7/25/2019 Rewolucja Republikaska

1/5

REWOLUCJA REPUBLIKASKA 1900-1949

Histori powstania oraz utrwalenia ustroju Republiki Chiskiej cechuje burzliwo -jak wskazuje tytu pracy, zmiany te okonay si w wyniku rewolucji! "alki o waz,rosn#ce niezaowolenie spoeczne, ziaania komunist$w, jak i rozliczne %#ania i in&erencjeobcych mocarstw sprawiy, %e to p$wiecze byo barzo niespokojnym i niestety krwawym,cho oczywicie nie jeynym tak ob'ituj#cym w wyarzenia czasem w ziejach Chin!

(rze om$wieniem przebie&u rewolucji, warto wspomnie o poprzezaj#cych j#wyarzeniach i powoach jej powstania! )tracenie wazy przez *in&$w byo nieuniknione iwpyno na to wiele zar$wno wewntrznych, jak i zewntrznych wyarze, poprzezaj#cychRewolucj Republikask# o ziesi#tki lat + prze&rane "ojny piumowe ./01-./23, ./45-567, oprowazenie o pastwa o ruiny &ospoarczej i o&romne&o zau%enia, liczne

powstania i bunty, &$wnie z ramienia sekt reli&ijnych i tajnych stowarzysze (owstanie

8ajpin&$w ./46-52, (owstanie 9okser$w ./11-.16.7, nap$r obcych mocarstw, cze&oprzykaem mo%e by upokarzaj#ca klska w wojnie chisko-japoskiej ./12-./147,zuszenie pr$b przemian :to ;ni Re'orm, ./1/7, a tak%e niezaowolenie spoeczne zziaa kurczowo trzymaj#cej si wazy Ciat-sen

./55-.1347 oraz >uan :hikai ./41-.1.57, uwa%any nota bene za pow$jne&o zrajc.,Czan& ?aj-szek w& pekiskiej pisowni @ian& @ieshi, .///-.1A47, Bhou nlai ./1/-.1A57

oraz =ao Beon& ./10-.1A57! Dnteresuj#ca jest tak%e sylwetka ostatnie&o cesarza, (u>i.165-.15A7, kt$ry obj# tron jako ziecko i tak napraw je&o 'unkcja bya tylko reliktemawnych ziej$w, a% o .132 r, kiey to zosta wy&nany z Bakazane&o =iastaE je&o wazaw marionetkowym pastwie =an%ukuo r$wnie% bya jeynie pozorna!

stateczny cios la cesarstwa nast#pi w nocy z .6 na .. paFziernika .1.., zaporenictwem Chiskiej Gi&i Bwi#zkowej w "uchan&u, kt$ra to niespoziewanie w swojejjeenastej pr$bie rewolty, napotkawszy niky op$r, oniosa zwycistwo, a po ucieczce wazmiasta i prowincji poszerzaa spektrum swoich wpyw$w!! B czasem, kolejne prowincjezaczy eklarowa niepole&o o rz#u w (ekinie, co przyczynio si o utworzeniaRepubliki Chiskiej!

:un >at-sen, zao%yciel i przyw$ca Chiskiej Gi&i Bwi#zkowej, 6.!6.!.1.3 zostaproklamowany jako przyw$ca nowopowstaej Republiki Chiskiej, ale o szybko ust#pina rzecz >uan :hikaia - powszechnie w$wczas powa%ane&o chiskie&o &eneraa!

ile pierwsze wolne wybory .1.3.07 wy&raa wanie Gi&a Bwi#zkowa,przemianowana w ?uomintan& i jej zao%enia byy szczytne i miay zapewni swoboyobywatelskie, to prezyent >uan, rozwi#zawszy parlament obj# espotyczn# waz w latach.1.3-.1.4, a tak%e powzi# plan o&oszenia si cesarzem .1.47, kt$ry to zar$wno poprzezop$r wewn#trz kraju, jak i sabotowanie je&o ziaa przez @aponi pomimo przyjcia przeznie&o 61!64!.1.4r! ultimatum japoskie&o, czyli 3. %#a, kt$re 'aktycznie miay su%y

1:awiski, Roman! Historia Chin i 8ajwanu! "yawnictwo Iaukowe J:?I! "arszawa, 3663! s! A3

1

7/25/2019 Rewolucja Republikaska

2/5

przeksztaceniu Chin w protektorat @aponii7 nie powi$ si, a sam >uan, okumentnieskompromitowany, zmar rok p$Fniej!

8ymczasem, na scenie politycznej zaczli si liczy optani %#z# wazy wojskowi,tzw! KwarlorzowieL lub Kmilitaryci p$nocniL, sprawuj#cy espotyczne rz#y w latach

.1.5-.13/, zwaszcza na ($nocy

3

, za waz na (ouniu obj# :un >at-sen! (rzepychankiwewntrzne, uzia Chin w D wojnie wiatowej poprzez wypowiezenie w .1.Ar! wojnyIiemcom, i czste zmiany na najwy%szych stanowiskach wprowaziy Chiny w stan jeszczewiksze&o chaosu, przeciwko czemu rozi si bunt spoeczny, zwaszcza w wielkichmiastach!

Reakcj# intelektualist$w na nieuolne rz#y byo powoanie w .1.4r! Ruchu Iowej?ultury, w kt$rym to ziaa m!in! synny pisarz Gu Mun! ;ziaacze propa&owali zachonieiee, proponuj#c ich wra%anie w celu unowoczenienia Chin, m!in! poprzez orzucenietraycji kon'ucjaskiej i propozycje utworzenia nowe&o spoeczestwa i kultury, oparte nawzorcach zachonich!

?ropl#, kt$ra przelaa czar &oryczy byy krzywz#ce Chiny postanowieniakon'erencji pokojowej w (ary%u, co byo bezporeni# przyczyn# emonstracji stuenckiejna (lacu 8iananmen w .1.1 r!, nazwanej Ruchem 2 =aja! ;ziaania te spowoowayorzucenie przez rz# postanowie traktatu wersalskie&o, a tak%e wzmocniy ziaanie Ruchu

Iowej ?ultury!"kr$tce 6A!.13.7! por$ wielu powstaj#cych u&rupowa o kr$tkim %ywocie,! na

scenie politycznej pojawi si istotny &racz - ?omunistyczna (artia Chin, z pocz#tkupopieraj#cy ?uomintan&! :un >at-sen, b#cy na czele ?uomintan&, nawi#za wmizyczasie kontakt z emisariuszami rosyjskie&o ?ominternu Jn&licy, na kt$rych pomoc

pocz#tkowo liczy :un >at-sen, nie byli zainteresowani wsp$prac# polityczn# iinwestowaniem swoje&o kapitau w o&arnitych wojn# omow# Chinach70, zapewniaj#csobie wr$ nich orac$w politycznych i wojskowych,!

"ysany wczeniej o Rosji poplecznik :una, &enera Czan& ?aj-szek, ocenisprawno militarn# i or&anizacyjn# bolszewik$w, jenak zwraca uwa& na za&ro%enia

pyn#ce ze strony ich ustroju oraz wyraFny kon'likt panuj#cej tam ieolo&ii z o&oszonymiprzez :una 8rzema Basaami Guowymi, maj#cymi okrela ustr$j w Chinach nacjonalizm,emokracja i obrobyt luu27! :un >at-sen chcia poj# pr$b pokojowe&o zjenoczeniaChin poprzez zawarcie porozumienia z militarystami, jenak .3!60!.134 przewczeniezmar, nim m$&by wprowazi swoje plany w %ycie!

;alsz# interwencj# zaj# si Czan& ?aj-szek, wspierany przez bolszewik$w, co wrezultacie spowoowao ostateczne starcie z warlorami! kt$rzy ostatecznie zostali pokonani,

przynajmniej o'icjalnie, w czerwcu .13/! @enak zanim o te&o oszo, w kwietniu .13ACzan& owr$ci si o &watownie rosn#cych w si komunist$w i usun# ich wpywy z?uomintan&u, co spowoowao m!in! zejcie =ao Beon&a o poziemia!

2:awiski, Roman! Historia Chin i 8ajwanu! "yawnictwo Iaukowe J:?I! "arszawa, 3663! s! A0

3 (olit, @akub! Republika Chiska .1.. - .10A7 wN Historia Chiczyk$w! (omocnik Historyczny! (olityka,wyanie specjalne 136.3, s! .62

4(olit, @akub! Republika Chiska .1.. - .10A7 wN Historia Chiczyk$w! (omocnik Historyczny! (olityka,wyanie specjalne 136.3, s! .62

2

7/25/2019 Rewolucja Republikaska

3/5

=imo pozorne&o zwycistwa, Czan& musia si zieli waz# zar$wno z ow$camisi zbrojnych, jak i 'rakcjami w ?uomintan&u! ;ziesiciolecie wazy Czan&a .13A-0A7nazywane jest nankisk# eka# i zaczyna si o obiecuj#co! :kutecznie przeprowazonecztery kampanie .131, .106, .102, .1057 umocniy je&o waz, za w .102r! wy&na

komunist$w, kt$rych ucieczka zostaa nazwana ;u&im"ielkim =arszem, po kt$rym ?remluzna =ao za przyw$c ?omunistycznej (artii Chin .1347! "tey wanie Bhou nlai stasi najbli%szym wsp$pracownikiem =ao! "ynikiem tych ziaa byo ustanowienie &$wnejsieziby ?omunistycznej (artii Chin w >anOanie prowincja :haanizosta marionetkowym wac#7, za&ra%aj#c w .103r! :zan&hajowi, a nastpnie re&ionowi(ekin-8ianjn4, by w .10Ar! zaatakowa zbrojnie cae pastwo! Jtak ten by jenak

poprzezony kr$tkim aresztowaniem Czan&a przez komunist$w .3!.3!.1057, kt$rzy jenakzostali szybko przywoani o porz#ku przez :talina, kt$ry rozumia, %e tylko Czan& ?aj-szek jest w stanie stawi op$r @aponii, przynajmniej przez jaki czas ziaania @aponii

ocelowo miay zmierza r$wnie% przeciwko ?remlowi7, co, w obliczu za&ro%enia,wymusio z&o naroow#!5

?olejne lata w ziejach Chin zostay naznaczone pitnem niezwykle krwawej wojny,rozpoczta A!6/!.10A ostrzelaniem posterunku chiskie&o przez batalion japoski na

popekiskim mocie Gu&ou, kt$rej powoem miao by rzekome za&inicie %onierzajaposkie&oA@aposka inwazja skupia si na zobyciu teren$w przybrze%nych oraz miastle%#cych wzu% linii kolejowych, zajmuj#c sukcesywnie coraz wikszy obszar! 9rutalniezbombarowane zostay choby :zan&haj, Iankin, "uhan, ?anton czy Chon&Pin&, za wsamym ?antonie z&ino nawet wier miliona Chiczyk$w!

;otychczasowy rz# zosta zmuszony o ucieczki o Chon&Pin&u, &romaz#c wa%neinstytucje w Chen&u w .12.r, (oprzez nieskuteczne i kr$tkotrwae rozwi#zania

proponowane przez rz#, kt$ry mia barzo wiele sabych punkt$w!- m!in! skanalicznepoatki, obowi#zkowy pob$r o wojska i kon'iskata ziarna, Bwaszcza w latach .123-20, &ypanowa &$, a przepisy nie zostay rozluFnione, luno wiejska zacza atakowawojskowych! Rozprzestrzeniaa si korupcja, a bunty chopskie byy coraz liczniejsze!/

8runa sytuacja wymusia pozorne porozumienie pomizy ?omunistyczn# (atri# Chin, a?uomintan&iem, kt$re jenak prowaziy pow$jn# wojn - opr$cz stawiania oporu

japoskiej inwazji, zwalczay r$wnie% siebie wzajemnie!(rzeomowym wyarzeniem byo zawarcie przez :talina w .12.r! paktu o

neutralnoci z @apoczykami, co sprzyjao buowaniu pastwa komunistyczne&o przez =aoBeon&a ze stolic# w >anOanie, kt$re to systematycznie zwikszao swoje wpywy, jawniei&noruj#c rozkazy rz#u ?uomintan&u i w tym samym roku zaczynaj#c kon'likt zbrojny zRepublik# Chisk#!

Iiestety, atak Jmerykan$w na japosk# baz (earl Harbor, kt$ry stanowi o&romn#naziej la Chin, okaza si wielkim rozczarowaniem! Jn&losaski &i&ant om$wi pomocy,

5Qairbank, @ohn ?in&! Historia Chin, Iowe spojrzenie! "yawnictwo =arabut, ask, .115, s! 355

6(olit, @akub! Republika Chiska .1.. - .10A7 wN Historia Chiczyk$w! (omocnik Historyczny! (olityka,wyanie specjalne 136.3, s! .64

7:awiski, Roman! Historia Chin i 8ajwanu! "yawnictwo Iaukowe J:?I! "arszawa, 3663! s! A1 - /6

8Qairbank, @ohn ?in&! Historia Chin, Iowe spojrzenie! "yawnictwo =arabut, ask, .115, s! 31.-310

3

7/25/2019 Rewolucja Republikaska

4/5

a sam za%#a ratunku la aliant$w w 9irmie, co Chiny przypaciy o&romnymi stratami,zar$wno liczebnymi, jak i terytorialnymi! "sp$praca z ):J okazaa si la Chinruz&oc#ca - w istocie, poczas DD wojny wiatowej, Chiny byy re&ularnie wyzyskiwane

przez :tany Bjenoczone, za w newral&icznym momencie, czyli w kwietniu .122r, &y na

Republik Chisk# ruszya o'ensywa Dchi&o, "aszyn&ton, jak i przebywaj#cy w Chinach sze'alianckie&o sztabu, &enera @oseph :tilwell stanowczo om$wili jakiekolwiek wsparcia! 8aoperacja zbrojna ostatecznie po&r#%ya Chiny! Co ciekawe, pomimo tak ostre&o ostrzau iwielu intry& ze strony @apoczyk$w, rz# Czan& ?aj-szeka nie skapitulowa!

"reszcie, 3 wrzenia .124!, @aponia, zaatakowana broni# nuklearn# i za&ro%onaatakiem ze strony :owiet$w, o&osia akt kapitulacji, co oznaczao koniec za&ro%enia laChin na tym 'roncie, ale wcale nie oznaczao koca kopot$w Republiki Chiskiej icakowitej stabilizacji sytuacji w kraju! Smier poczas tej wojny ponioso .4 o 36milion$w Chiczyk$w!

=imo zakoczenia zewntrznej inwazji, obserwatorzy amerykascy przebywaj#cy w

tym czasie w Chinach susznie przewiywali wojn omow#! B pocz#tku pr$bowanomeiowa, jenak %ane ziaania yplomatyczne nie miay szansy powozenia, &y%komunici o awna zbroili si, by zaa ostateczny cios rz#om ?uomintan&u - wszelkierozejmy byy owolnie naruszane przez wojska ?omunistycznej (artii Chin, przeksztaconejw Chisk# Jrmi Guowo-"yzwolecz#! ;ozbrajani re&ularnie przez :owiet$w, a tak%euzyskuj#cy coraz szersze poparcie spoeczne, w wietle nao%one&o przez ):J embar&a naostarczanie broni o Chin oraz przytaczaj#cej biey luzi %yj#cych w Republice Chiskiej,komunici zobyli znaczn# przewa&! Guno Republiki Chin miaa ju% o %ycia po

presj# wyniszczaj#cej wojny, jak r$wnie% stale rosn#cej w zastraszaj#cym tempie in'lacji i

wszechobecne&o &ou, co sprytnie wykorzystywaa komunistyczna propa&ana, kreuj#c wwiaomoci luu ):J na wro&a, kt$rym otychczas bya @aponia oraz yskreytuj#c Czan&?aj-szeka!1

(omimo r$%nych zabie&$w powouj#cych &r na zwok, jak choby rezy&nacja Czan& ?ai-szeka z prezyentury na rzecz Gi Bon&rena 3.!6.!.12/7! " styczniu .121r!, po cakowitymrozbrojeniu zielnie broni#cej si armii republikaskiej :tany Bjenoczone zbyt p$Fno sizre'lektoway, przysaj#c pomoc7, Czan& ?aj-szek poa si o ymisji!.6Rz# ?uomintan&uewakuowa si na oebrany w .124r! @aponii 8ajwan, zabieraj#c ze sob# wa milionyuchoFc$w!..p$r wojsk ?uomintan&u na kontynencie, mimo awnej ewakuacji rz#u nawysp, zosta ostatecznie zakoczony w marcu .146, w re&ionie Michan&!.3

)zyskawszy 'inalnie wsparcie niekt$rych ziaaczy ?uomintan&u, jak i :on& *in&lin&wowy po :un >at-senie7, utworzono Guow# (olityczn# ?on'erencj ?onsultatywn# Chin3.-06!.1217, kt$ra mo&a przyj# "sp$lny (ro&ram ziaaj#cy jak konstytucja7, a tak%ewyoni rz# 31!617! ?omunici wreszcie osi#&nli sw$j cel - . paFziernika .121, na placu

9:awiski, Roman! Historia Chin i 8ajwanu! "yawnictwo Iaukowe J:?I! "arszawa, 3663! s! /2 - /4

10 :awiski, Roman! Historia Chin i 8ajwanu! "yawnictwo Iaukowe J:?I! "arszawa, 3663! s!/2 - /411(olit, @akub! Republika Chiska .1.. - .10A7 wN Historia Chiczyk$w! (omocnik Historyczny! (olityka,wyanie specjalne 136.3, s! .6/

12 :awiski, Roman! Historia Chin i 8ajwanu! "yawnictwo Iaukowe J:?I! "arszawa, 3663! s!/2

4

7/25/2019 Rewolucja Republikaska

5/5

8iananmen w (ekinie =ao Beon& o&osi powstanie Chiskiej Republiki Guowej!.0,kocz#c tym samym kilka eka istnienia Republiki Chiskiej, kt$ra, cho o&raniczonaterytorialnie i aleka o swojej awnej pot&i, pomimo wielu tru$w i kontrowersji,oparszy %#ania i alsze interwencje zbrojne =ao, istnieje o zi na 8ajwanie

9iblio&ra'iaNQairbank, @ohn ?in&! Historia Chin, Iowe spojrzenie! "yawnictwo =arabut, ask, .115E:iichmienow, "asilij! statni Cesarze Chin! "yawnictwo KSl#skL! ?atowice, .116E

:awiski, Roman! Historia Chin i 8ajwanu! "yawnictwo Iaukowe J:?I, "arszawa,3663Eawlikowski, ?rzyszto'E (olit, @akubE Czarnecki, Tukasz! Historia Chiczyk$w! (omocnikHistoryczny! (olityka, wyanie specjalne 136.3! s! 1/ - .61!

13 :awiski, Roman! Historia Chin i 8ajwanu! "yawnictwo Iaukowe J:?I! "arszawa, 3663! s! /2 - /4

5