego zagrożenia, a w szczególności na wymianie in-formacji o powstałych zagrożeniach, wprowadzaniu na teren chronionych obszarów i obiektów jednostek ratowniczych, współdziałaniu przy przeprowadzaniu bezpiecznej ewaku-acji ludzi i mienia oraz na zabezpieczaniu miejsc po pożarze, klęsce żywiołowej lub innym miejscowym zagrożeniu, w tym także uratowanego mienia.

Współpraca formacji ochronnych z obroną cywilną spro-wadza się do wymiany informacji o powstałych zagrożeniach, które zostały stwierdzone przez pracowników ochrony.

Niestety nie ma żadnych uregulowań, które określałyby możliwości i zasady współpracy pomiędzy firmami ochro-ny, a innymi niż Policja, Państwowa Straż Pożarna, Obrona Cywilna czy Straże Gminne (Miejskie) podmiotami odpo-wiedzialnymi za bezpieczeństwo publiczne. Tym samym ustawodawca ograniczył zakres podmiotowy instytucji sta-nowiących rządowy poziom bezpieczeństwa dedykowanych do współdziałania z prywatnym sektorem, na poziomie lo-kalnym. To z kolei implikuje brak spójności wszystkich ele-mentów systemu bezpieczeństwa, który tylko wówczas może działać w sposób optymalnie efektywny jeśli odbywa się to w ramach uregulowań prawnych określających obszary współpracy. Trudno taki system uznać za w pełni wydolny jeśli nie uwzględnia on potencjału możliwości współpracy wszystkich podsystemów, których wspólnym celem jest za-pewnienie bezpieczeństwa państwa i jego obywateli. Głów-ny nacisk ustawodawca położył na współpracę firm ochro-ny z Policją definiując w tym obszarze najwięcej płaszczyzn wspólnych działań. Z punktu widzenia bezpieczeństwa pu-blicznego mają one największe znaczenie.

Jak wskazano omawiane rozporządzenie to jedyny akt prawny określający współpracę formacji ochronnych, funk-

121


cjonujących na lokalnym poziomie bezpieczeństwa z forma-cjami samorządowymi i rządowymi, od których wspólnego działania zależy sprawność całego systemu bezpieczeństwa publicznego w Polsce. Cytowany akt prawny zdefiniował współpracę wyłącznie z częścią firm prywatnego sektora ochrony, jakimi są specjalistyczne uzbrojone formacje ochron-ne. Takich podmiotów ochrony jest w Polsce obecnie 1084. Zdecydowana większość firm ochrony osób i mienia, bo aż 4116 to podmioty, które realizują swoje zadania na obsza-rach nie podlegających obowiązkowej ochronie. To oznacza, że ustawodawca nie określił prawnych ram współpracy z tymi firmami pomimo, że wykonują one zadania, które wcześniej należały do wyłącznej kompetencji państwa.

Nieuregulowana pozostaje także współpraca Policji z firma-mi ochrony w przestrzeni publicznej, która nie została powie-rzona im do ochrony na podstawie kontraktu ze zleceniodawcą.

Być może ustawodawca podzielił podejście zaprezen-towane przez M. Murcka234, który uznał że niedopuszczalne jest traktowanie relacji między policją a prywatnymi firmami jako kontaktów równorzędnych partnerów. Wyraził pogląd, że Policja musi zachować niezbędny dystans, aby móc neu-tralnie realizować swe ustawowe zadania. Jego zdaniem Po-licjanci mają odmienny etos zawodowy, aniżeli pracownicy firm ochrony osób i mienia. Upraszczając zagadnienie przyjął, że dla właścicieli takich firm priorytetem są oczekiwania sta-wiane im przez zleceniodawcę, a dla Policji wszystkie zagro-żenia są równie ważne i musi im przeciwdziałać bez względu na to kogo one dotyczą. Jak to określiła Policja przy realizacji swych zadań w przeciwieństwie do prywatnych firm ochrony

234 M. Murck, Statement aus der Sicht eines Sozialwisenschaftlers, [w:] Pri-vatisierung von polizeilichen Aufgaben, red. R. Weiss, M. Plate, Wise-baden 1996, s. 127.


122

musi być „bezpartyjna”. Przyjęcie takiej postawy przez kie-rownictwo Policji może znacznie utrudniać pełne włączenie firm ochrony do systemu bezpieczeństwa. Brak aktu praw-nego, który określałby obowiązek, a przynajmniej możliwość oraz zasady współdziałania Policji ze wszystkimi firmami ochrony osób i mienia, w pełnym obszarze spraw związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa jest istotną luką legislacyjną.

O ile finansowanie organów bezpieczeństwa na pozio-mie administracji rządowej odbywa się z budżetu państwa, a na poziomie samorządowym z budżetu gminy, o tyle utrzy-manie sił i środków będących w posiadaniu firm ochrony osób i mienia obciąża przedsiębiorców, będących ich właścicielami. Zadania formacji państwowych w zakresie utrzymania bez-pieczeństwa zostały jednoznacznie – expresis verbis zdefinio-wane w ustawach, które są podstawą ich działania. Podobnie zadania straży gminnych i miejskich, dotyczące utrzymania porządku publicznego, są sformułowane w ustawie dotyczą-cej tej służby. Osoby zatrudnione zarówno w rządowej admi-nistracji bezpieczeństwa, jak i strażach, mają z reguły status funkcjonariusza publicznego, co powoduje specjalną ochro-nę prawną ich działań, za którymi stoi imperium państwa. W przypadku prywatnego sektora ochrony ustawodawca nie nałożył nań wprawdzie wprost odpowiedzialności za ochro-nę bezpieczeństwa publicznego, ale świadczą one przecież usługi polegające na ochronie zarówno osób, jak i mienia. W wielu przypadkach usługi te obejmują miejsca publiczne lub szczególnie ważne dla gospodarki, obronności i bezpie-czeństwa państwa. Pracownicy ochrony, zwłaszcza ci wpi-sani na listę kwalifikowanych pracowników ochrony, zostali przez ustawodawcę wyposażeni w szereg uprawnień wład-czych, szerszych od uprawnień ogólno obywatelskich. W ten sposób państwo dało im instrumentarium do wykonywania

123


działań na rzecz bezpieczeństwa. Państwo, poprzez Ministra Spraw Wewnętrznych sprawuje też kontrolę administracyjną w zakresie zgodności działalności prowadzonej przez firmy ochrony osób i mienia z zasadami prowadzenia działalności gospodarczej oraz z jej zakresem określonym w koncesji. To, że firmy te wykonują swoje czynności komercyjnie, prowa-dząc działalność gospodarczą na podstawie umów cywilno-prawnych, nie wpływa na ich uczestnictwo w systemie bez-pieczeństwa publicznego. Prywatny sektor ochrony w Polsce odgrywa w nim bardzo istotną rolę. Faktem jest, jak wskaza-no wcześniej, że brakuje obecnie unormowań prawnych, któ-re regulowałyby współpracę Policji z firmami ochrony osób i mienia niebędącymi specjalistycznymi uzbrojonymi forma-cjami ochronnymi. Podobnie wygląda kwestia statusu funk-cjonariusza publicznego, który również przysługuje wyłącznie pracownikom ochrony, wykonującym czynności w ramach tych formacji, o ile realizują je na terenie obiektów wymagają-cych obowiązkowej ochrony. Z pewnością nie ułatwia to dzia-łania pozostałym firmom chroniącym osoby i mienie, ale nie wyłącza tych podmiotów z systemu bezpieczeństwa publicz-nego. Nie ulega natomiast wątpliwości, że uregulowanie tych kwestii przyczyniłoby się do efektywniejszego współdziałania prywatnego sektora ochrony z organami odpowiadającymi za bezpieczeństwo na poziomie rządowym i ze strażami miej-skimi oraz gminnymi.

System bezpieczeństwa państwa jest skomplikowanym obszarem i mechanizmem, na który składa się wiele elemen-tów i współzależności. Obecnie nie jest on w pełni wydolny. Szczególne znaczenie odgrywa w tym systemie administra-cja publiczna, która realizuje zadania od poziomu central-nego po lokalny. Bezpieczeństwo publiczne to obszar wielo-wymiarowy. Charakteryzuje się on często różnymi ujęciami


124

teoretycznymi, na które nakładają się aspekty praktyczne. Zadaniem państwa jest natomiast stałe monitorowanie za-grożeń i modyfikowanie systemu bezpieczeństwa, tak aby zapewnić skuteczne działania prewencyjne oraz sprawną likwidację skutków zagrożeń, co nie zawsze jest w pełni wy-konywane. Jest to zasadniczy wniosek wypływający z analizy obecnego systemu. Nie wszystkie elementy charakteryzują-ce system bezpieczeństwa publicznego są realizowane w na-leżyty sposób. Brakuje zwłaszcza poczucia więzi struktury jako całości. Braki występują także w samej strukturze syste-mu, to jest wewnętrznym układzie i relacjach pomiędzy jego ogniwami. Ograniczone jest także współdziałanie składni-ków struktury ukierunkowane na realizację wspólnego celu jakim jest zapewnienie bezpieczeństwa. Aktualnie obszar współdziałania z takimi podmiotami jak: Żandarmeria Woj-skowa, Straż Graniczna, Służba Więzienna, Inspekcja Trans-portu Drogowego, Straż Leśna czy Straż Ochrony Kolei nie został w ogóle zdefiniowany i pozostaje poza sferą unormo-wań prawnych, co nie sprzyja spójności funkcjonowania ca-łego systemu bezpieczeństwa.

Koniecznością staje się więc ingerencja w wszechstron-ność systemu, zarówno pod kątem uregulowań prawnych, jak i uściślenia kompetencji określonych służb, zasad ich współdziałania i koordynacji realizowanych zadań ze sobą oraz prywatnymi podmiotami, ze względu na niepełną wy-dolność. Taki stan rzeczy może skutkować nieracjonalnym wykorzystaniem sił i środków. Sprecyzowanie i ujednolicenie przepisów mogłoby znacznie poprawić skupienie służb na ich wspólnej misji jaką jest bezpieczeństwo publiczne.

125


Pytania kontrolne:

1. Co rozumiesz pod określeniem lokalny poziom bezpie-czeństwa?

2. Omów genezę powstania prywatnych firm ochrony na świecie.

3. Przedstaw funkcjonowanie prywatnego sektora ochrony w USA lub wybranym kraju europejskim.

4. Na czym polega zjawisko „blue drain” i „oldboy`s network”.5. Jakie okoliczności spowodowały dynamiczny rozwój pry-

watnego sektora ochrony?6. Jak ewoluował rozwój prywatnego sektora ochrony w Polsce?7. Czym jest program „Razem Bezpieczniej”?8. Jaki akt prawny określa zasady współpracy specjalistycznych

uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gmin-nymi (miejskimi)? – omów na czym ta współpraca polega.

9. Omów utrudnienia w funkcjonowaniu prywatnego sektora ochrony w systemie bezpieczeństwa publicznego.

Rozdział 5. Regulacje prawne określające zasady prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia

Pojęcie działalności gospodarczej

Podstawowym aktem prawnym, który daje podstawę do pro-wadzenia działalności gospodarczej, a taką jest również świad-czenie usług ochrony osób i mienia, pozostaje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, czyli ustawa zasadnicza z dnia 2 kwietnia 1997 r. W art. 20. stanowi ona, że społeczna go-spodarka rynkowa oparta jest na wolności działalności go-spodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych, będąc podstawą ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Ograniczenie wolno-ści działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.

Działalność gospodarcza, według Oskara Langego, który postrzegał ją w kategoriach ekonomicznych, jest to produkcja

127

Rozdział 5. Regulacje prawne określające zasady prowadzenia…

dóbr czyli przystosowywanie zasobów, sił przyrody do potrzeb człowieka oraz podział tych dóbr235. C. Kosikowski za działal-ność gospodarczą uznał wytwarzanie produktów oraz świad-czenie usług materialnych na własny lub cudzy użytek, celem zaspokojenia potrzeb indywidualnych i grupowych, ze szcze-gólnym uwzględnieniem potrzeb publicznych236. W. Smid definiował działalność gospodarczą jako zespół działań w obszarze produkcji oraz wymianę dóbr i usług, przez które ludzie zaspokajają swoje potrzeby237. Z kolei A. Włodyka zaj-mujący się prawem gospodarczym wskazał, że działalność go-spodarcza to taka działalność człowieka, która polega na wy-twarzaniu produktów oraz świadczeniu usług materialnych, która może mieć miejsce zarówno w zakresie produkcji jak i cyrkulacji238. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia-łalności gospodarczej regulująca podejmowanie, wykonywa-nie i zakończenie działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wskazująca zadania organów państwa w tym zakresie, w art. 2 definiuje pojęcie działalno-ści gospodarczej. Według niej jest to zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwa-nie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizo-wany i ciągły. Ważnym desygnatem tej działalności jest jej charakter zarobkowy, co oznacza, że przedsiębiorca winien w swej aktywności dążyć do uzyskania zysku. Datego też nie musi go faktycznie osiągnąć, ale winien swymi działaniami

235 O. Lange, Ekonomia Polityczna, t. 1 i 2, Warszawa 1980, s. 20.236 C. Kosikowski, Prawo zarzadzania gospodarką narodową, Łódź 1984,

s. 40.237 W. Smid, Leksykon menadżera, Kraków 2000, s. 89.238 A. Włodyka, Prawo gospodarcze. Zarys systemu. Część ogólna, Warsza-

wa 1981, s. 72.


128

do tego zmierzać239. Może się jednak okazać, że finalnie odno-tuje nawet deficyt, ale to już jest kwestia ryzyka prowadzonej działalności gospodarczej, która mimo należytej staranno-ści nie zawsze gwarantuje rentowność. Kolejnym atrybutem działalności gospodarczej jest wykonywanie jej w sposób zorganizowany, co według doktryny może polegać na reali-zacji takich czynności, jak: rejestracja działalności, zgłoszenie statystyczne, podatkowe, ubezpieczenie od odpowiedzialno-ści cywilnej, dokonanie ubezpieczenia społecznego, założe-nie rachunku bankowego, uzyskanie – jeśli jest to prawem określone – odpowiedniej koncesji bądź zezwolenia, wybór określonej formy organizacyjno-prawnej prowadzenia firmy. Toteż działalnością gospodarczą nie będzie wykonywanie czynności w ramach pomocy sąsiedzkiej czy koleżeńskiej lub w formie świadczenia komuś uprzejmości, nawet w sytuacji, gdyby wiązało się to z uzyskaniem zadośćuczynienia finanso-wego240. Trzecim elementem działalności zarobkowej jest fakt wykonywania jej w sposób ciągły, co nie oznacza, że ma ona być prowadzona bez przerwy241. M. Szydło uważa, że o cią-głości możemy mówić wtedy, gdy przedsiębiorca ma zamiar powtarzania określonych działań dla osiągnięcia celu, jakim jest zysk. Będzie to więc powtarzalność cyklu wytwórczego bądź cyklu oferowanych usług. Nie będą miały tego charakte-ru czynności incydentalne, jednostkowe czy sporadyczne242. Tak więc wykonywanie działalności w sposób ciągły nie może

239 M. Waligórski, Administracyjna regulacja działalności gospodarczej. Problemy prawnej reglamentacji, Poznań 1998 s. 24.

240 C. Kosikowski, Polskie publiczne prawo gospodarcze, Warszawa 2002, s. 190.

241 W. J. Katner, Prawo działalności gospodarczej, komentarz, orzecznictwo, piśmiennictwo, Warszawa 2003, s. 23.

242 M. Szydło, Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim, [w:] „Przegląd Są-dowy”, Warszawa 2002, nr 7‒8, s. 87.

129


polegać na dorywczym prowadzeniu czynności zarobkowych, choć nie wyklucza to zaistnienia planowych przerw wynika-jących np. ze specyfiki produkcji, zmiennej koniunktury go-spodarczej, o ile nie oznacza to zdecydowanego zakończenia funkcjonowania firmy.

Z punktu widzenia autora, istotnym pojęciem jest okre-ślenie przedsiębiorcy, które pojawia się w art. 4.1. Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z jej zapisem, przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Expressis verbis ustawodawca wska-zuje, że dany podmiot, aby mógł zostać uznany za przedsiębior-cę, musi posiadać zdolność prawną. Osoba fizyczna nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia i w ten sposób uzyskuje podmiotowość prawną. Mówi o tym art. 8 Kodeksu cywilnego. W doktrynie przyjmuje się, że przedsiębiorcą może być oso-ba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, ale również taka, która posiada ją w wymiarze ograniczonym.243 Ale tak naprawdę, prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę o ograniczonej zdolności prawnej może być bar-dzo utrudnione i w praktyce mamy do czynienia z taką sytuacją niezwykle rzadko. Za osoby prawne Kodeks cywilny w art. 33 uznaje Skarb Państwa oraz inne jednostki organizacyjne, któ-rym przepisy szczególne przyznały osobowość prawną. Mo-mentem konstytuującym tę osobowość jest z reguły dokonanie wpisu danej osoby prawnej do odpowiedniego rejestru.

W literaturze przedmiotu spotyka się różne cechy, któ-re zdaniem autorów winny posiadać osoby prawne. S. Grzy-

243 E. Bieniek-Koronkiewicz, J. Sieńczyło-Chlabicz, Działalność gospodar-cza i przedsiębiorca na gruncie ustawy – Prawo działalności gospodar-czej, PPH 2000, nr 4, s. 1.


130

bowski wskazuje, że są to: zdolność prawna, odpowiedzial-ność za zaciągane zobowiązania oraz zdolność do czynności prawnych wykonywanych przez własne organy. S. Sołtysiński zwraca uwagę na takie atrybuty, jak: posiadanie struktury or-ganizacyjnej wyposażonej w organy działające w jej imieniu, posiadanie zdolności podmiotowej w stosunkach cywilno-prawnych, zdolności procesowej oraz odpowiadania swoim majątkiem za zaciągnięte zobowiązania cywilnoprawne. Zda-niem Z. Radwańskiej osoba prawna ma wyodrębniony ma-jątek własny, którym odpowiada za niewykonanie zaciągnię-tych zobowiązań244. Tak więc przedsiębiorcami nie są takie osoby prawne, jak przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki kapitałowe, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych czy jednostki badawczo-rozwojowe. Przedsiębiorcami mogą być natomiast podmioty, które działalność gospodarczą traktują jako dodatkową w stosunku do ich podstawowej statutowej aktywności. Tak jest w przypadku fundacji czy stowarzyszeń, które – aby uzyskać status przedsiębiorcy, muszą rozpocząć działalność gospodarczą245. Przedsiębiorcami są także jed-nostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, ale na mocy odrębnych ustaw posiadają zdolność do czynności prawnych. Taki charakter mają np. wspólnoty mieszkaniowe, ale też spółki handlowe, takie jak spółki jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne czy spółki kapitało-we w organizacji. Ustawodawca podkreśla, że przedsiębior-ca prowadzi działalność gospodarczą w imieniu własnym, co świadczy o jego autonomii prawnej i nabywaniu bezpo-średnim praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych.

244 P. Kubiński, Działalność gospodarcza w zakresie ochrony osób i mienia i jej koncesjonowanie, Warszawa 2008, s. 47; M. Szydło, Pojęcie przed-siębiorcy w prawie polskim…, op. cit. s. 74.

245 A. Kidyba, Prawo Handlowe, Warszawa 2006, s. 13.

131


W ten sposób przedsiębiorca staje się samodzielnym podmio-tem w obrocie gospodarczym, który w sposób bezpośredni może nabywać wierzytelności i zaciągać zobowiązania246. Pro-wadzenie działalności gospodarczej we własnym imieniu nie jest równoznaczne z osobistym wykonywaniem określonych czynności przez przedsiębiorcę. Może on bowiem tworzyć za-kłady pomocnicze, filie, a także ustanawiać swoich pełnomoc-ników i prokurentów247. Bezsprzecznie najważniejszym atry-butem przedsiębiorcy jest wykonywanie przezeń działalności gospodarczej. Momentem kluczowym dla uzyskania statusu przedsiębiorcy jest faktyczne podjęcie i prowadzenie działal-ności gospodarczej, a nie jedynie posiadanie zamiaru jej wy-konywania w przyszłości. Może ono nastąpić po dokonaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców lub ewidencji działalno-ści gospodarczej248. Literatura naukowa uważa ten moment za wyrażenie w sposób formalny zamiaru podjęcia działal-ności gospodarczej, ale wskazuje także, że za faktyczne roz-poczęcie takiej działalności uznaje się wystawienie pierwszej faktury za dostarczony towar lub wykonaną usługę249. Przepi-sy jednoznacznie wskazują, że tam gdzie mamy do czynienia (tak jak w usługach ochrony osób i mienia) z koncesjonowa-niem działalności gospodarczej, przedsiębiorca może ubie-gać się o uzyskanie koncesji dopiero wówczas, gdy dokona wpisu do ewidencji działalności gospodarczej (dotyczy osób fizycznych) lub wpisu do rejestru sądowego (przedsiębiorca

246 P. Kubiński, Kodeks Spółek Handlowych, Uwagi ogólne, cz. II, PP 2002, nr 2 (66) s. 100 i n.

247 Z. Leoński, Ustawa o działalności gospodarczej z komentarzem (red.), Z. Niewiadomski, M. Waligórski, Warszawa/Poznań 1992. s. 16.

248 Art. 14 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807.

249 M. P. Ilnicki, J. Wolski, Prawo działalności gospodarczej, Kraków 2000, s. 51.


132

nie będący osobą fizyczną). Zasady wpisu do rejestru zostały uregulowane w Ustawie z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Kra-jowym Rejestrze Sądowym250 oraz ustawy z dnia 20 sierp-nia 1997 roku – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym251. Celem utworzenia Krajowego Rejestru Sądowego było powstrzymanie rozwoju szarej strefy w go-spodarce rynkowej, a także zapewnienie pewności i bezpie-czeństwa w obrocie gospodarczym. Stworzono więc centralny rejestr, który jest prowadzony przez sąd rejestrowy. Zbierane są w nim dane w systemie informatycznym, gromadzone przez różne sądy rejestrowe. To pozwoliło na utworzenie Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego, która jest wydzie-lonym ogniwem Ministerstwa Sprawiedliwości z oddziałami funkcjonującymi przy poszczególnych sądach rejestrowych. Doktryna stoi na stanowisku, że rejestr sądowy, bez względu na swą formułę elektroniczną, jest prowadzoną przez sąd pu-bliczną księgą, której celem jest ujawnianie przewidzianych prawem okoliczności dotyczących podmiotów podlegających obligatoryjnemu wpisowi252. Ewidencja działalności gospo-darczej została reaktywowana do polskiego prawa ustawą z dnia 14 listopada 2003 roku o zmianie ustawy Prawo dzia-łalności gospodarczej oraz niektórych innych ustaw253. Zgod-nie z tą regulacją ewidencja ta jest prowadzona jako powie-rzone zadanie administracji rządowej przez gminę właściwą terytorialnie ze względu na miejsce zamieszkania przedsię-biorcy. Ma ona charakter jawny, a jej celem jest zapewnie-nie bezpieczeństwa w obrocie gospodarczym prowadzonym

250 Dz. U. z 2007 r. nr 168, poz. 1186 z późn. zm.251 Dz. U. nr 121, poz. 770 z późn. zm.252 E. Marszałkowska-Krześ, Wpisy w rejestrze przedsiębiorców dotyczące

spółek handlowych, Warszawa 2004, s. 1 i n.253 Dz. U. nr 217, poz. 2125.

133


przez przedsiębiorców będących osobami fizycznymi254. Wpis dokonywany jest odpowiednio przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta i mimo, że jest aktem administracyjnym potwierdzającym status prawny przedsiębiorcy, nie jest decy-zją administracyjną. Taką decyzją będzie natomiast odmowa dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Przepisy nakładają na przedsiębiorcę obowiązek zgłaszania organowi gminy wszelkich zmian dotyczących zarówno jego osoby, jak i prowadzonej przezeń działalności.

Reglamentacja działalności gospodarczej – koncesje

Funkcjonowanie firm ochrony osób i mienia może się od-bywać dopiero po uzyskaniu stosownej koncesji. Pojęcie tej konstrukcji prawnej najwcześniej, bo już w XVI wieku, po-jawiło się w ustawodawstwie francuskim i dotyczyło robót publicznych. Była ona wówczas umową administracyjną, w której państwo, ograniczając swój monopol w zakresie za-dań administracyjnych w obszarze działalności gospodarczej, przekazywało część swoich kompetencji podmiotom prywat-nym. W ten sposób otrzymywały one uprawnienia władcze organów państwowych w zakresie objętym koncesją, a ich działalność na tym polu podlegała kontroli sądów admini-stracyjnych. Tak więc koncesja ta była specyficzną formą ad-ministracji publicznej.

W systemie prawnym Niemiec koncesja wydawana jest jako decyzja administracyjna, na podstawie której organ pań-stwa wyraża przedsiębiorcy zgodę na podejmowanie dzia-łań w sferze pozostającej dotychczas jako monopol państwa. Od 1925 roku w ustawodawstwie niemieckim w prawie ad-ministracyjnym pojawiła się możliwość zawierania umów przy udzielaniu koncesji w zakresie gospodarki komunalnej.

254 M. Zdyb, Prawo działalności gospodarczej, Kraków 2000, s. 121.


134

Na przykład, korzystanie z dróg i wód publicznych przez przedsiębiorcę było możliwe w drodze zawarcia umowy z organem państwowym, który występował jako reprezentant własności państwa. Ale w dalszym ciągu przed podpisaniem takiego kontraktu przedsiębiorca musiał wcześniej otrzymać decyzję administracyjną – pozwolenie na korzystanie z tych urządzeń publicznych.

Duży wpływ na rozwiązania przyjęte w prawie europej-skim miały także regulacje amerykańskie, w którym koncep-cja koncesji polega na zawieraniu umowy pomiędzy organem państwowym, a podmiotem prywatnym. Obecnie najczęściej mamy do czynienia z koncesjami udzielanymi na poziomie lokalnym i określającymi zarówno uprawnienia przedsię-biorcy, jak i jego obowiązki, które dotyczą także kształtowa-nia poziomu cen, a więc są poważną ingerencją w wolność prowadzonej działalności gospodarczej. Ostatnio na rynku amerykańskim obserwuje się zastępowanie klasycznej kon-cesji zawieraniem kontraktów pomiędzy władzą lokalną, a podmiotami prywatnymi. Nadzór nad przestrzeganiem jej warunków i zapisów powierzany jest specjalnym komisjom działającym przy tych organach władzy.

W prawie polskim kwestie związane z obowiązkiem uzy-skiwania koncesji przed rozpoczęciem reglamentowanej przez państwo działalności są obecnie określone w ustawie z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej255. Art. 46. ust. 1 pkt 4 cyt. ustawy stanowi, że uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia. Udzielanie, zmiana i cofnięcie konce-sji lub ograniczenie jej zakresu należy do ministra właściwego ze względu na przedmiot działalności gospodarczej wymaga-

255 Dz.U. 2004 Nr 173 poz. 1807.

135


jącej uzyskania koncesji, a więc w przypadku usług ochrony osób i mienia do ministra spraw wewnętrznych256.

Art. 17 ust. 1 ustawy o ochronie osób i mienia przewidu-je, że koncesję wydaje się na wniosek: – przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on wpi-

sany na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fi-zycznej lub kwalifikowanych pracowników zabezpiecze-nia technicznego;

– przedsiębiorcy innego niż osoba fizyczna, jeżeli na listę kwa-lifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub kwalifi-kowanych pracowników zabezpieczenia technicznego jest wpisana co najmniej jedna osoba będąca wspólnikiem spół-ki jawnej lub komandytowej, członkiem organu zarządza-jącego, prokurentem lub pełnomocnikiem ustanowionym przez przedsiębiorcę do kierowania działalnością określoną w koncesji, a pozostałe osoby uprawnione do reprezentacji przedsiębiorcy nie były karane za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe.

Do wniosku należy dołączyć oryginały dokumentów w for-mie poświadczonej kopii lub poświadczonego tłumaczenia.

Wniosek o udzielenie koncesji powinien zawierać: – nazwę firmy przedsiębiorcy;– oznaczenie jego siedziby i adresu lub adresu zamieszkania;– numer w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze

Sądowym albo informację o wpisie do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oraz numer iden-tyfikacji podatkowej (NIP);

– określenie zakresu i form wykonywanej działalności gospo-darczej, na którą ma być udzielona koncesja;

256 Z. Leoński, Ustawa o działalności gospodarczej. Komentarz, Warsza-wa 1989, s. 32.


136

– datę rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej objętej koncesją;

– adresy miejsc wykonywania działalności gospodarczej ob-jętej wnioskiem, w tym przechowywania dokumentacji, o której mowa w art. 19 ust. 1 pkt 2 i 3;

– dane przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, osób upraw-nionych lub wchodzących w skład organu uprawnionego do reprezentowania przedsiębiorcy, prokurentów oraz peł-nomocnika ustanowionego w celu kierowania działalnością określoną w koncesji (dane te winny zawierać: imię i na-zwisko, datę i miejsce urodzenia, obywatelstwo, numer PE-SEL o ile został nadany, serię i numer paszportu albo in-nego dokumentu stwierdzającego tożsamość oraz adresy zamieszkania tych osób na pobyt stały i czasowy; informa-cję o wpisie na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub kwalifikowanych pracowników zabezpieczenia tech-nicznego;

– Do wniosku przedsiębiorca dołącza też informacje o posia-danych koncesjach, zezwoleniach lub wpisach do rejestru działalności regulowanej oraz zaświadczenie albo oświad-czenie o niezaleganiu z wpłatami należności budżetowych. Takie oświadczenie składa się pod rygorem odpowiedzial-ności karnej za składanie fałszywych zeznań257.

Aby wniosek był kompletny należy dołączyć do niego na-stępujące dokumenty: – zaświadczenie o wpisie na listę kwalifikowanych pracowni-

ków ochrony fizycznej lub kwalifikowanych pracowników zabezpieczenia technicznego;

– oświadczenie o niekaralności przedsiębiorcy oraz osób, o których mowa w art. 17 ust. 3 pkt 6 cyt. ustawy, obywate-

257 C. Kosikowski, Koncesje i zezwolenia na działalność gospodarczą, War-szawa 2002, s. 64‒65; Por.: C. Kosikowski, Koncesje w prawie polskim, Kraków 1996.

137


li państw członkowskich Unii Europejskiej, państw człon-kowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodar-czym oraz obywateli państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, które mogą ko-rzystać ze swobody przedsiębiorczości na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi;

– listę udziałowców lub akcjonariuszy, posiadających co naj-mniej 50% udziałów lub akcji (dotyczy przedsiębiorcy inne-go niż osoba fizyczna).

Organ koncesyjny może odmówić udzielenia koncesji lub ograniczyć jej zakres w stosunku do wniosku o udzielenie koncesji albo odmówić zmiany koncesji w przypadku, gdy:– przedsiębiorca nie spełnia określonych w ustawie warun-

ków wykonywania działalności objętej koncesją;– ze względu na zagrożenie obronności i bezpieczeństwa pań-

stwa oraz bezpieczeństwa lub dóbr osobistych obywateli;– przedsiębiorcy, któremu w ciągu ostatnich trzech lat cofnię-

to koncesję na działalność określoną ustawą z przyczyn wy-mienionych w art. 22 ust. 1 pkt1, ust. 2 i 3 cyt. ustawy, lub przedsiębiorcę reprezentuje osoba, która była osobą upraw-nioną do reprezentowania innego przedsiębiorcy lub była jej pełnomocnikiem ustanowionym do kierowania działal-nością określoną w koncesji, a jej działalność spowodowała wydanie decyzji cofającej koncesję temu przedsiębiorcy;

– przedsiębiorcy, którego w ciągu ostatnich trzech lat wykre-ślono z rejestru działalności regulowanej z powodu złożenia oświadczenia niezgodnego ze stanem faktycznym;

– gdy w stosunku do przedsiębiorcy otwarto likwidację albo ogłoszono upadłość.


138

Reasumując, Minister Spraw Wewnętrznych i Administra-cji wydaje koncesję na wniosek osoby zainteresowanej prowa-dzeniem działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia, gdy wnioskodawca spełnia wszystkie warunki objęte koncesjonowaniem258. Zgodnie z zasadą wolności gospodarczej, nie ma ograniczeń, co do typu przedsiębiorcy, który wnioskuje o koncesję działalności gospodarczej w zakresie osób i mienia. Wnioskodawcą w tej mierze może być przedsiębiorca będący osobą fizyczną, jeśli ma licencję drugiego stopnia pracownika ochrony fizycznej, bądź pracownika zabezpieczenia technicz-nego, jak również przedsiębiorca inny niż osoba fizyczna, jeżeli licencję, o której była mowa, ma co najmniej jedna osoba będą-ca wspólnikiem spółki osobowej.

Zgodnie z zasadą wolności gospodarczej działalność w zakresie ochrony osób i mienia mogą prowadzić również spółki prawa handlowego oraz spółdzielnie.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji określa w rozporządzeniu rodzaje dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o udzielenie koncesji w zakresie świadcze-nia usług ochrony osób i mienia259.

Przedsiębiorca prowadzący działalność koncesjono-waną w zakresie ochrony osób i mienia jest zobowiąza-ny, m.in. do złożenia informacji o podjęciu działalności go-

258 Wyrok NSA z dnia 14 grudnia 1994 r., który zawiera stwierdzenie, że organ koncesyjny jest uprawniony do badania wymogów niezbęd-nych do uzyskania koncesji przez przedsiębiorcę.

259 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 maja 1998 r. w sprawie rodzajów dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o udzielenie koncesji na prowadzenie działal-ności gospodarczej w zakresie osób i mienia, Dz. U Nr 69, poz. 457; Por.: G. Gozdór, Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz, Warsza-wa 2005, s. 102; Ed. Ura, Prawne zagadnienia ochrony osób i mienia, Rzeszów 1998.

139


spodarczej, prowadzenia i przechowywania dokumentów związanych z działalnością przedsiębiorcy, spełnienia przez przedsiębiorcę niebędącego osobą fizyczną określonych wy-mogów w zakresie licencji260.

Elementem wpływającym pozytywnie na treść ustawy jest to, że pracodawca określa wymogi formalne koncesji261.

Ustawa o ochronie osób imienia stawia przed przed-siębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą w tym obszarze szereg obowiązków. Jednym z nich jest wymóg za-chowywania formy pisemnej umów zawieranych ze zlecenio-dawcami. Muszą też przechowywać te umowy orazi dotyczącą ich dokumentację. Jednocześnie mają obowiązek przedsta-wiania jej do wglądu na każde żądanie organu uprawnionego do prowadzenia kontroli. Aby nie stracić koncesji przedsię-biorcy inni niż osoba fizyczna, muszą przez cały czas speł-niać w sposób nieprzerwany wymogi dotyczące wpisu na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub kwalifi-kowanych pracowników zabezpieczenia technicznego osoby będącej wspólnikiem spółki jawnej lub komandytowej człon-

260 Art. 19 ust. 1 ustawy o ochronie osób i mienia Dz. U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221, z późn. zm.

261 Ibidem art. 18 ust. 1:”1) firmę przedsiębiorcy, oznaczenie jego siedziby i adresu albo adresu zamieszkania; 1a) numer w rejestrze przedsiębiorców albo ewidencji działalności go-spodarczej oraz numer identyfikacji podatkowej (NIP); 2) imiona i nazwiska wspólników lub członków zarządu, prokurentów oraz pełnomocników w razie ich ustanowienia, ze wskazaniem osób posiadających licencję drugiego stopnia; 3) określenie zakresu działalności gospodarczej i formy usług; 4) wskazanie miejsca wykonywania działalności gospodarczej; 5) określenie czasu jej ważności; 6) określenie obszaru wykonywania działalności gospodarczej w za-kresie ochrony osób i mienia oraz datę jej rozpoczęcia.”


140

kiem organu zarządzającego, prokurentem lub pełnomoc-nikiem ustanowionym przez przedsiębiorcę do kierowania działalnością określoną w koncesji. Natomiast pozostałe oso-by uprawnione do reprezentacji przedsiębiorcy nie mogą być karane za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe. Przedsiębiorca ma także obowiązek wykonywać bieżący nadzór nad realizacją zadań ochrony przez podle-głych sobie pracowników. Do niego też należy weryfikowanie kwestii karalności pracowników ochrony, a jeśli nie jest osobą fizyczną musi także sprawdzać karalność osób wskazanych w art. 17 ust. 1 pkt 2.

Przedsiębiorca prowadzi także dokumentację zawierają-cą wykaz pracowników ochrony, w którym muszą się znaleźć następujące dane: imię i nazwisko, data i miejsce urodzenia, adres zamieszkania lub pobytu czasowego, numer PESEL, a w przypadku jego nienadania osobie posiadającej obywa-telstwo innego państwa, serię i numer paszportu lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość, datę wpisu na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub kwa-lifikowanych pracowników zabezpieczenia technicznego ze wskazaniem organu, który dokonał tego wpisu. W wykazie winien się także znajdować numer legitymacji osoby dopusz-czonej do posiadania broni, data zawarcia z pracownikiem ochrony umowy oraz data jej ewentualnego rozwiązania. Po-nadto muszą tam być zamieszczone daty szkoleń i kursów wy-maganych do uzyskania wpisu na listę kwalifikowanych pra-cowników ochrony oraz obowiązkowego przeprowadzanego co pięć lat szkolenia, które obejmuje przygotowanie teoretycz-ne i praktyczne w zakresie wyszkolenia strzeleckiego, samo-obrony, technik interwencyjnych oraz znajomości przepisów prawa związanych z wykonywaniem zadań w ochronie osób i mienia. Wykaz uwzględnia również daty przeprowadzonych

141


przez przedsiębiorcę sprawdzeń karalności zatrudnionych przez niego pracowników ochrony. Dokumentacja ta musi być przechowywana przez okres 5 lat od daty zakończenia działalności gospodarczej. Natomiast dokumentacja dotyczą-ca prowadzonych usług ochrony osób i mienia, do pięciu lat od daty wygaśnięcia umowy zlecenia.

Kolenym ważnym obowiązkiem przedsiębiorca prowadzą-cego działalność gospodarczą w zakresie ochrony osób i mie-nia jest oznaczenie pracowników ochrony w sposób jednolity, a jednocześnie umożliwiający identyfikację zarówno ich jak i samego podmiotu zatrudniającego. Trzeba przy tym pamię-tać, że pracownik ochrony nosi przydzieloną broń palną tylko wtedy, gdy występuje w umundurowaniu lub ubiorze używa-nym przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną.

Do obowiązku właściciela firmy ochrony osób i mienia należy takżę wystawianie pracownikowi ochrony legitymacji kwalifikowanego pracownika ochrony fizycznej, lub kwalifi-kowanego pracownika zabezpieczenia technicznego. Ważne jest by zrobił to jeszcze przed dopuszczeniem go do wykony-wania zadań związanych z ochroną osób i mienia. Oczywiście uprawnieni do posiadania takich legitymacji są wyłącznie ci pracownicy, którzy zostali wpisani na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub kwalifikowanych pra-cowników zabezpieczenia technicznego.

Przedsiębiorca prowadzący firmę ochrony osób i mie-nia musi obligatoryjnie ubezpieczyć ją od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku ze świadczeniem usług ochronnych.

O spełnianiu wszystkich wskazanych wyżej obowiązków przedsiębiorca musi stale pamiętać, tak by nie stracić posia-danej koncesji na wykonywanie usług w zakresie ochrony osób i mienia. Organ koncesyjny cofa, w formie decyzji ad-


142

ministracyjnej taką koncesję jeśli wydane zostało prawomoc-ne orzeczenie zakazujące przedsiębiorcy wykonywania dzia-łalności gospodarczej objętej koncesją lub gdy przedsiębiorca nie podjął w wyznaczonym terminie działalności objętej kon-cesją mimo wezwania organu koncesyjnego lub też trwale za-przestał wykonywania takiej działalności.

Organ koncesyjny cofa koncesję albo zmienia jej zakres jeżeli przedsiębiorca w wyznaczonym terminie nie usunął stanu faktycznego lub prawnego niezgodnego z warunkami określonymi w koncesji lub z przepisami regulującymi dzia-łalność objętą tą koncesją. Dzieje się tak również gdy przed-siębiorca rażąco narusza warunki określone w koncesji lub inne określone przepisami prawa. warunki wykonywania koncesjonowanej działalności gospodarczej.

Organ koncesyjny może cofnąć koncesję albo zmienić jej zakres jeśli podyktowane to jest zagrożeniem obronności i bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa obywateli albo zagrożeniem porządku publicznego. Może tego również do-konać jeśli przedsiębiorca nie poinformował organu konce-syjnego o zmianie danych określonych w koncesji w terminie 14 dni od dnia ich powstania. Chodzi tu o takie dane jak:– firma przedsiębiorcy, jego siedziba i adres albo adres za-

mieszkania;– numer w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze

Sądowym albo informacja o wpisie do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oraz numer iden-tyfi kacji podatkowej (NIP);

– imiona i nazwiska wspólników lub członków zarządu, pro-kurentów oraz pełnomocników w razie ich ustanowienia, ze wskazaniem osób wpisanych na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub kwalifikowanych pra-cowników zabezpieczenia technicznego;

143


– wskazanie miejsca wykonywania działalności gospodarczej. Organ koncesyjny może cofnąć koncesję, albo dokonać

zmiany jej zakresu także z uwagi na ogłoszenie upadłości lub likwidacji przedsiębiorcy. Powodem może też być dopuszcze-nie przez właściciela firmy do wykonywania zadań kwalifiko-wanego pracownika ochrony fizycznej lub kwalifikowanego pracownika zabezpieczenia technicznego osoby nie wpisanej na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub kwalifikowanych pracowników zabezpieczenia technicznego.

W tym miejscu pracy warto zaznaczyć, iż ustawa o ochro-nie osób i mienia nie reguluje kwestii dotyczących ponow-nego ubiegania się o udzielenie koncesji w zakresie ochrony osób i mienia, jednak z godnie z art. 22 ust. 1 pkt 1, ust. 2 pkt 1, 2 cytowanej ustawy mówi, że o ponowne ubieganie się o udzie-lenia koncesji w tym samym zakresie można ubiegać się nie wcześniej niż po upływie trzech lat od dnia wydania decyzji o cofnięciu koncesji262. Wobec tego zapisu i całej ustawy lex generalis stanowa Ustawa o swobodzie działalności gospodar-czej. We wszystkich sprawach tyczących się koncesjonowania w zakresie ochrony osób i mienia, np. przepisy dotyczące po-nownego udzielenia koncesji, wniosku koncesji itp. itd. stosu-je się przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Organ koncesyjny ma także prawo dokonywania kontroli działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę w zakresie usług ochrony osób i mienia. W tym celu może powołać na czas trwania takiej kontroli zespół kontrolny. Może on być złożony z przedstawicieli ministra właściwego do spraw wewnętrznych, Ministra Obrony Narodowej, Ko-mendanta Głównego Policji, Komendanta Głównego Straży Granicznej lub Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego.

262 W. J. Katner, Prawo działalności gospodarczej. Komentarz. Orzecznic-two. Piśmiennictwo, Warszawa 2003, s. 122.


144

Przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie ochrony osób imienia może być kontrolowany przez organ koncesyjny w obszarze zgodności wykonywanej działalności z udzieloną koncesją oraz przestrzegania warun-ków wykonywania tej działalności. Przedmiotem kontroli może też być sprawdzenie czy działalność firmy nie stwarza-nia zagrożenia dla obronności, bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego. Może też być podyktowana ochroną bezpieczeństwa lub dóbr osobistych innych osób. Osoby, któ-re zostały powołane w skład zespołu kontrolnego mają prawo do wstępu na teren nieruchomości, obiektu, lokalu lub tych ich części, w których jest wykonywana działalność gospo-darcza objęta koncesją. Kontrola może się odbywać w dniach i w godzinach, w których ta działalność jest lub powinna być wykonywana. Kontrolerzy mają mieć zapewniony swobodny wstępu na teren chronionych obszarów i obiektów, a także in-nych miejsc, w których jest prowadzona ochrona w ramach wykonywanej działalności gospodarczej. Mogą też żądać ust-nych lub pisemnych wyjaśnień, okazywania dokumentów lub innych nośników informacji oraz udostępnienia danych i przedmiotów mających związek z przedmiotem kontroli. Mają prawo legitymować pracowników ochrony w celu usta-lenia lub potwierdzenia ich tożsamości.

Po zakończeniu działań kontrolnych zespół kontrolny przygotowuje dokument, w którym zamieszcza wyniki swo-ich ustaleń oraz wnioski i zalecenia pokontrolne. Na tej pod-stawie organ koncesyjny może wezwać przedsiębiorcę do usu-nięcia stwierdzonych uchybień w wykonywanej działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia. Wska-zuje także termin do ich usunięcia.

Organ koncesyjny może także występować do sądów, prokuratury, Policji, Straży Granicznej oraz organów admini-

145


stracji publicznej o przekazanie informacji, materiałów i da-nych istotnych z punktu widzenia prowadzonego postępowa-nia administracyjnego lub wyjaśniającego ukierunkowanego na ustalenie, czy działalność firmy ochrony osób i mienia, wobec której toczy się takie postępowanie, narusza w sposób rażący warunki jakie zostały określone w koncesji lub inne wymogi wykonywania koncesjonowanej działalności gospo-darczej. Oczywiście chodzi tu wyłącznie o te warunki, które zostały określone unormowaniami prawnymi. Może też cho-dzić o sprawdzenie czy działalność danego przedsiębiorcy nie stanowi zagrożenia dla obronności i bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa obywateli.

Kontrola działalności gospodarczej przedsiębiorców prze-prowadzana jest na zasadach określonych w Ustawie o swo-bodzie działalności gospodarczej. Kontrolę prowadzi osoba reprezentująca Ministra Sprawa Wewnętrznych, z reguły jest to pracownik Departamentu Zezwoleń i Koncesji MSW. Mi-nister Sprawa Wewnętrznych może upoważnić do takiej kon-troli Komendanta Głównego Policji i Komendanta Głównego Straży Granicznej. Organy te mają prawo cedować otrzymane upoważnienia odpowiednio na komendanta wojewódzkiego Policji lub komendanta oddziału Straży Granicznej. Organ koncesyjny może także upoważnić do kontroli inny organ państwowy wyspecjalizowany w kontroli danego rodzaju działalności. Może to być np. Najwyższa Izba Kontroli.

Organy kontroli zawiadamiają przedsiębiorcę o zamia-rze wszczęcia kontroli. Zawiadomienia tego nie dokonuje się, w przypadku gdy:– przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziała-

nia popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdzia-łania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;


146

– przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego;

– przedsiębiorca nie ma adresu zamieszkania lub adresu sie-dziby lub doręczanie pism na podane adresy było bezsku-teczne lub utrudnione.

Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli zawiera oznaczenie organu, datę i miejsce wystawienia, oznaczenie przedsiębiorcy, wskazanie zakresu przedmiotowego kontroli, podpis osoby upoważnionej do zawiadomienia.

Czynności kontrolne mogą być wykonywane przez pra-cowników organów kontroli po okazaniu przedsiębiorcy, albo osobie przez niego upoważnionej, legitymacji służbowej upo-ważniającej do wykonywania takich czynności oraz po dorę-czeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Upoważ-nienie to zawiera co najmniej:– wskazanie podstawy prawnej;– oznaczenie organu kontroli;– datę i miejsce wystawienia;– imię i nazwisko pracownika organu kontroli uprawnionego

do wykonania kontroli oraz numer jego legitymacji służbowej;– oznaczenie przedsiębiorcy objętego kontrolą;– określenie zakresu przedmiotowego kontroli;– wskazanie daty rozpoczęcia i przewidywanego terminu za-

kończenia kontroli;– podpis osoby udzielającej upoważnienia z podaniem zaj-

mowanego stanowiska lub funkcji;– pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego przed-

siębiorcy.Kontrolę przeprowadza się w siedzibie kontrolowane-

go lub w miejscu wykonywania działalności gospodarczej oraz w godzinach pracy lub w czasie faktycznego wykonywa-nia działalności gospodarczej przez kontrolowanego. Zakres

147


kontroli nie może wykraczać poza zakres wskazany w upo-ważnieniu. Czynności kontrolnych dokonuje się w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej. W razie nieobecności kontrolowanego przedsiębiorcy, lub osoby przez niego upoważnionej, czynności kontrolne mogą być wszczęte po okazaniu legitymacji służbowej pracownikowi kontrolowa-nego lub w obecności przywołanego świadka, którym powinien być funkcjonariusz publiczny, niebędący jednak pracownikiem organu przeprowadzającego kontrolę. Upoważnienie do kon-troli daje kontrolującym prawo wstępu na teren nieruchomo-ści, lokalu gdzie przedsiębiorca prowadzi swoją działalność gospodarczą oraz żądania od niego wyjaśnień zarówno w for-mie ustnej jak i pisemnej. Mogą także żądać udostępnienia im dokumentów, nośników informacji oraz danych związanych z zakresem prowadzonych czynności kontrolnych.

Sposób realizacji obowiązku kontroli i nadzoru nad fir-mami ochrony osób przez Ministra Spraw Wewnętrznych zbadała Najwyższa Izba Kontroli. Sprawdzeniu uległ okres od stycznia 2009 roku do grudnia 2011 roku. Wyniki prze-prowadzonego badania podsumował w swoim wystąpieniu podczas posiedzenia Komisji Spraw Wewnętrznych, pełnią-cy obowiązki dyrektora Departamentu Porządku i Bezpie-czeństwa Wewnętrznego Najwyższej Izby Kontroli Marek Bieńkowski263. Z jego wypowiedzi jasno wynika, że kontrole prowadzone są wyjątkowo rzadko, a powodem tego jest szczu-płość personelu odpowiadającego za to tak ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa zagadnienie. Drugi ważny element wskazany przez NIK dotyczy braku systemu informa-tycznego, który zapewniałby szybki dostęp do informacji do-tyczących podmiotów, które uzyskały koncesję na prowadze-

263 Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Spraw Wewnętrznych (nr 87) 23 maja 2013 r.


148

nie działalności w obszarze ochrony osób i mienia. Obecnie nie ma w państwie takiego nowoczesnego systemu ewidencji. Dużo poważniejszym problemem był jednak brak obowiązku przekazywania przez organy państwowe informacji o stwier-dzonych przez nie nieprawidłowościach, mogących skutko-wać cofnięciem koncesji. Organy te, jeśli w ogóle informowa-ły o takich faktach, to czyniły to bardzo opieszale. Minister Spraw Wewnętrznych, odpowiadając na raport pokontrolny NIK zadeklarował podjęcie działań mających usprawnić spra-wowany przez niego nadzór nad firmami ochrony osób i mie-nia. Trzeba jednak zauważyć, że w okresie trzech lat, które były przedmiotem kontroli NIK, jej inspektorzy ujawnili zaledwie jedną sprawę, którą zakwestionowali jako przeprowadzoną wbrew procedurom prawnym. Najpoważniejszą stwierdzoną nieprawidłowością było dokonanie przez Ministra Spraw We-wnętrznych zmiany w koncesji wydanej osobie fizycznej po-przez wpisanie pełnomocnika tej osoby, mimo że miała ona prawomocnie zawieszoną licencję.

Z pewnością wzmocnienia kadrowego wymaga pion od-powiadający w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych za to za-gadnienie. Winien on także otrzymać odpowiednie narzędzia informatyczne i wsparcie ze strony innych organów państwa. Jak wynika z powyższego – konieczne są tu wspólne, syste-mowe działania, prowadzone tak, by problem nadzoru nad prywatnym sektorem ochrony nie był pozostawiony jedynie Ministrowi Spraw Wewnętrznych. Państwo, cedując na ko-mercyjne podmioty część swoich uprawnień w tak ważnym segmencie aktywności, jakim jest bezpieczeństwo, musi za-pewnić sobie efektywny i stały nadzór nad tym, w jaki sposób uprawnienia te są realizowane. Dotychczas nadzór ten nie był wystarczający. Zmiany w Ustawie o ochronie osób i mienia wprowadziły do postępowania w sprawie udzielenia koncesji

149


nowe rozwiązanie przewidziane w art. 24a. Zgodnie z tym za-pisem organ koncesyjny może zwracać się do sądów, proku-ratury, Policji, Straży Granicznej oraz organów administracji publicznej o przekazanie informacji, materiałów i danych bę-dących w ich posiadaniu, istotnych dla prowadzonego postę-powania administracyjnego.

Pytania kontrolne:

1. Jak rozumiał pojęcie działalności gospodarcze:– Oskar Lange,– C. Kosikowski,– W. Smid,– A. Włodyka.

2. Omów definicję działalności gospodarczej określoną w Ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

3. Podaj atrybuty jakimi cechuje się przedsiębiorca.4. Jaki był cel utworzenia Krajowego Rejestru Sadowego?5. Omów historyczny rozwój działalności koncesjonowanej.6. Kto ma prawo wystąpienia z wnioskiem o wydanie koncesji

na usługi ochrony osób i mienia?7. Co powinien zawierać wniosek o udzielenie koncesji

na usługi ochrony osób i mienia?8. Jakie dokumenty należy dołączyć do wniosku o udzielenie

koncesji na usługi ochrony osób i mienia? 9. W jakich przypadkach organ koncesyjny może odmówić

udzielenia koncesji lub ograniczyć jej zakres w stosunku do wniosku o udzielenie koncesji albo odmówić zmia-ny koncesji?

10. Omów obowiązki jakie Ustawa o ochronie osób imienia stawia przed przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą w obszarze ochrony osób i mienia.


150

11. Przedstaw jaką dokumentację jest zobowiązany prowadzić przedsiębiorca świadczący usługi ochrony osób imienia.

12. Kiedy organ koncesyjny cofa koncesję na prowadzenie usług ochrony osób i mienia?

13. W jakich sytuacjach organ koncesyjny może cofnąć kon-cesję, albo dokonać zmiany jej zakresu?

14. Podaj kto może wchodzić w skład zespołu kontrolnego powoływanego przez organ koncesyjny.

15. Jakie uprawnienia przysługują członkom zespołu zespołu kontrolnego powoływanego przez organ koncesyjny?

Rozdział 6. Realizacja zadań ochronnych

Przez ochronę osób należy rozumieć działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej. Natomiast ochrona mienia to działania zapobiegają-ce przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody wynikającej z tych zda-rzeń oraz niedopuszczające do wstępu osób nieuprawnionych na teren chroniony. W myśl ustawy, ochrona osób i mienia re-alizowana jest w formie bezpośredniej ochrony fizycznej, która może mieć charakter stały lub doraźny264. Może polegać na sta-łym dozorze sygnałów przesyłanych, gromadzonych i przetwa-rzanych w elektronicznych urządzeniach i systemach alarmo-wych bądź na konwojowaniu wartości pieniężnych oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych. Może być realizowana także poprzez zabezpieczenia techniczne, polega-jące na montażu elektronicznych urządzeń i systemów alarmo-wych, sygnalizujących zagrożenie chronionych osób i mienia,

264 T. Hanausek, Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz, Toruń 1998, s. 12‒14.


152

oraz eksploatacji, konserwacji i naprawach w miejscach ich za-instalowania. Za ten rodzaj zabezpieczenia uznano także mon-taż urządzeń i środków mechanicznego zabezpieczenia oraz ich eksploatację, konserwację, naprawę i awaryjne otwieranie w miejscach zainstalowania265.

Ochrona stała, to taka ochrona fizyczna dóbr czy wartości, która prowadzona jest w sposób ciągły, bez przerwy w miej-scu i w sposób uprzednio zaplanowany poprzez przygotowa-nie planu ochrony. Ochrona doraźna różni się od stałej tym, że realizowana jest w sposób tymczasowy i natychmiastowy, jeśli wynika to z wystąpienia określonego zagrożenia. Bez-pośrednią ochroną fizyczną będzie więc monitoring, który w praktyce sprowadza się do powiadomienia dyżurnego stacji dozoru o zdarzeniu przestępczym lub o naruszeniu obsza-ru chronionego na danym terenie. Powiadomienie to może mieć charakter automatyczny poprzez wzbudzenie naruszo-nych czujek antywłamaniowych lub może zostać wykonane poprzez wciśnięcie przycisku antynapadowego stacjonar-nego bądź mobilnego, w tzw. pilocie. Może też sprowadzać się do wykonania połączenia telefonicznego z informacją o występującym zagrożeniu. Wcześniej ta forma sprawowania ochrony była uznawana za element zabezpieczenia technicz-nego. Bez wątpienia jest to forma wiążąca ochronę fizyczną z zabezpieczeniem technicznym i intuicyjne traktowana jest jako stojąca de facto na pograniczu tych dwóch komplemen-tarnych w stosunku do siebie form.

Drugą formą ochrony fizycznej, wyodrębnioną ustawowo ze względu na specyfikę działań ochronnych, jest konwojo-

265 T. Nowicki, Ochrona osób i mienia, Toruń 1999, s. 135; Por.: K. Wiłun, Ochrona osób i mienia. Organizacja i przygotowanie specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych do działań w systemie obronności państwa, Bielsko-Biała 2005, s. 10.

153


wanie wartości pieniężnych oraz innych przedmiotów warto-ściowych lub niebezpiecznych.

Wykonywanie czynności związanych z bezpośrednią ochroną fizyczną obszarów, obiektów i urządzeń powierzono specjalistycznym uzbrojonym formacjom ochronnym, to jest wewnętrznej służbie ochrony, składającej się z uzbrojonych i umundurowanych zespołów pracowników przedsiębiorstw lub jednostek organizacyjnych, specjalnie powołanych do ochrony fizycznej własnych lub będących w ich dyspozycji obszarów, obiektów czy urządzeń albo przedsiębiorcom, któ-rzy uzyskali koncesję do prowadzenia działalności gospodar-czej w zakresie ochrony osób i mienia, mającym pozwolenie na broń na okaziciela lub przedsiębiorcom, którzy uzyskali taką koncesję bez przyznania im pozwolenia na broń. Usta-wodawca dokonał dychotomicznego podziału zabezpieczeń technicznych na urządzenia elektroniczne i systemy alar-mowe oraz urządzenia mechaniczne. Te pierwsze to głównie systemy antywłamaniowe i antynapadowe oraz telewizyjne systemy nadzoru, systemy sterujące dostępem, systemy trans-mitujące sygnały alarmowe, samochodowe systemy alarmowe, mieszane oraz zintegrowane systemy alarmowe. W polskim prawie nie ma odrębnych norm, które precyzyjne określałyby jakie urządzenia należy zaliczyć do mechanicznych. Tę kwa-lifikację pozostawiono praktyce, która zwykła uznawać za nie przegrody budowlane, sejfy, szafy, kasety, pojemniki, teczki, zamki, blokady, kraty czy szyby. Podstawową funkcją tech-niczną środków ochrony mienia jest utrudnianie osiągnięcia przestępczego celu, którym z reguły jest zabór mienia. Tak na-prawdę mają one uniemożliwić lub wydłużyć w czasie dostęp do dozorowanych dóbr i przekazać informację o naruszeniu obszaru chronionego.


154

Obszary, obiekty, urządzenia i transporty podlegające obowiązkowej ochronie

W zakresie obronności państwa, do obszarów, obiektów, urządzeń i transportów podlegających obowiązkowej ochro-nie należą w szczególności zakłady produkcji specjalnej oraz zakłady, w których prowadzone są prace naukowo-badaw-cze lub konstruktorskie w zakresie takiej właśnie produkcji, zakłady produkujące, remontujące i magazynujące uzbro-jenie, urządzenia i sprzęt wojskowy, magazyny rezerw stra-tegicznych266. W zakresie ochrony interesu gospodarczego państwa są to w szczególności zakłady mające bezpośredni związek z wydobyciem surowców mineralnych o strategicz-nym znaczeniu dla państwa, porty morskie i lotnicze, banki i przedsiębiorstwa wytwarzające, przechowujące bądź trans-portujące wartości pieniężne w znacznych ilościach. W ob-szarze istotnym dla bezpieczeństwa publicznego za takowe uznano w szczególności zakłady, obiekty i urządzenia mające istotne znaczenie dla funkcjonowania aglomeracji miejskich, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagro-żenie dla życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, a zwłaszcza elektrownie i ciepłownie, ujęcia wody, wodociągi i oczysz-czalnie ścieków. Są to również zakłady stosujące, produkują-ce lub magazynujące w znacznych ilościach materiały jądro-we, źródła i odpady promieniotwórcze, materiały toksyczne, odurzające, wybuchowe bądź chemiczne o dużej podatności pożarowej lub wybuchowej, a także rurociągi paliwowe, linie energetyczne i telekomunikacyjne, zapory wodne i śluzy oraz inne urządzenia znajdujące się w otwartym terenie, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla

266 Art. 15 Ustawy z dnia 29 października 2010 r. o rezerwach strategicz-nych, Dz. U. Nr 229, poz. 1496.

155


życia lub zdrowia ludzi, środowiska albo spowodować poważ-ne straty materialne267.

Biorąc pod uwagę kryterium ochrony innych niż wska-zane wyżej ważnych interesów państwa, są to w szczególności zakłady o unikalnej produkcji gospodarczej, obiekty i urzą-dzenia telekomunikacyjne, pocztowe oraz telewizyjne i radio-we, muzea i inne obiekty, w których zgromadzone są dobra kultury narodowej oraz archiwa państwowe.

Szczegółowe wykazy obszarów, obiektów i urządzeń, o których mowa w art. 5 ust. 2 ustawy o ochronie osób i mie-nia sporządzają: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Kra-jowa Rada Radiofonii i Telewizji, ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie w stosunku do podle-głych, podporządkowanych lub nadzorowanych jednostek organizacyjnych. Umieszczenie w wykazie określonego ob-szaru, obiektu lub urządzenia następuje zawsze w drodze decyzji administracyjnej. Wykazy te wskazane wyżej orga-ny przesyłają do właściwych terytorialnie wojewodów oraz na bieżąco dokonują ich aktualizacji. Wojewodowie, zgodnie ze swoją właściwością terytorialną, prowadzą ewidencję ob-szarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie. Ma ona charakter poufny, ale informacja, że dany obszar, obiekt lub urządzenie podlega obowiązkowej ochro-nie ma status całkowitej jawności. Wojewodowie mogą w pro-wadzonej przez siebie ewidencji umieścić także znajdujące się na terenie województwa obszary, obiekty i urządzenia innych podmiotów niż te, które w sposób bezpośredni zostały wska-zane w cyt. ustawie.

Jak zauważono wcześniej, obowiązkowej ochronie w określonych sytuacjach podlega także transport. Za taki właśnie, wymagający obligatoryjnej ochrony, ustawodawca

267 Por.: K. Horak, The New Bodyguard, Natley Hall, United Kingdom 2012.


156

uznał transport broni, amunicji, materiałów wybuchowych, uzbrojenia, urządzeń i sprzętu wojskowego wysyłany z obsza-rów i obiektów podlegających obowiązkowej ochronie.

Obszary, obiekty, urządzenia i transporty ważne dla obronności, interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa podlegają obowiązkowej ochronie przez specjalistyczne uzbrojone for-macje ochronne lub odpowiednie zabezpieczenie technicz-ne. W toku badań ustalono, że rozwiązaniem optymalnym i najczęściej stosowanym w praktyce jest jednoczesne stoso-wanie obu wskazanych wyżej form ochrony268. Tak szczegól-ne – narzucone przez ustawodawcę – rozwiązania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa obiektom podlegającym obo-wiązkowej ochronie, a zwłaszcza wymóg dotyczący uzbroje-nia, mają swoje uzasadnienie zwłaszcza w sytuacji zagroże-nia terrorystycznego. Terroryzm jest bowiem immanentną cechą współczesnej cywilizacji. Zamachy terrorystyczne, w których ginie wiele ofiar, często przypadkowych, będących cywilami, mogą wywołać destrukcyjny wpływ na życie poli-tyczne i gospodarcze państwa. Terroryzm jest zbrodnią, która w równym stopniu dotyka zarówno ludzi z aparatu władzy, jak i tych niemających nic wspólnego z polityką. Za terrory-stów uznaje się więc ludzi, którzy dla realizacji swoich moty-wów i celów dokonują zbrodni nie oglądając się na wielość ofiar, czy ogromne zniszczenia, jakie one powodują. Progno-zy, co do rozwoju terroryzmu, nie są uspokajające i specjali-ści obawiają się jego eskalacji269. Terroryzm jest zjawiskiem, które może zachwiać podstawami funkcjonowania państwa,

268 K. Wiłun, Ochrona osób i mienia. Organizacja i przygotowanie…, op. cit., s. 106.

269 K. Jałoszyński, Współczesny wymiar antyterroryzmu, Warszawa 2008, s. 31.

157


destabilizując go gospodarczo i politycznie, co może dać po-czątek otwartemu konfliktowi zbrojnemu, a nawet wojny jak to miało miejsce w 1914 roku po zamachu w Sarajewie na au-striackiego następcę tronu arcyksięcia Ferdynanda270. W or-ganizacji państwa są elementy istotne, od których sprawnego funkcjonowania zależy często ich byt. Zniszczenie takiego elementu może przyczynić się do destrukcji całej organizacji. Terroryzm, destabilizując ośrodki gospodarcze oraz zarzą-dzania państwem, może spowodować chaos w standardowym podejmowaniu decyzji, powodując niezadowolenie społecz-ne i wystąpienia przeciwko władzy państwowej postrzeganej wówczas jako organizm słaby i niezdolny do opanowania sy-tuacji kryzysowej. Skutki zamachów terrorystycznych mogą mieć charakter materialny, ekonomiczny, prawny, ale też psy-chologiczny, społeczny i organizacyjny, a z punktu widzenia czasu natychmiastowy i długofalowy271. Stąd tak ważna jest rola odpowiedniego zabezpieczenia prewencyjnego – anty-terrorystycznego strategicznych dla państwa i jego gospodar-ki ośrodków, co wykonywane jest w praktyce przez specjali-styczne uzbrojone formacje ochronne272.

Specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne

Przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne należy rozumieć wewnętrzne służby ochrony oraz przedsiębiorców, którzy uzyskali koncesje na prowadzenie działalności gospo-darczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, posiadają-cych pozwolenie na broń na okaziciela. Takich podmiotów ochrony jest w Polsce 1084, z czego 265 to wewnętrzne służby

270 C. Sifakis, Encyklopedia zamachów, Warszawa-Kraków 1994, s. 62.271 K. Jałoszyński, Współczesny wymiar…, op. cit., Warszawa 2008, s. 32.272 J. Kaczyński, Taktyka działań ochronnych. Ochrona osób, Gdańsk 2009,

s. 18‒32.


158

ochrony, a 819 to przedsiębiorcy, którzy mają koncesje ochro-niarskie oraz pozwolenia na broń na okaziciela273.

Wewnętrzne służby ochrony należą do kategorii specjali-stycznych formacji ochronnych. Do ich głównych zadań na-leży zapewnianie ochrony mienia w granicach chronionych obszarów i obiektów, ochrona ważnych urządzeń jednost-ki znajdujących się poza granicami chronionych obszarów i obiektów, konwojowanie mienia jednostki oraz wykonywa-nie innych zadań określonych w planie ochrony jednostki. Ob-szar działań wewnętrznych służb ochrony został dookreślony Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Admini-stracji z dnia 17 listopada 1998 roku w sprawie wewnętrznych służb ochrony274. Zgodnie z jego zapisami, służby te mają za-pewniać bezpieczeństwo osób znajdujących się w granicach chronionych obszarów i obiektów jednostki, chronić obiekty, pomieszczenia i urządzenia jednostki przed dostępem osób nieuprawnionych, chronić mienie jednostki przed kradzie-żą, zniszczeniem bądź uszkodzeniem, konwojować mienie jednostki, zapobiegać zakłóceniom porządku na terenie jed-nostki oraz powiadamiać jej kierownika o zdarzeniach powo-dujących naruszenie takiego porządku. Mają też obowiązek ujawniać przypadki dewastacji mienia oraz takie, które wią-żą się z niezwłocznym powiadomieniem organów ścigania o czynach zabronionych i koniecznością zabezpieczenia miej-sca ich popełnienia do czasu przybycia organów ścigania.

Wewnętrzna służba ochrony jest powoływana przez kierownika jednostki organizacyjnej, który musi wcześniej uzyskać na to zgodę właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Należy pamiętać, że kierownik takiej jednostki, zamiast tworzyć wewnętrzną służbę ochrony, może

273 dane z raportu MSW na dzień 31.12.2012 r.274 Dz. U. Nr 4, poz. 31 z 1999 r.

159


skorzystać z usług ochronnych przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na prowadzenie działalności gospodarczej w zakre-sie ochrony osób i mienia, i dodatkowo posiada pozwolenie na broń, na okaziciela. Wewnętrzna służba ochrony może też zostać utworzona na mocy decyzji administracyjnej wydanej przez właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego Po-licji, zezwalającej na powołanie takiej służby w jednostce or-ganizacyjnej, w której skład nie wchodzą obszary, obiekty czy urządzenia umieszczone w ewidencji prowadzonej przez wo-jewodę. Taka decyzja wydawana jest na wniosek kierownika jednostki umotywowany ważnym interesem gospodarczym bądź publicznym. Zezwolenie na utworzenie wewnętrznej służby ochrony, o którym mowa nie może być wydane, jeżeli plan ochrony nie zawiera kompletnej informacji, wymaganej w art. 7 ust. 2 ustawy o ochronie osób i mienia lub jednost-ka wnioskująca nie zapewnia spełnienia warunków wynika-jących z przepisów wydanych na podstawie tejże ustawy275. Komendant wojewódzki Policji, w drodze decyzji admini-stracyjnej, cofa zezwolenie na działalność wewnętrznej służby ochrony jeśli: kierownik jednostki złoży stosowny wniosek, nie utworzono wewnętrznej służby ochrony w okresie 3 mie-sięcy od dnia wydania zezwolenia, nie usunięto w wyznaczo-nym terminie stwierdzonych podczas kontroli rażących uchy-bień lub nieprawidłowości w organizacji wewnętrznej służby ochrony lub jej działalność prowadzona jest niezgodnie z za-pisami określonymi w planie ochrony. Cofnięcie zezwolenia następuje także w sytuacji, gdy ustały okoliczności, dla któ-rych było ono wydane. Od decyzji komendanta wojewódzkie-go Policji, kierownikowi jednostki organizacyjnej przysługuje odwołanie do Komendanta Głównego Policji.

275 Art. 7 ust. 2 Ustawy o ochronie osób i mienia, Dz. U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221, z późn. zm.


160

Powołanie wewnętrznej służby ochrony, tak na obsza-rach, obiektach i urządzeniach wymagających obowiązkowej ochrony, jak i poza nimi, wymaga potwierdzenia przez ko-misję powoływaną przez komendanta wojewódzkiego Policji.

W prowadzonej działalności wewnętrznej służby ochrony podlegają kierownikowi jednostki organizacyjnej lub osobie pisemnie przez niego upoważnionej i bezpośrednio mu podpo-rządkowanej. To drugie rozwiązanie, polegające na cedowaniu uprawnień, w praktyce spotyka się najczęściej. Upoważnionym musi być jednak osoba wpisana na listę kwalifikowanych pra-cowników ochrony. Kierujący pionem bezpieczeństwa pracow-nik, jeśli nie spełnia tego warunku, może mianować podległego sobie szefa wewnętrznej służby ochrony.

Struktura organizacyjna wewnętrznej służby ochrony pozwala na tworzenie w niej oddziałów, pododdziałów i sa-modzielnych posterunków oraz tworzenie następujących sta-nowisk służbowych: szefa ochrony, zastępcy szefa ochrony, dowódcy zmiany, starszego wartownika-konwojenta, war-townika-konwojenta oraz młodszego wartownika-konwojen-ta. Obowiązuje jednolite umundurowanie złożone z ubioru specjalnego, który przysługuje pracownikom tworzącym gru-py konwojowe i pracownikom wewnętrznej służby ochrony działającej w Zamku Królewskim w Warszawie i na Wawelu oraz z ubioru służbowego przysługującego wszystkim pozo-stałym pracownikom wewnętrznych służb ochrony w Pol-sce. Pracownicy zatrudnieni w tych służbach są wyposażeni w łączność bezprzewodową, kamizelki i hełmy kuloodporne, maski przeciwgazowe, latarki elektryczne, środki opatrunko-we oraz środki transportu. Posiadają także broń oraz środki przymusu bezpośredniego, takie jak kajdanki, wielofunkcyj-ne pałki obronne, psy obronne, paralizatory elektryczne, broń gazową i miotacze gazu. Trzeba mieć na uwadze fakt, że za-

161


równo paralizatory elektryczne, jak i broń gazowa oraz ręczne miotacze gazu – zgodnie z przepisami – są bronią, stąd winny być traktowane jako uzbrojenie.

Warunki i tryb tworzenia wewnętrznych służb ochrony w ramach struktur podległych Ministrowi Obrony Narodo-wej określa Rozporządzenie MON z dnia 2 czerwca 1999 roku w sprawie wewnętrznych służb ochrony działających na te-renie komórek i jednostek organizacyjnych resortu obrony narodowej276. Zgodnie z tą regulacją prawną, oddziały wart cywilnych tworzy właściwy dowódca rodzaju Sił Zbrojnych, Dowódca Garnizonu Warszawa, Szef Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych, Szef Inspektoratu Uzbrojenia, Szef Inspektora-tu Wojskowej Służby Zdrowia, Komendant Główny Żandar-merii Wojskowej oraz szefowie (dyrektorzy) jednostek orga-nizacyjnych, na wniosek podporządkowanych im dowódców jednostek wojskowych. Powstają tym samym dwie kategorie oddziałów wart cywilnych: I kategorii – przy liczbie wartow-ników ponad 30, lub II kategorii – przy liczbie wartowników do 30. W skład oddziału wart cywilnych wchodzą pracownicy ochrony: komendant, zastępca komendanta, dowódcy wart i wartownicy.

Do zakresu działania oddziału wart cywilnych należy w szczególności:– zapewnienie ochrony mienia wojskowego w granicach

chronionych obszarów i obiektów jednostek wojskowych;– zapewnienie ochrony terenów i obiektów jednostek wojsko-

wych oraz ważnych urządzeń jednostek wojskowych, znajdu-jących się poza granicami chronionych obszarów i obiektów;

– kontrolowanie dokumentów uprawniających do wstę-pu, wjazdu i przebywania na terenach jednostek wojsko-wych, wynoszenia lub wywożenia mienia oraz wnoszenia

276 Dz. U. Nr 58, poz. 619 z dn. 26 czerwca 1999 r.


162

lub wwożenia przedmiotów i materiałów niebezpiecznych, a także uniemożliwienie wejścia osób postronnych na tere-ny jednostek wojskowych oraz do obiektów chronionych;

– konwojowanie mienia wojskowego, materiałów niejawnych, wartości pieniężnych, przedmiotów wartościowych lub nie-bezpiecznych jednostki wojskowej;

– oraz współpraca z Żandarmerią Wojskową i wojskowymi organami porządkowymi na zasadach określonych w usta-wie z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych. Szczegółowy zakres działania służby ochronnej określają dowódcy jednostek wojskowych, na podstawie odrębnych przepisów.

Broń palna i amunicja dla pracownika ochrony przydzie-lana jest rozkazem dowódcy jednostki wojskowej. Pracownik ochrony może być w nią wyposażony podczas pełnienia służ-by ochronnej i konwojowania oraz w czasie programowych szkoleń. Zgodnie z § 13 cyt. rozporządzenia oddział wart cy-wilnych powinien posiadać broń palną i amunicję oraz środki przymusu bezpośredniego dla pełnego stanu pracowników ochrony zatrudnionych w danej jednostce wojskowej. Oso-ba zatrudniona na stanowisku wartownika, dowódcy warty, komendanta lub jego zastępcy jest obowiązana posiadać wpis na listę kwalifikowanych pracowników ochrony. Pracownicy ochrony powinni posiadać aktualne wyniki badań lekarskich i psychologicznych stwierdzające przydatność do wykonywa-nia powierzonych im zadań277. Otrzymują oni umundurowa-nie służbowe na koszt jednostki wojskowej, w której są za-trudnieni. W skład tego umundurowania wchodzą: mundur, kurtka zimowa, czapka letnia i zimowa oraz koszulo-bluza i rękawice polowe – koloru czarnego w nieregularne plamy

277 Z. Cisowski, Organizacja i funkcjonowanie służb ochrony osób i mienia, Szczytno 2002, s. 41‒45.

163


o różnych odcieniach czerni i szarości, obuwie, pas główny, peleryna, rękawiczki dziane i szalo-kominiarka koloru czar-nego. Pracownicy ochrony na umundurowaniu są zobowią-zani nosić oznaki stanowisk służbowych w kolorze pomarań-czowym oraz odznakę służbową.

Wewnętrzne służby ochrony, powołane przez przedsię-biorców, mogą wykonywać także usługi komercyjne w zakre-sie ochrony osób i mienia poza terenem chronionej jednost-ki jeśli wcześniej uzyskają koncesję, o której mowa w art. 15 ustawy o ochronie osób i mienia.

Wewnętrzne służby ochrony w zakresie ochrony osób i mienia mają obowiązek ustawowy współpracy z Policją, jed-nostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i stra-żami gminnymi (miejskimi).

Plan ochrony

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o ochronie osób i mienia, kie-rownik jednostki organizacyjnej, który bezpośrednio zarządza obszarami, obiektami i urządzeniami umieszczonymi w ewi-dencji prowadzonej przez właściwego terytorialnie wojewo-dę, lub też upoważniona przez niego osoba, jest obowiązany uzgadniać z właściwym miejscowo komendantem wojewódz-kim Policji plan ochrony tych obszarów, obiektów i urządzeń. Plan ochrony powinien uwzględniać charakter produkcji lub rodzaj działalności jednostki, zawierać analizę stanu poten-cjalnych zagrożeń i aktualnego stanu bezpieczeństwa jednost-ki, podawać ocenę aktualnego stanu ochrony jednostki oraz zawierać dane dotyczące specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej, a w szczególności:– stan etatowy;– rodzaj oraz ilość uzbrojenia i wyposażenia;– sposób zabezpieczenia broni i amunicji.


164

Musi także zawierać dane dotyczące rodzaju proponowa-nych zabezpieczeń technicznych oraz zasady organizacji i wy-konywania zadań ochronnych jednostki. Może go sporządzić wyłącznie osoba, która posiada wpis na listę kwalifikowanych pracowników ochrony. Praktyką jest, że kierownik jednostki, który najczęściej nie posiada takich kwalifikacji, zleca to za-danie osobie spełniającej to wymagane ustawowo kryterium. Uzgadnianie planu ochrony nie jest czynnością jednorazową, ale procesem, w którym dwie strony (to jest kierownik jed-nostki i komendant wojewódzki Policji), prowadzą roboczy dialog, prezentując różne koncepcje ochronne i argumentu-jąc zastosowanie konkretnych rozwiązań zabezpieczających, dążą do wypracowania optymalnych zasad bezpieczeństwa dla danego obszaru, obiektu czy urządzenia. Końcowym efek-tem takiej dyskusji jest finalne uzgodnienie planu. Należy przy tym pamiętać, że żaden plan ochrony nie ma charakte-ru stałego i nie jest stworzony raz na zawsze. Jeśli następu-je zmiana determinantów zagrożeń, zmienia się charakter produkcji prowadzonej przez jednostkę organizacyjną albo ulega ona rozbudowie czy wprowadza zmiany strukturalne, to w naturalny sposób implikuje to konieczność wprowadze-nia zmian także w sprawowanej ochronie, zarówno w zakresie ochrony fizycznej, jak i zabezpieczenia technicznego. Każda zmiana w planie ochrony jest dokonywana w takim samym trybie, jak uzgodnienie planu278.

Komendant wojewódzki Policji przy uzgadnianiu planu ochrony bierze pod uwagę potencjalny stan zagrożenia jed-nostki oraz wymagania określone w obowiązujących przepi-sach prawa. Uzgodnienie to nie jest decyzją administracyjną, stąd forma wyrażenia stanowiska akceptującego dla danego planu należy do uznania komendanta wojewódzkiego Poli-

278 J. Kaczyński, Taktyka działań ochronnych…, op. cit., s. 33‒40.

165


cji. Z reguły jest to pismo zawierające informację adresowaną do kierownika jednostki podlegającej obowiązkowej ochro-nie, że proces uzgodnień został zakończony, a plan ochrony uważa się za uzgodniony.

Odmowa uzgodnienia planu ochrony następuje w drodze decyzji administracyjnej, od której w ramach postępowania dwuinstancyjnego, kierownikowi jednostki przysługuje pra-wo odwołania się do Komendanta Głównego Policji. W ra-mach rozpatrzenia takiego odwołania Komendant Główny Policji wydaje decyzję:– w której uchyla wcześniejszą decyzję komendanta woje-

wódzkiego Policji, kierując ją do ponownego rozpatrze-nia, ze wskazaniem zagadnień wymagających uzupełnienia bądź wyjaśnienia;

– o uchyleniu decyzji komendanta wojewódzkiego Policji i uzgodnieniu planu ochrony;

– podtrzymującą decyzję komendanta wojewódzkiego Policji odmawiającą uzgodnienia planu ochrony.

Taka decyzja Komendanta Głównego Policji może zo-stać przez kierownika jednostki zaskarżona do Sądu Admi-nistracyjnego.

Wraz z planem ochrony, uzgodnieniu podlegają także załączniki, czyli instrukcje, o ile związane są bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa chronionego obszaru czy obiektu. Instrukcje są to procedury dotyczące organizacji pracy, mające wpływ na prawidłową i bezpieczną realizację zadań przez określoną jednostkę, jak również reguły wskazu-jące algorytm postępowania bezpośrednio związany z zapo-bieganiem zagrożeniom lub reakcją na zaistniałe zagrożenie, wprowadzone przez kierownika jednostki odpowiadające-go za obszary, obiekty i urządzenia279. Tak więc komendant

279 W. Bejgier, B. Stanejko, Ochrona osób i mienia, Warszawa 2012, s. 157.


166

wojewódzki wraz z planem ochrony uzgadnia także instruk-cje: ruchu materiałowo-osobowego, przechowywania kluczy, współpracy z Policją, konwojowe, obsługi systemów i urzą-dzeń sygnalizacji alarmowej, postępowania w sytuacjach szczególnych (włamanie, napad, podłożenie ładunku wybu-chowego, przesyłka niebezpieczna, powódź, pożar), działania grup interwencyjnych.

W formie załączników do planu ochrony są także in-formacje takie, jak: szkice sytuacyjne określające granice obiektów i budynków, istotne instalacje i urządzenia, miej-sca szczególnie zagrożone, dyslokacja służb ochrony, punkty rozmieszczenia posterunków, trasy patroli, rejony obchodów, kierunki ewakuacji osób, dokumentacji i mienia. Załącza się w tej formie także miejsca zajmowane w obiekcie przez pod-mioty nie należące do struktury jednostki oraz projekt propo-nowanego zabezpieczenia technicznego, który może być spo-rządzony wyłącznie przez osobę, która posiada wpis na listę kwalifikowanych pracowników zabezpieczenia technicznego. Szczególne znaczenie, z punktu widzenia niniejszego opraco-wania ma instrukcja współpracy z Policją, określająca wza-jemne zobowiązania. Stąd konieczne są wstępne konsultacje prowadzone z właściwym miejscowo komendantem jednost-ki organizacyjnej Policji (komendant powiatowy, rejonowy lub miejski Policji) dla uzyskania jego zgody odnośnie pro-ponowanej treści zapisów. To on będzie – z reguły w formie pisemnej –akceptował ten dokument, który wraz z całością planu ochrony będzie przedmiotem uzgodnienia przez jego przełożonego – właściwego terytorialnie komendanta woje-wódzkiego Policji.

Instrukcja współpracy z Policją winna zawierać następu-jące elementy składowe:– wskazanie osoby odpowiedzialnej za bezpośrednie, bieżące

kontakty z Policją;

167


– wskazanie funkcjonariusza Policji wyznaczonego do ta-kich kontaktów;

– określenie sposobu, zakresu i trybu wzajemnego informo-wania o sprawach istotnych dla bezpieczeństwa obiektu.

W instrukcji tej należy także umieścić informacje:– kto będzie wykonywał usługę ochrony osób i mienia;– jaki zostanie użyty system zabezpieczenia technicznego;– jaki będzie zakres ochrony fizycznej, ze wskazaniem roz-

mieszczenia grup interwencyjnych i stacji monitoringu z podaniem sposobu jej działania;

– wskazujące osoby odpowiedzialne za ochronę obiektu z po-daniem ich numerów telefonicznych;

– określające ilość pracowników ochrony, rodzaje służb i ich dyslokację;

– charakteryzujące w sposób ogólny specyfikę obiektu;– o obiektach, miejscach i urządzeniach charakteryzujących

się podwyższonym ryzykiem, których destrukcja może sta-nowić wysokie zagrożenie dla bezpieczeństwa.

Delegację do współdziałania z Policją daje Rozporządze-nie MSWiA z dn. 18 grudnia 1998 roku. W §2280 stanowi ono, że współpraca polegająca na: „wymianie informacji o zagro-żeniach w zakresie bezpieczeństwa osób i mienia oraz za-kłóceniach spokoju i porządku publicznego; współdziałaniu w celu utrzymania spokoju i porządku publicznego podczas zgromadzeń, imprez artystycznych, sportowych; współdzia-łaniu przy zabezpieczaniu miejsc popełnienia przestępstw i wykroczeń w granicach chronionych obiektów oraz wza-jemnych konsultacjach doskonalących metody współpracy” ma być prowadzona z kierownikiem obiektu podlegającego obowiązkowej. Udział przedstawiciela firmy chroniącej taki obiekt nie jest wymagany, mimo że w tym procesie ma on do spełnienia kluczową i decydującą rolę. 280 Dz. U. Nr 161, poz. 1108.


168

Warto zauważyć, że to koncepcja przyjęta przez kierow-nika jednostki dotycząca sposobu zabezpieczenia obiektu znajduje swoje odzwierciedlenie w planie ochrony. Jak wska-zano wcześniej plan ten, zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy, powi-nien być uzgadniany „z właściwym terytorialnie komendan-tem wojewódzkim Policji”281. To on, jako wyspecjalizowany organ administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa, ocenia czy przyjęta przez kierownika jednostki forma ochro-ny jest „odpowiednia”. Obecnie przepisy prawne nie wyma-gają by to przedstawiciel firmy ochrony, która ma zapewniać bezpieczeństwo obiektu otrzymywał od kierownika jednostki pełnomocnictwo do opracowywania planu ochrony. Może się więc zdarzyć sytuacja, że firma, która faktycznie będzie realizowała zadnia ochronne zostanie całkowicie pominięta w tak ważnym dla bezpieczeństwa obiektu procesie jakim jest uzgadnianie planu ochrony.

Nadzór nad działalnością specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych

Komendant Główny Policji sprawuje nadzór nad działalno-ścią specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych, w zakresie282:– zasad i sposobów realizacji zadań ochrony osób i mienia;|– sposobów użycia przez pracowników tych formacji środ-

ków przymusu bezpośredniego lub broni palnej;– posiadania przez pracowników ochrony niezbędnych kwa-

lifikacji.Nadzór ten polega na:

– kontroli organizacji i zasad działania, uzbrojenia, wyposa-żenia oraz współpracy z innymi formacjami i służbami;

281 Ibidem.282 Art.43 Ustawy o ochronie osób i mienia.

169


– kontroli zgodności aktualnego stanu ochrony jednostki z planem ochrony;

– wstępie na teren obszarów i obiektów, a także innych miejsc, w których jest prowadzona ochrona, oraz żądaniu wyjaśnień i udostępniania bądź wglądu w dokumentację ochronną;

– wstępie na teren siedziby przedsiębiorcy prowadzące-go działalność w zakresie ochrony osób i mienia, w takich dniach i godzinach, w jakich jest prowadzona lub powinna być prowadzona działalność;

– wydawaniu pisemnych zaleceń mających na celu usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości i dostosowanie działalno-ści specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej do prze-pisów prawa.

Naruszenia przepisów prawa i nieprawidłowości stwier-dzone w ramach sprawowanego nadzoru, w terminie określo-nym w zaleceniu, usuwa:– kierownik jednostki, w skład której wchodzą obszary, obiek-

ty i urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie;– osoba działająca w imieniu lub interesie przedsiębiorcy,

który uzyskał koncesję na wykonywanie działalności go-spodarczej w zakresie ochrony osób i mienia, posiadającego pozwolenie na broń na okaziciela;

– kierownik jednostki, w której utworzono wewnętrzną służ-bę ochrony.

Minister Obrony Narodowej, w takim samym zakresie jak Komendant Główny Policji, sprawuje nadzór nad specja-listycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi działający-mi na terenach, które podlegają jego nadzorowi resortowemu, a zostały uznane za obszary i obiekty podlegające obowiąz-kowej ochronie. Kontrolę efektywności ochrony tych tere-nów sprawowaną przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne może przeprowadzać Żandarmeria Wojskowa283.283 Ibidem, Art. 44


170

Komendant Główny Straży Granicznej, na tych samych zasadach, z uwzględnieniem przepisów dotyczących ochrony lotnictwa cywilnego, sprawuje nadzór nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie wykonywa-nia zadań związanych z kontrolą bezpieczeństwa przeprowa-dzaną w portach lotniczych284.

Upoważnienie do kontroli działalności specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej, wydaje Komendant Główny Policji. Upoważnienie wydaje się policjantowi pełniącemu służbę w Komendzie Głównej Policji, komendzie wojewódz-kiej Policji lub Komendzie Stołecznej Policji, wykonującemu zadania z zakresu nadzoru nad specjalistycznymi uzbrojony-mi formacjami ochronnymi – na wniosek, odpowiednio, dy-rektora właściwej komórki organizacyjnej Komendy Głównej Policji, komendanta wojewódzkiego Policji lub Komendanta Stołecznego Policji. Upoważnienie powinno zawierać:– wskazanie podstawy prawnej kontroli;– oznaczenie organu kontroli;– oznaczenie podmiotu objętego kontrolą;– stopień policyjny, imię i nazwisko, numer legitymacji służ-

bowej policjanta upoważnionego do przeprowadzenia kon-troli oraz nazwę jednostki organizacyjnej Policji, w której policjant pełni służbę;

– określenie przedmiotowego zakresu kontroli;– określenie daty rozpoczęcia kontroli i przewidywanego ter-

minu jej zakończenia;– podpis i okrągłą pieczęć organu kontroli;– datę i miejsce wydania upoważnienia;– pouczenie o prawach i obowiązkach podmiotu objęte-

go kontrolą.

284 Ibidem, Art. 44a.

171


Upoważnienie uprawnia do wstępu na teren kontrolo-wanego obszaru lub obiektu oraz do dostępu do wiadomości stanowiących informację niejawną, w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia kontroli285.

Zakres kontroli jest dosyć rozległy i dotyczy sprawdzenia: zgodności wykonywanej działalności gospodarczej z udzie-loną koncesją286; przestrzegania warunków wykonywania działalności gospodarczej287. Kontrola organu koncesyjnego, ze względu na zakres może być:– problemowa – obejmuje wybrany zakres zagadnień zwią-

zanych z ochroną lub prowadzoną działalnością ochronną;– kompleksowa – obejmuje całokształt zagadnień związanych

z ochroną lub prowadzoną działalnością ochronną;Natomiast ze względu na tryb ich wszczynania jest:

– planowa – wynika z rocznych planów kontroli specjalistycz-nych uzbrojonych formacji ochronnych, sporządzanych przez właściwych terytorialnie komendantów wojewódz-kich Policji (Komendanta Stołecznego Policji) i zatwierdza-nych przez Komendanta Głównego Policji;

– doraźna – interwencyjna, wynikająca z potrzeby zbadania nagłych zdarzeń.

Kontrolę przeprowadza się w obecności przedsiębior-cy, który uzyskał koncesję na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, po-siadającego pozwolenie na broń na okaziciela, albo przed-

285 Par. 3 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 kwiet-nia 2012 r. w sprawie szczegółowych zasad wydawania upoważnień do kontroli oraz trybu wykonywania czynności nadzoru Komendanta Głównego Policji nad działalnością specjalistycznych uzbrojonych for-macji ochronnych, poz. 557.

286 Art. 57 ust. 1 pkt 1 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.287 T. R. Aleksandrowicz, Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz,

Warszawa 2002, s. 123.


172

siębiorcy, który powołał wewnętrzną służbę ochrony, albo kierownika jednostki, w której ją utworzono lub osób przez nich upoważnionych.

Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół, po jednym egzemplarzu dla kontrolującego, kontrolowa-nego i kierownika jednostki chronionej przez specjalistycz-ną uzbrojoną formację ochronną288. Powinien on zawierać w szczególności:– nazwę i adres siedziby kontrolowanej specjalistycznej

uzbrojonej formacji ochronnej oraz miejsce przeprowadze-nia kontroli;

– imię i nazwisko kontrolowanego;– stopień policyjny, imię, nazwisko i stanowisko służbowe

kontrolującego;– zakres i czas trwania kontroli;– ustalenia i wnioski;– zalecenia mające na celu usunięcie stwierdzonych niepra-

widłowości i dostosowanie działalności specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej do przepisów prawa;

– termin realizacji zaleceń.Protokół podpisują kontrolujący i kontrolowany lub oso-

ba przez niego upoważniona. Mogą oni wnieść do protoko-łu, jeszcze przed jego podpisaniem, pisemne zastrzeżenia, co do sposobu przeprowadzenia kontroli, ustaleń i wniosków z kontroli oraz wpisanych do protokołu zaleceń i terminu ich realizacji. Kontrolujący może utrwalić przebieg kontroli za pomocą technik audiowizualnych.

288 Par. 7 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 kwiet-nia 2012 r. w sprawie szczegółowych zasad wydawania upoważnień do kontroli oraz trybu wykonywania czynności nadzoru Komendanta Głównego Policji nad działalnością specjalistycznych uzbrojonych for-macji ochronnych, poz. 557.

173


Czynności kontrolne są wykonywane poprzez sprawdzenie289:– zgodności organizacji ochrony z obowiązującymi w tym za-

kresie przepisami prawa;– zgodności faktycznie wykonywanych czynności ochron-

nych z dokumentacją ochronną;– uprawnień pracowników ochrony do wykonywania czynno-

ści w ramach specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej;– zakresu i prawidłowości wykonywania zadań ochronnych

przez poszczególnych pracowników ochrony;– zgodności wyposażenia pracowników ochrony z warunka-

mi wynikającymi z planu ochrony lub z innej dokumentacji określającej zasady wykonywania zadań ochronnych na po-szczególnych stanowiskach;

– warunków przechowywania broni i amunicji oraz zgodno-ści ewidencji broni i amunicji ze stanem faktycznym;

– prawidłowości prowadzenia dokumentacji ochronnej.Kontrolujący ma prawo wstępu na teren kontrolowane-

go obiektu także poza godzinami, w jakich prowadzona jest w nim działalność, tylko w obecności kierownika jednostki chronionej przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochron-ną lub osoby przez niego upoważnionej290.

Pytania kontrolne:

1. Podaj definicję ochrony osób.2. Na czym polega ochrona mienia?3. Jakie obszary, obiekty, urządzenia i transporty podlegając

obowiązkowej ochronie?289 Ibidem, par. 9.290 Par. 10 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia

27 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowych zasad wydawania upo-ważnień do kontroli oraz trybu wykonywania czynności nadzoru Komendanta Głównego Policji nad działalnością specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych, poz. 557


174

4. Kto prowadzi szczegółowe wykazy obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie?

5. Co rozumiemy pod pojęciem specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne?

6. Co to są wewnętrzne służby ochrony?7. Co należy do zakresu działania oddziału wart cywilnych?8. Co powinien zawierać plan ochrony obszarów, obiektów

i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie?9. Jaką formę prawną ma odmowa uzgodnienia planu ochrony?10. Co powinna zawierać Instrukcja współpracy z Policją do-

łączana do planu ochrony?11. Omów uprawnienia jakie przysługują Komendantowi

Głównemu Policji w związu ze sprawowaniem nadzoru nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochrony.

12. Przedstaw procedurę kontroli zarządzanej wobec specjali-stycznych uzbrojnych formacji ochrony przez Komendnta Głównego Policji.

Rozdział 7. Pracownicy ochrony

Pracownik ochrony to osoba wpisana na listę kwalifikowa-nych pracowników ochrony fizycznej lub kwalifikowanych pracowników zabezpieczenia technicznego, i wykonująca za-dania ochrony w ramach wewnętrznej służby ochrony albo na rzecz przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na prowadze-nie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, lub osobę wykonującą zadania ochrony, w zakresie niewymagającym wpisu na te listy, na rzecz przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na prowadzenie działalności gospo-darczej w zakresie usług ochrony osób i mienia. Wyróżnia się zatem dwa rodzaje pracowników ochrony, to jest takich, którzy posiadają wpis na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub zabezpieczenia technicznego i takich, którzy takiego wpisu nie mają. Zgodnie z art. 26 ust.1 ustawy o ochronie osób i mienia wymagany jest wpis na listę kwalifi-kowanych pracowników ochrony fizycznej do wykonywania bezpośredniej ochrony fizycznej przez291:291 Por. L. Korzeniowski, Wymagania kwalifikacyjne pracowników ochro-

ny, Ochr. OMZ, nr 5. s. 8‒9.


176

1) pracowników ochrony wykonujących czynności w ramach specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych;

2) pracowników ochrony wchodzących w skład zespołów konwojujących wartości pieniężne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne;

3) pracowników ochrony wykonujących bezpośrednio czyn-ności związane z ochroną osób;

4) osoby nadzorujące i kontrolujące pracę pracowników ochrony fizycznej nieposiadających wpisu na listę kwalifi-kowanych pracowników ochrony fizycznej;

5) pracowników ochrony mających prawo do:– użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpo-

średniego, o których mowa w art. 12 ust. 1 pkt 1 lit. a, b i d, pkt 2 lit. a, pkt 7, 9, pkt 12 lit. a i pkt 13 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. poz. 628):

– użycia lub wykorzystania broni palnej, po dopuszczeniu do posiadania broni w trybie przepisów ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. z 2012 r. poz. 576), zwanej dalej „ustawą o broni i amunicji”;

6) pracowników ochrony wykonujących zadania na obsza-rach, w obiektach i urządzeniach podlegających obowiąz-kowej ochronie.

Osoba, która została wpisana na listę kwalifikowa-nych pracowników ochrony fizycznej jest także uprawniona do opracowywania planu ochrony oraz organizowania i kie-rowania zespołami pracowników ochrony fizycznej.

Kwalifikacje pracownika ochrony fizycznej wpisanego na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej

Art. 26 ust. 2 cyt. ustawy stanowi, że o wpis na listę kwalifiko-wanych pracowników ochrony może ubiegać się osoba, która:

177


– posiada obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym;

– ukończyła 21 lat;– ma wykształacenie minimum – gimnazjalne;– ma pełną zdolność do czynności prawnych, stwierdzoną

własnym oświadczeniem;– nie była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestęp-

stwo umyślne.Aby taka osoba otrzymała wpis na listę kwalifikowanych

pracowników ochrony, musi ona posiadać nienaganną opinię wydaną przez właściwego ze względu na jej miejsce zamiesz-kania komendanta powiatowego (rejonowego, miejskiego) Policji, mieć zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywa-nia zadań, stwierdzoną aktualnym orzeczeniem lekarskim. Winna także mieć odpowiednie przygotowanie zarówno teo-retyczne jak i praktyczne w zakresie wyszkolenia strzeleckie-go, samoobrony, a także technik interwencyjnych. Kandydat do zawodu pracownka ochrony musi wykazać się znajomo-ścią norm prawych dotyczących ochrony osób i mienia.

Przepisy przewidują różne możliwości zdobycia wskaza-nych umiejętności. Mogą one polegać na:– zdobyciu kwalifikacji technika ochrony fizycznej;– ukończeniu uczelni, szkoły oficerskiej lub podoficerskiej

Policji lub Straży Granicznej;– ukończeniu kursów w przedmiotowym zakresie organizo-

wanych przez ośrodki szkolenia Policji, Straży Granicznej lub Biura Ochrony Rządu;

– odbyciu odpowiedniego kursu zawodowego lub kursu umiejętności zawodowych realizującego niezbędny za-kres merytoryczny;


178

– ukończeniu innych kursów potwierdzających przygotowa-nie teoretyczne i praktyczne prowadzonych przez publiczne i niepubliczne placówki i ośrodki zgodnie z przepisami wy-danymi na podstawie przepisów o systemie oświaty;

– ukończeniu szkoleń lub kursów potwierdzających przygo-towanie teoretyczne i praktyczne w niezbędnym zakresie prowadzonych przez uczelnie.

Istnieje także możliwość potwierdzenia specjalistycz-nego przygotowania teoretycznego, w zakresie znajomości przepisów prawa związanych z wykonywaniem ochrony osób i mienia, dyplomem uczelni kształcących w zakresie prawa, administracji publicznej, bezpieczeństwa narodowego lub bezpieczeństwa wewnętrznego.

Lista kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej i kwalifikowanych pracowników zabezpieczenia technicznego prowadzona jest przez Komendanta Głównego Policji w syste-mie teleinformatycznym. Dane podlegające wpisowi wprowa-dzane są przez komendantów wojewódzkich Policji właściwych ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowanej osoby. Właściwy komendant wojewódzki Policji wpisuje na listę, lub dokonuje zmiany danych objętych wpisem na pisemny wnio-sek osoby, której wpisywane dane dotyczą. Osba ta otrzymuje zaświadczenie o wpisie na listę. Odmowa dokonania takiego wpisu ma formę decyzji administracyjnej komendanta woje-wódzkiego Policji. Wydanie takiej decyzji następuje jeśli pra-cownik ochrony fizycznej nie spełnia wymogów, określonych w art. 26 ust. 3; Pracownika ochrony obligatoryjnie skreślany jest z listy kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej jeśli skazano go prawomocnym wyrokiem za dokonanie prze-stępstwa umyślnego lub gdy postawiono mu zarzuty o takie przestępstwo. Następuje to także jeśli:– utracił on pełną zdolność do czynności prawnych;

179


– został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne lub toczy się przeciwko niemu postępowanie kar-ne o takie przestępstwo;

– utracił nienaganną opinię – przestał posiadać zdolność fizyczną i psychiczną do wyko-

nywania zadań– posiada aktualnego przeszkolenia teoretycznego i praktycznego.– nie dochował on obowiązku zawiadamiania właściwego ko-

mendanta wojewódzkiego Policji o zmianie danych obję-tych wpisem w terminie 14 dni od dnia jej powstania

– nie odbył wymaganego co 5 lat szkolenia i nie przedstawił właściwemu komendantowi wojewódzkiemu Policji sto-sownego zaświadczenie potwierdzającego zaliczenie takie-go kursu

– wykonując czynności zawodowe wbrew obowiązkowi za-chowania trzeźwości znajdował się w stanie po użyciu alko-holu lub podobnie działającego środka.

– w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadził pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym.

Skreślenie z listy ma formę decyzji administracyjnej, któ-ra wydawana jest przez właściwego komendanta wojewódz-kiego Policji. Decyzja ta ma rygor natychmiastowej wyko-nalności. Jeśli skreślenie z listy dotyczy osób pełnieniących funkcje członka organu zarządzającego, prokurenta lub peł-nomocnika ustanowionego do kierowania działalnością kon-cesjonowaną, lub prowadzącej koncesjonowaną działalność gospodarczą jako przedsiębiorca indywidualny lub wspólnik osobowej spółki handlowej komendant niezwłocznie powia-damia o swej decyzji organ koncesyjny.

Aby zostać pracownikiem ochrony, który nie musi legitymować się wpisem na listę kwalifikowanych pra-


180

cowników ochrony fizycznej wystarczy być pełnoletnim i nie być skazanym prawomocnym wyrokiem za przestęp-stwo umyślne.

Osoba wpisana na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej zobligowana jest do dokonywania badań lekarskich i psychologicznych co 3 lata. Mogą to być okresy krótsze niż wskazany wyżej termin, o ile takowe wskazane zostały w wydanym orzeczeniu. Obowiązkowe jest przepro-wadzenie takich badań po okresie niezdolności do pracy spo-wodowanej chorobą, o ile trwała ona dłużej niż 6 miesięcy. Termin trzyletni może zostać skrócony także na wniosek pra-codawcy lub właściwego komendanta wojewódzkiego Policji, o ile powzięli oni uzasadnione podejrzenia o możliwej utracie zdolności fizycznej lub psychicznej do wykonywania zadań przez pracownika ochrony.

Uprawnienia pracowników ochrony fizycznej

Pracownik ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w granicach chronionych obiektów i obszarów ma prawo do:– ustalania uprawnień do przebywania na obszarach lub

w obiektach chronionych oraz legitymowania osób, w celu ustalenia ich tożsamości;

– wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w przy-padku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na te-renie chronionego obszaru lub obiektu albo stwierdzenia zakłócania porządku;

– ujęcia w granicach obszarów lub obiektów chronionych lub poza ich granicami osób stwarzających w sposób oczywi-sty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkie-go, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób Policji;

181


– użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego;– użycia lub wykorzystania broni palnej.

Wewnętrzna służba ochrony lub przedsiębiorca, prowa-dzący działalność gospodarczą w zakresie usług ochrony osób i mienia, prowadzą ewidencję notatek użycia lub wykorzysta-nia środków przymusu bezpośredniego i broni palnej przez pracowników ochrony. Użycie i wykorzystanie środków przy-musu bezpośredniego i broni palnej oraz dokumentowanie tego użycia i wykorzystania odbywa się na zasadach określo-nych w Ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej 292.

Wyjaśnienia i zdefiniowania wymagają pojęcia obiektu i obszaru. Z. T. Nowicki przyjmuje, że obiekt jest to w szcze-gólności budynek lub zespół budynków, a także wewnętrzne urządzenia (np. techniczne) oraz przynależne do nich urzą-dzenia terenowe (np. drogi, ciągi komunikacyjne), mieszka-nia, pomieszczenia, lokale. Zaś obszar to część przestrzeni, która jest w wyraźny sposób wydzielona (np. ogrodzeniem) i oznaczona (np. tablicami informacyjnymi).

Granica chronionych obszarów i obiektów to specjal-ne, wyraźne, oznakowane oddzielenie od innych obszarów i obiektów. Wyznaczone w ten sposób granice winny odpo-wiadać rzeczywistemu stanowi prawnemu danej nierucho-mości, czyli być zgodne z ewidencją gruntów i budynków293. Realny problem powstaje wtedy, gdy taki grunt nie został wy-grodzony i nie naniesiono na nim odpowiednich znaków gra-ficznych. Przyjmuje się, że granice chronionego obszaru bądź obiektu powinny być oznaczone tak, by osoba, w stosunku do której pracownik ochrony podejmuje interwencję nie mia-

292 Dz. U. z 2013 r., poz. 628.293 Art. 20 Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficz-

ne, Dz. U. z 2000 r. nr 100, poz. 1086.


182

ła żadnych wątpliwości co do miejsca, w którym się znajduje. Brak wyznaczenia granic obszaru lub obiektu chronionego skutkuje tym, że pracownik ochrony nie może tam skorzy-stać z uprawnień, które nadaje mu art. 36 ust. 1 cyt. ustawy. Wskazane uprawnienia przysługują pracownikowi ochrony wyłącznie podczas realizacji zadań w zakresie ochrony osób i mienia.

Prawo do ustalania uprawnień osób do przebywania na terenie obszarów i obiektów chronionych przysługuje pra-cownikowi ochrony tylko w sytuacji, gdy na określonym ob-szarze czy w obiekcie jest kontrolowany ruch osobowy. Może on być wprowadzony choćby przez regulamin pracy wydany na podstawie art. 104 Kodeksu pracy. Tam, gdzie ruch oso-bowy nie został określony, a na danym obszarze czy w obiek-cie chronionym może przebywać każdy, gdyż dostęp tam jest swobodny i nieograniczony, ustalanie prawa do przebywania jest bezprzedmiotowe. Zadanie to pracownik ochrony doko-nuje poprzez:– sprawdzenie, czy osoba posiada przepustkę, identyfikator

albo inny dokument uprawniający do przebywania na ob-szarze lub w obiekcie chronionym, wystawiony przez osobę zarządzającą tym obszarem lub obiektem;

– porównanie okazanego dokumentu z określonym wzorem;– sprawdzenie okazanego dokumentu pod względem: zgod-

ności danych personalnych w nim zawartych z tożsamością osoby oraz terminu jego ważności.

Ustalenia tego uprawnienia pracownik ochrony może do-konać także na podstawie ustnego lub pisemnego upoważnie-nia do przebywania przez osobę na obszarze lub w obiekcie chronionym, wydanego przez zarządzającego danym obiek-tem lub obszarem.

183


Pracownik ochrony, na żądanie osoby, w stosunku do której podejmuje wskazane czynności jest obowiązany: podać swoje imię i nazwisko oraz okazać legitymację pra-cownika wewnętrznej służby ochrony, lub legitymację pra-cownika ochrony fizycznej lub kwalifikowanego pracownika ochrony fizycznej osoby, w taki sposób, aby zainteresowany miał możliwość odczytania i zanotowania imienia i nazwiska pracownika ochrony, numeru legitymacji, danych podmiotu wystawiającego oraz zapoznać się z treścią pouczenia, o usta-wowych uprawnieniach przysługujących jej posiadaczowi. Pracownik ochrony powinien również podać podstawę praw-ną i przyczynę podjęcia czynności. Nie wolno mu przy wyko-nywaniu swych zadań zakrywać twarzy w celu uniemożliwie-nia lub istotnego utrudnienia jego identyfikacji.

Należy pamiętać, że do realizacji omawianego upraw-nienia pracownik ochrony nie musi posiadać wpisu na listę kwalifikowanych pracowników ochrony. Właściciel firmy ochrony osób i mienia ma natomiast prawny obowiązek oznaczenia swoich pracowników w sposób jednolity, któ-ry pozwoli na ich identyfikację oraz identyfikację samego przedsiębiorcy, który ich zatrudnia294. Podstawą prawną, któ-ra winna być podana przy weryfikacji uprawnień do przeby-wania osoby na danym terenie jest art. 36 ust. 1 pkt 1 Ustawy o ochronie osób i mienia, a przyczyną podjęcia czynności jest obowiązywanie na danym obszarze bądź w obiekcie re-gulowanego ruchu osobowego, który na podstawie instruk-cji ruchu osobowego jest kontrolowany.

Legitymowanie osób w celu ustalenia ich tożsamości jest to ustalenie tożsamości na podstawie okazanych dokumen-tów. Pracownik ochrony może wylegitymować daną osobę,

294 Art. 20 Ustawy o ochronie osób i mienia, Dz. U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221, z późn.zm.


184

aby ustalić jej tożsamość. Tak więc nie powinien on legity-mować osób, których tożsamość jest mu znana Ta czynność w pewien sposób ogranicza swobodę osoby legitymowanej, stąd powinna ona być przeprowadzona sprawnie, taktownie i tylko wtedy, gdy realnie zachodzi taka potrzeba. Taką po-trzebą może być ustalenie uprawnienia tej osoby do prze-bywania w obiekcie, ustalenie tożsamości, gdy jest ona świadkiem jakiegoś zdarzenia lub jego sprawcą. Czynność legitymowania ma więc charakter subsydiarny w stosunku do czynności już realizowanej w toku służby przez pracow-nika ochrony.

Przystępując do legitymowania, pracownik ochrony wzy-wa osobę legitymowaną do okazania stosownego dokumentu. Tożsamość osoby legitymowanej ustala się na podstawie:– dowodu osobistego;– tymczasowego dowodu osobistego;– tymczasowego zaświadczenia tożsamości;– dokumentu stwierdzającego tożsamość cudzoziemca;– paszportu;– innych dokumentów potwierdzających tożsamość, zaopatrzo-

nych w fotografię i adres zamieszkania osoby legitymowanej.Pracownik ochrony dokonuje sprawdzenia okazanego

dokumentu pod względem zgodności danych personal-nych w nim zawartych z tożsamością osoby legitymowa-nej. W przypadku legitymowania osób znajdujących się w pojeździe, gdy uzasadniają to względy bezpieczeństwa, pracownik ochrony ma prawo żądać opuszczenia pojazdu przez te osoby.

Z czynności legitymowania pracownik ochrony sporzą-dza notatkę służbową, zawierającą dane personalne osoby legitymowanej, wskazanie rodzaju dokumentu oraz jego nu-meru i serii, a także czasu, miejsca i przyczyny legitymowania.

185


Pracownik ochrony wzywa osobę nieposiadającą upraw-nienia do przebywania na obszarze lub w obiekcie chronio-nym albo zakłócającą porządek do opuszczenia obszaru lub obiektu, informując ją o przyczynie wydania tego pole-cenia295. Przed przystąpieniem do tej czynności pracownik ochrony jest obowiązany użyć zwrotu „służba ochrony” oraz podać swoje imię i nazwisko. W przypadku niepodporząd-kowania się wydanemu poleceniu, pracownik ochrony wzy-wa Policję i sporządza notatkę służbową o okolicznościach tego wezwania. Trzeba jednak zauważyć, że nieokazanie do-kumentów przez osobę, wobec której czynność legitymowa-nia jest realizowana, nie rodzi dla niej żadnych negatywnych konsekwencji. Ustawa o ochronie osób i mienia nie wska-zuje wprost, by pracownik ochrony w takiej sytuacji miał prawo wezwania osoby odmawiającej poddania się czyn-ności legitymowania do opuszczenia obiektu. Jeśli to zrobi jedynie z powodu nieokazania dokumentu stwierdzającego tożsamość, a osoba legitymowana nie podporządkuje się temu poleceniu, to ze względu na znikomą szkodliwość spo-łeczną czynu, nie można jej postawić zarzutu o naruszenie „miru domowego” tj. występku określonego w Art. 193 ko-deksu karnego, który stanowi „Kto wdziera się do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzone-go terenu albo wbrew żądaniu osoby uprawnionej miejsca takiego nie opuszcza, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”296. Taka od-powiedzialność karna nie będzie miała miejsca, zwłaszcza gdy dozorowany obiekt nie podlega obowiązkowej ochronie lub ma charakter miejsca publicznego. Przez takie miejsce

295 Ibidem Art. 36 ust. 1 pkt 2 296 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. z 1997r., nr 88

poz. 553.


186

rozumiemy przestrzeń powszechnie dostępną dla nieokre-ślonej liczby osób297. Ustawa o ochronie osób i mienia nie wyszczególnia uprawnień pracowników ochrony ze względu na publiczny charakter danego miejsca. Istnieje jedynie dy-chotomiczny podział tych uprawnień ze względu na to, czy czynności są wykonywane w granicach chronionego obiek-tu, czy poza nimi. Pracownik ochrony ma wprawdzie prawo dokonania legitymowania osoby w miejscu publicznym, ale po stronie osoby legitymowanej nie istnieje prawny obowią-zek okazania żądanego dokumentu potwierdzającego toż-samość. Taka odmowa nie jest wykroczeniem polegającym na nieokazaniu dokumentu, a co za tym idzie nie podlega odpowiedzialności określonej w art. 61 par. 2 kodeksu wy-kroczeń298. Odpowiedzialność ta, w postaci kary grzywny, dotyczy jedynie osób, które odmówiły okazania dokumentu przedstawicielowi organu państwowego lub instytucji upo-ważnionej z mocy ustawy do legitymowania. Art. 51 Kon-stytucji RP299 jednoznacznie wskazuje, że nikt nie ma obo-wiązku do ujawniania informacji na temat swojej osoby, jeśli nie jest to wymagane na podstawie aktu prawnego naj-wyższej rangi jakim jest ustawa. Za taką informację uznaje się każdą informację dotyczącą osoby fizycznej, pozwalają-cą na określenie tożsamości tej osoby. Pracownik ochrony, który dozoruje powierzony mu obiekt, ma w jego granicach prawo legitymowania, celem ustalenia tożsamości osoby. Temu uprawnieniu nie towarzyszy jednak żaden ustawowy przepis sankcyjny. Dlatego też nieokazanie dokumentu toż-297 A. Zoll (red), Kodeks karny. Część szczególna, t. 2: Komentarz

do art. 117 – 227 Kodeksu karnego, s. 945, por. wyrok Sądu Najwyż-szego z dn. 9 listopada 1971 r., V KRN 219/71, OSN-PG 1972/2/25.

298 Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń, Dz.U. 1971 Nr 12 poz. 114 z póżn. zm.

299 Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. nr 78, poz. 483.

187


samości na wezwanie pracownika ochrony nie jest prawnym obowiązkiem obywatela, a stosownie do art. 31 ust. 2 zdanie 2 Konstytucji RP300 nikogo nie wolno zmuszać do wykony-wania tego, czego prawo wyraźnie mu nie nakazuje. W takiej sytuacji pracownik ochrony nie może zastosować środków przymusu bezpośredniego w stosunku do osoby, która od-mawia poddania się czynności legitymowania.

Przy ujęciu osoby stwarzającej, w sposób oczywisty, bezpo-średnie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, pracownik ochrony jest obowiązany do301:– użycia zwrotu „służba ochrony”;– wezwania osoby do zachowania zgodnego z prawem i odstą-

pienia od wykonywania czynności stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także chronionego mienia;

– uniemożliwienia oddalenia się osoby ze wskazanego miejsca;– poinformowania osoby o ujęciu i jego przyczynach oraz

uprzedzenia o obowiązku zastosowania się do wydawa-nych poleceń;

– wylegitymowania osoby ujętej w celu ustalenia jej tożsamości;– niezwłocznego powiadomienia Policji;– przekazania osoby ujętej przybyłym na wezwanie funkcjo-

nariuszom Policji.Zakłócenie porządku, czyli wywołanie stanu niepokoju,

zaburzenia przyjętych zasad czy naturalnego biegu spraw, może być podstawą do podjęcia interwencji tylko wówczas, gdy ma ono charakter bezprawny. Wystarczy do tego naru-szenie przepisów porządkowych, takich jak regulamin czy in-strukcja, których podstawę prawną musi jednak stanowić akt prawny rangi ustawy.

300 Ibidem.301 Ibidem.


188

Każdy przypadek ujęcia osoby pracownik ochrony jest zobowiązany udokumentować w notatce służbowej. Powinna ona zawierać w szczególności:– dane personalne osoby ujętej;– datę, godzinę i miejsce ujęcia;– przyczynę ujęcia;– datę i godzinę poinformowania oraz przekazania osoby Policji;– imię i nazwisko pracownika ochrony; – informację o ewen-

tualnym udzieleniu pomocy przedlekarskiej i jej zakresie.Pracownik ochrony może ująć osobę na podstawie upraw-

nień obywatelskich, z których może korzystać każda osoba fizyczna. Może także skorzystać z prawa przypisanego tylko pracownikom ochrony, a określonym w ustawie o ochronie osób i mienia. Przepis ten wskazuje, że pracownik ochrony ma prawo ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bez-pośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób Policji. Tak więc by pracownik ochrony miał podstawę prawną do ujęcia osoby, muszą być kumulatywnie spełnione trzy przesłanki302:– czyn osoby ujętej stanowi zagrożenie dla życia ludzkiego

lub zdrowia, a także dla chronionego mienia;– zagrożenie jest bezpośrednie i oczywiste;– cel ujęcia to przekazanie osoby ujętej Policji.

Każde ujęcie winno skończyć się przejęciem osoby ujętej przez funkcjonariuszy Policji. Jest to wymóg obligatoryjny, od którego przepisy nie przewidują wyjątków.

Realizując czynność ujęcia osoby pracownik ochrony po-winien dokonać sprawdzenia czy nie posiada ona przy sobie przedmiotów, które mogą być zagrożeniem dla życia i zdro-wia interweniującego lub też innych osób.

302 J. Kaczyński, Taktyka działań ochronnych…, op. cit., Gdańsk 2009, s. 55.

189


Należy zauważyć, że pracownik ochrony podczas realizacji zadań ochrony obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie korzysta z ochrony prawnej przewi-dzianej w kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych. Pracownik ochrony wykonujący czynności na takim obszarze może być pokrzywdzonym działaniami przestępczymi okre-ślonymi w art. 222, 223 oraz 226 Kodeksu karnego303. Art. 222 § 1 k.k304. dotyczy naruszenia nietykalności cielesnej funkcjo-nariusza publicznego w związku z pełnieniem przezeń obo-wiązków służbowych, przewidując dla sprawcy karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Art. 223 § 1 k.k.305 traktujący o czynnej napaści na funkcjona-riusza publicznego przewiduje dla sprawcy karę pozbawienia wolności od roku do lat 10. Art. 226 § 1 k.k. odnosi się do znie-ważenia funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych i wprowadza za ten występek karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Art. 42 ustawy o ochronie osób i mienia przyznaje pracownikom ochrony wykonującym zadania na terenie pod-legającym obowiązkowej ochronie status, z którego korzystają funkcjonariusze publiczni306. Oznacza to wprawdzie wzmoc-nioną ochronę prawno-karną dla tych osób, ale nie czyni z nich funkcjonariuszy publicznych, gdyż nie ponoszą one kwalifi-kowanej odpowiedzialności karnej za przestępstwa indywi-dualne, których sprawcami są funkcjonariusze publiczni307.

303 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. z 1997r., nr 88 poz. 553.

304 Ibidem.305 Ibidem.306 A. Zoll (red), Kodeks karny. Część szczególna, t. 2: Komentarz

do art. 117 – 227 Kodeksu karnego, s. 777.307 G. Gozdór, Status prawnokarny pracownika ochrony, „Prokuratura

i Prawo” 2001, nr 3, s. 143‒152.


190

W świetle przepisów prawa pracownik ochrony zatrudniony w specjalistycznej formacji ochronnej, realizujący zadania na obszarze podlegającym obowiązkowej ochronie jest osobą pełniącą funkcję publiczną, co jednak nie skutkuje żadnymi konsekwencjami prawnymi. Z tego wynika, że pracowni-cy ochrony wykonujący swoje czynności na terenie obiek-tów, które nie są objęte obligatoryjną ochroną nie korzystają w ogóle z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych, która zapewniona jest wyłącznie dla pracowni-ków SUFO. Tak więc pracowników ochrony zatrudnionych w 4/5 podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w zakresie ochrony osób i mienia nie chronią przepisy praw-no-karne dotyczące funkcjonariuszy publicznych. Sprawcy zamachów dokonywanych w związku z pełnieniem czynno-ści służbowych przez tych pracowników firm ochrony osób i mienia odpowiadają na zasadach ogólnych i nie ponoszą su-rowszej odpowiedzialności karnej.

Środki przymusu bezpośredniego

Pracownik ochrony fizycznej wpisany na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej może stosować środki przy-musu bezpośredniego na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 4 Ustawy o ochronie osób i mienia zmienionej i uzupełnionej Ustawą z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej308. Należą do nich:– siła fizyczna w postaci technik: transportowych, obrony,

obezwładnienia;– kajdanki zakładane na ręce;– pałka służbowa;– pies służbowy;

308 Art. 2 ust. 1 pkt 20, Art. 65 pkt 1 Dz. U. z 2013 r. poz. 628.

191


– chemiczne środki obezwładniające w postaci ręcznych mio-taczy substancji obezwładniających;

– przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za po-mocą energii elektrycznej (paralizatory).

Pracownik ochrony może zastosować wymienione środki przymusu bezpośredniego w przypadku konieczności odpar-cia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie, wolność swoją lub innej osoby; przeciwdziałania bezpośred-niemu zamachowi na ochraniane przez siebie obszary, obiek-ty lub urządzenia, a także celem przeciwdziałania niszczeniu mienia. Prawo ich użycia przysługuje mu również przy ujęciu osoby, udaremnieniu jej ucieczki lub przy prowadzeniu za nią pościgu. Ich stosowanie jest też uzasadnione przy pokonywa-niu czynnego oporu.

Poza granicami obiektów i obszarów chronionych pra-cownik ochrony ma prawo użycia środków przymusu bez-pośredniego jedynie dla zapewnienia bezpieczeństwa wyko-nywanego konwoju lub doprowadzenia. Decyzję o użyciu lub wykorzystaniu środków przymusu bezpośredniego upraw-niony podejmuje samodzielnie.

Użycie siły fizycznej, nieobejmujące stosowania tech-nik ataku, nie może polegać na zadawaniu uderzeń. Samo obezwładnienie ogranicza się więc do pozbawienia swobody ruchów lub spowodowania odwracalnej, krótkotrwałej dys-funkcji kończyn lub zmysłów. Jego celem jest wyłącznie wy-eliminowanie zagrożenia ze strony osoby lub zwierzęcia lub przełamanie oporu osoby niepodporządkowującej się wyda-wanym na podstawie prawa poleceniom.

Kajdanek używa się w celu częściowego unieruchomienia kończyn. Zakłada się je na ręce trzymane z tyłu. Kajdanki po-winny być zakładane w miejscu odosobnionym, najlepiej przy udziale dwóch pracowników ochrony, z których jeden wyko-


192

nuje tę czynność, a drugi go asekuruje. Użycie tego środka nie może stanowić dodatkowej dolegliwości dla osoby, w stosunku do której jest stosowany, dlatego też należy zadbać o to, by kaj-danki nie sprawiały bólu i nie tamowały przepływu krwi.

Pałki służbowej używa się do obezwładnienia osoby przez zadanie bólu fizycznego lub do zablokowania kończyn. Wy-korzystuje się ją również w celu obezwładnienia zwierzęcia. Używając takiej pałki nie wolno uderzać i zadawać pchnięć w głowę, szyję, brzuch oraz nieumięśnione i szczególnie wrażliwe części ciała. Zabronione jest także zadawanie ude-rzeń rękojeścią pałki oraz stosowanie jej w stosunku do osób, którym wcześniej założono kajdanki. Wyjątkowo dopuszcza się możliwość zadawania przez pracownika ochrony uderzeń i pchnięć pałką we wszystkie części ciała, jeśli odpiera on bez-pośredni i bezprawny zamach na życie własne lub innej osoby.

Paralizator elektryczny przeznaczony jest do obezwład-niania osób przy użyciu energii elektrycznej. Jeśli średnia wartość prądu w obwodzie jest większa niż 10 mA, to parali-zator taki wymaga uzyskania pozwolenia, wydawanego przez właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego Policji.

Nietypowym rozwiązaniem prawnym jest ograniczenie możliwości stosowania paralizatorów elektrycznych tylko do ściśle określonych miejsc309. Są to następujące obiekty:– zakłady stosujące, produkujące lub magazynujące materiały

jądrowe, źródła i odpady promieniotwórcze, materiały che-miczne, toksyczne i wybuchowe;

– elektrownie i ciepłownie;– stacje telewizyjne i radiowe;– porty lotnicze i morskie;

309 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 września 1998 r. w sprawie określenia rodzajów obiektów, w których mogą być stosowane paralizatory elektryczne, Dz. U. z dn. 16 września 1998 r.

193


– dworce komunikacji kolejowej i samochodowej;– sale operacyjne w bankach;– sale operacyjne w urzędach pocztowych i telekomunikacyjnych;– pomieszczenia w urzędach administracji publicznej, muze-

ach i archiwach. Środków przymusu bezpośredniego można użyć

po uprzednim bezskutecznym wezwaniu osoby do zachowa-nia się zgodnego z prawem oraz po uprzedzeniu jej o zamia-rze użycia tych środków. Przepisu tego nie stosuje się w przy-padku, gdy występuje bezpośrednie zagrożenie życia, zdrowia lub wolności pracownika ochrony lub innej osoby310.

Pracownik ochrony ma obowiązek udzielenia nie-zwłocznie pomocy przedlekarskiej osobie, która na skutek użycia środków przymusu bezpośredniego doznała jakich-kolwiek obrażeń lub pogorszenia stanu zdrowia. Na prośbę tej osoby, lub gdy istniej taka potrzeba, pracownik ochrony winien wezwać pogotowie i zapewnić poszkodowanemu po-moc lekarską. Pracownik ochrony może odstąpić od udziele-nia pierwszej pomocy, jeśli może to zagrozić życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu jego lub innej osoby oraz w sytuacji, gdy pomocy udzieliły już inne osoby zobowiązane do działań ratunkowych. W przypadku, gdy w wyniku użycia lub wy-korzystania środków przymusu bezpośredniego przez pra-cownika ochrony nastąpiło zranienie osoby, wystąpiły inne widoczne objawy zagrożenia życia lub zdrowia tej osoby, na-stąpiła śmierć osoby, zniszczenie mienia lub zranienie czy śmierć zwierzęcia, jest on zobowiązany do zabezpieczenia miejsca zdarzenia, także przed dostępem osób postronnych; ustalenia świadków zdarzenia oraz powiadomienia o tym jednostki Policji.

310 L. Dyduch, Wybrane formy organizacyjne działań podmiotów uprawnio-nych w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, Warszawa 2012.


194

Przy stosowaniu środków przymusu bezpośredniego pracownik ochrony musi przestrzegać szeregu zasad, do któ-rych należą311: – zasada minimalizacji skutków, która oznacza że zastosowa-

nie środków ochrony winno odbywać się tak by możliwie w najmniejszym stopniu naruszały one dobra osobiste oso-by wobec której je podjęto;

– zasada ograniczenia prawnego polega na tym, że pracownik ochrony może użyć środków przymusu bezpośredniego je-dynie w sytuacjach określonych przepisami prawa i to wy-łącznie w stosunku do osób, które uniemożliwiają mu wyko-nanie zadań określonych w Ustawie o ochronie osób i mienia;

– zasada proporcjonalności to wymóg stosowania takich środków przymusu bezpośredniego, które są adekwatne do potrzeb wynikających z zaistniałej sytuacji i konieczne do osiągnięcia podporządkowania się wydanym przez pra-cownika ochrony poleceniom;

– zasada wyłączeń podmiotowych, która wskazuje, że środ-ków przymusu bezpośredniego nie wolno stosować wobec kobiet o widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat, oraz osób o widocznej niepełnosprawno-ści. Podejmując interwencję w stosunku do tych osób pra-cownik ochrony może użyć wyłącznie siły fizycznej w po-staci technik obezwładnienia. Wyjątkiem jest sytuacja gdy zachodzi konieczność odparcia bezpośredniego, bezpraw-nego zamachu na życie jego lub innej osoby, a użycie siły fizycznej okaże się niewystarczające lub niemożliwe. Wów-czas pracownik ochrony może użyć innych środków przy-musu bezpośredniego lub broni palnej;

– zasada wyłączeń przedmiotowych mówi o tym, że poza granicami chronionego obiektu pracownik ochrony może

311 W. Bejgier, B. G. Stanejko, Ochrona…, op. cit., s. 119.

195


użyć środków przymusu bezpośredniego jedynie w trak-cie wykonywania konwoju wartości pieniężnych oraz in-nych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych lub przy doprowadzaniu;

– zasada ostrzeżenia zobowiązuje pracownika ochrony do tego by wezwał on osobę do zachowania zgodnego z pra-wem oraz do uprzedzenia, że jeśli osoba nie podporządkuje się temu poleceniu to użyje wobec niej środków przymusu bezpośredniego. Pracownik ochrony może odstąpić od sto-sowania tej zasady wyłącznie wówczas gdy wszelka zwłoka groziłaby niebezpieczeństwem utraty życia lub zdrowia pra-cownika ochrony, innej osoby lub chronionego mienia;

– zasada niezbędności oznacza, że pracownik ochrony ma obowiązek niezwłocznego odstąpienia od używania środków przymusu bezpośredniego jeśli osoba wobec któ-rej je zastosowano wykonała wydane polecenia;

– zasada elastycznego doboru środków określa dyrektywę jednoczesnego stosowania różnych środków przymusu bez-pośredniego, o ile jest to niezbędne do podporządkowania się lub osiągnięcia pożądanego celu.

Pracownicków ochrony dotyczą duże ograniczenia w za-kresie użycia środków przymusu bezpośredniego. Między in-nymi nie mogą używać kajdanek zakładanych na nogi lub tzw. zespolonych. Są one stosowane wobec osób agresywnych czy zatrzymanych w związku z popełnieniem przestępstwa z użyciem broni palnej, materiałów wybuchowych lub innego niebezpiecznego narzędzia. Nie przysługuje im też prawo sto-sowania kaftana bezpieczeństwa, pasa lub siatki obezwładnia-jącej oraz kasku zabezpieczającego, pomimo że środki te mają charakter typowo prewencyjny.

Pracownicy ochrony mają także ograniczony katalog przypadków pozwalających im na użycie środków przymusu


196

bezpośredniego. Nie mogą ich stosować celem wyegzekwo-wania wymaganego prawem zachowania jeśli dana osoba nie podporządkuje się wydanym przez nich poleceniom. Takiego prawa nie mają również celem przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu na ich własne życie lub innej osoby. Pracownikom ochrony nie wolno używać środków przymusu bezpośredniego w celu przeciwdziała-nia naruszeniom porządku lub bezpieczeństwa publicznego. Wyłączenie to dotyczy także ochrony porządku lub bezpie-czeństwa na obszarach lub w obiektach, które są przez nich dozorowane. Ustawodawca wykluczył także użycie środków przymusu bezpośredniego przy pokonywaniu przez pracow-ników ochrony biernego oporu. Uznał też, że nie mogą oni zastosować środków przymusu bezpośredniego dla przeciw-działania czynnościom zmierzającym do autoagresji.

Prawo użycia broni

Użycie broni zdefiniować można jako oddanie strzału w kierunku osoby celem jej obezwładnienia, przy zastoso-waniu amunicji penetracyjnej. Przez broń palną ustawodaw-ca rozumie broń palną bojową, o której mowa w Ustawie z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji.

Pracownik ochrony ma prawo, przy wykonywaniu za-dań w granicach chronionego obszaru lub obiektu, do użycia broni palnej w następujących przypadkach312: gdy zachodzi konieczność odparcia bezpośredniego, bezprawnego zama-chu na:a) życie, zdrowie lub wolność jego lub innej osoby albo ko-

nieczność przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu;

312 Art. 36 ust. 1 pkt 5 lit. a Ustawy z dnia 22 sierpnia 1992 r. o ochronie osób i mienia, Dz. U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221, z późn.zm.

197


b) ważne obiekty, urządzenia lub obszary albo konieczność przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośred-nio do takiego zamachu;

– mienie, który stwarza jednocześnie bezpośrednie za-grożenie życia, zdrowia lub wolności pracownika ochrony lub innej osoby, albo konieczność przeciw-działania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu;

c) w razie konieczności przeciwstawienia się osobie:– niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmia-

stowego porzucenia broni, materiału wybuchowego lub innego niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności uprawnio-nego lub innej osoby;

– która usiłuje bezprawnie odebrać broń palną uprawnio-nemu lub innej osobie uprawnionej do jej posiadania.

Przed użyciem broni palnej, pracownik ochrony jest obo-wiązany:– wydać okrzyk „pracownik ochrony” i wezwać osobę do za-

chowania zgodnego z prawem, a w szczególności do natych-miastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia oraz odstąpienia od bezprawnych działań lub użycia przemocy;

– w razie niepodporządkowania się tym wezwaniom zagrozić użyciem broni palnej okrzykiem „stój, bo strzelam”;

– oddać strzał ostrzegawczy w górę, o ile nie zagraża to życiu lub zdrowiu pracownika ochrony lub innej osoby, a czynno-ści wyżej określone okazały się bezskuteczne.

Przy użyciu broni palnej pracownik ochrony zobowiąza-ny jest stosować się do następujących zasad:– zasady minimalizacji skutków, tak by użycie broni wyrzą-

dzało jak najmniejsze negatywne skutki dla osoby wobec


198

której to nastąpiło i nie zmierzało do pozbawienia jej życia, a także by nie zagrażało życiu lub zdrowiu innych osób;

– zasady wyłączeń podmiotowych, która oznacza, że broni palnej nie wolno stosować wobec kobiet o widocznej ciąży, osób których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat, osób w po-deszłym wieku oraz o widocznej niepełnosprawności.

Pracownik ochrony jest zobowiązany powiadomić nie-zwłocznie o każdym przypadku użycia broni palnej lub odda-niu z niej strzału ostrzegawczego, zarówno swego bezpośred-niego przełożonego jak i najbliższą jednostkę Policji. Do czasu przybycia funkcjonariuszy Policji jest zobowiązany do:– zabezpieczenia śladów na miejscu zdarzenia i uniemożli-

wienie dostępu tam osób postronnych;– ustalenia tożsamości świadków zaistniałego zdarzenia.

Jeśli na skutek użycia broni nastąpiło zranienie osoby, pracownik ochrony winien bezzwłocznie udzielić jej pomocy przedmedycznej i zapewnić pomoc lekarską.

Regułą jest, że broń palną pracownik ochrony może nosić tylko wówczas, gdy jest umundurowany lub ubrany w uniform przynależny specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej. Ideą takiego rozwiązania przyjętego przez ustawodawcę było przekazanie zarówno sprawcy, jak i otoczeniu jasnego sygna-łu, że mają do czynienia z osobą, która ma prawo wydawania określonych poleceń pod groźbą użycia broni oraz ma prawo do legalnego jej posiadania i ewentualnego użycia. Wyjątkiem od tej zasady jest możliwość posiadania broni przez pracow-nika ochrony pozostającego bez umundurowania służbowego w sytuacji, gdy wykonuje on ochronę osób w miejscu publicz-nym. Natomiast, jeśli w takim miejscu pracownik ochrony wy-konuje zadania w obszarze zabezpieczenia imprezy masowej, nie wolno mu w ogóle posiadać przy sobie broni palnej. Trudno bowiem w sposób bezpieczny i precyzyjny, tak by nie narażać na niebezpieczeństwo osób postronnych, użyć broni w tłumie.

199


Poza granicami obiektów i obszarów chronionych, pra-cownik ochrony ma prawo użycia broni jedynie dla zapew-nienia bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia. Pod pojęciem konwoju należy rozumieć przemieszczanie mienia, w tym wartości pieniężnych lub innych przedmiotów war-tościowych, broni, amunicji, materiałów lub środków nie-bezpiecznych (materiałów wybuchowych, chemicznych lub radioaktywnych, środków odurzających lub substancji psy-chotropowych), dokumentów lub materiałów zawierających informacje niejawne; oraz zespół czynności realizowanych w związku z tym przemieszczaniem przez uprawnionego do używania lub wykorzystywania środków przymusu bez-pośredniego lub broni palnej.

Pracowników ochrony dotyczą też ogranicznia w za-kresie użycia broni palnej. Nie mogą jej użyć przy podjęciu bezpośredniego pościgu za osobą, która dokonała bezpraw-nego zamachu na życie, zdrowie, wolność ich lub innych osób, na ważne obiekty, nawet w przypadku, gdy stwarzała ona jednocześnie zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności. Nie przysługuje im prawo użycia broni w sytuacji pościgu za sprawcą najpoważniejszych zbrodni, takich jak: zamach terrorystyczny, zabójstwo, rozbój, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia w wielkich rozmiarach, gwałt, wzięcie zakład-nika celem przymuszenia organów władzy do określonego za-chowania. Pracownicy ochrony nie mogą też użyć broni, gdy zachodzi konieczność ujęcia sprawców tych przestępstw.

Pracowników ochrony obejmują też zakazy w obszarze wykorzystywania broni palnej. Nie mogą z niej skorzystać w celu zatrzymania pojazdu, nawet jeżeli działanie pojazdu zagraża życiu lub zdrowiu, czy też stwarza zagrożenie dla ważnych obiektów, urządzeń lub obszarów. Nie wolno im tak-że posłużyć się bronią, aby zlikwidować przeszkodę uniemoż-


200

liwiającą lub utrudniającą ujęcie osoby albo ratowanie takich wartości, jak mienie, życie lub zdrowie. Pracownicy ochrony nie mogą również wykorzystać broni, dla zneutralizowania przedmiotów lub urządzeń mogących stwarzać niebezpie-czeństwo wybuchu, powodujących jednocześnie bezpośred-nie zagrożenie dla zdrowia lub życia. To uprawnienie nie przysługuje im nawet w celu unieszkodliwienia zwierzęcia, którego zachowanie zagraża bezpośrednio życiu lub zdrowiu zarówno ich samych jak i innych osób.

Należy pamiętać, że pracownicy ochrony podejmując interwencję nawet w bezpośrednim otoczeniu chronione-go obiektu nie mogą korzystać z uprawnień, które na tere-nie dozorowanym im przysługują zarówno w zakresie użycia środków przymusu bezpośredniego jak i broni palnej. Poza chronionym obiektem, w sytuacji konieczności odparcia bez-prawnego zamachu na życie, zdrowie własne i innych osób, pracownicy ochrony mogą działać jedynie w oparciu o upraw-nienia ogólnoobywatelskie takie jak: obrona konieczna, stan wyższej konieczności i ujęcie obywatelskie.

Uprawnienia pracowników ochrony fizycznej nie wpisanych na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej

Na tle przedstawionych uprawnień, przysługujących wyłącz-nie pracownikom ochrony fizycznej, którzy posiadają wpis na listę kwalifikowanych pracowników ochrony pojawia się pytanie o uprawnienia przysługujące tym pracownikom ochrony, którzy takiej certyfikacji nie uzyskali. Trzeba pamię-tać, że to właśnie oni stanowią zdecydowaną większość osób zatrudnionych w firmach ochrony osób i mienia. Z analizy aktualnego stanu prawnego wynika, że w granicach chronio-nych obszarów i obiektów mają oni prawo:– ustalania uprawnień osób do przebywania na takim terenie

oraz ich legitymowania celem ustalenia ich tożsamości;

201


– wezwania osób do opuszczenia takiego terenu w sytuacji stwier-dzenia, że nie mają one uprawnień aby się tam znajdować;

– ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośred-nie zagrożenie dla życia, zdrowia ludzkiego, a także chro-nionego mienia celem niezwłocznego oddania ich Policji.

Pracownik ochrony nie wpisany na listę kwalifikowanych pracowników ochrony nie ma natomiast prawa do posługiwa-nia się środkami przymusu bezpośredniego lub bronią palną w oparciu o przepisy Ustawy o ochronie osób i mienia i Usta-wy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.

Nie może on również wykonywać:– bezpośredniej ochrony fizycznej w charakterze pracownika

specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych;– konwojów wartości pieniężnych oraz innych przedmiotów

wartościowych bądź niebezpiecznych;– zadań bezpośrednio związanych z ochroną osób;– funkcji nadzorczych i kontrolnych w stosunku do innych

pracowników, którzy podobnie jak on nie posiadają licencji;– zadań ochronnych na obszarach i w obiektach podlegają-

cych obowiązkowej ochronie.Taki pracownik nie ma także uprawnień do opracowy-

wania założeń planu ochrony, do czego wymagane są kwalifi-kacje potwierdzone posiadaniem wpisu na listę kwalifikowa-nych pracowników ochrony fizycznej.

Kwalifikowani pracownicy zabezpieczenia technicznego

Zgodnie z zapisem Art. 27 określa wpis na listę kwalifikowa-nych pracowników zabezpieczenia technicznego jesy wyma-gany do wykonywania następujących czynności zabezpiecze-nia technicznego: polegającego na montażu elektronicznych urządzeń i systemów alarmowych sygnalizujących zagrożenie chronionych osób i mienia, oraz na eksploatacji, konserwacji


202

i naprawach w miejscach ich zainstalowania, montażu urzą-dzeń i środków mechanicznego zabezpieczenia oraz ich eks-ploatacji, konserwacji, naprawach i awaryjnym otwieraniu w miejscach zainstalowania.

O wpis na listę kwalifikowanych pracowników zabezpie-czenia technicznego może ubiegać się osoba, która:– ukończyła 18 lat;– posiada obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego

państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym;

– ma pełną zdolność do czynności prawnych stwierdzoną własnym oświadczeniem;

– posiada nienaganną opinię wydaną przez komendan-ta powiatowego/miejskiego/rejonowego Policji właściwe-go ze względu na miejsce jej zamieszkania; sporządzoną na podstawie aktualnie posiadanych przez Policję infor-macji albo w przypadku obywatela innego państwa człon-kowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz obywatela polskiego zamiesz-kałego na terenie tych państw – przez organ odpowiednie-go szczebla i kompetencji tych państw, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby.

– posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań stwierdzoną orzeczeniem lekarskim;

– ma stosowne wykształcenie techniczne, minimum wy-kształcenie zawodowe techniczne o specjalności elektro-nicznej, elektrycznej, łączności, mechanicznej lub ukoń-czony kurs pracownika zabezpieczenia technicznego albo

203


przyuczenie do wymienionych zawodów na podstawie od-rębnych przepisów;

– nie była karana za przestępstwo umyślne313.Wpis na listę kwalifikowanych pracowników zabezpie-

czenia technicznego upoważnia do:– opracowywania projektów zabezpieczenia technicznego;– organizowania i kierowania zespołami pracowników zabez-

pieczenia technicznego314.Osoba, która stara się o uzyskanie koncesji na prowadze-

nie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia w obszarze zabezpieczenia technicznego musi posia-dać wpis na listę kwalifikowanych pracowników zabezpiecze-nia technicznego.

Obowiązek posiadania wpisu na listę kwalifikowanych pracowników zabezpieczenia technicznego dotyczy jedynie usług realizowanych na terenie obszarów oraz w obiektach i urządzeniach podlegających obowiązkowej ochronie. W po-zostałych przypadkach czynności dotyczące zarówno opra-cowywania planu ochrony jak i organizowania i kierowania zespołami pracowników zabezpieczenia technicznego mogą być realizowane przez osoby niewpisane na listę kwalifi ko-wanych pracowników zabezpieczenia technicznego. Wynika to z faktu, że świadczenie usług w zakresie ochrony osób i mie-nia w formie zabezpieczenia technicznego nie jest objęte wy-mogiem uzyskania koncesji. Natomiast wykonywanie usług ochrony osób i mienia w formie zabezpieczenia technicznego na terenie obszarów, w obiektach oraz urządzeniach podle-gających obowiązkowej ochronie przez osoby nieposiadające zaświadczenia o wpisie na listę kwalifi kowanych pracowni-

313 Art. 28 ust. 2 Ustawy o ochronie osób i mienia Dz. U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221, z późn.zm.

314 Ibidem, Art. 29 ust.1.


204

ków zabezpieczenia technicznego, a zatem nielegitymujące się odpowiednimi kwalifi kacjami pracownika zabezpiecze-nia technicznego, skutkuje cofnięciem przedsiębiorcy konce-sji na prowadzenia działalności gospodarczej.

Szkolenia kwalifikacyjne dla kandydatów na licencjonowanych pracowników ochrony

Aktualnie obowiązujące przepisy przewidują różne możliwo-ści zdobycia umiejętności niezbędnych do uzyskania wpisu na listę kwalifikowanych pracowników ochrony.Mogą one polegać na:– zdobyciu kwalifikacji technika ochrony fizycznej;– ukończeniu uczelni, szkoły oficerskiej lub podoficerskiej

Policji lub Straży Granicznej;– ukończeniu kursów w przedmiotowym zakresie organizo-

wanych przez ośrodki szkolenia Policji, Straży Granicznej lub Biura Ochrony Rządu;

– odbyciu odpowiedniego kursu zawodowego lub kursu umiejętności zawodowych realizującego niezbędny zakres merytoryczny;

– ukończeniu innych kursów potwierdzających przygotowa-nie teoretyczne i praktyczne prowadzonych przez publiczne i niepubliczne placówki i ośrodki zgodnie z przepisami wy-danymi na podstawie przepisów o systemie oświaty;

– ukończeniu szkoleń lub kursów potwierdzających przygo-towanie teoretyczne i praktyczne w niezbędnym zakresie prowadzonych przez uczelnie.

Przepisy przewidują również możliwość potwierdzenia specjalistycznego przygotowania teoretycznego, w zakresie znajomości przepisów prawa związanych z wykonywaniem ochrony osób i mienia, dyplomem uczelni kształcących w za-kresie prawa, administracji publicznej, bezpieczeństwa naro-dowego lub bezpieczeństwa wewnętrznego.

205


W opinii Ministerstwa Sprawiedliwości analiza różnic kompetencji między posiadaczami tytułu technika ochrony fizycznej osób i mienia (absolwentami szkół policealnych), a pozostałymi pracownikami ochrony nie ma znaczenia dla istoty i celu wprowadzonych zmian. Nowelizacja ustaliła je-dynie minimalne wymogi, jakie spełniać powinien kandydat ubiegający się o wpis na listę kwalifikowanych pracowników ochrony osób i mienia. Ocena wiedzy i umiejętności pra-cowników oraz właściwe dostosowanie zadań zawodowych do posiadanych kwalifikacji i doświadczenia należy do kom-petencji pracodawcy.

18 grudnia 2013 roku ukazało się Rozporządzenie Mi-nistra Spraw Wewnętrznych w sprawie wymagań w zakresie szkoleń i kursów potwierdzających przygotowanie teoretycz-ne i praktyczne w zakresie wyszkolenia strzeleckiego, samo-obrony, technik interwencyjnych oraz znajomości przepisów prawa związanych z wykonywaniem ochrony osób i mienia.

Kursy przygotowawcze do zawodu pracownika ochrony o których traktuje ten akt prawny odbywają się w formie sta-cjonarnej, a metodami ich prowadzenia są wykłady i zajecia praktyczne, których łączny czas trwania nie może być krótszy niż 245 godzin.

Kurs obejmuje blok ogólnoprawny skłdający się z sze-ściu tematów. Temat pierwszy zatytułowany „Zagadnienia dotyczące ochrony osób i mienia” obejmuje swym zakresem omówienie podstawowych definicji ustawowych, wskaza-nie co należy rozumieć pod określeniami: obszary, obiekty i urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie. Podczas realizacji tego tematu prezentowane są zasady sporządzania planu ochrony jednostki oraz procedura jego uzgadniania. Kolejnym podtematem są zagadnienia związane z funkcjo-nowaniem wewnętrznych służb ochrony z uwzglednieniem zasady i trybu ich powoływania, struktury organizacyjnej


206

oraz zakresu działania tych podmiotów. Omawiany jest tak-że sposób prowadzenia wymaganej dokumentacji ochronnej, a także obowiązującego uzbrojenia, wyposażenia i umundu-rowania. Kolejnym zagadnieniem jest poznanie zasad prowa-dzenia działalności gospodarczej w obszarze usług ochrony osób i mienia. Przedmiotem wykładu są dwa akty prawne- ustawa o swobodzie działalności gospodarczej oraz Kodeks spółek handlowych. Słuchacze dowiadują się również o try-bie uzyskiwania wpisu na listę kwalifikowanych pracowni-ków ochrony fizycznej ze wskazaniem wymogów kwalifika-cyjnych, które muszą zostać przez nich spełnione. Poznają uprawnienia i obowiązki, które na nich ciążą w związku z re-alizacją zadań ochrony osób i mienia. Tu szczególne znaczenie ma poznanie przez nich zasad, przypadków i warunków uży-cia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej. Omawiane są czynności zarówno poprzedzające użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośrednie-go lub broni palnej jak i czynności następujące po użyciu lub wykorzystaniu środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej. Kolejnym podtematem są prawne ograniczenia w wy-konywaniu ochrony osób wprowadzone ustawą o ochronie osób i mienia. Ważnym zagadnieniem są uprawnienia kon-trolne jakie posiada organ koncesyjny, a które zostały okre-ślone w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej oraz o ochronie osób i mienia. Ostatni podtemat to omówienie kwestii nadzoru sprawowanego przez Policję, Straż Graniczną i Ministra Obrony Narodowej nadzoru nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi.

Drugim tematem szkolenia są „Wybrane zagadnienia pra-wa karnego, prawa wykroczeń i prawa karnego procesowego”. Słuchacze zostają w tym segmencie zapoznani z pojęciem pra-wa karnego, prawa wykroczeń i prawa karnego procesowego.

207


Poznają różnice pomiędzy czynami karalnymi – przestęp-stwem i wykroczeniem. Dowiadują się jakie są okoliczności, które mogą wyłączyć odpowiedzialność karną. Szczególnie dużo uwagi wykładowcy poświęcają omówieniu obrony ko-niecznej oraz instytucji stanu wyższej konieczności. Przed-stawiana jest charakterystyka podstawowych rodzjów prze-stępstw: przeciwko życiu, zdrowiu i wolności oraz przeciwko mieniu. Słuchacze dowiadują się także o ciążącej na pracow-nikach ochrony odpowiedzialności karnej. Poznają również ogólne zasady zabezpieczenia miejsca zdarzenia pod kątem postępowania procesowego. Sa także szczegółowo informo-wani o ciążącym na pracowniku ochrony obowiązku powia-domienia o przestępstwie ściganym z urzędu.

Temat trzeci dotyczy „Wybranych zagadnień prawa cy-wilnego i prawa pracy”. Rozpoczyna go zapoznanie z zakre-sem pojęć: prawo cywilne i prawo pracy. Omawiana jest zdol-ność prawna i zdolność do czynności prawnych oraz pojęcie osoby fizycznej i osoby prawnej. Wskazywane są różnice po-między własnością a posiadaniem oraz sposoby ich ochrony prawnej. Zdefiniowane zostaje pojęcie czynów niedozwolo-nych oraz zasady odpowiedzialności cywilnej pracownika ochrony. W tym kontekście omawiane jest pojęcie pracow-nika i pracodawcy. Słuchacze dowiadują się czym różni się umowa o pracę od innych umów cywilnoprawnych. Poznają także obowiązki pracodawcy i pracownika. Są zapoznawani z zasadami odpowiedzialności porządkowej i materialnej pra-cownika. W trakcie zajęć kursanci są informowani o dopusz-czalnym przepisami prawa czasie pracy oraz o możliwych roszczeniach wynikających ze stosunku pracy.

„Wybrane zagadnienia psychologii” to czwarty temat, którego realizacja rozpoczyna się od poznania zakresu poję-ciowego psychologii. Słuchacze ćwiczą efektywne techniki za-


208

pamiętywania oraz poznają zasady budowy portretu pamię-ciowego. Przedmiotem zajęć są też elementy prenegocjacji. Omawiane są wybrane zagadnienia z teorii i praktyki zacho-wań agresywnych oraz psychologii tłumu. Adepci są uczeni radzenia sobie ze stresem i działania w sytuacjach trudnych związanych z presją lub dużym napięciem emocjonalnym.

Piąty temat to „Etyka pracownika ochrony”. Obejmuje on definicje podstawowych pojęćoraz prezentację katalogu praw i wolności człowieka. Szczególna uwaga jest zwracana na takie cechy jak uczciwość, rzetelność i profesjonalizm, które winny towarzyszyć realizacji zadań związanych z ochroną osób i mie-nia. Słuchacze dowiadują się jak pogodzić poszanowanie god-ności człowieka z realizacją uprawnień do użycia lub wykorzy-stania środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej.

Szóstym – ostatnim, przez co nie mniej ważnym tematem są „Zasady udzielania pomocy przedlekarskiej”. Słuchacze uczą się udzielania pomocy przedlekarskiej w przypadkach zranień bądź krwawień tętniczych i żylnych, złamań kości, oparzeń, porażenia przedmiotem przeznaczonym do obez-władniania osób za pomocą energii elektrycznej lub omdleń.

Poznają także praktyczne umiejętności opatrywania ran postrzałowych, unieruchamiania kończyn, wykonywania sztucznego oddychania i pośredniego masażu serca. Cwiczą także posługiwanie się automatycznym defibrylatorem ze-wnętrznym „AED”.

Realizacja tematów bloku ogólnoprawnego łącznie obej-muje czas nie mniejszy niż 50 godzin. Tematy, od I do V są w formule wykładów. Tamat VI tj. „Zasady udzielania po-mocy przedlekarskiej” odbywa się w formie wykładów i za-jęć praktycznych.

Drugi duży blok obejmuje „Zagadnienia ochrony osób i mienia”. Prezentowany jest zakres pojęcia ochrony osób

209


oraz taktyka wykonywania zadań w tym obszarze. Omawiane są przyczyny zamachów na osoby oraz metody i etapy ataków na osoby. Dokonywane jest rozróżnienie form zamachów ze względu na używane środki na:– atak z użyciem broni palnej lub innego niebezpiecznego na-

rzędzia z bliska i na odległość;– atak z użyciem materiałów wybuchowych;– uprowadzenia.

Szczególną wagę prowadzący przywiązują do prezentacji założeń taktycznych ukierunkowanych na przeciwdziałanie atakom. Należą do nich: rozpoznawanie zagrożeń; wykrywa-nie obserwacji; taktyka ochrony w obiekcie; taktyka ochrony w miejscu publicznym i organizacja grupy ochronnej.

Temat drugi to „Taktyka wykonywania zadań ochrony mienia”. Tu słuchacze poznają zakres pojęcia ochrona mie-nia. Dowiadują się też czym jest ochrona obiektuoraz jaki jest cel ochrony i możliwe rodzaje zagrożeń. Poznają formy wy-konywania zadań ochrony i obowiązki pracownika ochrony w związku z:– kontrolą ruchu osobowego,– kontrolą ruchu materiałowego,– ujęciem sprawcy przestępstwa lub wykroczenia,– zaistnieniem: przestępstwa, wykroczenia, pożaru, wybu-

chu, awarii, katastrofy, skażenia, zamachu terrorystycznego.– ochroną informacji niejawnych,– ochroną danych osobowych;

Poznają też zasady i sposobów ewakuacji osób poszko-dowanych ora specyfikę ochrony różnych kategorii obiektów. Dowiadują się na czym polega ochrona sprawowana przez grupę interwencyjną.

Osobnym ważnym podtematem jest ochrona transpor-towanych wartości pieniężnych. Podczas tych zajęć słuchacze


210

uczą się trybu i warunków wykonywania transportu wartości pieniężnych, konwojowanego transportu wartości pienięż-nych oraz transportu podlegającego obowiązkowej ochro-nie realizowanych przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną. Poznają obowiązki osób wchodzących w skład transportu wartości pieniężnych i konwojowanego transpor-tu wartości pieniężnych. Kolejnym zagadnieniem jest orga-nizacja i zasady ochrony transportu wartości pieniężnych wykonywanego przy użyciu i bez użycia środków transportu. Kursanci uczą się organizacji i zasad ochrony konwojowane-go transportu wartości pieniężnych poznając różne rodzje zagrożeń. Poznają tajniki prowadzenia dokumentacji związa-nej z konwojowanym transportem wartości pieniężnych. Do-wiadują się jakie są ogólne wymogi prawne dotyczące urzą-dzeń, pojemników, pomieszczeń lub bankowozów służących do przechowywania lub transportowania wartości pienięż-nych. Osobym podtematem są mechaniczne i elektroniczne systemy zabezpieczeń. Przy tej okazji wskazywane są ogólne wymogi prawne dotyczące stosowania mechanicznych i elek-tronicznych systemów zabezpieczeń; rodzaje mechanicznych i elektronicznych systemów zabezpieczeń i ich rola w syste-mie ochrony obiektów. Omawiane są zasady obsługi mecha-nicznych i elektronicznych systemów zabezpieczeń.

Ten blok obejmuje minimalny wymiar 100 godzin, w tym temat „Taktyka wykonywania zadań ochrony osób” – 30 go-dzin i temat „Taktyka wykonywania zadań ochrony mienia”- 70 godzin. Zajęcia w tym bloku realizowane są w formie sta-cjonarnych wykładów i zajęć praktycznych.

Trzeci blok obejmuje „Zagadnienia wyszkolenia strzelec-kiego”. W trakcie zajęć słuchacze zapoznawani sa z budową i zasadami działania broni palnej. Poznają działanie, przezna-czenie i charakterystyki techniczne pistoletu, rewolweru, pi-

211


stoletu maszynowego, karabinka oraz strzelby gładkolufowej na wybranych przykładach. Uczą się podstaw celnego strzela-nia, a także rozkładania i składania wybranych egzemplarzy broni palnej. Dowiadują się o możliwych przyczynach i ob-jawach zacięcia się broni palnej oraz sposobach skutecznego usuwania tych awarii. Sporo czasu wykładowcy poświęcają zasadom bezpiecznego obchodzenia się z bronią palną oraz właściwym zachowaniom na strzelnicy. Ostatnim elementem szkolenia o charakterze praktycznym są techniki posługiwa-nia się bronią palną oraz szybkiego sięgania po broń palną. Kursanci uczą się przyjmowania właściwych postaw strzelec-kich oraz przemieszczania się i zwrotów z bronią palną. Sfina-lizowaniem tego procesu są zajęcia na strzelnicy czyli strzela-nie z różnych rodzajów broni palnej.

Tematyka tego bloku obejmuje minimalny łączny wy-miar – 35 godzin realizowanych w formie stacjonarnych wy-kładów i zajęć praktycznych.

Ostatni blok to zagadnienia samoobrony i technik inter-wencyjnych. Jeśli idzie o samoobronę to jej nauka obejmuje: postawy i poruszanie się w walce; techniki wyprowadzania uderzeń i kopnięć oraz sposoby ich blokowania; pady i prze-wroty w walce wręcz; sprowadzanie do parteru z wykorzy-staniem: podcięć, chwytów za głowę lub nogi; chwyty trans-portowe – dźwignie na stawy kończyn górnych; uwalnianie się z chwytów, obchwytów i duszeń; miejsca wrażliwe na ciele człowieka i sposoby obezwładniania.

Podczas nauczania technik interwencyjnych kursanci po-znają techniki zakładania kajdanek i obszukiwania osób; uczą się posługiwania pałką służbową; przedmiotem przeznaczo-nym do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej oraz techniki stosowania chemicznych środków obezwład-niających w postaci ręcznych miotaczy substancji obez-


212

władniających. Uczą się techniki usuwania z pojazdu osoby stawiającej opór czynny; obrony przed atakami nożem lub niebezpiecznym przedmiotem; przed atakiem bronią palną. Zapoznawani są także z podstawowymi technikami posłu-giwania się bronią palną w walce oraz współdziałania w róż-nych sytuacjach taktycznych.

Ten blok w minimalnym wymiarze 60 godzin realizowa-ny jest w formie stacjonarnych zajęć praktycznych.

Szczególnie istotnym problemem, jaki może się poja-wić w związku z nowelizacją ustawy o ochronie osób i mie-nia może być gorsze przygotowanie pracowników ochrony do wykonywania powierzonych im zadań. Dotychczas, po za-kończeniu kursu kwalifikacyjnego byli oni poddawani egza-minom państwowym weryfikującym ich wiedzę teoretyczną i umiejętności praktyczne w zakresie samoobrony i strzelania. Osoby ubiegające się o licencję zarówno pracownika ochrony fizycznej pierwszego, jak i drugiego stopnia, składały egzamin przed komisją egzaminacyjną, którą powoływał komendant wojewódzki Policji. Egzamin był organizowany nie rzadziej, niż raz na trzy miesiące. O wyznaczeniu wskazanego terminu i miejscu jego przeprowadzenia komendant wojewódzki po-wiadamiał Komendanta Głównego Policji.

W skład komisji egzaminacyjnej powoływanej przez ko-mendanta wojewódzkiego Policji wchodzili:– przedstawiciele komendanta wojewódzkiego Policji w licz-

bie nie większej niż trzech, w tym uprawnieni do przepro-wadzania egzaminu z zakresu samoobrony, technik inter-wencyjnych oraz strzelectwa;

– przedstawiciel komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej wyznaczony spośród oficerów komendy wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej;

– przedstawiciel prokuratora wojewódzkiego;

213


– dwaj przedstawiciele wojewody (w tym jeden lekarz);– rzeczoznawca systemów zabezpieczających.

Tylko pozytywne zaliczenie egzaminu dawało kandyda-towi do zawodu możliwość jego wykonywania. Musiał więc dobrze się przygotować, bo niepowodzenie generowało dla niego koszty związane z opłatami egzaminacyjnymi i ko-nieczność kilkumiesięcznego oczekiwania na wyznaczenie kolejnego terminu egzaminu. Funkcjonowanie egzaminu państwowego mobilizowało także kadrę dydaktyczną pro-wadzącą szkolenia, do jak najlepszego przygotowania swoich adeptów. Państwo, które zrezygnowało ze swego monopolu w zapewnianiu bezpieczeństwa na rzecz prywatnego sekto-ra ochrony nie powinno rezygnować ze sprawdzania stopnia przygotowania pracowników ochrony do wykonywania zadań i korzystania z przydzielonych im uprawnień, które wiążą się przecież z ingerencją w obszar wolności obywatelskich. Fir-my ochrony osób i mienia są ważnym podsystemem bezpie-czeństwa publicznego, dlatego też kontrola profesjonalnego przygotowania kadr, które będą stanowić o jakości jego funk-cjonowania powinna należeć do państwa, które ponosi prze-cież odpowiedzialność za ten ważny segment zadań. Państwo może cedować swe uprawnienia i zadania dokonując ich pry-watyzacji, ale zdaniem autora nie powinno zwalniać się z od-powiedzialności, która na nim – zgodnie z Konstytucją – spo-czywa. Egzamin państwowy był faktycznie formą weryfikacji wiedzy zarówno teoretycznej, jak i umiejętności praktycz-nych kandydatów do zawodu pracownika ochrony i sprawiał, że do firm ochrony trafiały osoby o dobrym przygotowaniu, które z powodzeniem mogły świadczyć usługi w zakresie bezpieczeństwa publicznego. Znowelizowana, obowiązują-ca od 1 stycznia 2014 roku Ustawa o ochronie osób i mienia wprowadziła wprawdzie obowiązkowe szkolenia dla wszyst-


214

kich kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej, które będą się odbywać co pięć lat. To oczywiście krok w dobrym kierunku, choć należy zwrócić uwagę, że szkolenia doskona-lące powinny odbywać się zdecydowanie częściej, tak by słu-żyły rzeczywistemu podtrzymywaniu nabytych umiejętności, zwłaszcza w zakresie samoobrony i technik strzeleckich.

Pytania kontrolne:

1. Podaj definicję ochrony osób.2. Co należy rozumieć pod pojęciem pracownika ochrony?3. Do wykonywania jakich czynności niezbędny jest wpis

na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej?4. Jakie warunki musi spełniać osoba ubiegająca się o wpis na li-

stę listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej?5. Co to jest lista kwalifikowanych pracowników ochrony fi-

zycznej i zabezpieczenia technicznego?6. W jakich przypadkach i w jakiej formie prawnej następu-

je skreślenie z listy kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej i zabezpieczenia technicznego?

7. Jakie uprawnienia przysługują pracownikom ochrony fizycznej?8. Co rozumiemy pod pojęciem obiektu i obszaru podlegają-

cego ochronie?9. Jak pracownik ochrony realizuje prawo do ustalania upraw-

nień osób do przebywania na terenie obszarów i obiektów?10. W jakich sytuacjach i w jaki sposób pracownik ochrony

może dokonać legitymowania osoby?11. W jakich okolicznościach pracownik ochrony może doko-

nać ujęcia osoby?12. Podaj jakie środki przymusu bezpośredniego przysługują

pracownikowi ochrony fizyczne?13. W jakich sytuacjach pracownik ochrony fizycznej ma pra-

wo użycia środków przymusu bezpośredniego?

215


14. Omów zasady użycia:– siły fizycznej,– kajdanek,– pałki służbowej,– paralizatora elektrycznego.

15. Jakich zasad powinien przestrzegać pracownik ochrony przy stosowaniu środków przymusu bezpośredniego?

16. Wymień przypadki użycia broni przez pracownika ochrony.17. Omów procedurę poprzedzającą użycie broni przez pra-

cownika ochrony.18. Wymień zasady do jakich winien stosować się pracownik

ochrony przy użyciu broni.19. Do wykonywania jakich czynności niezbędny jest wpis

na listę kwalifikowanych pracowników zabezpiecze-nia technicznego?

20. Jakie warunki musi spełniać osoba ubiegająca się o wpis na listę kwalifikowanych pracowników zabezpiecze-nia technicznego?

21. Wymień możliwości zdobycia umiejętności niezbędnych do uzyskania wpisu na listę kwalifikowanych pracowni-ków ochrony.

22. Przedstaw zakres tematyczny kursów organizowanych na podstawie roku ukazało się Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych 18 grudnia 2013 roku „w sprawie wymagań w zakresie szkoleń i kursów potwierdzających przygotowanie teoretyczne i praktyczne w zakresie wy-szkolenia strzeleckiego, samoobrony, technik interwen-cyjnych oraz znajomości przepisów prawa związanych z wykonywaniem ochrony osób i mienia”.

Bibliografia

1. Ackoffem R. I., Decyzje optymalne w badaniach stosowa-nych, PWN, Warszawa 1969.

2. Aleksandrowicz T. R., Ustawa o ochronie osób i mienia. Ko-mentarz, Warszawa 2002.

3. Babbie E., Podstawy badań społecznych, W. Betkiewicz et al. (tłum.),WN PWN, Warszawa 2009.

4. Antoszkiewicz J. Metody heurystyczne, Warszawa 1990.5. Bejgier W., Stanejko B., Ochrona osób i mienia, Warsza-

wa 2012.6. Bieniek-Koronkiewicz E., J. Sieńczyło-Chlabicz, Działal-

ność gospodarcza i przedsiębiorca na gruncie ustawy – Pra-wo działalności gospodarczej, PPH 2000, nr 4.

7. Boon K., La function d’enquete dans le secteur prive, De-viance et societe, red. H. S. Becker, Berkeley 1999.

8. Broda J., Polewczyk A., Rąb J., Podstawy metodologii nauk, Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice 2001.

9. Cempel C., Nowoczesne zagadnienia metodologii i filozofii badań. Wybrane zagadnienia dla studiów magisterskich, po-dyplomowych i doktoranckich. Poradnik, Instytut Technolo-gii Eksploatacji, Radom 2003.

217

10. Cichosz M., Hussein A., Kontrola jako element profilaktyki antykorupcyjnej, [w:] Dobre praktyki w zakresie wspiera-nia transparentności w sektorze publicznym i prywatnym, Warszawa 2012.

11. Chmielewska B., Metodologia i metody badań społecznych ze szczególnym uwzględnieniem diagnozy, Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Słupsku, Słupsk 1985.

12. Cieślarczyk M. (red. nauk.), Metody, techniki i narzędzia badawcze oraz elementy statystyki stosowane w pracach magisterskich i doktorskich, Wyd. Akademii Obrony Naro-dowej, Warszawa 2006.

13. Cisowski Z, Organizacja i funkcjonowanie służb ochrony osób i mienia, Szczytno 2002.

14. Czapska J., Prywatne firmy ochrony osób i mienia w Eu-ropie-podstawowe problemy prawne, [w:] Mit represyjności albo o znaczeniu prewencji kryminalnej, red. J. Czapska, H. Kury, Kraków 2002.

15. Czapska J., Bezpieczeństwo obywateli. Studium z zakresu polityki prawa, Polpress, Kraków, 2004.

16. Czop A., Sokołowski M., Historia polskich formacji poli-cyjnych od II wojny światowej do czasów współczesnych, „Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje”, red. J. Piwowarski, B. Wiśniewski, Kraków 2013.

17. Czop A., System bezpieczeństwa publicznego w Polsce, „Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje”, nr 12, red. W. Hrynicki, J. Piwowarski, Kraków 2012.

18. Denzin N.K., Lincoln Y.S. (red.), K. Podemski (red.), Me-tody badań jakościowych, t. 2, PWN, Warszawa 2009.

19. Dubel L, Malarczyk J., Historia doktryn polityczno-praw-nych, Lublin 1997.

20. Dutkiewicz W., Podstawy metodologii badańdo pracy ma-gisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wyd. „Stachurski”, Kielce 2000.

218

21. Dyduch L., Wybrane formy organizacyjne działań podmio-tów uprawnionych w zakresie bezpieczeństwa wewnętrzne-go państwa, Warszawa 2012.

22. Ever Van S., Guide to Methods for students of political science, Cornell University Press, 1998.

23. Fijałkowski T., Straż Gminna, miejska podstawy prawne działania, prawa, obowiązki, Warszawa 2011.

24. Franklin M. J., How to Protect Others, New York 201125. George A. L., Bennett A., Case Studies and Theory Deve-

lopment in the Social Sciences, MIT Press Cambridge, 2005.26. Gierszewski J., Firmy ochrony jako komercyjne organizacje

odpowiedzialne za bezpieczeństwo innych podmiotów, [w:] Logistyka – Komunikacja – Bezpieczeństwo. Wybrane po-blemy. M. Grzybowski (red.), Gdynia 2009.

27. Gierszewski J., Bezpieczeństwo wewnętrzne, Zarys syste-mu, Warszawa 2013.

28. Gozdór G., Prywatyzacja bezpieczeństwa, Lublin 2012.29. Gozdór G., Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz,

Warszawa 2005.30. Hałyk J., Straż Ochrony Kolei w służbie społeczeństwu, Lu-

blin 2012.31. Hanausek T., Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz,

Toruń 1998. 32. Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 2007.33. Hołyst B., Społeczno-kulturowe i prawne aspekty zjawi-

ska korupcji, [w:] Dobre praktyki w zakresie wspierania transparentności w sektorze publicznym i prywatnym, Warszawa 2012.

34. Horak K., The New Bodyguard, Natley Hall, United King-dom 2012.

35. Ilnicki M. P., Wolski J., Prawo działalności gospodarczej, Kraków 2000.

36. Izdebski H., Historia administracji, Warszawa 1996.

219

37. Jałoszyński K., Współczesny wymiar antyterroryzmu, War-szawa 2008.

38. Johnston L., The Rebirth of private policing, New York 1992.39. Kaczyński J., Taktyka działań ochronnych. Ochrona osób,

Gdańsk 2009.40. Kasznica S., Polskie prawo administracyjne, Poznań 1947.41. Katner W. J., Prawo działalności gospodarczej, komentarz,

orzecznictwo, piśmiennictwo, Warszawa 2003.42. Katner W. J., Prawo działalności gospodarczej. Komentarz.

Orzecznictwo. Piśmiennictwo, Warszawa 2003.43. Kawka W., Policja w ujęciu historycznym i współczesnym,

Wilno 1939.44. Kidyba A., Prawo Handlowe, Warszawa 2006.45. Kitler W., Skrabacz A., Wojskowe wsparcie władz cywil-

nych i społeczeństwa, Warszawa 2003.46. Kitler W., Obrona cywilna, Warszawa 2004.47. Kobus I., Straż leśna, łowiecka, rybacka, parku. Szczyt-

no 2008.48. Kojder A., Korupcja i poczucie moralne Polaków, [w:] Kon-

dycja moralna społeczeństwa polskiego, red. J. Mariański, Kraków 2002.

49. Kolman R., Zdobywanie wiedzy.Poradnik podnoszenia kwalifikacji (magisteria, doktoraty, habilitacje), Wyd. „Branta”, Gdańsk 2004.

50. Kopińska G., Niedoceniane narzędzia zapobiegania korup-cji, [w:] Dobre praktyki w zakresie wspierania transparent-ności w sektorze publicznym i prywatnym, Warszawa 2012.

51. Korzeniowski L., Podstawy nauk o bezpieczeństwie, War-szawa 2012.

52. Korzeniowski L., Wymagania kwalifikacyjne pracowników ochrony, Ochr. OMZ, nr 5.

53. Kosikowski C., Koncesje i zezwolenia na działalność gospo-darczą, Warszawa 2002.

220

54. Kosikowski C., Koncesje w prawie polskim, Kraków 1996.55. Kosikowski C., Polskie publiczne prawo gospodarcze, War-

szawa 2002.56. Kosikowski C., Prawo zarzadzania gospodarką narodową,

Łódź 1984.57. Kość A., Podstawy filozofii prawa, Lublin 2005.58. Kruczewski A., Środki przymusu bezpośredniego, War-

szawa 1998.59. Kubiński P., Działalność gospodarcza w zakresie ochrony

osób i mienia i jej koncesjonowanie, Warszawa 2008.60. Kubiński P., Kodeks Spółek Handlowych, Uwagi ogólne,

cz. II, PP 2002, nr 2 (66). 61. Kuc B.R., Funkcje nauki. Wstęp do metodologii. Nauka nie

jest grą, Wyd. PTM, Warszawa 2012.62. Kuc B.R., Vademecum doktoranta.Obudź w sobie Einste-

ina, Wyd. Menedżerskie PTM, Warszawa 2012.63. Kucharski M., Służby ochrony władz, [w:] Instytucje bez-

pieczeństwa narodowego, red. M. Paździor, B. Szmulik, Warszawa 2012.

64. Kukułka J., Bezpieczeństwo a współpraca europejska, współzależności i sprzeczności interesów, Warszawa 1982.

65. Lange O., Ekonomia Polityczna, t. 1 i 2, Warszawa 1980.66. Leoński Z., Ustawa o działalności gospodarczej z komenta-

rzem (red.), Z. Niewiadomski, M. Waligórski, Warszawa/Poznań 1992.

67. Leoński Z., Ustawa o działalności gospodarczej. Komen-tarz, Warszawa 1989.

68. Lewandowski M., Uwagi do projektu zmian deregulujących wykonywanie niektórych zawodów, ogłoszonego przez Mi-nisterstwo Sprawiedliwości, Ochrona mienia i informacji, nr 2/2012 (101), Warszawa 2012.

221

69. Letkiewicz A., Misiuk A. (red.), Nauka o bezpieczeństwie. Istota, przedmiot badań i kierunki rozwoju. Studia i mate-riały, t. 1, Wyd. WSPol, Szczytno 2011.

70. Lisiecki M., Kwiatkowska-Basałaj B., Pojęcie bezpieczeństwa oraz prognostyczny model jego zapewnienia, [w] red. P. Ty-rała, Zarzadzanie bezpieczeństwem, Kraków 2000.

71. Lisiecki M., Nauki o bezpieczeństwie jako nowa dyscyplina naukowa, [w:] L. Grochowski,

72. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań peda-gogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009.

73. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań peda-gogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009.

74. Maciejewski J., Znaczenie badań akademickich w kontek-ście bezpieczeństwa transinstytucjonalnego [w:] P. Sienkie-wicz, M. Marszałek, H. Świeboda (red.), Metodologia ba-dań bezpieczeństwa narodowego. Bezpieczeństwo 2010, t. 1, Wyd. Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2010.

75. Maksimczuk A., L. Sidorowicz, Ochrona granic i obsługa ruchu granicznego, Warszawa 2007.

76. Malec J., U źródeł polskiej nauki policji w XVIII wieku, Krakowskie studia prawnicze 1987.

77. Marszałkowska-Krześ E., Wpisy w rejestrze przedsiębior-ców dotyczące spółek handlowych, Warszawa 2004.

78. Maslow A., Motywacja i osobowość, Warszawa 2009.79. Misiuk A., Administracja porządku i bezpieczeństwa pu-

blicznego. Zagadnienia prawno-ustrojowe, Wyd. Akade-mickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.

80. Misiuk A., Historia Policji w Polsce, Warszawa 2012.81. Murck M., Statement aus der Sicht eines Sozialwisen-

schaftlers, [w:] Privatisierung von polizeilichen Aufgaben, red. R. Weiss, M. Plate, Wisebaden 1996.

82. Nowak S., Metodologia badań społecznych, WN PWN, Warszawa 1985.

222

83. Nowak S., Metody badań socjologicznych, WN PWN, War-szawa 1965.

84. Nowak S., Metodologia badań socjologicznych. Zagadnie-nia ogólne, WN PWN, Warszawa 1970.

85. Obergfell-Fuchs J., O znaczeniu prywatnych firm ochro-ny osób i mienia w Niemczech, [w:] Mit represyjności albo o znaczeniu prewencji kryminalnej, red. J. Czapska, H. Kury, Kraków 2002.

86. Ochendowski E., Podmioty administracji publicznej i praw-ne formy ich działania, Toruń 2005.

87. Pajorski P., Qui prodest?, „BSI Ochrona i Detektywistyka”, 2008, nr 7‒8.

88. Pajorski P., Aktywność agencji ochrony osób i mienia na rzecz bezpieczeństwa na poziomie lokalnym, „Zeszyt Naukowy”, nr 6, Apeiron, Kraków 2011.

89. Paśnik J., Straż Graniczna prawne podstawy działania i uprawnień, Warszawa 2003.

90. Paździor M., Szmulik B., Instytucje bezpieczeństwa naro-dowego, Warszawa 2012.

91. Piątek J., Podgórzyńska R., Bezpiecznie czy niebezpiecznie? Wybrane aspekty globalnej i polskiej polityki bezpieczeń-stwa na przełomie XX i XXI wieku, Szczecin 2007.

92. Pieprzny S., Administracja bezpieczeństwa i porządku pu-blicznego, Rzeszów 2012.

93. Pieprzny S., Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicz-nego w prawie administracyjnym, Rzeszów 2007.

94. Pilch T, Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilo-ściowe i jakościowe, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 2001.

95. Piwowarski J., Bezpieczeństwo jako stan oraz jako wartość, [w:] Bezpieczeństwo jako wartość, Materiały z II Konfe-rencji Naukowej Bezpieczeństwo jako wartość z 18 kwiet-nia 2010, Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie, Kraków 2010.

223

96. Piwowarski J., Sopilnyk L. I., Polish School of Security Cul-ture and Defense. An outline of the conception of Marian Cieślarczyk, “Security, Economy & Law. Scientific Jour-nal”, no. 1, Kraków 2013, ss. 5‒18.

97. Pływaczewski E., Przestępstwo czynnej napaści na funkcjo-nariusza publicznego, Toruń 1985.

98. Podgórski R. A., Metodologia badań socjologicznych. Kompe-dium wiedzy metodologicznej dla studentów, Bydgoszcz 2007.

99. Pogłódek A., Straże lokalne i sektorowe, [w:] Instytucje bezpieczeństwa narodowego, red. M. Paździor, B. Szmulik, Warszawa 2012.

100. Prusak F., Służby specjalne, [w:] Instytucje bezpieczeństwa narodowego red. M. Paździor, B. Szmulik, Warszawa 2012.

101. Przesławski T., Służba Więzienna w Polsce administracja i podstawy prawne działania, Warszawa 2012.

102. Redelbach A., Wstęp do prawoznawstwa, Poznań 1995.103. Rojtek R., Bezpieczeństwo publiczne w Polsce-wnioski

z badań, Warszawa 2010.104. Sifakis C., Encyklopedia zamachów, Warszawa-Kraków 1994.105. Smid W., Leksykon menadżera, Kraków 2000.106. Speicys R., Prywatne firmy ochroniarskie na Litwie, [w:]

Bezpieczny obywatel-bezpieczne państwo, red. J. Widacki, J. Czapska, Lublin 1998.

107. Starzec M. B., Instytucje zabezpieczające, [w:] Instytucje bezpieczeństwa, red. Paździor, B. Szmulik, Warszawa 2012.

108. Surkont M., Łapownictwo, Warszawa 1999.109. Szewczyk M., Nadzór w materialnym prawie administra-

cyjnym, Poznań 1995.110. Szmulik B., Inspekcja Transportu Drogowego, [w:] In-

stytucje bezpieczeństwa narodowego, red. M. Paździor, B. Szmulik, Warszawa 2012.

111. Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wyd. Naukowe „Śląsk”, Katowice 2005.

224

112. Szydło M., Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim, [w:] „Przegląd Sądowy”, Warszawa 2002, nr 7‒8.

113. Śliwowski J., Reforma penitencjarna, a wymiar sprawie-dliwości, [w:] „Przegląd Więziennictwa Polskiego” paź-dziernik-grudzień 1936 z. 2.

114. Świderski M., Bezpieczeństwo wewnętrzne i jego uwarunko-wania, [w:] Bezpieczeństwo Państwa wybrane problemy, red. K. Wojtaszczyk, A. Materska-Sosnowska, Warszawa 2009.

115. Ura Ed., Prawne zagadnienia ochrony osób i mienia, Rze-szów 1998.

116. Tomczyk Z., Firmy ochrony osób i mienia, a bezpieczeństwo społeczności lokalnych, [w:] Zapobieganie przestępczości w społecznościach lokalnych, (red.) J. Czapska, W. Kru-piarz, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 1999.

117. Turek M., Michalak A., Zasady, tryb przygotowania, prze-prowadzania oraz finansowania przewodów doktorskich i habilitacyjnych, Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice 2009.

118. Tyrała P., Refleksje nad teorią i praktyką bezpieczeństwa, [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem – wyzwania XXI wie-ku, M. Lisiecki (red,), Warszawa 2008.

119. Waligórski M., Administracyjna regulacja działalności go-spodarczej. Problemy prawnej reglamentacji, Poznań 1998.

120. Widacki J., Sarnecki P., Ustrój i organizacja Policji w Pol-sce oraz jej zadania w ochronie bezpieczeństwa i porząd-ku, Warszawa-Kraków 1997.

121. Widacki J., Ustrój i organizacja Policji w Polsce oraz jej funkcje i zadania w ochronie bezpieczeństwa i porządku, Warszawa-Kraków 1998.

122. Wiłun K., Ochrona osób i mienia. Organizacja i przygo-towanie specjalistycznych uzbrojonych formacji ochron-nych do działań w systemie obronności państwa, Biel-sko-Biała 2005.

225

123. Wiśniewski B. (red. nauk.), Bezpieczeństwo w teorii i ba-daniach naukowych, Wyd. WSPol, Szczytno 2011.

124. Włodyka A., Prawo gospodarcze. Zarys systemu. Część ogólna, Warszawa 1981.

125. Wojnarowski J., Babula J., Bezpieczeństwo militarne Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2004.

126. Wojtaszczyk K., Materska-Sosnowska A., Bezpieczeń-stwo Państwa wybrane problemy, [w:] M. Świderski, Bezpieczeństwo wewnętrzne i jego uwarunkowania, Warszawa 2009.

127. Zaborowski J., Administracyjno-prawne ujęcie pojęć bez-pieczeństwo publiczne i porządek publiczny, ”Zeszyty Na-ukowe ASW” nr 41.

128. Zdyb M., Prawo działalności gospodarczej, Kraków 2000.129. Ziemski S., Problemy dobrej diagnozy, Wiedza Powszech-

na, Warszawa 1973.130. Zimny Z., Metodologia badań społecznych, Wyd. Wyższej

Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa 2000.

Akty prawne131. Biuletyn Komisji Sejmowych nr 3719/II z 17.06. 1997 r.132. Diariusz Sejmowy z 112 posiedzenia Sejmu w dniu 29 lip-

ca 1997 r. 133. Komunikat z posiedzenia Rady Ministrów, maszynopis

powielony, Warszawa, grudzień 1992. 134. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwiet-

nia 1997 r., Dz. U. nr 78, poz. 483.135. Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen

z dnia 19 czerwca 1990 r., Dz. U. UE. L. 00. 239. 19.136. Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Spraw We-

wnętrznych (nr 87) 23 maja 2013 r.137. Raport Komendy Głównej Policji, Warszawa 2009.

226

138. Raport z kontroli NIK opracowany w 1997 roku, maszy-nopis powielony.

139. Raport z prac Zespołu ds. Przeglądu Specjalistycznych Pomocniczych Formacji Ochrony Mienia i Porządku, maszynopis powielony.

140. Raport Najwyższej Izby Kontroli, Informacja o wynikach kontroli funkcjonowania zakładów pracy chronionej zaj-mujących się ochroną mienia i dozorem, Warszawa, kwie-cień 2004 r., nr P/03/100.

141. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Admi-nistracji z dnia 27 maja 1998 r. w sprawie rodzajów doku-mentów wymaganych przy składaniu wniosku o udzie-lenie koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie osób i mienia.

142. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Admi-nistracji z dnia 9 września 1998 r. w sprawie określenia rodzajów obiektów, w których mogą być stosowane pa-ralizatory elektryczne, Dz. U. z dn. 16 września 1998 r.

143. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowych zasad wy-dawania upoważnień do kontroli oraz trybu wykonywa-nia czynności nadzoru Komendanta Głównego Policji nad działalnością specjalistycznych uzbrojonych forma-cji ochronnych, poz. 557.

144. Ustawa o ochronie osób i mienia Dz. U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221, z późn. zm.

145. Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicz-nej Dz. U. z 2011 r. Nr 116, poz. 6751.

146. Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu.147. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i karto-

graficzne, Dz. U. z 2000 r. nr 100, poz. 1086148. Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r o zaopatrzeniu emery-

talnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa

227

Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochro-ny Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więzien-nej oraz ich rodzin, Dz. U. Nr 53, poz. 214.

149. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności go-spodarczej Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807.

150. Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154, z późn. zm.

151. Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bez-pośredniego i broni palnej, Dz. U. z 2013 r. poz. 628.

152. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia Dz. U. 2001 Nr 106 poz. 1148.

153. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojsko-wej i wojskowych organach porządkowych Dz. U. z 2013 r. poz. 568.

154. Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, z późn. zm.

155. Ustawa z dnia 28 września 1991 roku o lasach Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59, z późn. zm.

156. Ustawa z dnia 29 października 2010 r. o rezerwach stra-tegicznych.

157. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych, Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 779 z późn. zm.

158. Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, Dz. U. z 1999 r., nr 82 poz. 928.

159. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiato-wym Dz. U. 1998 nr 91 poz. 578.

160. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wojewódz-twa Dz. U. 1998 Nr 91 poz. 576.

161. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. z 1997r., nr 88 poz. 553.

228

162. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz. U. z 1997 r. nr 89, poz. 555.

163. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687, z późn. zm.

164. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, Dz. U. z 2012 r. poz. 1265 oraz z 2013 r. poz. 21 i 567.

165. Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze An-tykorupcyjnym Dz. U. z 2012 r. poz. 621, 627 i 664.

166. Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwy-wiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego. Dz. U. Nr 104, poz. 709, z późn. Zm.

167. Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej Dz. U. z 2010 nr 79 poz. 523 z późn. Zm.

168. Wyrok NSA z dnia 14 grudnia 1994 r., który zawie-ra stwierdzenie, że organ koncesyjny jest uprawniony do badania wymogów niezbędnych do uzyskania konce-sji przez przedsiębiorcę.

169. Wyrok Sądu Najwyższego z 22 grudnia 1993 r., I KZP 30/93, OSNKW, 1994 r., nr 1‒2, poz. 6.

170. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 maja 2012 r., sygn. K 10/11.

Strony internetowe171. http://www.abw.gov.pl/portal/pl/3/284/LATA_19962002.

html.172. http://www.aw.gov.pl/pol/witamy.html 173. http://www.info.policja.pl/portal/inf/860/47710/Stan_

zatrudnienia_na_dzien_1_stycznia_2013_r.html174. http://www.zw.wp.mil.pl/pl/40.html175. www. Public-policy. org.176. www.policja.pl/download/1/111616/Uprawnienia funk-

cjonariusza policji w zakresie użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej

System bezpieczeństwa publicznego Rzeczypospolitej ... · hon. prof., doc. Vasyl Zaplatynskyi,...

Documents

Transcript of System bezpieczeństwa publicznego Rzeczypospolitej ... · hon. prof., doc. Vasyl Zaplatynskyi,...