reklamowanych przez Churchilla jako „uderzenie w miękkie ... · PO posterunek obserwacyjny RAF...

Niepotrzebna bitwa?MONTE CASSINO NOWE SPOJRZENIE

Obaj autorzy nie szczędzą szczegółów tych trudnych walk, reklamowanych przez Churchilla jako „uderzenie w miękkie

podbrzusze Europy”. Za szczególnie kontrowersyjne uważają:

decyzję o zbombardowaniu klasztoru na Monte Cassino

egocentryczną i niechętną wobec sojuszników postawę generała Marka W. Clarka;

sens zakulisowych działań politycznych rzutujących na przebieg walk.

Nie stronią też od uwag wobec działań Polaków. Doceniając ofiarę naszej krwi, uznają ją za zbyteczną

wobec przełamania frontu w innym miejscu.

MY, POLACY, SKŁONNI JESTEŚMY MYŚLEĆ O MONTE CASSINO WYŁĄCZNIE W KONTEKŚCIE

LEGENDARNEGO SZTURMU ŻOŁNIERZY GENERAŁA ANDERSA.

Ale atak Polaków to ostatnie, uwieńczone zwycięstwem, ogniwo wielomiesięcznej kampanii i kilkukrotnych

bezowocnych natarć aliantów.

Nr 1012062ISBN 978-83-11-14357-9

www.ksiegarnia.bellona.pl

W A R S Z A W A

Tłumacz Sławomir Kędzierski

4 NIEPOTRZEBNA BITWA? MONTE CASSINO. NOWE SPOJRZENIE

Tytuł oryginalny Th e Battles of Monte Cassino. Th e campaign and its controversies

Projekt okładki i stron tytułowychPaweł Panczakiewicz

Redaktor prowadzącyAgnieszka Szymańska

Redakcja merytoryczna i korektaHanna Śmierzyńska

Redaktor technicznyElżbieta Bryś

MapyPaul Lumsden

Copyright for the Polish edition and translation © by Bellona Spółka Akcyjna,Warszawa 2017

Copyright © Glyn Harper and John Tonkin-Covell, 2013Copyright © Allen & Unwin, Sydney, 2013

Zapraszamy na strony www.bellona.pl, www.ksiegarnia.bellona.plDołącz do nas na Facebooku www.facebook.com/Wydawnictwo.Bellona

Nasz adres:Bellona Spółka Akcyjna

ul. Bema 87, 01-233 Warszawa

Dział wysyłki: tel. 22 457 03 02, 22 457 03 06, 22 457 03 78

faks: 22 652 27 01e-mail: [email protected]

Numer 1012059ISBN 978-83-11-15006-5

5CZTERY BITWY O MONTE CASSINO. ZARYS OGÓLNY

Dla wszystkich, którzy walczyliw bitwach o Monte Cassino


Spis treści

Przedmowa generała dywizji Rhysa Jonesa .................................................... 9Podziękowania .................................................................................................... 13Skróty ................................................................................................................... 17Kryptonimy operacji .......................................................................................... 19Spis map ............................................................................................................... 21Wstęp ................................................................................................................... 23Chronologia 1944 ............................................................................................... 29

1. Cztery bitwy o Monte Cassino. Zarys ogólny ...................................... 31 2. Magnes Anzio .......................................................................................... 59 3. Zbrodnia wojenna czy wojskowa konieczność? Zbombardowanie klasztoru na Monte Cassino ................................................................... 67 4. Wspinaczka na słup. Generał broni Mark Clark. Część 1 .................. 93 5. Władcy przestworzy? Część 1 ................................................................ 117 6. Temperatura topnienia. Alex i generałowie ......................................... 145 7. Władcy przestworzy? Część 2 ................................................................ 187 8. Bohater czy palant? Generał broni Mark Clark. Część 2 .................... 227 9. Z drugiej strony wzgórza. Niemcy pod Monte Cassino ..................... 25910. Potężna koalicja? ..................................................................................... 273

Wybrana bibliografi a .......................................................................................... 319Indeks osobowy .................................................................................................. 325


Przedmowa

Bitwy o Monte Cassino były jednymi z najtrudniejszych, jakie to-czono na zachodnim teatrze działań wojennych w czasie drugiej wojny światowej. Żołnierze niemieccy, nowozelandzcy, brytyjscy, hinduscy, polscy, francuscy i amerykańscy odgrywali znaczące role pod Monte Cassino i każdy kraj czerpie dumę z tego, co zdziałały jego wojska. Była to twarda, ostra walka – sprawni, zdeterminowani przeciwnicy i trud-ny teren sprawiły, że bitwy o Monte Cassino stały się wyjątkową próbą sił dla obu walczących stron. Właśnie te sprawy zjednoczyły walczące tam narody. Na przykład w czasie mojej służby wojskowej spotykałem polskich weteranów lub żołnierzy w służbie czynnej, który natychmiast rozpoznawali we mnie Nowozelandczyka i wspominali, jak pod Monte Cassino dywizje z obu krajów walczyły ramię przy ramieniu.

Książką tą Glyn Harper i John Tonkin-Covell wzbogacili bogatą lite-raturę przedmiotu związaną z tymi bitwami. Nawet osoby z szeroką wie-dzą o tych wydarzeniach mogą się przekonać, że praca ta nadaje nowe wymiary naszemu pojmowaniu problemu. Dwaj autorzy dobrze wyko-rzystali amerykańskie materiały archiwalne, które – jak dotąd – nie były dogłębnie analizowane, a także starannie prześledzili poglądy innych historyków. Poruszane przez nich problemy nawiązują silnie do moich własnych doświadczeń związanych z działaniami bojowymi – wpływu osobowości, zagadnień dotyczących działań koalicyjnych i procedur związanych z operacjami połączonych rodzajów wojsk.


Fundamentalnym zagadnieniem tej książki jest rzeczywisty wpływ osobowości na przebieg działań. Walka rzadko kiedy jest, jak często się ją przedstawia, wyidealizowanym pojedynkiem woli dwóch dowódców. Osobowości oddziaływają na wszystkich poziomach, zwiększając złożo-ność, powodując tarcia, dodając błyskotliwość lub oportunistyczne po-dejście do czegoś, co w innej sytuacji byłoby prostymi i jasnymi planami bitwy. To jest wojna, w której najlepiej opracowane plany często są ni-weczone przez sprawy niedające się przedstawić na mapach lub przewi-dzieć w scenariuszu bitwy – determinację, zmęczenie, szczęście, pech.

Bitwy o Monte Cassino stoczono w stosunkowo późnym okresie wojny, w 1944 roku. Po obu stronach znajdowało się wielu doświadczo-nych żołnierzy dowodzonych przez kompetentnych ofi cerów. Dywizja Nowozelandzka zahartowała się w bitwach w Afryce Północnej. Para-doksalnie, jej struktura organizacyjna, która obecnie obejmuje także brygadę pancerną, została opracowana z myślą raczej o walkach na pu-styni niż w trudnym terenie Włoch. Niemniej była to dywizja ciesząca się dobrą opinią, dowodzona przez kompetentnych i doświadczonych ludzi. Również inne dywizje uczestniczące w bitwie były niekiedy naj-lepsze z dostępnych. Polacy i Francuzi, choć może nie mieli tak wiel-kiego doświadczenia, nadrabiali braki determinacją i pragnieniem od-wetu, a reprezentowane przez Francuzów umiejętności prowadzenia walki w górach miały z pewnością zasadniczy wpływ na ostateczne zwycięstwo.

Łączenie różnych narodowości w toczącej wojnę koalicji nigdy jed-nak nie jest proste. Jej działania pełne są przykładów komplikacji wyni-kających ze zwykłych językowych nieporozumień, odmiennych proce-dur lub terminologii, nie wspominając o narodowej dumie, rozbieżnych celach i arogancji.

Po niemieckiej stronie doświadczeni dowódcy, tacy jak Kesselring i von Senger und Etterlin, mieli pod swoją komendą równie doświad-czonych i zdeterminowanych żołnierzy. Ten, kto czytał rzeczowe analizy podejmowanych na polu walki procesów decyzyjnych przedstawionych w książce von Sengera und Etterlin Neither Fear Nor Hope, zrozumieją,

11PRZEDMOWA

jak wysoki poziom kompetencji i profesjonalizmu reprezentowali nie-mieccy obrońcy.

Chociaż omawiane bitwy toczono pod koniec wojny, niektóre tech-niki operacyjne, uważane obecnie za oczywiste, były nadal we względ-nie początkowym stadium. W Afryce Północnej dobrze przyswojono sobie zagadnienia związane z bezpośrednim wsparciem lotniczym. Ale w 1944 roku stosunek sił powietrznych zmienił się zdecydowanie na ko-rzyść aliantów i nowe możliwości korzystania z o wiele potężniejszego lotnictwa prowadziły do tarć pomiędzy lotnikami i wojskami naziem-nymi w kwestii właściwej roli i zastosowania bezpośredniego wsparcia lotniczego. Przyswojone wcześniejsze lekcje znalazły się w cieniu wza-jemnych oskarżeń i zarzutów, co nie pomagało w rozwiązywaniu pro-blemów.

Gorąco polecam tę książkę wszystkim zainteresowanym zagadnie-niami operacyjnego szczebla dowodzenia, zarówno naukowcom, jak i praktykom. Naukowcom umożliwia ona dostęp do nowych informacji i punktów widzenia związanych z naszym zrozumieniem tego okresu w historii. Zawodowym wojskowym daje szerokie wyobrażenie o sty-lach dowodzenia, wiecznie obecnych zagadnieniach związanych z wie-lonarodowościowymi wojskami oraz o konieczności elastycznego i no-watorskiego myślenia. Kiedy my, zawodowi wojskowi, stajemy w obliczu dynamiki obecnych i przyszłych konfl iktów, taka wiedza może mieć ogromne znaczenie.

R.R. Jonesgenerał dywizjiDowódca Sił Obrony


Podziękowania

Przygotowanie publikacji takiej jak ta jest dziełem wielu osób i or-ganizacji. Możliwość podziękowania im za ich wkład jest zapewne najradośniejszą częścią procesu wydawniczego. Tekst ten powstał pod wpływem naszego agenta literackiego Raya Richardsa, który zasugero-wał, abyśmy napisali książkę o Monte Cassino, analizującą podstawowe kwestie związane z kampanią. Ray energicznie wspierał nasz pisarski trud od samego początku i dziękujemy mu za jego zainteresowanie i en-tuzjazm. Współpraca z wydawnictwem Allen & Unwin, które zamówiło pracę, była samą przyjemnością. Wydawcy z wyjątkową wyrozumiało-ścią odnosili się do autorów, kiedy ci nie zawsze dotrzymywali terminów. Jesteśmy szczególnie wdzięczni redaktor prowadzącej Nicoli McCloy za zaangażowanie, cierpliwość i profesjonalizm. Chcemy także podzięko-wać Gillian Tewsley za pracę przy redagowaniu książki. Łączenie w jed-ną całość efektów pracy dwóch autorów piszących w odmiennych sty-listykach jest wymagającym zadaniem, ale Gillian sprostała wyzwaniu. Paul Lumsden sporządził na swojej farmie „Th e Rock” niedaleko Ward w regionie Marlborough wspaniałe mapy.

W 2010 roku Glyn otrzymał stypendium z Fulbright New Zealand, dzięki któremu mógł przez pięć miesięcy prowadzić intensywne prace badawcze w Stanach Zjednoczonych. Okazały się bezcenne, pozwalając spojrzeć pod nowym kątem na bitwy o Monte Cassino. Pragniemy po-dziękować fundacji Fulbright New Zealand za stworzenie tak wspania-łej szansy na dokonywanie badań.


W Stanach Zjednoczonych instytucjami goszczącymi Glyna były Vir-ginia Military Institute (VMI) w Lexington w stanie Wirginia i United States Army War College (USAWC) w Carlisle w stanie Pensylwania. Były to instytucje idealnie nadające się do podjęcia zasadniczych badań historii wojskowej drugiej wojny światowej. George C. Marshall Rese-arch Library w Lexington zawiera mnóstwo informacji, w tym wiele dotąd niewykorzystanych, a mających istotne znaczenie dla prac nad bitwami o Monte Cassino. Nie mogliśmy marzyć o lepszej bazie ba-dawczej. Chcieliśmy szczególnie podziękować Paulowi Barronowi i Jef-freyowi Kozakowi z Marshall Library oraz Kipowi Muirowi, Markowi Wilkinsonowi i personelowi Wydziału Historycznego VMI. W Carlisle uzyskaliśmy dostęp do materiałów przechowywanych przez US Army Heritage and Education Center (USAHEC). Okazało się to w istocie ko-palnią materiałów związanych z drugą wojną światową. Byliśmy w stanie zbadać wiele nieodtajnionych wcześniej dokumentów dotyczących bi-tew o Monte Cassino. Chcieliśmy szczególnie podziękować opiekunom Glyna w USAWC, Antulio Echevarrii i Michaelowi Neibergowi. Dwoma innymi instytucjami badawczymi, które zapewniły wiele cennych infor-macji, były Library of Congress w Waszyngtonie, Dystrykt Columbia, i York Historical Society Museum w York w stanie Pensylwania.

Głównymi instytucjami badawczymi, z których korzystaliśmy w Nowej Zelandii, były Archives New Zealand i Alexander Turnbull Library, obie znajdujące się w Wellington. Chcieliśmy podziękować personelowi obu instytucji za ich pomoc i profesjonalizm. Wyrażamy także wdzięczność Alanowi Jeff reysowi, starszemu kustoszowi w Imperial War Museum, za pochodzące ze zbiorów muzeum fotografi e wykorzystane w tej książce.

Glyn dziękuje za poparcie otrzymane od Massey University, które umożliwiło mu napisanie tej książki i otrzymanie w 2010 roku Stypen-dium Fulbrighta. Wyraża szczególną wdzięczność zmarłemu generało-wi brygady (w st. spocz.) Piersowi Reidowi, który przeczytał część wcze-śniej napisanych rozdziałów i przekazał wiele wnikliwych komentarzy. Bardzo brakuje nam jego intelektu, głębokiej wiedzy i przyjacielskiego przekomarzania.

15PODZIĘKOWANIA

Pragniemy także podziękować generałowi dywizji Rhysowi Jonesowi za napisanie przedmowy będącej doskonałym uzupełnieniem głównych tematów książki.

Na zakończenie chcielibyśmy uhonorować żonę Glyna, Susan, któ-ra pracuje (bez wynagrodzenia) jako jego asystentka i administratorka. Susan nie tylko prowadziła niektóre badania, ale również wykonywa-ła liczne inne zadania, w tym sporządzanie indeksu, które umożliwi-ły ukończenie książki i dotrzymanie przez nas ostatecznego terminu.Jesteśmy jej ogromnie wdzięczni za jej wkład.

Glyn HarperJohn Tonkin-CovellNowa Zelandia wrzesień 2013


Skróty

2. NZKE 2. Nowozelandzki Korpus Ekspedycyjny2. DNZ 2. Dywizja NowozelandzkaANZ Archives New ZealandDSO Distinguished Service Order (Order za Wybitną Służbę)FKE Francuski Korpus EkspedycyjnyMAAF Mediterranean Allied Air Force (Alianckie Lotnictwo Wojskowe Morza Śródziemnego)MATAF Mediterranean Allied Tactical Air Force (Alianckie Lot- nictwo Taktyczne Morza Śródziemnego)OKW Oberkommando der Wehrmacht (Naczelne Dowództwo Wehrmachtu)PO posterunek obserwacyjnyRAF Royal Air Force (Królewskie Lotnictwo Wojskowe)RAAF Royal Australian Air Force (Królewskie Australijskie Lotnictwo Wojskowe)SD stanowisko dowodzeniaUSAAF United States Army Air Forces (Lotnictwo Wojsk Lądo- wych Stanów Zjednoczonych)


Kryptonimy operacji

Anvil Alianckie lądowanie w południowej Francji, kryptonim zmieniony później na „Dragoon” (1944)Avalanche Alianckie desanty w pobliżu Salerno, Włochy (1943)Avenger Druga bitwa o Monte Cassino (15–18 lutego 1944) kie- rowana przez Korpus NowozelandzkiBarbarossa Atak państw osi na ZSRR (1941)Baytown Alianckie desanty w Kalabrii we Włoszech (1943)Compass Brytyjska kontrofensywa w Afryce Północnej (1940)Diadem Pomyślny aliancki szturm na niemiecką Linię Gustawa we Włoszech (maj 1944)Dickens Atak Korpusu Nowozelandzkiego na Monte Cassino (15 marca 1944)Dragoon Alianckie lądowanie w południowej Francji (sierpień 1944)Fischfang Główna niemiecka próba likwidacji alianckiego przy- czółka pod Anzio (rozpoczęta 16 lutego 1944)Fourth Term Ograniczona ofensywa amerykańskiego IV Korpusu w rejonie doliny rzeki Serchio w Apeninach (4–11 lutego 1945)Husky Aliancki desant na Sycylię (1943)Overlord Aliancka inwazja na Francję przez kanał La Manche, znana także jako desanty w Normandii (6 czerwca 1944)


Panther Brytyjski udział w pierwszej bitwie o Monte Cassino (rozpoczętej 17 stycznia 1944)Shingle Alianckie desanty pod Anzio (styczeń 1944)Strangle Alianckie bombardowania niemieckich linii zaopatrze- niowych w czasie przygotowań do operacji „Diadem” (1944)Torch Aliancki desant w Maroku i Algierii (1942), początkowo nazywany „Gymnast”


Spis map

Rejony Monte Cassino i Anzio ............................................................... 33Pierwsza bitwa o Monte Cassino, 17–24 stycznia 1944 ....................... 42Druga bitwa o Monte Cassino, 15–18 lutego 1944 .............................. 47Trzecia bitwa o Monte Cassino, 15–24 marca 1944 ............................. 51Czwarta bitwa o Monte Cassino, 11–23 maja 1944 ............................. 55Przyczółek pod Anzio, 22 stycznia 1944 ............................................... 60Wyjście z przyczółka pod Anzio, 23–31 maja 1944 ............................. 62


Wstęp

Po co pisać kolejną książkę o bitwach pod Monte Cassino? Zostały już dobrze opisane w ofi cjalnych historiografi ach niemal wszystkich wal-czących w nich narodów, istnieje też szereg ich pierwszorzędnych opra-cowań. John Ellis w 1984 roku ustanowił pewien wzorzec, publikując Cassino: Th e Hollow Victory („Cassino – niewiele warte zwycięstwo”) – najbardziej autorytatywną relację, jaka kiedykolwiek została napisana1. Kilka najnowszych opracowań przedstawiło nowy punkt widzenia na to, co działo się w czasie tych czterech bitew stoczonych we Włoszech w czasie pierwszych sześciu miesięcy 1944 roku. Th e Day of Battle: Th e War in Sicily and Italy 1943–1944 („Dzień bitwy. Wojna na Sycylii i we Włoszech 1943–1944”) Ricka Atkinsona, drugi tom jego trylogii o Woj-skach Lądowych Stanów Zjednoczonych w drugiej wojnie światowej, jest jednym z nich i stanowi wybitne osiągnięcie2. Nowa analiza bitew i terenu dokonana przez Jeff reya Plowmana i Perry’ego Rowe3, a także elegancko skondensowane przez Matthew Parkera przedstawienie bi-tew w jego książce Monte Cassino. Th e Story of the Hardest-fought Bat-tle of World War Two („Monte Cassino. Historia najzacieklejszej bitwy drugiej wojny światowej”)4 w wielkim stopniu wpłynęły na nasze rozu-mienie tych bitew. Najnowsza praca Petera Caddicka-Adamsa, z bardzo trafnym podtytułem „Ten Armies in Hell” („Dziesięć armii w piekle”), jest jednocześnie naukowa i przystępna. To ważne uzupełnienie histo-rii bitew5. Zarówno historycy wojskowości, jak i zwykli czytelnicy mają


obecnie dostęp do wysokiej jakości opracowań bitew. Czy zatem jest po-trzebna kolejna książka o Monte Cassino? Uważamy, że tak.

Przemawia za tym kilka powodów. Chociaż zbliża się szybko siedem-dziesiąta rocznica bitew*, wciąż pozostają one jednymi z najbardziej kon-trowersyjnych działań wojskowych podjętych przez aliantów w czasie drugiej wojny światowej. Największa kontrowersja spośród wszystkich – związana ze zbombardowaniem klasztoru Benedyktynów – wydaje się pojawiać regularnie co dwa–trzy lata. Z całą pewnością bitwy warto przeanalizować jeszcze raz, tym bardziej że pojawiły się nowe materiały źródłowe. Taką właśnie próbę podjęliśmy w naszej nowej ocenie tych bitew.

Powszechnie uważa się bitwy o Monte Cassino za jedne z najzacie-klejszych w drugiej wojnie światowej i często porównuje się je z bitwami Wielkiej Wojny, zwłaszcza pod Passchendaele (trzecia bitwa pod Ypres) i pod Verdun. W czasie setnej rocznicy pierwszej wojny światowej w 2014 roku warto wspomnieć, że w dwudziestym wieku był jeszcze je-den wielki konfl ikt zbrojny z towarzyszącymi mu wszystkimi koszmar-nymi sytuacjami i ludzkimi ofi arami, jakie pociąga za sobą wojna po-między uprzemysłowionymi państwami. Z całą pewnością tych, którzy przeżyli bitwy pod Monte Cassino, nie zaskoczyłyby warunki na froncie zachodnim w czasie pierwszej wojny światowej. Zmasakrowany krajo-braz wokół Monte Cassino i w innych miejscach środkowych Włoch niewiele różnił się od pól bitewnych z pierwszej wojny światowej.

Podczas ponownego oceniania bitwy jej konwencjonalny, chronolo-giczny opis nie zawsze jest najlepszym narzędziem objaśniającym. Jeżeli celem jest próba ustalenia, co naprawdę się stało i z jakiego powodu, podejście tematyczne może być bardziej użyteczne i pouczające. Wy-braliśmy do przeanalizowania kilka kluczowych tematów, z których większość dotyczy kontrowersyjnych zagadnień związanych z bitwami. Metoda ta umożliwiła nam zbadanie problemów indywidualnie i w po-głębiony sposób, co pozwoliło rzucić nowe światło na spory towarzyszą-ce kampanii pod Monte Cassino.

* Książka została wydana w 2013 r. – przyp. tłum.

25WSTĘP

Wybraliśmy następujące problemy: ocena działań wyższych dowód-ców; desant pod Anzio; wojna prowadzona przez koalicję; wykorzysta-nie lotniczych sił i środków; niemieccy obrońcy; nieprzemijający spór związany ze zbombardowaniem klasztoru na Monte Cassino. Rozdział wprowadzający przedstawia ogólny zarys wszystkich czterech bitew. Zdajemy sobie sprawę, że potraktowaliśmy przedstawione tematy wy-biórczo i być może nadaliśmy niektórym z nich nadmierne znaczenie. Na przykład poświęciliśmy po dwa rozdziały zagadnieniom związanym z siłami lotniczymi i osobowości generała broni Marka Clarka. Uznali-śmy to za uzasadnione, chociaż inni mogą się z tym nie zgodzić.

Samo rozpoczęcie kampanii we Włoszech było kontrowersyjną decy-zją. Stany Zjednoczone przystąpiły do niej niechętnie we wrześniu 1943 roku i chciały zakończyć swój udział w niej wkrótce po zdobyciu Rzymu na początku czerwca 1944 roku. Wydaje się też, że alianci wkroczyli na Półwysep Apeniński bez szczegółowego planu określającego, co zamie-rzają zrobić, kiedy już znajdą się na włoskiej ziemi. Generał Bernard Montgomery oświadczył na początku września 1943 roku:

Zanim rozpoczniemy wielkie operacje na kontynencie europej-skim, musimy opracować plan generalny i wiedzieć, w jaki sposób zamierzamy przeprowadzić te operacje. Nie poinformowano mnie o jakimkolwiek planie generalnym, w związku z czym muszę zakła-dać, że nie ma żadnego6.

Po wojnie marszałek polny Montgomery przyznał nowozelandzkie-mu dowódcy, generałowi brygady sir Howardowi Kippenbergerowi: „Weszliśmy do Włoch bez planu”7.

Tak więc we wrześniu 1943 roku alianci wkroczyli do południowych Włoch bez planu, a najważniejszy partner w sojuszu, Stany Zjednoczo-ne, nie bardzo chciał tam w ogóle być. Zamiast znaleźć „miękkie pod-brzusze krokodyla”8, jak nazwał ten szlak do Europy Środkowej Winston Churchill, sprzymierzeni przekonali się, że teren i klimat sprzyjają nie-mieckim obrońcom. Warunki pogodowe i terenowe w południowych


i środkowych Włoszech miały też stać się decydującymi czynnikami w mającej nastąpić kampanii. Nie tylko stanowiły wielki atut dla obrony, ale często niwelowały również skutki panowania aliantów w powietrzu i na morzu, a także ich przewagę w artylerii i broni pancernej. Na tych polach bitew decydującą rolę mieli odegrać świetnie wyszkoleni, dobrze uzbrojeni, mobilni piechurzy, zwłaszcza tacy, którzy dysponowali umie-jętnościami i doświadczeniem w prowadzeniu walk w górzystym tere-nie. A takiego wojska alianci we Włoszech nigdy nie mieli dosyć. Nic więc dziwnego, że gdy zaczęli powoli posuwać się naprzód, kampania na Półwyspie Apenińskim stała się brutalną, ciężką harówką. Nie dziwi też, że niemal od samego początku narastały związane z nią kontrowersje.

Od września 1943 roku do 4 czerwca 1944, kiedy amerykańska 5. Ar-mia wkroczyła do Rzymu wbrew rozkazom dowódcy grupy armii, włoski teatr działań wojennych dominował w wysiłku wojennym zachodnich sprzymierzonych. Był to jedyny front, na którym Stany Zjednoczone i Brytyjska Wspólnota Narodów aktywnie walczyła z niemieckimi woj-skami lądowymi. Tam właśnie amerykańskie wojska wkroczyły do wal-ki na kontynencie europejskim, a brytyjskie powróciły na niego po trzy-letniej nieobecności. Zaciekłe walki, jakie tam toczyły, i bolesny brak postępów połączony z faktem, że działo się to na oczach całego świata, spowodowały, że sojusz – wielka koalicja – znalazł się pod ogromną pre-sją. Niekiedy powodowało to także znaczną konsternację obu głównych sprzymierzonych.

Bitwy o Monte Cassino znajdują się w centrum tych nieszczęsnych doświadczeń. Niemcy szybko zmienili tereny wokół Monte Cassino w najsilniejszą pozycję obronną w Europie Zachodniej. Tu właśnie mieli wykonać największą próbę powstrzymania marszu aliantów na północ. W tym miejscu również alianci starali się, nie raz, ale cztery razy, prze-łamać niemiecką obronę. Z każdym atakiem wiązały się krwawe walki i wysokie straty. Dopiero w wyniku czwartej bitwy – najlepiej ze wszyst-kich zaplanowanej i zrealizowanej – zdołano poczynić znaczne postępy. Ta czwarta bitwa stała się bitwą o Rzym i pomimo odniesionego zwy-cięstwa również i ona została skażona kontrowersjami, które zostaną

27WSTĘP

zbadane w tej książce. Niestety, jakakolwiek chwała związana z tym poważnym osiągnięciem była krótkotrwała. Rzym zdobyto 4 czerwca 1944 roku i przez dwa dni była to wiadomość z pierwszych stron gazet. Ale już 6 czerwca na pierwszym planie znalazło się sforsowanie przez aliantów kanału La Manche i desant na plażach Normandii. Od tego dnia kampania włoska stała się w wielkim stopniu drugoplanowym te-atrem działań wojennych, cierpiącym na brak sił, środków, ludzi oraz zainteresowania. I taką pozostała do końca wojny9.

Przypisy

1 John Ellis, Cassino: Th e Hollow Victory, Sphere Books, London 1985.2 Rick Atkinson, Th e Day of Battle: Th e War in Sicily and Italy, 1943–1944, Henry

Holt, New York 2008.3 Jeff rey Plowman, Perry Rowe, Th e Battles for Monte Cassino: Th en and Now, Old

Harlow, Battle of Britain International, Essex 2001.4 Matthew Parker, Monte Cassino: Th e Story of Hardest-fought Battle of World War

Two, Headline Book Publishing, London 2003.5 Peter Caddick-Adams, Monte Cassino: Ten Armies in Hell, Oxford University

Press, New York 2013.6 Cyt. w: Ellis, op.cit., s. xviii.7 Howard Kippenberger, uwagi na temat „Relacji Australijczyka z kampanii w Gre-

cji”, archiwa Gavina Longa, teczka 2/203 AWM67, Australian War Memorial (dalej AWM).

8 Mark Clark, Calculated Risk, George G. Harrap, London 1951, s. 57.9 Caddick-Adams, op.cit., s. 294.

reklamowanych przez Churchilla jako „uderzenie w miękkie ... · PO posterunek obserwacyjny RAF...

Documents

Transcript of reklamowanych przez Churchilla jako „uderzenie w miękkie ... · PO posterunek obserwacyjny RAF...