Redakcja:

Milan Popović Jacek Sikorski

Trendy ekonomiczne

na polskim rynku

Łódź 2009

Recenzent: dr Jarosław Zając Redakcja: Milan Popović, Jacek Sikorski Publikacja dofinansowana przez Prorektora ds. Studenckich Uniwersytetu Łódzkiego Autorzy referatów:

Bartosz Andrzejewski Dominika Babicz Daniel Biczysko Michał Błaszczyk Agnieszka Cywińska Małgorzata Cywińska śaklina Jabłońska Agata Jasińska Damian Konarski Karol Korczak Magdalena Kozdrój Michał Krystyańczuk

Michał Michalski Aleksandra Misiewicz Kamila Niezgoda Anna Pączkowska Karolina Pluta Milan Popović Jacek Sikorski Joanna Sobczak Monika Szczepańska Dorota Wilczyńska Izabela Wojek

ISBN: 978-83-928174-1-3 Wszelkie prawa zastrzeŜone Wydawca: Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech” ul. P.O.W. 3/5, 90-255 Łódź http://www.imtech.uni.lodz.pl e-mail: sknimtech@gmail.com Projekt okładki: Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech” Druk i oprawa: Piktor s.c., ul. Tomaszowska 27, 93-231 Łódź fax. (42) 659 71 78, tel. (42) 659 71 78 http://www.piktor.pl e-mail: biuro@piktor.pl

Spis treści:

Wstęp............................................................................................................5

ROZDZIAŁ I: TRENDY INFORMATYCZNE .........................................................7

Daniel Biczysko, Karol Korczak: Wpływ dynamicznych stron WWW

na rozwój i efektywność firmy.....................................................................9

Michał Błaszczyk: Problemy infrastrukturalne w dobie zwiększonego

zapotrzebowania na przepływ danych........................................................17

Małgorzata Cywińska: PoŜyczki społecznościowe w Polsce..................23

Agata Jasińska, Milan Popović: Skuteczna reklama w Internecie..........33

Michał Krystya ńczuk: Trendy biznesowe w polskim Internecie ............41

Aleksandra Misiewicz: Bezpieczeństwo transakcji na rynku finansowym .47

ROZDZIAŁ II: TRENDY FINANSOWE ..............................................................53

Dominika Babicz: Polski Anioł biznesu...................................................55

Agnieszka Cywińska: Rynek NewConnect – szansa dla

innowacyjnych spółek ................................................................................63

śaklina Jabłońska: Seed capital na tle Venture Capital/Private Equity

jako nowa forma finansowania na polskim rynku. ....................................73

Damian Konarski: Bezpieczeństwo rynku kredytów hipotecznych ........81

Magdalena Kozdrój: Pośrednictwo na rynku kredytowym w Polsce......89

Kamila Niezgoda: Inwestowanie w nieruchomości jako sposób

lokaty kapitału ............................................................................................95

Anna Pączkowska: Stabilność finansów publicznych

w perspektywie wejścia Polski do strefy euro .........................................105

Karolina Pluta, Jacek Sikorski: Giełda Papierów Wartościowych

jako źródło kapitału dla przedsiębiorstw..................................................113

Milan Popović: Przeciwdziałanie praniu pieniędzy – projekt

implementacji tzw. trzeciej Dyrektywy Unii Europejskiej ......................119

Jacek Sikorski: Fundusze hedgingowe jako nowoczesna

forma inwestowania..................................................................................125

Joanna Sobczak: Wpływ kryzysu światowego na polski rynek

kredytów hipotecznych ............................................................................133

Monika Szczepańska: Sposoby zabezpieczania się przed

ryzykiem walutowym...............................................................................139

Dorota Wilczyńska: Zysk, czy ryzyko – Forex......................................145

ROZDZIAŁ III: TRENDY EKONOMICZNE W INNYCH DZIEDZINACH ............151

Bartosz Andrzejewski: Trendy na polskim rynku pracy .......................153

Michał Michalski: Plan miejscowy i wartość nieruchomości

czynnikami współkształtującymi przestrzeń planistyczną .......................161

Izabela Wojek: Emerytalny węzeł gordyjski..........................................169

5

Wstęp

Niniejsza publikacja jest poświęcona trendom ekonomicznym, które miały miejsce na polskim rynku do końca roku 2008. Dotyczy w głównej mierze tematyki finansów oraz informatyki, ale teŜ trendów rynku pracy, nieruchomości i emerytur.

Publikacja składa się z dwudziestu dwóch referatów, które są dziełem dwudziestu trzech autorów, przy czym referaty podzielone są na trzy rozdziały: trendy informatyczne, trendy finansowe oraz trendy ekonomiczne w innych dziedzinach.

W pierwszym rozdziale zaprezentowano wpływ dynamicznych stron WWW na działalność firmy, trendy w Internecie oraz formy reklamy w nim występujące. Zwrócono uwagę na poŜyczki pienięŜne przez Internet oraz zabezpieczenie transakcji, ale teŜ i na problemy infrastrukturalne w dobie zwiększonego zapotrzebowania na przepływ danych, z którym mamy do czynienia.

W drugim rozdziale dotyczącym szeroko rozumianych trendów finansowych duŜą część zajmują tematy dotyczące inwestycji, w tym inwestowanie w fundusze hedgingowe, nieruchomości, Forex, a takŜe tematy obejmujące takie zagadnienia jak anioły biznesu, seed capital, rynek NewConnect, oraz sposoby zabezpieczania inwestycji. Zostały poruszone tematy pośrednictwa na rynku kredytowym, bezpieczeństwo rynków kredytów hipotecznych i wpływ kryzysu światowego jak i stabilności finansów publicznych oraz przeciwdziałanie praniu pieniędzy w świetle przepisów Unii Europejskiej.

6

Trzeci rozdział, poświęcony pozostałym trendom finansowym, opisuje trendy na polskim rynku pracy, plan miejscowy i wartość nieruchomości w ujęciu planistycznym oraz reformy emerytalne – węzeł gordyjski.

Pragniemy podkreślić, iŜ niniejsza publikacja powstała jako efekt pracy badawczej studentów Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego, naleŜących do kół naukowych. Dlatego niewątpliwie moŜe być wykorzystana jako uzupełnienie do zajęć dydaktycznych.

Składamy podziękowania za pomoc przy recenzowaniu niniejszej publikacji Panu dr Jarosławowi Zającowi.

Milan Popović

Jacek Sikorski

Rozdział I

Trendy informatyczne

9

Daniel Biczysko*, Karol Korczak*

Wpływ dynamicznych stron WWW na rozwój i efektywność firmy

1. Wstęp

Celem artykułu jest przedstawienie zalet wynikających z inwestowania przez firmy w dynamiczne aplikacje internetowe. Obecnie w Polsce moŜna zauwaŜyć bardzo intensywny rozwój gospodarki elektronicznej. Ponad 90% przedsiębiorstw posiada dostęp do Internetu, natomiast juŜ ponad 53% z nich posiada własne strony internetowe spełniające coraz więcej funkcji. PoniŜszy Wykres przedstawia funkcje, jakie spełniały strony internetowe w przedsiębiorstwach w 2007 roku.

Wykres 1. Wybrane funkcje stron WWW polskich przedsiębiorstw w roku 2007.

0102030405060708090

100

Ilość

prz

edsięb

iors

tw

posi

adając

ych

stro

nę

WW

W (

%)

Pro

moc

jato

war

ów i

usłu

g

Uła

twia

nie

dostęp

u do

kata

logó

ww

yrob

ów lu

bce

nnik

ów

Dos

tarc

zani

ese

rwis

upo

sprz

edaŜn

ego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, http://www.stat.gov.pl/cps/ rde/xbcr/gus/POZ_wykorzys_techn_infor_telekomunik_w_przedsieb_w_2007_tablice.xls, (stan na dzień: 15.11.2008)

W tym okresie łączna wartość netto przychodów za sprzedaŜy drogą elektroniczną wynosiła 9,23% ogólnej wartości netto przychodów

* Katedra Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”

10

ze sprzedaŜy polskich przedsiębiorstw. Wartość ta utrzymuje stale tendencję rosnącą, co jeszcze bardziej zachęca przedsiębiorstwa do inwestowania w wielofunkcyjne strony internetowe.

2. Statycznie czy dynamicznie?

W projektowaniu stron internetowych moŜna zastosować dwa podejścia: statyczne oraz dynamiczne. Strony statyczne (bazujące zazwyczaj na kodzie HTML1 oraz CSS2) pełnią jedynie funkcje informacyjne. Ich aktualizacja wiąŜe się z konicznością tworzenia/kopiowania kodu źródłowego oraz tworzeniem nowych plików z kodem.

Tabela 1. Zalety oraz wady stron statycznych Strony statyczne

Zalety Wady

- strona wykonana specjalnie na indywidualne zlecenie, przez co jest unikalna sama w sobie, - unikalność będzie zaletą pod warunkiem, Ŝe zostaną zachowane przyjęte standardy dotyczące uŜyteczności stron, - niewielki udział zleceniodawcy w procesie powstawania strony, - umiarkowane koszty wdroŜenia.

- brak moŜliwości edycji treści serwisu, - zaawansowane narzędzia związane są z duŜymi kosztami, gdyŜ wykonywane są indywidualnie dla klienta, - konieczność stałej współpracy z firmą projektową i ponoszenie kosztów w przypadku jakichkolwiek modernizacji lub update'u serwisu.

Źródło: Projektowanie stron www - HTML, PHP, Flash - Jaka technologia jest najlepsza

http://www.heuristic.com.pl/pl/firma/artykuly/103.html, (stan na dzień: 20.11.2008)

Alternatywą dla nich są strony dynamiczne, nazywane systemami zarządzania treścią CMS3 (oparte na językach takich jak PHP, ASP.NET czy teŜ Java). Pozwalają one na interakcję pomiędzy uŜytkownikiem (gościem lub administratorem) oraz aplikacją WWW. Czynności takie jak zmiana zawartości serwisu, dodawanie nowych aktualności odbywają się za pośrednictwem panela administracyjnego bez konieczności ingerencji w kod źródłowy.

1 HTML (ang. HyperText Markup Language) – Hipertekstowy Język Znaczników 2 CSS (ang. Cascading Style Sheets) – Kaskadowe Arkusze Stylów 3 CMS (ang. Content Management Systems) – System Zarządzania Treścią

11

Tabela 2. Zalety oraz wady stron dynamicznych

Strony dynamiczne

Zalety Wady

- wykorzystanie najnowszej na dzień dzisiejszy technologii do budowania i zarządzania stronami WWW, - rozdzielenie treści informacyjnej przechowywanej w bazie danych od wyglądu serwisu, - moŜliwość dowolnego manipulowania treścią i wyglądem serwisu - zakres uzaleŜniony od moŜliwości systemu, - dostęp do edycji treści z dowolnego miejsca - potrzebny tylko Internet i przeglądarka typu Internet Explorer, - brak konieczności instalowania jakiegokolwiek oprogramowania po stronie uŜytkownika systemu - do edycji treści (tekstu, ilustracji, zmian wyglądu) wystarczy dowolna przeglądarka internetowa, - moŜliwość przebudowania wyglądu serwisu bez konieczności ponownego wprowadzania treści. MoŜliwość korzystania z róŜnych wyglądów serwisu w zaleŜności od okoliczności - np. inne formatowanie na święta, - profesjonalny wygląd oraz duŜa uŜyteczność serwisu - brak przerostu formy nad treścią, - moŜliwość uaktualniania treści serwisu poprzez wielu redaktorów w tym samym czasie, - dostępność stron - informacje publikowane na stronach dostępne są równieŜ w trybie tekstowym poprzez co mogą z nich korzystać osoby niepełnosprawne uŜywające np. głosowych czytników tekstu, - funkcje SEO - przyjazność dla wyszukiwarek - dzięki technologii content layering treść serwisu dzielona jest na kategorie i podkategorie co wyszukiwarkom ułatwia indeksowanie treści. Systemy często same przygotowują mapę serwisu - tzw. sitemap w formacie XML, z czego korzystają największe wyszukiwarki (przede wszystkim Google), - moŜliwość rozbudowy lub przebudowy serwisu bez konieczności naruszania obecnej zawartości - dysponując webmasterem moŜna rozbudowywać serwis o nowe, niestandardowe rozwiązania, - niski koszt wdroŜenia w przypadku standardowych rozwiązań i domyślnych szablonów. Koszty licencji niektórych systemów są juŜ dziś na tyle niskie, Ŝe mogą pozwolić sobie na nie nawet niewielkie firmy. Koszt wdroŜenia moŜe być nawet niŜszy niŜ koszt wykonania serwisu w podejściu tradycyjnym.

- aktualizacja treści odbywa się bezpośrednio na serwerze, co wymaga dostępu do Internetu (najlepiej stałego), - jeśli treść aktualizowana jest przez wielu redaktorów z tego samego miejsca - np. siedziby firmy, naleŜy dysponować łączem o odpowiedniej przepustowości - upload min. 256kbit, - wdroŜenie systemu w przypadku indywidualnych, niestandardowych rozwiązań moŜe kosztować całkiem sporo.

Źródło: Projektowanie stron www - HTML, PHP, Flash - Jaka technologia jest najlepsza,

http://www.heuristic.com.pl/pl/firma/artykuly/103.html, (stan na dzień: 20.11.2008)

Na podstawie analizy Tabel 1 oraz 2 moŜna zauwaŜyć, Ŝe strony dynamiczne posiadają znacznie więcej zalet oraz oferują duŜo więcej moŜliwości niŜ

12

strony statyczne. Decydenci powinni dostosować wybór odpowiedniego rozwiązania do zadań (celów), jakie będzie miała spełniać witryna WWW. Jeśli ma ona mieć jedynie charakter informacyjny, to najszybszym i niedrogim rozwiązaniem będzie strona statyczna. Natomiast, jeśli strona ma spełniać wiele funkcji, być mobilną formą interakcji z uŜytkownikiem umoŜliwiającą dokonywanie na bieŜąco zmian, to jedynym logicznym rozwiązaniem jest inwestycja w dynamiczny CMS.

3. Przykłady obszarów zastosowań dynamicznych stron WWW

Najbardziej znanym zastosowaniem stron dynamicznych jest dystrybucja poprzez Internet. Pozwala ona na łatwe gromadzenie zamówień bez inwestowania w dodatkowe punkty sprzedaŜy, a utrzymanie aktualnej listy produktów jest proste dzięki dynamicznej strukturze. SprzedaŜ online pozwala większej grupie klientów skorzystać z oferowanych usług bądź towarów. Informacje dotyczące kaŜdej transakcji są rejestrowane w specjalnie stworzonej w tym celu bazie danych. Zapewniona jest wówczas interakcja pomiędzy klientem oraz sklepem internetowym. Klient moŜe w dowolnym momencie sprawdzać stan realizacji swojego zamówienia, zgłaszać zmiany, dokonywać modyfikacji danych personalnych swojego konta itd. Przykładem takiego rozszerzenia rynku zbytu mogą być bardzo popularne w ostatnim czasie ogólne sklepy internetowe (szeroki zakres produktów oraz usług) oraz coraz większa ilość serwisów zajmujących się sprzedaŜą konkretnych grup produktów (na przykład apteki internetowe).

JeŜeli nasz produkt nie nadaje się do sprzedaŜy za pośrednictwem Internetu, moŜemy udostępnić potencjalnemu klientowi szczegółową ofertę. Przykładem takiego zastosowania dynamicznej strony WWW mogą być konfiguratory online salonów samochodowych. Pozwalają one, bez wychodzenia z domu, sprawdzić ile kosztowałby samochód w interesującej nas konfiguracji wyposaŜenia, co zostało przedstawione na Rysunku 1.

13

Rysunek 1. Przykład konfiguratorów oferujących róŜne opcje wyposaŜenia

Źródło:BMW Polska, http://www.bmw.pl, (stan na dzień: 23.11.2008)

Innym przykładem takiej konfiguracji moŜe być oferta online biura podróŜy, która pozwala nam zorganizować wycieczkę, począwszy od wyboru terminu wylotu, poprzez rodzaj hotelu, aŜ po rodzaje dodatkowych atrakcji.

Poza sprzedaŜą produktu w sieci moŜna takŜe oferować klientom usługi posprzedaŜne. Klienci po zakupie towaru rejestrują się w systemie i po zalogowaniu się mogą korzystać na przykład z helpdesku. Z usługami posprzedaŜnymi spotykamy się najczęściej w przypadku operatorów sieci komórkowych, którzy umoŜliwiają swoim klientom zarządzanie usługami za pośrednictwem Internetu. Poprzez serwis internetowy moŜemy zarządzać taryfami, darmowymi minutami, punktami lojalnościowymi, itp.

Jak juŜ wspomnieliśmy w poprzednim punkcie, dynamicznie budowane strony WWW są przyjazne dla wyszukiwarek. Jednak mówiąc wyszukiwarki, mamy na myśli nie tylko takie serwisy takie, jak Google bądź Yahoo.

14

W ciągu kilku ostatnich lat coraz bardziej popularne stają się wyszukiwarki sklepowe, które porównują ceny jednego produktu w wielu sklepach.

Rysunek 2. Porównywarka ceny danego produktu w wielu sklepach

Źródło: Skąpiec.pl :: Porównywanie cen w sklepach internetowych, http://www.skapiec.pl, (stan na dzień: 24.11.2008)

Serwisy te pozwalają na wyszukiwanie produktów w kategoriach, ale umoŜliwiają takŜe uwzględnienie parametrów takich, jak cena, rozmiar czy producent. Przykładami takich stron mogą być serwisy „Ceneo” (http://www.ceneo.pl/), „Radar” (http://www.radar.pl/) bądź „Skąpiec” (http://www.skapiec.pl/).

4. Podsumowanie

Czy moŜemy powiedzieć, Ŝe w ciągu kilku/kilkunastu lat naturalną koleją rzeczy będzie zastąpienie stron statycznych dynamicznymi? Niekoniecznie. NaleŜy pamiętać, Ŝe zaleŜy to przede wszystkim od funkcji, jaką ma spełniać

15

witryna. Jeśli mamy do czynienia ze stroną „wizytówką” o charakterze informacyjnym, nie ma potrzeby stosowania dynamicznej struktury. Dopiero wraz ze wzrostem zapotrzebowania na funkcjonalność witryny, pojawia się potrzeba zastosowania dynamicznych rozwiązań. Obecnie moŜna zauwaŜyć, Ŝe istniejące rozwiązania i technologie z zakresu informatyki są zastępowane nowymi. Patrząc na rozwijające się technologie takie jak Flash bądź Silverlight, moŜemy przypuszczać, iŜ w najbliŜszym czasie będzie ewoluować przede wszystkim strona wizualna i multimedialność stron WWW.

Bibliografia

� BMW Polska, http://www.bmw.pl, (stan na dzień: 23.11.2008)

� Frankowski P., CMS : jak szybko i łatwo stworzyć stronę WWW i zarządzać nią, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2007.

� Heuristic – UŜyteczne aplikacje internetowe, http://www.heuristic.com.pl (stan na dzień: 24.11.2008).

� http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/POZ_wykorzys_techn_infor_telekomunik_w_przedsieb_w_2007_tablice.xls, (stan na dzień: 15.11.2008)

� Janmedia.pl – UŜyteczność, dostępność, usability, http://www.janmedia.pl (stan na dzień: 24.11.2008).

� Kiełtyka L., Technologie i systemy komunikacji oraz zarządzania informacją i wiedzą, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008.

� Niedźwiedziński M., Lange-Sadzińska K., Folia Oecnonomica 211, Acta Universitatis Lodziensis, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2007.

� Pearrow M., Funkcjonalność stron internetowych, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2002.

16

� Projektowanie stron www - HTML, PHP, Flash - Jaka technologia jest najlepsza http://www.heuristic.com.pl/pl/firma/artykuly/103.html, (stan na dzień: 20.11.2008)

� Skąpiec.pl :: Porównywanie cen w sklepach internetowych, http://www.skapiec.pl, (stan na dzień: 24.11.2008)

17

Michał Błaszczyk*

Problemy infrastrukturalne w dobie zwiększonego zapotrzebowania na przepływ danych

1. Internet – problem globalny

Kilkadziesiąt, czy nawet kilkanaście lat temu, gdy Internet był tylko siecią akademicką, mająca na celu wymianę danych między uczelniami, nikt nie spodziewał się tempa jej rozwoju i problemów, jakie będą temu zjawisku towarzyszyły. Obecnie, nikt nie wyobraŜa juŜ sobie codzienności bez dostępu do globalnej sieci. Providerzy udostępniają coraz szybsze łącza, w coraz korzystniejszych cenach, usługi i przedsiębiorczość internetowa rozwijają się w oszałamiającym tempie. Na dobre rozprzestrzenił się standard WEB 2.0, w którym to uŜytkownicy sami generują treść serwisów, tworząc i rozwijając nowe społeczności. RównieŜ coraz powszechniejsze stało się udostępnianie multimediów, w szczególności strumieniowe przesyłanie plików wideo w coraz lepszej jakości, niekiedy nawet high definition. To wszystko powoduje, Ŝe z dnia na dzień rośnie zapotrzebowanie na coraz wyŜszy transfer danych, a obciąŜenie infrastruktury sieciowej w bardzo niedalekiej przyszłości moŜe osiągnąć fizyczne maksimum. Na przełomie ostatnich piętnastu lat liczba uŜytkowników4 globalnej sieci wzrosła z 8 milionów do prawie półtora miliarda. Daje to ponad 120 krotny przyrost. Szacuje się5, Ŝe do 2010 roku kaŜde 20 gospodarstw domowych będzie generowało w sumie taki ruch w Internecie, jak wszystkie komputery podłączone do niego, jeszcze 15 lat temu. Ruch ten będzie w 80% generowany właśnie przez transfer multimediów a w szczególności przez strumieniową transmisję plików wideo. Ponadto eksperci z Nemertes Research twierdzą Ŝe jeŜeli inwestycje na infrastrukturę nie wzrosną ponad dwukrotnie w ciągu najbliŜszych lat, moŜemy spodziewać się, Ŝe przepustowość sieci poszczególnych operatorów zostanie bardzo szybko przekroczona.

* Absolwent kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech” 4 Liczba komputerów podłączona do Internetu 5 Internet Innovation Alliance

18

Do tego nie moŜna zapominać o bardzo popularnych sieciach typu peer 2 peer, w których uŜytkownicy wymieniają się danymi, co równieŜ jest odpowiedzialne za generowanie olbrzymiego ruchu w Internecie. Co prawda, jak wskazują ostatnie badania, udział bezpośredniej wymiany plików w ogólnej ilości przesyłanych danych, zmniejsza się z roku na rok. Dla przykładu jeszcze w 2006 roku było to ponad 60 procent całego ruchu generowanego w globalnej sieci, obecnie niecałe 40 procent. Jest to jednak spowodowane nie tyle spadkiem zainteresowania samymi sieciami p2p, wewnątrz których ruch utrzymuje się mniej więcej na niezmienionym poziomie, a nawet nieznacznie wzrasta, co niezwykłym zainteresowaniem strumieniowego przesyłania multimediów.

Tak wiec obecnie na protokół http przypada prawie pięćdziesiąt procent całego ruchu, z czego prawie połowa to usługi audio i wideo, a druga połowa to standardowy tekst i grafika, podczas gdy jeszcze kilka lat temu było to zaledwie kilkanaście procent.

Wykres 1. Liczba uŜytkowników Internetu w latach 1990-2009

Liczba użytkowników internetu

w latach 1990 - 2009*

0

500

1000

1500

2000

1990 1995 1997 2000 2003 2005 2009

*dane w milionach

Źródło: opracowanie własne na podstawie Global Internet Use, 1995-2007 http://www.swivel.com/data_columns/spreadsheet/3477287ht artykuł z dnia 07.07.2007 (stan na dzień: 19.11.2008)

2. Serwisy i portale

NaleŜy pamiętać, Ŝe problemy infrastrukturalne dotykają nie tylko operatorów sieci szkieletowych i dostawców usług internetowych, ale równieŜ pojedynczych serwisów i portali internetowych. Problem nie są tak

19

dotkliwe w przypadku, gdy strona cieszy się średnią popularnością. Wyobraźmy sobie jednak niezwykle popularną witrynę, którą kaŜdego dnia odwiedzają setki tysięcy ludzi, generując przy tym miliony odsłon. JeŜeli policzymy, Ŝe kaŜde wyświetlenie strony to transfer rzędu 500 Kbitów, a w kaŜdej sekundzie generowanych jest 1000 odsłon, otrzymujemy prawie 500 Mbitów przesłanych danych. Łatwo się domyśleć, Ŝe niewystarczająco wydajny sprzęt, mogący udźwignąć cięŜar takiej ilości danych moŜe powodować problemy z wyświetlaniem, a nawet poprawnym działaniem strony. Doskonałym przykładem moŜe być tutaj portal „Nasza-Klasa.pl”, którego niezwykły wzrost popularności, niepoparty inwestycjami w infrastrukturę sieciową, uniemoŜliwił praktycznie korzystanie z niego. Jakie mogą być tego konsekwencje? Oczywistym jest, Ŝe większość portali nastawionych jest na zyski, które pochodzą najczęściej z reklam, albo handlu. Zyski te są zaleŜne od ilości wyświetleń, a te z kolei od liczby uŜytkowników odwiedzających stronę. Przy obecnej popularności, powszechności i rosnącej konkurencji w tym sektorze, utrudnienia ograniczające komfort korzystania, mogą spowodować bardzo szybki odpływ uŜytkowników, a co za tym idzie spadek przychodów. Podobnie sprawa ma się w przypadku e-commerce. Tutaj równieŜ zyski zaleŜne są od ludzi, a opóźnienia w wyświetlaniu mogą skutecznie zniechęcić klientów do robienia transakcji z nami. W dobie gdy handel elektroniczny rozwija się w błyskawicznym tempie, oferując coraz to lepsze moŜliwości, a działalności tego typu powstają „jak grzyby po deszczu” moŜe oznaczać to być, albo nie być na rynku.

3. Infrastruktura = koszty

JeŜeli chodzi o strukturę globalną, inwestycje, które są przewidywane w najbliŜszym czasie, mimo iŜ niewystarczające, nie dadzą odczuć końcowemu uŜytkownikowi znaczącej róŜnicy w działaniu Internetu przynajmniej przez najbliŜsze kilka lat. JeŜeli jednak chodzi o infrastrukturę obsługującą poszczególne portale, sprawa nie wygląda juŜ tak dobrze. Koszty rozwoju są olbrzymie, dla przykładu gigabitowy router6 obsługujący ruch generowany do Internetu kosztuje niebagatela, ponad osiemdziesiąt tysięcy złotych. Dla duŜych portali osiągających wysokie dochody ze swojej działalności moŜe nie być to wielki wydatek, naleŜy jednak pamiętać, Ŝe 6 na przykład: Router Cisco 7204-G1

20

wraz z rozwojem technologii internetowych i coraz większej popularności i powszechności strumieniowo przesyłanych multimediów, nawet mniejsze portale, nie generujące setek tysięcy odsłon dziennie, które do tej pory nie potrzebowały takich inwestycji, zaczynają mieć coraz większe problemy z transferem. W perspektywie pozostaje im wiec zaprzestanie rozwoju i niewykorzystywanie np. materiałów wideo, demonstracji czy webcastów, co moŜe wiązać się ze stratą potencjalnych klientów i uŜytkowników, albo wydatki przekraczające najczęściej ich moŜliwości.

4. Alternatywa = rozwiązanie

Istnieje pewna alternatywa, bardzo ciekawe wyjście z tej sytuacji. Mianowicie, zamiast inwestować w drogi router sprzętowy moŜna wykorzystać router programowy Vyatta7 - open sourcowe rozwiązanie oparte na systemie Linux, które słuŜy do routingu i zabezpieczenia sieci. W praktyce moŜe zastąpić router sprzętowy, firewall, a takŜe zapewnia obsługę VPNu. Vyatta powstała by zapewnić alternatywę dla drogich routerów firmy Cisco. Do działania potrzebuje zwykłego komputera klasy PC x86, którego koszt moŜna oszacować na kilka tysięcy złotych, co w porównaniu z kilkudziesięcioma tysiącami, jakie trzeba by było wydać na sprzętowy router, jest stosunkowo niewielkim kosztem. Vyatta obsługuje wszystkie najwaŜniejsze protokoły sieciowe w tym IPv4, OSPFv2, BGPv4, RIPv2, bezproblemowo moŜna równieŜ skonfigurować bramkę VPN z obsługą L2TP, IPSec oraz PPTP. Dostępny jest server DHCP, NAT i wiele innych8. Ponadto, wszystko to zostało ubrane w dość prosty i przejrzysty dla uŜytkownika interface zarówno w formie konsoli, jak i graficznej, dający swobodę poruszania się w gąszczu opcji. Udostępniono takŜe bardzo obszerną dokumentację techniczną i pomoc.

5. Zalety i wady

Ogromną zaletą poza ceną, która jest kilkakrotnie niŜsza niŜ rozwiązania bazujące na sprzętowym routingu, jest niewątpliwie wydajność. Warto przyjrzeć się niezaleŜnym testom, porównującym Vayyta’e postawioną 7 Vyatta Delivers 10X Price/Performance Advantage http://www.vyatta.com/about /press_releases.php?id=36 2008-17-03-2008 (stan na dzień: 19.11.2008) 8 Pełna specyfikacja na http://www.vyatta.com/products/vyatta_software_datasheet.pdf

21

na serwerze IBM x3550 do routerów Cisco 7200. Wyniki kształtują się niezwykle zachęcająco9:

• Vyatta wspiera tablice routingu BGP wielkości cztery i pół miliona tras, jest to trzy razy więcej niŜ w przypadku Cisco 7204-G1 i prawie półtora raza więcej niŜ 7204-G2.

• Vyatta zapewnia czasy zbieŜności protokołu BGP na poziomie trzy razy szybszym niŜ Cisco 7204-G1 i dwa razy szybszy niŜ 7204-G2.

• Vyatta jest w stanie działać na warstwie sieciowej, z pełną szybkością łącza, kiedy przekazywane były pakiety 512-bitowe lub większe, poprzez trzy gigabitowe porty internetowe w pełnym obciąŜeniu, podczas gdy router Cisco nie był w stanie osiągnąć takiej przepustowości.

• Koszt Vyatta’y na serwerze IMB x3550 kształtuje sie na poziomie 7,952 dolarów podczas gdy Cisco 7204-G2 to koszt 35,756 dolarów a 7204-G1 prawie 30,756 dolarów

Niestety, jak kaŜde rozwiązanie równieŜ i to ma swoje wady. Mimo iŜ na bieŜąco uaktualniana i rozwijana Vyatta wciąŜ ma liczne błędy. Poza tym naleŜy pamiętać, Ŝe system ten jest specjalistyczną wersją Linuxa, opartą na Debianie, co moŜe sprawiać pewnie problemy we wdraŜaniu administratorom, którzy pracowali dotychczas na systemach rodziny Windows Server. Dochodzi do tego jeszcze uproszczona obsługa VPN, która wymaga dalszego dopracowania i poszerzenia funkcjonalności.

Podsumowując, mimo tych kilku drobnych wad, rozwiązanie takie wydaje się świetną alternatywą dla tradycyjnych routerów sprzętowych, zwłaszcza dla mniejszych i mniej zasobnych finansowo firm.

6. Słowniczek

IPv4 – Internet Protocol version 4 – Czwarta wersja protokołu komunikacyjnego IP OSPFv2 – Open Shortest Path First - Protokół trasowania typu stanu łącza w wersji drugiej

9 Tłumaczenie własne na podstawie: “Vyatta Delivers 10X Price/Performance Advantage over Cisco 720” http://www.vyatta.com/about/press_releases.php?id=36 2008-17-03-2008 (stan na dzień: 19.11.2008)

22

BGPv4 – Border Gateway Protocol – Protokół bramy brzegowej – zewnętrzny protokół trasowania w wersji czwartej RIPv2 – Routing Information Protocol – Protokół Informowania o Trasach VPN – Virtual Private Network – Wirtualna Sieć Prywatna IPSec – zbiór protokołów słuŜących implementacji bezpiecznych połączeń L2TP – Layer Two Tunneling Protocol – dekapsułkowanie danych tunelowanych za pomocą IPsec PPTP – Point to Point Tunneling Protocol umoŜliwiający tworzenie wirtualnych sieci prywatnych wykorzystujących technologię tunelowania DHCP – Dynamic Host Configuration Protocol – protokół dynamicznego konfigurowania węzłów umoŜliwiający komputerom uzyskanie od serwera danych konfiguracyjnych NAT – network address translation – tłumaczenie adresów sieciowych PC x86 – personal computer – komputer osobisty w architekturze x86

Bibliografia

� “Global Internet Use, 1995 -2007” http://www.swivel.com/data_columns /spreadsheet/3477287ht artykuł z dnia 07.07.2007 (stan na dzień: 19.11.2008)

� “User Demand for the Internet Could Outpace Network Capacity by 2010”

http://www.nemertes.com/press_releases/user_demand_internet_could_ outpace_network_capacity_2010 (stan na dzień: 19.11.2008)

� “Vyatta Delivers 10X Price/Performance Advantage over Cisco 720” http://www.vyatta.com/about/press_releases.php?id=36 2008-17-03-2008 (stan na dzień: 19.11.2008)

� “Vyatta nie tylko na recesję” http://www.techit.pl/MoimZdaniem /View.aspx?2867.vyatta+nie+tylko+na+recesje (stan na dzień: 21.11.2008)

� „Vyatta Software” http://www.vyatta.com/downloads/datasheets/vyatta _software_datasheet.pdf (stan na dzień: 21.11.2008)

� Internet – Wikipedia, Wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/ wiki/Internet (stan na dzień: 21.11.2008)

� Model DoD – Wikipedia, Wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/wiki /Model_DoD#Warstwa_sieciowa, (stan na dzień: 21.11.2008)

23

Małgorzata Cywińska*

PoŜyczki społecznościowe w Polsce

1. Wstęp

PoŜyczki społecznościowe stanowią jedną z najbardziej nowatorskich form inwestowania i poŜyczania pieniędzy. Celem referatu jest przybliŜenie tego zagadnienia, wskazanie korzyści, środków bezpieczeństwa oraz kosztów jakie są z nim związane, a takŜe perspektyw rozwoju tego sektora.

2. Idea social lending

Idea social lending, czyli poŜyczek społecznościowych, narodziła się w Wielkiej Brytanii w 2005 roku wraz z powstaniem pierwszego na świecie serwisu internetowego umoŜliwiającego udzielanie poŜyczek przez osoby fizyczne bez udziału jakichkolwiek instytucji finansowych – zopa.com10. Niedługo potem serwisy social lending pojawiły się w Stanach Zjednoczonych (prosper.com11) oraz w Danii (FairRates.dk). Od lutego 2008 roku równieŜ w Polsce zaczęła rozwijać się idea social lending dzięki portalowi kokos.pl. W chwili obecnej na polskim rynku pręŜnie działają trzy serwisy tego typu: kokos.pl, finansowo.pl12 oraz monetto.pl13. O koncepcji poŜyczek społecznych słyszało w Polsce ponad 25% Internautów, spośród których 24% rozwaŜałoby social lending, jako źródło poŜyczki, a 8,5% rozwaŜałoby inwestycję w poŜyczki społeczne14. Gazeta Prawna donosi, Ŝe do października 2008 internauci poŜyczyli sobie juŜ około 6,5 mln złotych.

* Studentka kierunków Finanse i Rachunkowość oraz Socjologia Wydziału Ekonomiczno–Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” 10 Skrót od: Zone of Possible Agreement. Portal rozpoczął działalność w marcu 2005 roku. 11 Portal prosper.com rozpoczął swoją działalność w lutym 2006 roku. 12 Portal finansowo.pl rozpoczął swoją działalność 4 marca 2008 roku. Wcześniej pod domeną finansowo.pl działał inny serwis związany m.in. z aukcjami kredytowymi jednak nie miał on związku z pojawieniem się w Polsce idei social lending. Źródło: Golański A., Z ręki do

ręki, czyli poŜyczki społecznościowe po polsku, webhosting.pl, (stan na dzień: 24.04.2008). 13 Portal monetto.pl rozpoczął działalność 20 marca 2008 roku. 14 Accenture, Gemius, PoŜyczki społeczne w Polsce, Warszawa, czerwiec 2008

24

W finansowo.pl, po 30 tygodniach działania, uŜytkownicy poŜyczyli ponad 2 mln złotych, w kokos.pl wartość poŜyczek sięga juŜ 2,7 mln, w monetto.pl kwota zrealizowanych poŜyczek zbliŜa się do 2 mln złotych15.

3. W jaki sposób zainwestować pieniądze lub zaciągnąć poŜyczkę?

PoŜyczki społecznościowe mają słuŜyć, jako alternatywa dla kredytów i poŜyczek udzielanych przez instytucje finansowe oraz róŜnych form inwestowania nadwyŜek finansowych tj. m.in. lokaty bankowe, fundusze inwestycyjne czy akcje na Giełdzie Papierów Wartościowych. Zarejestrowany w serwisie uŜytkownik ma moŜliwość udzielania poŜyczek lub zaciągania ich. Gdy uŜytkownik posiada zapotrzebowanie na środki finansowe zgłasza je rozpoczynając aukcję. Udziela informacji, na jaki czas chce wziąć poŜyczkę, jak wysoką i na jakie maksymalne oprocentowanie, a następnie czeka na oferty. Bardzo często dodaje równieŜ informację o tym, na co będą przeznaczone pieniądze oraz jak prezentuje się jego sytuacja finansowa i moŜliwości spłaty. Wybiera osobę, która zaoferuje mu najkorzystniejsze warunki. Natomiast uŜytkownik posiadający nadwyŜki finansowe ogłasza, ile chce poŜyczyć i na jaki minimalny procent oraz okres spłaty. W obu przypadkach mechanizm przebiega bardzo podobnie. Po znalezieniu odpowiadającej oferty uŜytkownicy serwisu uzgadniają pomiędzy sobą warunki udzielenia poŜyczki (kwota, procent, okres spłaty) i zawierają umowy cywilno-prawne.

Istnieją jednak pewne róŜnice, jeśli chodzi o dobór poŜyczkodawców i poŜyczkobiorców na róŜnych portalach social lending w zaleŜności od przyjętej strategii. MoŜna wyróŜnić dwa podstawowe modele, na podstawie, których dokonuje się transakcji. Pierwszy z nich to model rynkowy, w którym poŜyczkodawcy i poŜyczkobiorcy korzystają z mechanizmu aukcyjnego, aby wybrać najbardziej korzystne dla siebie oprocentowanie poŜyczki bądź wkładu inwestycyjnego. Drugi natomiast – model rodziny i przyjaciół – zakłada konieczność zbudowania kanału komunikacji przez

15 Polacy poŜyczyli w sieci juŜ 6,5 mln zł, Gazeta Prawna, http://biznes.gazetaprawna.pl/ artykuly/91343,polacy_pozyczyli_w_sieci_juz_6_5_mln_zl.html (stan na dzień: 23.10.2008)

25

strony zawierające transakcję16. Oznacza to, Ŝe tylko osoby będące w tym samym kręgu znajomych mogą poŜyczać sobie pieniądze.

W Polsce występuje zarówno model rynkowy jak i model rodziny i przyjaciół. Portal kokos.pl umoŜliwia udzielanie poŜyczek poprzez opcję „poŜycz teraz” oraz za pomocą klasycznej aukcji. Finansowo.pl skłania się w stronę modelu rodzinnego, gdyŜ udzielanie poŜyczek jest moŜliwe jedynie znajomym, choć poprzez mechanizm aukcyjny.

4. Kim są uŜytkownicy?

Główne powody zainteresowania poŜyczkami społecznymi związane są z korzystniejszym niŜ w banku oprocentowaniem, brakiem moŜliwości otrzymania poŜyczki w banku i duŜą ilością bankowych formalności17. Zazwyczaj są to poŜyczki na cele konsumpcyjne, ale coraz częściej mają one słuŜyć, jako kapitał inwestycyjny potrzebny do rozpoczęcia działalności gospodarczej. Wydawałoby się, Ŝe najczęściej uŜytkownikami są osoby młode, które sprawnie poruszają się w Internecie i posiadają dobre rozeznanie w kwestiach dotyczących finansów, a takŜe nie obawiają się ryzyka związanego z udzieleniem poŜyczki, jednak z badań przeprowadzonych przez firmę Accenture oraz Gemius wynika, Ŝe wśród internautów zainteresowanych poŜyczką ponad 60% stanowią osoby, które ukończyły 36 lat, a ponad 30% to osoby po 50. roku Ŝycia. Co więcej relatywnie duŜo, bo prawie 40%, osób pochodzi z obszarów wiejskich. Sytuacja róŜni się natomiast w przypadku osób zainteresowanych inwestowaniem. Ponad 50% to osoby w wieku 18-25 lat. (wykresy 1 i 2)

Portal finansowo.pl jasno określa swoją grupę docelową, jako młodych internautów, studentów, którzy są otwarci, mają wielu znajomych i są zainteresowani niewielkimi sumami pieniędzy.18 Potwierdza to współpraca z najpopularniejszym polskim serwisem „Web 2.0.” – wykop.pl, jak równieŜ moŜliwość poszukiwania znajomych, którzy posiadają profil nie tylko 16 Golański A., Z ręki do ręki, czyli poŜyczki społecznościowe po polsku, http://webhosting.pl (stan na dzień: 24.04.2008) 17 Accenture, Gemius, PoŜyczki społeczne w Polsce… op. cit. 18 Golański A., Z ręki do ręki, czyli poŜyczki społecznościowe po polsku… op. cit.

26

w serwisie wykop.pl, ale równieŜ: LinkedIn, GoldenLine, Nasza-Klasa, Grono, Allegro lub Fotka, wybierając odpowiednią opcję w wyszukiwarce.

Wykres 1. Profil demograficzny zainteresowanych poŜyczką społecznościową

Źródło: gemiusAdHoc, kwiecień 2008

Wykres 2. Profil demograficzny osób zainteresowanych inwestowaniem w poŜyczki społecznościowe

Źródło: gemiusAdHoc, kwiecień 2008

27

Wykres 3. UŜytkownicy serwisów społecznych i zainteresowanie social lending

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gemiusAdHoc, kwiecień 2008

5. Korzyści i koszty

Korzyści przynoszone przez korzystanie z serwisu moŜna odnaleźć zarówno po stronie poŜyczkobiorców, jak równieŜ poŜyczkodawców. Przede wszystkim są one zauwaŜalne w porównaniu do usług oferowanych przez instytucje finansowe. Osoby, które są niezadowolone z kosztów korzystania z tradycyjnych banków częściej myślą o alternatywnych formach zaciągania kredytu oraz inwestowania funduszy.

Wykres 4. Zadowolenie z kosztów korzystania z banku

Źródło: gemiusAdHoc, kwiecień 2008

28

PoŜyczkobiorcy uzyskują znacznie niŜej oprocentowaną poŜyczkę, a poŜyczkobiorcy mają szansę ulokować pieniądze na znacznie wyŜszy procent niŜ w tradycyjnych instytucjach finansowych. Nie konieczne jest równieŜ przedstawianie tak wielu zabezpieczeń i dowodów na wypłacalność. Jedyne koszty, jakie ponoszą obie strony to stosunkowo niska prowizja pobierana przez serwis, w Polsce wynosząca maksymalnie do 2%. MoŜna takŜe udzielić, bądź otrzymać poŜyczkę nie ponosząc Ŝadnych kosztów, gdyŜ na przykład portal finansowo.pl nie pobiera Ŝadnych prowizji. (Tabela 1)

Tabela 1. Porównanie portali kokos.pl, finansowo.pl oraz monetto.pl

Kokos.pl Finansowo.pl Monetto.pl

Sposób działania aukcje, „poŜycz teraz”

aukcje aukcje

Minimalna wysoko ść poŜyczki 500 zł 50 zł 50 zł

Maksymalna wysoko ść poŜyczki 25.000 zł 2.000 zł 100.000 zł

Maksymalna wysoko ść inwestycji 500 zł 500 zł 25.000 zł

MoŜliwo ść spłaty po Ŝyczki miesięczne raty jednorazowo miesięczne raty

Maksymalny okres spłaty 12 miesięcy 12 miesięcy 36 miesięcy

Prowizja od po Ŝyczkobiorcy 0,5% brak prowizji 0,5-2%

Prowizja od po Ŝyczkodawcy 0,5% brak prowizji 0,5-1,5%

Sposób przekazywania pieni ędzy

rozdzielane między

uŜytkowników z kont serwisu

przelewy bankowe pomiędzy

uŜytkownikami, bez pośrednictwa

serwisu

indywidualne konta uŜytkowników

w serwisie, na które mogą wpłacać

i wycofywać środki

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Golański A., Z ręki do ręki, czyli poŜyczki

społecznościowe po polsku, http://webhosting.pl (stan na dzień: 24.04.2008) oraz danych gemiusAdHoc, kwiecień 2008.

6. Bezpieczeństwo

Jedną z bardzo waŜnych kwestii, która najbardziej interesuje zwłaszcza osoby inwestujące na portalach social lending, jest bezpieczeństwo, gdyŜ w duŜej mierze od niego zaleŜy stopień podejmowanego ryzyka. Portale w róŜny sposób dbają o bezpieczeństwo uŜytkowników. Monetto.pl poza standardową weryfikacją e-maila uŜytkownika zapewnia weryfikację dokumentów, sprawdzenie sytuacji finansowej. Co więcej współpracuje z firmą windykacyjną i umoŜliwia wykupienie dodatkowego ubezpieczenia poŜyczki. Finansowo.pl natomiast, bazując na relacjach przyjacielsko-rodzinnych między osobami poŜyczającymi sobie pieniądze za

29

pośrednictwem portalu, ogranicza się jedynie do weryfikacji e-maila, numeru telefonu uŜytkownika oraz jego konta bankowego. Szczegółowe informacje dotyczące bezpieczeństwa oferowanego przez polskie portale social lending zostały przedstawione w Tabeli 2.

Wśród najczęściej wymienianych obaw19 związanych z inwestowaniem w poŜyczki społecznościowe wymienia się obawę o to, Ŝe ludzie nie spłacą poŜyczek20 oraz o własne bezpieczeństwo21. Natomiast potencjalni poŜyczkobiorcy odczuwają brak zaufania do nowości22 jaką poŜyczki społecznościowe niewątpliwie są oraz obawiają się o swoją anonimowość23. Te obawy sprawiają, Ŝe portale dąŜą do doskonalenia systemu bezpieczeństwa, aby powiększać ilość zarejestrowanych i aktywnie działających uŜytkowników.

Działania podejmowane przez twórców portali nie są jedynymi, które mają zapewnić bezpieczeństwo transakcji. UŜytkownicy w celu zmniejszenia ryzyka związanego z udzieleniem poŜyczek publikują czarne listy uŜytkowników niespłacających kredytów oraz „podejrzanych” akcji na forach internetowych o tematyce social lending.24

Tabela 2. Bezpieczeństwo na polskich portalach social lending

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gemiusAdHoc, kwiecień 2008

19 Accenture, Gemius, PoŜyczki społeczne w Polsce… op. cit. 20 82% osób zainteresowanych inwestowaniem uznaje obawę, Ŝe ludzie nie spłacą poŜyczki za wyjątkowo waŜną i waŜną. 21 53% osób zainteresowanych inwestowaniem uznaje obawę o własne bezpieczeństwo za wyjątkowo waŜną i waŜną. 22 23% osób zainteresowanych wzięciem poŜyczki uwaŜa brak zaufania do tej nowości za wyjątkowo waŜny i waŜny. 23 26% osób zainteresowanych wzięciem poŜyczki obawę o swoją anonimowość uwaŜa za wyjątkowo waŜną i waŜną. 24 Taką rolę pełni m.in.: NiezaleŜne Forum Social Lending www.soclen.pl 25 BIK – Biuro Informacji Kredytowej 26 KRD – Krajowy Rejestr Długów

Kokos.pl Finansowo.pl Monetto.pl Weryfikacja: - e-maila tak tak tak

- konta bankowego tak tak tak - w BIK25, KRD26, Infomonitor tak nie tak - dokumentu toŜsamości nie nie tak - zaświadczenia o dochodach nie nie tak Umowa z firm ą windykacyjn ą tak nie tak MoŜliwo ść ubezpieczenia po Ŝyczki tak nie tak

30

7. Podatki

PoŜyczkobiorcy i poŜyczkodawcy, którzy zaciągają bądź udzielają poŜyczek przez Internet, podlegają przepisom podatkowym. WiąŜe się z koniecznością odprowadzenia podatku od zawartej transakcji. Osoby poŜyczające w formularzu PIT powinny wykazać dochód z tytułu odsetek od udzielonej poŜyczki i odprowadzić do urzędu skarbowego 19% podatku od tej kwoty. Natomiast poŜyczkobiorca ma obowiązek zapłacenia podatku od czynności cywilono-prawnych, jeŜeli w ciągu trzech lat poŜyczy więcej niŜ 5 tysięcy złotych od jednej osoby, bądź 25 tysięcy złotych od wielu osób. Stawka w tym wypadku wynosi 2%, a zgłoszenie otrzymania poŜyczki poŜyczkobiorca będzie musiał zgłosić w urzędzie skarbowym poprzez złoŜenie w ciągu 14 dni od powstania obowiązku podatkowego deklaracji o symbolu PCC-3. Zwolnienie z płacenia podatku jest moŜliwe, gdy pieniądze poŜycza się w gronie najbliŜszej rodziny lub gdy poŜyczkodawca prowadzi działalność gospodarczą w tym zakresie27.

Polskie portale poŜyczek społecznościowych podchodzą do tej kwestii dwojako. Finansowo.pl wprowadziło ograniczenia uniemoŜliwiające uŜytkownikom zaciąganie poŜyczek powyŜej kwot zwolnionych od podatku, natomiast monetto.pl opublikowało własne ekspertyzy prawne i przekazuje do kaŜdej zawartej transakcji szczegółowe rozliczenie uŜytkownikom, wskazujące, jaki podatek powinno się odprowadzić do urzędu skarbowego.

8. Perspektywy na przyszłość

Rynek produktów bankowych w Polsce rośnie bardzo szybko. Z danych prezentowanych przez Narodowy Bank Polski wynika, ze w 2007 roku zadłuŜenie na cele konsumpcyjne wzrosło prawie o 18 miliardów złotych (wykres 5). Oznacza to, Ŝe wciąŜ istnieje rosnące zapotrzebowanie na poŜyczki. Banki i inne instytucje finansowe oferują produkty związane z wysokimi kosztami, dlatego teŜ internetowe portale social lending mogą 27 Gontarek K., Podatki od poŜyczek P2P, http://manager.money.pl/hitech/artykuly/artykul /podatki;od;pozyczek;p2p,251,0,311547.html (stan na dzień: 07.01.2008)

31

doskonale zaspokoić potrzeby rynku i zadowolić swoich uŜytkowników preferencyjnymi wysokościami oprocentowania i niskimi kosztami transakcji.

„Social lending dopiero wchodzi do Polski. Rynek na razie nie jest duŜy, ale dane róŜnych instytutów badawczych i NBP pokazują, Ŝe Polacy są coraz bardziej zainteresowani kredytami i poŜyczkami, co dobrze rokuje na przyszłość. Rynek na pewno się rozwinie i przynajmniej w początkowej fazie będzie na nim wystarczająco miejsca dla trzech serwisów” - powiedział Łukasz Prender z Monetto.pl28.

Wykres 5. Kredyty i poŜyczki konsumpcyjne w Polsce w roku 2007

Źródło: Narodowy Bank Polski, http://www.nbp.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

9. Podsumowanie

Idea poŜyczek społecznościowych pojawiła się w Polsce niedawno, więc moŜliwości, jakie moŜe dać nie są jeszcze w pełni wykorzystywane. Istnienie na rynku wielu portali zajmujących się tą dziedziną gwarantuje rozwój, gdyŜ konkurenci wciąŜ dąŜą do polepszania serwisów i maksymalizacji satysfakcji uŜytkowników oraz zwiększania ich liczebności. Sytuacja na światowych rynkach finansowych oraz wzrost kosztów kredytów bankowych w ciągu ostatnich miesięcy moŜe sprawić, Ŝe poŜyczki społecznościowe będą cieszyć się coraz większym zainteresowaniem. Oznacza to, Ŝe wprowadzenie tej niewątpliwie innowatorskiej formy poŜyczania sobie pieniędzy zajęło bardzo waŜne miejsce w nieodkrytej wcześniej niszy rynkowej.

28 Golański A., Z ręki do ręki, czyli poŜyczki społecznościowe po polsku… op. cit.

32

Bibliografia

� Accenture, Gemius, PoŜyczki społeczne w Polsce, http://pliki.gemius.pl/Raporty/2008/2008_Social_lending_in_Poland_2008_PL.pdf, Warszawa, czerwiec 2008

� Chmielarz W., Brakujące ogniwo między kredytem a lokatą, „Puls Biznesu”, https://www.finansowo.pl/i/media/pulsbiznesu.jpg (stan na dzień: 30.11.2008)

� Golański A., Z ręki do ręki, czyli poŜyczki społecznościowe po polsku, http://webhosting.pl (stan na dzień: 24.04.2008)

� Gontarek K., Podatki od poŜyczek P2P, http://manager.money.pl/hitech/ artykuly/artykul/podatki;od;pozyczek;p2p,251,0,311547.html (stan na dzień: 07.01.2008)

� Idea social lending, http://www.monetto.pl/blog/?page_id=23 (stan na dzień: 14.02.2008)

� Monetto - poŜyczki bezpośrednie, http://www.monetto.pl (stan na dzień: 2.02.2008)

� Narodowy Bank Polski, http://www.nbp.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

� Opolski M., Kokos zwraca drobniaki i wprowadza zmiany, „Dziennik Internautów”, http://di.com.pl/news/24155,0,Kokos_zwraca_drobniaki_i _wprowadza_zmiany.html (stan na dzień: 25.10.2008)

� PoŜyczki bezpośrednie, http://www.finansowo.pl (stan na dzień: 2.02.2008)

� PoŜyczki społecznościowe Kosos, http://www.kokos.pl (stan na dzień: 2.02.2008)

� Polacy poŜyczyli w sieci juŜ 6,5 mln zł, „Gazeta Prawna”, http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/91343,polacy_pozyczyli_w_sieci_juz_6_5_mln_zl.html (stan na dzień: 23.10.2008).

� Ruszył pierwszy w Polsce portal social lending, http://www.money.pl /gospodarka/ngospodarka/ebiznes/artykul/ruszyl;pierwszy;w;polsce;portal;social;lending,55,0,318519.html (stan na dzień: 02.02.2008)

33

Agata Jasińska*, Milan Popović**

Skuteczna reklama w Internecie

1. Kim są polscy internauci i jak reagują na reklamę w sieci?

Według badania Net Track, przeprowadzonego w połowie roku 2008, blisko 14 milionów polaków korzysta z Internetu, czyli blisko połowa polaków mających 15 lub więcej lat29. Internet jest głównie domeną młodych ludzi, przy czym struktura wiekowa populacji internautów powoli się zmienia: wzrasta udział osób mających 40 i więcej lat. Polscy internauci coraz więcej czasu spędzają „online”, najczęściej przeglądając strony WWW, ale teŜ grając w róŜnego rodzaju gry oraz „siedząc na czatach”. Wszystkie te formy spędzenia czasu pozwalają na reklamy, które w skuteczny lub mniej skuteczny sposób trafiają do internautów.

2. Wachlarz form reklamowych w Internecie.

Reklama w Internecie często kojarzy nam się z bannerami reklamowymi i „wyskakującymi okienkami” zwanymi pop-up. Najpopularniejszą wśród innych form jest „bilbord”, czyli większa forma bannera, najczęściej umieszczany na górze strony. Kolejną formą reklamy jest Button, czyli „przycisk” – niewielki prostokątny element graficzny umieszczany na witrynie. Często mamy do czynienia z reklamą śródtekstową nazywaną rectangle oraz prostokątna pionowa forma reklamy, czyli tzw skyscraper. W przypadku jednoczesnej ekspozycji bannera i skyscrapera które

* Studentka kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech” ** Student kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech 29 13,6 miliona Polaków korzysta z Internetu | InternetStats.pl http://www.internetstats.pl /index.php/2008/08/136-miliona-polakow-korzysta-z-internetu/ (stan na dzień: 29 11.2008)

34

reklamują ten sam produkt mamy do czynienia z reklamą otaczającą treść strony, czyli tzw. surround ad.

Rysunek 1. Przykład reklamy typu Surround Ad

Źródło: opracowanie własne na podstawie Student NEWS - Reklama w internecie - formy reklamowe - surround ad, http://formy-reklamowe.studentnews.pl/serwis.php?s=1746 &pok=41958 (stan na dzień: 29 11.2008)

Wyjątkowo dokuczliwa moŜe być reklama typu scroll, czyli taka, która podąŜa za uŜytkownikiem przewijającym witrynę w przeglądarce, lub typu comet cursor, czyli pole graficzne “podczepiane” pod kursor myszki i podąŜające za nim.

Reklamy mogą teŜ nabierać formy pośredniej. Taką reklamą moŜe być artykuł sponsorowany, jak i sponsoring przejawiający się silną integracją reklamodawcy z witryną oraz tzw. watermark, czyli umieszczenie logo firmy w tle witryny w formie tapety.

Mailing jest formą reklamy wysyłanej drogą elektroniczną do uŜytkowników darmowych kont pocztowych. Na podobnej zasadzie działa reklama

35

w newsletterze, która jest reklamą wysyłaną do zarejestrowanych subskrybentów, przez co reklamodawca dociera do grupy najbardziej zainteresowanych osób. W odróŜnieniu od poczty niechcianej, określanej jako spam, klienci godzą się na odbieranie w momencie zakładania konta pocztowego, lub w przypadku newslettera sami zamawiają listy w formie elektronicznej.

3. Potencjał marketingowy wyszukiwarek

Reklama płatna w wyszukiwarkach daje moŜliwość precyzyjniejszego kierowania osobą, która moŜe być zainteresowana reklamą. Reklamodawca jest w stanie dokładnie określić do kogo chce dotrzeć. Na przykład, gdy internauta w wyszukiwarce szuka określonej frazy, jako pierwszy wynik związany z tym pojęciem będzie właśnie reklama skojarzona z tym właśnie pojęciem. Przykład takiej reklamy został przedstawiony na rysunku 2, na którym widać, Ŝe zostało wyszukane słowo „reklama”, przy czym jako „linki sponsorowane wystąpiły propozycje usług, związanych z szukanym słowem.

Rysunek 2. Wyniki wyszukiwania słowa „reklama” wraz z linkami sponsorowanymi w wyszukiwarce „Google”

Źródło: opracowanie własne

36

Najlepsze dla reklamodawcy jest to, Ŝe osoba szukająca daną treść często moŜe nie zauwaŜyć, Ŝe „pierwsza znaleziona pozycja” de facto jest „linkiem sponsorowanym”, gdyŜ wygląda tak samo jak pozostałe wyniki wyszukiwania.

4. Blogi w słuŜbie marketingu

Blogvertising jest interaktywną formą reklamy, która polega na zamieszczaniu treści reklamowych na blogach, przy czym moŜna wyróŜnić kilka form zarówno reklam graficznych jak i kontekstowych. Blogi stają się szczególnie atrakcyjnym miejscem do umieszczania reklam, gdyŜ mamy do czynienia z coraz większą ilością ich czytelników, takŜe w Polsce. Jako formy blogvertisingumoŜna wyróŜnić reklamy graficzne, linki sponsorowane, programy partnerskie, teksty komercyjne oraz relacje PR30.

Reklamy graficzne, które są wykorzystywane w blogach najczęściej mają formę kwadratu, umieszczonego na pasku bocznym bloga. MoŜliwe jest teŜ umieszczanie bannerów o standardowych wymiarach stosowanych w Internecie.

Linki sponsorowane najczęściej są umieszczane w tzw. „boksach reklamowych”. Są to płatne reklamy, które bardzo łatwo pomylić z treścią umieszczoną na blogu.

Reklama multimedialna polega na umieszczaniu treści multimedialnej reklamowej na blogu. Takie reklamy są bardzo dobrze widoczne, co moŜe gwarantować wysoką skuteczność w dotarciu do odbiorców.

Teksty komercyjne przedstawiają nic innego, jak teksty pisane są na zlecenie reklamodawcy przez blogerów. Bloger umieszcza tekst jako wpis na swoim blogu, przy czym jest zobowiązany do odpowiedniego oznaczenia tego tekstu.

30 Blogvertising, http://pl.wikipedia.org/wiki/Blogvertising (stan na dzień: 29 11.2008)

37

5. Spam i jego aspekty prawne

Nie moŜna by pisać o reklamach w Internecie, a pominąć problem poczty niechcianej, czyli potocznie mówiąc spamu. Uwzględniając specyfikację protokołu SMTP31, który jest zbudowany w taki sposób, Ŝe praktycznie kaŜdy moŜe wysłać wiadomość podając się za dowolnego nadawcę i wysłać „reklamę niechcianą” do dowolnego odbiorcy. Badania firmy Sophos32 w pierwszym kwartale roku 200833 wykazały, Ŝe 92,3% wszystkich wysłanych wiadomości e-mail to spam. Z raportu Sophos34 wynika, Ŝe zjawisko to ma taką duŜą skalę, poniewaŜ poniesione koszty wysyłania wiadomości e-mail są minimalne.

Wykres 1. Największa ilość wysyłanych „wiadomości niechcianych” w poszczególnych krajach w pierwszym kwartale 2008 roku

15,4%

5,5%

5,9%

3,1%

3,3%

3,4%

3,4%

3,6%

3,8%4,0%

4,3%

7,4%

0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0%

Francja

Hiszpania

Niemcy

Wielka Bry tania

Włochy

Polska

Południowa Korea

Brazy lia

Chiny

Turcja

Rosja

Stany Zjednoczone

Źródło: opracowanie własne na podstawie Sophos Security Threat Report, Q1 2008, http://www.sophos.com/sophos/docs/eng/marketing_material/sophos-threat-report-Q108.pdf (stan na dzień: 29 11.2008)

31 SMTP (ang. Simple Mail Transfer Protocol) – protokół komunikacyjny opisujący sposób przekazywania poczty elektronicznej. Powstał w latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku jako standard poczty elektronicznej, następnie został zmodyfikowany w roku 2008 32 Firma Sophos zajmuje się tworzeniem oprogramowania antywirusowego 33 Sophos Security Threat Report, Q1 2008, http://www.sophos.com/sophos/docs/eng/ marketing_material/sophos-threat-report-Q108.pdf (stan na dzień: 29 11.2008) 34 Ibidem

38

Z przedstawionego wykresu wynika, Ŝe ponad 73% poczty niechcianej pochodzi z 12 krajów świata, w tym Polski, która zajmuje wysokie siódme miejsce w rankingu. Oczywiście, problem spamu jest regulowany w krajach Unii Europejskiej na podstawie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z roku 200235, która zakazuje przesyłanie informacji handlowe, jeśli odbiorca nie wyraził na nią zgody.

6. Prawne aspekty reklamy w Internecie

Projekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady36 dotyczący tylko niektórych aspektów związanych z handlem elektronicznym jest efektem pracy Unii Europejskiej. Drugi rozdział tego projektu porusza tematy przekazów komercyjnych. Przekazem komercyjnym jest jakakolwiek forma komunikacji stworzona, aby promować w sposób bezpośredni lub pośredni towary, usługi, wizerunek przedsiębiorcy, organizacji lub osoby prowadzącej działalność komercyjną, przemysłową lub rzemieślniczą, lub wykonującą wolny zawód. Zostały teŜ określone przypadki, które nie są przekazem komercyjnym, czyli tzw. informacje pozwalające na bezpośredni dostęp do przedsiębiorcy, organizacji lub osoby, w szczególności adres domenowy lub adres e-mailowy; przekazy związane z towarami, usługami lub wizerunkiem przedsiębiorcy, organizacji lub osoby sporządzone w sposób niezaleŜny, a zwłaszcza bez finansowego wynagrodzenia.

Artykuł szósty Dyrektywy reguluje warunki, które powinien spełniać przekaz komercyjny. Jako pierwszy warunek wymieniono wyraźnego oznaczenia przekazu komercyjnego, jako takiego. Osoba fizyczna lub prawna w imieniu, której dokonywany jest przekaz powinna być wyraźnie oznaczona. Oferty promocyjne (zniŜki, premie podarunki) tam gdzie mają prawo występować powinny być łatwe do zidentyfikowania, a warunki, pod którymi przysługują

35 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/58/EC w sprawie przetwarzania danych osobowych oraz ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej z dnia 12 lipca 2002 r. 36 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/31/WE w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym) z dnia 8 czerwca 2000 r.

39

są łatwe do spełnienia oraz przedstawione rzetelnie w sposób, który nie pozostawia wątpliwości. W przypadku promocyjnych konkursów lub gier równieŜ powinny wyć wyraźnie oznaczone. Powinny teŜ posiadać jasno sprecyzowane warunki uczestnictwa w nich. Kolejny artykuł: siódmy został poświecony niechcianym komercyjnym przekazom. Określa on, Ŝe kaŜde państwo członkowskie winny ustanowić regulacje prawne wg, których niechciane przekazy komercyjne wysyłane przez pocztę email powinny być rozpoznawalne w momencie ich odbioru.

Bibliografia

� 13,6 miliona Polaków korzysta z Internetu | InternetStats.pl

http://www.internetstats.pl/index.php/2008/08/136-miliona-polakow-

korzysta-z-internetu/ (stan na dzień: 29 11.2008)

� Ad.Net - Formy reklamowe - http://www.adnet.pl/pl/pages/view/42 (stan

na dzień: 29 11.2008)

� Blogvertising - Wikipedia, wolna encyclopedia, http://pl.wikipedia.org

/wiki /Blogvertising (stan na dzień: 29 11.2008)

� Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/58/EC w sprawie

przetwarzania danych osobowych oraz ochrony prywatności w sektorze

łączności elektronicznej z dnia 12 lipca 2002 r

� Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie

niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego,

w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego

(dyrektywa o handlu elektronicznym) z dnia 8 czerwca 2000 r.

� Sophos Security Threat Report, Q1 2008, http://www.sophos.com

/sophos/docs/eng/marketing_material/sophos-threat-report-Q108.pdf

(stan na dzień: 29 11.2008)

40

� Student NEWS - Reklama w internecie - formy reklamowe - surround ad,

http://formy-reklamowe.studentnews.pl/serwis.php?s=1746&pok=41958

(stan na dzień: 29 11.2008)

� Wykorzystanie Internetu w celu reklamy. Wybrane zagadnienia prawne |

prawo |VaGla.pl Prawo i Internet http://prawo.vagla.pl/skrypts

/reklama.htm (stan na dzień: 29 11.2008)

41

Michał Krystyańczuk *

Trendy biznesowe w polskim Internecie

1. Wprowadzenie

Szybki rozwój Internetu juŜ od kilku lat zmienia Ŝycie społeczne i gospodarcze w Polsce. Niemal wszystkie sektory biznesowe doceniły jego rolę i przeniosły duŜą część swoich działań na grunty wirtualnego świata. Wraz z pojawieniem się coraz większej ilości przedsiębiorstw zajmujących się e-biznesem37, Internet staje się kluczowym medium przekazu informacji i zawierania transakcji, ale takŜe budowania relacji społecznych. Połączenie wszystkich moŜliwości tego środka przekazu jest niezwykle atrakcyjne dla firm i przyczynia się do skupiania aktywności gospodarczej na wirtualnym rynku. W rezultacie powstaje coraz więcej róŜnorodnych modeli biznesowych, a istniejące dotychczas przechodzą zmiany ewolucyjne. Obserwując procesy te, warto się zastanowić, w jakim kierunku oraz w jaki sposób będą dalej reagować na nie przedsiębiorcy. Celem niniejszego artykułu jest analiza zachodzących zmian w modelach e-biznesowych oraz próba wytyczenia kierunków rozwoju Internetu w Polsce w ciągu najbliŜszych 2-3 lat.

2. Internet w Polsce w latach 2003-2008

Punktem wyjścia poniŜszej analizy jest rok 2003, gdyŜ jest on uwaŜany za początek komercjalizacji działalności internetowej38. Wcześniej strony internetowe były tworzone głównie w celach hobbystycznych i edukacyjnych, zatem nie miały charakteru komercyjnego. Wówczas zaczęły

* Student kierunku Finanse i Rachunkowość na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego oraz Université Lumière Lyon, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” 37 Definicja e-biznesu wg C. Combe: „Biznes elektroniczny moŜe być definiowany jako wykorzystanie Internetu do powiązania oraz ułatwiania prowadzenia przedsięwzięć biznesowych, handlu elektronicznego, komunikacji i współpracy wewnątrz firmy oraz z jej klientami, dostawcami i innymi partnerami biznesowymi. Firmy e-biznesowe wykorzystują Internet, intranet, ekstranet i innego rodzaju sieci do wspierania swoich procesów gospodarczych.” 38 Podsumowując rok 2003 redaktor magazynu Biznesnet.pl Michał Faber skomentował: „ (…) zaczął się po prostu biznes, a w nim nie ma czasu, jest tylko wyścig”.

42

pojawiać się dziesiątki realizowanych projektów biznesowych, przy czym Internet stał się medium mogącym konkurować z telewizją czy radiem.

W 2003 roku liczba internautów w Polsce wynosiła 6,4 miliona39, a w roku 2008 szacowana jest na 14 milionów, zatem w ciągu 5 lat wzrosła o ponad 118%. Liczba ta miała bezpośrednie przełoŜenie na rozwój rynku reklamy internetowej (wykres 1), a wraz z nim na zwiększenie ilości inwestycji i powstawanie coraz bardziej innowacyjnych serwisów. Liderzy polskiego Internetu tacy jak Onet (www.onet.pl), Wirtualna Polska (www.wp.pl) bądź Interia (www.interia.pl) zaczęli coraz bardziej odczuwać ciągłą presję rozwoju i konieczność lepszego dostosowywania się do potrzeb internautów wywołaną przez powstawanie nowych portali. Jednak dopiero pojawienie się pod koniec 2006 roku serwisu społecznościowego Nasza-klasa (www.nasza-klasa.pl) zmieniło „układ sił” na polskim rynku internetowym. Portal ten obecnie posiada ponad 11 milionów zarejestrowanych uŜytkowników i pod względem ilości dziennych odwiedzin plasuje się na drugim miejscu za Onet.pl.

Wykres 1. Wydatki na reklamę w Internecie w mln zł

0100200300400

2003 2004 2005 2006 2007

Źródło: IAB Polska, http://www.aidapolska.pl/rynekreklamy (stan na dzień: 02.12.2008)

Struktura firm działających na polskim rynku internetowym ulegała znacznym transformacjom w ciągu ostatnich kilku lat. JednakŜe z biegiem czasu szybkość zmian zaczęła się zwiększać i obecnie, oprócz wzrostu konkurencyjności, wzrasta moŜliwość wdraŜania innowacyjnych rozwiązań, a tym samym zwiększania moŜliwości generowania przychodu.

39 Źródło: SMG/KRC NetTrack, Megapanel PBI

43

3. Tendencje w polskim Internecie

Dotychczas moŜna było wyróŜnić modele e-biznesowe oparte o trzy źródła dochodów40: reklamy, płatności za dostęp do zasobów serwisu lub prowizje za pośrednictwo w transakcjach. W ciągu ostatnich kilku lat reklama w Internecie w znaczący sposób zmieniła swoja formę. Poprzednio kryteria doboru odpowiedniej strony do umieszczenia przekazu marketingowego ograniczały się do zbadania liczby osób odwiedzających stronę i określenia ogólnego profilu uŜytkownika. Liderami w tego typu reklamie były wielkie portale, które posiadały całe spektrum uŜytkowników i najbardziej okazałe statystyki odwiedzin. JednakŜe skuteczność reklamy była przeciętna, dlatego modele marketingowe zaczęły rozwijać się w kierunku reklamy kontekstowej. Polega ona na umieszczaniu reklamy w zaleŜności od zawartości strony oglądanej przez uŜytkownika i pozwala dotrzeć dokładnie do osoby, która ma być odbiorcą przekazu. Model ten umoŜliwił rozwój silnie wyspecjalizowanych, bardzo dobrych jakościowo serwisów, zmuszając portale ogólne do przeprowadzenia duŜych zmian. Reakcją na ten trend była na przykład zmiana interfejsu uŜytkownika portalu Onet.pl, pozwalająca na spersonalizowanie oglądanej zawartości. Ponadto, reklama internetowa przeszła duŜą zmianę swojej formy. Statyczne banery zaczęły zmieniać się początkowo w animowane, natomiast obecnie coraz częściej przybierają formę filmów wideo, często takich samych jak prezentowane w telewizji.

Bardzo wysoka skuteczność przekazu marketingowego przyciąga coraz więcej klientów, będąc bodźcem rozwoju Internetu w Polsce. Nakłady finansowe na reklamę internetową rosną w bardzo szybkim tempie, działając na niekorzyść innych mediów. Wartość reklamy radiowej spada z roku na rok, głównie za sprawą rozwoju Internetu, zaś reklama telewizyjna ma duŜo niŜszą dynamikę wzrostu i prawdopodobnie w ciągu kilku najbliŜszych lat wartością nakładów na reklamę Internet wyprzedzi telewizję.

Pomimo faktu, Ŝe reklama jest dominującym źródłem przychodów firm internetowych, wiele portali, które nie były w stanie osiągnąć satysfakcjonujących zysków ze sprzedaŜy powierzchni reklamowej na

40 W analizie nie uwzględniono przeniesienia działalności ekonomicznej firm na rynek wirtualny, gdyŜ nie jest to model stricte internetowy – jedynie wykorzystuje on Internet jako źródło komunikacji z klientami.

44

stronach internetowych zdecydowało się na pobieranie opłaty za dostęp do pewnych zawartości usług. Rozwiązanie to wydawało się dość naturalne i proste, jednak w miarę upływu czasu okazało się, Ŝe nie do końca jest efektywne. Ogrom zasobów znajdujących się w Internecie pozwala na znalezienie alternatywnych informacji bez konieczności uiszczania opłat za nie, a ponadto niewiele osób jest skłonnych płacić za korzystanie ze stron internetowych. Wraz z wejściem modelu Google polegającego na udostępnieniu zasobów i narzędzi internetowych41 nieodpłatnie, w zamian za moŜliwość umieszczenia linków kontekstowych, płatne strony straciły na znaczeniu. W ich miejsce pojawiły się równie wyspecjalizowane serwisy, które swój model biznesowy budują w oparciu o reklamy kontekstowe i posiadanie społeczności.

Jednak oprócz tradycyjnych internetowych modeli biznesowych moŜna wyróŜnić modele, które są oparte na pośredniczeniu w transakcjach. Rynek ten rozwija się bardzo pręŜnie, gdyŜ dzięki wykorzystaniu efektu agregacji, umoŜliwia firmom obniŜenie kosztów działalności, a klientom znalezienie najlepszego produktu po najniŜszej cenie w bardzo krótkim czasie. Do liderów w tej branŜy w Polsce naleŜy serwis aukcyjny Allegro (www.allegro.pl), który dzięki ogromnej liczbie ofert stałe się największym polskim „centrum handlowym” w Internecie. Inną bardzo obiecującą innowacją działającą w tym sektorze są portale social lending, które niedawno pojawiły się takŜe w Polsce (np. www.monetto.pl, www.kokos.pl, www.finansowo.pl). Pozwalają one na znalezienie poŜyczkodawcy lub poŜyczkobiorcy, działając na zasadach systemu aukcyjnego, w którym przedmiotem aukcji jest kwota poŜyczki, a ceną oprocentowanie.

Obecnie moŜna zaobserwować powstawanie coraz bardziej złoŜonych modeli e-biznesowych, łączących w sobie kilka róŜnych źródeł dochodów oraz wykorzystujących wirtualne relacje społeczne. Zazwyczaj na stronach pośredników transakcji znajdują się takŜe reklamy oraz płatne usługi, a ponadto istnieje forum, na którym społeczność moŜe wymieniać poglądy na temat serwisu i pomagać administratorom w jego ulepszaniu. Mimo duŜej ilości nowopowstałych serwisów moŜna stwierdzić, Ŝe rynek polski podąŜa za trendami globalnymi, mając niewielki udział w pionierskich projektach.

41 Narzędzia takie jak: wyszukiwarki, poczta e-mail, dokumenty online, galerie zdjęć itp.

45

4. Przyszłość polskiego Internetu

Obserwując zmiany zachodzące na polskim rynku usług internetowych, warto odnotować, Ŝe dwa najwaŜniejsze trendy stanowią: agregacja oraz tworzenie społeczności. Pierwszy z nich – agregacja, zakłada gromadzenie informacji, usług, klientów itp. w jednym miejscu, tworząc wirtualny rynek. Pozwala to na duŜo szybsze znalezienie kompletnych informacji, porównanie, dokonanie transakcji, a jednocześnie obniŜa koszty przedsiębiorstw. Jakość usług i szybkość znajdowania informacji czy zawierania transakcji przyciąga nowych internautów i tym samym przenosi działalność ekonomiczną na rynek wirtualny. Dlatego, moŜna z całą pewnością prognozować rozwój portali – agregatów, zarówno jeśli chodzi o ich ilość jak i oferowane funkcjonalności.

Nieodłącznym trendem, który juŜ jest bardzo widoczny jest tworzenie społeczności, powiązanych z portalem. W ostatnich latach obserwujemy masowe pojawianie się portali społecznościowych, które skupiają się na stworzeniu relacji między ludźmi wokół ośrodka niezwiązanego z działalnością ekonomiczną. Zatem, obecnie nie jest jeszcze częstym zjawiskiem zintegrowanie społeczności z elementami e-commerce bądź z serwisami transakcyjnymi. Firmom będzie zaleŜeć na budowaniu trwałych relacji z konsumentami i na interaktywnym współdziałaniu zmierzającym do wprowadzenia produktów bardziej odpowiadających ich potrzebom.

Oprócz trendów związanych z tworzeniem platform konsumenckich, od pewnego czasu istnieje tendencja do tworzenia systemów wspomagających zarządzanie firmą (business intelligence) wykorzystujących w pełni moŜliwości Internetu. Przede wszystkim pojawiają się na rynku polskim aplikacje przeznaczone dla małych i średnich przedsiębiorstw które nie wymagają niczego oprócz komputera z podłączeniem do Internetu. Są one niedrogim rozwiązaniem dla firm, których nie stać na utrzymywanie całego działu informatycznego wewnątrz struktury firmy oraz dla wszystkich, którzy w ten sposób mogą zmniejszyć koszty działalności. Zaletą tych aplikacje jest fakt, Ŝe dostosowanie do potrzeb danej firmy jak i wsparcie techniczne dostarczane jest przez usługodawcę. Przykładem oprogramowania, które moŜe być uznane za moduł systemu jest www.ifirma.pl, który słuŜy do

46

prowadzenia księgowości. Mimo, Ŝe dotychczas oferowane rozwiązania online nie spełniają kryteriów zintegrowanych systemów informatycznych, w ciągu najbliŜszych kilku lat z pewnością moŜna będzie zaobserwować powstanie bardziej zaawansowanych narzędzi słuŜących do zarządzania przedsiębiorstwem.

5. Podsumowanie

Wraz z Internetem w bardzo szybkim tempie rozwijają się modele biznesowe. JednakŜe większość innowacji bazuje na wytyczonych juŜ ścieŜkach i polega na nadawaniu im nowego wymiaru. Tak się stało na przykład z reklamą, która przemieniła się ze statycznych banerów informacyjnych w odnośniki kontekstowe oraz krótkie filmy reklamowe. Ponadto, dzięki rosnącemu bezpieczeństwu przesyłania danych oraz niskim kosztom coraz więcej firm zaczyna korzystać z systemów oferowanych za pośrednictwem Internetu. Kolejne lata zapewne przyniosą liczne zmiany i setki realizowanych projektów, z których kilka będzie miało szanse odnieść spektakularny sukces. W najbliŜszym czasie na przełom raczej nie będzie moŜna liczyć, o ile za taki nie moŜna uznać postępującej agregacji i przeniesieniu rozwiązań business intelligence do Internetu, ale na doskonalenie i unowocześnianie dotychczasowych rozwiązań.

Bibliografia

� Nojszewski D., Przegląd modeli e-biznesowych cz. 1, e-mentor nr 5/2006,

� Afuah A., Tucci C. L., Biznes internetowy strategie i modele, Kraków 2003

� Corbillé A., Dumas V., Business Inelligence et portails, Dunod, Paris, 2006

� Wrzosiński P., Portal internetowy: czy ten biznes ma przyszłość?, http://www.manageria.pl/manageria/1,85811,5979881,Portal_internetowy__czy_ten_biznes_ma_przyszlosc_.html (stan na dzień: 02.12.2008)

� Badanie dotyczące zachowania polskich Internautów na podstawie PBI/Gemius, http://www.audyt.gemius.pl/ (stan na dzień: 02.12.2008)

� Badanie dotyczące wydatków na reklamę w Internecie, http://www.aidapolska.pl/rynekreklamy (stan na dzień: 02.12.2008)

•

47

Aleksandra Misiewicz*

Bezpieczeństwo transakcji na rynku finansowym

1. Wstęp

Szybki postęp technologiczny przyczynił się w ostatnich kilku latach do rozwoju wielu gałęzi gospodarki. Dotyczy to równieŜ rynku finansowego, a co za tym idzie, bankowości elektronicznej oraz usług oferowanych za pośrednictwem Internetu. NiemalŜe kaŜdy bank ma w swojej ofercie bezpłatny dostęp do konta, moŜliwość szybkiego załoŜenia lokaty czy złoŜenia wniosku kredytowego za pomocą Internetu. Dzięki sieci globalnej moŜna kupić akcje spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych, lub po prostu zrobić zakupy w sklepach internetowych, wszystko to nie wychodząc z domu. Coraz bardziej popularne staje się równieŜ dokonywanie transakcji za pomocą kart płatniczych. Rozwój e-płatności i usług niesie ze sobą duŜą wygodę i ułatwia funkcjonowanie w nowoczesnym środowisku finansów, lecz równieŜ uwidacznia problem bezpieczeństwa transakcji na rynku finansowym. Bezpieczeństwo operacji finansowych drogą elektroniczną nie powinno być rozpatrywane jedynie w kategoriach informatycznych, jest to równieŜ problem ustanowienia legislacji, chroniącej usługodawców oraz klientów, określenia zakresu odpowiedzialności i gwarancji zwrotu utraconych środków, oraz zadośćuczynienia w przypadku utraty poufnych danych.

2. Bezpieczeństwo e-płatności w aspekcie informatycznym na przykładzie płatności kartą

Istnieje kilka sposobów dokonania płatności towaru lub usługi zakupionej za pośrednictwem Internetu. Płatność kartą naleŜy do sposobów prostych, lecz jest jednym z najmniej bezpiecznych. Jeśli klient zdecyduje się na taką formę płatności, po złoŜeniu zamówienia kierowany jest na specjalną stronę

*Studentka kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”

48

internetową, słuŜącą do autoryzacji kart płatniczych. Gdy karta jest zaakceptowana przez centrum płatnicze, wtedy sklep otrzymuje informację o jej autentyczności. Po akceptacji karty klient jest informowany przez e-sklep o realizacji transakcji. Cała operacja trwa zaledwie kilka sekund, a dane ze względu na bezpieczeństwo są przesyłane z uŜyciem bezpiecznych protokołów transmisji, np. TLS42. Stronami uczestniczącymi w e-transakcjach realizowanych we współczesnych rozbudowanych (ze względu na bezpieczeństwo) systemach e-płatności to m.in.: klienci, sprzedawcy oraz zaangaŜowane instytucje (banki klienta i sprzedawcy, emitenci kart, centra rozliczeniowe oraz bramki płatnicze). Strony transakcji dysponują oprogramowaniem umoŜliwiającym m.in. generowanie i weryfikowanie podpisów cyfrowych, podwójnych podpisów oraz kodów symetrycznych. KaŜda ze stron transakcji posiada świadectwa wielostopniowej certyfikacji. Współdziałające bramki płatności umoŜliwiają obsługę róŜnych rodzajów kart płatności oraz gwarantują płatności jedynie przy pomocy kart akceptowanych przez banki sprzedawców. Schemat płatności kartą został przedstawiony na rysunku 1.

Rysunek 1 Schemat płatności kartą płatniczą

Źródło: Zamojski W., Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa e-płatności, Politechnika Wrocławska, 2004

42 TLS (ang. Transport Layer Security) – przyjęte jako standard w Internecie rozwinięcie protokołu SSL (ang. Secure Socket Layer). TLS ma na celu zapewnienie poufności i integralności transmisji danych oraz zapewnienie uwierzytelnienia. Źródło: Transport Layer Security, http://pl.wikipedia.org/wiki/Transport_Layer_Security (stan na dzień: 02.12.2008)

49

Zanim transakcja zostanie rozpoczęta, zarówno klient jak i sprzedawca muszą zarejestrować się w centrum autoryzacji, aby uzyskać świadectwa certyfikacji posiadające publiczne klucze podpisu i wymiany oraz odpowiednie oprogramowanie, umoŜliwiające wygenerowanie kluczy symetrycznych43. W procesie rejestracji sprawdzana jest równieŜ prawidłowość realizacji następujących operacji: generowanie i weryfikowanie skrótów i podpisów, weryfikacja certyfikatów, generowanie i otwieranie kopert cyfrowych itd.

Główną zaletą systemu e-płatności jest automatyzacja procedur zwiększających bezpieczeństwo e-transakcji oraz mała ich czasochłonność.

3. Bezpieczeństwo e-transakcji

Akceptanci kart płatniczych, (np. platformy sklepów internetowych) mają obowiązek zagwarantowania, Ŝe dane dotyczące kart, transakcji jak i dane osobowe klientów będą wykorzystywane jedynie do celów rozliczenia transakcji, a pojedyncze informacje będą stopniowo ujawniane wybranym uczestnikom transakcji. Platforma kieruje kupującego w tzw. obszar bezpiecznego połączenia z serwerem bankowym, zostaje sprawdzona autentyczność karty oraz stan konta. Połączenie nawiązywane jest bezpośrednio z bankiem, natomiast strona akceptująca kartę nie ma moŜliwości wglądu w dane klienta. W systemie akceptanta nie moŜna gromadzić danych dotyczących klientów i ich kont bankowych.

Przesyłanie wszystkich danych dotyczących transakcji w postaci zaszyfrowanej jest podstawą do zachowania bezpieczeństwa operacji finansowej dokonywanej za pośrednictwem Internetu. System bezpiecznego połączenia uŜywa odpowiedniego szyfrowania, np. z kluczem 128 lub 256 bitowym. Na rysunku 2 zaznaczono miejsca w systemie, w których stosuje się szyfrowanie oraz deszyfrowanie zgodnie z protokołem SET44. Dzięki

43 Klucz symetryczny (tajny) to klucz mający zastosowanie w jednokluczowych systemach kryptograficznych wykorzystujących symetryczne algorytmy kryptograficzne. Zarówno do szyfrowania jak i deszyfrowania uŜywa się tego samego klucza. Źródło: klucz tajny czyli klucz symetryczny, http://www.bezpieczenstwo.naszastrona.pl/publikacje/kryptologia_klucz _tajny.php (stan na dzień: 02.12.2008) 44 SET (Secure Electronic Transaction) to protokół bezpiecznych transakcji elektronicznych. Jest standardem umoŜliwiającym bezpieczne przeprowadzenie transakcji z wykluczeniem

50

temu mechanizmowi moŜna przesyłać dane bez konieczności korzystania z prywatnych sieci bankowych.

Rysunek 2 Sposób działania systemu e-płatności

Źródło: Zamojski W. Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa e-płatności, Politechnika Wrocławska, 2004

4. Bezpieczeństwo transakcji w aspekcie legislacyjnym

W Polsce regulację prawną działalności instytucji finansowych oraz elektronicznych instrumentów płatniczych stanowią dwie ustawy:

• Ustawa z 29 sierpnia 2002 r. Prawo bankowe (Dz.U. nr 72, poz. 665)

• Ustawa z 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz.U. nr 169, poz. 1385).

Zgodnie z treścią powyŜszych ustaw, banki ponoszą odpowiedzialność jedynie za nieautoryzowane korzystanie z elektronicznych kart płatniczych. Niestety, prawo nie mówi nic o odpowiedzialności za kradzieŜ środków finansowych z konta za pomocą Internetu.

Ochrona, jaką zapewnia posiadaczowi konta Ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych, a w szczególności artykuł 545, nie jest wystarczająca. Przyczyną tego jest niewskazanie w ustawie minimalnych

bezpośredniego kontaktu przez Internet, z uŜyciem kart kredytowych. Źródło: SET – Wikipedia, wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/SET (stan na dzień: 02.12.2008) 45 Art. 5. Ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych: „Posiadacza nie obciąŜają operacje dokonane przy uŜyciu elektronicznego instrumentu płatniczego, których zlecenia nie potwierdził, z zastrzeŜeniem art. 28 ust. 1 i 6 oraz art. 32 ust. 2.”

51

standardów bezpieczeństwa dla czynności, jaką jest potwierdzenie e-operacji bankowej. Mimo to artykuł 5 ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych, w przypadku nienazwanych elektronicznych instrumentów płatniczych ustanawia niedoskonałą, lecz normatywną przesłankę obciąŜenia posiadacza kaŜdą operacją finansową, w tym w ramach e-bankowości. Ochrona wynikająca z przepisu polegałaby na tym, iŜ w razie wątpliwości co do autoryzacji transakcji bank byłby zobowiązany udowodnić, iŜ operacja dokonana w e-bankowości została potwierdzona przez posiadacza rachunku. Sposób potwierdzenia transakcji musiałby być zawarty w umowie między bankiem a klientem.

Zdania, co do uzupełnienia tej luki prawnej wśród ekspertów są podzielone. JednakŜe wraz z rozwojem bankowości elektronicznej oraz rosnącą popularnością kont internetowych, szala głosów popierających wprowadzenie nowych przepisów przechyla się na korzyść klientów. Wówczas pojawia się problem interpretowania przepisów. Po dokonanym przelewie online nie pozostają ślady materialne, jest to przyczyna niemoŜliwości udowodnienia kradzieŜy środków finansowych z konta bankowego.

Oszukańcze przelewy internetowe nie są tylko słabością systemów informatycznych wykorzystywanych przez złodziei, lecz równieŜ są spowodowane niewiedza klientów o potencjalnych zagroŜeniach. Zdecydowana większość kradzieŜy z kont internetowych to utrata przez klientów poufnych danych takich jak login, numer klienta i hasło. Przy obecnej strukturze prawa, banki starają się edukować klientów poprzez broszury informacyjne oraz zastrzegać w umowie o nie ponoszeniu odpowiedzialności za nieautoryzowany wypływ środków pienięŜnych z konta z winy klienta.

W chwili obecnej prowadzone są prace nad uzupełnieniem luki prawnej, a w późniejszym terminie dostosowaniem prawa polskiego do dyrektywy unijnej46, której implementacja ma zostać zakończona w roku 200947.

46 Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 roku w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego 47 Dyrektywa PSD, http://delege.cal.pl/index.php?option=com_content& task=view&id=93& Itemid=79 (stan na dzień: 02.12.2008)

52

Odwołując się do treści dyrektywy, posiadacze kont internetowych będą mogli się cieszyć taką samą, co do zasady ochroną, jak posiadacze kart płatniczych. Dyrektywa ta nie rozróŜnia poszczególnych kategorii instrumentów

płatniczych. Pojęcie instrumentu płatniczego zostanie rozszerzone i będzie obejmowało wszelkie stosowane dziś metody identyfikacji posiadaczy kart płatniczych i kont internetowych w bankowości elektronicznej

Autorzy przygotowywanej dyrektywy przewidują m.in.

• ograniczenie odpowiedzialności posiadacza do 150 euro w przypadku niezawinionych transakcji oszukańczych,

• znaczne rozszerzenie ochrony posiadacza w przypadku operacji instrumentem płatniczym bez jego fizycznego przedstawienia (które dziś wywołują znaczne wątpliwości),

• rozszerzone obowiązki informacyjne banku wobec posiadacza rachunku w zakresie bezpieczeństwa.

Bibliografia

� Dyrektywa PSD, http://delege.cal.pl/index.php?option=com_content& task=view&id=93&Itemid=79 (stan na dzień: 02.12.2008)

� Klucz tajny czyli symetryczny, http://www.bezpieczenstwo.naszastrona.pl /publikacje/kryptologia_klucz_tajny.php (stan na dzień: 02.12.2008)

� Polak K.: Przepisy niejasno określają odpowiedzialność w e- bankowości,

Gazeta Prawna artykuł z dnia 02.10.2008. r nr. 195 (2315)

� SET – Wikipedia, wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/SET (stan na dzień: 02.12.2008)

� Transport Layer Security – Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/ Transport_Layer_Security (stan na dzień: 02.12.2008)

� Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz.U. nr 169, poz. 1385)

� Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. Prawo bankowe (Dz.U. nr 72, poz. 665)

� Zamojski W. Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa e-płatności, Politechnika Wrocławska, 2004.

Rozdział II

Trendy finansowe

55

Dominika Babicz*

Polski Anioł Biznesu

Specyficzną formą finansowania przedsiębiorstw, jest finansowanie przy pomocy aniołów biznesu (Business Angels). UwaŜa się, iŜ kolebką powstania i rozwoju nieformalnych inwestorów indywidualnych są Stany Zjednoczone Ameryki (USA), a zwłaszcza Dolina Krzemowa w Kalifornii. Polscy aniołowie biznesu pojawili się po raz pierwszy na początku lat 90 ubiegłego wieku, kiedy rozpoczął się proces transformacji systemowej48.

Celem mojego opracowania jest przybliŜenie mało rozpoznanego w Polsce nieformalnego rynku Venture Capital (aniołów biznesu).

Anioły biznesu to osoby prywatne, posiadające wolne nadwyŜki finansowe inwestujące w innowacyjne przedsiębiorstwa z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), będące we wczesnych fazach rozwoju i wykazujące się duŜym potencjałem wysokiej stopy zwrotu. MoŜna wyróŜnić cechy łączące aniołów, lecz określenie jednolitego profilu anioła biznesu jest dość trudne. W literaturze najczęściej charakteryzuje się anioła biznesu wyliczając następujące cechy:

� MęŜczyzna w wieku 40-60 lat � Przedsiębiorca lub menedŜer � Osoba posiadająca duŜe doświadczenie zawodowe � Kwota, jaką jest wstanie zaangaŜować w jedno przedsięwzięcie

najczęściej wynosi 200.000 – 1.000.000 zł. � Zazwyczaj inwestuje w fazę seed i start up � Charakteryzuje się wysoką podatnością na ryzyko � Oczekuje stopy zwrotu na poziomie 10-40% � Chętnie angaŜuje się w nowe przedsięwzięcia biznesowe.

Inwestycje aniołów biznesu maja charakter długoterminowy (2-4 lata). Finansują oni przedsiębiorstwa w fazie seed i start-up, kiedy firma jest

* Studentka kierunku Finanse i Bankowość Wydziału Ekonomiczno–Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” 48 Mikołajczyk B., Krawczyk M, Aniołowie Biznesu w sektorze MSP, Difin, Warszawa, 2007

56

Niskie ryzyko

FAZA ROZWOJU

POTRZEBY KAPITAŁOWEWE

Wysokie ryzyko

Środki własne, kapitał rodzinn

Aniołowie biznesu

Formalny rynek venture capital

Debiut giełdowy

wzrost

ZaląŜkowa Startu Wczesnego Ekspansji rozwoju

jeszcze za mała, aby mogła skorzystać ze środków z rynku kapitałowego. W ten sposób aniołowie biznesu zapełniają istniejąca na rynku lukę kapitałową, która odnosi się do sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo, ze względu na niedoskonałość rynku nie ma moŜliwości zdobycia środków finansowych na przeprowadzenie projektu49.

Rysunek 1. Źródła pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorstwa w zaleŜności od fazy ich rozwoju.

Źródło: Mikołajczyk B., Infrastruktura finansowa MSP w krajach Unii Europejskiej, Difin,

Warszawa 2007.

I tak jak w przypadku Venture Capital, inwestycje kończą się wycofaniem inwestora po zrealizowaniu przedsięwzięcia. Najczęstszym sposobem wyjścia z inwestycji jest zbycie swoich udziałów/akcji właścicielom lub innemu przedsiębiorcy.

Tabela 1. Formy wyjścia aniołów biznesu z inwestycji

Inwestycje spisane jako straty 40%

SprzedaŜ inwestycji innym przedsiębiorcom 26%

SprzedaŜ innym udziałowcom 16%

SprzedaŜ osobom trzecim 10%

Wprowadzone na rynek akcji 8%

Źródło: Mikołajczyk B., Krawczyk M., Aniołowie Biznesu w sektorze MSP, Difin 2007

49 Mikołajczyk B., Rynkowski T., Wokół przedsiębiorczości i innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, Finansowe uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw z uwzględnieniem sektora MSP, red. Mikołajczyk B., Difin, Warszawa 2006,

57

Proces wyboru przedsięwzięcia i następne etapy określania warunków współpracy wyglądają podobnie jak w Venture Capital, z tą róŜnicą, Ŝe anioł biznesu to jedna osoba, która nie posiada zaplecza specjalistów i środków na przeprowadzenie tak obszernej analizy jak due diligence, musi się więc ograniczyć do swoich umiejętności. Po rozpoczęciu współpracy „układ” anioła i przedsiębiorcy ma charakter partnerski. Nie przejmuje on zwykle pakietu większościowego spółki. Pamiętać naleŜy, Ŝe kapitał to nie jedyne co wnosi do spółki. Dla rozwijającego się przedsiębiorstwa istotna jest jego wiedza menedŜerska, doświadczenie w biznesie, znajomość branŜy i rynku. Anioł bierze aktywny udział w zarządzaniu firmą. Czasami wartość tych niewymiernych składników jest bardziej cenna, niŜ sam kapitał, gdyŜ zwiększa szanse przetrwania młodych przedsiębiorstw, naraŜonych na agresywne posunięcia konkurentów50.

Motywacje skłaniające do bycia aniołem biznesu są bardzo zróŜnicowane. Jest to przede wszystkim chęć osiągnięcia korzyści finansowych, ale bardzo często robią to dla zabawy czy osobistej satysfakcji bycia zaangaŜowanym w biznes, pomagania innym. Czasami jedną z pobudek jest poczucie odpowiedzialności wobec społeczeństwa, gdyŜ dzięki działalności anioła tworzone są miejsca pracy i ma miejsce postęp technologiczny51.

Aniołowie biznesu nie ograniczają się do jednego sektora, ale zawsze poszukują projektów o duŜym potencjale wzrostu. Dlatego inwestują w przedsięwzięcia unikatowe, o wysokim stopniu ryzyka, gdyŜ takie inwestycje zapewniają z reguły wyŜszą stopę zwrotu. W konsekwencji najchętniej inwestują w projekty o charakterze innowacyjnym, w branŜach przyszłościowych (biotechnologia, nanotechnologia, inŜynieria medyczna)52.

Ze względu na nieformalny charakter rynku aniołów biznesu, problemem jest nawiązanie kontaktu między przedsiębiorcą, a inwestorem. Istotną role w kojarzeniu szukających kapitałów i aniołów odgrywają sieci aniołów

50 Ambor M., Tamowicz P., Wywiad z prezesem Polskiego Stowarzyszenia Aniołów Biznesu, Doświadczenie droŜsze niŜ kasa, Puls Biznesu, 29.03.2004 51 Marszałek J., Wyzwania i nadzieje business angels w finansowaniu przedsiębiorstw, Finansowe uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw z uwzględnieniem sektora MSP, red. Mikołajczyk B., Warszawa 2006 52 Mikołajczyk B., Krawczyk M., Aniołowie Biznesu w sektorze MSP, Difin, Warszawa 2007

58

biznesu. Działają one jako organizacje non-profit i zajmują się kojarzeniem stron. W Polsce istnieje pięć takich sieci, są to : Polska Sieć Aniołów Biznesu PolBAN, Lewiatan Business Angels (LBA), Lubelska Sieć Aniołów Biznesu (LSAB), Śląska Sieć Aniołów Biznesu (SilBAN) i Regionalna Sieć Inwestorów Kapitałowych (RESIK).

Polska Sieć Aniołów Biznesu PolBan powstała w 2003 roku w ramach European Business Angels Network. Nie prowadzi działalności gospodarczej, finansowany jest przez sponsorów, swoich załoŜycieli oraz z wynagrodzenia z tytułu zrealizowanych projektów, których jest animatorem. Za swoje cele uwaŜają:

1. Poszukiwanie i wspieranie aniołów biznesu w Polsce. 2. Promocja inwestowania seed i start-up. 3. Eliminowanie luki kapitałowej. 4. Kojarzenie projektów inwestycyjnych. 5. Inspirowanie do tworzenia nowych firm. 6. Działania zmierzające do poprawy klimatu dla przedsiębiorczości

i rozwoju sektora MSP w Polsce. 7. Wsparcie i edukacja w zakresie współpracy z aniołami. 8. Wymiana doświadczeń, wiedzy, kontaktów, współpraca

z siostrzanymi organizacjami zagranicą. 9. Promowanie zagranicznych inwestycji prywatnych w Polsce. 10.Działanie na rzecz preferencji podatkowych dla inwestorów finansujących ryzykowne projekty we wczesnych stadiach53.

Według prezesa stowarzyszenia, Wojciecha Dołkowskigo, potencjalnych inwestorów jest ok. 5 tys. Wynika z tego, Ŝe w Polsce istnieje około 100 tys. osób dysponujących majątkiem powyŜej 1 mln zł, stąd, jeŜeli do inwestowania typu anioł biznesu udałoby się przekonać 5 % z nich, to dałoby to rynek 5 tys. inwestorów. JeŜeli załoŜyć, Ŝe kaŜdy z nich mógłby posiadać portfel dwóch inwestycji (stowarzyszenie koncentruje się na projektach w przedziale 50-500 tys. zł), to moŜna by w ten sposób zasilić kapitałowo ok. 10 tys. firm54.

53 PolBAN Anioły Biznesu Business Angels, http://www.polban.pl/index.php?node=115 &pid=117 (stan na dzień: 31.11.2008) 54 Ambor M., Tamowicz P., Wywiad z prezesem Polskiego Stowarzyszenia Aniołów Biznesu, Doświadczenie droŜsze niŜ kasa, Puls Biznesu, 29.03.2004

59

Tabela 2. Charakterystyka działalności PolBAN

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: EBAN, European Directory of Business Angel

Networks In Europe, 2006, http://www.eban.org/download/Directory%20of%2 0Networks%202006_Final.pdf EBAN, European Directory of Business Angel Networks In Europe, 2007, http://www.eban.org/download/Directory%20of%20Networks_2007_ EBAN.pdf (stan na dzień 01.12.2008)

Drugą siecią załoŜoną w 2005 roku jest Lewiatan Business Angels (LBA), który działa przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan. Jest to klub inwestorów gotowych wspierać przedsięwzięcia we wczesnej fazie rozwoju. Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego55.

Tabela 3. Charakterystyka działalności LBA Kategoria 2005 2006

Liczba przedło Ŝonych projektów 72 25

Liczba aniołów biznesu 27 52

Liczba sfinansowanych projektów 2 2

Średnia warto ść transakcji (w euro) 277 000 200 000

Źródło: EBAN, European Directory of Business Angel Networks In Europe, 2007,

http://www.eban.org/download/Directory%20of%20Networks_2007_EBAN.pdf (stan na

dzień 01.12.2008)

Następną powstała siecią aniołów jest Śląska Sieć Aniołów Biznesu – SilBAN, która powstała w kwietniu 2006 roku. Jest to organizacja, która działa jedynie w regionie województwa śląskiego. Śląska sieć działa w formie wydzielonego projektu przy konsorcjum trzech regionalnych instytucji: Funduszu Górnośląskiego, Górnośląskiej Agencji Przekształceń Przedsiębiorstw i Górnośląskiego Towarzystwa Gospodarczego. Projekt SilBAN był finansowany przez Unię Europejska w ramach Europejskiego 55 O nas - Lewiatan Business Angels http://www.lba.pl/anioly_biznesu/o_nas (stan na dzień: 31.11.2008)

Kategoria 2003 2004 2005 2006

Liczba przedło Ŝonych projektów 3 35 67 15

Liczba aniołów biznesu 0 21 36 35

Liczba sfinansowanych projektów 0 1 2 2

Średnia warto ść transakcji (w euro) - 150 000 100 000 100 000

60

Funduszu Społecznego w ramach priorytetu 2 - Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju regionalnego 2004 - 2006.

Tabela 4. Charakterystyka działalności SilBAN

Kategoria 2005 2006

Liczba przedło Ŝonych projektów 5 10

Liczba aniołów biznesu 2 2

Liczba sfinansowanych projektów 0 0

Średnia warto ść transakcji (w euro) 0 -

Źródło: EBAN, European Directory of Business Angel Networks In Europe, 2007,,

http://www.eban.org/download/Directory%20of%20Networks_2007_EBAN.pdf (stan na dzień: 01.12.2008)

Kolejną siecią istniejącą na terenie Polski jest Lubelska Sieć Aniołów Biznesu – LSAB. Jest to regionalna sieć skupiająca inwestorów prywatnych, zainteresowanych inwestycjami kapitałowymi w projekty innowacyjne. Utworzenie Lubelskiej Sieci Aniołów Biznesu jest projektem realizowanym przez Lubelską Fundację Rozwoju, która pełni funkcję instytucji tworzącej i koordynującej działalność sieci. Projekt jest finansowany przez Unię Europejska w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004 - 2006.

Regionalna Sieć Inwestorów Kapitałowych (RESIK) to projekt finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ze środków budŜetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 2.6 Regionalne Strategie Innowacyjne 2004-2006. Głównym celem jest złagodzenie barier rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, czyli braku kapitału i ograniczonego dostępu do źródeł finansowania. Projektem RESIK zarządza Małopolska Agencja Energii Środowiska Sp. z o.o.

Tak więc rynek aniołów jest rynkiem młodym, nie do końca znanym przez wszystkich przedsiębiorców, ale dynamicznie się rozwijającym i o coraz większym znaczeniu dla zapełnienia luki kapitałowej małych i średnich przedsiębiorstw.

61

Przykładami udanych inwestycji na rynku polskim jest między innymi powstanie sieci nowoczesnych barów kawowych o nazwie „W biegu cafe”, które powstały przy pomocy Lewiatan Business Angels (LBA), czy serwis internetowy oferujący okolicznościowe kartki elektroniczne www.100lat.pl, który mógł rozwinąć swoją działalność dzięki pomocy Polskiej Sieci Aniołów Biznesu (PolBAN).

Bibliografia

� Ambor M., Tamowicz P., Wywiad z prezesem Polskiego Stowarzyszenia Aniołów Biznesu, Doświadczenie droŜsze niŜ kasa, Puls Biznesu, 29.03.2004.

� Brzozowska K., Anioły biznesu na rynku kapitałowym, CeDeWu, Warszawa 2008.

� European Directory of Business Angel Networks In Europe 2006, http://www.eban.org (stan na dzień: 01.12.2008)

� European Directory of Business Angel Networks In Europe 2007, http://www.eban.org (stan na dzień: 01.12.2008)

� Marszałek J., Wyzwania i nadzieje business angels w finansowaniu przedsiębiorstw, (w): Finansowe uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw z uwzględnieniem sektora MSP, red. Mikołajczyk B., Difin, Warszawa 2006.

� Mikołajczyk B., Infrastruktura finansowa MSP w krajach Unii Europejskiej, Difin, Warszawa 2007.

� Mikołajczyk B., Krawczyk M., Aniołowie Biznesu w sektorze MSP, Difin, Warszawa 2007.

� Mikołajczyk B., Krawczyk M., Komplementarność i substytucyjność aniołów biznesu i Venture capital, Bank i Kredyt nr 3, NBP 2006.

� Mikołajczyk B., Rynkowski T., Wokół przedsiębiorczości i innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, (w) Finansowe uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw z uwzględnieniem sektora MSP, red. Mikołajczyk B., Difin, Warszawa 2006.

62

� Lewiatan Business Angels, http://www.lba.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

� Lubelska Sieć Aniołów Biznesu, http://www.lsab.lublin.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

� PolBAN - Polska Sieć Aniołów Biznesu, http://www.polban.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

� RESIK: Regionalna Sieć Inwestorów i Inwestycji Kapitałowych, http://www.resik.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

� SilBAN - Śląska Sieć Aniołów Biznesu, http://www.silban.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

63

Agnieszka Cywińska∗

Rynek NewConnect – szansa dla innowacyjnych spółek

1. Wstęp

Rynki giełdowe są waŜnym elementem kaŜdej gospodarki narodowej większości rozwiniętych państw świata. Do wzrostu ich wartości doprowadziła globalizacja gospodarki światowej oraz liberalizacja przepływu kapitałów i przetwarzania danych. Na skutek zmieniającego się otoczenia i potrzeb inwestorów rynki te ulegają ciągłym przeobraŜeniom, a ich oferty poszerzeniu.

Zmiany zachodzące na tej płaszczyźnie moŜna zaobserwować równieŜ na polskim rynku finansowym. Od 30 sierpnia 2007 roku zaczął funkcjonować rynek NewConnect. Rynek ten umoŜliwia finansowanie rozwoju młodych przedsiębiorstw posiadających potencjał rozwoju. Z kolei inwestorzy uczestniczący w tym rynku mogą zrealizować potencjalnie wysoki zwrot z inwestycji, kosztem podwyŜszonego ryzyka.

Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie rynku NewConnect, obowiązujących procedur dotyczących wchodzenia spółki na ten rynek. W kolejnych częściach przedstawione zostaną statystki obrazujące rozwój rynku oraz jego połoŜenie na tle europejskich rynków alternatywnych systemów obrotów.

2. Charakterystyka rynku NewConnect

Rynek NewConnect jest rynkiem akcji opartym na alternatywnym systemie obrotu prowadzonym przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. Alternatywny system obrotu stanowi wielostronny obrót papierami wartościowymi dokonywany poza rynkiem regulowanym56. Jego

∗ Studentka kierunku Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych TIAL 56 Rynek regulowany- stanowi stały system obrotu papierami wartościowymi dopuszczonymi do tego obrotu, zapewniający inwestorom powszechny i równy dostęp do informacji

64

organizatorem moŜe być firma inwestycyjna lub spółka prowadząca rynek regulowany. „W przyszłości firmy inwestycyjne oraz spółki prowadzące rynki regulowane mogą stworzyć kolejne alternatywne systemy obrotu, jeśli uczestnicy rynku - emitenci, inwestorzy i pośrednicy - uznają, Ŝe byłaby to dla danych papierów wartościowych lepsza forma obrotu niŜ rynki regulowane”57. Poza tym system ten musi zapewnić koncentracje popytu i podaŜy w taki sposób, aby stwarzał on moŜliwość do swobodnego zawierania transakcji pomiędzy jego uczestnikami58.

Przedmiot obrotu na rynku NewConnect tworzą następujące instrumenty finansowe59: akcje, prawa do akcji (PDA), prawa poboru, kwity depozytowe, inne udziałowe papiery wartościowe emitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego.

Grupę docelową dla tego rynku stanowią małe i dynamicznie prosperujące firmy, pochodzące z innowacyjnych sektorów, do których zaliczyć moŜna np.: branŜę IT, media elektroniczne, telekomunikację, biotechnologię, ochronę środowiska, energię alternatywną, nowoczesne usługi. Za pośrednictwem NewConnect jednostki nieposiadające długiej historii działalności, odpowiedniej wiarygodności kredytowej mogą pozyskać kapitał rzędu od kilkuset tysięcy do kilkunastu milionów złotych na sfinansowanie swoich przedsięwzięć. Pozyskane środki finansowe umoŜliwi ć mają dalszy rozwój, który dla niektórych stworzyć moŜe szanse by w przyszłości wzrosły do rangi duŜych wartościowych spółek. Z załoŜenia ma on stanowić pierwszy etap w karierze giełdowej spółki, która w przyszłości zadebiutuje na Giełdzie Papierów Wartościowych.

rynkowej w tym samym czasie przy kojarzeniu ofert nabycia i sprzedaŜy papierów wartościowych oraz zapewniający jednakowe warunki do obrotu (nabywania i sprzedaŜy) tymi papierami. Rynek ten jest zorganizowany, a jego funkcjonowanie podlega nadzorowi właściwego organu. W Polsce nadzór ten sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego, warunki do jego funkcjonowania określa Minister Finansów, które zawarte są w odpowiednim rozporządzeniu. Na podstawie Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 19 października 2005r. w sprawie warunków, jakie musi spełniać rynek regulowany, Dz. U. z 2005r. nr 207 poz. 1727. 57 Poślad M., Thiel S., Zwoliński T., Akcje i obligacje korporacyjne- oferta publiczna i rynek regulowany, KNF, Warszawa 2006 58 Nawrot W., Rynek Kapitałowy i jego rozwój, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2008 59 Regulamin Alternatywnego Systemu Obrotu - tekst ujednolicony według stanu prawnego na dzień 2 grudnia 2008 r., § 2, pkt. 1.

65

Indeksem rynku NewConnect jest: NCIndex. W jego portfelu mieszczą się wszystkie spółki wprowadzone do obrotu na rynku NewConnect. „Wartość bazowa indeksu wynosi 100 pkt. Poszczególne wartości indeksu obliczane są na podstawie cen akcji lub praw do akcji wszystkich spółek znajdujących się w indeksie. Indeks jest publikowany od rozpoczęcia sesji do jej zakończenia w pięciominutowych odstępach czasu. NCIndex jest indeksem dochodowym, a więc przy jego obliczaniu uwzględnia się dochód z tytułu dywidend i praw poboru”60.

Zgodnie z informacjami zawartymi w raporcie dotyczącym rynku NewConnect po roku jego funkcjonowania „Raport z okresu dojrzewania”61 najwyŜsza wartość indeksu wynosząca 145,95 punktów została opublikowana na sesji w dniu 2 stycznia 2008. Analizując wartości indeksu w poszczególnych miesiącach od stycznia 2008 zaobserwować moŜna tendencję spadkową. W dniu 1 grudnia 2008 wartość NCIndex wynosiła zaledwie 41,04 punktów62. Przyczyn zaistniałej sytuacji bez wątpienia moŜna upatrywać w słabnącej koniunkturze gospodarczej oraz szeroko pojmowanym „kryzysie finansowym”, w którym obecnie znajduje się większość gospodarek światowych.

Bardziej liberalne wymogi formalne w zakresie wprowadzania spółek do obrotu oraz obowiązki informacyjne jak równieŜ niskie koszty debiutu i notowań bez wątpienia moŜna zaliczyć do zalet rynku NewConnect.

Inwestorzy za pośrednictwem tego rynku mogą inwestować w akcje młodych, dobrze zapowiadających się spółek, które stwarzają perspektywy ponadprzeciętnych zysków. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe inwestycje te obarczone są relatywnie wyŜszym ryzykiem, niŜ na rynku regulowanym, ze względu na niewielkie wymogi informacyjne, jakie nałoŜone są na spółki.

60 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie – Rocznik Giełdowy 2008, Rynek NewConnect http://www.gpw.pl/zrodla/gpw/rocznik2008/21e_nc_index.pdf (stan na dzień: 01.12.2008) 61 NewConnect „Raport z okresu dojrzewania”, sierpień 2008, NewConnect 62 NewConnect – Statystyki rynku http://www.newconnect.pl/index.php?page=statystyki_rynku (stan na dzień: 02.12.2008)

66

3. Wejście spółki na NewConnect

Wprowadzenie akcji do obrotu na rynku NewConnect moŜe przebiegać w dwojaki sposób63:

1. Poprzez ofertę prywatną (tzw. private placement) – jest to nowe rozwiązanie na polskim rynku kapitałowym w zakresie debiutu na rynku giełdowym. Oferta kierowana jest do inwestorów instytucjonalnych i prywatnych, których łączna liczba nie moŜe przekroczyć 99 podmiotów. Dopuszczenie do obrotu, niezaleŜnie od wielkości emisji, odbywa się na podstawie dokumentu informacyjnego, który ma prostą i nie rozbudowaną strukturę. Za przygotowanie i zatwierdzenie tego dokumentu odpowiedzialny jest Autoryzowany Doradca. Okres pomiędzy decyzją, a pierwszym notowaniem trwa przeciętnie od 2 do 3 miesięcy i jest znacznie krótszy w porównaniu do rynku regulowanego64.

2. Poprzez ofertę publiczną – przebiega ona na podstawie tych samych procedur, jakie określone zostały dla rynku regulowanego. Spółka decydująca się na tę formę emisji zobowiązana jest do sporządzenia prospektu emisyjnego, który podlega zatwierdzeniu przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF). Jeśli wartość oferty nie przekracza 2,5 mln euro rolę dokumentu dopuszczeniowego moŜe pełnić memorandum informacyjne – podlegające kontroli KNF. W tym przypadku czas trwania formalności poprzedzających debiut jest taki sam jak na rynku regulowanym i moŜe wynosić od 6 do 9 miesięcy65.

4. Rozwój rynku NewConnect

Celem dokonania oceny rozwoju omawianego rynku przedstawione zostaną dane dotyczące liczby notowanych na jego parkiecie firm, wartości obrotów oraz kapitalizacji.

63 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie – Rocznik Giełdowy 2008, Rynek NewConnect http://www.gpw.pl/zrodla/gpw/rocznik2008/21a_nc_info.pdf (stan na dzień: 01.12.2008) 64 Ibidem 65 Ibidem

67

Dane dotyczące obrotów dokonanych od dnia otwarcia do 30 listopada przedstawia wykres 1. Całkowita wartość obrotów po 16 miesiącach funkcjonowania rynku wynosiła 1 105,19 mln zł. Szczytowa wartość obrotów przypada na luty 2008 roku i przekroczyła 176 mln zł. Zainteresowanie rynkiem zaczęło spadać wraz z postępującym załamaniem na rynkach giełdowych. Z końcem roku, miesięczna wartość spadła poniŜej wartości z początkowej fazy rynku i wynosiła ponad 21 mln zł.

Wykres 1. Wartość obrotów na rynku NewConnect

0

2040

60

80100

120

140160

180

sier

pień

07

wrz

esień

07

paźd

zier

nik

07

listo

pad

07

grud

zień

07

styc

zeń

08

luty

08

mar

zec

08

kwie

cień

08

maj

08

czer

wie

c 08

lipie

c 08

sier

pień

08

wrz

esień

08

paźd

zier

nik

08

listo

pad

08

Miliony zł

Źródło: opracowanie własne na podstawie: NewConnect – Statystyki rynku http://www.newconnect.pl/index.php?page=statystyki_rynku (stan na dzień: 02.12.2008)

Liczba spółek notowanych na rynku NewConnect systematycznie wzrastała (graficzna prezentacja - wykres 2) osiągając na koniec listopada wynik 78 spółek. Największa liczba debiutów na parkiecie dokonana została w ciągu kwietnia 2008, kiedy to do obrotu wprowadzono akcje 9 nowych spółek.

Liczba notowanych spółek oraz ich wycena miały wpływ na wartość kapitalizacji. NajwyŜszą miesięczną kapitalizacje w wysokości 1 431,69 mln zł rynek osiągnął w sierpniu 2008 roku, była ona pięciokrotnie wyŜsza od kapitalizacji w początkowym etapie istnienia. Pomimo systematycznie wzrastającej liczby spółek debiutujących na parkiecie NewConnect, kapitalizacja osiąga tendencję spadkową. Zaistniała sytuacja jest skutkiem światowej destabilizacji gospodarczej.

68

Wykres 2. Liczba spółek i kapitalizacja na rynku NewConnect

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600si

erpi

eń 0

7

wrz

esień 0

7

paźd

zier

nik

07

listo

pad

07

grud

zień

07

styc

zeń

08

luty

08

mar

zec

08

kwie

cień

08

maj

08

czer

wie

c 08

lipie

c 08

sier

pień

08

wrz

esień 0

8

paźd

zier

nik

08

listo

pad

08

Miliony zł

0

510

1520

25

3035

40

4550

5560

65

7075

80

kapitalizacja

liczba

spółek

Źródło: opracowanie własne na podstawie: NewConnect – Statystyki rynku http://www.newconnect.pl/index.php?page=statystyki_rynku (stan na dzień: 02.12.2008)

5. Porównanie rynków alternatywnych systemów obrotów

Niniejsze porównanie dotyczyć będzie rynków alternatywnych systemów obrotów ujętych w statystykach Federacji Europejskich Giełd Papierów Wartościowych (FESE)66.

Polski rynek NewConnect stanowi jeden z jedenastu rynków alternatywnych w Europie, pozostałe to: Alternative Market (EN.A) – Grecja, Star – Włochy, Bratislava Stock Exchange – Słowacja, Entry Standard – Niemcy, Alternext -

66 FESE – ang. Federation of European Stock Exchanges Instytucja zrzeszająca Giełdy Papierów Wartościowych z Unii Europejskiej oraz Islandii, Norwegii i Szwajcarii.

69

Euronext67, IEX – Irlandia, AIM – Wielka Brytania, First North Alternative Market – NASDAQ OMX Nordic68, Oslo Axess – Norwegia, Dritter Markt (MTF) – Austria.

KaŜdy z wymienionych rynków, charakteryzują odrębne zasady działania oraz okres czasu, od jakiego funkcjonuje. Do porównania wykorzystane zostaną dane dotyczące kapitalizacji i liczby notowanych spółek, gdyŜ w literaturze przedmiotu uwaŜane są one za miarodajne wielkości.

Wartość kapitalizacji prezentowanych rynków przedstawia wykres 3. Na jego podstawie moŜna przeprowadzić krótkie porównanie rynków alternatywnych systemów obrotów. Pod względem kapitalizacji rynek NewConnect zajmuje zaledwie dziewiąte miejsce na tle pozostałych rynków. Prym wiedzie rynek AIM funkcjonujący przy Londyńskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Następny jest rynek włoski, a za nim rynki regionalne, powstałe z połączenia rynków krajowych.

Porównując europejskie rynki pod względem ilość spółek, których debiuty zostały przeprowadzone do końca października 2008, naleŜy wskazać dość dobrą pozycję warszawskiego rynku. RównieŜ w tej kategorii pierwszeństwo, z liczbą 1597 notowanych spółek, wiedzie rynek AIM. Następnie z liczbą spółek w przedziale 116 do 130 znajdują się rynki regionalne (Alternex i First North Alternative Market) oraz rynek berliński. Kolejną grupę stanowią rynki, na parkiecie, których znajdują się akcje od 70 do 77 spółek. W tym przedziale uplasował się równieŜ rynek NewConnect z liczbą 74 spółek. Pozostałe rynki obracają akcjami spółek, których rząd wielkości wynosi 8 do 35 spółek (Oslo Axess, IEX, Bratislava Stock Exchange, Alternative Market (EN.A))

67 Euronext, giełda powstała poprzez połączenie giełd z Amsterdamu, Brukseli, ParyŜa, Lizbony oraz londyńskiej giełdy instrumentów pochodnych http://www.euronext.com/ editorial/wide/editorial-2607-EN.html#body00 (stan na dzień: 02.12.2008) 68 NASDAQ OMX Nordic- część NASDAQ OMX Group, zrzeszająca giełdy papierów wartościowych krajów nadbałtyckich. Nordic Market: http://www.nasdaqomx.com/ listingcenter/nordicmarket/ (stan na dzień: 02.12.2008)

70

Wykres 3. Kapitalizacja na europejskich rynkach alternatywnych systemów obrotów w październiku 2008 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie: FESE – Statystyki http://www.fese.be/ en/?inc=cat&id=5 (stan na dzień: 02.12.2008)

Zwarzywszy na fakt, iŜ NewConnect jest stosunkowo młodym rynkiem, ale o znacznej dynamice wzrostu, naleŜy pokładać nadzieję, Ŝe z biegiem czasu będzie osiągał lepsze wyniki i uplasuje się w czołówce alternatywnych systemów obrotów.

6. Podsumowanie

Rynek NewConnect, powstał jako alternatywa dla Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych S.A. Grupę docelową stanowią małe, ale dynamicznie rozwijających się firmy, posiadających ciekawe i innowacyjne rozwiązania. Po szesnastu miesiącach funkcjonowania tego rynku, widać rosnące zainteresowanie zarówno ze strony firm, jak i inwestorów, co przejawia się w liczbie notowanych spółek i wartości obrotów. Wskazuje to na fakt, iŜ taki rynek był potrzebny w Polsce. Niestety niekorzystna sytuacja na rynkach międzynarodowych, przeniosła się równieŜ na Giełdę w Warszawie, czego skutkiem był spadek obrotów na rynku

AIM

Sta

r

Ent

ry S

tand

ard

Alte

rnex

t

Firs

t Nor

th

Alte

rnat

ive

Mar

ket

Drit

ter M

arkt

(M

TF)

Osl

o A

xess

IEX

New

Con

nect

Bra

tisla

va S

tock

Exc

hang

e

Alte

rnat

ive

Mar

ket

71

alternatywny. Z uwagi na fakt, iŜ rynek NewConnect jest rynkiem młodym, naleŜy ufać, iŜ szybko przezwycięŜy negatywne skutki kryzysu gospodarczego.

A potencjał tkwiący w polskich innowacyjnych, przedsiębiorstwach będzie

w stanie, wpłynąć na dalszy korzystny rozwój rynku NewConnect.

Bibliografia

� Nawrot W. „Rynek Kapitałowy i jego rozwój”, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2008

� Poślad M., Thiel S., Zwoliński T. „Akcje i obligacje korporacyjne- oferta publiczna i rynek regulowany”, KNF, Warszawa 2006

� Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 19 października 2005 roku w sprawie warunków, jakie musi spełniać rynek regulowany, Dz. U. z 2005 roku nr 207 poz. 1727

� Regulamin Alternatywnego Systemu Obrotu - tekst ujednolicony według stanu prawnego na dzień 2 grudnia 2008

� Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie - Rocznik Giełdowy 2008, Rynek NewConnect

� NewConnect „Raport z okresu dojrzewania”, sierpień 2008

� NewConnect http://www.newconnect.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

� Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie http://www.gpw.pl (stan na dzień: 01.12.2008)

� Federation of European Stock Exchanges, http://www.fese.be (stan na dzień: 02.12.2008)

� Euronext http://www.euronext.com (stan na dzień: 02.12.2008)

� Nordic Market, http://www.nasdaqomx.com (stan na dzień: 02.12.2008)

73

śaklina Jabłońska *

Seed capital na tle Venture Capital/Private Equity jako nowa forma finansowania na polskim rynku

1. Dostępne formy finansowania w sektorze MSP

Przed większością nowopowstałych bądź teŜ dopiero powstających przedsiębiorstw sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw pojawia się problem związany z pozyskaniem kapitału. Większość przedsiębiorstw nie jest w stanie wygospodarować środków koniecznych do właściwego funkcjonowania oraz rozwoju, a tylko nieliczni mają moŜliwość skorzystania z obcych źródeł finansowania. Banki nie są skłonne do kredytowania nowopowstałych przedsięwzięć ze względu na ich duŜe ryzyko braku zysku, krótką historię działalności oraz brak stosownych zabezpieczeń, z tych samych powodów emisja publiczna równieŜ nie jest tu moŜliwa.

Tabela 1. Wybrane formy finansowania firmy. Dostępność

Stadium Rozwoju Kredyt Leasing Factoring

Vanture Capital

Emisja Akcji

Koncepcja przedsięwzięcia - - - + -

Rozruch firmy + ++ - + -

Mała firma ++ +++ ++ ++ -

Średnia firma +++ +++ +++ + +

- źródło niedostępne + źródło trudno dostępne ++ źródło średnio dostępne +++ źródło łatwo dostępne

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ogłoszenia przez biznes,

http://www.kupsprzedajbiznes.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

Najlepszym rozwiązaniem jest więc zwiększenie kapitałów własnych. Rozwiązaniem stają się takie formy jak factoring, forfaiting, fundusze venture capital, business angel oraz private quity.

* Studentka kierunku Finanse i Rachunkowość na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress”

74

1.1. Factoring

Factoring polega na tym, iŜ finansowa instytucja factoringowa nabywa nieprzeterminowane wierzytelności bieŜące firmy z tytułu świadczenia usług bądź dostarczania towarów. Korzystając z factoringu sprzedawca moŜe liczyć na otrzymanie naleŜności jeszcze przed upływem terminu płatności, pomniejszone oczywiście o prowizję instytucji factoringowej. Factoring pozwala wierzycielowi uniknąć komplikacji i przenosi ryzyko w całości lub w części na instytucję factoringową. Zaletą factoringu są uproszczone procedury oraz wymagania odnośnie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Decydując się na factoring warto oszacować jego opłacalność, gdyŜ moŜe się okazać, iŜ będzie droŜszy od kredytu, poniewaŜ na jego koszt składają się: prowizja przygotowawcza, odsetki, opłaty dodatkowe. NaleŜy równieŜ pamiętać, iŜ naleŜności sprzedawane są faktorowi poniŜej ich wartości.

1.2. Forfaiting

Forfaiting ma formę finansowania zbliŜoną do factoringu. SłuŜy on do finansowania naleŜności związanych z transakcjami eksportowymi oraz pochodzącymi od podmiotów zagranicznych. NaleŜy tutaj udzielić importerowi dodatkowego zabezpieczenia przez zagraniczny bank gwarancji awalu na wekslu lub akredytywy z odroczoną płatnością.

1.3. Fundusze Venture Capital

Istotą finansowania Venture Capital jest dostarczenie przez instytucje zewnętrzne, inwestorów publicznych (agencje rządowe, władze lokalne) i prywatnych (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, korporacje, fundusze emerytalne, szkoły wyŜsze, osoby fizyczne) nieoprocentowanego kapitału, który sfinansuje i umoŜliwi wdroŜenie nowego przedsięwzięcia, produktu, innowacji. Środki tych funduszy inwestowane są w okresie silnego wzrostu wartości firmy, zaś gdy sytuacja przedsiębiorstwa ustabilizuje się na rynku Venture Capital odsprzedają posiadane udziały na giełdzie inwestorowi branŜowemu lub pozostałym właścicielom firmy, w zaleŜności od tego co przyniesie im wyŜszy zysk.

75

1.4. Business Angel

Przedsiębiorcy mogą równieŜ skorzystać z pomocy „aniołów biznesu”, którzy stanowią część nieformalnego rynku Venture Capital. Business Angel tworzą prywatni inwestorzy dysponujący własnym kapitałem oraz wiedzą, które lokują w rozwijające się firmy do momentu wypracowania określonych zysków, podejmują oni jednak ryzyko, na które na ogół nie decydują się banki. Decydując się na pomoc „anioła” firma równocześnie pozwala mu na objęcie części udziałów, jest to jednak część mniejszościowa, tym samym zyskuje wykwalifikowanego doradcę z biegłą znajomością branŜy, zdolnościami menadŜerskimi oraz dodatkowymi kontaktami biznesowymi.

1.5. Private Equity

Inwestycje na niepublicznym rynku kapitałowym (zakup udziałów/akcji w spółkach, które nie są notowane na giełdzie) w celu rozwoju nowego produktu lub technologii, zwiększenia kapitału obrotowego, poprawy bilansu. Pod względem istoty ekonomicznej nie róŜni się od Venture Capital. Private Equity to określenie stosowane w odniesieniu do finansowania bardziej zaawansowanych faz rozwoju firm.

2. Specyfika Venture Capital

Formy finansowania Venture Capital opierają się na czterech fazach:

• fazy zasiewu (seed capital) – finansowanie na bardzo wczesnym etapie przedsięwzięcia, charakteryzujące się duŜym ryzykiem inwestycyjnym.

• finansowanie startu (start-up) – pozyskany kapitał słuŜy rozpoczęciu działalności i wejściu produktów na rynek.

• finansowanie wczesnego rozwoju oraz ekspansji i wzrostu (expansion capital) – w te inwestycje fundusze angaŜują się najchętniej, wspomagając rozwój juŜ działających przedsiębiorstw i wsparcie ekspansji na rynku. Takie inwestycje przybierają formę dofinansowania lub dokapitalizowana firmy.

76

• finansowanie operacji wykupu menedŜerskiego (management buy-in, MBI) – to najbardziej rozpowszechniona forma finansowania w krajach Europy Zachodniej. Finansuje się tu transakcje zakupu akcji (udziałów), przez istniejące kierownictwo firmy, od dotychczasowych właścicieli. Innym rodzajem tej transakcji jest zakup akcji przez zewnętrzną grupę menedŜerską przejmującą w ten sposób zarządzanie w firmie.

Poza kapitałem przedsiębiorstwo zyskuje równieŜ wyspecjalizowaną kadrę zarządczą, której nie obce są tajniki prawa, finansów czy marketingu, ich pomoc często okazuję się niezastąpiona. Przedsiębiorstwo musi jednak liczyć się z przynajmniej częściową utratą kontroli, gdyŜ fundusze nastawione są na wysokie stopy zwrotu i z całą pewnością będą bardzo wymagającym udziałowcem szczegółowo kontrolującym czy program inwestycyjny przebiega zgodnie z planem. Ogromnym plusem mogą teŜ być kontakty na rynku biznesowym, które posiada firma inwestująca, mogą one w przyszłości zaowocować niezbędnymi znajomościami czy teŜ formami współpracy. 69

3. Pozyskanie i wycofanie kapitału z Venture Capital

Droga do otrzymania środków z funduszy Venture Capital nie jest łatwa. Ocenia się tu umiejętności poruszania po rynku, perspektywy rozwoju firmy, szanse i zagroŜenia, kwalifikacje kadry firmy.

Fundusz decydując się na współpracę przeprowadza liczne wielofazowe analizy projektów, mające na celu wyeliminowanie ograniczonej liczby koncepcji. Firmy muszą liczyć się z przygotowaniem do szczegółowej weryfikacji licznych dokumentów, tj bilanse i rachunki wyników dla firm juŜ istniejących, symulacje i prognozy dla tych dopiero tworzonych, wszelkie informacje dotyczące kapitałów w przedsiębiorstwie, plany i analizy dotyczące rozwoju przedsiębiorstwa na tle branŜy, projekcje zysków i zadłuŜeń, dochodowości oraz płynności. Wszystkie te dokumenty oceniane są przez analityków bądź zewnętrznych specjalistów. Następnie badane są mocne i słabe strony przedsięwzięcia. Potem przechodzi się do szczegółowej analizy najwaŜniejszych kryteriów: produktu, rynku, menadŜerów i finansów. 69 Węcławski J., Venture capital. Nowy instrument finansowania przedsiębiorstw, PWN, Warszawa 1997

77

Firma, która przejdzie pomyślnie cały etap weryfikacji moŜe liczyć na współpracę do momentu aŜ osiągnięte zostaną zamierzone cele i nastąpi wycofanie z inwestycji. MoŜe ono przebiegać na kilka sposobów:

• akcje bądź udziały mogą zostać odsprzedane inwestorowi zagranicznemu

• akcje przedsiębiorstwa wprowadzane są na giełdę papierów wartościowych

• udziały/akcje mogą zostać odsprzedane obecnemu kierownictwu, właścicielom bądź pracownikom

• moŜe nastąpić równieŜ umorzenie akcji bądź udziałów.

4. Seed Capital jako nowa forma finansowania na rynku Polskim

Na polskim rynku finansowym, podobnie jak w Europie, utrzymuje się tendencja inwestowania w dojrzałe spółki. Młodzi, energiczni przedsiębiorcy często rezygnują ze swoich projektów z powodu braku kapitału.

Wykres 1.Podział inwestycji Funduszy Venture Capital, lata 2004-2005

1 0 12 0

176200

590

410

0100200300400500600

ML

N P

LN

ZASIEW START EKSPANSJA WYKUPYIREFINANSOWANIA

Podział inwestycj funduszy Venture Capital pod względem etapu rozwoju spółki w latach 2004-2005

2004 2005

Źródło: opracowanie własne na podstawie EVCA - European Private Equity & Venture Capital Association, http://www.evca.eu/ (stan na dzień: 02.12.2008)

W Polsce wyraźnie brakuje finansowania typu seed capital. W tym celu zaangaŜowano Małopolską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w działania typu seed capital i start up i utworzono spółkę Inwestycje Kapitałowe Sp z o.o. inwestującą w innowacyjne przedsięwzięcia we wczesnym etapie ich rozwoju.

78

Wykorzystanie instrumentu seed capital pozwala na sfinansowanie budowy prototypu produktu, przeprowadzenie jego wstępnej analizy rynkowej, jak równieŜ przygotowanie biznes planu oraz skompletowanie kadry

menadŜerskiej. Natomiast start-up jest fazą związaną z rozpoczęciem

działalności, wejściem produktu na rynek i jego rozwojem.

Oferta Inwestycje Kapitałowe Sp z o.o. skierowana jest do osób posiadających innowacyjny pomysł na biznes oraz do sektora MSP na początkowym etapie rozwoju. Obszar inwestowania dotyczy głównie województwa małopolskiego. Obejmuje przedsięwzięcia mające znaczne perspektywy dynamicznego wzrostu. Firmy mogą liczyć nie tylko na kapitał, ale równieŜ na doradztwo, doświadczenia, wiedzę i kontakty z Małopolską Agencją Rozwoju Regionalnego – MARR S.A.

Inwestycje Kapitałowe Sp. z o.o. poszukuje firm, z dobrą kadrą kierowniczą, działających na wzrostowym rynku oraz posiadających lepszą od konkurencji ofertę produktów/usług albo przewagę technologiczną, rozwijają się szybciej od ich branŜy.

Procesy analizy i weryfikacji stosowane przez Inwestycje Kapitałowe Sp z o.o nie powinny przekroczyć 4-5 miesięcy. Preferowana wielkość jednej inwestycji seed capital mieści się w przedziale 50-500 tys. złotych, a czas trwania inwestycji zawiera się w okresie 3-7 lat.

PodąŜając śladem Inwestycje Kapitałowe Sp z o.o. w maju 2007 uruchomiony został równieŜ IIF Seed Fund (ISF) – fundusz zaląŜkowy inwestycji na etapie start-up. Projekt ISF powołany został jako spółka zaleŜna IIF (Internet Investment Fund S.A.) w celu inwestowania w innowacyjne przedsięwzięcia technologiczne w ich początkowej fazie rozwoju. Inwestycje ISF są dofinansowywane ze środków Unii Europejskiej w ramach SPO-WKP 1.2.370 – wsparcie powstawania funduszy kapitału zaląŜkowego typu seed capital.

Celem działalności IIF Seed Fund jest odpowiedni dobór i pozyskanie do portfela jak najlepszych innowacyjnych i nowatorskich projektów, które dzięki wsparciu funduszu zostaną przekształcone w przedsiębiorstwa

70 Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”

79

odnoszące sukcesy rynkowe. ISF zamierza zainwestować do 20 mln złotych

w przedsięwzięcia rynku wysokich technologii, m.in. technologii informatycznych, mediów elektronicznych, konwergencji obu tych rynków, e-commerce.

Kolejne lata powinny przynieść wzrost liczby tego typu funduszy na polskim rynku. Odnotowany w 2006 roku rekordowy napływ kapitału do funduszy private equity zwrócił uwagę rynku na tę formę inwestowania. Prezes Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych uwaŜa, Ŝe ponad-przeciętne zyski z innych form inwestowania będą w Polsce w najbliŜszych latach znikać, co powinno wzbudzić zainteresowanie funduszami Private Equity oraz Venture Capital.

W obecnej sytuacji gospodarczej warto przyjrzeć się finansowaniu poprzez fundusze Venture Capital, gdyŜ inwestują one w spółki nienotowane na rynku publicznym, co im daje ogromną przewagę w sytuacji wystąpienia w gospodarce dekoniunktury, której aktualnie jesteśmy świadkami.

Dzięki seed capital będą mogły zaistnieć firmy, które do tej pory nie miały szans na sfinansowanie swoich projektów, jest to ogromna nadzieja dla polskich przedsiębiorstw i warto tę szanse wykorzystać.

Bibliografia

� Adamowicz E., Venture capital jako forma finansowania rozwoju

przedsiębiorstw w Polsce, [w:] Zarzecki D. (red.), Czas na pieniądz. Zarządzanie finansami. Inwestycje i wycena przedsiębiorstw, tom II, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2006.

� Bankier.pl - Polski Portal Finansowy, http://www.bankier.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

� Bień W., Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2002.

� EVCA – European Private Equity & Venture Capital Association, http://www.evca.eu/ (stan na dzień: 02.12.2008)

80

� Mikołajczyk B., Krawczyk M., Aniołowie Biznesu w sektorze MSP, Difin 2007

� Nowak E., Ocena efektywności przedsięwzięć gospodarczych, Wyd. AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1998.

� Ogłoszenia przez biznes, http://www.kupsprzedajbiznes.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

� Pluta W., Finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw, PWE Warszawa 2004.

� Polski Fundusz Kapitałowy S. A., Rynek private equity/venture capital

w Polsce, Warszawa, październik 2006.

� Skowronek-Mielczarek A., Źródła zewnętrznego finansowania małych

średnich przedsiębiorstw w Polsce, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2002.

� Tamowicz P., Rot P., Informator Fundusze Venture Capital w Polsce, Warszawa, 2002.

� Utworzenie pierwszego w Małopolsce funduszu seed capital, Nowa

inicjatywa MARR S.A.- Inwestycje Kapitałowe Sp. z o.o., Nowy fundusz

zaląŜkowy IIF Seed Fund, http://www.twoja-firma.pl/wiadomosc /14936.html (stan na dzień: 02.12.2008)

� W co lubią inwestować fundusze Venture Capital, portal finansowy IPO.pl, http://www.ipo.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

� Węcławski J., Venture capital. Nowy instrument finansowania

przedsiębiorstw, PWN, Warszawa 1997

81

Damian Konarski *

Bezpieczeństwo rynku kredytów hipotecznych

Rynek nieruchomości do połowy 2007 roku przeŜywał duŜe oŜywienie, transakcje zawierane były płynnie, na rynku odnotowywano duŜy obrót. Rosnący popyt na nieruchomości skłaniał do zawierania transakcji sprzedaŜy. Ze względu na rosnące zainteresowaniem nabywców własnym mieszkaniem ceny szybko rosły. DuŜa dostępność kredytów dodatkowo podsycała sytuację na rynku. Tak dobre czasy dla pośredników w obrocie nieruchomościami w najbliŜszym czasie raczej nie powrócą. Sytuacja gdzie sprzedać moŜna było niemalŜe kaŜdą nieruchomość pozostanie na najbliŜszy okres miłym wspomnieniem. JednakŜe zbytnie obniŜenie wymagań w stosunku do kredytobiorcy zapoczątkowało kryzys na rynku nieruchomości.

Kryzys kredytów subprime w Stanach Zjednoczonych były efektem podejmowania zbyt duŜego ryzyka kredytowego. Rynek nieruchomości jest niezwykle kapitałochłonny, wiąŜe się to z koniecznością kredytowania inwestycji przez kapitał obcy. W sytuacji intensywnie rozwijającego się zapotrzebowania na kredyty hipoteczne, instytucje finansowe poszukiwały nowych źródeł kapitału. Poza depozytami będącymi tradycyjnym źródłem finansowania zaczęły sięgać po instrumenty związane z rynkiem papierów wartościowych. Co zapewniało wzrost dochodów instytucji zajmujących się sprzedaŜą kredytów? Chodzi tu zarówno o banki jak i doradców i pośredników finansowych oraz ubezpieczycieli.

Determinacja w zwiększaniu sprzedaŜy oraz rosnąca konkurencja doprowadziły do pogorszenia jakości kredytów, a dokładniej pogorszenia jakości ich bezpieczeństwa. PoŜyczki hipoteczne były przyznawane klientom z gorszą historią kredytową a w pewnym okresie zupełnie bez jej sprawdzania. Ryzyko kredytowe oceniane było niezwykle liberalnie. Wskaźnik LTV (Loan-To-Value) był na wysokim poziomie, często przekraczającym 100%. Taka agresywna kampania instytucji finansowych

* Student kierunku Gospodarka przestrzenna na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe „Real Estate”

82

doprowadziła do pogorszenia jakości ich portfeli kredytowych. Wprowadzane innowacyjne produkty finansowe są bardziej skomplikowane i mało przejrzyste jeśli chodzi o ryzyko. Uciekanie od odpowiedzialności za ponoszone ryzyko przez instytucje zaangaŜowane w udzielanie kredytu przyspiesza widmo kryzysu. Ofertę kredytową na rynku kredytów subprime

była modyfikowana tak aby zwiększać jej dostępność dla poszczególnych sektorów rynku. Powszechnym zjawiskiem było oferowanie niŜszego oprocentowania w pierwszej fazie spłaty kredytu lub teŜ moŜliwość zawieszenia spłaty rat. Udzielanie kredytu na podstawie szczątkowych informacji o kredytobiorcy umoŜliwiało nabycie nieruchomości niemalŜe kaŜdemu, nawet klientom bez udokumentowanych dochodów. tzw. NINJA

(No Income No Job Assets) oraz wymagany wkład własny redukowany do zera przy kredytach nazywanych piggyback.

Za kryzys na amerykańskim rynku kredytów hipotecznych nie moŜna obwiniać jedynie sektor bankowy. Swój wkład do kryzysu zapoczątkowanego w lipcu 2007 roku miały równieŜ agencje ratingowe, które zbyt optymistycznie oceniały jakość papierów wartościowych oraz wiarygodność ich emitentów. Spowodowało to znaczne zmniejszenie zaufania inwestorów, którzy opierali swoje decyzje o opinie agencji ratingowcych. Spadło zainteresowanie papierami wartościowymi zabezpieczonymi hipotekami emitowanymi przez instytucje, których procedury udzielania kredytów były bardzo liberalne.

Skutki amerykańskiego kryzysu liczymy w miliardach dolarów. Początkowo w lipcu 2007 szacowano straty na poziomie 100 mld dolarów, w sierpniu tego samego roku wartość ta urosła do 160 mld. W roku 2008 mówi się juŜ o kwocie 260 mld dolarów.71 Jak podaje serwis internetowy Money.pl przytaczając informacje opublikowane przez PZU, największe straty spowodowane kryzysem poniosą światowi giganci. Citigroup straci 46,4 mld dolarów, Merrill Lynch o 10 mld dolarów mniej, a szwajcarski USB poniesie stratę na poziomie 36,7 mld dolarów.

71 Siemińska E., Ryzyko kredytowe a konkurencyjność kredytów hipotecznych, Finansowanie nieruchomości, czerwiec 2008

83

Niepokojące jest to, iŜ w związku z obrotem papierami wartościowymi, instytucji które inwestowały pośrednio w nieruchomości, kryzys sektora rynku nieruchomości przenosi się w pozostałe gałęzie gospodarki.

Czy polski sektor bankowy równieŜ jest zagroŜony amerykańskim kryzysem kredytów subprime? Według ekspertów Polska moŜe czuć się bezpiecznie ze względu na niewielkie zaangaŜowanie polskich banków w instytucie związane z rynkiem subprime oraz lokalny zakres działalności naszych banków. Polskie instytucje zaangaŜowały jedynie 22 mln. złotych w instrumenty powiązane z kredytami subprime. Okazuję się, Ŝe Polska dzięki opóźnieniom na rynku papierów wartościowych związanym z inwestycjami w papiery wartościowe wystawiane pod naleŜności kredytowe, stała się odporniejsza na wpływ światowych zaburzeń finansowych. JednakŜe wpływu kryzysu nie da się uniknąć. Polskie instytucje zaangaŜowały jedynie 22 mln złotych w instrumenty powiązane z kredytami subprime.

W długim okresie czasu, oddziaływanie amerykańskiego kryzysu na polską gospodarkę stanie się odczuwalne poprzez zmniejszenie tempa rozwoju oraz pogorszenie sytuacji finansowej inwestorów. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe Polacy nie oszczędzają, zarobione pieniądze, ponad ¾ polaków przeznacza oszczędności na bieŜącą konsumpcję, przy czym coraz więcej Polaków zalega z płatnościam. W ostatnim kwartale, dwukrotnie szybciej rosła liczba osób zalegającymi z płatnościami powyŜej 60 dni, w stosunku do średniej z 5 kwartałów. Średnia kwota zadłuŜenia wzrosła w przeciągu kwartału o 10% i osiągnęła poziom 6 425 złotych72. Polskie banki równieŜ uległy pokusie ułatwienia dostępności zobowiązań hipotecznych, wprowadzając praktyki znane z rynku amerykańskiego:

• przyjmując nierealne wartości minimum socjalnego,

• finansując ponad 100% inwestycji,

• stosując niewłaściwą metodę wyceny nieruchomości,

• pomijając inne zobowiązania kredytowe kredytobiorcy,

• uwzględnianie dochodów zmiennych do obliczenia zdolności kredytowej.

72 Biuro Informacji Kredytowej, http://www.bik.pl/ (stan na dzień: 01.12.2008)

84

Dodatkowo w celu zwiększenia atrakcyjności swoich produktów banki znacznie upraszczały procedury przyznawania kredytów, wprowadzając systemy informatyczne do przetwarzania danych niewyposaŜone w systemy wczesnego ostrzegania.

Czy polski rynek nieruchomości moŜe czuć się bezpiecznie?

Analizując dane kwartalne mówiący o poziomie zadłuŜenia klientów indywidualnych: w roku 2002 zadłuŜenie Polaków było w granicach 20 miliardów złotych a w pierwszej połowie 2008 roku przekroczył wartość 137 miliardów złotych.

Wykres 1 ZadłuŜenia klientów indywidualnych w latach 2002-2008

Klienci indywidualni stan zadłu Ŝenia w kwartałach w latach 2002-2008

020406080

100120140160

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

lata

mld

PLN

I

II

III

IV

Źródło: Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości mieszkaniowych

w Polsce, Finansowanie nieruchomości, Warszawa, czewiec 2008

Najintensywniejszy wzrost w stanie zadłuŜenia miał miejsce w roku 2007. Pod koniec 2007 roku zbliŜyliśmy się do 120 mld złotych. Tak duŜy wzrost niewątpliwie związany jest z panującą wówczas sytuacją kredytową oraz spekulacyjnymi zakupami nieruchomości. W pierwszej połowie roku 2008 tempo wzrostu wyhamowało i zbliŜyło się do wartości z roku 2006.

Wzrost wartości kredytów wiąŜe się ze wzrostem dostępności kredytów na cele mieszkaniowe. W ciągu 6 lat udzielono ponad milion kredytów o przeciętnej wartości rosnącej z 60 tys. złotych w 2002 roku do 217 tys. złotych w czerwcu 2008 roku.

85

Najczęściej finansowanymi inwestycjami w 2006 roku były zakupy o wartości kredytu do 150 tysięcy złotych. Stanowiły one 64% wszystkich istniejących na rynku kredytów. W 2007 roku w związku z rosnącymi cenami nieruchomości i zwiększeniem wskaźnika LTV przez banki kredyty z przedziału 150-300 tysięcy stanowiły 29% ogółu.

Wykres 2 Struktura kredytów mieszkaniowych

Struktura kredytów w 2006r.

do 150 tys

150-300 tys

300- 450 tys

450-600 tsy

powyŜej 600 tys

Strruktura kredytów w 2007r.

do 150 tys

150-300 tys

300- 450 tys

450-600 tsy

powyŜej 600 tys

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości mieszkaniowych w Polsce, Finansowanie nieruchomości, Warszawa, czewiec 2008

Od października 2007 roku rośnie znaczenie kredytów udzielanych w walutach obcych. Najpopularniejsze są kredyty udzielane we frankach szwajcarskich zdecydowanie wypierając euro oraz dolar. W czerwcu 2007 roku 77,6% nowoudzielanych kredytów, przyznawanych było we frankach. Złotówką finansowany jest w Polsce dopiero co czwarty kredyt hipoteczny. Większe zaufanie do kredytu w walucie obcej wynikało z rosnącego kosztu kredytu w złotówkach. W ciągu sześciu miesięcy koszt ten wzrósł o 1 punkt procentowy.

86

Wykres 3. Procentowy udział walut w finansowaniu kredytów mieszkaniowych

procentowy udział walut w fiannsowaniu kredytów mieszkaniowych

0

20

40

60

80

100

120

X.200

7

XI.200

7

XII.20

07

I.200

8

II.20

08

III.2

008

IV.2

008

V.200

8

VI.200

8

lata

%

PLN

waluta obca

Źródło: Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości mieszkaniowych w Polsce, Finansowanie nieruchomości, Warszawa, czewiec 2008

Od 2005 roku zauwaŜamy tendencję spadkową w odsetku kredytów jakie stanowią kredyty zagroŜone zarówno pod względem liczebności jak i wartości. 1% zagroŜonych kredytów w skali całego portfela to kredyty o wartości 1,2 mld złotych w 10,6 tys. kredytów. Z tego do straconych zakwalifikowano połowę, czyli około 5,6 tysiąca kredytów o wartości 0,7 mld złotych.

Wykres 4. Jakość portfela kredytów hipotecznych wg wartości i liczby

jako ść polskiego portfela kredytów hipotecznych wg warto śći i liczby

0

0,5

1

1,5

2

2,5

2005 2006 2007

lata

odse

tek

zagr

oŜo

nych

kr

edyt

ó % zagroŜonych wg liczby

% zagroŜonych wg wartości

Źródło: Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości mieszkaniowych w Polsce, Finansowanie nieruchomości, Warszawa, czewiec 2008

Mając na uwadze, iŜ kredyty udzielane były w okresie intensywnego wzrostu gospodarczego przy sprzyjających wskaźnikach makroekonomicznych stopy procentowe były rekordowo niskie a płace szybko rosły. Ceny nieruchomości

87

rosły skokowo. O faktycznej wypłacalności kredytobiorców moŜna mówić dopiero po 2-3 latach od zaciągnięcia zobowiązania a boom na rynku kredytowym datujemy na rok 2007. Tak więc, dopiero za rok będzie moŜna dokładniej szacować bezpieczeństwo polskiego sektora kredytów hipotecznych.

Obecnie głównymi źródłami ryzyka kredytowego jest ryzyko wzrostu stóp procentowych i utrzymywania się takiego poziomu przez dłuŜszy okres czasu w związku z globalnymi zjawiskami inflacyjnymi. Ponadto ryzyko walutowe, wynikające ze zmiany trendu na rynku walutowym, a co za tym idzie osłabienia wartości złotego w stosunku do franka, co przy obecnym rozkładzie kredytów walutowych znacząco odczuliby klienci finansujący swoje zakupy walutą obcą. Oraz ryzyko pogorszenia się koniunktury wiąŜące się z moŜliwością utraty pracy przez kredytobiorcę.

Ponad połowa kredytów udzielonych w 2006 roku była kredytami finansującymi ponad ¾ inwestycji. Kredyty o wskaźniku LTV większym od 75% stanowi 53% wszystkich umów, a ich wartość wynosi 57% wartości wszystkich kredytów hipotecznych na rynku. Pocieszające jest to, iŜ w roku 2007 udział kredytów podwyŜszonego ryzyka w ogólnej liczbie zaciąganych zobowiązań maleje. I tak kredyty finansujące ponad 75% inwestycji stanowiły 45% ogółu, stanowiąc 55% wartości wszystkich zobowiązań73.

Polski rynek kredytów hipotecznych uwaŜany jest jednocześnie za bezpieczny i odporny na amerykański kryzys, poniewaŜ finansowany jest przez instytucje finansowe niepowiązane z kredytami wysokiego ryzyka subprime. Ale, z drugiej strony większość zobowiązań została zaciągnięta w walucie obcej, a dokładnie we franku szwajcarskim. W przypadku wystąpienia globalnej inflacji wywołanej kryzysem, polski rynek nieruchomości oraz sektor bankowy zaangaŜowany w jego finansowanie staną przed problemem bezpieczeństwa.

Taka sytuacja na świecie nie mogła być pozostawiona bez interwencji na szczeblu państwowym jak i ogólno narodowym. Rząd USA w ramach walki z kryzysem i problemami utrzymania płynności finansowej spowodowanej

73 Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości mieszkaniowych w Polsce, Finansowanie nieruchomości, Warszawa, 2008

88

utrzymywaniem przez banki niewystarczającego poziomu rezerw finansowych oraz spadającym zaufaniem do sektora fiansowego podjął nadzwyczajne kroki mające na celu poprawę płynności poprzez zasilenie sektora bankowego pakietem płynnościowym na kwotę 200 mld dolarów.

W Europie równieŜ podjęto kroki zmierzające do zapobiegania kryzysowi. Nowa Umowa Kapitałowa (NUK, tzw. Bazylea II) ma na celu zwiększenie ostroŜności przy podejmowaniu ryzyka bankowego. Biała Księga omawia integrację rynków hipotecznych w UE, oraz tzw. Kodeks dobrych praktyk74.

Obecna sytuacja na rynku nieruchomości i kredytów hipotecznych, spowodowana jest zawiłością instrumentów finansowych, które starały się „przerzucić” ryzyko finansowe na innych uczestników rynku obrazuje jak nieodpowiedzialne działania nastawione na maksymalizację sprzedaŜy i zysku destabilizują rynek, przyczyniając się do powstawania baniek cenowych, które prędzej czy później pękają. Szpilą przekłuwającą tego typu bańki są zazwyczaj zmiany stóp procentowych oraz zmiany zaostrzające dostępność kredytów mieszkaniowych. W sytuacji rozproszenia ryzyka kredytowego zjawisko to staje się wyjątkowo niebezpieczne dotykając wszystkich sektorów gospodarki.

Bibliografia

� Siemińska E.: Ryzyko kredytowe a konkurencyjność kredytów

hipotecznych, Finansowanie nieruchomości, 2008

� Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości

mieszkaniowych w Polsce, Finansowanie nieruchomości, Warszawa, 2008

� Money.pl - Portal Finansowy nr 1, http://www.money.pl (stan na dzień:

01.12.2008)

� Biuro Informacji Kredytowej, http://www.bik.pl (stan na dzień: 01.12.2008)

74 Siemińska E.: Ryzyko kredytowe … op. cit.

89

Magdalena Kozdrój*

Pośrednictwo na rynku kredytowym w Polsce

1. Wstęp

W ostatnich latach na rynkach usług finansowych moŜna zaobserwować wzrost roli pośredników finansowych. Według szacunków Europejskiej Federacji Konsumentów i Pośredników Finansowych (BIPAR)75 w Europie, funkcjonuje około 250 000 pośredników finansowych, z czego największy udział przypada na rynek niemiecki ( około 100 000). Wśród krajów unijnych drugie miejsce zajmuje Wielka Brytania (40 000), następne Włochy (35 000) oraz Hiszpania (20 000). W Polsce w 2007 roku zatrudnionych było

7 719 osób w firmach pośrednictwa finansowego.

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie przyczyn rozwoju pośrednictwa na rynku kredytowym, scharakteryzowanie infrastruktury instytucjinalnej i produktowej w dziedzinie pośrednictwa na rynku finansowym. Polski rynek pośrednictwa finansowego posiada silny trend wzrostowy ze względu na ogromny wzrost popytu na usługi finansowe, a przede wszystkim na ekspansywny udział w rynku pośredników kredytowych i innych pośredników produktów finansowych. Z uwagi na bardzo szeroki wachlarz pośrednictwa finansowego, zawęŜę swoje opracowanie jedynie do pośrednictwa kredytowego.

Polska, jako młody rynek dla pośrednictwa kredytowego na tle innych krajów Unii Europejskiej jest mimo szybkiego wzrostu wykorzystania produktów kredytowych nadal mało nasycony, co rokuje prawdopodobny wzrost popytu na te usługi.

* Studentka kierunku Finanse i Bankowość na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” 75 Oficjalna strona Europejskiej Federacji Konsumentów i Pośredników Finansowych www.bipar.eu, (stan na dzień: 02.12.2008)

90

2. Przesłanki rozwoju instytucji pośrednictwa

Przedsiębiorstwa pośrednictwa kredytowego przewaŜnie są powiązane z bankiem kapitałowo lub teŜ funkcjonują na rzecz banków w charakterze tzw. akwizytorów. Pośrednik kredytowy współpracuje z bankiem na zasadzie umowy, która reguluje wszelkie zasady powiązania ich działalności. W umowie zawarte są postanowienia czy to bank, czy teŜ pośrednik ocenia i weryfikuje dokumenty, monitoruje spłatę, a takŜe dokonuje windykacji naleŜności. Zabezpieczeniem dla banku jest stworzony odrębny fundusz gwarancyjny dla przypadku umów drugiego typu (na zasadzie outsourcingu), na którym gromadzone są środki na pokrycie tzw. strat wynikających

z niespłacalności kredytów udzielonych przez pośrednika. W przypadku gdy weryfikacja wniosków kredytowych dokonywana jest przez pośrednika, bank jest jedynie dostarczycielem procedur kredytowych. Dla banków, pośrednicy kredytowi są dodatkowym kanałem dystrybucji produktów kredytowych. Kredyty udzielane w tym trybie są obciąŜone większym ryzykiem z uwagi na uproszczone procedury udzielania kredytów. Banki oceniają jakość portfela kredytowego na podstawie jakości współpracy pośrednika kredytowego na tej podstawie decyduje o jej kontynuacji lub ukończeniu. Pośrednik moŜe zostać potraktowany w dwojaki sposób:

• jako kanał dystrybucji, wówczas całe ryzyko kredytowe ponosi bank,

• współpraca pośrednika moŜe być zbliŜona do outsorcingu, wówczas umowa w całości lub częściowo przenosi ryzyko kredytowe na pośrednika.

Trzeba podkreślić, Ŝe to Bank zawsze podpisuje umowę z klientem, finansuje kredyt i wykazuje w sprawozdawczości jako swoja naleŜność76. Rozwój pośrednictwa na rynku kredytowym moŜe więc wynikacać z dwóch przyczyn:

• minimalizacji kosztów działalności kredytowej, co jest powiazane z wykorzytaniem outsorsingu,

• aktywizacji sprzedarzy i penetracji rynku potencjialnych klientów.

76 Wąsowski W. Ekonomika i finanse banku komercyjnego, Difin, Warszawa. 2004, s.86

91

3. Formy oranizacyjne funkcjonowania pośredników kredytowych

Według danych opublikowanych przez GUS w raporcie „Działalność przedsiębiorstw pośrednictwa kredytowego w 2007 roku” zaobserwować moŜna tendencję do rozszerzania zakresu świadczonych usług przez instytucje zajmujące się pośrednictwem kredytowym. W 2007 roku, analogicznie do 2006 roku, badaniem objęto 33 pośredników kredytowych, wśród których większość stanowiły instytucje w formie spółek kapitałowych (8 w formie spółek akcyjnych i 19 spółek z ograniczoną odpowiedzialnością), pozostałe miały inne formy organizacyjno-prawne.

W 2007 r. w badanej grupie tylko 8 instytucji (ok. 24%) oferowało usługi pośrednictwa kredytowego jako jedyny rodzaj prowadzonej działalności, podczas gdy rok wcześniej takich firm było aŜ 11. MoŜe to wskazywać na tendencję przekształcania się firm pośrednictwa kredytowego w przedsiębiorstwa świadczące szerszą paletę usług związanych z sektorem finansowym. W tym okresie wzrosła teŜ liczba przedsiębiorstw, dla których pośrednictwo kredytowe było głównym rodzajem działalności z 20 do 22.

W trzech badanych firmach pośrednictwo kredytowe było działalnością uboczną. Najczęściej badane podmioty łączyły funkcje pośrednictwa kredytowego ze sprzedaŜą takich produktów finansowych jak jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych (obecnie jest 10 firm, przed rokiem: 9) bądź polisy ubezpieczeniowe (obecnie jest 19 przedsiębiorstw, przed rokiem: 15).

Na koniec 2007 roku w instytucjach pośrednictwa kredytowego było zatrudnionych 7 719 osób (wzrost o 21,3% w skali roku). W 14 stosunkowo duŜych firmach, (podmioty zatrudniające 50 i więcej osób) pracowały 7 438 osoby (96,4% ogółu zatrudnionych). Ponadto, pośrednicy kredytowi korzystali z usług około 56 100 agentów kredytowych, w tym aŜ 53 000 agentów przypadało na duŜe firmy.

Powiązania firm zajmujących się pośrednictwem kredytowym z sektorem bankowym przedstawia tabela 1. Instytucje pośrednictwa kredytowego współpracują z coraz większą ilością banków. Z pośród 33 firm,

92

aŜ 13 przedsiębiorstw w 2007 roku współpracuje więcej niŜ z 10 bankami co daje, aŜ 44% procentowy przyrost w stosunku do roku 2006.

Tabela 1. Współpraca pośredników kredytowych w sektorze bankowym Wyszczególnienie 2006 r. 2007 r. Zmiana

L i c z b a p o d m i o t ó w

Ogółem, z tego: 33 33 0

brak współpracy z bankiem 4 4 0

współpraca z 1-5 bankami 14 12 -2

współpraca z 6-10 bankami 6 4 -2

współpraca wi ęcej ni Ŝ 10 bankami 9 13 4

Źródło: Raport GUS Działalność przedsiębiorstw pośrednictwa kredytowego w 2007 roku, Warszawa, 2008.

4. Rodzaje produktów kredytowych w systemie pośrednictwa

W 2007 roku ilość umów na kredyty i poŜyczki, w zawarciu których uczestniczyli pośrednicy kredytowi wzrosła o 24,5% w stosunku do 2006 roku i wyniosła 4,9 milionów, w tym 44,8% (2,2 mln) dotyczyło kredytów i poŜyczek gotówkowych, a 43,4% (2,1 mln) umów na zakupy ratalne.

Wartość udzielonych kredytów i poŜyczek wynosiła w 2007 roku 23 157,9 mln zł (wzrost o 61,5% w stosunku do 2006 r), w tym udział duŜych przedsiębiorstw stanowił 20 099,0 mln zł (86,8%). Zostało to przedstawione w Tabeli 2.

W przeliczeniu na jedna umowę, średnia wartość udzielonego kredytu hipotecznego w 2007 r. wyniosła 262 300 zł (w roku 2006 – 180 800 zł) kredytu samochodowego – 29 400 (2006 rok – 23,100 zł), kredytu gotówkowego – 4,9 tys. zł (2006 rok -5,3 tys. zł), poŜyczki gotówkowej – 2 700 zł (2006 rok – 2,1 tys. zł), kredytu ratalnego – 1,8 tys. zł.( 2006 rok – 1,7 tys. zł.)77

77 Raport GUS Działalność przedsiębiorstw pośrednictwa kredytowego w 2007 roku Warszawa, 2008

93

Tabela 2. Działalność pośredników usług finansowych w latach 2006-2007 Liczba podpisanych

umów (tys. sztuk) Wartość zrealizowanych

umów ( mln zł) Produkty finansowe w ofercie 2006 2007 2006 2007

Kredyty i po Ŝyczki ogółem, w tym: 3416 4912 13089,2 23157,9 kredyty i poŜyczki gotówkowe 1399 2200 3196,2 6610,1

kredyty ratalne 1938 2134 3229,9 3877,5

kredyty hipoteczne 36 43 6039,5 11379,7

kredyty samochodowe 16 17 352,1 509,1

Inne produkty finansowe, w tym: 1668 1115 902 2204 produkty ubezpieczeniowe 1649 920 299,1 398,3

jednostki funduszy inwestycyjnych 11 34 441,1 1189,3

Źródło: Raport NBP Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2007 r. Warszawa, 2008

Działalność firm zajmujących się pośrednictwem finansowym jest stosunkowo młodą dziedziną, która rozwija się dynamicznie na naszych rynkach finansowych. Zakres współpracy banków i pośredników finansowych został uregulowany w 2004 roku w prawie bankowym. Tak późne regulacje prawne miały niewątpliwie negatywny wpływ na funkcjonowanie firm pośrednictwa, które powstały przed 2004 rokiem. Kluczowe znaczenie miała tu kwestia zachowania tajemnicy bankowej przez banki oraz status prawny pośredników kredytowych. Uregulowany został równieŜ zakres usług bankowych, jakie mogą świadczyć firmy zewnętrzne dla banków w ramach tzw. outsourcigu.

Firmy zajmujące się pośrednictwem finansowym są postrzegane z jednej strony jako jeden z kanałów dystrybucji usług finansowych, z drugiej stają się konkurencją dla banków. Rola pośrednika obecnie nie sprowadza się

wyłącznie do pośrednictwa w zawieraniu transakcji miedzy producentem usług finansowych a klientem, lecz takŜe na doradztwie finansowym.

5. Aktywność banków w wykorzystywaniu pośrednictwa kredytowego

Do prokursorów działających na rynku polskim naleŜą Lukas, AIG Kredyt, śagiel, PTF Bank, Cetelem Bank,Dom Finansowy QS, Powszechny Dom Kredytowy, Fiolet oraz firma Aconto, która jest niezaleŜnym pośrednikiem finansowym. W Polsce moŜna teŜ skorzystać z pośrednictwa finansowego w formie pośrednictwa internetowego. Tworzone są portale, które prezentują

94

informacje odnośnie produktów finansowych wielu firm, np. pasaŜ finansowy wp.pl, Bankier.pl, centrum finansowe interia.pl78.

Na stronach internetowych moŜna odnaleźć informacje nie tylko odnośnie pośrednictwa kredytowego, ale równieŜ uzyskać pomoc związaną z doradztwem finansowym. Serwis pośrednictwa kredytowego poświęcony jest róŜnego rodzaju kredytom – zarówno dla osób fizycznych jak i dla przedsiębiorstw. Oferty firm świadczących usługi pośrednictwa przez internet stale się powiększają. W wachlarzu usług moŜna między innymi znaleźć kredyty mieszkaniowe, kredyty samochodowe, kredyty gotówkowe, poŜyczki na nieruchomości i inne usługi kredytowe, lokaty terminowe. Dzięki tego rodzaju rozwiązaniom technicznym istnieje moŜliwość dostępu do pełnego wachlarza usług finansowych bez wychodzenia z domu i stania przy okienkach bankowych.

Bibliografia

� Gruszecki T, Instytucje i rynki finansowe, WyŜsza Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego Warszawa, 1998

� Wąsowski W., Ekonomika i finanse banku komercyjnego. Wyd. Difin, Warszawa 2004.

� Raport GUS Działalność przedsiębiorstw pośrednictwa kredytowego w 2007 roku, Warszawa, 2008.05.28

� Mamcarz H., Ryki finansowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej Lublin 2006

� Barembruch A.: Od pośrednictwa kredytowego do doradztwa

finansowego – tendencje na rynku usług finansowych w Niemczech

i w Polsce, Rynki finansowe, H. Mamcarz, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej, Lublin 2006

� Oficjalna strona Europejskiej Federacji Konsumentów i Pośredników Finansowych www.bipar.eu (stan na dzień: 02.12.2008)

� Raport NBP Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2007 r. Warszawa, 2008

78 Mamcarz H., Ryki finansowe, Uniwersytet Curie-Skłodowskiej. Lublin, 2006, str. 56-61

95

Kamila Niezgoda*

Inwestowanie w nieruchomości jako sposób lokaty kapitału

1. Wprowadzenie

W ciągu ostatnich kilku lat inwestycje w nieruchomości w Polsce zyskały miano jednych z najbardziej dochodowych i opłacalnych. Inwestowanie w nieruchomości stanowi jeden z kierunków inwestowania obok innych moŜliwości alokacji kapitału, takich jak m.in. nabywanie udziałów w podmiotach gospodarczych i funduszach inwestycyjnych, papierów wartościowych, metali szlachetnych czy przedmiotów kolekcjonerskich80. Przez ostatnie 3 lata moŜna było zaobserwować praktycznie nieustający wzrost cen nieruchomości zabudowanych i gruntowych. Od połowy 2008 roku sytuacja się ustabilizowała i cena za metr kwadratowy powierzchni pozostaje na stałym poziomie lub lekko spada w niektórych miastach. Celem niniejszego referatu jest przedstawienie inwestycji w nieruchomości jako atrakcyjnej formy lokaty kapitału.

Tabela 1. Średnia cena mieszkań na rynku wtórnym w 2008 r. (w zł za m2)

Źródło: Wielgo M., Przesadzone ceny mieszkań na rynkach wtórnych, Gazeta Wyborcza, piątek, 21 listopada 2008r.

* Studentka kierunku: Finanse i Bankowość na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” 79 Henzel H., Inwestycje na rynku nieruchomości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice, 2004 80 Henzel H., Inwestycje na rynku nieruchomości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice, 2004.

stycze ń luty marzec kwiecie ń maj czerwiec lipiec sierpie ń Warszawa 8004 8091 8446 8705 8829 8809 9068 9103

Kraków 7656 7622 7883 8175 8153 8005 8066 8093 Wrocław 6491 6542 6975 7101 6954 7015 7077 7092 Gdańsk 5263 5741 6073 6760 6363 6598 6494 6328 Poznań 4940 5121 5875 6353 6468 6552 6546 6532

Katowice 3172 3305 3414 3967 3879 4188 4159 4146

96

2. Rodzaje inwestycji w nieruchomości

Według Ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku81 inwestycje definiuje się jako aktywa posiadane przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych poŜytków, w tym równieŜ z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są uŜytkowane przez jednostkę, lecz są posiadane przez nią w celu osiągnięcia tych korzyści. Na wybór konkretnej formy inwestycji mają wpływ takie czynniki jak m.in. charakter inwestora, jego potrzeby i oczekiwania, skłonność do ryzyka oraz czas, na jaki planuje zaangaŜować kapitał.

Inwestowanie w nieruchomości moŜe przybrać dwie podstawowe formy: inwestowania bezpośredniego (rys. 1a) oraz inwestowania pośredniego (rys. 1b). Dodatkowo niektórzy autorzy wyróŜniają trzecią formę inwestowania, jaką są inwestycje semi- bezpośrednie ( rys. 1c).

Rysunek 1. Sposoby inwestowania w nieruchomości

Źródło: Jurek-Maciak M., Bezpośrednie i pośrednie sposoby inwestowania na rynku nieruchomości, Nieruchomości C.H. Beck, nr. 4, 2004

81 Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 z późniejszymi zmianami).

Przedsiębiorca/ Inwestor Przedsiębiorca/ Inwestor

(a) Inwestycje bezpośrednie (b) Inwestycje pośrednie

Akcje Obligacje

Przedsiębiorca/ Inwestor

(c) Inwestycje semi-bezpośrednie

Fundusze inwestycyjne

Spółka celowa

Spółka celowa

Spółka celowa

97

3. Inwestycje bezpośrednie

Inwestowanie bezpośrednie polega na nabyciu tytułu prawnego do konkretnej nieruchomości, np. kupno nieruchomości mieszkaniowej lub komercyjnej. Ze względu na wysokie koszty nieruchomości i inne trudności związane z tą formą inwestowania, inwestor indywidualny angaŜuje kapitał najczęściej nabywając mieszkanie lub dom na własne potrzeby. W celach komercyjnych nieruchomości najczęściej nabywają inwestorzy instytucjonalni, poniewaŜ jedynie duŜego inwestora stać na zakup obiektów z zachowaniem zasady dywersyfikacji ryzyka inwestycyjnego. Ponadto specyficzna wiedza pozwala inwestorowi na rozpoznanie sytuacji prawnej nieruchomości: przedmiotu inwestycji oraz doprowadzenie w drodze negocjacji do korzystnych rozstrzygnięć cenowych82.

Tabela 2. Zalety i wady inwestowania bezpośredniego Zalety Wady

• źródło dochodów • ochrona przed inflacją • podstawa osiągania ulg podatkowych • podstawa zabezpieczenia kredytu • zabezpieczenie kapitału • element dywersyfikacji portfela • moŜliwa wysoka dźwignia finansowa

• niska płynność • ograniczona podzielność inwestycji • wysoka kapitałochłonność • konieczność zarządzania • utrudniona analiza opłacalności

przedsięwzięcia • niedostępność dla pewnej grupy inwestorów • mała elastyczność na zmiany

Źródło: opracowanie własne

Nieruchomości zapewniają stałe dochody w postaci czynszów, opłat za miejsca parkingowe, za umieszczone na nich reklamy, niekiedy równieŜ za korzystanie z niektórych dodatkowych mediów jak np. telewizja kablowa83. Inwestora, który chce ulokować kapitał na rynku nieruchomości, interesuje jednak nie tylko porównanie dochodowości poszczególnych rodzajów nieruchomości, ale równieŜ porównanie przeciętnej dochodowości nieruchomości z innymi instrumentami finansowymi jak np. akcje czy obligacje. Badania wykazały, Ŝe w długich okresach na rozwiniętych rynkach kapitałowych, dochodowość z nieruchomości jest relatywnie niŜsza niŜ dochodowość z akcji, ale wyŜsza niŜ dochodowość z obligacji84.

82 Henzel H., op.cit. 83 Kucharska-Stasiak E., Inwestowanie w nieruchomości, Instytut Nieruchomości walor, Łódź, 1999. 84 Kucharska-Stasiak E., Nieruchomość a rynek, Wyd. PWN, Warszawa 2004.

98

Znaczny wpływ na decyzje inwestorów mają ulgi podatkowe stosowane w wielu krajach, które oŜywiają rynek nieruchomości. W Polsce bardzo motywująca okazała się ulga budowlana wprowadzona w 1991 roku. Dotyczyła ona budowy budynku na wynajem, a takŜe budowy własnego budynku lub lokalu mieszkalnego. W roku 1997 z odliczeń z tytułu budowy budynku mieszkalnego z lokalami na wynajem skorzystało ponad 4 tys. osób, a wysokość odliczonych kwot przekroczyła 45 mln zł, z odliczeń z tytułu zakupu gruntu pod budowę domu skorzystało prawie 66 tys. osób, co daje około 33 mln zł odliczeń85.

Bardzo waŜną cechą nieruchomości jest moŜliwość zaciągnięcia kredytu pod tzw. zabezpieczenie hipoteczne. Dzięki hipotece właściciel „odmraŜa” wcześniej zainwestowany kapitał, przeznaczając go na inne cele inwestycyjne. Dynamiczny rozwój kredytów mieszkaniowych w Polsce w ostatnich latach pociągnął za sobą wzrost popularności hipoteki jako zabezpieczenia kredytu. Podczas gdy w marcu 2002 roku tylko 7,5% wszystkich kredytów i poŜyczek dla gospodarstw domowych było zabezpieczonych hipotecznie, to na koniec stycznia 2006 r. było to juŜ 32,1%. W tym samym okresie udział kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych w sumie kredytów udzielonych tej grupie klientów zwiększył się z 17,9% do 37,4%. Potencjał rozwoju tego rynku w Polsce jest bardzo duŜy. Wystarczy zauwaŜyć, Ŝe relacja udzielonych kredytów mieszkaniowych do PKB wynosi około 5%, a w krajach Europy Zachodniej jest to powyŜej 30%86. Według badań przeprowadzonych na potrzeby Narodowego Banku Polskiego równieŜ w II kwartale 2008 roku w ponad dwóch trzecich badanych banków wzrósł popyt na kredyty mieszkaniowe, w tym w około 15% banków wzrost ten był znaczny. Wzrost popytu nastąpił głównie w duŜych bankach uniwersalnych i dotyczył przede wszystkim kredytów nominowanych we frankach szwajcarskich. Wzrost popytu był silniejszy niŜ oczekiwania banków przedstawione w I kwartale 2008 roku87.

85 Ratajew P., Ulga budowlana, Nieruchomości C.H. Beck, nr 3, 1998. 86 Wytwer A., Kredyty zabezpieczone hipoteką, www.nbportal.pl/pl/np/porady/poradniki/ kredyty-i-pozyczki/kredyty-zabezpieczone-hipoteka (stan na dzie:styczeń 2007). 87 NBP, Sytuacja na rynku kredytowym- wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych (III kwartał)¸ http://www.nbp.pl/SystemFinansowy/kredytowy3_2008.pdf (stan na dzień: lipiec 2008).

99

Bezpośrednie inwestowanie w nieruchomości niesie ze sobą równieŜ szereg wad. Jedną z nich jest mała płynność, tzn. trudności w szybkiej zamianie nieruchomości na gotówkę za jej cenę rynkową lub cenę zbliŜoną do niej. Natomiast wysoka kapitałochłonność powoduje konieczność finansowania ze źródeł obcych, a kaŜdy bezpośredni zakup nieruchomości komplikuje szacowanie ryzyka, a przez to takŜe pozyskanie finansowania obcego 88.

4. Inwestycje pośrednie

Pośrednie inwestycje w nieruchomości polegają na inwestowaniu w papiery wartościowe (akcje, obligacje) emitowane przez spółki deweloperskie oraz certyfikaty inwestycyjne i jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych działających na rynku nieruchomości, a takŜe zakup papierów wartościowych wyemitowanych na bazie wierzytelności zabezpieczonych hipoteką89. Ta forma inwestowania likwiduje wady inwestowania bezpośredniego, jednakŜe moŜna natrafić na pewne przeszkody, jak np. niski wpływ na działania zarządzającego funduszem bądź wysoka korelacja z rynkiem akcji.

W Polsce wśród inwestorów instytucjonalnych działających na tym rynku wyróŜnia się: spółki giełdowe sektora nieruchomości emitujące akcje i obligacje oraz fundusze inwestycyjne.

Tabela 3. Zalety i wady inwestowania pośredniego

Zalety Wady

• Wysoka płynność • Podzielność inwestycji • Niska kapitałochłonność • NiŜsze ryzyko inwestycji • MoŜliwość łatwej dywersyfikacji portfela

• Niski wpływ na działania zarządzającego • Wysoka korelacja z rynkiem akcji • Ograniczony dostęp do informacji • Wysokie koszty zarządzania inwestycjami,

np. koszty zarządzania funduszem

Źródło: opracowanie własne

88 Jurek-Maciak M., Bezpośrednie i pośrednie sposoby inwestowania na rynku nieruchomości, „Nieruchomości C.H. Beck”, nr. 4, 2004 89 Ibidem

100

4.1 Spółki giełdowe

Inwestycjami w spółki giełdowe sektora nieruchomości jest nabywanie papierów wartościowych emitowanych przez spółki deweloperskie, których głównym rodzajem działalności jest rozwój i budowa nieruchomości mieszkaniowych i komercyjnych. Przykładem takich spółek akcyjnych są m.in.:

• Globe Trade Center S.A. (GTC) – deweloper, który realizuje i zarządza inwestycjami w trzech kluczowych sektorach rynku nieruchomości w Europie: obiektów i parków biurowych, centrów handlowo-rozrywkowych oraz mieszkaniowym.

• Echo Investment S.A. – deweloper działający na rynku mieszkaniowym, biurowym, handlowym i hotelowym.

• Dom Development S.A. – funkcjonuje na rynku budownictwa mieszkaniowego od 1996 r. Od października 2006 roku ich akcje są notowane na warszawkiej Giełdzie Papierów Wartościowych.

• EnergomontaŜ-Południe S.A. – wiodącą działalnością firmy są usługi w zakresie montaŜu, modernizacji, remontów urządzeń oraz instalacji energetycznych i przemysłowych.

• Budimex S.A. – spółka zarządzająca jedną z największych grup firm budowlanych na polskim rynku.

4.2 Fundusze inwestycyjne

Obecnie wzorem rynków zagranicznych polscy inwestorzy uzyskali dostęp do funduszy inwestycyjnych lokujących aktywa w nieruchomości. Fundusz inwestycyjny na rynku nieruchomości jest instytucją finansową, której działalność polega na gromadzeniu rozproszonych kapitałów uczestników funduszu w celu ich alokacji w aktywa, pozwalające osiągać korzyści finansowe. W przypadku funduszy inwestujących na rynku nieruchomości, środki zgromadzone przez fundusze od ich uczestników są lokowane bezpośrednio w zakup nieruchomości lub realizowane projekty budowlane albo akcje firm działających w sektorze nieruchomości. Jest to, więc fundusz wspólnego inwestowania w nieruchomości w celu osiągnięcia zysków finansowych z zaangaŜowanych kapitałów90.

90 Foryś I., Fundusze inwestycyjne na polskim rynku nieruchomości, „Forum rynku nieruchomości”, nr 11, listopad 2007.

101

Fundusze rynku nieruchomości naleŜą do inwestycji długoterminowych, zazwyczaj 8-10 letnich. Wynika to m.in. z tzw. cykli na rynku, czyli okresów, w których następują widoczne zmiany cen nieruchomości. Zgodnie z Ustawami o funduszach inwestycyjnych91 w oparciu, o które one działają, fundusz inwestycyjny moŜe być utworzony jako: fundusz inwestycyjny otwarty (FIO), specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty (SFIO), oraz fundusz inwestycyjny zamknięty (FIZ).

Pierwsze fundusze inwestycyjne nieruchomości na rynku polskim miały charakter funduszy zamkniętych, czyli takich, które zamiast jednostek uczestnictwa oferują inwestorom tzw. certyfikaty inwestycyjne. Pierwotnym funduszem rynku nieruchomości była Arka BZ WBK Funduszu Rynku Nieruchomości FIZ, której emisja certyfikatów inwestycyjnych zakończyła się duŜym sukcesem. W czerwcu 2004 roku sprzedając wszystkie swoje walory zebrał blisko 340 mln zł i jak do tej pory była to największa suma, jeśli chodzi o zamknięte fundusze nieruchomości. Fundusz zainwestował głównie w biura, centra handlowe i magazyny połoŜone m.in. w Warszawie.

W roku 2004 wystartował równieŜ Skarbiec Rynku Nieruchomości FIZ, który koncentruje się głównie na inwestycjach w nieruchomości mieszkaniowe: akcje i udziały spółek celowych tworzy specjalnie na potrzeby konkretnych inwestycji. Od momentu powstania przyniósł on zysk sięgający prawie 50%. W chwili obecnej na polskim rynku funkcjonują następujące zamknięte fundusze nieruchomości:

• Arka BZ WBK Fundusz Nieruchomości, • Skarbiec Rynku Nieruchomości, • BPH Sektora Nieruchomości, • Citi Living Aktywów Niepublicznych, • Copernicus Sektora Nieruchomości 1, • Copernicus Sektora Nieruchomości 2, • KBC Index Nieruchomości, • KBC Index Nieruchomości II, • Skarbiec Rynku Mieszkaniowego, • KBC Index Światowych Nieruchomości.

91 Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych, (Dz.U. 2004 nr 146 poz. 1546) oraz Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 139, poz. 933 z póź. zm. w tym z dnia 16 listopada 2000 r.

102

Pod koniec 2006 roku pojawiła się moŜliwość inwestowania w fundusz nieruchomości otwarty, czyli oparty na jednostkach inwestycyjnych, które moŜna nabywać i sprzedawać w kaŜdym momencie inwestycji. Jest to ING Subfundusz Środkowoeuropejski Budownictwa i Nieruchomości Plus92. Fundusz ten jest subfunduszem typu akcyjnego, który pozwala na inwestowanie do 100% aktywów w akcje spółek notowanych na GPW w Warszawie oraz na rynkach regulowanych w krajach Europy Środkowej i do 30% aktywów w instrumenty dłuŜne. O tym, Ŝe taka forma funduszy nieruchomości wzbudza ogromne zainteresowanie inwestorów, świadczyć moŜe chociaŜby fakt, Ŝe mimo krótkiego istnienia fundusz ten skupia obecnie największe aktywa wśród funduszy nieruchomości.

Tabela 4. Wyniki funduszy inwestycyjnych rynku nieruchomości

Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.gazetaprawna.pl oraz http://www.tfi.pl

(stan na dzień: 21.11.2008)

NaleŜy pamiętać, Ŝe fundusz nieruchomości to inwestycja długoterminowa, a więc przeznaczona głównie dla inwestorów cierpliwych, którym nie zaleŜy na duŜej płynności inwestycji. Dla osób o niskiej skłonności do ryzyka zaleca się wybór takich funduszy, które lokują głównie w nieruchomości biurowe i handlowe (Arka BZ WBK czy BPH). Natomiast osoby, które nie boją się podejmować ryzyka, mają moŜliwość zaangaŜowania swoich środków w fundusze inwestujące w projekty deweloperskie (Skarbiec). Jeszcze inną strategią jest kupowanie akcji giełdowych spółek z branŜy budowlanej (ING). Jest to jednak strategia najbardziej ryzykowna, poniewaŜ zysk zaleŜy nie od sukcesu konkretnej budowy, ale od sytuacji na rynku giełdowym i od tego, jak w danym momencie takie spółki będą wyceniane. 92 Money Expert, Fundusze nieruchomości w Polsce, http://www.finanse.egospodarka.pl/ 24494,Fundusze-nieruchomosci-w-Polsce,1,48,1.html, (stan na dzień: wrzesień 2007).

Data

powstania Warto ść

w dniu emisji Warto ść na koniec

września 2008 r.

Fundusze zamkni ęte Arka BZ WBK Fundusz Rynku Nieruchomości FIZ VI 2004 97 zł 175,70 zł

BPH Sektora Nieruchomości VI 2005 97 zł 113,58 zł

Skarbiec Rynku Nieruchomości FIZ X 2004 1 000 zł 1 575,18 zł

Fundusze otwarte ING Subfundusz Budownictwa i Nieruchomości Plus XII 2006 100 zł 60,18 zł

103

5. Inwestycje semi-bezpośrednie

Inwestycje te dokonywane są poprzez „spółki celowe”, najczęściej w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnych lub komandytowo-akcyjnych. Rozwiązanie to ogranicza ryzyko portfela do pojedynczej inwestycji w nieruchomość, gdyŜ ryzyko specyficzne nieruchomości ograniczone jest do pojedynczej spółki. Atutem niniejszego rozwiązania, oprócz niŜszego niŜ w przypadku inwestycji bezpośrednich ryzyka, jest ułatwienie pozyskania finansowania, łatwość analizy i zbycia inwestycji. Kupujący mogą nabyć nieruchomość jako składnik majątku lub udziały spółki celowej. Utrudnieniem dla inwestora w przypadku realizacji inwestycji semi-bezpośrednich i duŜego portfela nieruchomości jest zapewnienie sprawnego systemu zarządzania operacyjnego i kontroli właścicielskiej93.

6. Podsumowanie

Nieruchomości są bardzo dobra inwestycją. Trzeba jednak pamiętać, Ŝe wymagają cierpliwości – nie planuje się ich w perspektywie rocznej, ale co najmniej 5-10 letniej. Polscy inwestorzy coraz częściej korzystają z tej formy lokaty kapitału. Oprócz zakupu nieruchomości, które niesie ze sobą wysoką kapitałochłonność, mają do wyboru takŜe inwestycje semi-bezpośrednie oraz pośrednie. Obecnie coraz częściej wydzielają oni ze swoich aktywów nieruchomości do spółek celowych. Poprzez spółki celowe nabywają takŜe nowe nieruchomości. Rozwiązanie to zmniejsza ryzyko portfela do pojedynczej inwestycji w nieruchomość. Coraz popularniejsze staje się takŜe inwestowanie pośrednie w nieruchomości- wzorem rynków zagranicznych polscy inwestorzy uzyskali dostęp do funduszy inwestycyjnych lokujących aktywa w nieruchomości. Jako pierwsze moŜliwość taką zaoferowały ARKA BZ WBK Rynku Nieruchomości i Skarbiec Rynku Nieruchomości – oba uruchomione w 2004 roku. Jest to propozycja dla osób posiadających większe zasoby kapitału oraz oczekujących względnego bezpieczeństwa i dywersyfikacji dla swoich aktywów. 93 Jurek-Maciak M.,… op.cit.

104

Bibliografia

� Foryś I., Fundusze inwestycyjne na polskim rynku nieruchomości, Forum rynku nieruchomości, nr 11, listopad 2007.

� Henzel H., Inwestycje na rynku nieruchomości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2004

� Jurek-Maciak M., Bezpośrednie i pośrednie sposoby inwestowania na

rynku nieruchomości, Nieruchomości C.H. Beck, nr. 4, 2004

� Kucharska-Stasiak E., Inwestowanie w nieruchomości, Instytut

Nieruchomości walor, Łódź, 1999.

� Kucharska-Stasiak E., Nieruchomość a rynek, Wyd. PWN, Warszawa 2004

� Money Expert, Fundusze nieruchomości w Polsce, http://www.finanse.egospodarka.pl/24494,Fundusze-nieruchomosci-w-Polsce,1,48,1.html (stan na dzień: wrzesień 2007).

� NBP, Sytuacja na rynku kredytowym- wyniki ankiety do przewodniczących

komitetów kredytowych (III kwartał) ̧ www.nbp.pl/SystemFinansowy /kredytowy3_2008.pdf (stan na dzień: lipiec 2008).

� Ratajew P., Ulga budowlana, Nieruchomości C.H. Beck, nr 3, 1998r.

� Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 z późniejszymi zmianami)

� Ustawa z dnia 27 maja 2004 roku o funduszach inwestycyjnych, (Dz.U. 2004 nr 146 poz. 1546)

� Wielgo M., Przesadzone ceny mieszkań na rynkach wtórnych, Gazeta Wyborcza, piątek, 21 listopada 2008

� Wytwer A., Kredyty zabezpieczone hipoteką, www.nbportal.pl/pl/np/ porady/poradniki/kredyty-i-pozyczki/kredyty-zabezpieczone-hipoteka (stan na dzień: styczeń 2007).

105

Anna Pączkowska*

Stabilność finansów publicznych w perspektywie wejścia Polski do strefy euro

1. Wprowadzenie

Polityka fiskalna jest narzędziem za pomocą, którego państwo oddziałuje na gospodarkę. Jej elastyczność i efektywność wpływa na pozycję polskiej gospodarki w Europie ze względu na fakt, iŜ członkowstwo w strefie oznacza rezygnację z własnej polityki pienięŜnej.94

Polska z dniem wstąpienia do UE uzyskała status kraju członkowskiego Unii Gospodarczo-Walutowej. Nie posiada ona klauzuli opt-out, z której korzystają Wielka Brytania i Dania, zatem w sytuacji pozytywnej oceny przez unijne instytucje wypełnienia przez Polskę kryteriów konwergencji, kraj powinien wstąpić do unii walutowej. Traktat nie określa terminu wstąpienia Polski do strefy euro, gdyŜ leŜy on w gestii państwa.95

2. Kryteria konwergencji

Twórcy strefy euro sformułowali w traktacie z Maastricht pięć kryteriów konwergencji (zbieŜności), z których dwa dotyczą skuteczności polityki fiskalnej. Ich znaczenie zostało podkreślone w sformułowanym w 1997 roku. Pakcie stabilności i wzrostu. Na mocy tego paktu kraje UE, zarówno te, które juŜ wstąpiły do strefy euro, jak równieŜ te, które jeszcze tego nie uczyniły zobowiązane są do niskiej inflacji (nie moŜe być wyŜsza niŜ o 1,5 punktu * Studentka kierunków Finanse i Bankowość, Międzynarodowe stosunki Gospodarcze na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” 94 Dynus M., Polityka fiskalna, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierowania, Toruń, wyd. I, 2007 95 Oręziak L., Konkurencja podatkowa i harmonizacja podatków w ramach UE. Implikacje dla Polski, WyŜsza Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie, Warszawa 2007.

106

procentowego od średniej inflacji, wyznaczonej przez trzy kraje o jej najniŜszym poziomie), niskich stóp procentowych (oprocentowanie 10-letnich skarbowych papierów wartościowych nie moŜe być wyŜsze niŜ o 2 punkty procentowe w stosunku do średniej obliczanej na podstawie trzech krajów o ich najniŜszym poziomie), niskiego deficytu budŜetowego (nie moŜe przekraczać 3% PKB), niskiego długu publicznego (poniŜej 60% PKB), utrzymywania stabilnej waluty względem euro (minimum dwuletni staŜ w Europejskim Systemie Walutowym z pasmem wahań 2,25% od ustalonego kursu centralnego do euro), posiadania krajowego prawodawstwa zgodnego z Traktatem z Maastricht oraz Statutem ESBC i EBC a takŜe niezaleŜnego banku centralnego96.

3. Deficyt budŜetowy i dług publiczny

Deficyt budŜetowy i dług publiczny są problemami, które od wieków stanowią przedmiot teoretycznych polemik pomiędzy przedstawicielami róŜnych koncepcji funkcjonowania państwa.97 Deficyt budŜetowy powstaje w wyniku nadwyŜki wydatków państwa nad jego dochodami. Przyczynami jego powstania są nadmierne wydatki, związane z wysokimi transferami, rozbudowaną administracją, czy kosztami reform. Ponadto deficyty budŜetowe są generowane przez niskie dochody, które mogą być następstwem niskiej efektywności systemu podatkowego oraz klęski Ŝywiołowe, powodujące nadzwyczajne wydatki. Z kolei powstanie długu publicznego jest wynikiem deficytowych budŜetów władz publicznych98. Ustawa o finansach publicznych definiuje dług publiczny jako finansowe zobowiązanie władz publicznych z tytułu zaciągniętych poŜyczek99.

96 Tomkiewicz J., Finanse publiczne a wzrost gospodarczy, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2005. 97 Pawłowicz L., Wierzba R., Finanse publiczne wobec procesów globalizacji, Gdańska Akademia Bankowa, Warszawa 2003. 98 Podstawka M., Podstawy finansów publicznych, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2001. 99 Ustawa z 26 listopada 1998r. o finansach publicznych. Dz. U. 1998.

107

Tabela 1: Deficyt budŜetowy i dług publiczny w krajach UE (jako % PKB)

deficyt bud Ŝetowy

(jako % PKB) dług publiczny (jako % PKB)

2004 2005 2006 2007 2004 2005 2006 2007 UE 27 -2,9 -2,4 -1,4 -0,9 62,2 62,7 61,3 58,7

UE 15 -2,9 -2,5 -1,3 -0,6 69,6 70,2 68,5 66,3

Belgia -0,2 -2,6 0,3 -0,3 94,3 92,1 87,8 83,9

Bułgaria 1,6 1,9 3,0 0,1 37,9 29,2 22,7 18,2

Czechy -3,0 -3,6 -2,7 -1,0 30,4 29,8 29,6 28,9 Dania 2,0 5,2 5,1 4,9 43,8 36,4 30,5 26,2 Niemcy -3,8 -3,3 -1,5 -0,2 65,6 67,8 67,6 65,1

Estonia 1,7 1,5 2,9 2,7 5,0 4,5 4,3 3,5 Irlandia 1,4 1,7 3,0 0,2 29,4 27,3 24,7 24,8

Grecja -7,5 -5,1 -2,8 -3,5 98,6 98,8 95,9 94,8 Hiszpania -0,3 1,0 2,0 2,2 46,2 43,0 39,6 36,2

Francja -3,6 -2,9 -2,4 -2,7 64,9 66,4 63,6 63,9 Włochy -3,5 -4,3 -3,4 -1,6 104,0 106,0 107,0 104,1 Cypr -4,1 -2,4 -1,2 3,5 70,2 69,1 64,6 59,5

Łotwa -1,0 -0,4 -0,2 0,1 14,9 12,4 10,7 9,5 Litwa -1,5 -0,5 -0,4 -1,2 19,4 18,4 18,0 17,0 Luksemburg -1,2 -0,1 1,3 3,2 6,3 6,1 6,6 7,0 Węgry -6,4 -7,8 -9,3 -5,0 59,4 61,7 65,6 65,8

Malta -4,7 -2,8 -2,3 -1,8 72,1 69,9 63,8 62,2 Holandia -1,7 -0,3 0,6 0,3 52,4 51,8 47,4 45,7

Austria -4,4 -1,5 -1,5 -0,4 64,8 63,7 62,0 59,5 Polska -5,7 -4,3 -3,8 -2,0 45,7 47,1 47,7 44,9 Portugalia -3,4 -6,1 -3,9 -2,6 58,3 63,6 64,7 63,6

Rumunia -1,2 -1,2 -2,2 -2,6 18,8 15,8 12,4 12,9 Słowenia -2,2 -1,4 -1,2 0,5 27,2 27,0 26,7 23,4

Słowacja -2,3 -2,8 -3,5 -1,9 41,4 34,2 30,4 29,4 Finlandia 2,4 2,9 4,1 5,3 44,1 41,3 39,2 35,1

Szwecja 0,8 2,4 2,3 3,5 51,2 50,9 45,9 40,4 Wielka Brytania -3,4 -3,4 -2,7 -2,8 40,6 42,3 43,4 44,2

Źródło:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_10/2-2210 2008-EN-AP.PDF (stan na dzień: 01.12.2008)

Nacisk połoŜony na spełnienie kryteriów zbieŜności wynikał m.in. z wysokiego zadłuŜenia publicznego krajów Piętnastki, które w połowie lat 90. XX wieku stanowiło ponad 70% PKB. Wysiłki państw zmierzające w kierunku konsolidacji finansów publicznych sprawiły, iŜ przeciętny poziom zadłuŜenia z 71% PKB w 1997r. uległ obniŜeniu do 63% PKB na koniec 2006r.

108

Analizując saldo sektora finansów publicznych naleŜy uwzględnić równieŜ fazę cyklu koniunkturalnego, czego dowodem są Niemcy i Francja, które w ciągu ostatnich lat w wyniku niskiego wzrostu gospodarczego, mają problemy związane ze spełnianiem warunków fiskalnych z Maastricht. Ponadto w 2007r. problemy z utrzymaniem deficytu poniŜej 3% PKB miały: Dania, Grecja, Węgry, Finlandia, Szwecja. Słabą stroną salda sektora finansów publicznych jest moŜliwość manipulowania nim w trakcie roku fiskalnego (np. poprzez przenoszenie wydatków na następny rok), stąd teŜ bardziej miarodajnym wskaźnikiem jest dług publiczny. Ogromne zadłuŜenie w 2007 roku wystąpiło w Grecji i we Włoszech.100 NaleŜy zauwaŜyć, iŜ kraje te są członkami strefy euro i w sytuacji nieprzestrzegania kryteriów fiskalnych, podlegają wyłącznie sankcjom, zaś dla Polski oznacza to wydłuŜenie terminu wprowadzenia euro101.

Kraje, których deficyt budŜetowy przekroczy poziom 3% są zobligowane do przekazania Komisji Europejskiej depozytu wynoszącego 2% PKB

wraz z 1/10 róŜnicy między osiągniętym deficytem budŜetowym a wskaźnikiem deficytu 3%102.

Prowadzona przez kilka ostatnich lat ekspansywna polityka fiskalna w Polsce powoduje wzrost długu publicznego, bowiem koszty jego obsługi są w ujęciu nominalnym coraz wyŜsze. W 2007 roku osiągnęły one wartość około 28,1 mld zł, co stanowiło 2,4 % PKB103. Ponadto wzrost zadłuŜenia wywołuje wypychanie sektora prywatnego z gospodarki, co powoduje podwyŜszenie kosztu kapitału i ogranicza tym samym inwestycje, konsumpcję a w konsekwencji spowalnia wzrost gospodarczy104.

4. Struktura dochodów i wydatków budŜetu państwa

Dochody budŜetu państwa w Polsce są generowane głównie przez podatki, fundusze unijne, wpłaty z zysku NBP105. Zgodnie z projektem, dochody

100 Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006. 101 Dynus M., Polityka fiskalna, op. cit. 102 Pawłowicz L., Wierzba R., Finanse publiczne… op. cit. 103 Strategia zarządzania długiem publicznym, http://www.gazetapodatnika.pl/artykuly/ strategia_zarzadzania_dlugiem_publicznym-a_5645.htm (stan na dzień: 01.12.2008) 104 Dynus M., Polityka fiskalna… op. cit. 105 Krajewska A., Podatki. Unia Europejska. Polska. Kraje nadbałtyckie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2004.

109

budŜetu państwa w 2009 roku wyniosą 269,89 mld zł, czyli 19,5% PKB, zaś limit wydatków został ustalony na poziomie 288,09 mld zł, czyli o 5,3% więcej niŜ w roku bieŜącym. W 2009 r. nastąpi w Polsce zmniejszenie tempa wzrostu dochodów z tytułu podatków, co wpłynie korzystnie na sytuację podatników. Taka sytuacja jest spowodowana zmianą skali podatkowej podatku PIT dla osób fizycznych, w wyniku czego będą obowiązywać dwie stawki podatkowe – 18 % i 32 % – próg 85.528 zł i kwota zmniejszająca podatek w wysokości 556,02 zł. Dochody podatkowe w 2009 r. wyniosą ok. 252 mld zł, czyli o 9,4% więcej niŜ w 2008 r., a ich relacja do PKB wzrośnie do 18,2 %106.

Struktura wydatków publicznych w Polsce oraz ich wielkość ukazują obszary oraz zakres działalności państwa. Biorąc pod uwagę kryterium przeznaczenia wydatków publicznych naleŜy wyróŜnić wydatki związane z pełnieniem przez państwo tradycyjnych funkcji, wydatki na cele społeczne oraz wydatki na interwencję państwa w gospodarce107.

Sformułowane w 1892 r. przez Adolph’a Wagnera prawo stałego wzrostu wydatków publicznych nadal jest aktualne, lecz ów wzrost jest zróŜnicowany w poszczególnych krajach. Wśród przyczyn wzrostu wydatków publicznych naleŜy wymienić czynniki socjologiczne („wydaję, więc jestem”), historyczne (zmiany ustrojów, kształtowanie się mapy świata), polityczne (związane z rolą i funkcjami państwa) oraz ekonomiczne (wywołane postępem technicznym, który zwiększa koszty wyposaŜenia w nowe technologie). W celu ograniczenia wydatków tworzone są wspólnoty ponadnarodowe dla realizacji wspólnych celów w takich obszarach, jak gospodarka (UE) czy obronność (NATO)108.

5. Kiedy do strefy euro?

W Polsce jest wielu euroentuzjastów, którzy uwaŜają, Ŝe nasze państwo powinno moŜliwie najszybciej wejść do strefy euro, poniewaŜ w długim

106 Ustawa budŜetowa 2009: projekt przyjęty, http://www.finanse.egospodarka.pl/33869 ,Ustawa-budzetowa-2009-projekt-przyjety,1,48,1.html (stan na dzień: 02.12.2008) 107 Krajewska A., Podatki. Unia Europejska… op. cit. 108 Pawłowicz L., Wierzba R., Finanse publiczne… op. cit.

110

okresie ów fakt zwiększy konkurencyjność polskiej gospodarki. Wskazują oni na korzyści związane z szybkim przyjęciem wspólnej waluty:

• lepsze warunki rozwoju i kooperacji polskich przedsiębiorstw z partnerami z pozostałych krajów UE, a w szczególności ze strefy euro;

• prowadzenie transakcji w jednolitej walucie (eliminacja ryzyka kursowego oraz kosztów transakcyjnych);

• podobieństwo handlu w strefie euro i handlu krajowego, co ułatwiałoby udział w handlu wewnątrz UE małych i średnich przedsiębiorstw109.

Jednak załamanie kryzysowe polskiej gospodarki sprawia, Ŝe warto zastanowić się nad opinią profesora Hausera: „ Polska nie powinna wchodzić obecnie do mechanizmu ERM2, czyli „węŜa walutowego. Lata 2006-2008 były dobrym okresem ku temu ze względu na sprzyjającą koniunkturę gospodarczą. Obecnie, w sytuacji kryzysu finansowego na świecie, taka decyzja spowodowałaby atak spekulacyjny, konieczność interwencji NBP, a takŜe cięć budŜetowych. Ponadto Polska utraciłaby moŜliwość prowadzenia polityki pienięŜnej, a co za tym idzie zasilania gospodarki w dodatkowy pieniądz w sytuacjach kryzysowych. Usztywnienie polskiej złotówki oraz wejście do mechanizmu ERM2 powinno nastąpić, gdy zaczniemy wychodzić ze spowolnienia gospodarczego”110. Zgodnie z Paktem stabilizacji i wzrostu, członkowie strefy euro mają dodatkowe moŜliwości reagowania antykryzysowego poprzez regułę podwyŜszonego deficytu. Z takim apelem o „elastyczność” w stosowaniu kryteriów z Maastricht, tak by sprostać recesji

wystąpił prezydent Francji N. Sarkozy oraz kanclerz Niemiec A. Merkel111.

Wejście do „węŜa walutowego” powinno nastąpić w sytuacji równowaŜenia dochodów i wydatków budŜetu państwa oraz malejącej relacji długu publicznego do PKB, co ma miejsce w sytuacji wysokiego tempa wzrostu PKB. Dobra koniunktura gospodarcza pozwala na generowanie wyŜszych

109 Oręziak L., Konkurencja podatkowa i harmonizacja podatków… op. cit 110Sarkozy i Merkel za elastycznością w stosowaniu kryteriów z Maastricht, http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/97270,sarkozy_i_merkel_za_elastycznoscia_w_stosowaniu_kryteriow_z_maastricht.html (stan na dzień: 01.12.2008) 111Gronicki M., Hauser J., Spadamy czy schodzimy-to zaleŜy od nas, http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,69866,5980752,Spadamy_czy_schodzimy___to_zalezy_od_nas.html (stan na dzień: 28.11.2008)

111

dochodów budŜetu państwa oraz ograniczanie wydatków o charakterze socjalnym z uwagi na malejącą liczbę beneficjentów. Czas pobytu w ERM2 jest okresem na ustabilizowanie kursu złotego do euro w taki sposób, Ŝeby ustalić kurs wymiany, wykorzystywany do przeliczenia krajowych cen, płac, oszczędności, świadczeń112.

Deficyt budŜetu państwa, zgodnie z projektem ustawy budŜetowej na 2008 rok ma wynieść nie więcej niŜ 28,16 mld zł. Stanowi to nieznaczne zmniejszenie w stosunku do 2007 r., które ma jednak spowodować utrzymanie kotwicy budŜetowej poniŜej poziomu 30 mld zł.

Z kolei w ustawie budŜetowej na 2009 rok, deficyt budŜetu państwa został określony w wysokości 18,2 mld zł. Utrzymanie deficytu na zaplanowanym poziomie, zgodnym z załoŜeniami „Programu konwergencji. Aktualizacja 2007 r.” stanowi jeden z priorytetów gospodarczych państwa113. Podkreślić naleŜy, iŜ deficyt budŜetowy w Polsce w ostatnich latach spada i stopniowo dochodzimy do poziomu określonego w Traktacie z Maastricht. MoŜe się jednak okazać, Ŝe w najbliŜszych latach trudno będzie w Polsce utrzymać deficyt budŜetowy na poziomie 3% PKB. ZagroŜenie stanowią następujące czynniki:

• spowolnienie wzrostu gospodarczego i związany z tym wzrost wydatków o charakterze socjalnym;

• potrzeba wzrostu wydatków publicznych na cele interwencyjne114;

• planowane na 2009 r. obniŜenie podatków, powodujące zmniejszenie dochodów budŜetu państwa.

112 Tomkiewicz J., Finanse publiczne a wzrost gospodarczy… op. cit. 113 Ustawa budŜetowa 2009: projekt przyjęty, http://www.finanse.egospodarka.pl... op. cit. 114 NaleŜy zwrócić uwagę, iŜ rząd przygotował plan antykryzysowy, którego celem jest zasilenie polskiej gospodarki w latach 2009-2010 kwotą 91,3 mld zł. Środki te zostaną przeznaczone na kredyty dla firm (20 mld zł), utworzenie rezerwy na ochronę ludności przed inflacją, podwyŜszenie limitu gwarancji bankowych do 40 mld zł.

112

Bibliografia:

� Dynus M., Polityka fiskalna, TNOiK, Toruń 2007

� Krajewska A., Podatki. Unia Europejska. Polska. Kraje nadbałtyckie, PWE, Warszawa 2004

� Oręziak L., Konkurencja podatkowa i harmonizacja podatków w ramach UE. Implikacje dla Polski, WyŜsza Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie, Warszawa 2007

� Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006

� Pawłowicz L., Wierzba R., Finanse publiczne wobec procesów globalizacji, Gdańska Akademia Bankowa, Warszawa 2003

� Podstawka M ., Podstawy finansów publicznych, Wyd. SGGW, Warszawa 2001

� Tomkiewicz J., Finanse publiczne a wzrost gospodarczy, Wyd. WyŜszej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Koźmińskiego, Warszawa 2005

� Ustawa z 26 listopada 1998r. o finansach publicznych. Dz.U.1998, nr 155

� Euro area and EU27 government deficit, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/ pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_Y

EAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_10/2-22102008-

EN-AP.PDF (stan na dzień: 01.12.2008r.)

� Ustawa budŜetowa 2009, http://www.finanse.egospodarka.pl/33869, Ustawa-budzetowa-2009-projekt-przyjety,1,48,1.html (stan na dzień: 02.12.2008)

� Inwestor Gazety Prawnej, http://www.forsal.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

� Sarkozy i Merkel za elastycznością w stosowaniu kryteriów z Maastricht, http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/97270,sarkozy_i_merkel_za_elastycznoscia_w_stosowaniu_kryteriow_z_maastricht.html (stan na dzień: 1.12.2008)

� Strategia zarządzania długiem publicznym, http://www.gazetapodatnika.pl

/artykuly/strategia_zarzadzania_dlugiem_publicznym-a_5645.htm (stan na dzień: 01.12.2008)

� Gospodarka, www.gospodarka.gazeta.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

113

Karolina Pluta*, Jacek Sikorski**

Giełda Papierów Wartościowych jako źródło kapitału dla przedsiębiorstw

Celem kaŜdego przedsiębiorstwa jest osiąganie moŜliwie najszybszego rozwoju, tak aby w warunkach szybko zmieniającego się, konkurencyjnego globalnego rynku uzyskać najlepszą pozycję. Aby zrealizować te zamierzenia, przedsiębiorstwa podnoszą nakłady inwestycyjne, co wiąŜe się z poszukiwaniem prze nie finansowania zewnętrznego. Jednym z rozwiązań jest zdobycie kapitału poprzez giełdę papierów wartościowych.

Instytucja Giełdy Papierów Wartościowych w Polsce jest obecna juŜ od ponad 190 lat115, jednak obecna forma organizacyjno - prawna zaczerpnięta ze wzorców francuskich funkcjonuje od lat 90tych XX wieku116. Od tego czasu GPW stała się głównym ośrodkiem przepływu kapitałów, będąc jednocześnie wyznacznikiem efektywności i wydajności polskiego rynku.

Do najwaŜniejszych organów w strukturze organizacyjnej Giełdy Papierów Wartościowych naleŜą: Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Giełdy, które odpowiada za zmiany w Statucie i wybór członków do Rady Giełdy; Rada Giełdy nadzorująca jej funkcjonowanie oraz Zarząd Giełdy kierujący jej bieŜącą działalnością.

MoŜemy wyróŜnić dwa rynki, w obrębie których dokonuje się obrotu papierami wartościowymi, a mianowicie rynek podstawowy i równoległy. RóŜnią się one wielkością notowanych spółek, płynnością ich akcji, a takŜe koncentracją kapitału. Rynek podstawowy jest rynkiem oficjalnych notowań giełdowych117, które odbywają się przez pięć dni w tygodniu od poniedziałku

* Studentka kierunku Finanse i Rachunkowość Wydziału Ekonomiczno–Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” ** Student kierunku Finanse i Bankowość oraz Ekonomia Wydziału Ekonomiczno–Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” 115 Bień W., Rynek papierów wartościowych, Difin, Warszawa 2008 116 Kulpaka P., Giełdy w gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007. 117 Al.-Kaber M., Rynki finansowe i instytucje, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2006.

114

do piątku w godzinach 8:00 – 16:35 podczas sesji giełdowych118. Instrumenty finansowe notowane są w systemie notowań ciągłych lub jednolitych. System ciągłych notowań charakteryzuje się zmianą kursu na podstawie kolejnych zawieranych transakcji w trakcie trwania sesji giełdowej. Natomiast, notowania jednolite polegają na wyznaczeniu kursu na początku i na końcu sesji giełdowej na podstawie dokonywanych zleceń kupna i sprzedaŜy119. Wprowadzony na GPW w 2000 roku system WARSET umoŜliwia w pełni automatyczne zawieranie transakcji równocześnie oferując szeroki wachlarz moŜliwości w sposobie składania zleceń, a tym samym zróŜnicowanie strategii inwestycyjnych.

Do głównych instrumentów finansowych obecnych na polskim rynku naleŜą akcje, obligacje i instrumenty pochodne (derywaty). Akcje umoŜliwiają jej posiadaczowi bezwarunkowe uczestnictwo w kapitale spółki akcyjnej, partycypację w jej zyskach, a takŜe dostęp do majątku spółki w razie jej likwidacji. Obligacje są papierami dłuŜnymi, emitowanymi przez poŜyczkobiorcę na określony czas i na konkretnych warunkach120. Według Johna Hulla, derywaty to „walory, których cena uzaleŜniona jest od wartości aktywów pierwotnych”121. Do instrumentów pochodnych naleŜą kontrakty forward i futures, opcje, warranty i swapy.

Sprawne i efektywne funkcjonowanie rynków giełdowych nie byłoby moŜliwe bez Domów Maklerskich, których rola polega na pośredniczeniu w nabywaniu i zbywaniu notowanych papierów wartościowych za pomocą usług brokerskich.

Pozyskiwanie kapitału poprzez wprowadzenie spółki na Giełdę niesie ze sobą wiele korzyści, lecz wiąŜe się równieŜ z pewnymi obawami. Do najwaŜniejszych argumentów przemawiających za tym rozwiązaniem moŜna zaliczyć korzystne warunki pozyskiwania kapitału na rozwój przedsiębiorstwa, a takŜe wzrost prestiŜu i wiarygodności spółki, co ma duŜe

118 Jajuga K., Podstawy inwestowania na Giełdzie Papierów Wartościowych, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2006. 119 Becket M., Jak działa giełda, Wydawnictwo K.E. LIBER, Warszawa 2007. 120 Soroczyński S., Witek M., Instrumenty finansowe, Dom Wydawniczy ABC Grupa, Warszawa 1999. 121 Hull J., Kontrakty terminowe i opcje – wprowadzenie, WIG-PRESS, Warszawa 1999.

115

znaczenie przy współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi, równieŜ z branŜy finansowej122. Znalezienie się wśród grona elitarnych spółek giełdowych niewątpliwie wpływa na wzrost rozpoznawalności przedsiębiorstwa i jego produktów wśród coraz większej liczby spółek działających na polskim rynku. Daje to równieŜ moŜliwość obiektywnej oceny spółki dzięki szczegółowej analizie, której przeprowadzenie jest koniecznie przy wprowadzaniu spółki na Giełdę. Kolejnym pozytywnym aspektem pozyskiwania kapitału dzięki emisji publicznej jest zapewnienie płynności akcji, przez co zwiększa się prawdopodobieństwo zawarcia transakcji i atrakcyjność instrumentu finansowego w odczuciu inwestorów. Coraz częściej stosowanym rozwiązaniem jest motywowanie pracowników i managerów przy pomocy płynnego, notowanego na giełdzie instrumentu finansowego, jakim są akcje123. Ten sposób gratyfikacji jest następną zaletą obecności przedsiębiorstwa na giełdzie, która umoŜliwia jednocześnie wcześniejsze uporządkowanie działalności przedsiębiorstwa poprzez zajęcie się przed debiutem giełdowym wszelkimi problemami odsuwanymi dotąd w natłoku bieŜących spraw. Giełda zapewnia moŜliwość efektywnego zakupu przedsiębiorstw, nie mniej jednak istnieje równieŜ groźba zostania przejętym124.

Największą obawę potencjalnych emitentów wzbudzają koszty wejścia na giełdę, moŜna jednak je kalkulować i porównywać do prognozowanych efektów. CięŜarem dla emitentów moŜe okazać się konieczność ujawnienia informacji o spółce, do których wglądu mają moŜliwość potencjalni konkurenci. Wśród emitentów istnieje błędne przekonanie, Ŝe giełda jest tylko dla duŜych spółek, tymczasem w rzeczywistości jest wprost przeciwnie125. Giełda jest znakomitym sposobem na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw.

122 Sierant A., Jak zostać spółką giełdową, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 1999. 123 Wasilewicz M., Szanse i zagroŜenia związane z wejściem spółki do obrotu publicznego, Rynek Finansowy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002. 124 Duszek B., Jak pozyskać kapitał z giełdy, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2007. 125 Duszek B., Jak pozyskać..., op. cit.

116

Aby móc rozpocząć emisje akcji naleŜy podjąć pewne kroki w celu spełnienia określonych warunków. Jedynie podmiot będący spółką akcyjną moŜe być notowany na Giełdzie. W związku z tym, gdy jest inaczej właściciele firmy muszą ją przekształcić. Następnie, Walne Zgromadzenie powinno podjąć uchwałę o ofercie publicznej akcji, ich dematerializacji oraz ubieganiu się o dopuszczenie akcji do obrotu. Zazwyczaj istnieje takŜe konieczność sporządzenia odpowiedniego dokumentu informacyjnego (prospektu emisyjnego lub memoriału informacyjnego). Wymaga to współpracy z takimi podmiotami jak biegły rewident i biuro maklerskie. Prospekt emisyjny naleŜy złoŜyć do Komisji Nadzoru Finansowego (KNF), która podejmuje decyzje w kwestii jego zatwierdzenia. Kolejnym krokiem jest zawarcie umowy z Krajowym Depozytem, której przedmiotem jest rejestracja papierów wartościowych126. To umoŜliwia przeprowadzenie oferty publicznej, po zakończeniu której spółka składa wniosek o dopuszczenie do obrotu giełdowego akcji na rynek podstawowy lub równoległy127. Po podjęciu powyŜszych kroków spółka znajduje się na dobrej drodze do powiększenia swojego kapitału i pozycji konkurencyjnej na rynku.

Wykres 1. Liczba debiutów na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w latach 2002-2008

* dane na koniec listopada 2008 źródło: Opracowanie własne na podstawie www.gpw.pl (stan na 30.11.2008)

126 Duszek B., Jak pozyskać..., op. cit. 127 Sierant A., Jak zostać spółką ..., op.cit.

117

Na podstawie wykresu zamieszczonego powyŜej moŜna zauwaŜyć tendencję wzrostową w zakresie ilości spółek debiutujących na warszawskim parkiecie. Zdecydowane oŜywienie w tym zakresie jest zauwaŜalne w roku 2004, czyli akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej oraz w roku 2007, który zakończył się z rekordowym wynikiem 81 debiutów. Wynik ten był spowodowany ogólną koniunkturą na globalnym rynku oraz szczególnym zainteresowaniem inwestorów rynkami wschodzącymi tzw. emerging

markets, do których naleŜy takŜe Polska. W roku 2008 tendencja ta wydaje się wyhamowywać ze względu na tzw. kryzys finansowy i osłabienie się gospodarki światowej, a przez to zwiększającą się awersję do ryzyka i ucieczkę inwestorów od ryzykownych akcji. Zmniejszony popyt na akcje sprawia, Ŝe emisja publiczna staje się mniej opłacalna i wielu przedsiębiorców woli poczekać do momentu ustabilizowania się sytuacji na rynku. MoŜna, więc przewidywać, Ŝe ta tendencja utrzyma się przez pewien okres, niemniej jednak giełda papierów wartościowych pozostaje nadal atrakcyjną opcją pozyskiwania kapitału.

Giełda Papierów Wartościowych w Polsce jest stosunkowo młodą instytucją w porównaniu do giełd w krajach rozwiniętych. Jednak, daje podobne moŜliwości pozyskiwania kapitału. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest dynamicznie rozwijająca się instytucją, mająca aspiracje do stania się głównym ośrodkiem rynku kapitałowego w Europie Środkowo Wschodniej. Debiutem na warszawskim parkiecie zainteresowanych jest coraz więcej zagranicznych firm, które w ten sposób dostrzegają okazję do pozyskania kapitału. Polskie przedsiębiorstwa równieŜ korzystają z tej opcji, jest to, bowiem kusząca propozycja pozyskania kapitału dla spółek dąŜących do pełnego wykorzystania swojego potencjału.

Bibliografia

� Al.-Kaber M., Rynki finansowe i instytucje, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2006.

� Becket M., Jak działa giełda, Wydawnictwo K.E. LIBER, Warszawa 2007.

� Bień W., Rynek papierów wartościowych, Difin, Warszawa 2008

118

� Duszek B., Jak pozyskać kapitał z giełdy, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2007.

� Hull J., Kontrakty terminowe i opcje – wprowadzenie, WIG-PRESS, Warszawa 1999.

� Jajuga K. Podstawy inwestowania na Giełdzie Papierów Wartościowych, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2006.

� Kulpaka P., Giełdy w gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.

� Sierant A., Jak zostać spółką giełdową, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 1999.

� Soroczyński S., Witek M., Instrumenty finansowe, Dom Wydawniczy ABC Grupa, Warszawa 1999.

� Wasilewicz M., Szanse i zagroŜenia związane z wejściem spółki do obrotu publicznego, Rynek Finansowy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002.

� Bankier.pl - Polski Portal Finansowy, http://www.bankier.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

� Dom Maklerski BOŚ - serwis giełdowy, http://www.bossa.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

� Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, http://www.gpw.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

� Portal Finansowy IPO.pl, http://www.ipo.pl (stan na dzień: 30.11.2008)

119

Milan Popović*

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy – projekt implementacji tzw. trzeciej Dyrektywy

Unii Europejskiej

1. Wstęp

MoŜna uznać, Ŝe kaŜda instytucja finansowa, która ma kontakt z klientami, partnerami, usługodawcami oraz sprzedawcami jest naraŜona na naduŜycia i oszustwa. Na całym świecie straty instytucji finansowych wynikające z nieuczciwości ich klientów oraz partnerów szacowane są rocznie w milionach dolarów128. Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności Banki i inne instytucje finansowe szczególnie naraŜone są na wyłudzenia (wyłudzenia kredytów z uŜyciem fałszywych lub skradzionych dokumentów toŜsamości, fałszowanie zdolności kredytowej, realizacja transakcji z uŜyciem kradzionych kart kredytowych, oszustwa ubezpieczeniowe, wyłudzenia prowizji przez nieuczciwych partnerów)129.

2. Pranie „brudnych” pieni ędzy

W polskiej doktrynie prawnej pojęcie „pranie pieniędzy” jest określane, jako „ogół czynności, mających na celu ukrycie prawdziwego źródła pochodzenia nielegalnych dochodów uzyskanych z przestępczej działalności i nadania im znamion legalnego pochodzenia”130.

* Student kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech” 128 W Stanach Zjednoczonych szacuje się, Ŝe straty banków spowodowane fałszowaniem kart bankowych wynoszą miliard dolarów rocznie, źródło: Dygas M., Bank pod parasolem, Gazeta Bankowa, numer 24 (1024), 16.06.2008 129 Comarch Fraud Detection, http://www.comarch.pl/pl/industries/finance/products/fraud-detection (stan na dzień: 29.11.2008) 130 Mroczek J., Kaszubski R. W., Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w sektorze finansowym, Glosa - Prawo Gospodarcze w Orzeczeniach i Komentarzach - Numer 12/2001, Wolters Kluwer Polska - OFICYNA, Warszawa, 2001

120

Pranie pieniędzy (a nie pranie „brudnych” pieniędzy, poniewaŜ pieniędzy, które nie są „brudne”, nie pierze się) jest przestępstwem, które przeciętny odbiorca codziennych magazynów informacyjnych kojarzy ze zorganizowaną przestępczością i olbrzymimi środkami finansowymi, jakimi przestępcy dysponują131. Cel i mechanizm tego procederu wymykają się jednak schematycznemu rozumowaniu owego przeciętnego odbiorcy, gdyŜ proces prania pieniędzy oparty jest na paradoksie. Pranie pieniędzy jest przestępstwem, o którym moŜna powiedzieć, Ŝe odbiera państwu korzyści w zamierzony bądź niezamierzony sposób. Przestępcy zaangaŜowani w pranie pieniędzy tworzą miejsca pracy, prowadząc legalną, zarejestrowaną działalność gospodarczą, mającą na celu umoŜliwienie maskowania uzyskanych nielegalnie funduszy.

Zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł, Ministerstwo Finansów sugeruje, Ŝe wszystkie instytucje finansowe oraz firmy świadczące usługi księgowe powinny rejestrować transakcje o wartości przekraczającej 15 tysięcy euro i informować o nich Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF).

Głównym zadaniem Generalnego Inspektora jest gromadzenie informacji o transakcjach, które mogą zostać uŜyte w celu prania pieniędzy. Ponadto GIIF zajmuje się potwierdzaniem takich danych, oraz przechwytywaniem nietypowych transakcji, które wymagają dokładniejszych analiz, kontroli oraz obserwacji. Jeśli takie podejrzenie potwierdzi się, czyli zostanie dokonane przestępstwo prania pieniędzy, Generalny Inspektor Informacji Finansowej ma obowiązek przekazać odpowiednio zabezpieczoną dokumentację do organów ścigania, które są zobowiązane podjąć dalsze działania wobec przestępcy132.

NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe według obowiązującego prawa na przykład firmy księgowe bądź instytucje kredytowe nie muszą informować GIIF o transakcjach o wartości powyŜej 15 tysięcy euro.

131 Ibidem 132 Sawicki K., Rola banków i nadzoru bankowego w przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, Prokurator, Numer 2 (26) 2006

121

Pod koniec sierpnia 2008 Ministerstwo Finansów opublikowało na stronie internetowej projekt zmiany ustawy o praniu brudnych pieniędzy oraz o przeciwdziałaniu finansowania terroryzmu133 Obecnie zmieniony projekt134 jest rozpatrywany przez Europejski Komitet Rady Ministrów. Gdy następnie zostanie zaakceptowany przez Komitet Stały Rady ministrów, skierowany będzie do Sejmu RP. Zgodnie z planami resortu finansów poszerzony zostanie krąg tzw. instytucji obowiązanych, czyli podlegających przepisom ustawy. Zmienione przepisy obejmą m. in. wszystkie instytucje finansowe i kredytowe, oraz prowadzące działalność związaną z przekazywaniem pieniędzy, a takŜe podmioty uprawnione do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych.135

3. Cel nowelizacji ustawy

Głównym celem nowelizacji ustawy jest implementacja tzw. „trzeciej Dyrektywy” Unii Europejskiej136 z roku 2005 w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Warto podkreślić, iŜ termin implementacji „Dyrektywy” minął w grudniu 2007, w związku z tym prace nad nowelizacją ustawy powinny być jak najszybciej ukończone.

4. NajwaŜniejsze zmiany

Jako najwaŜniejsze zmiany ustawy moŜna uznać:

� Poszerzenie katalogu podmiotów obowiązanych, gdyŜ zostały nią objęte instytucje finansowe zarówno te, które mają siedzibę na terytorium

133 Projekt z dnia 27 sierpnia 2008 roku o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie niektórych innych ustaw 134 Projekt z dnia 4 listopada 2008 roku o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie niektórych innych ustaw 135 Mroczek J., Kaszubski R. W.,… op. cit. 136 Dyrektywa 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 roku w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu

122

Polski, jak i oddziały zagraniczne oraz instytucje prowadzące działalność w zakresie transferów pienięŜnych.

� Zostanie wprowadzony obowiązek identyfikacji podmiotów, które odnoszą korzyści rzeczywiste, czyli osoby fizyczne, które posiadają ponad 25% udziałów lub akcji osoby prawnej, która dokonuje transakcji oraz identyfikacji osób, zajmujących „eksponowane stanowiska polityczne”, przy czym warto zwrócić uwagę na to, Ŝe chodzi przede wszystkim o zagraniczne osoby fizyczne.

� UŜyta zostanie definicja tzw. „fikcyjnego banku”, gdyŜ transakcje z takim podmiotem będą zakazane.

� Będzie określony katalog środków bezpieczeństwa finansowego (due diligence measures), które miałyby być stosowane wobec klientów instytucji finansowych, takie jak obowiązek identyfikacji kaŜdego klienta oraz nowy obowiązek weryfikacji jego toŜsamości.

� Dodatkowo wyszczególniono warunki, od których zaleŜy zastosowanie łagodniejszych lub uściślonych procedur bezpieczeństwa finansowego.

5. Czas na dostosowanie procedur

Od wejścia nowelizacji ustawy w Ŝycie, pomioty będą miały pół roku na dostosowanie swoich wewnętrznych procedur do nowych wymagań. Ustawa powinna wejść w Ŝycie 14 dni od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

6. Podsumowanie

Biorąc pod uwagę charakter swojej działalności, banki nadal zostają naraŜone na straty, spowodowane działalnością przestępczą. Nawet najlepsze zabezpieczenia przed transakcjami podejrzanymi nie są w stanie wyeliminować moŜliwość wykorzystania ich działalności do celów niezgodnych z prawem, zatem niezbędna jest kontynuacja współpracy systemów bankowych z organami ścigania.

Aby zminimalizować istniejące zagroŜenia, nadzór bankowy w ramach swych kompetencji kontynuuje wysiłki ukierunkowane na systemowe zapewnienie bezpieczeństwa transakcji, dokonywanych za pośrednictwem banków. Przy tym nowe moŜliwości techniczne, coraz nowocześniejsza

123

informatyzacja obrotu finansowego, poza poprawą jakości usług bankowych i efektywności systemu bankowego, stwarzają znacznie większe zagroŜenie dla banków przed wykorzystaniem ich do bezprawnej działalności. Sytuacja ta moŜe prowadzić do destabilizacji finansowej banków, utraty ich reputacji i w konsekwencji zachwiania równowagi całego systemu finansowego. Rozwój nowych technologii przyczyniających się do braku fizycznego kontaktu z klientem moŜe powodować faktyczną anonimowość uŜytkowników usług bankowych. Sytuacja ta moŜe spowodować, Ŝe kluczowym problemem stanie się poszukiwanie coraz doskonalszych sposobów identyfikacji klientów, które zapewnią ich kompletną i dokładną identyfikację, w celu przechwycenia oraz uniemoŜliwienia prania pieniędzy. Banki oferujące produkty za pośrednictwem Internetu obowiązane są w swoich wewnętrznych programach określić konieczność dokonywania, w kaŜdym przypadku, szeregu procedur identyfikujących, ale w praktyce wykazuje się, Ŝe występują przypadki wykorzystywania, na przykład rachunków otwieranych elektronicznie, do celów przestępczych137. Potrzeba ogólnoświatowych starań na rzecz powstrzymania terroryzmu powodować będzie, iŜ wzrośnie ranga prowadzonych działań antyterrorystycznych. Realizacja tych zadań wymaga dalszych przedsięwzięć organizacyjnych ze strony GIIF oraz skutecznej współpracy z sektorem finansowym. Konieczne jest zatem stworzenie sieci szybkiego powiadamiania o osobach mogących mieć związek z finansowaniem terroryzmu oraz rozszerzenie zakresu szkoleń o zagadnienia związane z tą problematyką. Efektywna ochrona systemu bankowego przed przestępstwem prania pieniędzy wymaga zatem ścisłego współdziałania systemu bankowego oraz współpracy nadzoru bankowego z Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej.

Bibliografia

� Dygas M., Bank pod parasolem, Gazeta Bankowa, numer 24 (1024), 2008

� MF: więcej instytucji powinno przeciwdziałać praniu pieniędzy – Podatki i Rachunkowość – Gazeta Prawna, http://podatki.gazetaprawna.pl/artykuly

137 Sawicki K., … op. cit.

124

/31953,mf_wiecej_instytucji_powinno_przeciwdzialac_praniu_pieniedzy.html (stan na dzień: 29.11.2008)

� Mroczek J., Kaszubski R. W., Przeciwdziałanie praniu pieniędzy

w sektorze finansowym, Glosa - Prawo Gospodarcze w Orzeczeniach i Komentarzach - Numer 12/2001, Wolters Kluwer Polska - OFICYNA, Warszawa, 2001

� Pranie brudnych pieniędzy - Encyklopedia Zarządzania, http://mfiles.pl/pl/index.php?title=Pranie_brudnych_pieni%C4%99dzy (stan na dzień: 29.11.2008)

� Ministerstwo Finansów RP: Projekt z dnia 27 sierpnia 2008 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie niektórych innych ustaw

� Ministerstwo Finansów RP: Projekt z dnia 4 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie niektórych innych ustaw

� Ministerstwo Finansów RP: Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy z dnia 16 listopada 2000r. o przeciwdziałaniu wprowadzania do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie innych ustaw

� Sawicki K., Rola banków i nadzoru bankowego w przeciwdziałaniu

praniu pieniędzy, Prokurator, Numer 2 (26) 2006

� Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu

125

Jacek Sikorski*

Fundusze hedgingowe jako nowoczesna forma inwestowania

Inwestorzy od pokoleń poszukują sposobów ulokowania swoich środków pienięŜnych w taki sposób aby przyniosły one najwyŜszy moŜliwy zwrot przy określonym poziomie ryzyka. Rozwój róŜnego rodzaju instrumentów inwestycyjnych na przestrzeni dziejów, daje miriady moŜliwości spełnienia tego celu, równieŜ w okresach gorszej koniunktury gospodarczej i bessy na rynkach kapitałowych.

Jednym z instrumentów, który juŜ funkcjonuje na rynku kapitałowym, lecz do Polski zawitał stosunkowo niedawno jest fundusz hedgingowy. Istnieje wiele definicji tego typu funduszy będących specyficznym rodzajem funduszy inwestycyjnych. Według Roberta A. Jeagera fundusz hedgingowy jest aktywnie zarządzanym funduszem inwestycyjny, którego działanie jest nastawione na osiągnięcie atrakcyjnych stóp zwrotu i który w tym celu stosują wszelkie moŜliwe strategie oraz wszelkie dostępne instrumenty138. Terry Betty pisze o funduszach hedgingowych jako o funduszach inwestycyjnych, które lokują swoje środki w szereg róŜnych finansowych aktywów, zaznaczając jednocześnie, iŜ określenie to obejmuje swoim zasięgiem wiele rodzajów funduszy o róŜnych celach inwestycyjnych oraz stosujących odmienne strategie139. Fundusze hedgingowe są równieŜ określane mianem „lewarowanych funduszy inwestycyjnych”, „instytucji o wysokiej dźwigni” lub „złoŜone inwestycje alternatywne140.

* Student kierunków Finanse i Bankowość oraz Ekonomia na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” 138 Jeager R. A., All About Hedge Funds, The Easy Way to Get Started, London, 2002. 139 Betty T., Hedge Funds May Have Bought a Little Peace of Mind, Sunday Times, nr 8, 2000 140 Funduse hedgingowe: rozwój i implikacje prawne, Biuletyn Miesięczny Europejskiego Banku Centralnego, nr 1, 2006

126

Fndusze hedgingowe są często porównywane do funduszy inwestycyjnych i nie bez przyczyny, jednak są pewne cechy, które odróŜniają fundusze hedgingowe od tradycyjnych141:

• występowanie, oprócz tradycyjnej prowizji za zarządzanie, prowizji pobieranej od uzyskanego wyniku; jej wysokość ustalana jest indywidualnie przez kaŜdy fundusz; naliczana jest z chwilą, gdy fundusz osiąga faktyczne zyski na rachunku klienta;

• czynny udział menedŜerów funduszu polegający na tym, iŜ wielu zarządzających utrzymuje własne aktywa w zarządzanych przez siebie funduszach; ma to zwiększyć pewność inwestycji;

• brak benchmarków jako punktów odniesienia dla uzyskiwanych wyników; punktem odniesienia w przypadku funduszy hedge jest zero, znaczenie ma zaś przede wszystkim obiektywny zysk, bez porównania do sztucznie stworzonych punktów odniesienia;

• wysokie minimalne wymagania kapitałowe stawiane inwestorom; często minimalny wkład pojedynczego inwestora w fundusz kształtuje się w granicach 100 000 USD lub nawet na wyŜszym poziomie;

• restrykcyjne zasady dotyczące przejrzystości działania, polegające na nieujawnianiu informacji dotyczących polityki inwestycyjnej funduszu.

Historia hedgingowych funduszy inwestycyjnych rozpoczęła się w 1949 roku w Stanach Zjednoczonych, gdy Alfred Winslow Jones załoŜył pierwszy tego typu fundusz. Jones, jako pionier w swojej strategii zastosował dwie techniki: dźwignię oraz krótką sprzedaŜ, postrzegane jako spekalucyjne, niemniej jednak zabezpieczjące wartość portfela inwestycyjnego przed znacznym usczerbkiem w przypadku spadków na rynku. Jones był zdania, iŜ fundamentalnym elementem zapewniającym dobre wyniki inwestycyjne jest dobór odpowiednich spółek. Stworzył portfel składający się z akcji, które w długim horyzoncie czasowym mogły przynieść ponadprzecietny potencjalny zysk jednocześnie dokonując krótkiej sprzedaŜy akcji, co do których spodziewał się spadku wartości. Aby zwiększyć mozliwe zyski, budując portfel korzystał z dźwigni finansowej. Stworzony w ten sposób portfel inwestycyjny przynosił zyski zarówno na rynku byka jak i niedźwiedzia.

141 Zalewski G., Fundusze hedgingowe - nowy rodzaj inwestycji, Rynek Terminowy, nr 1, 2004

127

Sukces odniesiony przez pomysłodawcę tego rozwiazania znalazł wielu swoich naśladowców.

Fundusze hedgingowe początkowo były przeznaczone dla wąskiego grona nabywców, ze względu na wysoka minimalna kwotę, jaką trzeba było wnieść do funduszu, aby stać się jego udziałowcem. Obecnie sytuacja ta się zmienia i fundusze typu hedge są dostępne dla szerszej rzeszy potencjalnych inwestorów, przyczyniając się do wzrostu popularności tego instrumentu.

Fundusze te posiadają zarówno wiele zalet jak i wad. Inwestowanie w nie wiąŜe się nadal z koniecznością dość duŜego zaangaŜowanie finansowego, a ponadto trzeba się liczyć z tym, Ŝe swoboda wyjścia z inwestycji jest ograniczona i minimalny okres tego typu inwestycji wynosi w przybliŜeniu 12 miesięcy. Kolejnym elementem, który przyczynia się do mniejszej pewności związanej z takimi inwestycjami jest zmniejszona przejrzystość. Fundusze hedge, nie podlegając regulacjom obowiązującym tradycyjne fundusze inwestycyjne, nie są zobowiązane do publicznego ujawniania informacji dotyczących wielkości zgromadzonych aktywów, dokładnych sposobów ich alokacji ani wyników inwestycyjnych. Choć trzeba przyznać, Ŝe zdobycie tych informacji nie jest niemoŜliwe i dla osób zaangaŜowanych w te fundusze informacje takie są udzielane142.

Obecnie na rynku dostępnych jest wiele funduszy typu hedge, oferujących róŜnorodne strategie inwestycyjne. Pozwala to inwestorom na dobór rozwiązania najbardziej optymalnego pod względem poziomu ryzyka. Raport firmy Van Hedge zatytułowany “Hedge Fund Demand and Capacity

2005-2015” wyróŜnia między innymi strategie hedgingowe takie jak market neutral, event driven, market timing, emerging markets, macro oraz multi strategy143.

Market neutral jest strategią polegająca na zajmowaniu przeciwstawnych pozycji na podobnych instrumentach finansowych. Pozwala to na

142 Sikorki J., Kujawski K., Fundusze inwestycyjne – moda czy konieczność. Nowe trendy w inwestowaniu”, Europa MłodzieŜy, MłodzieŜ Europie, Wyd. TIAL, Łódź 2007. 143 Van Hedge Fund Advisors International, Hedge Fund Demand and Capacity 2005-2015. Is Worldwide Hedge Fund Demand Outstripping Capacity, August 2005.

128

zmniejszenie ryzyka do minimum Strategia ta jest równieŜ związana z koniecznością szybkiej reakcji na rynku.

Event driven – wyszukiwanie i korzystanie z nadarzających się okazji inwestycyjnych na rynku, czyli np. papierów wartościowych spółek, których cena moŜe się diametralnie zmienić w krótkim czasie. Zazwyczaj wiąŜe się to z inwestycją w niedoszacowane walory, których wspomniane niedoszacowanie wiąŜe się z problemami, przez jakie przechodziła spółka a które będzie moŜna sprzedać po znacznie wyŜszej cenie, gdy dobiegnie do końca proces restrukturyzacji lub, gdy polepszy się sytuacja spółki. Częścią tej strategii jest równieŜ kupno papierów wartościowych, które potencjalnie bardzo szybko zyskają na wartości w wyniku na przykład przejęcia spółki.

Market timing jest strategią szybkiej zmiany struktury aktywów na podstawie prognoz krótkoterminowych dotyczących rynku w taki sposób, aby nie ponieść straty lub osiągnąć najwyŜszy moŜliwy zysk

Strategia Emerging markets dotyczy rynków wschodzących, czyli krajów rozwijających się, które mają bardzo duŜy potencjał. Ostatnimi czasy najbardziej popularnymi rynkami tego typu są rynek azjatycki, Europy Środkowej w tym Polski oraz Ameryki Łacińskiej. Inwestycje na tych rynkach okazały się bardzo zyskowne.

Macro, czyli strategie makro: dokonywane są dokładne analizy rynkowe, analizy sytuacji gospodarczej oraz tworzone są prognozy dalszego kształtowania się obecnych trendów. Na ich podstawie oraz wskaźników ekonomicznych obejmujących inflację, stopy procentowe itp. opierane są decyzje inwestycyjne. W strategii tej brak jest koncentracji na poszczególnych papierach wartościowych, lecz badane są generalne trendy występujące w danych sektorach gospodarki, np. w branŜy nieruchomości bądź energetycznej.

Strategia Multi strategy zakłada, Ŝe osoba zarządzająca funduszem koncentruje się na kilku strategiach inwestycyjnych jednocześnie, a mianowicie w ramach jednego portfela równolegle stosuje kilka z nich. Dzięki temu ryzyko zostaje rozproszone.

129

Fundusze hedgingowe przyciągają coraz większą liczbę inwestorów zainteresowanych wysokimi zyskami oraz dywersyfikacją portfela inwestycyjnego. Szacuje się, Ŝe w 2008 roku wartość aktywów wszystkich funduszy moŜe oscylować wokół 1,8 biliona USD. Coraz częściej klientami funduszy hedgingowych są inwestorzy instytucjonalni, m. in. amerykańskie i brytyjskie fundusze emerytalne, które traktują fundusze jako swoistą alternatywę inwestycyjną w warunkach niskich stóp procentowych i niskich stóp zwrotu osiąganych na rynkach finansowych144.

Wykres 1. Aktywa Funduszy Hedgingowych na Świecie (w miliardach USD)

Źródło: Hennessee Group LLC http://www.hennesseegroup.com (stan na dzień: 28.11.2008)

Na przestrzeni lat zauwaŜalny jest wyraźny wzrost aktywów w funduszach hedgingowych Wzrost popularności funduszy hedge miał wpływ nie tylko na przyrost aktywów. Zmianie uległ charakter podmiotów kierujących środki w stronę funduszy podwyŜszonego ryzyka. Na inwestycje coraz częściej decydowały się duŜe instytucje takie jak fundusze emerytalne, fundacje i przedsiębiorstwa.

144 Inwestycje.pl, http://www.inwestycje.pl/fundusze_hedgingowe/co_to_sa_fundusze_hedg ingowe_;41749;0.html (stan na dzień: 28.11.2008)

130

W Polsce działalność rozpoczęli fundusz hedgingowy zarządzany przez Commercial Union Investment Management oraz drugi, prowadzony przez Superfund TFI. Fundusz Superfund ofertę swą kieruje do zamoŜnych inwestorów, gotowych ulokować co najmniej 40 000 euro w jedną z trzech strategii inwestycyjnych proponowanych przez fundusze luksemburskie. Jednostki uczestnictwa w funduszu są ogólnie dostępne. Na rynku polskim licencję Komisji Papierów Wartościowych i Giełd otrzymały równieŜ dwa fundusze zamknięte, niezaleŜne od duŜych grup finansowych, które przewidują w swych strategiach minimum inwestycje w instrumenty pochodne, są to TFI Opera oraz TFI Investors.145 Wymienione fundusze łącznie zgromadziły 600 milionów złotych, co stanowi w przybliŜeniu 0,6% środków ulokowanych we wszystkich TFI. Prawdopodobnie jeszcze długi czas będą osiągać niŜsze stopy zwrotu od funduszy akcyjnych. Niemniej jednak podczas słabszej koniunktury na giełdzie dają moŜliwość zmniejszenia poziomu strat a nawet osiągania zysków146.

Fundusze hedgingowe, jako alternatywna forma inwestowania jest kuszącą propozycją dla inwestorów. Pozwala w czasie koniunktury giełdowej osiągać ponadprzeciętne wyniki, a w okresach kryzysu ograniczać straty bądź teŜ równieŜ osiągać zyski. Jest to jedna z bardziej ryzykownych form inwestowania ze względu na poziom ryzyka instrumentów stosowanych w strategiach funduszy inwestycyjnych, jednakŜe popularność tego typu funduszy rośnie i prawdopodobnie nadal będzie się zwiększała, w związku z coraz większą dostępnością dla szerokiego grona inwestorów, oraz potencjalnymi korzyściami wynikającymi z tej formy lokowania środków finansowych.

145 Alicja Brodzka, Fundusze hedgingowe – alternatywne moŜliwości inwestowania, www.aii.pl/resources/Attachment/2006/03_14/file215.pdf (stan na dzień: 28.11.2008) 146 Inwestycje.pl,… op. cit.

131

Bibliografia

� Antkiewicz S. Fundusze hedgingowe jako innowacyjne

fundusze inwestycyjne dla zamoŜnych osób fizycznych http://www.studiagdanskie.gwsh.gda.pl/pdfy/studia4-9.pdf (stan na dzień: 28.11.2008)

� Bankier.pl - Polski Portal Finansowy, http://www.bankier.pl/ (stan na dzień: 28.11.2008)

� Betty T., Hedge Funds May Have Bought a Little Peace of Mind, Sunday Times, nr 8, 2000

� Brodzka Alicja,”Fundusze hedgingowe – alternatywne moŜliwości inwestowania”, www.aii.pl/resources/Attachment/2006/03_14/file215.pdf (stan na dzień: 28.11.2008)

� Dębski Wiesław, „Rynek finansowy i jego mechanizmy”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002.

� Dom Maklerski BOŚ - bossa.pl - serwis giełdowy, http://bossa.pl/ (stan na dzień: 28.11.2008)

� Gazeta.pl - portal internetowy, http://www.gazeta.pl/ (stan na dzień: 28.11.2008)

� Inwestycje alternatywne, http://www.aii.pl/ (stan na dzień: 28.11.2008)

� Inwestycje.pl, http://www.inwestycje.pl (stan na dzień: 28.11.2008)

� Izba Zarządzających Funduszami i Aktywami, http://www.izfa.pl/ (stan na dzień: 28.11.2008)

� Jeager R. A., “All About Hedge Funds, The Easy Way to Get Started”, London 2002.

� Kadarauch David, „Jak inwestują fundusze hedgingowe”, Gazeta Giełdy Parkiet, 7 grudzień 2005

� Money.pl - Portal Finansowy nr 1, http://www.money.pl/ (stan na dzień: 28.11.2008)

� Sikorki J., Kujawski K., Fundusze inwestycyjne – moda czy konieczność. Nowe trendy w inwestowaniu”, Europa MłodzieŜy, MłodzieŜ Europie, Łódź 2007.

132

� Zalewski G., Fundusze hedgingowe – nowy rodzaj inwestycji Rynek Terminowy, nr 1, 2004

� Fundusze hedgingowe: rozwój i implikacje prawne, „Biuletyn Miesięczny Europejskiego Banku Centralnego” nr 1, 2006

� Van Hedge Fund Advisors International, Hedge Fund Demand and Capacity 2005-2015. Is Worldwide Hedge Fund Demand Outstripping Capacity?, August 2005

133

Joanna Sobczak*

Wpływ kryzysu światowego na polski rynek kredytów hipotecznych

1. Wprowadzenie

Kredyty hipoteczne pomimo postępującego kryzysu na rynkach finansowych cieszą się sporym zainteresowaniem wśród Polaków. Jednak ich pozyskanie nie jest juŜ tak łatwe jak to było jeszcze w roku 2007. W ostatnim czasie banki reagując na postępujący kryzys zaostrzyły procedury przyznawania kredytów oraz ograniczyły dostępność kredytów hipotecznych udzielanych w obcych walutach.

2. Zmiany w procedurze udzielania kredytów hipotecznych

2.1. Ocena zdolności kredytowej

Kryzys finansowy na rynkach światowych zmusił banki do ostroŜniejszego działania. Banki w celu zminimalizowania odczuwalnych skutków kryzysu szczegółowo sprawdzają sytuację finansową swoich klientów. Analitycy wnikliwiej badają zdolność kredytową, ograniczając przy tym ryzyko kredytowe związane z niewypłacalnością klientów. Osoby, które jeszcze rok temu spełniały wymogi stawiane przez banki obecnie mogą mieć duŜe problemy z pozyskaniem kredytu hipotecznego.

Szczegółowo sprawdzana jest równieŜ historia kredytowa klientów. Osoby ubiegające się o kredyt muszą pamiętać o tym, Ŝe w momencie składania wniosku kredytowego ich dane trafiają do Biura Informacji Kredytowej147,

* Studentka kierunków Finanse i Rachunkowość, Ekonomia na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” 147Biuro Informacji Kredytowej (BIK) - instytucja powołana w 1997 r. przez banki i Związek Banków Polskich na mocy art. 105 ust 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku. Prawo

134

gdzie przechowywane są przez cały okres trwania zobowiązania. W przypadku, gdy zobowiązanie nie zostało uregulowane bądź zanotowano zwłokę w spłacie zobowiązania przekraczającą 60 dni dane kredytobiorcy dane o kredytobiorcy przechowywane są w BIK’u przez okres 5 lat. Wówczas osoba, która spóźnił się z dokonaniem spłaty raty zobowiązania musi liczyć się z negatywnym rozpatrzeniem wniosku kredytowego.

2.2. Stan zabezpieczenia kredytu

Zaostrzeniu uległo nie tylko sprawdzanie sytuacji finansowej kredytobiorcy, ale równieŜ stanu zabezpieczenia kredytu. Dokładnie sprawdzana jest wartość aktualna nieruchomości jak równieŜ wartość przyszła oraz stan prawny nieruchomości. Dla banków bardzo istotną kwestią stało się zabezpieczenie się przed niewypłacalnością klienta, dlatego teŜ w wypadku nieuregulowania przez klienta zobowiązania bank musi mieć pewność, Ŝe odzyska powierzony klientowi kapitał. JednakŜe z zabezpieczeniem na hipotece wiąŜą się duŜe koszty związane z wyceną nieruchomości. Koszty te przewaŜnie pokrywa klient nawet wówczas, gdy wniosek kredytowy zostanie odrzucony.

2.3. Mar Ŝe i prowizje

Reakcjom banków na kryzys było równieŜ podwyŜszenie wysokości marŜy kredytowych. Narzucone przez KNF148 ograniczenia co do wysokości stóp procentowych nie dają bankom moŜliwości wygenerowania zadowalającego zysku dlatego posuwają się one do podnoszenia prowizji i marŜ. PodwyŜszenie wysokości pobieranych przez bank prowizji i marŜ ma bezpośredni wpływ na wzrost rzeczywistego oprocentowanie kredytów.

Bankowe (Dz. U. Nr 140 poz. 939 z późniejszymi zmianami). BIK gromadzi, przechowuje oraz przetwarza informacje o aktualnych zobowiązaniach oraz historii kredytowej klientów banków oraz Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych. 148 Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) sprawuje nadzór nad sektorem bankowym, rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz nad instytucjami pieniądza elektronicznego.

135

2.4. Wysokość kwoty kredytu w stosunku do wartości nieruchomości

Kryzys na rynku finansowym zmusił wiele banków do rezygnacji z udzielania kredytów hipotecznych na sfinansowanie całej nieruchomości. Coraz trudniej uzyskać kredyt w stu procentach pokrywający wartości nieruchomości. Banki udzielają obecnie kredytów, których wartość LTV149 nie przekracza 0,8 co wiąŜe się z tym, Ŝe wysokość wymaganego wkładu własnego klienta wynosi co najmniej 20% wartości zaciąganego kredytu. Ogranicza to zdolności kredytowe klientów banków, poniewaŜ nie kaŜdy jest w stanie zgromadzić tak wysoki wkład własny, szczególnie jeŜeli wnioskuje o przyznanie wysokiego kredytu hipotecznego.150

Wprowadzenie powyŜszych zmian spowodowało wydłuŜenie czasu oczekiwania na decyzję kredytową banków. Osoby ubiegające się o kredyt muszą uzbroić się w cierpliwość oraz liczyć się z negatywną decyzją banku. W przypadku negatywnej decyzji konieczne będzie poszukiwanie banku, który zdecyduje się w obecnej sytuacji kredytobiorcy udzielić mu kredytu. Wówczas dochodzi do sytuacji, w której mamy do czynienia z wysoką podaŜą nieruchomości jak równieŜ z popytem na mieszkania. JednakŜe występujący popyt jest jedynie popytem potencjalnym z uwagi na niemoŜliwość pozyskania środków pozwalających na sfinansowanie transakcji nie zaś popytem efektywnym.

3. Kredyty we frankach szwajcarskich

Zjawisko ograniczania dostępności kredytów hipoteczny w obcych walutach dotyczy głównie kredytów udzielanych we frankach szwajcarskich. Coraz więcej banków decyduje się na ograniczenie oferty kredytów hipotecznych udzielanych we frankach szwajcarskich. Na podjęcie takich decyzji miała równieŜ wpływ Komisja Nadzoru Finansowego. Spadek siły nabywczej

149 LTV (ang. Loan to value) - stosunek kwoty kredytu hipotecznego do wartości nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie tego kredytu. 150 Zmiany na rynku kredytów hipotecznych, http://www.prnews.pl/aktualnosci /zmiany-na-rynku-kredytow-hipotecznych-34524.html (stan na dzień: 23.11.2008)

136

złotówki skutkuje wzrostem cen walut obcych. Dlatego teŜ Komisja Nadzoru Finansowego z uwagi na bezpieczeństwo klientów nakazała ograniczenie dostępności kredytów hipotecznych w walutach obcych. Na niektóre z banków wręcz nałoŜono zakaz oferowania tego typu kredytów hipotecznych. Wycofanie kredytów we frankach związane jest z ograniczeniem moŜliwości pozyskania środków finansowych oraz ze wspomnianym juŜ spadkiem siły nabywczej polskiej waluty.

4. Spready walutowe

Kryzys finansowy na rynku światowym wpędził w kłopoty część kredytobiorców, którzy zawarli umowy na kredyty walutowe. Obecnie pozyskanie środków pienięŜnych na spłatę kredytu oraz ich zabezpieczenia w obcych walutach stało się trudniejsze i droŜsze. W wielu bankach nie jest moŜliwe spłacanie kredytu obcą walutą, moŜliwe jest jedynie dokonanie płatności w złotówkach. W rzeczywistości to bank decyduje o kursie, po jakim przelicza wysokość raty, ograniczona zostaje swoboda klientów, którzy mogliby wymienić złotówki w kantorze po niŜszym kursie a następnie dokonać płatności w banku. Taka sytuacja umoŜliwia bankom stosowanie wysokich spreadów walutowych151, dzięki czemu mogą one wygenerować dodatkowy zysk

4.1. Przykład obliczania wysokości rat kredytów w obcej walucie

W dniu 27.10.2008 średni kurs NBP dla szwajcarskiej waluty wynosił 2,65 zł. Deutsche Bank PBC wycenił franka na 2,69 zł, PKO BP i Multibank na 2,72 zł, a BGś – aŜ na 2,77 zł. Oznacza to, Ŝe ta sama rata 1 tys. franków szwajcarskich w zaleŜności od kursów przyjmowanych przez poszczególne banki wynosiłaby od 2690 do 2770 zł, w porównaniu do raty, jaką zapłacilibyśmy według kursu NBP ( 2650 zł)152.

151 Spread walutowy jest róŜnicą pomiędzy kursem skupu i sprzedaŜy waluty, w której bank udziela kredytu. 152 Banki windują spready dla kredytów walutowych, www.inwestycje.pl/kredyty/banki_ winduja_spready_dla_kredytow_walutowych;40299;0.html (stan na dzień: 28.11.2008)

137

5. Podsumowanie

Zaostrzenia dotyczące procedury udzielania kredytów mają bezpośredni wpływ na rynek nieruchomości. Zahamowanie sprzedaŜy nieruchomości ma negatywne skutki dla koniunktury państwa. Jednak pomimo wszystkich tych zmian zainteresowanie polaków kredytami hipotecznymi nie słabnie, taka sytuacja wynika z ich potrzeb mieszkaniowych jak równieŜ z obawy przed kolejnymi zmianami w przyznawaniu tego rodzaju kredytów oraz z faktu iŜ kredyt hipoteczny jest nadal najtańszym sposobem finansowania potrzeb mieszkaniowych.

Bibliografia

� Bank Millennium wycofuje z oferty kredyty hipoteczne w walutach obcych

http://www.prnews.pl/bank-millennium/bank-millennium-wycofuje-z-oferty-kredyty-hipoteczne-w-walutach-obcych-35446.html (stan na dzień: 28.11.2008)

� Banki windują spready dla kredytów walutowych,

http://www.inwestycje.pl/kredyty/banki_winduja_spready_dla_kredytow_walutowych;40299;0.html (stan na dzień: 28.11.2008)

� Kolejne banki rezygnują z kredytów we frankach,

http://www.inwestycje.pl/kredyty/kolejne_banki_rezygnuja_z_kredytow_we_frankach;42999;0.html (stan na dzień: 28.11.2008)

� Kredyty hipoteczne - co się zmienia? www.hipotekaplus.pl/index/ 88647a7e35e79255 (stan na dzień: 23.11.2008)

� Nadzór krzywo patrzy na spready, http://www.prnews.pl/przeglad-prasy/nadzor-krzywo-patrzy-na-spready-35411.html (stan na dzień: 28.11.2008)

� Ranking kredytów mieszkaniowych w PasaŜu Finansowym

Wirtualnej Polski, http://www.banki.wp.pl/kat,6603,page,3,wid,8624905 ,wiadomosc.html (stan na dzień: 30.11.2008)

138

� W PKO BP kredyt we frankach droŜszy od poŜyczki w złotych,

www.prnews.pl/przeglad-prasy/w-pko-bp-kredyt-we-frankach-drozszy-od-pozyczki-w-zlotych-35482.html (stan na dzień: 28.11.2008)

� Zmiany na rynku kredytów hipotecznych, www.prnews.pl/aktualnosci /zmiany-na-rynku-kredytow-hipotecznych-34524.html (stan na dzień: 23.11.2008)

139

Monika Szczepańska *

Sposoby zabezpieczania się przed ryzykiem walutowym

Inwestycja w walucie zagranicznej to inwestycja finansowa, w której instrument finansowy wyraŜony jest (inaczej denominowany) w walucie innej niŜ waluta kraju inwestora153. W Polsce istnieje moŜliwość lokowania środków finansowych na depozytach bankowych w walutach zagranicznych, a takŜe moŜliwość bezpośredniej inwestycji w waluty zagraniczne na rynku walutowym. Kurs walutowy jest ceną waluty jednego kraju, wyraŜoną w jednostkach waluty innego kraju. W większości krajów stosowane jest kwotowanie bezpośrednie, według którego podaje się, ile jednostek waluty krajowej warta jest jednostka waluty zagranicznej.

W Polsce od kilku lat funkcjonuje system płynnych kursów walutowych, które charakteryzują się duŜą zmiennością, co zwiększa ryzyko przy inwestowaniu w obcej walucie. Zmiany kursu walutowego mają bardzo istotny wpływ na stopę dochodu z inwestycji w walucie zagranicznej. Wynika to z zasady, Ŝe deprecjacja waluty danego kraju (czyli wzrost kursu walutowego – kwotowoanie bezpośrednie) powoduje, Ŝe stopa dochodu wyraŜona w walucie krajowej jest wyŜsza niŜ stopa dochodu wyraŜona w walucie zagranicznej.

Aprecjacja waluty danego kraju (czyli spadek kursu walutowego – kwotowanie bezpośrednie) powoduje, Ŝe stopa dochodu wyraŜona w walucie krajowej jest niŜsza niŜ stopa dochodu wyraŜona w walucie zagranicznej. Ryzyko kursu walutowego moŜe, więc dawać efekt pozytywny, w przypadku deprecjacji waluty danego kraju oraz efekt negatywny, gdy będziemy mieć do czynienia z aprecjacją waluty danego kraju. NaleŜy pamiętać, Ŝe ryzyko jest tym większe, im bardziej zmienny jest kurs walutowy, oraz im częściej dokonywane są zmiany jednej waluty na inną.

* Studentka kierunku Finanse i Bankowość na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress” 153 Jajuga K., Depozyty i instrumenty rynku pienięŜnego, Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego, Warszawa 2006

140

Istnieje kilka sposobów ograniczania ryzyka walutowego. Najczęściej stosowanym są instrumenty finansowe zabezpieczające przed ryzykiem walutowym. Dotyczy to tzw. walutowych instrumentów finansowych, które od pewnego czasu funkcjonują takŜe na polskim rynku. W obrocie giełdowym znajdują się kontrakty terminowe na takie waluty, jak dolar amerykański(USD), euro (EUR), funt brytyjski (GBP) i frank szwajcarski (CHF). Na rynku pozagiełdowym występują opcje walutowe, walutowe kontrakty terminowe typu forward oraz walutowe kontrakty swap. Wśród wymienionych instrumentów najbardziej powszechne są walutowe kontrakty terminowe typu forward, oferowane przez banki.

Najprostszym i najstarszym z instrumentów pochodnych jest kontrakt forward. Jest to zobowiązanie do zawarcia określonej transakcji kupna lub sprzedaŜy w przyszłości. Istotą transakcji terminowej (forward) jest kupno lub sprzedaŜ waluty A za walutę B przy załoŜeniu, Ŝe dostawa walut następuje w ściśle określonym momencie w przyszłości, natomiast ustalenie kursu terminowego następuje w momencie zawierania transakcji154. Instrumentem pochodnym, którego idea jest zbliŜona do kontraktów forward jest transakcja terminowa futures. Jest ona rodzajem umowy kupna lub sprzedaŜy określonych aktywów w określonym czasie w przyszłości po określonej cenie155. Główną ideą wykorzystania tego instrumentu na rynku walutowym jest zaciąganie wzajemnych zobowiązań między stronami kontraktu, których gwarantem jest izba rozrachunkowa giełdy, na której zawarto transakcję. Izba rozrachunkowa przejmuje, więc ryzyko niewykonania kontraktu. Zabezpieczeniem dla izby jest wpłacany przez obie strony kontraktu depozyt zabezpieczający.

Wiele banków i instytucji finansowych kupuje i sprzedaje opcje walutowe o cenach wykonania i datach wygaśnięcia odpowiadających potrzebom ich klientów. Dla instytucji poszukujących sposobów zabezpieczenia się przed ryzykiem opcje walutowe stanowią ciekawą alternatywę wobec walutowych kontraktów forward. Spółka, która spodziewa się otrzymać w określonym momencie płatność w walucie euro, moŜe zabezpieczyć się przed ryzykiem kursowym kupując opcje sprzedaŜy euro o terminie wygaśnięcia przypadającym na datę transakcji. Rozwiązanie takie daje gwarancję, Ŝe wartość waluty euro otrzymanej w wyniku transakcji nie będzie niŜsza 154 Pietrzyk E., Szymański K., Międzynarodowy rynek walutowy i finansowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1991 155 Tarczyński W., Zwolnikowski M., InŜynieria finansowa. Instrumentarium, strategie, zarządzanie ryzykiem, A.W. Palcet, Warszawa 1999

141

aniŜeli cena wykonania opcji, a jednocześnie umoŜliwia osiągnięcie zysków z ewentualnych korzystnych dla spółki zmian kursu walutowego156. Przykładowy wykres poniŜej ilustruje wartość opcji.

MoŜna wymienić wiele opcyjnych strategii zabezpieczających, a wśród nich cztery podstawowe: long call, short call, long put oraz short put.

Długa pozycja w opcjach kupna (long call strategy) wiąŜe się z nabyciem danej opcji kupna. Daje ona inwestorowi prawo, jednocześnie nie nakładając obowiązku do zakupu instrumentu bazowego po ustalonej cenie w ciągu określonego czasu w przyszłości. Strategia ta umoŜliwia osiąganie zysków (teoretycznie nieograniczonych) podczas trendu wzrostowego na rynku natychmiastowym rynku bazowego.

Krótka pozycja w opcjach kupna (short call strategy) to wystawienie opcji kupna. MoŜe być ona stosowana w przypadku, gdy inwestor oczekuje stabilizacji lub nieznacznego spadku kursu bazowego po określonej cenie wykonania, jeśli nabywca danej opcji tego zaŜąda.

Długa pozycja w opcjach sprzedaŜy (long put strategy) oznacza nabycie opcji sprzedaŜy. Opcja sprzedaŜy daje jej posiadaczowi prawo do sprzedaŜy instrumentu bazowego po określonej cenie wykonania. Nabywcy opcji sprzedaŜy oczekują duŜych spadków cen instrumentu bazowego, na które opcja została wystawiona.

Krótka pozycja w opcjach sprzedaŜy (short put strategy), czyli wystawienia opcji sprzedaŜy. Wystawca takiej opcji ma obowiązek kupna instrumentu bazowego po określonej cenie, jeśli nabywca opcji będzie chciał ją zrealizować. Opcje sprzedaŜy wystawia się w oczekiwaniu na stabilizacje ceny instrumentu bazowego z moŜliwością jej niewielkiego wzrostu.

Często dochodzi do przenikania się powyŜszych strategii, np. moŜe dojść do zakupu róŜnych opcji kupna i sprzedaŜy na ten sam instrument bazowy lub teŜ do wystawienia róŜnych opcji kupna i sprzedaŜy na ten sam instrument bazowy. Innym typem strategii są strategie typu spread, kiedy inwestor występuje w roli nabywcy i wystawcy opcji na ten sam instrument bazowy.

Za pomocą opcji moŜna równieŜ zabezpieczać własną pozycje na rynku. UmoŜliwia to technika delta neutral hedging. Polega ona na utrzymaniu przeciwstawnych pozycji na rynku opcji i na rynku natychmiastowym w proporcji wskaźnika delta opcji, którego wartość zaleŜy od tego, czy opcja

156 Hull J., Kontrakty terminowe i opcje. Wprowadzenie., WIG-PRESS, Warszawa, 1999

142

jest in the money (po stronie zysku), at the money (w cenie instrumentu), bądź out of the money (po stronie straty).

Forex157 – to termin najczęściej uŜywany w związku z międzynarodowym rynkiem walutowym. Forex jest największym rynkiem na świecie, którego obroty sięgają poziomu 3,21 bilionów dolarów amerykańskich dziennie. Przy tak wysokiej płynności dokonywanie transakcji jest prawie zawsze moŜliwe i natychmiastowe. Jednak 2 biliony dolarów to wartość obrotu, a nie zaangaŜowanych środków, gdyŜ rynek ten jest w wysokim stopniu lewarowany, czyli uŜywana jest dźwignia finansowa. KaŜdej transakcji moŜe odpowiadać jedynie 0,5% wartości kontraktu, zatem gotówka angaŜowana w tym przypadku jest 200 razy mniejsza. Gdyby wszystkie transakcje odbywały się przy takim poziomie dźwigni finansowej, dałoby to kwotę zaangaŜowanych środków równą 10 miliardów dolarów, czyli mniejszą niŜ obroty na giełdach papierów wartościowych, gdzie nie występuje dźwignia finansowa. Większość obrotów generują osoby inwestujący na rynku Forex, a około 20% stanowi spekulacja funduszy, banków inwestycyjnych i osób prywatnych.

Wymiana walut na rynku Forex następuje z trzech podstawowych przyczyn. Pierwszą z nich jest spekulacja – czerpanie korzyści ze zmiany kursów walut, kupna waluty po niskim kursie a następnie jej sprzedaŜy po kursie wyŜszym).Drugą przyczyną jest inwestycja – eksporterzy i importerzy otrzymujący zapłatę w walutach obcych wymieniają pieniądze na walutę, w której płacą za towar. (wymiana waluty następuje po najaktualniejszym kursie) Trzecią z podstawowych przyczyn jest zabezpieczenie – ochrona przed ryzykiem walutowym, czyli zmianą kursu waluty, (posiadanej) na niekorzystny. (zabezpieczenie posiadanej waluty przed spadkiem lub wzrostem jej wartości). Ryzyko walutowe jest to moŜliwość poniesienia strat finansowych na skutek fluktuacji kursów walutowych. Aby tego uniknąć naleŜy odpowiednio tym ryzykiem zarządzać. Przy czym zarządzania ryzykiem nie naleŜy utoŜsamiać z jego unikaniem158. Rynek ten, co nietypowe, otwarty jest 24 godziny na dobę, od 23:00 w niedzielę do 23:00 w piątek (wg czasu środkowo-europejskiego). Największą zaletą jest jego ogromna płynność powodująca, Ŝe sprzedaŜ lub kupno dowolnej ilości waluty w kaŜdym momencie nie stanowi problemu.

157 Forex (ang. Foreign Exchange) – wymiana walutowa 158 Co to jest rynek Forex?, http://aii.pl/a5173-co_to_jest_rynek_forex_.html (stan na dzień: 03.12.2009)

143

W ostatnim czasie widocznych wahań i częstych spadków na rynkach finansowych wielu inwestorów posiłkowało się inwestycją w instrumenty pochodne. Wyraźną tendencją było kupowanie przez nich opcji sprzedaŜy (put), co zabezpieczało ich pozycję przed umocnieniem waluty własnej.

Zakup opcji wiąŜe się z zainwestowaniem w premię za opcję i poniesieniem oczywiście kosztów transakcyjnych. W celu złagodzenia tych kosztów, firmy wystawiają opcje typu call czyli. opcje kupna. Wówczas na rachunku inwestora dochodzi do zmian. Jeśli kurs złotego ulega osłabieniu, firma zobowiązana jest do dostarczenia stronie, która opcję nabyła (np. bankowi lub instytucji finansowej) waluty po określonej w kontrakcie cenie. Wystawienie opcji wiąŜe się dla firmy z początkowym zyskiem równym premii, którą płaci nabywca. Jeszcze większą korzyść stanowi wystawienie takiej ilości opcji, która przewyŜsza wielkość ich nabycia. Strategia ta jest skuteczna do momentu, gdy waluta własna zaczynał się umacniać na tyle systematycznie, Ŝe właściwie nie powraca do poziomu, który wyznacza opcja call.

Warto powrócić do kształtowania się kursu złotego w 2008 roku, który rozpoczął się spadkiem notowań dla tej waluty, co trwało permanentnie z uwzględnieniem niewielkich wahań do lipca, kiedy poziom ten osiągnął najniŜszy poziom 3,20 za euro. Spadek euro stymulował inwestorów do dalszego zabezpieczania się przed kolejnym umacnianiem złotego i kupna opcji call, obstawiając kurs np. 3,50 – 3,70. W ten sposób firma zobowiązywała się do dostarczenia instytucji finansowej waluty po wyŜej wymienionym kursie niezaleŜnie od tego, jak kształtuje się kurs na rynku. Gdy kurs dochodził do wartości 3,70 wystawca nadal zarabiał, poniewaŜ premia zostawała w jego portfelu. Musiał jedynie dostarczyć walutę w cenie 3,70, co dla instytucji finansowej nie stanowi odczuwalnego obciąŜenia finansowego. Sytuacja kształtowała się niego gorzej, gdy wbrew spekulacjom kurs złotego nadal zmierzał ku górze.

Na przykład. juŜ przy cenie 3,85 firma musi zakupić euro po takiej cenie na rynku, by dostarczyć je nabywcy opcji. Jeśli wiele firm posłuŜyło się taką strategią, popyt na euro zwiększał się, przyczyniając się tym samy do dalszych wzrostów jego ceny.

Problem, który dotknął firmy nie wydaje się być aŜ tak wielkich rozmiarów, dopóty dopóki zaangaŜowane w spekulację pieniądze nie przewyŜszają rocznych obrotów firm. Skutkiem tak małej awersji do ryzyka mogą być powaŜne problemy finansowe firm, z jakimi borykają się spółki takie jak Ciech, który stracił według doniesień „Rzeczpospolitej” 100 mln złotych oraz

144

Erbud, który za spekulację na rynku walutowym zapłacił 50 mln złotych. Sytuacja ta obrazuje, Ŝe zabezpieczanie się z pomocą instrumentów pochodnych naleŜy pozostawić w gestii osób, które rozumieją i wykorzystują korzyści płynące z tych mechanizmów. Wymaga to często głęboko analitycznego i racjonalnego myślenia inwestora połączonego z umiejętnością zachowania dystansu do sytuacji na rynku.

Rozwój rynku instrumentów pochodnych w szczególności w odniesieniu do ryzyka walutowego w przedsiębiorstwach jest rzeczą przesądzoną. MoŜna stwierdzić, Ŝe jest to trend gospodarczy, gdyŜ rynki te znajdują się wciąŜ w początkowej fazie rozwoju, który jest niezwykle dynamiczny i wydaje się nieunikniony.

MoŜna teŜ przypuszczać, Ŝe w ciągu najbliŜszych lat rynek instrumentów pochodnych będzie się rozwijał bardziej dynamiczniej aniŜeli pozostałe segmenty rynku finansowego. To samo dotyczy rynku Over the counter, jakiem jest rynek Forex. Wyjaśnienie tego zjawiska jest dosyć proste, ze względu na rosnącą zmienność w cenach instrumentów finansowych oraz awersji do ryzyk przedsiębiorców, wśród których wzrasta zainteresowanie instrumentami zabezpieczającymi. Przewiduje się coraz większy udział inwestorów zagranicznych w transakcjach, co będzie czynnikiem poprawiającym wciąŜ jeszcze słabą na polskim rynku płynność tych instrumentów.

Bibliografia

� Co to jest rynek Forex?, http://aii.pl/a5173-co_to_jest_rynek_forex_.html (stan na dzień: 03.12.2008)

� Hull J., Kontrakty terminowe i opcje. Wprowadzenie., WIG-PRESS, Warszawa 1999

� Jajuga K., Depozyty i instrumenty rynku pienięŜnego, Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego, Warszawa 2006

� Kuk M., Jak firmy spekulowały walutą, Rzeczpospolita, nr 282, 2008

� Pietrzyk E., Szymański K., Międzynarodowy rynek walutowy i finansowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1991

� Tarczyński W., Zwolnikowski M., InŜynieria finansowa. Instrumentarium, strategie, zarządzanie ryzykiem, A.W. Palcet, Warszawa 1999

� Ustawa – Prawo dewizowe, Dz.U. Nr160, poz. 1063, art. 2 ust. 1

145

Dorota Wilczyńska*

Zysk, czy ryzyko – Forex

Czas, zysk, ryzyko. Są to trzy elementy na których zaleŜy nam najbardziej, gdy wykładamy cięŜko zarobioną gotówkę aby ją pomnoŜyć. Z załoŜenia ryzyko naleŜy zminimalizować, zysk powiększać do nieskończoności, a wyniki najlepiej mieć od razu. Jak wiadomo jednak, zysk i ryzyko idą w parze. CięŜko jest znaleźć „kurę znoszącą złote jaja”, która nie ciągnęła by za sobą sporego ryzyka. Z reguły są to wielkości proporcjonalne, im większy zysk, tym większe ryzyko. Dlatego, decydując się na inwestycję musimy ustalić: jak duŜo chcemy zarobić? Na jaką stratę moŜemy sobie pozwolić? JeŜeli w ogóle nie rozwaŜamy strat, nie moŜemy liczyć na solidne zyski. Jest to element ryzyka, którego teoretycznie pozbawione są tylko Obligacja Skarbu Państwa oraz Bony Skarbowe. Gdy podejmiemy juŜ decyzję jak bardzo skłonni jesteśmy ryzykować, czas na wybór odpowiedniej inwestycji. Dla ludzi o stalowych nerwach z duŜą skłonnością do ryzyka proponuję Forex.

Forex jest potoczną nazwą największego na świecie rynku wymiany walut: Foreign Exchange (FX). Na dzień dzisiejszy jego obroty sięgają prawie 2 biliony dolarów, co stanowi trzykrotność obrotów akcjami i obligacjami na rynku amerykańskim. Jest to rynek pozagiełdowy OTC (Over The Counter). Oznacza to, Ŝe nie istnieje jedno miejsce nie świecie, gdzie dokonywane są transakcje. Dzięki temu istnieje moŜliwość handlu przez 24 godziny na dobę, 5 dni w tygodniu. śadna giełda nie daje takich moŜliwości. Wszystko zaleŜy od inwestorów handlujących parami walut za pośrednictwem Internetu, telefonów oraz innych systemów obrotu banków, brokerów oraz inwestorów indywidualnych. Ponadto, zasięg jego działalności obejmuje największe centra walutowe świata takie jak: Londyn, Nowy Jork i Tokio.

Rynek walutowy jest najpłynniejszym rynkiem finansowym na świecie, za sprawą ogromnej liczy uczestników. Minimalizuje to moŜliwość

* Studentka kierunku Finanse i Rachunkowość na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress”

146

spekulacji praktycznie do zera. Jedynie zachowanie uczestników moŜe wpływać na bieŜący kurs. KaŜdy, kto trafnie przewidzi zachowanie rynku jest w stanie zarobić.

Uczestników rynku walutowego moŜna podzielić na kilka podstawowych grup:

• spekulanci – są to inwestorzy, którzy zwykle zarabiają na krótkoterminowych wahaniach cen kontraktów terminowych;

• arbitraŜyści – mogą to być firmy lub inne podmioty lokujące kapitał jednocześnie na dwóch lub więcej rynkach w celu pokrycie ewentualnych strat z jednej inwestycji zyskami z drugiej;

• zabezpieczający – najczęściej są to przedsiębiorstwa zajmujące się exportem lub importem, inwestują one w walutę celu zabezpieczenia swoich transakcji na wypadek znacznych wahnięć kursów. Najliczniejszą grupę stanowią tu średnie i duŜe firmy, choć równieŜ dołączają do niej równieŜ prywatni inwestorzy;

• animatorzy rynku – są to instytucje, które pośredniczą w obrocie na rynku walutowym. Mogą to być brokerzy, dealerzy oraz platformy internetowe.

Do niedawna rynek ten nie był dostępny dla „szarych zjadaczy chleba”. Pojedynczy inwestor indywidualny mógł tylko pomarzyć szerokiej gamie moŜliwości, jaką mają do zaoferowanie rynki walutowe. Jednak nastąpił przełom w tej kwestii: obecnie mamy w Polsce kilka domów maklerskich oferujących dostęp do nich, posiadają one licencję Komisji Nadzoru Finansowego. Są to: X-Trade Borkers, TMS Brokers, IDMSA oraz BDM. Ponadto, kolejne dwa są w planach.

Forex ma w sobie wiele zalet. NaleŜą do mnich między innymi:

• DuŜa płynność – rynek walutowy jest gigantem, ogromna liczba uczestników sprawia, Ŝe składając zlecenie mamy pewność, Ŝe zostanie ono wykonane niemalŜe bez opóźnienia. Dodatkowo nawet interwencje banków centralnych nie są w stanie ingerować w ogólne trendy kursów;

• Handel 24 godziny na dobę, przez 5 dni w tygodniu – jest zaletą, poniewaŜ inwestycji moŜemy dokonywać o kaŜdej porze dnia i nocy.

147

Zawsze wtedy, gdy to my mamy czas, a nie w ściśle wyznaczonych godzinach jak to ma miejsce na większości giełd;

• Łatwość dostępu – do niedawna dostęp do tego rynku był dość mocno ograniczony. Na dzień dzisiejszy rozwój technik informatycznych umoŜliwił koordynacje działań na całym świecie, dzięki temu małe zlecenia mogą być łączone w jedną większą całość aby niepotrzebnie nie obciąŜać sieci. Natomiast duŜe mogą być rozbijane aby nie wpływać bezpośrednio na kursy;

• MoŜliwość zarabiania zarówno na trendzie zwyŜkowym, jak i spadkowym, jest to bezsprzecznie duŜa przewaga nad standardowym inwestowaniem w akcje, gdzie moŜliwość zarobku na spadkach moŜliwa jest tylko na ograniczonej liczbie walorów. W tej kwestii odsyłam do strony internetowe Giełdy Papierów Wartościowych. Tutaj nie ma praktycznie Ŝadnych ograniczeń: zarówno spadki, jak i wzrosty dają na moŜliwość nieograniczonego pomnaŜania kapitału;

• Dźwignia (lewarowanie) – na tym rynku moŜe dojść nawet do 200:1, daje to moŜliwość ogromnych nawet 100% zysków w niedługim czasie zysków ale i strat.

W obliczach dzisiejszego wszechobecnego kryzysu na rynkach finansowych inwestorzy uciekają z giełd, gdzie wielomiesięczne zyski stopniały w oczach. Zaczęto poszukiwać alternatywnych źródeł lokowania kapitału. Rynków, w których bez problemów moŜna konkretnie zarabiać równieŜ na spadkach. Dzięki platformom foreksowym, które pozwalają na zastosowanie dźwigni finansowej, powstała swoista moda na spekulacje walutowe.

Zgodnie z tą modą podąŜa X-Trade Brokers. Jest on jednym z najdynamiczniej rozwijającym się foreksowym domem maklerskim. Swoją podstawową działalność polegającą na umoŜliwieniu dostępu do pozagiełdowego rynku instrumentów pochodnych (zarówno na waluty, jak i towary) poszerzyli o dostęp do rynku giełdowego GPW. Na platformie mamy do wyboru kilka systemów transakcyjnych:

• XTB-Trader – daje moŜliwość handlu kontraktami na róŜnice kursów;

• Option Trader – są to opcje na waluty, surowce, indeksy i akcje;

• Sidoma Trader – udostępnia inwestowanie na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

148

Generalna idea przyświecająca X-Trade Brokers to „one stop shop”, czyli dostęp do wszystkich moŜliwych rynków za pomocą jednej platformy. W dobie informatyzacji cały czas szukamy udogodnień, ulepszeń, które pozwoliłyby nam oszczędzić jak najwięcej czasu. Czasu, o spoŜytkowaniu którego to my decydujemy. Taką moŜliwość daje nam właśnie taki wszechstronny dostęp do rynków.

XTB-Trader i Option Trader to stabilne, polskojęzyczne systemy, rozliczane w złotówkach. Systemy te posiadają wbudowane narzędzia analityczne i serwisy ekonomiczne, zapewniający pogląd online. Sidoma Trader to działające w środowisku Java narzędzie inwestycyjne z podglądem nawet całego arkusza zleceń na GPW.

Korzystać z tych systemów mogą klienci indywidualni, których satysfakcjonuje rynek kasowy tj. akcje i obligacje, oraz rynek instrumentów pochodnych dla dynamicznego i szybkiego uzyskiwania środków (rozliczenie następuje w ciągu jednego dnia roboczego). A takŜe dla osób chcących samodzielnie podejmować decyzje o ulokowaniu kapitału a inwestowanie jest dla nich sposobem myślenia o przyszłości. Inną grupą docelową są inwestorzy instytucjonalni, którzy widzą konieczność zarządzania ryzykiem walutowym w swoim przedsiębiorstwie, mają wolne środki, a oferta overnight nie jest satysfakcjonująca.

Rysunek 1. XTB – Trader.

Źródło: Opracowanie własne.

149

Po szeregu wymienionych zalet naleŜy zaznaczysz kilka powaŜnych wad związanych z foreksem. Głównym aspektem jest wspomniane wcześniej ryzyko. Nie jest ono jednak związane z funkcjonowaniem biur maklerskich, gdyŜ obecnie podlegają one kontroli i wymagają licencji Komisji Nadzoru Finansowego. Kiedyś nie podlegały, co niejednokrotnie prowadziło do naduŜyć. Sytuacje takie opisywane w ostatnich latach w polskiej prasie dotyczyły podmiotów, które oferowały zarządzanie pieniędzmi na rynku walutowym, a nie pośredniczyły w obrocie instrumentami walutowymi. Ryzykiem o które chodzi jest ryzyko utraty pieniędzy, poniewaŜ na transakcjach walutowych większość inwestorów traci. Przyczyn tych strat jest wiele. Podstawowym błędem jest brak strategii. JeŜeli ktoś jest nastawiony tylko na zyski, to nie nadaje się do inwestowanie na tym rynku.

Nadzór Komisji nie uchroni przed konsekwencjami błędnych transakcji, przeprowadzanych na własną rękę, tym samym na własne ryzyko. Nie jest to jednak tylko przypadłość platform foreksowych. Niekorzystne proporcje są charakterystyczne dla wszystkich rynków, na których inwestorzy indywidualni mogą spekulować z wykorzystaniem wysokiej dźwigni finansowej. Na GPW zyskiem przed uwzględnieniem prowizji moŜe się pochwalić około 30% inwestorów. Na zagranicznych rynkach instrumentów pochodnych szacuje się, Ŝe jest ich około 10-30%. Na foreksie statystyki mogą być jednak jeszcze bardziej niekorzystne, bo tu moŜna korzystać z największych lewarów, które przewyŜszają wartość wpłaconych pieniędzy stu- a nawet dwustukrotnie.159

Trudno jest osiągnąć zyski rzędy kilku tysięcy procent, natomiast są tacy, którym się to udaje. Przykładem mogą być konkursy będące głównym elementem kampanii reklamowej XTB, w których główną nagrodą jest luksusowej klasy samochód. Konkurs polega na prowadzeniu wirtualnego rachunku przez 6 sześć tygodni. W Polsce odbyły się juŜ trzy edycje, gdzie w dwóch ostatnich uczestniczyło po 16 tysięcy graczy. Osiągnięte wyniki zdecydowanie są w stanie pobudzić wyobraźnię. Miejsca na podium zajęły osoby, które uzyskały zysk od 4800 do 5400 procent. Zdecydowanie takie

159 Uraziński G., Spekulacje walutowe na własne ryzyko, [w:] „Investor” dodatek do „Forbes”, 12/2008

150

wyniki są w stanie zachęcić do spróbowania swoich sił. NaleŜy jednak podchodzić do nich ze sporą rezerwą. Gra na wirtualnych rachunkach opiera się na rzeczywistych kursach i ich wahaniach, jednak tak samo jak zysk jest wirtualny, tak samo strata. W rzeczywistości, dysponując własnymi pieniędzmi większość inwestorów nie jest skłonnych do podejmowania tak duŜego ryzyka, jakie towarzyszy takim zyskom.

Bibliografia:

� Urazińki G., X-Trade Brokers rzuca wyzwanie, [w:] „Investor” dodatek do „Forbes”, 06/2008

� Uraziński G., Spekulacje walutowe na własne ryzyko, [w:] „Investor” dodatek do „Forbes”, 12/2008

� Serwis internetowy http://www.forextradesystem.com/ (stan na dzień: 02.12.2008)

� X-Trade Brokers, http://www.xtb.pl/ (stan na dzień: 02.12.2008)

Rozdział III

Trendy ekonomiczne w innych dziedzinach

153

Bartosz Andrzejewski*

Trendy na polskim rynku pracy

1. Wstęp

Dzisiejszy rynek pracy w Polsce jest bardzo specyficzny: brak dostatecznej ilości rąk do pracy współistnieje z prawie 1,5-milionowym bezrobociem. Jest to m.in. efekt przystosowywania się polskiej gospodarki do realiów panujących na globalnym rynku pracy oraz wstąpienia Polski w 2004 roku do struktur Unii Europejskiej. Otwarcie rynków dla nowych członków (a w efekcie swoboda przepływu pracowników) sprawiło, Ŝe sytuacja na polskim rynku bardzo się zmieniła. Pojawiły się trendy i tendencje, o których kilka lat temu trudno było pomyśleć. Polska stanęła przed wyzwaniem, związanym ze wzrostem produktywności i zdolności gospodarki do tworzenia nowych miejsc pracy. W wyniku integracji wzrosły rozmiary emigracji Polaków do krajów UE, co spowodowało w niektórych branŜach trudności ze znalezieniem wykwalifikowanych pracowników. Zmieniająca się sytuacja na polskim rynku pracy to rezultat wielu czynników, o których będzie mowa w dalszej części pracy.

2. Bezrobocie

Analizując polski rynek pracy nie moŜna zapomnieć o problemie bezrobocia, który od kilku lat próbują rozwiązać kolejne Rządy. Negatywne skutki społeczne i ekonomiczne, jakie wywołuje bezrobocie mają istotny wpływ nie tylko na osoby bezrobotne, ale takŜe na całą gospodarkę. Brak pieniędzy, obniŜone poczucie własnej wartości, pogorszenie poziomu i standardu Ŝycia czy frustracja sprawiają, Ŝe osoby bez pracy stają się bezsilne, niezadowolone, tracąc jakiekolwiek poczucie bezpieczeństwa. Efekty makroekonomiczne wywołane przez bezrobocie to m.in. niepełne wykorzystanie czynnika produkcji jakim jest praca oraz zwiększenie * Absolwent kierunku Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress”

154

wydatków rządowych na zasiłki, świadczenia socjalne i programy przeciwdziałania bezrobocia. Negatywne skutki to takŜe zmniejszona produkcja oraz niŜsze dochody do budŜetu państwa, gdyŜ bezrobotni nie płacą podatku dochodowego.

Badając problem bezrobocia w Polsce naleŜy koniecznie zdefiniować pojęcie osoby bezrobotnej. Najczęstsza definicja przyjmowana przez specjalistów charakteryzuje bezrobotnego jako osobę w wieku produkcyjnym160, która jest zdolna i gotowa do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostająca bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań pracy161. Zatem osobę, która świadomie rezygnuje z szukania pracy (tzw. bierną zawodowo) nie nazwiemy bezrobotnym.

Lata 90. XX wieku były dla polskiego rynku pracy prawdziwym wstrząsem. Redukcja zatrudnienia w przedsiębiorstwach wynikała głównie z przekształceń, które wymusiła nowa rzeczywistość rynkowa. Coraz bardziej widoczne stawało się niedopasowanie (głównie zawodowe) struktury podaŜy siły roboczej i popytu na siłę roboczą. Bezrobocie strukturalne było wynikiem zmian zachodzących w gospodarce polskiej, m.in.: prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, zmiany w strukturze produkcji krajowej, a takŜe reorientacja kierunków sprzedaŜy na rynek zachodni. Stopa bezrobocia w lipcu 1994 r. osiągnęła maksimum 16,9%. W drugiej połowie lat 90. polska gospodarka zaczęła radzić sobie coraz lepiej. Efektem wysokiego wzrostu gospodarczego, silnego napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz redukcji bezrobocia strukturalnego był spadek stopy bezrobocia w sierpniu 1998 roku do poziomu 9,5%. Zmniejszające się tempo wzrostu PKB wywołane „zadyszką” polskiej gospodarki, ale takŜe wydarzeniami na świecie, m.in. kryzysem rosyjskim oraz incydentem z 11 września w roku 2001 sprawiło, Ŝe stopa bezrobocia osiągnęła w styczniu 2004 r. poziom 20,6%. Dodatkowy wpływ na pogarszające się statystyki miało pojawienie się na rynku pracy roczników wyŜu demograficznego.

160 W Polsce granice wieku produkcyjnego wynoszą dla kobiet i męŜczyzn odpowiednio 18-59 lat i 18-64 lata. 161 R. Milewski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002,

155

Wykres 1. Stopa bezrobocia w latach 2001-2008

0

5

10

15

20

25

2001

.01

2002

.02

2003

.03

2004

.04

2005

.05

2006

.06

2007

.07

2008

.08

%

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

Wykres 1 przedstawia kształtowanie się stopy bezrobocia w Polsce na przestrzeni ostatnich 8 lat. Z wykresu wynika, Ŝe w latach 2001-2004 bezrobocie rosło, natomiast od 2004 roku zauwaŜyć moŜna tendencję spadkową (z lekkimi wahaniami). Tabela 1 prezentuje ilość bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy oraz stopę bezrobocia w trzecim kwartale 2006, 2007 i 2008 roku. Z danych wynika, Ŝe liczba bezrobotnych spadła w trzecim kwartale 2008 r. w porównaniu z analogicznym okresem w 2006 roku o blisko połowę. W październiku 2008 roku stopa bezrobocia w Polsce osiągnęła najniŜszy poziom (8,8%) od 17 lat. Z kolei bezrobocie według metodologii Eurostatu, wyniosło w tym samym okresie 6,4% i było niŜsze od średniej unijnej o 1,3%.

Dynamicznie zachodzące zmiany na polskim rynku pracy są efektem przeobraŜeń w strukturze zatrudnienia oraz mobilności siły roboczej. Wielu przedsiębiorców jeszcze kilkanaście miesięcy temu niespodziewało się, Ŝe w niektórych branŜach i segmentach rynek pracodawcy zmieni się w rynek pracownika. DuŜe znaczenie ma emigracja zarobkowa Polaków do krajów Europy Zachodniej (przede wszystkim do Wielkiej Brytanii i Irlandii), która doprowadziła m.in. do niedoboru pracowników w budownictwie. Zapotrzebowanie na pracowników w tym segmencie szacuje się na około 70 000. Generalnie, niedobór specjalistów w gospodarce krajowej oceniany jest na ok. 250 000. osób162. Postępujący niedostatek osób o specjalistycznych kwalifikacjach będzie wymuszał na pracodawcach wzrost płac. Zdaniem

162 R. Anam, Konfederacja Pracodawców Polskich: analiza bezrobocia w Polsce, http://www.egospodarka.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

156

Konfederacji Pracodawców Polskich nawet import taniej siły roboczej z krajów Europy Wschodniej nie rozwiąŜe naszych problemów z brakiem rąk do pracy. Pracownicy z Ukrainy oraz Białorusi de facto nie są tak tanią siłą roboczą jak wydaje się pracodawcom, przy czym niskie warunki płacowe mogą okazać się niewystarczające dla przybyszów ze wschodu.

W ujęciu regionalnym dane statystyczne są bardzo zadowalające. W październiku 2008 roku zanotowano spadek bezrobocia w 15 województwach, jedynie województwo warmińsko-mazurskie zanotowało nieznaczny wzrost (o 0,3%). W porównaniu do analogicznego okresu 2007 roku, bezrobocie zmniejszyło się we wszystkich województwach. Największy spadek zarejestrowano w województwach: śląskim (o 31,5%), pomorskim (o 29,1%) oraz opolskim i wielkopolskim (po 27,0%).

Tabela 1. Bezrobotni i stopa bezrobocia w Polsce. 2006 2007 2008

Wyszczególnienie III kwartał

BEZROBOTNI w tysiącach

Ogółem 2235 1531 1132

MęŜczyźni 1122 774 530

Kobiety 1113 757 603

Miasto 1484 1001 705

Wieś 751 530 427

STOPA BEZROBOCIA w %

Ogółem 13,0 9,0 6,6

MęŜczyźni 12,0 8,4 5,7

Kobiety 14,3 9,8 7,8

Miasto 14,1 9,6 6,7

Wieś 11,4 8,2 6,5

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

Podsumowując, z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności przeprowadzonego w II kwartale 2008 roku przez Główny Urząd Statystyczny wynika, Ŝe nastąpiło zmniejszenie liczby osób bezrobotnych niezaleŜnie od miejsca zamieszkania i płci oraz wzrost liczby pracujących zarówno w miastach, jak i na wsi, przy czym stopa bezrobocia osiągnęła poziom najniŜszy od kilkunastu kwartałów.

157

3. Współczynnik aktywności zawodowej

Prognozy dotyczące poziomu współczynnika aktywności zawodowej163 nie są obiecujące. Poprawie koniunktury towarzyszył niewielki wzrost tego wskaźnika. W III kwartale 2008 roku ukształtował się on na poziomie 53,9% i był tylko o 0,4% wyŜszy niŜ przed rokiem. MoŜna zatem przypuszczać, Ŝe rosnące szanse na znalezienie zatrudnienia oraz dynamicznie zwiększające się płace nie stanowią wystarczającej zachęty do podejmowania aktywności zawodowej, przy czym uwarunkowania instytucjonalne (dostępność do transferów) cały czas skutecznie hamują pozytywne przemiany w tym obszarze.

W III kwartale 2008 roku większy wzrost współczynnika aktywności (w porównaniu z poprzednim kwartałem) zanotowano wśród męŜczyzn (0,3%) niŜ wśród kobiet (0,1%). Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika takŜe, Ŝe poprawia się zawodowa aktywność osób w przedziale wiekowym 45-54 oraz w wieku przedemerytalnym. Odwrotną tendencję zauwaŜamy wśród osób w wieku 15-24 i 25-34.

W II kwartale 2008 r. zbiorowość biernych zawodowo liczyła 14,4 mln osób i stanowiła 46,1% ogółu ludności w wieku powyŜej 15 lat. Liczba osób biernych zawodowo zmniejszyła się zarówno w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku: o 139 000. (czyli o 1,0%), jak i w stosunku do poprzedniego kwartału: o 103 000. (czyli o 0,7%).

Podobnie jak przed rokiem i w poprzednim kwartale, większość ludności biernej zawodowo mieszka w miastach (62,3%). Główne przyczyny bierności zawodowej polskiego społeczeństwa to obowiązki rodzinne i czynności związane z prowadzeniem domu oraz emerytura.

4. Wynagrodzenia

Poziom wynagrodzeń w Polsce systematycznie roście i z całą pewnością moŜna stwierdzić, Ŝe w najbliŜszych latach niewiele się zmieni. Przeciętne

163 Stosunek liczby aktywnych zawodowo (zasoby siły roboczej) do liczby ludności w wieku produkcyjnym)

158

miesięczne wynagrodzenie w roku 2007 osiągnęło poziom 2 691,03 zł i było o 8,63% wyŜsze w porównaniu ze średnim wynagrodzeniem w 2006 r, co zostało przedstawione w Tabeli 2.

Tabela 2. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w złotych w latach 2000-2007.

ROK WYNAGRODZENIE ZMIANA %

2000 1 923,81 -

2001 2 061,85 7,18

2002 2 133,21 3,46

2003 2 201,47 3,20

2004 2 289,57 4,00

2005 2 380,29 3,96

2006 2 477,23 4,07

2007 2 691,03 8,63

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

Dynamiczny rozwój polskiego rynku pracy i zapotrzebowanie na wykształconą, wykwalifikowaną siłę roboczą sprawiły, Ŝe w I kwartale 2008 roku najszybciej wzrastały wynagrodzenia w takich branŜach jak budownictwo, ochrona zdrowia oraz pośrednictwo finansowe. Najwięcej zarabiają Polacy pracujący w województwach mazowieckim i śląskim.

Wykres 2. Minimalne wynagrodzenie miesięczne w latach 2003-2009

800 824 849 899,1 936

1126

1276

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Lata

zł

Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, http://www.mpips.gov.pl (stan na dzień:. 02.12.2008)

159

Istotne zmiany zachodzą takŜe w wysokości minimalnego wynagrodzenia miesięcznego w polskiej gospodarce. Na Wykresie 2. zostało pokazane Ŝe minimalne wynagrodzenie osób zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu na najniŜszą stawkę od 1 stycznia 2009 r. będzie wynosić 1 276 zł. Jest to wzrost o ponad połowę w porównaniu z rokiem 2003.

5. Podsumowanie

Rynek pracy w Polsce po dynamicznych zmianach w 2007 i 2008 roku obecnie stabilizuje się jednocześnie pozostając korzystnym dla pracowników. Bezrobocie spada, zatrudnienie rośnie, wszystkie wskaźniki poprawiają się. Wynagrodzenia systematycznie rosną, zarówno minimalne jak i przeciętne miesięczne. Nadal niepokojący pozostaje poziom współczynnika aktywności zawodowej oraz ilość osób biernych zawodowo.

Bibliografia

� Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu, (stan na dzień: 02.12.2008)

� Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

� Hybel J., Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju rynku pracy w Polsce w

perspektywie integracji z Unią Europejską, Wydawnictwo SGGW, 2003.

� Kryńska E., Rynek pracy w wybranych krajach: metody przeciwdziałania

bezrobociu, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, 1999.

� Milewski R., Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

� Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, http://www.mpips.gov.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

� Portal Edukacji Ekonomicznej, http://www.nbportal.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

� Portal Finansowy, http://www.bankier.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

� Portal Finansowy, http://www.money.pl (stan na dzień: 02.12.2008)

161

Michał Michalski*

Plan miejscowy i wartość nieruchomości czynnikami współkształtującymi przestrzeń planistyczną

1. Wprowadzenie

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717) stanowi pewien kompromis pomiędzy róŜnymi koncepcjami systemu planowania, jak równieŜ rozdziałem kompetencji między państwo i samorząd terytorialny. Stanowi kontynuację załoŜeń ustawy z 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 89, poz. 475). Za najwaŜniejsze cele nowej, jak i starej ustawy naleŜy uznać:

• umocnienie podmiotowości samorządów terytorialnych, • wyszczególnienie publicznej strefy zagospodarowania przestrzennego, • zapewnienie osobistych praw jednostki i praw własności, • ochronę środowiska przyrodniczego i jego uwarunkowań, • odejście od formalno-administracyjnej koncepcji planowania

przestrzennego na rzecz podejścia przyczynowego.

Nowe uregulowania zniosły uporządkowany, zwarty i spójny formalnie system planowania. Było to przyczyną likwidacji planu krajowego i regionalnego, przy czym pozostawiono jedynie pojęcie planu miejscowego.

Obecny układ opracowań planistycznych cechuje się studialnym charakterem opracowań planistycznych, które zastąpiły plan regionalny oraz nakazowo-negocjacyjnym charakterem wprowadzania zadań rządowych do planu miejscowego.

Cele i kierunki polityki przestrzennej państwa wytycza koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, której strategia powinna dąŜyć do zrównowaŜonego rozwoju kraju. Na szczeblu wojewódzkim polityka przestrzenna zawiera się w studium zagospodarowania przestrzennego

* Student kierunku Gospodarka przestrzenna na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe „Real Estate”

162

województwa. WyŜej wymienione dwa rodzaje opracowań są realizowane przez programy zadań rządowych, które są sporządzane przez naczelne i centralne organy administracji państwowej oraz wojewodów według właściwości tematycznej i terytorialnej. Programy zadań rządowych mają słuŜyć realizacji ponadlokalnych celów publicznych, wdraŜanych poprzez plany miejscowe.

2. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne na obszarze gminy

Nowy system planowania wyposaŜył gminy w instrumenty umoŜliwiające kształtowanie ich przestrzeni, lecz takŜe obarczył je odpowiedzialnością za podjęte decyzje. Owymi instrumentami są: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

Pierwszy z nich sporządzany jest dla obszaru całej gminy i uchwalany przez radę gminy, jednak nie jest przepisem gminnym i nie stanowi podstawy do wydania decyzji o warunkach zabudowy. MoŜe być wyznacznikiem przy sporządzaniu planów miejscowych. Przy opracowywaniu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy uwzględnia się:

• dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu, • występowanie obiektów, które podlegają ochronie, • stan środowiska naturalnego, • stan produkcyjnej przestrzeni rolniczej, • prawa własności nieruchomości, • realizację celów ponadlokalnych.

Studium określa granice obszarów, które objęte są ochroną, wartości zasobów przyrodniczych oraz ich zagroŜenia, obszary produkcyjnej przestrzeni rolniczej, obszary zabudowane oraz te, które w przyszłości mogą być przeznaczone pod zabudowę, obszary, dla których sporządzanie planów miejscowych jest obligatoryjne oraz kierunki rozwoju infrastruktury technicznej.

163

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy sporządzany jest w zaleŜności od potrzeb i tylko w niektórych przypadkach obowiązkowo (np. dla obszarów, na których mają być zlokalizowane inwestycje celu publicznego lub tych, które wynikają z programów rządowych, a takŜe dla tych, które objęte są ochroną).

Plan miejscowy ma za zadanie ustalenie:

• przeznaczenia terenów oraz linii rozgraniczających obszary o odmiennych funkcjach,

• linii rozgraniczających ulice, drogi publiczne, place, • granic obszarów, które objęte są ochroną, • warunków i zasad kształtowania zabudowy, • zasad, według których następuje podział terenu na działki budowlane, • granic terenów działalności inwestycyjnej, • granic terenów zdegradowanych, • zasad obsługi w zakresie infrastruktury technicznej, • stawki opłaty planistycznej.

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego stanowią cenne źródło informacji, które naleŜy wykorzystywać przy wycenie nieruchomości. Są one obowiązkowym źródłem pozyskiwania danych, które dotyczą:

• ustalenia przeznaczenia terenu w liniach rozgraniczających, • zasad, jakim podlegają przestrzenne formy układu, • systemu infrastruktury technicznej, • ustaleń, które są wdraŜane na podstawie innych przepisów prawnych

i dotyczą, gospodarowania przestrzenią.

3. Rola planowania miejscowego w procesie inwestycyjnym

Ryszard Cymerman opisuje proces inwestycyjny jako “przebieg następujących po sobie i przyczynowo powiązanych określonych działań na nieruchomości, mających na celu rozwój nieruchomości” 164. Działania te zostały podzielone na cztery etapy:

164 R. Cymerman, Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne w gospodarce nieruchomościami., Educaterra, 2001.

164

1) wyjściowy – w którym wartość nieruchomości zaleŜy od przeznaczenia zapisanego w planie miejscowym i od stanu zagospodarowania. Na tym etapie na wartość nieruchomości wpływają takie czynniki jak: klasa bonitacyjna gleb, lokalizacja, ukształtowanie terenu, dostęp do rynków zbytu itp.

2) planistyczny – w którym na wartość nieruchomości mają wpływ instrumenty administracji publicznej na wszystkich szczeblach, a w szczególności uchwalane przez gminę miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz wydawane przez nią decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. KaŜdy inwestor musi uzyskać pozytywnie rozpatrzoną decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, aby mógł rozpocząć swoją inwestycję. Ową decyzję wydaję się na podstawie planu miejscowego lub w przypadku jego braku na podstawie przepisów szczególnych. W pewnym sensie decyzja o warunkach zabudowy moŜe zastąpić plan miejscowy i w przypadku jego braku staje się jedynym instrumentem zmieniającym przeznaczenie gruntów. Innymi przypadkami wzrostu wartości nieruchomości są: zamiana terenów niezurbanizowanych na zurbanizowane, korzystna lokalizacja funkcji na terenach sąsiadujących, pozytywne zmiany urbanistyczno-architektoniczne, przewidziane w planie uzbrojenie gruntu w infrastrukturę techniczną. Gmina ma obowiązek opracowania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, jednakŜe nie jest ono przepisem prawa miejscowego, lecz raczej aktem polityki przestrzennej. Mimo tego, zawarte w nim wytyczne są obligatoryjne dla gminy, a ponadto takŜe wpływają na wzrost wartości nieruchomości. NaleŜy podkreślić, Ŝe opracowania planistyczne mogą wpływać równieŜ na spadek wartości nieruchomości, w przypadkach np: lokalizacji uciąŜliwego przemysłu lub drogi tranzytowej w sąsiedztwie zabudowy mieszkalnej, bądź obniŜenia walorów krajobrazowych w najbliŜszym otoczeniu nieruchomośc.

3) przygotowawczy – do którego zalicza się prace projektowo-geodezyjne, budowę elementów infrastruktury technicznej oraz działania administracyjno-prawne (opłaty).

4) realizacyjny – gdzie wartość nieruchomości związana jest z nakładami ponoszonymi na ich realizację i rośnie niezaleŜnie od jej rodzaju.

165

4. Finansowe konsekwencje ustalenia planu miejscowego

Zmiana wartości nieruchomości moŜe obciąŜać zarówno gminę, jak i właścicieli oraz uŜytkowników wieczystych. W przypadku jej obniŜenia, gmina ma obowiązek wypłaty odszkodowania albo wykupu nieruchomości albo jej zamiany na inną. Kiedy mamy do czynienia ze wzrostem wartości, to właściciel lub uŜytkownik wieczysty jest zobligowany do uregulowania opłaty planistycznej, której nieprzekraczalny próg stanowi 30% wzrostu wartości. Mówi o tym art. 36 Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym:

“1. JeŜeli, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą, korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemoŜliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel albo uŜytkownik wieczysty nieruchomości moŜe, z zastrzeŜeniem ust. 2, Ŝądać od gminy: odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę albo wykupienia nieruchomości lub jej części.

2. Realizacja roszczeń, o których mowa w ust 1, moŜe nastąpić równieŜ w drodze zaoferowania przez gminę właścicielowi albo uŜytkownikowi wieczystemu nieruchomości zamiennej. [...]

4. JeŜeli, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą, wartość nieruchomości wzrosła, a właściciel albo uŜytkownik wieczysty sprzedaje tę nieruchomość, wójt, burmistrz albo prezydent miasta pobiera jednorazową opłatę, ustaloną w tym planie, określoną w stosunku procentowym do wzrostu wartości nieruchomości. Opłata ta jest dochodem własnym gminy. Wysokość opłaty nie moŜe być wyŜsza niŜ 30% wzrostu wartości nieruchomości.”165

JeŜeli w wyniku podziału, scalenia lub inwestycji gminy w infrastrukturę techniczną (np. wybudowanie drogi, urządzeń wodociągowych, ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych, telekomunikacyjnych) wartości nieruchomości wzrosła, to jej właściciel oraz uŜytkownik wieczysty ma 165 Ustawa z 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717)

166

obowiązek uiszczenia opłaty adiacenckiej. Jej wysokość uchwala rada gminy, lecz moŜe wynieść nie więcej niŜ 50% róŜnicy pomiędzy wartością nieruchomości przed i po wybudowaniu wyŜej wymienionych urządzeń. Podstawą prawna jest tutaj Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami166.

Warto zwrócić uwagę na podane niŜej aspekty:

• gdy na poczet budowy urządzeń infrastruktury technicznej właściciel lub uŜytkownik wieczysty wnosi świadczenia (w gotówce lub naturze), których równowartość jest równa lub wyŜsza opłacie adiacenckiej, wtedy jest on zwolniony z jej płacenia, lecz równieŜ nie moŜe domagać się zwrotu nadwyŜki. JeŜeli świadczenia są niŜszej wartości, musi on dopłacić powstałą róŜnicę,

• opłaty adiacenckie nie dotyczą nieruchomości przeznaczonych na cele rolne lub leśne w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego,

• opłaty adiacenckie stanowią dochód gminy, jednakŜe z powodu tego, iŜ koszty ich naliczenia i poboru są wyŜsze od wysokości opłat, gminy często z nich rezygnują.

5. ZaleŜności pomiędzy wartością nieruchomości a planowaniem funkcji terenu

Do podstawowych funkcji terenu zaliczyć naleŜy mieszkaniową, usługową, przemysłową, rolną oraz leśną. Są one niezbędne człowiekowi do Ŝycia, a w toku rozwoju społeczeństwa mogą być uzupełniane o nowe funkcje takie jak: rekreacyjna, komunikacyjna, komunalna (w postaci składowisk odpadów) itp. Chciałbym tutaj zwrócić uwagę na rolę czynników ekonomicznych, a zwłaszcza na funkcję popytu na konkretną formę korzystania z przestrzeni, który kształtuje jej odpowiednią wartość (rynkową). W tym przypadku teren traktowany jest jako towar, podlegający subiektywnej ocenie potencjalnych inwestorów. Pozostałymi czynnikami decydującymi o wyborze funkcji są czynniki społeczne (dyktowane przez potrzeby społeczeństwa – inwestycje o charakterze publicznym, socjalnym,

166 tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, z późn. zm.

167

związanym z tworzeniem nowych miejsc pracy), kulturowe (obiekty kultu religijnego, świadomości lokalnej i narodowej) oraz środowiskowe (wynikające z naturalnego środowiska przyrodniczego i jego ochrony – form ukształtowania terenu, uwarunkowań wodnych i glebowych, klimatu).

Wartość nieruchomości w nowoczesnym podejściu planistycznym powinna stać się stabilizatorem rozwoju przestrzeni. Aktualna wartość dostarcza informacji o stanie wykorzystania przestrzeni, stanowi znakomity wyznacznik dla oceny przyjętych wcześniej załoŜeń planistycznych, a ponadto jej analiza na obszarze całej jednostki terytorialnej ułatwia podejmowanie decyzji dotyczących przyszłej polityki przestrzennej. JednakŜe w zaleŜności od wielkości rynkowej moŜliwości lokalizacji róŜnych sposobów zagospodarowania terenu są róŜne.

Przyjęło się, Ŝe tereny o niskiej wartości rynkowej dają największe moŜliwości dla lokalizacji róŜnych funkcji (poza komercyjną i rekreacyjną). Wraz ze wzrostem wartości ich elastyczność planistyczna maleje, stając się dobrą lokalizacją jedynie dla wybranych inwestycji. NaleŜy pamiętać o przestrzeganiu zasady , aby planowanie dąŜyło do zwiększania wartości rynkowej obszaru, aby nie miało jej niŜszej od obecnej. Wyjątkiem od reguły są funkcje konieczne, takie jak inwestycje komunikacyjne, infrastrukturalne (np. oczyszczalnia ścieków), usytuowanie terenów zielonych, lub takie, które wynikają z lokalnego występowania, np. przeznaczenie obszaru pod eksploatację kopalin.

6. Podsumowanie

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jest najwaŜniejszym instrumentem gmin w kreowaniu lokalnej polityki przestrzennej. Przeniesienie kompetencji na najniŜszy szczebel jednostek samorządu terytorialnego ma na celu ograniczenie przypadkowości podejmowanych decyzji, a z drugiej strony zwiększenie zdolność do szybkiego reagowania na potrzeby ludności lokalnej, poprzez bliŜsze relacje władza - społeczeństwo. Plany miejscowe mogą wpłynąć na podniesienie wartości nieruchomości, wprowadzając nowe funkcje na obszarach niezabudowanych, jak równieŜ

168

kształtując istniejące obszary zabudowy poprzez efektywniejsze ich wykorzystanie. Są cennym źródłem informacji dla wielu jednostek, wydłuŜają horyzont decyzyjny inwestorów oraz zmniejszają ryzyko działalności gospodarczej i inwestycyjnej. NaleŜy jednak pamiętać o duŜej mierze ostroŜności i umiejętności przewidywania istotnych przy podejmowaniu ostatecznych decyzji. Zbyt pochopne działania mogą wywołać skutki nieodwracalne zwłaszcza, gdy przy uchwalaniu planu miejscowego gmina kieruje się pozyskaniem środków finansowych, a nie racjonalną polityką przestrzenną.

Nieodzownym czynnikiem mającym wpływ na decyzje planistyczne powinna być wartość nieruchomości, która jest wyznacznikiem najlepszej i najkorzystniejszej formy zagospodarowania przestrzeni. Analiza zmian wartości przestrzeni oraz ich prawidłowa prognoza na przyszłość jest przydatnym narzędziem przy tworzeniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, jak równieŜ badaniu moŜliwości rozwojowych, punktów zwrotnych, wahań cyklicznych i sezonowych. Lecz jedynie rzetelna, pełna i prawidłowo przeprowadzona wycena nieruchomości pozwala traktować jej wartość w ujęciu ekonomicznym.

Bibliografia

� Cymerman R., “Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne

w gospodarce nieruchomościami” , Wyd. Educaterra, 2001

� Hopfer Andrzej, “Szacowanie nieruchomości niezurbanizowanych”, Wyd. Twigger, 1999

� I Konferencja Naukowo - Techniczna PSWRN, materiały edukacyjne, Gdańsk 2001

� Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717)

� Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, z późn. zm.)

169

Izabela Wojek*

Emerytalny węzeł gordyjski

1. Sytuacja demograficzna w Polsce

Większość krajów Unii Europejskiej znajduje się obecnie w zaawansowanym stadium zmiany demograficznej. Współczynnik płodności jest poniŜej poziomu zapewniającego prostą zastępowalność pokoleń, zwiększa się udział ludzi starych w populacji. Główną przyczyną tych zmian demograficznych jest spadek współczynnika dzietności i wzrost przeciętnej długości trwania Ŝycia. W Polsce jeszcze w latach 90-tych na jedną kobietę przypadało więcej niŜ dwoje dzieci, obecnie współczynnik dzietności wynosi około 1,23167. Nie utrzyma to dotychczasowej wielkości i struktury populacji. Drugą przyczyną zachodzących zmian jest wydłuŜenie się przeciętnego trwania Ŝycia. Jeszcze do połowy ubiegłego wieku przeciętna długość trwania Ŝycia wynosiła 61,3 lata, obecnie jest to juŜ o 14 lat więcej168! Zmiany zachodzące w strukturze liczby ludności w Polsce ilustruje Tabela 1.

W poniŜszej Tabeli wyraźnie widać jak wzrośnie w przyszłości udział grupy wiekowej ludzi powyŜej 65 roku Ŝycia. Jednocześnie, w tym samym czasie przewidywany jest spadek udziału ludzi do 15 roku Ŝycia o ponad połowę. Aby ocenić wpływ tych zmian na gospodarkę Polski wystarczy prześledzić, jak kształtuje się współczynnik obciąŜenia demograficznego dla całej populacji oraz dla poszczególnych grup.

* Absolwent kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech” 167 Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2006 Revision and World Urbanization Prospects: The 2005 Revision, http://esa.un.org/unpp (stan na dzień: 05.12.2008) 168 Ibidem

170

Tabela 1. Populacja Polski w podziale na grupy wiekowe w latach 1950-2050

Udział w populacji następujących grup wiekowych (w %): Rok

0-14 15-64 65+ 1950 29.4 65.4 5.2

1960 33.5 60.8 5.8

1970 27 64.8 8.2

1980 24.3 65.6 10.1

1990 25.1 64.8 10.1

2000 19.3 68.5 12.2

2010 14.6 71.8 13.6

2020 14.1 67.4 18.5

2030 12.8 64.4 22.8

2040 11.7 63 25.3

2050 12.2 56.6 31.3 Źródło: opracowanie własne na podstawie Population Division of the Department of

Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects:

The 2006 Revision and World Urbanization Prospects: The 2005 Revision,

http://esa.un.org/unpp (stan na dzień: 05.12.2008)

Tabela 2. Współczynniki obciąŜenia demograficznego w społeczeństwie polskim w latach 1950-2050

wsp. obciąŜenia demograficznego w społeczeństwie polskim Rok

suma młodymi starymi 1950 52.9 45.0 8.0

1960 64.6 55.1 9.5

1970 54.3 41.7 12.7

1980 52.4 37.0 15.4

1990 54.3 38.7 15.6

2000 46.0 28.2 17.8

2010 39.3 20.3 18.9

2020 48.4 20.9 27.4

2030 55.3 19.9 35.4

2040 58.7 18.6 40.2

2050 76.9 21.6 55.3 Źródło: opracowanie własne na podstawie Population Division of the Department of

Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects:

The 2006 Revision and World Urbanization Prospects: The 2005 Revision,

http://esa.un.org/unpp, (stan na dzień: 05.12.2008)

171

Jak widać, przewiduje się, Ŝe współczynnik obciąŜenia demograficznego od roku 2010 będzie stale rósł, co oznacza, Ŝe na osobę w wieku produkcyjnym będzie przypadało coraz więcej osób w wieku przed- i poprodukcyjnym. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe powyŜsze współczynniki nie uwzględniają aktywności zawodowej osób w wieku produkcyjnym, dlatego teŜ na ich podstawie nie moŜna stwierdzić, ile osób na swoim utrzymaniu będzie miała osoba pracująca.

2. Skutki starzenia się społeczeństwa

Starzenie się społeczeństwa ma powaŜny wpływ na sytuację gospodarczą krajów Unii Europejskiej a w efekcie na wysokość naszych dochodów. Według szacunków, w połowie tego stulecia na kaŜdą osobę na emeryturze będą przypadały dwie osoby pracujące, czyli o połowę mniej niŜ obecnie.169 Stanowi to powaŜne zagroŜenie dla finansów publicznych takŜe w Polsce. Zmniejszy się wielkość krajowych oszczędności w gospodarce, poniewaŜ zwiększy się liczba gospodarstw domowych emerytów, którzy konsumują swoje oszczędności przy jednoczesnym spadku liczby gospodarstw domowych osób pracujących, które inwestują część dochodów.

Dzisiejszy budŜet państwa stanowi mechanizm przepływów pienięŜnych pomiędzy generacjami. Składki obecnych emerytów wydano na emerytury poprzednich pokoleń – rodziców i dziadków obecnych 65-latków i osób starszych. Dlatego teŜ koszt wszelkich świadczeń dla tych osób jest pokrywany z kieszeni dzisiejszych i przyszłych podatników. Po reformie systemu emerytalnego młodzi ludzie płacą podwójnie – nie tylko fundują emerytury i leczenie seniorom, ale takŜe zbierają pieniądze na własne emerytury w Otwartych Funduszach Emerytalnych i na Indywidualnych Kontach Emerytalnych. Jest to, niestety, jedyne sensowne wyjście z impasu. NaleŜy się jednak zastanowić, jak ograniczyć nadmierne obciąŜanie młodych ludzi oraz jak znaleźć fundusze na emerytury bez podnoszenia podatków?

PoniŜej zasugerowano kilka rozwiązań tego problemu. 169 śółcińska W. CEO Stara Europa, http://ceo.cxo.pl/news/91749/Stara.Europa.html (stan na dzień: 05.12.2008)

172

3. Jak przeciąć węzeł gordyjski?

W jaki sposób moŜna zniwelować ekonomiczne skutki starzenia się społeczeństwa w Polsce? Czy reforma wprowadzona przez rząd RP w roku 1999 to wystarczające rozwiązanie?

Odpowiedź brzmi: nie. Nie moŜna zaprzeczyć, Ŝe reforma z 1999 roku była odwaŜna, wręcz rewolucyjna, tym bardziej, Ŝe była to jedna z pierwszych tego typu zmian w Europie (przed Polską na zmianę systemu emerytalnego zdecydowała się jedynie Szwecja).170 Niestety, reforma nie została przeprowadzona do końca. Kolejne rządy boją się bolesnego dla obywateli wydłuŜenia lat pracy. Związki zawodowe gotowe są walczyć do upadłego o przywileje, które dostały w czasach PRL-u. Przypomnijmy, słynne juŜ zdanie premiera RP w roku 2008: „Wyłysieję, stracę piętnaście procent i w ogóle będę miał tylko kłopoty”171 – skwitował walkę ze związkami zawodowymi o „pomostówki”.

Polacy nie chcą dłuŜej pracować, ale z drugiej strony oczekują podwyŜszenia świadczeń emerytalnych. W nowym systemie obowiązuje zasada – dłuŜej pracujesz - masz wyŜszą emeryturę. Na razie w naszym kraju mamy najniŜszy w Europie wiek przechodzenia na emeryturę. W Polsce jest równieŜ największa róŜnica pomiędzy wiekiem przechodzenia na emeryturę a ustawowym wiekiem emerytalnym. Przeciętny Polak zostaje emerytem 8 lat wcześniej niŜ przewidziano to w ustawie172. Tymczasem w Europie zaobserwowano odwrotną tendencję. Coraz więcej emerytów urodzonych podczas powojennego wyŜu demograficznego decyduje się na kontynuowanie pracy. Jest to jeden z głównych elementów walki Unii z problemem starzejącego się społeczeństwa.

Obywatele nie chcą równieŜ zaakceptować zrównania wieku emerytalnego kobiet i męŜczyzn. Powinniśmy sobie jednak uświadomić, iŜ ów przywilej to

170 Solska J., Wnuczek dziadków nie udźwignie, ”Polityka” nr 19 z dnia 16.05.2008 171 Premier Donald Tusk podczas spotkania „Komisji Trójstronnej” o oczekiwanym zwycięstwie w batalii o emerytury pomostowe 172 Kostrzewski L., Polacy, najmłodsi emeryci Europy, „Gazeta Wyborcza” nr 134 z dnia 10.06.2008

173

”niedźwiedzia przysługa” wyświadczona kobietom przez władzę. Dziś kobiety mają emeryturę o około jedną trzecią niŜszą niŜ męŜczyźni173. Mimo lepszego wykształcenia, kobiety wciąŜ gorzej zarabiają i mają mniejsze moŜliwości awansu. Ponadto podczas urlopów macierzyńskich odprowadzana jest niŜsza składka, niŜ podczas pracy na etacie. Dokładając do tego krótszy o 5 lat czas pracy dostajemy sumę do wypłaty o wiele niŜszą niŜ w przypadku męŜczyzn. Podniesienie wieku emerytalnego kobiet spowodowałoby nie tylko to, Ŝe składki odprowadzane byłyby dłuŜej, ale równieŜ to, Ŝe odprowadzany kapitał pracowałby na siebie kolejne lata. Wiek emerytalny zrównano juŜ w większości krajów Europy (Tabela 3).

Kolejną reformą, której wprowadzenie mogłoby zwiększyć dochody Państwa jest reforma podatkowa dla rolników. Nie moŜe być tak, Ŝe w naszym społeczeństwie są „równi” i „równiejsi”. Obecnie rolnicy płacą podatek gruntowy, który jest oparty na średniej cenie Ŝyta. W przeliczeniu to cena około 2,5 kwintala Ŝyta z hektara, czyli około 200 zł za hektar. Nie rozliczają się ani z podatku dochodowego ani z podatku dla przedsiębiorców174. Rząd chce wprowadzić reformę, dzięki której rolnicy płaciliby róŜne składki na swoje emerytury w zaleŜności, od tzw. wartości ekonomicznej gospodarstwa. Byłaby ona wyliczana przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa na podstawie tego, co rolnik uprawia i na jak duŜym obszarze175.

Kiedy zostaną wprowadzone te reformy? Nie wiadomo. Na szczęście zmienia się podejście rolników do tej ustawy. Jeszcze kilka lat temu nie chcieli nawet słyszeć o jakichkolwiek zmianach, teraz są gotowi rozmawiać.

Widać, więc, Ŝe sytuacja nie jest beznadziejna. Jest wiele rozwiązań, których wprowadzenie pomoŜe zniwelować skutki sytuacji demograficznej w naszym kraju. Musimy jednak działać szybko – nie czekajmy aŜ konieczne będzie podniesienie podatków, nie ignorujmy istniejących problemów. Wprowadźmy reformy, aby Polska działała sprawnie i dynamicznie!

173 Zawadzka A., Miączyński P., Kostrzewski L., Kobietom na emeryturze grozi ubóstwo, „Gazeta Wyborcza” nr 113 z dnia 15.05.2008 174 Glapiak E., Podatek dla rolników, ”Rzeczpospolita” nr 103 (8004), 2008 175 Naszkowska K., Nie ma szans na podatki dla rolników, „Gazeta Wyborcza” nr 116 z dnia 19.05.2008

174

Tabela 3. Ustawowy wiek emerytalny w krajach europejskich

Źródło: Mutual Information System on Social Protection in the EU Member States and the EEA, http://europa.eu.int (stan na dzień: 05.12.2008)

175

Bibliografia

� Glapiak E., Podatek dla rolników, ”Rzeczpospolita” nr 103 (8004) z dnia 02.05.2008

� Kostrzewski L., Polacy, najmłodsi emeryci Europy, Gazeta Wyborcza, nr 134 z dnia 10.06.2008

� Mutual Information System on Social Protection in the EU Member States and the EEA, http://europa.eu.int (stan na dzień: 05.12.2008)

� Naszkowska K., Nie ma szans na podatki dla rolników, Gazeta Wyborcza, nr 116 z dnia 19.05.2008

� Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2006 Revision and World Urbanization Prospects: The 2005 Revision, http://esa.un.org/unpp (stan na dzień: 05.12.2008)

� Solska J., Wnuczek dziadków nie udźwignie, Polityka, nr 19 z dnia 16.05.2008

� Zawadzka A., Miączyński P., Kostrzewski L., Kobietom na emeryturze

grozi ubóstwo, Gazeta Wyborcza, nr 113 z dnia 15.05.2008

� śółcińska W. CEO Stara Europa, http://ceo.cxo.pl/news/91749/Stara .Europa.html (stan na dzień: 05.12.2008)

177

Recenzja publikacji „Trendy ekonomiczne na polskim rynku” pod redakcją Milana Popovića oraz Jacka Sikorskiego

Układ pracy jest niezrównowaŜony, ponad połowę pracy stanowią artykuły dotyczące sfery finansowej, umieszczone w rozdziale drugim publikacji. Układ taki świadczy o duŜej dojrzałości twórców artykułów odnoszących się do zagadnień finansowych. Nie umniejsza to w Ŝaden sposób jakości i treści artykułów związanych z dwoma pozostałymi aspektami ksiąŜki.

Opracowania dotyczące zastosowań IT w gospodarce koncentrują się głównie z zastosowaniu aplikacji internetowych, tzw. e-gospodarki. W rozdziale tym opisano zarówno zastosowanie poszczególnych rodzajów rozwiązań, jak opis funkcjonowania poŜyczek społecznościowych jak równieŜ opisano aspekty techniczne, związane z funkcjonowaniem e-gospodarki.

Połączenie aspektów technicznych z praktycznymi przykładami zastosowań e-gospodarki pozwoliło autorom na zaprezentowanie najwaŜniejszych problemów tej dziedziny wiedzy. Zawartość poszczególnych artykułów wzajemnie uzupełnia się, co daje moŜliwości poznawcze zarówno czytelnikom zainteresowanym bardziej aspektami praktycznymi jak równieŜ technicznymi. Na szczególna uwagę zasługuje fakt, iŜ autorami sporej części artykułów tego rozdziału są studenci kierunków nieinformatycznych. Fakt ten nie przeszkodził w sporządzeniu bardzo dojrzałych opracowań, równieŜ pod względem informatycznym.

178

W rozdziale dotyczącym aspektów finansowych, autorzy skupili się na kilku aspektach: moŜliwości pozyskania środków na finansowanie przedsiębiorczości, strukturze rynku finansowego i inwestycyjnego oraz szeroko rozumianego bezpieczeństwa w finansach. Prace dotyczące znajdywania sposób finansowania skupiają się nie na tradycyjnych formach pozyskiwania środków, jak kredyty czy poŜyczki bankowe czy teŜ emisje papierów wartościowych, ale na alternatywnych źródłach finansowania, jak venture capital czy fundusze hedgingowe. Podobnie opis rynku kapitałowego skupia się na opisie rynku NewConnect a nie rynków bardziej tradycyjnych. Świadczy to o ogromnej wiedzy autorów o moŜliwościach rozwoju przedsiębiorczości w fazie seed oraz potrzebie innowacyjności, co jest wyraźnym sygnałem, Ŝe młodzi, doskonale wykształceniu ludzie, którzy za chwilę wkroczą lub juŜ wkraczają na rynek pracy, nastawieni są na rozwój własnej przedsiębiorczości.

Ostatni rozdział opisuje inne, ale jakŜe istotne aspekty ekonomiczne w polskiej gospodarce w 2008 roku. Autorzy zaprezentowanych artykułów, mimo ogromnego, młodzieńczego optymizmu, pokazują problemy i zagroŜenia polskiej gospodarki: postępujący kryzys a za nim wzrost bezrobocia czy nierozwiązany problem systemu emerytalnego.

Zaprezentowane w całym opracowaniu artykuły opisują bardzo wnikliwie, ale tylko wycinek trendów gospodarczych Polski w 2008 roku. Recenzent wskazuje na konieczność dalszego rozwijania opracowań o podobnej tematyce.

dr Jarosław Zając Katedra Informatyki Ekonomicznej Uniwersytet Łódzki

179

Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych

„IM-Tech”

Wydawcą niniejszej publikacji jest Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, działające przy Katedrze Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. IM-Tech został załoŜony w marcu 2006 roku i zrzesza najaktywniejszych studentów z róŜnych wydziałów i uczelni, przy czym zapewnia niepowtarzalną atmosferę, jakiej nie moŜna znaleźć gdzie indziej.

Od samego początku działania, SKN IM-Tech aktywnie wspomaga działania władz Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego na rzecz usprawnienia i informatyzacji obsługi procesu dydaktycznego. Członkowie IM-Tech-u są autorami materiałów informacyjnych i procedur związanych z wdraŜaniem modułów oprogramowania stosowanego w Uniwersytecie Łódzkim.

IM-Tech regularnie organizuje konferencje, szkolenia i innego rodzaju spotkania studentów poświęcone zastosowaniom informatyki w gospodarce. Zajmuje się projektowaniem oraz wykonaniem stron internetowych, oraz wykonaniem projektów zarówno dla władz uczelni jak i organizacji studenckich, promując przy tym dobre imię Uniwersytetu Łódzkiego.

Agata Jasińska Prezes SKN IM-Tech

Wydawca: Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech” Druk i oprawa: Piktor s.c.

ISBN: 978-83-928174-1-3

Wszelkie prawa zastrzeŜone