raport o stanie zagospodarowania przestrzennego i rozwoju ...

R A P O R To stanie zagospodarowania i rozwoju

województwa wielkopolskiego

2014

GŁÓWNY PROJEKTANTBogdan Reiter

z-cA PROJEKTANTA PROWAdzącEGODominika Szymczyk-Stefańska

PUBLIKAcJĘ PRzYGOTOWANO W WIELKOPOLsKIm BIURzE PLANOWANIA PRzEsTRzENNEGO W POzNANIU

dYREKTORMarek Bryl

z-cA dYREKTORAdr Grażyna Łyczkowska

chARAKTERYsTYKA WOJEWÓdzTWABogdan Reiter

śROdOWIsKO PRzYROdNIczEElżbieta Kozłowska

sIEć OsAdNIczADominika Szymczyk-Stefańska

dEmOGRAfIA I mIEszKALNIcTWODominika Szymczyk-Stefańska

śROdOWIsKO KULTUROWEAleksandra Kozłowska

GOsPOdARKADominika Szymczyk-Stefańska

fINANsE JEdNOsTEK sAmORządOWYchBogdan Reiter

INfRAsTRUKTURA sPOŁEczNABartosz Burzyński

TURYsTYKA I REKREAcJAAleksandra Kozłowska

KOmUNIKAcJAAgata Jakubowicz

INfRAsTRUKTURA TEchNIczNA

Tomek Drużkowski

sTRUKTURA UżYTKOWANIA GRUNTÓWAgata Jakubowicz

Bogdan Reiter

sTAN PLANIsTYczNYAleksandra Kozłowska

POdsUmOWANIEBogdan Reiter

KONsULTAcJEAdam Derc Jowita Maćkowiak

WsPÓŁPRAcAPiotr Skarbiński Magdalena Suchecka

OPRAcOWANIE GRAfIczNEJadwiga Lechicka Agnieszka Porada Mikołaj Pietz

sKŁAd PUBLIKAcJIMikołaj Pietz

Poznań, 2014 r.

WBPP

Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu

SpiS treści

wprowadzenie 5

charakterystyka województwa 6

środowisko przyrodnicze 9

sieć osadnicza 23

demografia i mieszkalnictwo 26

środowisko kulturowe 31

gospodarka 35

finanse jednostek samorządowych 43

infrastruktura społeczna 48

turystyka i rekreacja 52

komunikacja 55

infrastruktura techniczna 61

struktura użytkowania gruntów 72

stan planistyczny 76

podsumowanie 80

źródła 83

Poznań, 2014 r.

Wiedza o stanie zagospodarowania województwa i poziomie jego aktywności ma kluczowe znaczenie dla podejmowania decyzji związanych z dalszym rozwojem regionu. Kompleksowa wiedza o przestrzeni i gospodarce jest gwarancją optymalnego zarządzania i korzystania z funduszy, zwłaszcza pochodzących z Unii Europejskiej.

Raport o stanie zagospodarowania i rozwoju województwa wielkopolskiego 2014 jest publikacją zbliżoną do opracowanych w latach 2006 i 2011 w Wielkopolskim Biurze Planowania Przestrzennego w Poznaniu. W 14 rozdziałach prezentuje informacje o stanie zagospodarowania, tendencjach i trendach rozwojowych oraz porównuje wybrane zjawiska do wielkości krajowych. Zróżnicowany obraz regionu przedstawiono za pomocą rycin, wykresów, danych statystycznych, wielkości bezwzględnych i wskaźników. Opisanie możliwie najszerszego spektrum zjawisk oparto na aktualnych, dostępnych danych. Zgromadzony materiał pozwala na wyciągnięcie indywidualnych wniosków w różnych dziedzinach rozwoju, które będą zapewne pobudzać do dyskusji, a niekiedy do odmiennych interpretacji zdarzeń. Jest to świadome założenie, które ma na celu zachęcenie Czytelników do własnych refleksji. Wynik dyskusji, w postaci wniosków, może być inspiracją do wprowadzenia zmian w kolejnych, zarówno nowych edycjach Raportu, jak i kierunkach rozwoju i metodach planowania.

Poziom atrakcyjności Wielkopolski i pozycja wśród najsilniejszych gospodarczo województw w kraju potwierdzają przede wszystkim prezentowane informacje o stanie sfery społecznej (w tym wprowadzanie nowoczesnych form kształcenia studentów), infrastruktury technicznej, systematycznego wzrostu produktu krajowego brutto i nakładów na rozwój sektora badawczo-rozwojowego (B+R) Wielkopolski, a także wdrażanie wysoko przetworzonych usług w gospodarce.

Przygotowując publikację korzystano m.in.: z administracyjnych źródeł danych poszczególnych departamentów Urzędu Marszałkowskiego Województwa, wielu publikacji i opracowań oraz dostępnych danych Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego.

Wojciech Jankowiak

Poznań, grudzień 2014 r. Wicemarszałek Województwa Wielkopolskiego

WIELKOPOLsKA NA TLE KRAJU

- 9,5% powierzchni - 8,3% powierzchni użytków rolnych - 9,0% ludności - 9,9% pracujących - 6.7% bezrobotnych - 9,8% podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON - 11.1% produkcji sprzedanej przemysłu - 10,1% produkcji sprzedanej budownictwa - 15,4% pogłowia bydła - 22,3% pogłowia trzody chlewnej

65,0%26,7%

5,2%1,5%

0,1%1,2%0,4%

użytki rolne

grunty leśne oraz zadrzewione izakrzewionegrunty zabudowane izurbanizowanewody powierzchniowe

użytki ekologiczne

nieużytki

tereny różne

Źródło: Mapa topograficzna w skali 1:50 000 (VMapL2)

POŁOżENIE GEOGRAfIczNE

Województwo wielkopolskie położone jest w środkowo-zachodniej części Polski i graniczy z województwami: pomorskim, kujawsko-pomorskim, łódzkim, opolskim, dol-nośląskim, lubuskim i zachodniopomorskim. Obejmuje ob-szar 29 826 tys. km2 i pod względem powierzchni zajmuje drugie miejsce w kraju (po województwie mazowieckim).

Geograficznie Wielkopolska położona jest na obszarze Niżu Środkowoeuropejskiego, w zasięgu dwóch różniących się podprowincji:

• Pojezierza Południowobałtyckiego – młodoglacjalnego obszaru wysoczyzn jeziornych o urozmaiconej rzeźbie z pagórkami, wzgórzami, z rozcięciami dolinowymi i rynnami polodowcowymi wypełnionymi jeziorami,

• Nizin Środkowopolskich – obszaru peryglacjalnych wy-soczyzn i bezjeziornych równin, o mniej zróżnicowanej rzeźbie.

W obrębie obu ww. podprowincji występuje w granicach województwa sześć makroregionów – ułożonych pasmowo wypukłych i wklęsłych, wielkich form geomorfologicznych, do których należą (od północy):

• Pojezierze Południowopomorskie,

• Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka,

• Pojezierze Wielkopolskie,

charakteryStyka województwa

6

charakterystyka wojew

ództwa

dEmOGRAfIAWielkopolska, pod względem liczby mieszkańców, jest trzecim województwem w kraju (po mazowieckim i śląskim). Liczba ludności na koniec 2013 r. wyniosła 3 467,0 tys. osób, z czego 51,4% stanowiły kobiety. Ponad 55,0% ludności województwa (1 913,8 tys.) to mieszkańcy miast, w tym ponad 548 tys. zamieszkuje Poznań. Średnia gęstość zaludnienia w Wielkopolsce wynosi 116 osób/km2. Najmniej zaludnione są północne tereny województwa, gdzie przeważają obszary leśne i rolne (np. powiat złotowski 42 osoby/km2, powiat czarnkowsko–trzcianecki 48 osób/km2), natomiast najwyższą gęstość zaludnienia notuje się w Poznaniu (2 092 osoby/km2). Wśród miejscowości będą-cych siedzibami gmin miejsko-wiejskich maksymalną gęstość zaludnienia odnotowano w Nowych Skalmierzycach i Swarzę-dzu, odpowiednio 3 057 i 3 777 osoby/km2.

Dodatni przyrost naturalny wyniósł 4 269 osób, a współczyn-nik przyrostu naturalnego osiągnął pod koniec 2013 r. poziom 1,23‰ (wyższy zanotowano tylko w województwie pomorskim).

sTRUKTURA UżYTKOWANIA GRUNTÓW W 2013 r.

• Pradolina Warciańsko-Odrzańska,

• Pojezierze Leszczyńskie,

• Nizina Południowowielkopolska.

Województwo wielkopolskie usytuowane jest prawie w całości w dorzeczu Odry, tylko niewielkie jego fragmenty znajdują się w dorzeczu Wisły. Sieć rzeczna Wielkopolski jest dobrze roz-winięta i równomiernie rozmieszczona. Osią ekologiczną ukła-du hydrograficznego regionu jest system dolin i pradolin Warty oraz jej głównych dopływów.

Największa koncentracja jezior występuje na Pojezierzu Gnieź-nieńskim, Pojezierzu Przemęckim i Pojezierzu Międzychodzko--Sierakowskim, zaś część południowa niemal całkowicie pozba-wiona jest jezior.

Cechą ukształtowania Wielkopolski jest jej równinność. Naj-wyższym punktem na terenie województwa jest Kobyla Góra (284 m n.p.m.) – kulminacja Wzgórz Ostrzeszowskich, a naj-niższy punkt leży na dnie Jeziora Śremskiego (kryptodepresja 6 m p.p.m.) na Pojezierzu Międzychodzko-Sierakowskim. Wiel-kopolska nie stanowi wyodrębniającej się geograficznie jed-nostki. Wielkie formy geomorfologiczne pasmowo przecinające województwo przechodzą dalej, na obszar województw sąsied-nich. Obszary chronione (łącznie z obszarami Natura 2000 za-wartymi w granicach innych form ochrony przyrody) zajmują 31,8% powierzchni województwa.

Kopaliny energetyczne Wielkopolski reprezentowane są głównie przez węgiel brunatny i gaz ziemny. Występują także kopaliny chemiczne i skalne.

W przestrzeni województwa dominują użytki rolne zajmujące 65,0% oraz grunty leśne, zadrzewienia i zakrzewienia obejmu-jące 26,7% jego powierzchni.

Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie Departament Geodezji UMWW 2013 r.

RzEŹBA TERENU WIELKOPOLsKI

Dla celów monitorowania procesów rozwoju, porównań i ana-liz, a także dedykowania środków z funduszy strukturalnych i spójności, obowiązuje na terenie Unii Europejskiej Wspólna Klasyfikacja Jednostek Terytorialnych dla Celów Statystycznych (NUTS). W Polsce od 01.01.2008 r. przyjęła nazwę Nomenkla-tura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) i „wprowadziła” Wielkopolskę do Regionu Północno-Zachodniego (jednego z sześciu). Tym samym aktem prawnym województwo wielkopolskie „podzielono” na 6 podregionów (z 66 w Polsce): kaliski, koniński, leszczyński, pilski, poznański i Miasto Poznań.

REGIONY I POdREGIONY WG NTs W 2013 r.

NTS1 - Region Północno-Zachodni

NTS2 - Wielkopolska

NTS3 - Podregiony - 6

NTS4 - Powiaty - 31+4

NTS5 - Gminy - 226

REGION PÓŁNOcNO- zAchOdNI

WIELKOPOLsKA

PILsKI

POzNAŃsKI

m. POzNAŃKONIŃsKI

KALIsKI

LEszczYŃsKI

POdREGIONY

Źródło: Opracowanie WBPP 2013 r.

Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie BDL GUS 2014 r.

Najwyższy wskaźnik przyrostu naturalnego wystąpił w powie-cie poznańskim (4,69‰), natomiast najniższy zarejestrowano w Kaliszu (-2,80‰). Saldo migracji ogółem (wewnętrznych i zewnętrznych) wyniosło +166 osób i ukształtowało się na po-ziomie 0,05‰.

W strukturze wieku ludności 63,6% mieszkańców to osoby w wie-ku produkcyjnym, 19,3% w wieku przedprodukcyjnym i 17,1% w wieku poprodukcyjnym. Wskaźnik obciążenia demograficz-nego, wyrażony liczbą osób w wieku nieprodukcyjnym (przed-produkcyjnym i poprodukcyjnym) przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym, wyniósł 57,1, a w kraju 57,6.

7

char

akte

ryst

yka

woj

ewód

ztw

a

Na koniec 2012 r. zanotowano 1 358,0 tys.1 pracujących (392 na 1 000 mieszkańców, przy średniej krajowej 359), co stanowiło 61,2% ogółu ludności Wielkopolski w wieku produk-cyjnym. Najwięcej osób pracowało w szeroko pojętym sektorze usług – 53,0%, w sektorze przemysłu i budownictwa – 31,3%, w rolnictwie, łowiectwie, leśnictwie i rybactwie – 15,7%.

Bezrobocie rejestrowane w województwie wielkopolskim w końcu 2013 r. dotyczyło 148,8 tys. osób (6,7% ogółu bezrobot-nych w kraju). Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 9,6% i należała do najniższych w kraju (przy średniej dla Pol-ski 13,4%). Najwyższą stopę bezrobocia zarejestrowano w podregionach: pilskim – 15,6% i konińskim – 15,5%, najniższą w Poznaniu – 4,1%.

sIEć OsAdNIczASieć osadniczą województwa wielkopolskiego tworzy 5 451 miejscowości, w tym 110 miast (najwięcej w Polsce) i 3 862 sołectwa. Administracyjnie województwo dzieli się na 226 gmin i 35 powiatów, w tym 31 ziemskich i 4 grodzkie: Kalisz, Konin, Leszno i Poznań.

Poznań, siedziba władz wojewódzkich i samorządowych, pełni funkcję dominującą. Potencjał ludnościowy, ekonomiczny i naukowy przekłada się na znaczny udział tego ośrodka w życiu społeczno-gospodarczym i kulturalnym województwa wielkopolskiego.

Wiodącymi ośrodkami osadniczymi w południowej czę-ści Wielkopolski są Kalisz i Ostrów Wielkopolski, które two-rzą dwubiegunowy układ miejski. Procesy urbanizacyjne skoncentrowane są w paśmie równoleżnikowym, a strefa dynamicznego rozwoju obejmuje zarówno ww. miasta, jak i gminy położone wzdłuż dróg krajowych i wojewódzkich (Nowe Skalmierzyce, Opatówek i Odolanów).

Równie istotną rolę pełnią miasta o znaczeniu subregionalnym: Gniezno, Konin, Leszno i Piła, których oddziaływanie wiąże się głównie z funkcjami usługowymi o charakterze ponadlokalnym.

KOmUNIKAcJAWojewództwo wielkopolskie wpisane jest w europejską prze-strzeń transportową poprzez system międzynarodowych dróg kołowych, linii kolejowych oraz dróg żeglownych. Zasadnicze powiązania komunikacyjne Wielkopolski z krajami Unii Europej-skiej wyznaczają dwa europejskie korytarze transportowe:

• korytarz II – Paryż – Berlin – Poznań – Warszawa – Mińsk – Moskwa,

1 - Rocznik Statystyczny Województw, GUS Warszawa 2013

• korytarz VIa – Grudziądz – Świecie – Gniezno – Poznań, który jest odgałęzieniem korytarza VI Gdańsk – Kato-wice – Żylina.

Na terenie województwa krzyżują się dwie osie ko-munikacyjne: zachód – wschód i północ – południe. Oś komunikacyjna zachód – wschód przebiega w II koryta-rzu transportowym i obejmuje: autostradę A2 na odcinku granica państwa - Świecko – Nowy Tomyśl - Poznań - Konin – Kałuszyn koło Warszawy, oraz linię kolejową nr 3 (E20) Kunowice – Poznań – Warszawa. Oś komunikacyjną północ – południe tworzy droga krajowa S11 Kołobrzeg – Koszalin - Piła – Poznań – Ostrów Wlkp. – Kępno – Tarnowskie Góry - autostrada A1 oraz linie kolejowe nr 354 i nr 405 Poznań – Piła – Szczecinek – Kołobrzeg.

Duże znaczenie dla powiązań zewnętrznych Wielkopolski mają również: linie kolejowe nr 271, 351 (E59) Szcze-cin – Poznań – Leszno – Wrocław oraz droga krajowa nr 5, autostrada A1 (Grudziądz) – Bydgoszcz – Gniezno – Poznań – Leszno – A8 (Wrocław), będąca jednocześnie drogą mię-dzynarodową E261.

Układ dróg wodnych Wielkopolski powiązany jest z euro-pejskim systemem śródlądowych dróg wodnych poprzez międzynarodową drogę E70, która na obszarze kraju łą-czy ważne ośrodki gospodarcze położone w dolinie Wisły z zachodnią częścią kraju (zwłaszcza z ośrodkami w dolinie Odry). Układ ten na terenie województwa wielkopolskiego i województw przyległych jest bardzo korzystny, także dla żeglugi turystycznej, tworzy tzw. „Wielką Pętlę Wielko-polską”, która przebiega Wartą z Konina przez Poznań do

19,3%

63,6%

17,1%

wiek przedprodukcyjny

wiek produkcyjny

wiek poprodukcyjny

sTRUKTURA LUdNOścI WG GRUP WIEKOWYch W 2013 r.

0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 400000

2010

2011

2012

2013

ogółem w tym osoby fizyczne prowadzace działalniość gospodarczą

0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 400000

2010

2011

2012

2013


0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 400000

2010

2011

2012

2013


kaliski

koniński

leszczyński

pilski

poznański

m. Poznań

29,5%

19,4%8,6%

13,1%

14,2%

15,1%

9,3%

ujścia rzeki Noteć (na terenie województwa lubuskiego), następnie Notecią przez Czarnków do Bydgoszczy, skąd ka-nałem Górnonoteckim przez jezioro Gopło i Kanał Ślesiński „zamyka się” w Koninie.

GOsPOdARKAPotencjał ekonomiczny Wielkopolski z 395 855 podmiota-mi gospodarki narodowej (wpisanymi do rejestru REGON na koniec grudnia 2013 r.), lokuje województwo na trze-cim miejscu w kraju. W okresie od 2010 r. liczba pod-miotów prowadzących działalności gospodarczą wzrosła o 5,9%. Podmioty gospodarcze osób fizycznych prowadzą-cych działalność gospodarczą stanowią 75,4%, a pozostałą część tworzą podmioty osób prawnych i jednostek orga-nizacyjnych nie mających osobowości prawnej. W struk-turze podmiotów wg branż przeważa: handel i naprawa pojazdów – 26,7%. Aktywność związaną z budownictwem deklaruje - 12,7%, przetwórstwem przemysłowym – 9,6%, działalnością profesjonalną, naukową i techniczną - 9,2%, a transportem i gospodarką magazynową – 5,8% ogółu zarejestrowanych podmiotów.

Wśród podmiotów gospodarki narodowej dominują przed-siębiorstwa „mikro” zatrudniające do 9 pracowników. Stanowią one 95,2% ogółu podmiotów gospodarki narodo-wej. Z kolei podmioty zatrudniające najwięcej osób – po-wyżej 1000 – stanowią jedynie około 2% ogółu wszystkich jednostek.

Wskaźnik aktywności gospodarczej, mierzony liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej na 10 tys. ludności, osiągnął w Wielkopolsce na koniec 2012 r. wielkość 1 121 (wobec wskaźnika dla kraju 1 032). Najwyższa aktywność gospodarcza występuje w Poznaniu i podregionie poznańskim, gdzie wskaźnik osiągnął wartość odpowiednio: 1 861 i 1 255 podmiotów gospodarczych na 10 tys. ludności. Najniższa aktywność utrzymuje się nato-miast w podregionie konińskim – 872 i podregionie pilskim – 823 podmioty gospodarcze na 10 tys. ludności.

Korzystne zmiany, jakie dokonały się w gospodarce po wejściu Polski w struktury Unii Europejskiej umocniły, nie tylko w wyni-ku pozyskiwania funduszy strukturalnych, pozycję Wielkopolski wśród najsilniejszych gospodarczo regionów kraju. O potencja-le gospodarczym świadczy przede wszystkim wzrastający pro-dukt krajowy brutto (PKB), którego wartość w 2011 r. wynio-sła 142 445 mln zł (w cenach bieżących), co w przeliczeniu na 1 mieszkańca stanowiło 41 285 zł. W Wielkopolsce wytworzo-no 9,3% krajowej wielkości PKB. Przeliczony na 1 mieszkańca PKB, wyrażony we wspólnej umownej walucie – standardzie siły nabywczej (Purchasing Power Standard – PPS), był w 2011 r. niższy od średniej dla 27 krajów Unii Europejskiej (25 100 PPS) i wyniósł 17 000 PPS co oznacza osiągnięcie pułapu 68% (przy średniej dla Polski 65%).

Poziom gospodarczy województwa wielkopolskiego jest jednak zróżnicowany terytorialnie, biorąc pod uwagę udział podregio-nów w tworzeniu PKB całego regionu. Dominującą rolę odgrywa m. Poznań, na terenie którego w 2011 r. wytworzono 29,5% PKB województwa (jednocześnie wartość wytworzonego tu PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca była dwukrotnie wyższa od średniej krajowej i blisko 84% większa od średniej wojewódz-kiej). Kolejne miejsca zajęły podregiony: poznański – 19,4%, kaliski – 15,6%, koniński – 14,2%, leszczyński – 13,1% i pilski – 8,6%.

Kolejnym wskaźnikiem charakteryzującym potencjał gospodar-czy jest wartość dodana brutto (WDB). Największą część WDB województwa wielkopolskiego generują firmy z zakresu handlu i napraw, transportu, gospodarki magazynowej, zakwatero-wania i gastronomii, a także informacji i komunikacji – 29,7%, następnie przedsiębiorstwa branży przemysłowej – 27,5% ogó-łu wytworzonej wartości, na trzecim miejscu lokują się pod-mioty gospodarcze prowadzące pozostałą działalność usługową – 21,0%. Pozostałą część WDB Wielkopolski tworzą podmioty zajmujące się: budownictwem – 8,6%, działalnością finansową i ubezpieczeniową oraz obsługą nieruchomości i firm – 7,5% oraz rolnictwem, łowiectwem, leśnictwem i rybactwem – 5,6%.

Poziom wydajności pracy mierzony WDB przeliczoną na 1 pra-cującego w gospodarce narodowej w 2011 r. dla Wielkopol-ski, był niższy od średnej krajowej o 4,7% i wyniósł 91 777 zł (w cenach bieżących). Jedynie wskaźnik wydajności pracy w rol-nictwie, przekroczył o 40,5% poziom krajowy i osiągnął wartość 34 755 zł, przy średniej dla kraju 28 107 zł.

Elementem szeroko pojętej gospodarki Wielkopolski jest tak-że sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego. Analiza budżetów tych jednostek przeprowadzona za 2012 r. wykazała umiarkowane zróżnicowanie. Deficyt finansowy odno-towało 41,0% gmin, natomiast 59,0% gmin osiągnęło nadwyżkę budżetową. Deficyt budżetowy przypadający na 1 mieszkańca w 2012 r. był prawie 14 krotnie mniejszy niż w 2011 r. i wyniósł 27 zł.

8

charakterystyka wojew

ództwa

UdzIAŁ POdREGIONÓW WOJEWÓdzTWA WIELKOPOLsKIEGO W TWORzENIU PROdUKTU KRAJOWEGO BRUTTO W 2011 r. (ceny bieżące)

PolskaWielkopolska

POdmIOTY GOsPOdARKI NAROdOWEJW LATAch 2010-2013 r.

Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie US Katowice 2013 r.


fORmY OchRONY PRzYROdY W WIELKOPOLscE (W CAŁOŚCI LUB CZĘŚCI)Formy ochrony przyrody (łącznie z obszarami Natura 2000 wy-stępującymi w granicach innych form ochrony) obejmują 943 576,6 ha (2013 r.), tj. z 31,6% ogólnej powierzchni woje-wództwa (kraj 10 164 813,6 ha, tj. 32,5% powierzchni kraju), w tym:

- 2 parki narodowe - łączna pow. 7 961,8 ha, tj. 0,3% pow. woj. (kraj: 23 parki, 314 619,7 ha, tj. 1,0 % pow.),

- 98 rezerwatów przyrody - łączna pow. 4 143,8 ha, tj. 0,1% pow. woj. (kraj: 1 480 rezerwatów, 165 741,5 ha, tj. 0,53% pow. kraju),

- 13 parków krajobrazowych - łączna pow. 176 770,60 ha, tj.5,9% pow. woj. (kraj: 122 parki, 2 530 924,8 ha, tj. 8,1% pow. kraju),

- 34 obszary chronionego krajobrazu - łączna pow. 846 178,95 ha, co stanowi 28,4% pow. woj. (kraj: 385 obsza-ry, 7 00 6 245,7 ha, tj. 22,4% pow. kraju);

- 77 obszarów Natura 2000,w tym: - 19 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO)-

425 251,7 ha, tj. 14,3% pow. województwa (kraj: 195 obszarów, 4 910 074 ha, tj.15,7% pow. kraju),

- 58 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty, które zajmują łącznie 241 314,9 ha, tj. 8,2% powierzchni wo-jewództwa (kraj 933 obszary, 3 456 316,1 ha, tj.11,1% pow. kraju)

- 3 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - pow. 2 093,13 ha, tj. 0,1% pow. województwa (kraj: 331 zespołów o pow. 95 780,6 ha, tj. 0,3% pow. kraju);

- 3 352 pomniki przyrody (kraj: 36 353 pomników); - 1 stanowisko dokumentacyjne o pow. 266 m2 (kraj: 162 sta-

nowisk, 904 ha, tj. 0,003% pow. kraju); - 2 526,31 ha użytków ekologicznych, tj. ok. 0,1% pow. woj.

(kraj: 52 200 ha, tj. 0,2% pow.).

Wszystkie formy ochrony przyrody (łącznie z obszarami Natura 2000 występującymi poza granicami innych form ochrony przy-rody) zajmują 1 064 000 ha, tj.35,7% ogólnej powierzchni wo-jewództwa.

0,3

0,1

5,9

28,4

14,3

8,2

0,1

0,1

0 5 10 15 20 25 30

park narodowy

rezerwaty przyrody

parki krajobrazowe

obszary chronionego krajobrazu

obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000

obszary Natura 2000 mające znaczenie dla Wspólnoty

zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

użytki ekologiczne

udział % w powierzchni województwa

FORMY OCHRONY PRZYRODY

9

środ

owis

ko p

rzyr

odni

cze

OchRONA PRzYROdYWojewództwo wielkopolskie jest regionem zróżnicowanym pod względem walorów przyrodniczych. Osnowę systemu przyrod-niczego województwa tworzą: układ hydrograficzny dorzecza rzeki Odry – fragment zlewni Warty z Notecią, Widawy, Baryczy, Stobrawy, Krzyckiego Rowu i Obrzycy oraz układ orograficzny (rzeźba terenu), w którym najważniejszą rolę odgrywają strefy wododziałowe oraz elewacje wysoczyznowe. Dolina rzeki War-ty jest korytarzem ekologicznym o randze krajowej i stanowi główną oś układu przyrodniczego Wielkopolski.

Formy ochrony przyrody powołane na mocy ustawy o ochronie przyrody na terenie województwa wielkopolskiego obejmują w całości lub w części: 2 parki narodowe, 98 rezerwatów przy-rody, 13 parków krajobrazowych, 34 obszary chronionego kra-jobrazu, 77 obszarów Natura 2000, 1 stanowisko dokumentacyj-ne, użytki ekologiczne o powierzchni ponad 2 500 ha, 3 zespoły przyrodniczo – krajobrazowe oraz ochronę gatunkową roślin, zwierząt i grzybów.

Wielkopolska zajmuje 8 miejsce w kraju pod względem udzia-łu obszarów chronionych w ogólnej powierzchni województwa (z wyłączeniem obszarów Natura 2000). Obszary te zajmują 31,8% powierzchni województwa, przy średniej dla całego kra-ju 32,5%.

Rozmieszczenie obszarowych form ochrony przyrody w ukła-dzie przestrzennym województwa jest znacznie zróżnicowane. W 21 gminach obszary te zajmują ponad 90,0% ogólnej ich po-wierzchni (z czego 12 gmin w całości objętych jest ochroną prawną), natomiast w 44 gminach obszary prawnie chronione nie występują.

W okresie 2010–2014 r. zmianie uległa struktura obszarów chro-nionych. Zlikwidowano 2 obszary chronionego krajobrazu, tj. Obszar Chronionego Krajobrazu „Łąki Annowskie” i „Rolnicze Krajobrazy Kliny Mielno” oraz 2 obszary Natura 2000 – obszar Natura 2000 „Huby Grzebieńskie”, który został wchłonięty przez obszar Natura 2000 „Grądy Bytyńskie” oraz obszar Natura 2000 „Jezioro Brenno”, który znalazł się w granicach obszaru Natura 2000 „ Ostoja Przemęcka”. Obszar Natura 2000 „Diabel-skie Pustacie”, którego mały fragment znajdował się w grani-cach województwa wielkopolskiego, obecnie w całości położony jest poza jego granicami. Powołano 1 nowy obszar Natura 2000 o nazwie „Jodły Ostrzeszowskie”(gmina Ostrzeszów).

W latach 2010-2014 opracowano i zatwierdzono plany ochro-ny dla 4 kolejnych rezerwatów przyrody oraz 1 parku krajo-brazowego (Pszczewski PK). W tym okresie liczba rezerwatów posiadających takie plany wzrosła do 46 (na 98 istniejących w regionie), a PK do 3 (na 13 istniejących - PK Puszcza Zielonka, PK Promno i Pszczewski PK). W ww. okresie Regionalny Dyrek-tor Ochrony Środowiska w Poznaniu ustanowił 19 planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 (16 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty i 3 specjalnej ochrony ptaków). Po-nadto dla 7 obszarów Natura 2000 plany te sporządzają ościen-ne regionalne dyrekcje ochrony środowiska przy udziale RDOŚ

środowiSkoprzyrodNicze

w Poznaniu - spośród nich ustanowiono plany zadań ochron-nych dla 6 obszarów. Ogółem plany zadań ochronnych po-siada 25 obszarów Natura 2000, co stanowi 30,0% wszyst-kich obszarów występujących na obszarze województwa.

LAsYLasy w województwie wielkopolskim zajmowały w 2013 r. 766 578,23 ha, co stanowiło 25,7% powierzchni woje-wództwa, przy średniej krajowej 29,3%. Stawia to Wiel-kopolskę na 12 miejscu w kraju. Rozmieszczenie lasów w województwie nie jest równomierne; największe obsza-ry leśne pokrywają północną i północno-zachodnią część województwa. Największym zwartym kompleksem leśnym jest Puszcza Notecka (ok. 130 tys. ha), z którą sąsiadu-ją duże kompleksy leśne okolic Chodzieży i Bory Krajeń-skie, położone na północ od Piły. Południowe krańce woje-wództwa pokrywają Dąbrowy Krotoszyńskie, na zachodzie występują lasy okolic Grodziska Wielkopolskiego i Nowe-go Tomyśla. We wschodniej części Wielkopolski, w okoli-cy Konina, pozostał fragment Puszczy Bieniszewskiej, na wschód od Pyzdr rozciągają się resztki Puszczy Pyzdrskiej, natomiast w trójkącie pomiędzy Kostrzynem, Gnieznem i Wrześnią występuje zwarty kompleks Lasów Czerniejew-skich.

Największą lesistością, przekraczającą 50,0%, wyróż-niają się gminy: Jastrowie, Miedzichowo, Wieleń, Wron-ki, Drawsko. Ponad połowa gmin (148) charakteryzuje się wskaźnikiem lesistości poniżej średniej dla województwa. Najmniej powierzchni leśnych występuje w centralnej i wschodniej części województwa, m.in. w gminach: Rozdra-żew, Kleczew, Damasławek, Granowo, Kleszczewo i Olszówka.

Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie GUS Ochrona Środowiska 2013 i RDOŚ, Poznań 2013

Źródło: RDOŚ w Poznaniu, 2013 r., GUS Ochrona Środowiska 2014 r.

fORmY OchRONY PRzYROdY

10

środowisko przyrodnicze

fORmY OchRONY PRzYROdY

.fORmY OchRONY PRzYROdY

W WOJEWÓdzTWIE WIELKOPOLsKIm W LATAch 2010-2013

2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.

Powierzchnia form ochrony przyrody*

948 446,1 ha

948 334,5 ha

948 260,6 ha

943 576,6 ha

Udział form ochrony przyrody w powierzchni województwa*

31,8% 31,8% 31,8% 31,6%

Udział form ochrony przyrody w powierzchni kraju*

3,0% 3,0% 3,0% 3,0%

* bez uwzględnienia obszarów Natura 2000

LEśNIcTWO

Powierzchnia ogólna lasów: - w województwie – 766 578,23 ha, tj. 25,7% ogólnej

powierzchni województwa, - w kraju – 9 370 000 ha, tj. 29,3%. jego ogólnej powierzchni

Wskaźnik lesistości w gminach: - największy: Jastrowie 71,1%, Miedzichowo 69,7%, Wieleń

66,1%, Wronki 62,7% i Drawsko 61,6%, - najmniejszy: Rozdrażew 0,4%, Kleczew 1,2%, Damasławek

1,7%, Granowo 1,8% i Kleszczewo 2,2%.

Powierzchnia leśna przypadająca na 1 mieszkańca w 2013 r. - w województwie 0,221 ha, - w kraju 0,243 ha.

Zasobność na 1 ha powierzchni lasów

w województwie - 252 m3 grubizny bruttow kraju - 266 m3 grubizny brutto

Wiek drzewostanu w 2013 r.

wiek województwo kraj

1-40 lat 28,3% 27,3%

41-80 lat 45,8% 45,7%

Powyżej 80 lat 23,8% 21,7%

Struktura powierzchni lasów wg typów siedliskowych lasu w 2013 r.:

rodzaj województwo kraj

Bory 65,3% 51,0%

Lasy 34,7% 49,0%

Lasy ochronne: - w województwie – 314 522 ha, tj. 41,0% lasów ogółem - w kraju –3 615 319 ha, tj. 39,4% lasów ogółem.

Liczba pożarów lasów 2013 r.: - w województwie - 286 - w kraju - 4 884

Powierzchnia objęta pożarami lasów: - w województwie - 46,94 ha, - w kraju - 1 288,55 ha.

Źródło: Leśnictwo 2014 r., GUS W-wa 11

środ

owis

ko p

rzyr

odni

czeW latach 2010-2013 na terenie województwa wielkopolskiego

zalesiono ogółem 968,9 ha, w tym 212,6 ha gruntów publicz-nych i 756,2 ha gruntów prywatnych. W porównaniu z latami 2006–2009, kiedy zalesiono 2 116,3 ha, powierzchnia nowych zalesień znacznie zmalała. W latach 2007–2012 zalesiono ogó-łem 1 252,98 ha, w tym 710,3 ha w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007–2013 (PROW).

Na cele nieleśne w 2013 r. wyłączono 113 ha gruntów leśnych. Łącznie w okresie 2010–2013 wyłączono z produkcji leśnej 329 ha gruntów leśnych.

Średni wiek drzewostanów w Wielkopolsce wynosi 54 lata (w Polsce 57 lat). Najstarsze, ponad 200 letnie, drzewosta-ny sosnowe spotyka się w Wielkopolskim Parku Narodowym w okolicach Puszczykowa. Gatunkiem dominującym w lasach województwa jest sosna zwyczajna, której przeciętny udział w drzewostanach wynosi 76,9%, a w Puszczy Noteckiej stanowi aż 95,0% drzewostanu.

W strukturze własnościowej przeważają lasy należące do Skar- bu Państwa (86,3% ogólnej powierzchni lasów). Pozostała część to głównie lasy prywatne.

Na terenie województwa znajdują się dwa Leśne Kompleksy Promocyjne: „Lasy Rychtalskie” i „Puszcza Notecka”, które słu-żą wdrażaniu proekologicznej polityki leśnej państwa.

Powierzchnia lasów ochronnych wynosiła wg danych z 2013 r. 314 522 ha (w kraju 3 615 319 ha), co stanowiło 41,0% ogólnej powierzchni lasów województwa, w tym 97,7% w zarządzie La-sów Państwowych.

Na terenie Lasów Państwowych zarządzającymi są głównie Re-gionalne Dyrekcje Lasów Państwowych (RDLP) w Poznaniu i Pile. Niewielkie powierzchnie lasów znajdują się również w zasięgu działania Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w: Szcze-cinie, Szczecinku, Zielonej Górze i Toruniu.

GLEBYGleby województwa wielkopolskiego charakteryzują się znacz-nym zróżnicowaniem jakości i zasobności. Warunki glebowe zmieniają się od dobrych na wysoczyznach morenowych zbu-dowanych z glin piaszczystych (część środkowa i południowa województwa) do niekorzystnych na sandrach, w strefach kra-wędziowych i w dolinach zbudowanych z utworów piaszczystych (część zachodnia, północno-zachodnia, wschodnia i południowa województwa).

W województwie dominują gleby słabej i średniej jakości. Udział użytków rolnych niskourodzajnych klas V, VI jest wysoki i wynosi ponad 40%.

2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.ogółem 328,9 260,1 213,3 166,6lasy prywatne 253,3 243,3 123,9 135,7lasy publiczne 75,6 16,8 89,4 30,8

0

50

100

150

200

250

300

350

Zale

sien

ia (h

a)

Źródło: Leśnictwo 2011-2014, GUS Warszawa

WIELKOść zALEsIEŃ W WOJEWÓdzTWIE WIELKOPOLsKIm

W LATAch 2010-2013

Źródło: Leśnictwo 2013, GUS Warszawa

LEsIsTOść

12


LAsY I GLEBY

środ

owis

ko p

rzyr

odni

cze

13

1%

13% 1%

21%

19%

21%

17%

2%

5%

pszenny bardzo dobry (1)

pszenny dobry (2)

pszenny wadliwy (3)

żytni bardzo dobry (4)

żytni dobry (5)

żytni słaby (6)

1%

21%

36%

25%

16%

1%I - 0%

II

III

IV

V

VI

VIz

ŁOWIEcTWO - liczba kół łowieckich:

- w województwie - 255 - w kraju - 2 550

- liczba członków Polskiego Związku Łowieckiego wg siedzi-by zamieszkania członka koła: - w województwie - 11 902 - w kraju - 116 076

- liczba obwodów łowieckich: - w województwie - 505 - w kraju - 4 696

GLEBYUdział klas bonitacyjnych w użytkach rolnych

klasy bonitacyjne

województwo kraj

I 0% 0%II 1% 3%III 24% 23%IV 35% 40%V 22% 22%VI

w tym VIz

17%

1%

11%

1%

Źródło: Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000-2004. WIOŚ Poznań 2005

Gleby o kwaśnym odczynie pH: - w województwie – 75% - w kraju – 77%

Konieczność wapnowania gleb: - w województwie – 31% - w kraju – 16%

Grunty rolne wyłączone z produkcji rolniczej: - w województwie – 328 ha - w kraju – 2 678 ha

Źródło: Ochrona Środowiska 2012 GUS Warszawa

Źródło: Leśnictwo 2014 GUS Warszawa

14


UżYTKI ROLNE WG KLAs BONITAcYJNYch

KOmPLEKsY PRzYdATNOścI ROLNIczEJGRUNTÓW ORNYch

Najlepsze gleby tworzą zwarty kompleks w południowej części województwa, rozciągający się pomiędzy Lesz-nem na zachodzie i gminą Ceków Kolonia na wschodzie, na terenie powiatów: gostyńskiego, krotoszyńskiego, leszczyńskiego i rawickiego. Znaczne, jednak bardziej rozproszone kompleksy gleb wysokiej jakości, znajdu-ją się w części środkowej województwa, po zachod-niej i wschodniej stronie Poznania, tj. na terenie po-wiatów: szamotulskiego, grodziskiego, nowotomyskiego i kościańskiego oraz gnieźnieńskiego, poznańskiego, średz-kiego i wrzesińskiego.

Większość gruntów ornych województwa (78,0%) powierzchni, zaliczona została do żytnich kompleksów przydatności rolniczej (4–7). Mały udział (15,0%), stanowią grunty orne najwyższej jakości zaliczone do kompleksów pszennych (1–3). Pozostałe 7,0% gruntów ornych zaliczono do kompleksów zbożowo-pastewnych (8–9).

Wapnowanie ma wszechstronny i korzystny wpływ na wła-ściwości fizyczno-chemiczne i biologiczne gleb. W woje-

wództwie wielkopolskim w latach 2010-2013 niemal 30,0% gleb użytkowanych rolniczo wymagało wapnowania, jako koniecz-nego lub potrzebnego zabiegu agrotechnicznego a 40,0% gleb takiego zabiegu nie wymagało.

WOdY POWIERzchNIOWEPrawie całe województwo wielkopolskie należy do dorzecza Odry, tylko jego niewielki fragment, wysunięty najbardziej na wschód, znajduje się w obrębie dorzecza Wisły. Sieć rzecz-na jest dobrze rozwinięta i równomiernie rozmieszczona na całym obszarze województwa. Osią układu hydrograficznego, jak i całego systemu przyrodniczego Wielkopolski, jest rzeka Warta, której zlewnia zajmuje 88% obszaru województwa. Najważniejszymi dopływami Warty są Noteć i Prosna.

Województwo wielkopolskie charakteryzuje się nierównomier-nym rozmieszczeniem jezior. Najwięcej jezior położonych jest w północnej części województwa, natomiast w części południowej jeziora niemal wcale nie występują. W sumie w województwie znajduje się blisko 800 jezior, z czego ok. 58,0% to jeziora małe, o powierzchni poniżej 10 ha. Tylko ok. 8,0% jezior posiada powierzchnię powyżej 100 ha. Największe z nich to jeziora: Powidzkie (1 035,9 ha), Zbąszyńskie (742,5 ha) i Niedzięgiel (550,9 ha).

Na stan wód w województwie wpływają przede wszystkim za-nieczyszczenia obszarowe (pochodzenia rolniczego i z obszarów nieskanalizowanych) oraz punktowe źródła zanieczyszczeń (np. zbyt duży ładunek zanieczyszczeń odprowadzanych do odbior-ników z oczyszczalni ścieków komunalnych i przemysłowych, zrzuty wód chłodniczych, odcieki ze składowisk odpadów).

Na terenie województwa wielkopolskiego w 2013 r. monitoring stanu wód płynących prowadzono w 98 jednolitych częściach wód rzecznych (JCW). Ocenie stanu/potencjału ekologicznego podlegały 73 monitorowane JCW, przy czym dla 38 JCW określo-no stan ekologiczny, a dla 35 JCW potencjał ekologiczny. Dobry stan/potencjał ekologiczny określono dla 10 JCW, natomiast 5 JCW uzyskało słaby stan/potencjał ekologiczny. Zdecydowa-na większość, tj. 58 JCW charakteryzowało się umiarkowanym stanem/potencjałem ekologicznym. Wśród badanych JCW żad-na nie wykazała bardzo dobrego stanu ekologicznego/maksy-malnego potencjału ekologicznego lub złego stanu/potencjału ekologicznego.

Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód rzecznych wykonana została w 2013 r. dla 37 JCW. Przeprowadzono ją na podstawie analizy wyników badań chemicznych wskaźników jakości wód. Dla 29 JCW wyznaczono dobry stan chemiczny, w pozostałych 8 JCW stan chemiczny oceniono jako poniżej do-brego.

Stan wód jest wypadkową stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. W 2013 r. stan wód określono jako dobry dla 2 JCW, a jako zły dla 73 JCW. W przypadku 23 JCW nie oce-niano stanu wód.

Monitoring wód jeziornych w 2013 r. obejmował 33 jednolite części wód jeziornych (JCW). Dla 23 JCW jezior wykonano oce-

Źródło: Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski, stan na rok 2000. WIOŚ Poznań 2001Źródło: Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski, stan na rok 2000. WIOŚ Poznań 2001

sTAN / POTENcJAŁ EKOLOGIczNY JEdNOLITYch czĘścI WÓd POWIERzchNIOWYch (JcWP)

15

środ

owis

ko p

rzyr

odni

cze

11%8%

35%27%

19%bardzo dobry

dobry

umiarkowany

słaby

zły

sTAN/POTENcJAŁ EKOLOGIczNY JEdNOLITYch czĘścIWÓd POWIERzchNIOWYch RzEczNYch W 2013 r.

13,7%

79,5%

6,8%dobry

umiarkowany

słaby

sTAN/POTENcJAŁ EKOLOGIczNY JEdNOLITYch czĘścIWÓd POWIERzchNIOWYch JEzIORNYch W 2013 r.

Źródło: WIOŚ w Poznaniu 2014 r.

Źródło: WIOŚ w Poznaniu 2014 r.

7,5%

71,6%

19,4%

1,5%dobra (klasa II)

zadowalająca (klasa III)

niezadowalająca (klasa IV)

zła (klasa V)

JAKOść WÓd POdzIEmNYch W PUNKTAch POmIARO-WYch mONITORINGU sTANU chEmIczNEGO W 2013 r.

Źródło: WIOŚ w Poznaniu 2014 r.16


nę stanu ekologicznego, a dla 3 JCW jezior - potencjału ekologicznego. Wśród badanych jezior, 3 osiągnęły bardzo dobry, a 2 dobry stan ekologiczny. Umiarkowanym stanem/potencjałem ekologicznym charakteryzowało się 9 z ba-danych jezior. Dla 7 jezior określono słaby stan/potencjał ekologiczny, a dla 5 – zły stan ekologiczny.

Dla 18 jezior wykonano ocenę stanu chemicznego wód. Stan chemiczny 16 z nich określono jako dobry, dla pozo-stałych określono go jako poniżej dobrego.

Ocena stanu JCW jeziornych w 2013 r. wypadła niekorzyst-nie. Stan wód określono dla 24 jezior i w przypadku 21 JCW był to stan zły, a dla 3 JCW stan wód oceniono jako dobry.

WOdY POdzIEmNE

W województwie wielkopolskim wody podziemne występu-ją w utworach czwartorzędu, paleogenu i neogenu, kredy i jury. Część wód podziemnych, ze względu na wysoką za-sobność i walory użytkowe, uznana została za tzw. główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP), z których 24 (w cało-ści lub we fragmencie) znajduje się na terenie wojwódz-twa wielkopolskiego.

Czynnikami powodującymi niekorzystną jakość wód podziemnych są zanieczyszczenia geogeniczne i antro-pogeniczne. W 2013 r. w przebadanych 67 punktach po-miarowych sieci krajowej w ramach monitoringu operacyj-nego nie oznaczono wód o bardzo dobrej jakości (I klasa). W 5 otworach, badania wykazały dobrą jakość wód (II kla-sa), wody zadawalającej jakości (klasa III) występowały na

48 stanowiskach, na 13 stanowiskach stwierdzono niezadawa-lającą jakość wód (klasa IV), a na 1 stanowisku – złą (klasa V). Klasy I, II, III jakości wód podziemnych oznaczają dobry stan chemiczny, klasy IV i V słaby stan chemiczny.

Ocena stanu chemicznego wód podziemnych wg danych z 2013 r. została przeprowadzona dla jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) o numerach: 36, 37, 43, 47, 62, 64, 73, 74, 77, 78. Stan chemiczny JCWPd nr 43 oceniony został jako słaby o dostatecznej wiarygodności, z uwagi na przekroczenie wartości progowej dobrego stanu chemicznego wód podziem-nych następujących wskaźników: K, NO3, TOC, Fe, Cl, Na, HCO3, As, Ba. Pozostałe badane JCWPd występujące na terenie woje-wództwa wielkopolskiego charakteryzowały się dobrym stanem chemicznym o dostatecznej lub niskiej wiarygodności.

zANIEczYszczENIE zWIązKAmI AzOTU zE ŹRÓdEŁ ROLNIczYchIntensywna produkcja rolna i stosowanie nawozów w dawkach przekraczających potrzeby nawozowe roślin powoduje prze-dostawanie się zawartych w nich składników (w szczególności azotu) do wód powierzchniowych i podziemnych, wpływając na ich jakość.

Na terenie województwa wielkopolskiego w 2012 r. określo-nych zostało 13 obszarów szczególnie narażonych (OSN), z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do wód należy ograniczyć: obszar w zlewni Dopływu z Gruntowic, obszar w zlewni Giszki, Lipówki, Ołoboku i Trzemnej (Ciemnej), obszar w zlewni Kanału Mosińskiego i Kanału Książ, obszar w zlewni Ko-pli, obszar w zlewni Lutynii, obszar w zlewni Mogilnicy i Kanału Grabskiego, obszar w zlewni Olszynki, Racockiego Rowu i Ży-dowskiego Rowu, obszar w zlewni Strugi Bawół, obszar w zlewni rzeki Orla, obszar w zlewni rzeki Rów Polski, obszar w zlew-ni rzek Czarna Woda i Kuroch, obszar w zlewni Bzury, obszar w zlewni Zgłowiączki. Łączna powierzchnia OSN w granicach województwa wielkopolskiego wynosi 5 239 km2, co stanowi 17,6% powierzchni ogólnej województwa.

Dla OSN opracowane są programy działań mające na celu ogra-niczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Programy te wpro-wadzają szereg środków zaradczych do obowiązkowego stoso-wania przez rolników. Dla oceny skuteczności tych programów, w zakresie jakości wód, prowadzony jest monitoring wód po-wierzchniowych i podziemnych.

W 2013 r. badania wód rzecznych na OSN prowadzono w 37 punktach pomiarowych, a wód podziemnych – w 17 punk-tach pomiarowych. Zanieczyszczenie wód azotanami pochodzą-cymi ze źródeł rolniczych (stężenie średnioroczne azotanów w wodach powyżej 50 mg NO3/l) stwierdzono:

• w przypadku wód rzecznych w 12 punktach pomiarowych (Struga Bawół - Staw, Struga Bawół - Działy, Rudnik - Unia, Pogona - Skokówko, Dąbrówka - Smogorzewo, Kania - Go-styń, Giszka – Tursko, Lipówka - Leziona, Trzemna - Kuchar-ki, Dąbrocznia - Sikorzyn, Rdęca – Ochłoda, Dopływ z Grun-towic - Zakrzewo),

• w przypadku wód podziemnych w 5 punktach pomiarowych (Bukownica, Szkaradowo, Mórka, Kucharki i Raszewy).

WOdY POdzIEmNE I OBszARY szczEGÓLNIE NARAżONE

17

środ

owis

ko p

rzyr

odni

cze

18


Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi zostały wy-znaczone we Wstępnej Ocenie Ryzyka Powodziowego. Dla ob-szarów tych opracowano mapy zagrożenia powodziowego, któ-re przedstawiają granice obszarów zagrożenia powodziowego i głębokości zalewu dla trzech prawdopodobieństw wystąpienia powodzi: 0,2%, 1% i 10%. Do dnia przekazania map zagrożenia powodziowego jednostkom samorządu terytorialnego, uwzględ-nia się obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią określone w studiach ochrony przeciwpowodziowej i uznaje się je za ob-szary szczególnego zagrożenia powodzią. Na terenie wojewódz-twa wielkopolskiego obszary te wyznaczone zostały dla rzek: Warty, Prosny, Noteci i Gwdy. Szacuje się, że obejmują one ob-szar 625,1 km2, co stanowi ok. 2,0% powierzchni województwa.

Ochronę przed powodzią prowadzi się z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym. System ochrony przeciwpowodziowej w województwie tworzą: wały przeciwpo-wodziowe, budowle hydrotechniczne, zbiorniki wodne, poldery przepływowe i kanały ulgi. Na koniec 2013 r. w gestii Wielko-polskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Poznaniu było 773,2 km urządzeń przeciwpowodziowych. Wały przeciw-powodziowe rzeki Warty i jej głównych dopływów, a także lo-kalnie innych rzek w dorzeczu oraz kanałów ulgi, w wielu mia-stach są w większości w niezadawalającym stanie technicznym. Z przeprowadzonej analizy stanu technicznego obwałowań bę-dących w ewidencji Wielkopolskiego Zarządu Melioracji i Urzą-dzeń Wodnych w Poznaniu wynika, że do 2015 r. modernizacją należałoby objąć ogółem 51,0% istniejących urządzeń.

Największe znaczenie przeciwpowodziowe dla województwa wielkopolskiego ma zbiornik Jeziorsko. Pilna jest realizacja projektowanego zbiornika Wielowieś Klasztorna w dolinie rzeki Prosny, który zabezpieczy przed powodzią miasto Kalisz. Inwe- stycja ta znajduje się obecnie na etapie wykupu gruntów.

Ze względu na zagrożenia powodziowe coraz częściej nawie-dzające województwo wielkopolskie, w trzech miastach: Śre-mie, Trzciance i Koninie istnieją trzy wojewódzkie magazyny przeciwpowodziowe, które podlegają Marszałkowi Wojewódz-twa Wielkopolskiego. Poza nimi działa również 11 powiatowych magazynów przeciwpowodziowych, które zostały wyposażane w podstawowy sprzęt przeznaczony do akcji przeciwpowodziowej.

KOPALINY Wielkopolska jest regionem zasobnym w złoża różnorodnych kopalin. Wg stanu na 2013 r. na terenie województwa wielko-polskiego występuje 1 370 udokumentowanych złóż kopalin, w tym 98 złóż surowców energetycznych, 4 złoża surowców chemicznych i 1 268 najbardziej rozpowszechnionych złóż su-rowców skalnych.

Kopalinami o znaczeniu ponadlokalnym są surowce energetycz-ne - gaz ziemny (45,0% zasobów krajowych i 66,0% zasobów Niżu Polskiego), ropa naftowa (21,0% zasobów krajowych), węgiel brunatny (30,0% zasobów krajowych) oraz surowce chemiczne - sól kamienna (14,0% zasobów krajowych) i potasowo-magne-zowa (11,0% zasobów krajowych).

Wydobycie gazu ziemnego w 2012 r. prowadzone było w 9 ko-palniach gazu KGZ: Tarchały, Radlin, Kaleje, Paproć, Kościan – Brońsko, Młodasko, Bogdaj – Uciechów – Czeszów, Załęcze, Wielichowo, natomiast ropy naftowej i gazu w KRNiGZ Buk.

Węgiel brunatny eksploatowany był w 2013 r. przez PAK Kopal-nię Węgla Brunatnego Konin SA w trzech odkrywkach – „Drzew-ce”, „Jóźwin II B” i „Tomisławice”. Kopalnia Węgla Brunatnego Adamów SA. prowadziła eksploatację w odkrywkach „Adamów” i „Koźmin”.

Złoża pozostałych kopalin, rozmieszczone na terenie woje-wództwa, mają znaczenie lokalne i wykorzystywane są głównie

NAKŁAdY INWEsTYcYJNE NA mAŁą RETENcJĘ WOdNą W WOJEWÓdzTWIE WIELKOPOLsKIm

W LATAch 2010-2013

Źródło: Ochrona Środowiska 2011-2014, GUS Warszawa

zAsOBY WOdNEWielkopolska dysponuje niewielkimi zasobami wód po-wierzchniowych, na co wpływają uwarunkowania klima-tyczne oraz ograniczone hydrogeologiczne możliwości re-tencyjne. Potencjał wodny całego regionu Warty należy do najniższych ze wszystkich dużych rzek w Polsce i charak-teryzuje się dużą zmiennością obszarową i czasową. Niskie wartości opadów w dorzeczu środkowej Warty wynikają z położenia obszaru w tzw. cieniu opadowym Pojezierza Zachodniopomorskiego i Pojezierza Lubuskiego. Najwięk-sze zasilanie opadowe występuje w północnej Wielkopol-sce w zlewniach Gwdy i Drawy, najmniejsze w zlewni Ka-nału Mosińskiego.

Podstawowym uzupełnieniem zasobów wód jest retencja wody zarówno naturalna (m.in.: oczka wodne, starorze-cza, mokradła, torfowiska oraz lasy), jak i retencja sztucz-na. W zlewniach rzek województwa wielkopolskiego (wg stanu na 31.12.2013 r.) zrealizowano 34 zbiorniki wodne o łącznej powierzchni 4 708 ha i pojemności użytkowej 60,660 mln m3 oraz 1 899 budowli piętrzących na ciekach podstawowych.

Ustalone zasoby eksploatacyjne zwykłych wód podziem-nych w województwie wielkopolskim wynoszą ogółem 187 287,19 m3/h (wg stanu na 31.12.2013 r.), co stanowi 9,4% krajowych zasobów. Moduł zasobów eksploatacyjnych zwykłych wód podziemnych dla województwa wielkopol-skiego (6,28 m3/h/km2) jest niższy od średniej krajowej (6,39 m3/h/km2).

Wykorzystanie zasobów wód podziemnych jest zróżni-cowane. Największe pobory wód, przekraczające zaso-by gwarantowane, występują na obszarze bilansowym P-VII (Warta od Neru do Prosny). Z kolei obszary bilansowe P-XVII (Drawa) i P-XII (Warta od Obrzycka do Noteci) cha-rakteryzują się najmniejszym wykorzystaniem wód pod-ziemnych.

zAGROżENIE I RYzYKO POWOdzIOWEW województwie wielkopolskim zagrożenia powodziowe występują w sposób mało gwałtowny, ale są za to długo-twałe. Bardzo wysoki i wysoki poziom zintegrowanego ry-zyka powodziowego dotyczy gmin: m. Kalisz (rz. Prosna i Swędrnia), Golina, Luboń, Oborniki (rz. Warta), m. Po-znań (rz. Warta i Główna), Odolanów (rz. Barycz).

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

2010 2011 2012 2013

tys. zł

19

środ

owis

ko p

rzyr

odni

czew produkcji materiałów budowlanych i w drogownictwie.

Z wszystkich udokumentowanych złóż (2013 r.), eksploatowa-nych było 416, z czego najwięcej - 377, to złoża surowców skal-nych. Spośród eksploatowanych surowców skalnych aż 91,0% stanowiły złoża piasku i żwiru. Pozostałe udokumentowane zło-ża to złoża o zasobach rozpoznanych szczegółowo lub wstępnie, złoża eksploatowane okresowo lub zaniechane.

Obszar województwa wielkopolskiego stanowi również perspek-tywiczny rejon dla eksploatacji wód termalnych. Największe praktyczne znaczenie mają wody nagromadzone w osadach jury dolnej i kredy dolnej. Wykorzystanie energii z tych wód może obejmować bardzo szeroki zakres zastosowań praktycznych - od ciepłownictwa po przemysł, rolnictwo, ogrodnictwo, hodowlę ryb, balneologię i rekreację.

PRzEcIWdzIAŁANIE POWAżNYm AWARIOmLiczba zakładów wpisanych w 2013 r. do rejestru potencjalnych sprawców awarii wynosiła 123. Potencjalnymi sprawcami po-ważnych awarii są także stacje paliw, które nie są umieszczane w rejestrze.

W latach 2010–2013 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowi-ska w Poznaniu zarejestrował 6 zdarzeń o znamionach poważ-nych awarii i 2 poważne awarie. Poważne awarie miały miejsce w 2010 r. w na terenie firmy OXYTOP Sp.z o.o. w Antoninku, gmina Stęszew oraz w 2013 r. w Jankowie Przygodzkim, gdzie doszło do rozszczelnienia gazociągu wysokiego ciśnienia, emi-sji gazu, a następnie do dużego pożaru. Przyczyną awarii były czynniki techniczne.

mOżLIWOść WYsTąPIENIA KLĘsK żYWIOŁOWYchW latach 2010–2014 na terenie województwa nie ogłoszono stanu klęski żywiołowej. Wydział Zarządzania Kryzysowego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu zarejestrował natomiast w tym okresie zdarzenia o znamionach kryzysu, m.in: zagroże-nia powodziowe, zlodzenia rzek, śryż na rzekach, zagrożenia pożarowe, burze i burzowe fronty atmosferyczne, silne wiatry i wichury oraz inne anomalie termiczne, jak np. nagłe zmiany temperatury czy marznące opady.

OsUWANIE sIĘ mAs zIEmNYchW całym kraju realizowany jest projekt pod nazwą System Osło-ny Przeciwosuwiskowej (SOPO), który ma na celu udokumen-towanie na mapach 1:10 000 wszystkich osuwisk oraz terenów potencjalnie zagrożonych ruchami masowymi w Polsce.

Rejestr terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy posiadaja powiaty: poznański, obornicki, kościański, gostyński i miasto Poznań. Pozostałe powiaty wykorzystują badania archiwalne dotyczące obszarów zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych.

JAKOść POWIETRzA ATmOsfERYczNEGOW 2014 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska opra-cował ocenę jakości powietrza atmosferycznego, dotyczącą roku 2013. Ocena i wynikające z niej działania odnoszone są do obszarów nazywanych strefami z uwzględnieniem dwóch kryteriów – ustanowionych ze względu na ochronę roślin oraz ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi.

• Przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM10 do-tyczą wyłącznie stężeń 24-godzinnych oraz w jednym przy-padku przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla roku.

• Należy podkreślić, że stężenia pyłu PM10 wykazują wyraźną zmienność sezonową – przekroczenia dotyczą tylko sezonu zimnego (grzewczego).

• Zaliczenie strefy do klasy C dla danego zanieczyszczenia oznacza konieczność wyznaczenia obszarów przekroczeń i zakwalifikowanie strefy do opracowania programów ochro-ny powietrza.

zAsOBY WOdNE (2013 r.)Pojemność użytkowa zbiorników wodnych:

- w województwie - 66 660 dam3

- w kraju - 276 920 dam3

KOPALINYUdokumentowane zasoby geologiczne bilansowe kopalin w 2013 r.:

Kopalina Jednostka Zasoby bilansowe

wojewódz-twa

kraju

Surowce energetyczne:

ropa naftowa*

tys. ton 5506,52 24 377,53

gaz ziemny*

mln m3 53 645,59 132 074,47

węgiel brunatny

tys. ton 7 187 576 22 683 980

Surowce chemiczne:

sól kamienna

tys. ton 11 908 181 86 098 181

sól potasowo--magnezowa

tys. ton 72 818 669 843

Surowce skalne :

gipsy i anhydryty

tys. ton 7 683 261 236

kreda tys. ton 10 138,76 199 636,25

piaski i żwiry

tys. ton 864 930 17 972 504

piaski formierskie

tys. ton 13 070 294 540

piaski kwarcowe

tys. m3 27 906,51 412 712,55

piaski szklarskie

tys. ton 7 143,55 626 475,78

ilaste tys. m3 129 921 2 212 351

torfy tys. m3 4 579,13 80 212,83

*zasoby wydobywane (część zasobów geologicznych bilansowych)

Źródło: Ochrona Środowiska, 2013, GUS Warszawa

WYdOBYcIE KOPALIN W 2013 r.

Kopalina Jednostka

wydobycie kopalin

w woje-wództwie w kraju

Surowce energetyczne:

ropa naftowa tys. ton 31,54 926,38

gaz ziemny mln m3 2 673,11 5 488,77

węgiel brunatny tys. ton 14 423 66 139

Surowce chemiczne:

sól kamienna tys. ton 617 4 198

Surowce skalne :

kreda tys. ton - 165,29

piaski i żwiry tys. ton 10 921 173 267

piaski kwarcowe tys. m3 135,76 852,64

piaski szklarskie tys. ton - 2 112,26

ilaste tys. m3 105 1 617

torfy tys. m3 36,02 1 205,24

Źródło: Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2013 r., http://surowce-mineralne.pgi.gov.pl

Źródło: Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2013 r., http://surowce-mineralne.pgi.gov.pl

Źródło: WIOŚ, Poznań 2013 r.

20


Mapy akustyczne wykonano również dla odcinków linii kolejo-wych, mimo tego że subiektywnie hałas kolejowy oceniany jest jako mniej uciążliwy od drogowego. Mapami objęto następują-ce odcinki:

• Podstolice - Swarzędz i Poznań Wschód - Poznań Główny - linia kolejowa nr 3 Warszawa Zachodnia – Kunowice,

• Leszno – Luboń i Luboń – Poznań Główny - linia kolejowa nr 271 Wrocław Główny – Poznań Główny.

Stwierdzona degradacja klimatu akustycznego w ich otoczeniu nie wykracza poza odległość 300 m od linii kolejowej a mak-symalne zakresy przekroczeń na ogół nie przewyższają 20 dB.

Hałas lotniczy związany jest z cywilnym lotniskiem Ławica i lotniskami wojskowymi Poznań–Krzesiny i Powidz. W związku z brakiem możliwości zachowania dopuszczal-nych wartości poziomu hałasu w środowisku, dla lotniska Poznań – Ławica Uchwałą Nr XVIII/302/12 Sejmiku Wojewódz-twa Wielkopolskiego z 30 stycznia 2012 r. został utworzo-ny obszar ograniczonego użytkowania. Od kwietnia 2011 r. w otoczeniu lotniska prowadzony jest monitoring hałasu lot-niczego w 18 punktach. Uzyskane wartości poziomu hałasu w 2012 r. są zbliżone lub nieco większe od określonych w 2011 r. Wyraźny wzrost poziomu hałasu wykazują dane dla dwóch punktów pomiarowych w Przeźmierowie – na zachód od lotniska, w niewielkiej odległości od końca pasa startowe-go. Przekroczenia wartości dopuszczalnych długookresowych są stosunkowo niewielkie, większe przekroczenia stwierdzono w przypadku wskaźnika krótkookresowego – równoważnego poziomu hałasu w porze wybranych nocy (m.in. w czerwcu, podczas EURO 2012).

W 2012 r. wykonano mapy akustyczne Poznania i Kalisza.

Z wykonanych analiz i z mapy akustycznej wynika, że źródłem największego zagrożenia hałasem w Poznaniu są drogi (4 drogi krajowe, autostrada A2, drogi wojewódzkie, powiatowe, gmin-ne), komunikacja tramwajowa, międzynarodowe, międzyregio-nalne i regionalne linie kolejowe oraz lotniska. To zagrożenie obejmuje największą grupę mieszkańców i charakteryzuje się największym zasięgiem terytorialnym. Oddziaływanie hałasu przemysłowego ma charakter lokalny.

Kalisz jest istotnym węzłem komunikacyjnym – przez centrum miasta przebiegają dwie drogi krajowe oraz trzy drogi woje-wódzkie. Podobnie jak w przypadku Poznania, przyczyną naj-większego zagrożenia na terenie Kalisza jest hałas drogowy.

KLImAT AKUsTYczNYMonitoring hałasu drogowego w Wielkopolsce w 2012 r. prowadzony był przez Inspekcję Ochrony Środowiska w 18 punktach pomiarowych, w tym 16 w rejonie bu-dynków mieszkalnych oraz w 2 punktach przy szkołach. W 6 punktach wyznaczonych jako punkty oceny długookre-sowego poziomu hałasu badania prowadzone były w dni powszednie i w weekendy, wiosną i jesienią. W pozosta-łych punktach pomiary wykonano tylko w dni powszednie.

Przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu hałasu w środowisku stwierdzono niemal we wszystkich badanych przypadkach. Spadek poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów w stosunku do wyników uzyskanych w dni po-wszednie obserwowano we wszystkich punktach w porze dziennej w weekendy.

Degradacje klimatu akustycznego środowiska w wyniku oddziaływania hałasu drogowego potwierdziły wykonane w 2011 r. mapy akustyczne obszarów położonych w oto-czeniu odcinków dróg krajowych i wojewódzkich, w przy-padku których podane w przepisach graniczne parametry ruchu zostały przekroczone. Kwalifikacja odcinków dróg do wykonania mapy akustycznej przeprowadzona została na podstawie wyników pomiarów ruchu w 2010 r. Analiza map pozwala wyciągnąć następujące wnioski:

• największa ekspozycja na hałas pochodzący od dróg krajowych ma miejsce w powiecie poznańskim. Dotyczy to zarówno powierzchni narażonej na oddzia-ływanie hałasu, jak i liczby mieszkańców pozostających w jego zasięgu. Ekspozycja na hałas drogowy dotyczy też mieszkańców powiatów: ostrowskiego, gnieźnień-skiego, pilskiego, wrzesińskiego, kępińskiego. Najwięk-sze powierzchnie eksponowane na ten hałas występują w powiatach: nowotomyskim, kolskim, konińskim, wrzesińskim, średzkim,

• największa ekspozycja na hałas pochodzący od dróg wojewódzkich ma miejsce także w powiecie poznań-skim. Ponadto ekspozycja na hałas dotyczy też w znacz-nym stopniu mieszkańców powiatu pilskiego, śremskie-go oraz w nieco mniejszym stopniu: gnieźnieńskiego i gostyńskiego. Największa powierzchnia eksponowana na hałas pochodzący od dróg wojewódzkich występuje też w powiatach: kaliskim, nowotomyskim, gostyńskim i śremskim.

Nazwa strefySymbol klasy strefy dla poszczególnych substancji

NOx SO2 O3

Strefa wielkopolska A A A

Nazwa strefy

Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji

NO2 SO2 CO C6H6 pył PM2,5

pył PM10

BaP As Cd Ni Pb O3

Aglomeracja poznańska A A A A A C C A A A A A

Miasto Kalisz A A A A C C C A A A A A

Strefa wielkopolska A A A A A C C A A A A A

KLASYFIKACJA STREF Z UWZGLĘDNIENIEM KRYTERIóW OKREŚLONYCH W CELU OCHRONY ROŚLIN

KLASYFIKACJA STREF Z UWZGLĘDNIENIEM KRYTERIóW OKREŚLONYCH W CELU OCHRONY ZDROWIA

Klasa A – stężenie poszczególnych zanieczyszczeń nie przekroczyło odpowiednio poziomów dopuszczalnych lub poziomów docelowych

Klasa C – stężenie poszczególnych zanieczyszczeń przekracza poziom dopuszczalny lub poziom docelowy powiększony o margines tolerancji

ROczNA OcENA JAKOścI POWIETRzA zA 2013 r.

KLImAT AKUsTYczNY

21

środ

owis

ko p

rzyr

odni

cze

22


Dla terenów w mieście, na których poziom hałasu przekra-cza poziom dopuszczalny, opracowany zostanie program ochrony przed hałasem.Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w 2013 r. przeprowadził 169 kontroli w zakre-sie hałasu przemysłowego, głównie w zakładach przemysłu maszynowego, metalowego, tworzyw sztucznych, drzew-nego, rolno-spożywczego, branży budowlanej, stolarskiej, transportowej, sortowniach odpadów, obiektach handlo-wych i rozrywkowych. Całkowitej likwidacji przekroczeń w 2012 r. dokonało 14 jednostek.

Pomimo znacznej liczby zakładów przemysłowych w Wiel-kopolsce, ich oddziaływanie na klimat akustyczny ma zwy-kle charakter lokalny i jest skutecznie ograniczane.

OBszARY OGRANIczONEGO UżYTKOWANIAW województwie wielkopolskim obecnie istnieją następu-jące obszary ograniczonego użytkowania:

• obszar ograniczonego użytkowania dla lotniska Poznań--Ławica w Poznaniu, utworzony w drodze Uchwały Nr XVIII/302/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 30 stycznia 2012 roku (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 14 lutego 2012 r., poz. 961). W obszarze ograniczonego użytkowania wyznaczono 2 strefy (wewnętrzną i ze-wnętrzną), dla których określono sposoby korzystania z terenów i wymagania techniczne dotyczące budyn-ków,

• obszar ograniczonego użytkowania w Kaliszu przy napowietrznej linii elektroenergetycznej wysokie-go napięcia 110 kV utworzony w drodze Uchwały Nr XLVIII/711/2006 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 29 czerw-ca 2006 roku (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 12 września 2006 r. Nr 143, poz. 3491). Obszar wyznaczono jako pas terenu szerokości 25 m pod linią elektroenerge-tyczną, sięgający po 12,5 m w obie strony od osi li-nii, biegnący wzdłuż całego odcinka linii o długości 2 874 m pomiędzy Głównymi Punktami Zasilania „Kalisz–Dworzec” przy ul. Dobrzeckiej i „Kalisz–Zachód” przy ul.Wrocławskiej,

• obszar ograniczonego użytkowania dla drogi woje-wódzkiej nr 184 po rozbudowie na odcinku Pamiąt-kowo-Przeźmierowo (Poznań), od km 34+719,91 do km 41+981,50, od km 42+744,40 do km 43+363,30, od km 44+834,33 do km 48+369,70 oraz od km 48+450,80 do km 48+829,00 utworzony w drodze Uchwały Nr XV/124/IV/2012 Rady Powiatu w Pozna-niu z dnia 8 lutego 2012 roku (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 6 marca 2012 r., poz. 1247).

W związku ze zmianami przepisów prawa, akty wykonawcze w sprawie utworzenia obszarów ograniczonego użyt-kowania wokół lotniska wojskowego Poznań–Krzesi-ny i Powidz oraz wzdłuż linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 400 kV Plewiska – Ostrów Wiel-kopolski na terenie gminy Raszków i gminy Kórnik z dniem 15 listopada 2008 r., utraciły moc obowiązującą2. Obszary te zostaną poddane weryfikacji. W uzasadnionych przypadkach nastąpi ich ponownie utworzenie, ale w dro-dze uchwały sejmiku województwa.

OddzIAŁYWANIE NA śROdOWIsKO INWEsTYcJI LINIO-WYchW granicach województwa wielkopolskiego inwestycjami liniowymi mogącymi oddziaływać na środowisko są: linie elektroenergetyczne 110 kV, 220 kV, 400 kV, pasy łączności radiowo - telewizyjnej, drogi przewozu materiałów nie-bezpiecznych oraz rurociągi. Ich eksploatacja może od-

2 - Dokument z dnia 28.03.2011 r. skierowany do WBPP (DSR.VI.7018.21.2011) Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, Departament Środowiska

działywać na środowisko przyrodnicze, kulturowe oraz na zdro-wie i bezpieczeństwo człowieka.

Praca napowietrznych linii elektroenergetycznych oddziałuje na środowisko, m.in. poprzez pole elektromagnetyczne, hałas oraz zakłócenia radioelektryczne. Napowietrzne linie elektro-energetyczne mogą powodować ograniczenia w wykorzystaniu terenu pod liniami oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie.

Na terenie województwa wielkopolskiego zlokalizowanych jest szereg urządzeń infrastruktury teleradiowej, potencjalnie mo-gących oddziaływać na środowisko. Do najważniejszych należą: Stacje Linii Radiowych (SLR), Telewizyjne Stacje Retransmisyj-ne (TSR), Radiowo – Telewizyjne Centra Nadawcze (RTCN) oraz Telewizyjne Ośrodki Nadawcze (TON).

23

sieć

osa

dnic

zaSieć oSadNicza

mIAsTALiczba miast – 110 (12% miast kraju)

Liczba mieszkańców miast – 1 913 866 osób (8,2% ogółu ludności miejskiej kraju)

W 7 największych miastach województwa (Poznań, Kalisz, Ko-nin, Piła, Ostrów Wielkopolski, Gniezno, Leszno) mieszka 52,8% populacji miejskiej województwa

Poznań zamieszkany jest przez 15,8% ludności województwa (28,6% ogółu ludności miejskiej województwa)

Wskaźnik urbanizacji, czyli udział ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności województwa stanowi 55,2% (w kraju 60,4%)

Koncentracja jednostek miejskich – jedno miasto przypada na 271 km2 (w kraju 342 km2)

Średnia wielkość miasta – 17,4 tys. mieszkańców (w kraju 25,5 tys.)

Gęstość zaludnienia miast – od 99 os./km2 w Sulmierzycach (powiat krotoszyński) do 3 777 os./km2 w Swarzędzu (powiat poznański).

TERENY WIEJsKIE

Liczba miejscowości podstawowych – łącznie 5 451 (10,4% miej-scowości w kraju), w tym wsie – 4 345, pozostałe – 1 106

Liczba sołectw – 3 862 (9,5% sołectw w kraju)

116 wsi to miejscowości stanowiące siedzibę władz samorządo-wych

Liczba mieszkańców obszarów wiejskich – 1 553 150 osób (10,2% ogółu ludności wiejskiej kraju)

Wskaźnik gęstości zaludnienia: od 11 os./km2 w gminie Jastro-wie (powiat złotowski) do 349 os./km2 w gminie Komorniki (po-wiat poznański)

Strukturę osadniczą Wielkopolski tworzy 110 jednostek miej-skich (wśród których dominują małe miasta, poniżej 5 tys. mieszkańców) oraz wiejskie jednostki osadnicze. Województwo podzielone jest na 35 powiatów (w tym 4 grodzkie) oraz 226 gmin (w tym 19 miejskich, 91 miejsko-wiejskich oraz 116 wiej-skich)3. Sieć osadniczą cechuje korzystny rozkład przestrzenny jednostek, a jej elementami są:

miejskie jednostki osadnicze:

• ośrodek wojewódzki o podstawowym znaczeniu dla systemu osadniczego kraju oraz gospodarki: Poznań – stolica Wielko-polski,

• ośrodki regionalne: Kalisz i Ostrów Wielkopolski tworzące dwubiegunowy układ miejski; miasta te są ośrodkami cen-tralnymi Aglomeracji Kalisko-Ostrowskiej,

• ośrodki subregionalne: Gniezno, Konin, Leszno oraz Piła,

• ośrodki lokalne – pozostałe miasta powiatowe, które pełnią ważną rolę w zakresie funkcji sektora publicznego,

• pozostałe ośrodki miejskie;

wiejskie jednostki osadnicze:

• 3 862 wsie sołeckie, w tym 116 miejscowości stanowiących siedzibę władz samorządowych,

• pozostałe podstawowe jednostki wiejskie: wsie, osiedla, ko-lonie i przysiółki (łącznie 1 589 jednostek).

Najważniejszymi elementami sieci osadniczej Wielko-polski są: miasto Poznań – ośrodek wojewódzki, jak rów-nież ośrodki o znaczeniu regionalnym i subregionalnym. Ze względu na rolę w systemie osadniczym oraz znacze-nie społeczno-gospodarcze w procesach rozwojowych ca-łego kraju, Poznań uzyskał status ośrodka metropolitalne-go4. Miasto szczególnie silnie oddziałuje na swoją strefę zewnętrzną. Jest to przestrzeń, w której przebiegają naj-intensywniejsze w województwie procesy urbanizacyjne, to również obszar traktowany jako generator wzrostu dla całego regionu (o czym świadczy duża dynamika gospodar-cza i inwestycyjna, naukowo-technologiczna oraz społeczna i kulturalna).

Ośrodki o znaczeniu regionalnym – Kalisz i Ostrów Wielkopol-ski – tworzą wraz z pozostałymi gminami powiatu ostrowskie-go, wszystkimi jednostkami powiatu kaliskiego oraz z gminą Gołuchów (powiat pleszewski) – łącznie 21 jednostek admini-stracyjnych – obszar zwany Aglomeracją Kalisko-Ostrowską. Za-chodzące na tym terenie procesy urbanizacyjne koncentrują się w paśmie o przebiegu równoleżnikowym. Obszar dynamicznego rozwoju obejmuje przede wszystkim dwa ww. ośrodki central-ne tworzące układ dwubiegunowy, jak również gminy miejsko--wiejskie: Nowe Skalmierzyce, Odolanów i Raszków (powiat ostrowski) oraz gminę wiejską Opatówek (powiat kaliski). Za-sięg oddziaływania obszaru aglomeracji wykracza poza granice województwa wielkopolskiego.

Ważną rolę w układzie osadniczym województwa peł- nią ośrodki subregionalne: Gniezno, Konin, Leszno i Piła (z liczbą mieszkańców powyżej 60 tys.) Ich obszary od-działywania wiążą się głównie z funkcjami usługowymi o charakterze ponadlokalnym w zakresie m.in. usług ad-ministracji, zdrowia, szkolnictwa ponadgimnazjalnego i wyższego, obsługi biznesu i usług sportu.

3 - stan na 1.01.2014 r.

4 - por. KPZK 2030

Podstawową funkcją ośrodków miejskich jest zdecydowa-nie działalność usługowa o czym świadczy odsetek zatrud-nionych w tym dziale gospodarki – ok. 70,0%. W samym tylko Poznaniu zatrudnionych jest blisko 60,0% wszystkich pracujących w tym sektorze w województwie.

Wiejską sieć osadniczą województwa tworzy łącznie 5 451 miejscowości podstawowych (w tym 4 345 wsi), z czego 3 862 to wsie sołeckie. 116 wiejskich jednostek osadniczych to ośrodki gminne. W większości wiejskich jednostek nadal dominującą funkcją pozostaje rolnictwo, choć powoli wzra-sta udział zatrudnionych w przemyśle i budownictwie oraz w usługach. Ogólnie w gminach wiejskich najważniejszym ośrodkiem jest miejscowość stanowiąca siedzibę władz samorządowych, wyróżniająca się liczbą mieszkańców, wyposażeniem w usługi, lepiej rozwiniętą infrastrukturą techniczną oraz korzystniejszym położeniem komunikacyj-nym. Specyficzna sytuacja występuje w gminach wiejskich położonych w bezpośrednim sąsiedztwie Poznania. Miej-scowości zlokalizowane w tych gminach, a położone blisko granicy z miastem, rozwijają się szczególnie intensywnie i są przestrzennie i funkcjonalnie dużo silniej powiązane ze stolicą Wielkopolski, niż z własnym ośrodkiem gmin-nym.

hIERARchIA sIEcI OsAdNIczEJ

sieć osadnicza

24

UKŁAd JEdNOsTEK OsAdNIczYch W POdzIALE AdmINIsTRAcYJNYm

25

sieć

osa

dnic

za

26

demografia i m

ieszkalnictwo

demografia i mieSzkalNictwoPotencjał demograficzny województwa wielkopolskiego tworzyło w końcu 2013 r. ponad 3,46 mln mieszkańców, co stanowiło 9,0% ludności kraju. Większość populacji regio-nu stanowią kobiety – 51,4%.

Pod względem liczby ludności Wielkopolska zajmuje 3 miejsce w kraju po województwie mazowieckim i ślą-skim (odpowiednio: 13,8% i 11,9% ludności Polski). Ponad 1/4 ludności Wielkopolski (26,0%) skoncentrowana jest w stolicy regionu i w powiecie ją otaczającym. W Poznaniu zamieszkuje 548 tys. osób, natomiast w powiecie poznań-skim – 352 tys., co równa się odpowiednio 15,8% i 10,2% ogółu mieszkańców województwa.

Ludność miejska województwa ( 1,91 mln osób) stanowi 55,2% ogółu mieszkańców regionu i jednocześnie 8,2% ogó-łu miejskiej części populacji kraju. Do największych pod względem liczby ludności (powyżej 50 tys.) miast Wiel-kopolski należą: Poznań (548 tys. osób), Kalisz (104 tys. osób), Konin (77,2 tys. osób), Piła (74,6 tys. osób), Ostrów Wielkopolski (72,9 tys. osób), Gniezno (69,9 tys. osób.) oraz Leszno (64,6 tys. osób). Do najmniej zaludnionych ośrodków miejskich (poniżej 2 tys. mieszkańców) należą: Dobra, Dolsk, Stawiszyn, Krzywiń, Przedecz, Wielichowo, Mikstat, Jutrosin, Grabów nad Prosną oraz Ostroróg.

Ludność obszarów wiejskich stanowi 44,8% ogółu miesz-kańców województwa i jednocześnie 10,2% wiejskiej czę-ści populacji w kraju.

Średnia gęstość zaludnienia Wielkopolski wyniosła 116 os./km2 i była niższa od średniej wartości dla Polski o 7 os./km2. Do najgęściej zaludnionych miast (powyżej 2 000 os./km2) należą: miasta – powiaty grodzkie Leszno i Poznań, miasta – gminy miejskie Kościan i Luboń, miasta powiatowe: Września, Śrem, Rawicz, Wolsztyn, Nowy To-myśl oraz Buk, Nowe Skalmierzyce i Swarzędz.

Struktura wieku mieszkańców województwa wielkopolskie-go wykazuje, że blisko 2/3 ludności (ponad 2,2 mln) jest obecnie w wieku produkcyjnym, z czego 64,0% znajduje się w wieku produkcyjnym mobilnym. Odzwierciedleniem struktury wieku jest wskaźnik obciążenia demograficznego, który określa liczbę osób w wieku przed- i poprodukcyjnym, przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym. W Wielkopolsce wskaźnik kształtuje się na poziomie 57,1. W miastach i na terenach wiej-skich wskaźnik przyjmuje zbliżone wartości, jednak jest mniej korzystny w ośrodkach miejskich (odpowiednio: 57,5 w miastach i 56,7 na terenach wiejskich). Najkorzystniejsza sytuacja wystę-puje w powiecie poznańskim, gdzie wskaźnik osiąga najniższą w województwie wartość (55 osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym).

Liczba emerytów i rencistów ogółem w 2013 r. wynosiła 748,7 tys. osób (bez emerytów i rencistów, którym świadcze-nia wypłacane są przez: Ministerstwo Obrony Narodowej, Mini-sterstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministerstwo Sprawiedliwości). Ponad 84,0% spośród wyżej wymienionych (tj. 630,6 tys. osób) pobierało świadczenia z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych.

Kierunki procesów demograficznych w Wielkopolsce są korzyst-ne – w ostatniej dekadzie systematycznie rośnie liczba ludności (średnio o 11,3 tys. rocznie), pomimo zmniejszającego się (od 2011 r.) przyrostu naturalnego i malejącego (od 2012 r.), jednak wciąż dodatniego, salda migracji.

Współczynnik przyrostu naturalnego na 1 000 ludności wy-niósł w 2013 r. 1,2‰ (drugie miejsce w kraju po wojewódz-twie pomorskim) i osiągnął najniższą wartość od 2005 r. Ko-rzystniejsza sytuacja występuje na terenach wiejskich, gdzie wskaźnik osiągnął wartość 2,5‰, natomiast w mia-stach – zaledwie 0,2‰. Przestrzenny rozkład wskaźnika w podziale na podregiony wykazuje najkorzystniejszą sytuację w podregionie poznańskim (3,5‰) oraz w podregionie leszczyń-skim (2,2‰). Najmniej korzystną – ujemną wartość wskaźnik osiąga w Poznaniu, gdzie przyrost naturalny na 1 000 miesz-kańców wynosi: -0,2‰. Jednocześnie to jedyny podregion (wg nomenklatury GUS) w województwie, w którym współczynnik przyjął wartość ujemną. Analiza zjawiska w układzie powia-towym wykazała najwyższy przyrost naturalny na 1 000 osób w powiecie poznańskim (4,6‰), natomiast w 6 powiatach Wielkopolski wskaźnik przyjął ujemne wartości. Najmniejszy (-2,8‰) odnotowano w Kaliszu - mieście na prawach powiatu.

Zmiany salda migracji w Wielkopolsce w ostatnim dziesięciole-ciu wykazują pozytywne tendencje – w całym okresie saldo było dodatnie, choć od 2011 r. zauważalne są jego spadki. Dane dla kraju w analogicznym odstępie czasu były rokrocznie ujemne, a w 2013 r. saldo wyniosło -19 904 osoby (tj. -0,5‰). Obecnie saldo migracji ogółem (wewnętrznych i zewnętrznych) w Wiel-kopolsce wynosi +166 osób (tj. 0,1‰).

Wyraźnie odmienny jest kierunek ruchów ludnościowych w mia-stach i na terenach wiejskich województwa wielkopolskiego. Od wielu już lat obserwowana jest „ucieczka” mieszkańców miast na tereny wiejskie. Ten trend ma odzwierciedlenie w ujemnym saldzie migracji, którego wielkość rokrocznie oscyluje w grani-cach 2-3‰ z niewielkimi wahaniami. Średniorocznie saldo mi-gracji ogółem w wielkopolskich miastach wynosi -5,4 tys. osób. W 2013 r. saldo ludności miejskiej szacowane było na -6 752 oso-by, tj. -3,5‰, przy średnim wskaźniku dla Polski równym -2,2‰. Odmienna sytuacja charakteryzuje tereny wiejskie, zarówno w Wielkopolsce, jak i w całym kraju. Saldo migracji na 1 000 osób w 2013 r. szacowane było w Wielkopolsce na 4,5‰ (w ostatniej dekadzie średniorocznie ok. +6,7 tys. osób) i było wyższe od średniej wartości dla Polski utrzymującej się na po-ziomie 2,1‰.

dEmOGRAfIA (2013 r.)Liczba mieszkańców województwa ogółem – 3 467 016 (9,0% lud-ności kraju):

- w miastach – 1 913 866 – 55,2% ogółu ludności województwa (8,2% ogółu ludności miejskiej kraju)

- na terenach wiejskich – 1 553 150 – 44,8% ogółu ludności wo-jewództwa (10,2% ogółu ludności wiejskiej kraju)

Średni wskaźnik gęstości zaludnienia w województwie – 116 osób/km2 (kraj – 123 osoby/km2):

- tereny miejskie – 1 283 os./km2

- tereny wiejskie – 55 os./km2

Struktura płci: - kobiety – 51,5% (kraj – 51,7%) - wskaźnik feminizacji – 105,6 kobiet/100 mężczyzn (kraj –

106,6)

Struktura wieku ludności: - w wieku przedprodukcyjnym – 19,3% ogółu ludności woje-

wództwa (kraj – 18,2%) - w wieku produkcyjnym – 63,6% (kraj – 63,4%), w tym w wie-

ku produkcyjnym mobilnym 64,1% ogółu ludności w wieku produkcyjnym (kraj – 62,8%),

- w wieku poprodukcyjnym – 17,1% (kraj – 18,4%)

Wskaźnik obciążenia demograficznego (liczba osób w wieku nie-produkcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) – 57,1 osób (kraj – 57,6 osób)

Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców: - ogółem: 1,2‰ (kraj: -0,5‰), - w miastach: 0,2‰ (kraj: -0,9‰) - na terenach wiejskich: 2,5‰ (kraj: -0,2‰)

Saldo migracji ogółem: +166 osób (0,1‰), w tym: - w miastach – ujemne saldo migracji (-6 752 osób) - na terenach wiejskich – dodatnie saldo migracji (6 918 osób)

dEmOGRAfIA

27

dem

ogra

fia i

mie

szka

lnic

two

28

demografia i m

ieszkalnictwo

Odmienne w miastach i na terenach wiejskich tendencje migracyjne ludności, jak również kierunek i skala tych ru-chów są potwierdzeniem zachodzących w całym kraju pro-cesów suburbanizacyjnych.

Saldo migracji (wewnętrznych i zewnętrznych) na pobyt stały w 2013 r. w układzie sześciu podregio-nów wykazuje, że jedynie w podregionie poznań-skim saldo migracji jest dodatnie. Jednocześnie róż-nica pomiędzy sytuacją w podregionie poznańskim a miastem - podregionem Poznań jest skrajnie odmien-na – w stolicy Wielkopolski odpływ ludności był najwyższy i dotyczył 2 578 osób.

Analiza salda migracji w układzie powiatowym wykazuje podobną tendencję – wzrost liczby zameldowań w powia-tach otaczających miasta na prawach powiatu odbywa się głównie kosztem wymeldowań z tych miast. Ponadto w 7 powiatach Wielkopolski odnotowano dodatnie saldo migracji (kaliski, koniński, leszczyński, nowotomyski, po-znański, szamotulski i średzki).

Najwięcej migrantów napływa do Wielkopolski z woje-wództw ościennych, głównie z Polski Zachodniej (woje-wództwa: zachodniopomorskie, lubuskie i dolnośląskie) oraz z województwa kujawsko-pomorskiego. Podobny jest kierunek odpływu ludności z województwa – najwięcej migrujących przenosi się do regionów bezpośrednio są-siadujących z Wielkopolską (województwa: dolnośląskie, kujawsko-pomorskie oraz zachodniopomorskie). Wielu wy-meldowujących się z Wielkopolski osiedla się na stałe rów-nież w województwie mazowieckim.

RYNEK PRAcY

PracującyLiczba pracujących ogółem według sektorów ekonomicznych w województwie wielkopolskim w 2013 r. wynosiła 1 366 tys. osób, co stanowi blisko 62,0% mieszkańców regionu w wieku produkcyjnym.

Niezmiennie dominuje zatrudnienie w III sektorze gospodarki – usługach, które skupiają 51,5% ogółu pracujących w woje-wództwie. Znaczny jest również udział pracujących w sektorze II „Przemysł i budownictwo” – 35,5% ogółu zatrudnionych. Naj-mniejszą grupę – 13,0% stanowią pracujący w I sektorze, obej-mującym rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo.

Ponad 3/4 zatrudnionych (76,4%) w gospodarce narodowej we-dług sektorów własnościowych w 2012 r.5 było pracownikami sektora prywatnego. Blisko 49,0% pracujących stanowiły kobiety.

5 - bez pracujących w jednostkach budżetowych działających w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego oraz duchownych

Liczba pracujących ogółem (bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 oraz pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie) – ponad 863,7 tys. osób

Zatrudnienie według sektorów gospodarki:

I – rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo: 2,3% ogółu pra-cujących,

II – przemysł i budownictwo: 39,7% ogółu,

III – usługi – 58% ogółu.

Współczynnik aktywności zawodowej – 58,1% (w kraju – 55,9%)

Liczba bezrobotnych (koniec 2013 r.) – 144,8 tys. osób (6,7% ogó-łu bezrobotnych w kraju)

Stopa bezrobocia rejestrowanego (koniec 2013 r.) – 9,6% (w kra-ju – 13,4%)

Najniższą stopę bezrobocia zarejestrowano w powiatach:

m. Poznań – 4,1%

poznańskim – 4,6%

kępińskim – 5,1%

wolsztyńskim – 5,8%

Najwyższa stopa bezrobocia wystąpiła w powiatach:

wągrowieckim – 21,6%

konińskim – 19,1%

słupeckim – 17,9%

15,7%

24,5%

6,8%

16,7%

5,6%

1,6%

1,6%

2,0%

1,2%

3,6%

3,0%

3,6% 7,5%

4,7%

0,8%

1,4%

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

przemysł

budownictwo

handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączającmotocykletransport i gospodarka magazynowa

działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi

informacja i komunikacja

działalność finansowa i ubezpieczeniowa

działalność związana z obsługą rynku nieruchomości

działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca

administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczeniaspołeczneedukacja

opieka zdrowotna i pomoc społeczna

działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją

pozostała działalność usługowa

PRAcUJącY W GOsPOdARcE NAROdOWEJ WG sEKcJI PKd 2007 w 2012 r.

zATRUdNIENI W GOsPOdARcE NAROdOWEJ WG sEKTORÓW W 2013 r.

13,0%

35,5%51,5%

rolnictwo, leśnictwo,łowiectwo, rybactwo

przemysł i budownictwo

usługi

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2009 2010 2011 2012 2013

Stop

a be

zrob

ocia

[%]

Rok

Polska

Wielkopolska

Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie BDL GUS 2009 - 2013 r.



29

dem

ogra

fia i

mie

szka

lnic

two

mIEszKALNIcTWOOgólna liczba mieszkań w województwie (2013 r.) – 1 149,4 tys., tj. 8,3% ogółu mieszkań w kraju, w tym w miastach 723 tys. (63%)

Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców (2012 r.): - Wielkopolska – 328, - Polska – 356.

Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania – 80,4 m2 (w kraju – 73,1 m2)

Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na 1 osobę:

- Wielkopolska – 26,7 m2, - Polska – 26,3 m2.

Liczba mieszkań oddanych do użytkowania ogółem w 2013 r. – 13,6 tys., tj. 9,4% ogółu mieszkań oddanych do użytkowania w kraju, w tym:

- na 1000 mieszkańców – 3,9 (w kraju – 3,8) - na 100 zawartych małżeństw – 81,1 (w kraju – 80,4)

Przeciętna powierzchnia użytkowa nowooddanych mieszkań – 112,6 m2 (w kraju – 104,6 m2)

Bezrobocie

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w wielkopolskich urzędach pracy w końcu 2013 r. obejmowała 144,8 tys. osób, co stanowiło 6,7% ogółu bezrobotnych w kraju. Stopa bezrobo-cia rejestrowanego w analizowanym czasie wyniosła 9,6% (przy średniej wartości dla Polski równej 13,4%), i była najniższa spośród wszystkich województw w kraju. Z kolei udział kobiet wśród bezrobotnych był najwyższy w kraju. Przewyższył rów-nież średnią krajową równą 51,0% o ponad 4 p.p.

Najwyższą stopę bezrobocia zarejestrowano w podregionach: pilskim (15,6%) i konińskim (15,5%), a najniższą – w mieście Po-znaniu (4,1%).

Wysokość stopy bezrobocia w poszczególnych powiatach Wiel-kopolski również wykazywała znaczne zróżnicowanie i wahała się od 4,1% w Poznaniu (miasto na prawach powiatu) do 21,6% w powiecie wągrowieckim. Oprócz wyżej wymienionych, ko-rzystna – niższa od średniej dla województwa – stopa bezrobocia wystąpiła jeszcze w 10 wielkopolskich powiatach (grodziskim, kaliskim, kępińskim, kościańskim, leszczyńskim, nowotomy-skim, poznańskim i wolsztyńskim oraz miastach na prawach po-wiatu: Kaliszu i Lesznie). Najwyższą stopę bezrobocia – powyżej 16,0% – zarejestrowano, poza powiatem wągrowieckim, rów-nież w powiatach: kolskim, konińskim, słupeckim i złotowskim.

Analiza wskazuje, że najwyższy był udział bezrobotnych z naj-młodszej grupy wiekowej, tj. 24 lata i mniej – 20,8% ogółu bezrobotnych oraz z przedziału wiekowego 25-34 lata – 29,1%. Z kolei bezrobotni z najstarszej grupy osób w wieku produkcyj-nym stanowili najmniejszy odsetek osób niepracujących – 12,7% ogółu.

Wielkopolscy bezrobotni stanowili w 2013 r. 6,6% ogółu miesz-kańców w wieku produkcyjnym.

Zróżnicowany jest poziom wykształcenia bezrobotnych w wo-jewództwie wielkopolskim. Ponad połowa z nich legitymuje się wykształceniem poniżej średniego. Największa grupę – 31,4% ogółu stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodo-wym, a ponad ¼ posiada wykształcenie gimnazjalne i poniżej. 11,6% ogółu zarejestrowanych stanowią bezrobotni z wyższym wykształceniem.

W 2013 r. prawo do zasiłku posiadało 21,6 tys. zarejestrowanych bezrobotnych (tj. 14,9%). Blisko 33% zarejestrowanych bezro-botnych pozostawało bez pracy dłużej niż 1 rok.

mIEszKALNIcTWOZasoby mieszkaniowe Wielkopolski w 2013 r. (1 149,4 tys. mieszkań) stanowiły 8,3% ogółu mieszkań w kraju, co plasuje region na 3 miejscu po województwach mazowieckim i śląskim. Zdecydowana większość mieszkań (63%) zlokalizowana jest w miastach. Liczba zasobów mieszkaniowych rokrocznie regu-larnie zwiększa się, a ich obecna liczba jest o 11,3% większa w stosunku do stanu sprzed dekady.

Poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, mierzony liczbą mieszkań na 1000 mieszkańców, był w 2012 r. jednym z najniż-szych w kraju (328,5 mieszkań; drugie miejsce po wojewódz-twie podkarpackim) i również poniżej średniej dla Polski (rów-nej 356). Analiza w układzie powiatowym wykazała, że tylko w 4 miastach na prawach powiatu (Leszno, Kalisz, Konin, Po-znań) przekroczona została średnia dla województwa. Naj-większe zasoby mieszkaniowe (powyżej 320 mieszkań na 1000 mieszkańców), oprócz 4 ww. miast na prawach powia-tu, znajdują się w powiatach: gnieźnieńskim, międzychodz-kim, pilskim oraz poznańskim. Wartość wskaźnika dla woje-wództwa liczona bez ww. 4 powiatów jest znacznie niższa i wynosi 296,3 mieszkania na 1000 mieszkańców. W odniesie-niu do tak liczonej średniej, niższy wskaźnik występuje tylko w 1/3 powiatów Wielkopolski. Najmniejsze zasoby mieszkaniowe posiadają powiaty: leszczyński, kaliski i wolsztyński (poniżej 270 mieszkań/1000 mieszkańców). Wskaźnik powierzchni użytkowej mieszkania, przypadającej na 1 osobę w Wielkopolsce minimal-

nie przewyższa wartość średnią dla kraju (równą 26,3 m2) i wynosi 26,7 m2/osobę. Jedynie w 8 powiatach wartość ta została przekroczona.

Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w Wielko-polsce wyniosła 80,4 m2 i również przewyższa średnią dla kraju (73,1 m2). Statystyczna wielkość mieszkań w blisko 1/3 wielkopolskich powiatów przekracza średnią woje-wódzką.

Odsetek mieszkań podłączonych do sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej był w 2012 r. wysoki i zbliżo-ny do średnich wartości krajowych. Zdecydowanie le-piej wyposażone w urządzenia sieciowe są mieszkania zlokalizowane w miastach. Największa różnica dotyczy sieci kanalizacyjnej – 87,7% mieszkań w miastach posia-da bezpośredni dostęp do urządzeń tej sieci, podczas gdy na terenach wiejskich korzysta z niej tylko 34,2% gospodarstw domowych. Podobnie kształtuje się sytuacja w zakresie dostępu do sieci gazowej – mieszkania zlo-kalizowane w miastach w 70,0% wyposażone są w insta-lację gazową, natomiast na wsi – tylko w 20,4%. Wysoki jest stopień zwodociągowania gospodarstw domowych, zarówno w ośrodkach miejskich, jak i na terenach wiejskich Wielkopolski (odpowiednio: 96,8% i 88,2%). Przeciętny odsetek wyposażenia wszystkich mieszkań w województwie w sieć wodociągową (93,0%), przewyższa średnią krajową o 5,1 p.p.

Liczba mieszkań oddanych do użytkowania w 2013 r. w Wielkopolsce wyniosła 13,6 tys., co stanowiło 9,4% wszystkich nowooddanych mieszkań w kraju. Ponad połowa wszystkich nowych lokali mieszkalnych zlokalizowana była w granicach podregionu poznańskiego oraz miasta Pozna-nia (odpowiednio: 32,9% i 19,1%). Najmniej nowych miesz-kań oddano do użytkowania w podregionie pilskim (6,8% ogółu nowych lokali mieszkalnych).

Wskaźnik obrazujący liczbę mieszkań oddanych do użyt-kowania na 1 000 mieszkańców w Wielkopolsce (3,92) wy-pada nieco korzystniej niż średnia wartość obliczona dla kraju (3,77). Rozkład przestrzenny zjawiska (z uwzględnie-niem podregionów) jest w zasadzie zbieżny z ogólną liczbą mieszkań oddanych do użytkowania – najniższą wartość wskaźnik przyjmuje w podregionie pilskim (2,24 mieszka-nia na 1 000 ludności), natomiast najbardziej korzystną (najwyższą) – w mieście Poznań (4,73) oraz w podregionie poznańskim (7,27).

mIEszKALNIcTWO

30

demografia i m

ieszkalnictwo

31

środ

owis

ko k

ultu

row

e

Wielkopolska charakteryzuje się dużym zasobem dziedzictwa kulturowego. Obejmuje ono zabytki i dobra kultury współ-czesnej, w tym także dziedzictwo kultury niematerialnej: działalność artystyczną, tradycje i religie. W krajobrazie ca-łego regionu zachowała się historyczna, gęsta i równomierna sieć osadnicza. Wiele miejscowości posiada swój historyczny układ przestrzenny oraz cenne obiekty zabytkowe. Zarówno pod względem ilości, jak i jakości zachowanych pojedynczych obiektów architektury, zespołów budowlanych, układów urba-nistycznych i ruralistycznych, stanowisk archeologicznych oraz parków i cmentarzy obszar Wielkopolski wyróżnia się na tle kra-ju. Krajowa ewidencja zabytków obejmowała 76 997 zabytków nieruchomych oraz 69 171 zabytków6 archeologicznych z terenu województwa wielkopolskiego.

Najcenniejsze obiekty i obszary środowiska kulturowego objęte zostały różnymi formami ochrony. W rejestrze zabytków Wielko-polskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w 2014 r. uję-to 7 077 zabytków nieruchomych. Największe ich nagromadzenie występuje w środkowej i południowej części województwa. Naj-wybitniejsze dzieła architektury stanowią świadectwo istnieją-cych na przestrzeni wieków silnych więzi łączących Wielkopolskę z artystycznymi centrami Polski i Europy.

Do najważniejszych zabytków w województwie należą: kate-dry w Poznaniu i Gnieźnie, ratusz i fara w Poznaniu, bazylika w Gostyniu, zespół klasztorny w Lądzie, ratusz w Lesznie, pa-łac w Rogalinie, zamki w Gołuchowie, Kórniku i Rydzynie, parki w Gołuchowie, Kórniku, Rogalinie i Posadowie.

Na obszarze Wielkopolski zostały rozpoznane w terenie i udokumentowane 154 historyczne miasta (w kraju 1 264 miasta) oraz 24 wsie. W rejestrze zabytków wojewódz-twa wielkopolskiego w 2014 r. zarejestrowane są 143 zabyt-ki urbanistyczne. Zurbanizowana przestrzeń miast stano-wi podstawowe zasoby materialne środowiska kulturowego województwa. Zasoby te pozwalają na wyodrębnienie miast

6 - NID wg stanu na 31.06.2014 r.

o najwyższych walorach dziedzictwa kulturowego, są to: Poznań, Kalisz, Gniezno, Rydzyna oraz o wysokich walo-rach dziedzictwa kulturowego: Łobżenica, Kórnik, Leszno, Gostyń i Rawicz.

środowiSko kulturowe

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

OBIEKTY NIERUCHOME WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW - stan na 30.06.2014

OBIEKTY NIERUchOmE WPIsANE dO REJEsTRU zABYTKÓW

zAsOBY śROdOWIsKA KULTUROWEGO (2014 r.)Ewidencja zabytków:

zabytki nieruchome – 76 997 - zabytki archeologiczne – 69 171

Rejestr zabytkówzabytki nieruchome – 7 077, (w kraju - 68 022), w tym: - układy urbanistyczne - 143 - obiekty sakralne - 1 128 - obiekty obronne - 39 - obiekty użyteczności - 477 - zamki - 22 - zespoły rezydencjalne - 787 - zieleń - 1028 - folwarki - 914 - obiekty gospodarcze - 172 - obiekty mieszkalne - 1 455 - obiekty przemysłowe - 262 - cmentarze – 378 - inne - 272

- zabytki archeologiczne – 663, (w kraju - 7 628), w tym: - grodziska – 233 - fortyfikacje – 2, - architektura obronna – 8, - zabytki kultowe – 1, - osady, obozowiska, zespoły osadnicze – 277, - ślady, punkty osadnicze – 3, - miasta – 13, - architektura – 6, - groby o własnej formie terenowej – 18, - groby płaskie – 97, - kopalnie, warsztaty, huty, groble i inne – 4, - „stanowiska” – 1.

- zabytki ruchome – 20 372, (w kraju – 243 348) - 1 176 – decyzji wpisujących do rejestru zabytków zespoły

obiektów (w kraju – 14 676)

OchRONA PRAWNA zABYTKÓWLiczne zachowane zabytki archeologiczne stanowią o bo-gactwie kulturalnym w najdawniejszych okresach dziejo-wych tego obszaru. Największa ich koncentracja występuje w powiatach: poznańskim, konińskim, wągrowieckim, szamotulskim, kościańskim, gnieźnieńskim. W rejestrze zabytków w 2014 r. opisano 663 zabytki archeologiczne. Najwięcej z nich stanowiły zabytki archeologiczne o cha-rakterze osadniczym, obronnym oraz sepulkralnym.

W rejestrze zabytków w 2014 r. ujęto 45 301 zabytków ruchomych. Większość z nich stanowiło wyposażenie świą-tyń. Liczba decyzji wpisu do rejestru zabytków wynosiła 1 176 i dotyczyła 20 372 obiektów zabytków ruchomych. Największym zespołem zabytków ruchomych jest wyposa-żenie katedry w Gnieźnie – 280 pozycji.

Źródło: NID, 2014 r.

Na terenie województwa wielkopolskiego znajdują się obiekty o szczególnych wartościach materialnych i nie-materialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego kraju, dla których ustanowiono ochronę prawną w postaci pomników historii:

• „Gniezno – Katedra p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha”,

• „Wyspa – Ostrów Lednicki” (gmina Łubowo),

• „Zespół Klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri, Gostyń – Głogówko” (gmina Piaski),

• „Poznań – historyczny zespół miasta”,

• „Dawne opactwo cysterskie w Lądzie nad Wartą” (gmi-na Lądek),

• „Lubiń - zespół opactwa benedyktynów” (gmina Krzy-wiń),

URBANISTYKA

OBIEKTY SAKRALNE

OBIEKTY OBRONNE

OBIEKTY PUBLICZNE

DO REJESTRU ZABYTKÓWstan na 30.06.2014

URBANISTYKA

OBIEKTY SAKRALNE

OBIEKTY OBRONNE

OBIEKTY PUBLICZNE

ZAMKI

OBIEKTY REZYDENCJONALNE

ZIELEŃ

OBIEKTY FOLWARCZNE

OBIEKTY GOSPODARCZE

OBIEKTY MIESZKALNE

OBIEKTY PRZEMYSŁOWE

CMENTARZE

INNE

143

112839

47722

787

1028914

172

1455

262378 272

URBANISTYKAOBIEKTY SAKRALNEOBIEKTY OBRONNEOBIEKTY PUBLICZNEZAMKIOBIEKTY REZYDENCJONALNEZIELEŃOBIEKTY FOLWARCZNEOBIEKTY GOSPODARCZEOBIEKTY MIESZKALNEOBIEKTY PRZEMYSŁOWECMENTARZEINNE

OBIEKTY NIERUchOmE WPIsANE dO REJEsTRU zABYTKÓW

WOJEWÓdzTWA WIELKOPOLsKIEGO

Źródło: NID, 2014 r..

32

środowisko kulturow

e

• „Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli”.

Proponuje się uznanie pomnikami historii m.in.:

• zespół rezydencjonalny w Antoninie (gmina Przygodzi-ce),

• zespół urbanistyczno–rezydencjonalny w Rydzynie (gmina Rydzyna),

• szlak kościołów drewnianych w Wielkopolsce.

Województwo wielkopolskie wyróżnia się bogactwem róż-nych form krajobrazu i dziedzictwa kulturowego. W celu ich ochrony powołuje się parki kulturowe, w tym rów-nież parki poświęcone dziedzictwu archeologicznemu. Do tej pory ustanowiono jedynie Mickiewiczowski Park Kulturowy, który zasięgiem obejmuje miasto Żerków – w granicach administracyjnych oraz wsie: Brzóstków, Gę-czew, Lgów i Śmiełów.

Na Listę Dziedzictwa Europejskiego, jako jedyne z obszaru Wielkopolski, wpisane zostało Wzgórze Lecha w Gnieźnie

PARKI KULTUROWE - Istniejące - 1 (w kraju - 26) - Mickiewiczowski Park

Kulturowy (2013 r.)

OBIEKTY KULTURY WsPÓŁczEsNEJ W POzNANIU

- Collegium Historicum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza przy ul. Św. Marcin 78 (d. siedziba KW PZPR),

- Urząd Miasta przy ul. K Libelta 16/18 (d. Urząd Skarbowy), - Zespół DTC „Alfa” przy ul. Św. Marcin 40-72, - biurowiec d. Zjednoczenia Przemysłu Ceramiki Budowlanej

przy ul. Gajowej 6, - Biurowiec TP SA przy Al. Marcinkowskiego 4, - Zespół Obiektów Straży Pożarnej, ul. Masztalarska, - Wydział Budownictwa Lądowego Politechniki Poznańskiej

przy ul. Piotrowo 5, - Szkoła Podstawowa nr 9 przy ul. J.Łukaszewicza 9/13, - Zabudowania dydaktyczne Uniwersytetu Przyrodniczego

(d. Akademia Rolnicza) przy ul. Wojska Polskiego 28, - Collegium Altum Uniwersytetu Ekonomicznego (d. Akademia

Ekonomiczna) przy ul. Powstańców Wlkp. 16, - Budynek usługowo-handlowy „Domar” przy ul. 27 Grudnia

17/19, - Zespół Pl. Wielkopolskiego z zespołem mieszkaniowym na

Wzgórzu św. Wojciecha, - Osiedle Hipolita Cegielskiego na Dębcu, - Zespół mieszkaniowy DBOR przy ulicach A. Kosińskiego

i I. Prądzyńskiego, - zespół Pl. Cyryla Ratajskiego, - Blok mieszkalny „Marago” przy ul. Zwierzynieckiej 14/15, - Budynek mieszkalno-usługowy „Telewizory” przy ul. Św. Mar-

cin 51-57, - Osiedle mieszkaniowe „Rondo” przy ul. Grunwaldzkiej 29-37 - Elementy systemu zieleni osiedlowej i małej architektury na

Dolnym Tarasie Rataj i Winogradach, - Dom Weterana przy ul. Ugory 18/20, - Założenie Pl. L. Waryńskiego na Ogrodach, - Hala sportowo-widowiskowa Arena przy ul. S. Wyspiańskiego 33, - Pawilon targowy nr 10 d. Ministerstwa Komunikacji na Mię-

dzynarodowych Targach Poznańskich, - Pawilon targowy nr 11 na Międzynarodowych Targach Poznań-

skich, - Klinika Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego przy ul. Szpi-

talnej, - Kościół p.w. Św. Nawiedzenia NMP na Os. Bohaterów II wojny

światowej 88, - Kościół p.w. św. Jana Kantego przy ul. Grunwaldzkiej 86, - Kościół p.w. św. Jana Bosco przy ul. Warzywnej 17, - Biurowiec Miastoprojektu przy Al. Niepodległości 6, - Dom Technika NOT przy ul. H. Wieniawskiego 5/9, - Urząd Wojewódzki (d. Wojewódzka Rada Narodowa) przy

Al. Niepodległości 16/18, - Budynek dydaktyczny AWF przy ul. Królowej Jadwigi 27-39, - Collegium Novum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza przy

Al. Niepodległości 4, - Budynek PAN przy ul. H.Wieniawskiego 17/19.

wraz z Katedrą pw. Wniebowizięcia NMP i św. Wojciecha, ko-ściołem pw. św. Jerzego, pałacem arcybiskupim, pałacem bisku-pim, zespołem kanonii i ogrodami.

Na terenie Wielkopolski tylko dla miasta Poznania powstała lista dóbr kultury współczesnej. Została ona wykonana na podsta-wie opracowania „Wartości kulturowe miasta Poznania” oraz wyboru autorskiego z ”Wstępnej listy zespołów i obiektów ar-chitektonicznych Poznania”, typowanych do ochrony jako do-bra kultury z lat około 1900-1990, opracowanej przez Stowarzy-szenie Architektów Polskich Oddział w Poznaniu, uzupełnionej w porozumieniu z Politechniką Poznańską i Miejskim Konser-watorem Zabytków w Poznaniu. Należą do nich m. in.: Hala widowiskowo-sportowa Arena, osiedle Hipolita Cegielskiego na Dębcu, Wydział Budownictwa Lądowego Politechniki Poznań-skiej i Zespół Placu Wielkopolskiego z zespołem mieszkaniowym na Wzgórzu św. Wojciecha.

KULTURA LUdOWAKultura ludowa Wielkopolski nie jest jednolita, jest mozaiką różnych kultur, którą ukształtowały m.in. warunki i położenie geograficzne, środowisko przyrodnicze, uwarunkowania histo-ryczne i zewnętrzne. Te elementy zadecydowały o wykształce-niu się odrębnych zwyczajów, obrzędów, także gwary, strojów i potraw, a nawet budownictwa. W latach rozkwitu kultury ludowej na terenie Wielkopolski istniało ponad 30 grup regio-nalnych, które wyraźnie wyróżniały się specyficznymi cecha-mi. Obecnie tylko niektóre z nich zachowały poczucie wła-snej odrębności. Do najbardziej charakterystycznych należą: Biskupianie, Chazacy, Mazurzy Wieleńscy, Tośtoki, Krajniacy czy Bambrzy. Wartością niezwykle ważną są zabytki etnogra-ficzne, związane z osadnictwem i budownictwem ludowym. Z uwagi na rodzaj zachowanej tradycyjnej zabudowy mieszka-niowej można podzielić Wielkopolskę na dwie strefy:

• zachodnią, gdzie przeważało budownictwo murowane (cegła, konstrukcje szkieletowe – mur pruski, strychulec; chałupy drewniane, zrębowe stanowią niewielki procent zabudowy w tej strefie i dotyczą przede wszystkim budow-nictwa olęderskiego),

• wschodnią, gdzie zachowało się w przeważającym stopniu budownictwo zrębowe; w tej strefie występuje również bu-downictwo z lokalnego surowca tzw. kamienia poddębickiego o charakterystycznym blado–żółtym zabarwieniu (Koło i Turek).

Charakterystyczne dla Wielkopolski są także domy podcienio-we: na południu domy wiejskie, na północy - małomiasteczko-we. Zachowały się także tzw. poniatówki czy domy typu fran-końskiego - wyższe dwukondygnacyjne.

Istotnymi dominantami w krajobrazie wsi wielkopolskiej są kościoły drewniane. Najstarsze zachowane kościoły drewnia-ne pochodzą z XVI i XVII w., niektóre z dawnym wyposażeniem i wspaniałymi polichromiami wnętrz. Dziś na terenie woje-wództwa znajduje się około 230 obiektów drewnianej archi-tektury sakralnej. Do najcenniejszych tego typu zabytków, a także w skali Polski, należą kościoły w Słupcy, Wierzenicy (gm. Swarzędz), Siekierkach Wielkich (gm. Kostrzyn), Wyszynie (gm. Władysławów), Tarnowie Pałuckim (gm. Wągrowiec), Łubowie czy Zakrzewie (gm. Miejska Górka).

Rolę akcentów w krajobrazie pełnią także zachowane zabytko-we wiatraki. Na terenie województwa wielkopolskiego zacho-wało się ich jeszcze, jeszcze około 210, w większości koźlaki, a także paltraki i holendry. Największe skupisko wiatraków wy-stępuje na terenie gmin w okolicach Leszna.

Inne elementy kultury ludowej: stroje, plastyka, gwara, ob-rzędy, zdobnictwo czy instrumenty i muzyka, pielęgnowane są przez lokalnych artystów oraz liczne zespoły ludowe, działające przy ośrodkach kultury na terenie całej Wielkopolski.

33

środ

owis

ko k

ultu

row

e

dzIAŁALNOść KULTURALNA (2013 r.) - Biblioteki i filie – 693 obiektów, - Pracownicy bibliotek – 1 921 osób, - Księgozbiór – 11 969 568 woluminów, - Kina – 45 (w kraju 455), - Sale kinowe- 110, - Miejsca na widowni – 26 653 (w kraju - 248 200), - Seanse – 149 304 (w kraju – 1 417 500), - Widzowie – 3 562 872 (w kraju – 39 058 000), - Muzea – 88, (w kraju – 774), - Zwiedzający – 1 050 635 (w kraju - 20 655 000), - Imprezy oświatowe w muzeach - 8 109.

Działalność sceniczna i wystawiennicza: - Teatry - 5, - Instytucje muzyczne - 3, - Galerie i salony sztuki - 19.

Działalność domów, ośrodków kultury, klubów i świetlic: - imprezy ogółem 15 586, - uczestnicy imprez – 3 413 186, - zespoły artystyczne – 1 302, - członkowie zespołów artystycznych - 24 387, - koła (kluby) – 1 497, - członkowie kół (klubów) – 36 506,

mIEJscA PAmIĘcI NAROdOWEJ

Wielkopolska była i jest areną ważnych wydarzeń w dzie-jach państwa i narodu polskiego, jest rejonem gdzie burz-liwe dzieje historii pozostawiły liczne ślady. W granicach województwa znajdują się najstarsze, udokumentowane me-tryką pisaną, miejscowości – symbole początków Państwa Polskiego: Kalisz, Gniezno, Poznań, Giecz i Lednica. Liczne pomniki i miejsca pamięci wskazują na wydarzenia związa-ne z okresem zaborów, walkami narodowo-wyzwoleńczymi czy z obiema wojnami światowymi, np.: Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich we Wrześni, nagrobek Michała Drzy-mały na cmentarzu w Miasteczku Krajeńskim, pomnik pa-mięci pomordowanych przez hitlerowców w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Tablice i pomniki postawiono też w miejscu obozów karno-śledczych w Luboniu-Żabikowie, w Forcie VII w Poznaniu, w Pile-Leszkowie i Jastrowiu. Cieka-wym w skali kraju monumentem poziomym jest Pomnik Książ-ki w Kaliszu, upamiętniający zatopienie i zasypanie przez hitlerowców, w kanale Prosny w 1940 r., książek z wielkopol-skich bibliotek.

mIEJscA KULTU RELIGIJNEGO

W Wielkopolsce znajduje się wiele obiektów kultu religij-nego, wśród których największym jest Sanktuarium Maryjne w Licheniu Starym. Do ośrodków religijnych o dużym znacze-niu zaliczają się także: Sanktuarium Matki Boskiej Zwycięskiej w Brdowie (prowadzone przez OO Paulinów), sanktuarium Ma-ryjne „Na Pólku” k. Bralina, sanktuarium św. Wojciecha w Kate-drze w Gnieźnie, sanktuarium św. Józefa w Kaliszu, Sanktuarium Matki Boskiej Bieniszewskiej w Bieniszewie (prowadzone przez OO Kamedułów), Sanktuarium Maryjne w Górce Klasztornej (naj-starsze w Polsce) i Sanktuarium Matki Boskiej na Świętej Górze w Głogówku k. Gostynia. Duże znaczenie nie tylko religijne, ale także turystyczne, ma Ośrodek Duszpasterski OO Dominikanów w Imiołkach nad jez. Lednickim.

dzIAŁALNOść KULTURALNAWielkopolska jest rejonem, w którym działalność kulturalna pro-wadzona jest na szeroką skalę. Obiektami o ponadregionalnym zasięgu działalności i znaczeniu są: Muzeum Narodowe, Polska Akademia Nauk, Wielkopolski Park Narodowy. Wśród instytucji kulturalnych w województwie znajduje się 88 (2013 r.) muzeów, w tym kilka skansenów, 45 kin (2013 r.), 12 teatrów i in-stytucji muzycznych oraz 19 podmiotów prowadzących działalność wystawienniczą, a także liczne domy, ośrod-ki kultury, kluby i świetlice (łącznie 326 obiektów) oraz 693 biblioteki. Najwięcej instytucji kulturalnych znajduje się w Poznaniu, następnie w Kaliszu oraz Koninie i Lesznie. Do instytucji kulturalnych o najwyższym znaczeniu zaliczyć moż-na m.in.: Filharmonię Poznańską, Teatr Wielki – Operę w Po-znaniu, poznańskie teatry dramatyczne (m.in. Teatr Nowy, Teatr Polski), Centrum Kultury i Galerię Miejską Arsenał w Poznaniu. Ośrodkami kultury o dużym znaczeniu dla regionu są także Państwowy Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego i Filharmo-nia w Kaliszu, Centra Kultury i Sztuki w Lesznie, Koninie i Kaliszu, Państwowy Teatr im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie. Najważniej-szymi i największymi bibliotekami są: Biblioteka Uniwersytecka i Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu oraz Biblioteka Kórnicka.

W województwie wielkopolskim odbywa się wiele cyklicz-nych imprez kulturalnych. Do najważniejszych zaliczyć moż-na m.in.: Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. H. Wie-niawskiego, Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Malta” w Poznaniu, Jarmark Świętojański w Poznaniu, różne imprezy w Wielkopolskim Parku Etnograficznym w Dziekanowicach, Ka-liskie Spotkania Teatralne, Międzynarodowy Festiwal „Chopin w barwach jesieni” w Antoninie, Międzynarodowy Dziecięcy Fe-stiwal Piosenki i Tańca w Koninie. Do najistotniejszych uroczy-stości religijnych należą m.in.: Misterium Męki Pańskiej w Gór-ce Klasztornej oraz Spotkania Młodych nad jeziorem Lednickim.

szLAKI KULTUROWE

Bogata przeszłość historyczna i kulturowa Wielkopolski stworzyła wiele możliwości do wytyczania szlaków kul-turowych, w skali lokalnej, krajowej i międzynarodowej. Szlaki kulturowo-historyczne stanowią główny element promowania zasobów kulturowych województwa oraz roz-woju bazy turystycznej. Do najważniejszych traktów nale-żą: Szlak Piastowski - unikatowy w skali kraju, Piastowska Droga Romańska (stanowi część ogólnoeuropejskiego pro-jektu o nazwie Romanesque Europe), Szlak Cysterski, Dro-ga Świętego Jakuba, Trasa Kórnicka, Ziemiański Szlak Ro-werowy, Bursztynowy Szlak Rowerowy, Wielkopolski Szlak Wiatraczny, Podziemna Trasa Turystyczna Kopalni Soli w Kłodawie. W celu promowania Poznania jako miejsca o znaczącej pozycji w historii Polski powstał Trakt Królew-sko–Cesarski. Uzupełnienie przebiegu niektórych szlaków kulturowo-historycznych mogą stanowić szlaki kolejek wą-skotorowych. Wyróżnić tu trzeba pasażerskie szlaki kolei wąskotorowej o charakterze kulturowo–krajoznawczym, w tym: Gnieźnieńską Kolej Dojazdową, Śmigielską Kolej Dojazdową, Średzką Kolej Dojazdową i Wyrzyską Kolej Po-wiatową.

zAsOBY śROdOWIsKA KULTUROWEGO

środowisko kulturow

e

34

35

gosp

odar

ka

RAchUNKI REGIONALNE

Produkt krajowy brutto ogółem (ceny bieżące, 2011 r.): - w województwie – 142 445 mln zł - w kraju – 1 528 127 mln zł

Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca (ceny bieżące, 2011 r.):

- w województwie – 41 285 zł - w kraju – 39 665 zł

Dynamika produktu krajowego brutto ogółem w stosunku do roku poprzedniego (ceny stałe, 2011 r.):

- w województwie – 104,8% - w kraju – 104,5%

Wartość dodana brutto (ceny bieżące) według sektorów gospo-darki w województwie (2011 r.):

- rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo – 7 046 mln zł - przemysł – 34 467 mln zł - budownictwo – 10 746 mln zł - usługi – 72 872 mln zł

Wartość dodana brutto na 1 pracującego (2011 r.): - w województwie – 91 777 zł - w kraju – 96 262 zł

Struktura zatrudnienia w gospodarce narodowej (2013 r.)*: - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo – 19 971 os.

(2,3%) - przemysł i budownictwo – 342 945 os. (39,7%) - usługi – 500 830 os. (58,0%)

* bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 oraz pra-cujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie

goSpodarkaZmiany, jakie dokonały się w gospodarce po wejściu Polski do Unii Europejskiej, umocniły pozycję Wielkopolski wśród najsil-niejszych gospodarczo regionów kraju. O potencjale gospodar-czym świadczy przede wszystkim wzrastający produkt krajowy brutto (PKB), którego wartość w 2011 r. wyniosła 142 445 mln zł (w cenach bieżących), co w przeliczeniu na 1 mieszkańca stano-wiło 41 285 zł, tj. o 4,1% powyżej średniej krajowej.

Dynamika wzrostu gospodarczego województwa wielkopolskie-go w ostatnich latach była znacząca w stosunku do wartości ogólnopolskich. Wartość PKB w latach 2007-2011 w Wielkopol-sce wzrosła o 30,6%, podczas gdy w całym kraju o 29,9%. Tym samym województwo znalazło się na czwartym miejscu w kraju (po dolnośląskim, mazowieckim i małopolskim).

Najwyższą efektywność w gospodarce województwa wielko-polskiego wykazuje sektor usług. Jego udział w ogólnej war-tości dodanej brutto (WDB) w województwie wyniósł 58,2% i był niższy od średniej ogólnokrajowej równej 62,4%. Kolejną pozycję zajmuje przemysł z 27,6% udziałem (wyższym o 2 p.p. od średniej krajowej). Wkład sektora budownictwa w WDB jest stosunkowo niewielki i wynosi 8,6% (w kraju 8,0%).

Największy udział w wytworzeniu wartości dodanej brutto wo- jewództwa wielkopolskiego w 2011 r., uwzględniając poszcze- gólne sekcje Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007), miała grupa jednostek prowadzących działalność usługową w zakresie: handel oraz naprawa pojazdów samochodowych (sekcja G), transport i gospodarka magazynowa (sekcja H), zakwate-rowanie i gastronomia (sekcja I) oraz informacja i komunikacja (sekcja J) – łącznie 29,7% wygenerowanej WDB. Znaczną część WDB wytworzyły również podmioty zajmujące się działalno-ścią przemysłową (sekcje B, C, D i E) – 27,6% oraz prowadzące tzw. „pozostałą” działalność usługową (sekcje: M, N, O, P, Q, R, S i T) – 21,0%. Kolejne miejsca zajmują podmioty sekcji F – budownictwo (8,6%) oraz sekcji K i L – działalność finansowa i ubezpieczeniowa oraz obsługa rynku nieruchomości – 7,5% ogółu wytworzonej WDB. Najmniejszy był udział sektora go-spodarki obejmującego rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i ry-bactwo – sekcja A, którego partycypacja w tworzeniu WDB Wielkopolski wyniosła zaledwie 5,6%. Porównując współudział województw w tworzeniu WDB sektora rolniczego w kraju, Wielkopolska wypracowała 13,2% krajowej wartości, zajmując drugie miejsce po województwie mazowieckim 20,1%.

Przeliczony na 1 mieszkańca Wielkopolski produkt krajowy brut- to wyrażony we wspólnej umownej walucie – standardowej sile nabywczej (Purchasing Power Standard – PPS) – w 2011 r. był niż-szy od średniej dla 27 krajów Unii Europejskiej i wyniósł 68,0%. Jego wartość klasyfikuje województwo wielkopolskie na czwartym miejscu w kraju (po mazowieckim, dolnośląskim i śląskim). Średnia dla Polski ukształtowała się na poziomie 65,0%. Przewa-żający w strukturze gospodarki województwa wielkopolskiego udział zatrudnionych w usługach (51,5%), przy mniejszym zna-czeniu przemysłu i budownictwa (35,5%) oraz rolnictwa (13,0%), umożliwia coraz skuteczniejsze konkurowanie z innymi regiona-mi UE.

Wartość dodana brutto przypadająca na 1 pracującego w 2011 r., określająca poziom wydajności pracy, wyniosła 91 777 zł i była mniejsza niż przeciętna w kraju o 4,7%. W województwie wielkopolskim jedynie wskaźnik wydajności pracy w rolnictwie przekraczał poziom krajowy (o 40,5%).

Istotnym elementem świadczącym o poziomie życia mieszkańców jest informacja o dochodach brutto pozostających do dyspozycji w sektorze gospodarstw domowych. W 2011 r. na 1 mieszkańca Wielkopolski przypadało 25 297 zł (średnia krajowa była niższa o 4,3%). Wartości powyżej średniej krajowej zanotowano także w województwach: dolnośląskim, mazowieckim i śląskim.

Potencjał ekonomiczny regionu to także 397 855 podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON według

stanu na koniec grudnia 2013 r. Osoby prawne i jednost-ki niemające osobowości prawnej stanowiły 24,6% ogółu podmiotów (97 946), w tym spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego – 6,8% (6 635). Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą obejmowały 75,4% wszystkich jednostek (299 909). W 2013 r. zarejestro-wano 35 507 nowych podmiotów gospodarczych, nato-miast z rejestru REGON wykreślono 25 865 podmiotów. W strukturze podmiotów według rodzaju aktywności do-minują jednostki handlowe oraz trudniące się naprawą pojazdów samochodowych – 26,7%. Działalność związaną z budownictwem deklaruje 12,7% podmiotów, natomiast z przetwórstwem przemysłowym – 9,6% ogółu zarejestro-wanych podmiotów. Działalność naukową, profesjonalną i techniczną prowadzi 9,2% wszystkich podmiotów.

Liczba spółek handlowych z udziałem kapitału zagra-nicznego na terenie województwa wielkopolskiego w 2013 r. wynosiła 6 635, z których ponad 3/4 (tj. 77,1%) zlokalizowanych było w miastach. W miastach grodz-kich – Poznaniu, Kaliszu, Lesznie i Koninie, przedmio-towe spółki stanowiły 55,6% ogółu spółek tego typu w Wielkopolsce i jednocześnie 72,0% tych spółek zare-jestrowanych na terenach miejskich. Z kolei udział ta-kich firm zarejestrowanych w samym Poznaniu oraz na terenach wiejskich bezpośrednio z nim sąsiadujących, w których liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego była najwyższa spośród terenów wiejskich województwa (tj. w gminach wiejskich Tarnowo Podgórne – 246 spół-ek i Suchy Las – 99 spółek oraz w wiejskiej części gminy miejsko-wiejskiej Swarzędz – 91 spółek), wynosił łącz-nie 56,0% (3 717 podmiotów) ogółu spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego w województwie wiel-kopolskim. Największy kapitał wnoszą firmy niemieckie, holenderskie, francuskie, brytyjskie i szwedzkie, których inwestycje wiążą się z transferem innowacji produktowej, technologicznej i organizacyjnej.

gospodarka

36

Aktywność ekonomiczna przedsiębiorców województwa wielkopolskiego, to w głównej mierze działalność jedno-stek „mikro”, zatrudniających do 9 pracowników, które w grupie podmiotów gospodarki narodowej w 2013 r. sta-nowiły 95,2% (tj. 378 656 podmiotów). Kolejne 15 667 jed-nostek (czyli 3,9%) zatrudnia od 10 do 49 pracowników. Udział podmiotów zatrudniających 50 i więcej pracow-ników wyniósł łącznie 0,9%. Wśród 3 532 tych jednostek funkcjonuje 361 podmiotów zatrudniających od 250 do 999 pracowników oraz 70 podmiotów, w których pracuje powyżej 1000 osób.

Wskaźnik rozwoju lokalnej przedsiębiorczości mierzony liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodo-wej na 1000 mieszkańców, zwany wskaźnikiem aktywno-ści gospodarczej, osiągnął w końcu 2013 r. wartość 115. W mieście Poznaniu i podregionie poznańskim działalność gospodarczą prowadziło ponad 46% wszystkich jednostek zarejestrowanych w województwie wielkopolskim. Świad-czy to o dominacji silnego ośrodka o cechach metropolitar-nych. Potwierdzeniem są najwyższe w województwie war-tości wskaźnika w gminach położonych na tym obszarze – w samym Poznaniu (gdzie wskaźnik osiąga wartość 192), jak i w jego strefie podmiejskiej: w gminach wiejskich Su-chy Las (212), Tarnowo Podgórne (201) i Komorniki (169) czy w gminie miejskiej Puszczykowo (198). Podobne zjawi-

sko można zaobserwować także wokół miast na prawach powiatu, w tym m.in. Leszna, w gminach wiejskich: Lipno i Włoszakowi- ce. Najniższy wskaźnik aktywności gospodarczej zanotowano w gminach wiejskich: Wierzbinek (37) i Mycielin (42).

Wartość produkcji w Wielkopolsce wykazuje w ostatnich latach tendencję rosnącą. Cechą charakterystyczną przemysłu wo-jewództwa jest przewaga jednostek średnich, których zaletą jest mobilność i elastyczność w dostosowaniu się do potrzeb współczesnego rynku. Wartość produkcji sprzedanej przemysłu w regionie w 2013 r. wyniosła 125 350,6 mln zł. Przetwórstwo przemysłowe stanowiło 92,0% tej kwoty. W strukturze przetwór-stwa przemysłowego Wielkopolski dominuje przetwórstwo spo-żywcze z 23,0% udziałem w wartości produkcji sprzedanej. Ko-lejne miejsca zajmują: produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (15,0%), urządzeń elektrycznych (9,0%) oraz wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (7,1%). Znaczny jest również wkład produkcji mebli (7,0%). Najmniejszy jest udział produkcji skór i wyrobów skórzanych (0,2%) w ogóle produkcji sprzedanej w dziale „Przetwórstwo przemysłowe”. Ważne miej-sce w przemyśle Wielkopolski zajmuje również sekcja „wytwa-rzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę”, która stanowiła 4,1% ogółu wartości sprzedanej w tym dziale gospodarki w 2013 r.

Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw (w jed-nostkach, w których liczba pracujących przekracza 9 osób) w 2013 r. kształtowało się na poziomie 616,6 tys. pracowników. W jednostkach przetwórstwa przemysłowego pracowało 42,9% ogółu zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw, w handlu oraz naprawie pojazdów samochodowych – 28,8% (z czego w handlu detalicznym – 18,7%, w hurtowym – 8,7%), w budownictwie – -6,5%, natomiast w transporcie i gospodarce magazynowej – 6,1%.

ROLNIcTWOWojewództwo wielkopolskie posiada korzystne uwarunkowa-nia przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa. Średni wskaźnik walo-ryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, opracowany przez IUNG w Puławach dla województwa, kształtuje się na pozio-mie 63,4 pkt i jest porównywalny ze średnim wskaźnikiem dla kraju wynoszącym 66,6 pkt. W ujęciu przestrzennym warunki dla prowadzenia produkcji rolniczej są bardzo zróżnicowane – najlepsze występują w południowej i środkowej części regionu, w powiatach gostyńskim, jarocińskim, kościańskim, krotoszyń-skim i szamotulskim, gdzie wskaźnik wynosi powyżej 70 pkt. Bardzo słabymi warunkami dla rozwoju rolnictwa odznacza się natomiast powiat ostrzeszowski (wskaźnik poniżej 46 pkt).

Wielkopolskę charakteryzuje wysoki w skali kraju udział użyt-ków rolnych w ogólnej powierzchni województwa. W 2013 r. użytki rolne zajmując 1 929 651 ha, stanowiły 64,7% ogólnej powierzchni województwa, co przekraczało średnią krajową, wynoszącą 60,0%. Powiatami, w których udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni jest największy są: kolski – 80,2%, ko-ściański – 80,0% oraz gostyński – 79,8%. Do powiatów, w któ-rych udział ten jest najniższy (z uwagi na duże zalesienie te-renu), należą: czarnkowsko-trzcianecki – 41,2%, międzychodzki – 43,8%.

We władaniu prywatnym pozostaje 78,4% ogólnej powierzchni użytków rolnych województwa, w tym 1 413,3 tys. ha (93,4%) stanowią użytki rolne w gospodarstwach indywidualnych.

W 2013 r. rolniczą działalność produkcyjną w Wielkopol-sce prowadziło 119 tys. gospodarstw rolnych o powierzch-ni powyżej 1 ha użytków rolnych, które stanowiły 8,3% ogólnej liczby gospodarstw w kraju. Średnia powierzch-nia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym wynosi w re-gionie 13,4 ha, podczas gdy w kraju jest to 10,2 ha. Prze-ciętne gospodarstwo indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych zajmuje 12,7 ha, i przewyższa o 3,2 ha średnią krajową.

ROLNIcTWO (2013 r.)

Powierzchnia użytków rolnych – 1 929,6 tys. ha (64,7% po-wierzchni województwa) Struktura użytków rolnych:

- grunty orne – 81,5% - sady – 0,8% - łąki – 10,2% - pastwiska – 4,1% - pozostałe – 3,4%

Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych o powierzchni po-wyżej 1 ha – 118 522

Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych: - powyżej 1 do mniej niż 5 ha – 44 434 (36,3%), - od 5 do mniej niż 10 ha – 29 356 (24%), - od 10 ha do mniej niż 20 h a – 27 321 (22,3%), - od 20 ha do mniej niż 50 ha – 13 830 (11,3%), - od 50 ha do mniej niż 100 ha – 2 548 (2,1%), - 100 ha i więcej – 1 032 (0,8%).

Obsada zwierząt – na 100 ha UR w województwie: - trzoda chlewna – 225,3 szt. (kraj – 75,3 szt.), - bydło – 49,2 szt. (kraj – 38,3 szt.), - owce – 1,2 szt. (kraj – 1,8 szt.), - drób – 1 608,1 szt. (kraj – 893,6 szt.).

Plony ziemiopłodów rolnych – w dt/ha w województwie: - zboża ogółem – 42,8 (kraj – 38,0), - pszenica – 48,9 (kraj – 44,4), - żyto – 31,4 (kraj – 28,6), - jęczmień – 39,2 (kraj – 35,8), - pszenżyto – 43,5 (kraj – 36,3), - kukurydza na ziarno – 71,3 (kraj – 65,8), - rzepak i rzepik – 32,7 (kraj – 29,1), - buraki cukrowe – 590 (kraj – 580), - ziemniaki – 249 (kraj – 210).

Wykorzystanie środków finansowych do 31.12.2013 r. w ramach wybranych działań Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – zrealizowane płatności na terenie wojewódz-twa wielkopolskiego (w zł)*:

- ułatwianie startu młodym rolnikom – 238 125 000 - renty strukturalne – 135 701 716,68 - modernizacja gospodarstw rolnych – 917 475 540,82 - zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolni-

czej i leśnej – 343 574 613,94 - wspieranie gospodarowania na obszarach o niekorzystnych

warunkach gospodarowania – 1 147 632 139,04 - Program rolnośrodowiskowy – 412 964 592,14

* na podstawie Sprawozdania z działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa za 2013 rok

ROLNIcTWO

37

gosp

odar

ka

gospodarka

38

Strukturę agrarną wielkopolskich gospodarstw cechuje duże zróżnicowanie, które waha się od 1 hektara do kilku tysięcy hektarów. Pod względem przeciętnej wielkości go-spodarstw mierzonej powierzchnią użytków rolnych domi-nują gospodarstwa małe 1–5 ha, których udział w ogólnej liczbie gospodarstw wynosi 36,2%. Znaczny jest również udział gospodarstw o wielkości 5 do 10 ha – 22,7% ogółu gospodarstw rolnych w Wielkopolsce.

Z ogólnej liczby osób pracujących w regionie (bez pracują-cych w jednostkach budżetowych działających w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego), w sektorze I gospodarki, pracowało 178 tys. osób, tj.13% ogółu pracujących. Oznacza to, że charakter pracy co siódmego mieszkańca Wielkopolski związany był z branżą rolniczą.

Najważniejszą cechą wielkopolskiego rolnictwa jest wyso-ki poziom produkcji zwierzęcej. Obsada zwierząt gospo-darskich na 100 ha użytków rolnych jest znacznie wyższa od średniej krajowej. W 2013 r. dominowało pogłowie trzody chlewnej – 3 938,2 tys. szt., co stanowiło 35,8% stada żywca wieprzowego w Polsce. Tak znaczna intensyw-ność chowu trzody chlewnej znajduje odzwierciedlenie w najwyższej obsadzie tych zwierząt na 100 ha użytków rolnych, która wynosiła 225,3 szt. wobec 75,3 szt. w kra-ju. Rolnictwo województwa wielkopolskiego wyróżnia się także w hodowli bydła i drobiu. Pogłowie bydła kształto-wało się na poziomie 860,3 tys. szt., natomiast drobiu – - 28,1 mln. szt. Oznacza to, że na każde 100 ha użytków rolnych przypadało 49,2 szt. bydła i 1 287,8 szt. drobiu, co również znacznie przekraczało średnią dla Polski wyno-szącą odpowiednio 38,3 szt. i 893,6 szt.

Ogólna powierzchnia zasiewów w 2013 r. w wojewódz-twie wielkopolskim wynosiła 1 420,1 tys. ha, co stanowiło 13,8% upraw krajowych. W strukturze upraw dominowały zboża, zajmując 75,0% powierzchni zasiewów w regionie. W tej grupie roślin przeważały zboża ozime, wśród których największa była uprawa pszenżyta. Drugie miejsce pod względem powierzchni zasiewów zajmowały rośliny prze-

mysłowe (buraki cukrowe, rzepak i rzepik) z 10,4% udziałem w ogólnej powierzchni zasiewów. Niewiele niższy był odsetek upraw roślin pastewnych – 9,7%. W 2013 r. Wielkopolska była naj-większym w skali kraju producentem: zbóż ogółem (16% krajo-wej produkcji), buraków cukrowych (21,8% krajowej produkcji) oraz rzepaku i rzepiku (14,0% krajowej produkcji). Region znaj-duje się również w czołówce pod względem wielkości zbiorów ziemniaków (11,4% ogółu zbiorów w kraju; druga pozycja po wo-jewództwie mazowieckim) oraz warzyw gruntowych (4 miejsce w kraju, z 12,4% udziałem w ogóle zbiorów w kraju).

Średnie zużycie nawozów sztucznych (mineralnych) ogółem w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych wynosiło 151,1 kg NPK i było wyższe od przeciętnego w kraju o 13,6%. Zużycie nawo-zów wapniowych w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych kształ-towało się na poziomie 41,2 kg i było o 5,3% niższe od średniej wartości w kraju wynoszącej 43,4 kg).

Rolnictwo wielkopolskie miało w 2012 r. największy udział w krajowej globalnej produkcji rolniczej – 16,2%. Kolejnym było województwo mazowieckie z udziałem 15,4%.

PRzEmYsŁ I BUdOWNIcTWOWojewództwo wielkopolskie jest regionem uprzemysłowionym. Udział sektorów przemysłowego i budownictwa w strukturze wartości dodanej brutto w 2011 r. wyniósł łącznie 36,2% i był wyższy od średniej dla kraju (33,6%).

PRzEmYsŁ I BUdOWNIcTWOPracujący w przemyśle i budownictwie w 2013 r. (bez pracują-cych w jednostkach budżetowych działających w zakresie obro-ny narodowej i bezpieczeństwa publicznego):

- w województwie – 485 tys. os. - w kraju – 4 752 tys. os.

Podmioty gospodarcze przemysłu i budownictwa według sekcji PKD 2007, 2013 r.:

- górnictwo i wydobywanie – 404 (0,4%), - przetwórstwo przemysłowe – 38 179 (41,8%), - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz,

parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimaty-zacyjnych – 752 (0,8%),

- dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją – 1 426 (1,6%),

- budownictwo – 50 646 (55,4%).

Liczba podmiotów gospodarki narodowej sekcji Przemysł i bu-downictwo, zatrudniających powyżej 1 000 osób w 2013 r. – 70

Liczba podmiotów gospodarczych sekcji P i B zatrudniających powyżej 1 000 osób w gminach wiejskich i na wiejskich terenach gmin miejsko-wiejskich w 2013 r. – 17

Liczba podmiotów gospodarczych sekcji P i B zatrudniających powyżej 1 000 osób w ośrodkach miejskich w 2013 r. – 53

Produkcja sprzedana przemysłu ogółem w 2012 r.: - w województwie – 125 118,6 mln zł - w kraju – 1 178 303,6 mln zł -

Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w 2012 r.: - w województwie – 36 173 zł - w kraju – 30 578 zł -

Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu ogółem w 2012 r.: - w województwie – 102,1% - w kraju – 100,5%

Sfera przemysłowo-budowlana jest prawie całkowicie sprywaty-zowana. Ponad 99% ogółu podmiotów gospodarczych przemysłu i budownictwa należy do sektora prywatnego.

W 2012 r. wartość wskaźnika dynamiki produkcji sprzedanej ogółem przemysłu wyniosła 102,1% względem roku poprzednie-go (9 miejsce w kraju). Produkcja sprzedana przemysłu w Wiel-kopolsce osiągnęła poziom 125 118,6 mln zł, co w przeliczeniu na 1 mieszkańca regionu daje wartość 36 173 zł. Dominujący udział w strukturze produkcji sprzedanej przemysłu mają firmy zatrudniające ponad 1000 pracowników (28,6%).

W 2013 r. produkcja budowlano-montażowa osiągnęła wartość 15 845,64 mln zł. Przeciętna liczba mieszkań oddawanych rok-rocznie w Wielkopolsce do użytkowania w dekadzie 2004-2013 wynosiła 13 411 (w kraju 136 125), a w 2013 r. oddano do użyt-kowania 13 591 mieszkań (9,4% ogółu nowych mieszkań w kra-ju), co odpowiada 3,92 mieszkania na 1000 ludności (w kraju 3,77). Przeciętna powierzchnia użytkowa nowego mieszkania utrzymana była na poziomie 112,6 m2.

Pracujący w przemyśle i budownictwiePracujący w II sektorze gospodarki stanowili 35,5% ogó-łu zatrudnionych w gospodarce narodowej regionu. Łącznie w przemyśle i budownictwie pracowało na terenie Wielkopolski 485 tys. osób, w kraju wskaźnik ten był niższy o 5 p.p. W stosun-ku do 2009 r. odnotowano wzrost zatrudnienia w tych branżach gospodarki o 30 tys. osób.

Analiza wskaźnika liczby zatrudnionych w przemyśle i budownic-twie w 2013 r. (bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracują-

0,4%

41,8%

0,8%1,6%

55,4%

górnictwo i wydobywanie (sekcja B)

przetwórstwo przemysłowe (sekcja C)

wytwarzanie i zaopatrywanie wenergię elektryczną, gaz, parę wodną,gorącą wodę i powietrze do układówklimatyzacyjnych (sekcja D)dostawa wody; gospodarowanieściekami i odpadami oraz działalnośćzwiązana z rekultywacją (sekcja E)

budownictwo (sekcja F)

POdmIOTY GOsPOdARKI NAROdOWEJ sEKTORA PRzEmYsŁ I BUdOWNIcTWO

(PKd 2007) w 2013 r.

Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie BDL GUS 2009 - 2013 r.

POdmIOTY GOsPOdARKI NAROdOWEJ W sEKTORzE PRzEmYsŁ I BUdOWNIcTWO

39

gosp

odar

ka

gospodarka

40

cych do 9) na 1 000 mieszkańców według gmin wykazała, że w 11 gminach miejskich, 31 gminach miejsko-wiejskich oraz 22 gminach wiejskich wartość wskaźnika była równa lub wyższa od średniej dla Wielkopolski (równej 9,9‰).

Liczba zatrudnionych w tym sektorze jest znacznie zróżnicowana przestrzennie. Wyraźnie wyróżnia się pięć stref koncentracji, w których dominuje zatrud-nienie w produkcji przemysłowo-budowlanej: central-na (powiat poznański), zachodnia (Międzychód – Wron-ki), północna (Piła – Trzcianka – Czarnków), wschodnia (Konin - Koło - Turek) i południowa (Ostrzeszów – Kęp-no). Wyższe uprzemysłowienie odnotowano także w rejonie Aglomeracji Kalisko-Ostrowskiej, Rawicza, Lesz-na, Gostynia oraz Wolsztyna i Nowego Tomyśla.

Największy udział pracujących w sektorze „Przemysł i bu-downictwo” (bez zatrudnionych w podmiotach gospodar-czych o liczbie pracujących do 9) charakteryzuje gminy miejsko-wiejskie – 41,7% ogółu pracujących w wojewódz-twie w tym sektorze, oraz gminy miejskie – 36,6% ogółu. W 16 z 19 gmin miejskich liczba zatrudnionych w II sektorze przekracza 1 000 osób, podobna sytuacja dotyczy również blisko połowy gmin miejsko-wiejskich (42 z 90 jednostek). W przypadku gmin wiejskich tylko w 19 jednostkach (16,0% ogółu gmin wiejskich) zatrudnienie w sektorze przemysł i budownictwo obejmuje ponad 1 000 osób.

Podmioty branży przemysłowo-budowlanejNajwiększą koncentrację podmiotów przemysłowo-budow-lanych wykazują największe miasta regionu: Poznań, Kalisz, Gniezno, Ostrów Wielkopolski, Leszno, Konin i Piła. Łącz-nie w miastach tych w 2013 r. działało 28 930 podmiotów przemysłowo-budowlanych, co stanowiło 52,4% ogółu pod-miotów tych branż zlokalizowanych w ośrodkach miejskich i jednocześnie 31,6% wszystkich podmiotów przemysłu i budownictwa w województwie. Dominującą pozycję po-siada Poznań skupiający 18 070 podmiotów gospodarczych, co stanowi 19,8% ogółu przedsiębiorstw województwa. Znaczny udział posiadają także mniejsze miasta regio-nu: Luboń i Swarzędz (bezpośrednio sąsiadujące z Pozna-niem), gdzie liczba podmiotów branży przemysłowo-bu-dowlanej przekracza 1 000, jak również Września, Śrem i Oborniki, w których liczba ww. podmiotów mieści się w przedziale 800-999 szt.

Na terenach wiejskich przemysł i budownictwo mają zna-czenie uzupełniające w stosunku do rolnictwa i usług. Funkcjonuje tu 39,6% podmiotów gospodarczych przemy-słu i budownictwa zlokalizowanych w województwie.

Na ogólną liczbę 397 855 podmiotów gospodarczych w wo-jewództwie w 2013 r., podmioty sekcji budownictwa (sek-cja F) stanowiły 12,7% ogółu, natomiast sekcji przemysło-wych (B-E) – 10,2%. W ogólnej liczbie 91 407 podmiotów gospodarczych działu „Przemysł i budownictwo” udział podmiotów gospodarczych zakwalifikowanych do sekcji budownictwa wynosił 55,4% (50 646 podmiotów).

struktura gałęziowa przemysłuSekcje związane z przemysłem (B, C, D, E) charaktery-zują się zróżnicowaną strukturą gałęziową. Uwzględ-niając klasyfikację działalności PKD 2007, najważ-niejszą branżą tej części II sektora gospodarki jest przetwórstwo przemysłowe (sekcja C). Pozostałe dzia-ły (górnictwo i wydobywanie – sekcja B, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, go-rącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych – sekcja D oraz dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją – sekcja E) mają w strukturze uzupełniające znaczenie. Potwierdzają to dane dotyczące liczby podmiotów gospodarczych prowadzących

działalność przemysłową, zarejestrowane w systemie ewidencji REGON. Sekcja przetwórstwo przemysłowe skupia 93,7% ogółu podmiotów gospodarczych branży przemysłowej w Wielkopol-sce (38 179 podmiotów). W ramach tej sekcji największy jest udział podmiotów produkujących metalowe wyroby gotowe, z wyłączeniem maszyn i urządzeń (16,5% podmiotów sekcji C), trudniących się naprawą, konserwacją i instalowaniem maszyn i urządzeń (11,6% podmiotów sekcji C) oraz zajmujących się produkcją mebli (10,3% podmiotów sekcji C). Znaczny jest rów-nież udział podmiotów produkujących wyroby z drewna oraz korka (z wyłączeniem mebli) a także wyroby ze słomy i mate-riałów używanych do wyplatania (9,6%), produkujących artyku-ły spożywcze (9,4%) oraz odzież, które łącznie skupiają 27,8% ogółu podmiotów branży przemysłowej. W miastach dominują te same branże produkcyjne sekcji C jak ogółem w wojewódz-twie (z wyjątkiem „produkcji wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli, a także wyrobów ze słomy i materia-łów używanych do wyplatania”, która ustąpiła miejsca branży „pozostała produkcja wyrobów”). Tu również dominuje udział podmiotów produkujących metalowe wyroby gotowe, z wyłą-czeniem maszyn i urządzeń (15,9% podmiotów sekcji C) oraz trudniących się naprawą, konserwacją i instalowaniem maszyn i urządzeń (12,1% podmiotów sekcji C), natomiast na trzecim miejscu plasuje się produkcja odzieży (10,4% podmiotów sek-cji C). Przetwórstwo przemysłowe na terenach wiejskich także opiera się na tożsamych jak ogółem w województwie branżach podmiotów produkcyjnych, których łączna liczba stanowi blisko ¾ ogółu podmiotów sekcji C na wsi.

UsŁUGIPodmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON, skupiające jednostki świadczące usługi, stanowiły w 2013 r. 87,3% (255 150 podmiotów) wszystkich podmiotów branży usłu-gowej w województwie wielkopolskim. Zdecydowanie najwięk-szy był udział podmiotów usługowych sekcji G – handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle – 41,6% ogółu podmiotów gospodarczych świadczą-cych usługi (łącznie 106 058 podmiotów). 99,9% tych podmiotów działało w sektorze prywatnym. W ramach tej sekcji 57 181 jednostek (53,9% ogółu podmiotów sekcji G) prowadziło han-del detaliczny (z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi), 31 514 podmiotów (29,7%) – handel hurtowy (z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi), natomiast pozostałe 16,4% (17 363 podmioty) – trudniło się handlem hur-towym i detalicznym pojazdami samochodowymi oraz naprawą takich pojazdów.

W 2012 r. sprzedaż detaliczną prowadzono w 33 418 sklepach i na 880 stacjach paliw. W tej grupie istotną rolę odgrywały sklepy wielkopowierzchniowe, wśród których funkcjonowało 549 supermarketów, 51 hipermarketów, 16 domów handlowych oraz 6 domów towarowych. Na jeden sklep w województwie przypadało 104 mieszkańców, przy średniej dla kraju równej 108 osób.

Sprzedaż prowadzona jest również na targowiskach stałych. W Wielkopolsce funkcjonowało 234 obiektów tego typu, z czego większość (222 obiekty) stanowiły targowiska z przewagą sprze-daży drobnodetalicznej. Ponadto działało 11 491 stałych punk-tów sprzedaży drobnodetalicznej.

Sprzedaż detaliczna w województwie kształtowała się na pozio-mie 98 479,1 mln zł, co stanowiło 14,6% ogółu wartości sprze-daży detalicznej w Polsce. W strukturze sprzedaży detalicznej blisko 50% stanowiła żywność i napoje bezalkoholowe, 43,1% – towary nieżywnościowe. Sprzedaż detaliczna przeliczona na 1 mieszkańca Wielkopolski wyniosła w 2012 r. 28 471 zł, wobec średniej dla kraju równej 17 543 zł.

W 2012 r. działały na terenie województwa 5 053 magazyny han-dlowe (hurtowe). Największą część infrastruktury magazynowej – 58,4% stanowiły magazyny zamknięte (2 949 sztuk) o łącznej powierzchni ponad 3,8 mln m2, w ramach których funkcjono-

41

gosp

odar

ka

dzIAŁALNOśc BAdAWczO-ROzWOJOWAJednostki sektora badawczo-rozwojowego ogółem (2012 r.):

- w województwie – 268 - w kraju – 2 733

W sektorze przedsiębiorstw:

- w województwie – 220 - w kraju – 2 127

Nakłady na działalność badawczo-rozwojową ogółem (2012 r.):

- w województwie – 1 360,5 mln zł - w kraju – 14 352,9 mln zł

Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w przeliczeniu na 1 mieszkańca (2012 r.):

- w województwie – 393,34 zł - w kraju – 372,48 zł

Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w stosunku do pro-duktu krajowego brutto (ceny bieżące) w 2011 roku:

- w województwie – 0,64% - w kraju – 0,76%

Nakłady na działalność badawczo-rozwojową według źródeł finansowania w województwie ogółem – 1 360,5 mln zł, w tym:

- w sektorze rządowym – 865,8 mln zł - w sektorze przedsiębiorstw – 239 mln zł - w sektorze szkolnictwa wyższego – 25,2 mln zł - w sektorze prywatnych instytucji niekomercyjnych – 8,9 mln zł - pochodzące z zagranicy – 221,6 mln zł

Nakłady bieżące na działalność badawczo-rozwojową według ro-dzajów badań w 2012 r. ogółem – 868,6 mln zł, w tym:

- badania podstawowe – 226,2 mln zł, - badania stosowane – 162,7 mln zł, - prace rozwojowe – 479,7 mln zł;

Zatrudnieni w działalności badawczo-rozwojowej w wojewódz-twie (2012 r.) ogółem – 13 234, w tym:

- pracownicy naukowo-badawczy – 8 498 os., - technicy i pracownicy równorzędni – 2 366 os., - pozostały personel – 2 370 os.

Zatrudnieni w działalności badawczo-rozwojowej na 1000 osób aktywnych zawodowo (2012 r.):

- w województwie – 4,6 os., - w kraju – 5,2 os.

wały 22 chłodnie. Ponadto towary składowane były w silosach i zbiornikach (19,7% ogółu magazynów) – 993 sztuki, w maga-zynach zadaszonych (12,0%) oraz na 501 placach składowych.

Wartość sprzedaży hurtowej w przedsiębiorstwach handlowych kształtowała się na poziomie 72 064 mln zł, co stanowiło 9,6% ogółu wartości sprzedaży hurtowej w Polsce. Blisko 3/4 docho-dów ze sprzedaży hurtowej przypadało na towary nieżywnościo-we.

W województwie wielkopolskim w 2013 r., zarejestrowano 7 853 jednostki gospodarcze prowadzące działalność związaną z usługami gastronomicznymi. W większości były to podmio-ty sektora prywatnego (99,9%). Na rozbudowaną sieć gastro-nomiczną składały się w 2012 r.: 403 restauracje, 268 barów, 153 stołówek oraz 179 punktów gastronomicznych. Przychody z działalności gastronomicznej kształtowały się na poziomie 778 751 tys. zł. Zdecydowaną większość tej kwoty (78%) sta-nowią wpływy z produkcji gastronomicznej, które wyniosły 607 806 tys. zł.

Otoczenie biznesuW Wielkopolsce w 2013 r. zarejestrowanych było 38 580 firm należących do sfery otoczenia biznesu (sekcje K, L i N), w tym 12 091 jednostek gospodarczych prowadzących działalność fi-nansową i ubezpieczeniową, 15 325 firm związanych z obsługą rynku nieruchomości oraz 11 164 podmioty realizujące usługi w zakresie administrowania i wspierania.

Działalność ww. podmiotów wspiera dobrze rozbudowana sieć instytucji wspomagających, w tym m.in. powołana w 2002 r. Sieć Wspierania Przedsiębiorczości i Zatrudnienia. Jest to wspólna inicjatywa 24 instytucji publicznych i prywatnych, działających na rzecz wsparcia biznesu. Głównym celem Sieci jest tworzenie warunków, które sprzyjają rozwojowi przedsiębiorczości i za-trudnienia w Wielkopolsce. Odbywa się to poprzez zwiększenie zakresu, dostępności oraz jakości oferowanych usług doradczo--informacyjnych.

W województwie działają ponadto centra transferu techno-logii (w tym Poznański Park Naukowo–Technologiczny), agen-cje rozwoju regionalnego, fundacje rozwoju przedsiębior-czości, ośrodki informacji europejskiej, izby gospodarcze i stowarzyszenia.

Do najprężniej działających instytucji otoczenia biznesu na terenie województwa wielkopolskiego zaliczyć należy: Nickel Technology Park Poznań, Poznański Park Naukowo-Technologicz-ny, Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, Wielkopolską Izbę Przemysłowo-Handlową w Poznaniu, Agencję Rozwoju Pół-nocnej Wielkopolski w Pile, Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w Koninie oraz Fundację Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości w Kaliszu.

sektor badawczo-rozwojowyDo podmiotów zajmujących się działalnością badawczo-rozwo-jową należą podmioty prowadzące badania naukowe lub prace rozwojowe w sposób ciągły lub doraźny: szkoły wyższe, jednost-ki naukowe Polskiej Akademii Nauk, instytuty badawcze, pod-mioty prowadzące działalność gospodarczą z różnych dziedzin gospodarki oraz inne jednostki organizacyjne.

Działalność badawczo-rozwojową w Wielkopolsce prowa-dziło w 2012 r. 268 jednostek ogółem, w tym: 42 jednost-ki naukowe i badawczo-rozwojowe (instytuty naukowe PAN – 6, instytuty badawcze – 8, inne – 28), 3 pomocnicze jed-nostki naukowe, 192 podmioty gospodarcze, 18 szkół wyż-szych oraz 13 innych jednostek. Łącznie jednostki B+R w regionie stanowiły 9,8% ogółu jednostek sektora w Polsce, a w sektorze przedsiębiorstw 10,3%.

Wiele spośród prowadzonych przez jednostki badawczo-rozwo-jowe w Wielkopolsce kierunków badań ma charakter unikato-wy w skali kraju. Do najważniejszych jednostek tego sektora

w Wielkopolsce należy Polska Akademia Nauk (PAN), Od-dział w Poznaniu, prowadząca w 2013 r. 19 placówek, które wykonują prace badawcze z zakresu m.in. biologii organicznej, dendrologii, fizyki molekularnej, genetyki roślin i człowieka, rolnictwa i leśnictwa, archeologii i et-nologii, nauk prawnych, narodowościowych. PAN prowadzi także Centrum Badań Kosmicznych z obserwatorium astro-geodynamicznym oraz Poznańskie Centrum Superkompu-terowo-Sieciowe, będące głównym ośrodkiem naukowym Internetu w Polsce. Wśród innych placówek sektora B+R działających na terenie województwa wymienić należy m.in. Instytut Obróbki Plastycznej (podlegający Minister-stwu Gospodarki) i Centralne Laboratorium Akumulatorów i Ogniw.

W sektorze działalności badawczo-rozwojowej istotną rolę pełnią poznańskie szkoły wyższe, prowadzące prace w ta-kich dziedzinach jak: techniki informacyjne, a zwłaszcza oprogramowanie komputerowe, optoelektronika, nowe materiały i technologie, nanotechnologie, matematyka, fi-zyka, chemia, także wybrane dziedziny nauki o życiu (bio-logia, biotechnologia i biochemia).

Nakłady na działalność badawczą i rozwojową (w cenach bieżących) w Wielkopolsce w 2012 r. wyniosły ogółem 1 360,5 mln zł, z czego 36,2% stanowiły nakłady inwesty-cyjne na środki trwałe (pozostałe 63,8% to nakłady bie-żące). W przeliczeniu na 1 mieszkańca nakłady wyniosły 393,34 zł (przy średniej dla kraju 372,48 zł). Udział woje-wództwa wielkopolskiego w krajowych nakładach ogółem

gospodarka

42

na działalność B+R wyniósł 9,5%, co uplasowało Wielkopol-skę na 3 miejscu w kraju. W 2011 r. wartość wskaźnika re-lacji nakładów na działalność B+R do PKB w Wielkopolsce wyniosła 0,64% i była niższa od średniej krajowej (0,76%).

Struktura finansowania nakładów na działalność badaw-czo-rozwojową w 2012 r. wykazała najwyższy udział sekto-ra rządowego (63,3% ogółu), a następnie sektora przedsię-biorstw (17,6%). Znaczne były również nakłady pochodzące z zagranicy (16,3% ogółu).

W ogólnej kwocie 868,6 mln zł nakładów bieżących na działalność badawczą i rozwojową, największy udział mają prace rozwojowe (55,3%), a następnie badania pod-stawowe (26%). Pozostałą część (18,7%) kwoty przeznaczo-no na badania stosowane. Uwzględniając dziedziny nauki, największą część nakładów pochłonęły działy inżynieryjne i techniczne – 23% oraz nauki przyrodnicze – 22,9%.

W 2012 r. w jednostkach B+R zatrudnionych było łącznie 13 234 osób. Udział zatrudnionych w działalności badaw-czo-rozwojowej Wielkopolski w stosunku do ogółu pracu-jących w tej branży w kraju wyniósł 9,5%. Najliczniejszą grupę wśród zatrudnionych w sektorze B+R stanowili pra-cownicy naukowo-badawczy (64,2%). Na 1000 osób aktyw-nych zawodowo przypadało 4,6 zatrudnionych w działalno-ści B+R (w kraju – 5,2).

UsŁUGI (z WYŁączENIEm sEKcJI O, P, Q, U)Liczba jednostek gospodarczych zarejestrowanych w sekcji G – handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodo-wych, włączając motocykle – 106 058

Liczba jednostek prowadzących działalność związaną z usługami gastronomicznymi – 7 853Przychody z działalności gastronomicznej – 778 751 tys. zł (w tym 607 806 tys. zł z produkcji gastronomicznej)

Liczba jednostek gospodarczych prowadzących działalność finansową i ubezpieczeniową – 12 091

Liczba jednostek gospodarczych związanych z obsługą rynku nie-ruchomości – 15 325

Liczba jednostek gospodarczych świadczących usługi w zakresie administrowania i działalności wspierającej – 11 164

Wartość sprzedaży detalicznej – 98 479,1 mln zł (14,4% ogółu sprzedaży detalicznej w Polsce)Wartość sprzedaży hurtowej – 72 064 mln zł (9,6% ogółu sprzeda-ży hurtowej w Polsce)

Sieć Wspierania Przedsiębiorczości i Zatrudnienia – 24 instytu-cje:

- Biuro Karier UAM, - Business Centre Club Loża Wielkopolska, - Centrum Doradztwa Zawodowego, - Fundacja na rzecz rozwoju Politechniki Poznańskiej, - Nickel Technology Park Poznań, - Polska Izba Gospodarcza Importerów, Eksporterów i Koope-

racji, - Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych, - Poznański Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości, - Polskie Towarzystwo Ekonomiczne - Oddział w Poznaniu, - Powiat Poznański, - Powiatowy Urząd Pracy – Poznański Ośrodek Wspierania

Przedsiębiorczości, - Poznański Fundusz Poręczeń Kredytowych Spółka z o.o., - Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacji UAM, - Uczelniane Centrum Innowacji i Transferu Technologii UAM, - Urząd Miasta Poznania, - Wielkopolska Izba Przemysłowo-Handlowa, - Wielkopolska Izba Rzemieślnicza, - Wielkopolski Klaster Teleinformatyczny, - Wielkopolski Związek Pracodawców, - Wielkopolski Związek Pracodawców Prywatnych, - Wielkopolskie Centrum Wspierania Inwestycji, - Wielkopolskie Zrzeszenie Handlu i Usług, - Wojewódzki Urząd Pracy – Centrum Informacji i Planowania

Kariery Zawodowej, - Zakład Ubezpieczeń Społecznych – I Oddział w Poznaniu, - Zakład Ubezpieczeń Społecznych – II Oddział w Poznaniu.

43

finan

se j

edno

stek

sam

orzą

dow

ychfiNaNSe jedNoStek Samorządowych

Finanse publiczne obejmują zarówno dochody, jak i wydatki bu-dżetowe wszystkich analizowanych jednostek samorządowych w Wielkopolsce, tj. województwa, 31 powiatów, 4 miast na pra-wach powiatu i 222 gmin (w tym 15 miejskich, 90 miejsko-wiej-skich i 117 wiejskich). Kondycja finansowa jednostek samorządu terytorialnego zależy m.in. od wysokości dochodów własnych (które są często wyznacznikiem zamożności gminy), dotacji celowych (zarówno z budżetu państwa, jak pozyskiwanych ze środków europejskich) i subwencji ogólnych z budżetu państwa. Na globalną wartość dochodów własnych ma także wpływ liczba ludności zamieszkałej na danym obszarze oraz liczba podmio-tów prowadzących działalność gospodarczą. Udziały we wpły-wach z podatku dochodowego od osób fizycznych, a także osób prawnych stanowią znaczne źródło wzbogacające dochody wła-sne gmin. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego ukierun-kowane są na rozwój społeczno-ekonomiczny gmin i zaspaka-janie potrzeb mieszkającej na ich terenie ludności. Dzielą się na majątkowe, w tym inwestycyjne, oraz bieżące, do których zalicza się m.in. świadczenia na rzecz osób fizycznych, wydatki na wynagrodzenia, a także wydatki na obsługę długu.

Łączne dochody jednostek samorządu terytorialnego woje-wództwa wielkopolskiego w 2012 r. stanowiły 8,5% zagregowa-nych dochodów wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w kraju i wyniosły 15 040,0 mln zł, z czego 50,6% stanowiły do-chody własne, 20,1% dotacje ogółem i 29,3% subwencja ogólna z budżetu państwa. Były one wyższe o 4,1% od uzyskanych w roku poprzednim. W strukturze dochodów budżetowych w roku 2012 dominowały gminy, które zrealizowały 52,1% do-chodu Wielkopolski. Pozostałą część wniosły: miasta na pra-wach powiatu – 25,7%, powiaty – 14,8% i budżet samorządu wo-jewództwa – 7,3%.

Dochody własne jednostek samorządu terytorialnego w 2012 r. osiągnęły wartość 7 611,1 mln zł. Były wyższe o 3,6% niż przed rokiem. W strukturze dochodów własnych największy udział miały m.in. wpływy z podatku dochodowego (42,9%), w tym od osób fizycznych (35,7% ) i od osób prawnych (7,2%) oraz podatek od nieruchomości (21,9%).

Wydatki globalne poniesione w 2012 r. przez jednostki samorzą-du terytorialnego w województwie wielkopolskim były mniejsze o 3,4% w porównaniu do wydatków z 2011 r. i wyniosły 15 167,0 mln zł. Największy udział w strukturze wydatków Wielkopolski w 2012 r. miały gminy 52,0%. Kolejne miejsca zajęły: miasta na prawach powiatu 26,0%, powiaty 14,5% i samorząd wojewódz-twa 7,5%.

Największym obciążeniem budżetów jednostek samorządowych są wydatki bieżące, które w 2012 r. wyniosły 12 361,9 mln zł i w strukturze wydatków stanowiły 81,5%. Łączne wydatki bieżące w skali roku w Wielkopolsce wzrosły o 4,7%. W Wiel-kopolsce w 2012 r., spośród 258 jednostek samorządu tery-torialnego, deficyt budżetowy odnotowało 107, natomiast 151 osiągnęło nadwyżkę budżetową. Zbiorczy deficyt budżetów jednostek samorządu terytorialnego Wielkopolski w 2012 r. wy-niósł 127 mln zł i stanowił 0,8% dochodów ogółem. Był on znacznie mniejszy od osiągniętego w 2011 r. Wówczas deficyt o wartości 1 264,4 mln zł osiągnął poziom 8,7% dochodów ogółem.

BUdżET sAmORządU WOJEWÓdzTWAW 2012 r. dochody ogółem samorządu województwa wielkopol-skiego były niższe o 11,9% od uzyskanych w roku poprzednim i zamknęły się kwotą 1 099,7 mln zł.

Dochody własne w 2012 r. stanowiły 48,7% dochodów woje-wództwa ogółem. Wartość dochodów była mniejsza o 18,4% od uzyskanego w 2011 r. i wyniosła 535,4 mln zł. W struk-turze dochodów własnych największy udział (66,5%) mia-ły wpływy z podatku dochodowego od osób prawnych, któ-re osiągnęły wartość 356,2 mln zł i były mniejsze o 14,2% niż

w 2011 r. Większe niż przed rokiem o 4,6% były wpływy z podatku dochodowego i w strukturze dochodów wła-snych uzyskały wskaźnik 16,5%. Dotacje to kolejny ele-ment dochodów stanowiący 43,6% udziału w strukturze dochodów ogółem. Były one niższe o 6,1% od otrzyma-nych w roku poprzednim i wyniosły w 2012 r. 479,4 mln zł. Dochodem w budżecie Wielkoposki jest również subwen-cja ogólna, większa o 3,5% niż w 2011 r., która zamknę-ła się kwotą 84,8 mln zł. Jej udział w strukturze docho-dów jest elementem uzupełniającym budżet Wielkopolski o 7,7%.

Wydatki samorządu województwa wielkopolskiego w 2012 r. obniżyły się w skali roku o 16,0% do kwoty 1 136,1 mln zł. Wśród wydatków ogółem, dominowały wydatki bieżące – 64,0%, na które przeznaczono kwotę 726,7 mln zł (o 0,5% większą niż w 2011 r.). Wśród wydat-ków bieżących najwyższe miejsce – 49,7%, mają dotacje. Wydatki majątkowe (w tym 98,2% na inwestycje) zamknę-ły się kwotą 409,4 mln zł. W szczegółowej strukturze wy-datków samorządu województwa przeważały wydatki na transport i łączność – 41,9%. Kolejne miejsca zajęły wydat-ki m.in. na: rolnictwo i łowiectwo – 15,1%, administrację publiczną – 9,8% oraz kulturę i ochronę dziedzictwa naro-dowego – 9,4%.

Na koniec 2012 r. wystąpił deficyt w budżecie samorzą-du województwa wielkopolskiego (na poziomie 3,3% do-chodów) w wysokości 36,4 mln zł. Deficyt przeliczony na 1 mieszkańca był mniejszy o 19 zł od zarejestrowanego przed rokiem i wyniósł 11 zł.

BUdżETY POWIATÓWPowiaty województwa wielkopolskiego, z wyłączeniem miast na prawach powiatu, osiągnęły w 2012 r. dochody w kwocie 2 226,7 mln zł. Były one wyższe o 0,9% niż w 2011 r. Znaczący udział w budżetach powiatów – 45,6% miała subwencja ogólna z budżetu państwa. Była ona wyż-sza o 2,9% niż przed rokiem i wyniosła 1 016,2 mln zł. Z tej kwoty 82,4%, czyli 837,7 mln zł, przeznaczono na zadania związane z oświatą.

Powiaty w 2012 r. osiągnęły dochody własne w wysokości 707,5 mln zł, co stanowiło o 5,6% więcej niż w poprzed-nim roku. Średnio dochody własne w budżetach powiatów stanowiły 31,8%. Największe dochody uzyskały powiaty: poznański, nowotomyski, kaliski i śremski, których udział w dochodach własnych wyniósł odpowiednio: 55,4%, 38,8%, 38,0% i 38,0%. Średniej dla województwa nie osiągnęło 21 powiatów, a najmniejszy wskaźnik odnotował powiat jaro-ciński - 20,5%.

Wydatki powiatów ogółem w 2012 r. (bez miast na pra-wach powiatu) zmniejszyły się do roku poprzedniego o 4,2% i wyniosły 2 201,8 mln zł. Wydatki bieżące zdecydo-wanie przeważały w budżetach powiatów wielkopolskich i stanowiły 88,0% wydatków ogółem z kwotą 1 936,8 mln zł. Wydatki majątkowe w 98,9% przeznaczone zostały na realizację zadań inwestycyjnych. Najwyższy poziom wy-datków inwestycyjnych w wydatkach ogółem odnotowa-no w powiatach: kaliskim – 34,3%, leszczyńskim – 33,3% i jarocińskim – 25,9%, najniższy, nie przekraczający 3,0%, w powiatach: czarnkowsko-trzcianeckim i obornickim.

BUdżETY mIAsT NA PRAWAch POWIATU W 2012 r. łączne dochody miast na prawach powiatu w wo-jewództwie wielkopolskim (Kalisz, Konin, Leszno i Poznań) zamknęły się kwotą 3 871,4 mln zł i były wyższe o 9,9% w porównaniu z dochodami roku poprzedniego. W struktu-rze dochodów dominowały dochody własne (63,1%), które

finanse jednostek samorządow

ych

44

wyniosły 2 441,6 mln zł i były o 6,6% wyższe od osiągniętych w poprzednim roku. Najkorzystniejszy wynik osiągnął Poznań z 67,9% udziałem w strukturze dochodów ogółem. Kolejne miej-sca zajęły: Konin – 54,7%, Kalisz – 50,2% i Leszno – 48,3%.

Wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych stano-wiły 39,3% dochodów własnych, osiągając w 2012 r. kwotę 959,6 mln zł. Kolejnym elementem wpływającym na wysokość dochodów były podatki od nieruchomości. W badanym roku ich udział w dochodach własnych osiągnął poziom 19,2% z wartością 468,5 mln zł.

Wydatki ogółem wielkopolskich miast na prawach powiatu w 2012 r. zwiększyły się w porównaniu rokiem poprzednim o 10,3% i osiągnęły wartość 3 939,7 mln zł. W strukturze wydat-ków analizowanych miast, przeważały wydatki bieżące (81,3%), których wartość wyniosła 3 203,3 mln zł. Największy udział procentowy nakładów na zadania inwestycyjne w wydatkach ogółem, zanotowano w Poznaniu, najmniejszy - w Kaliszu (od-powiednio: 20,8 i 9,8).

Z budżetów miast na prawach powiatu, wydatkowano w 2012 r. 30,7% środków na oświatę i wychowanie, 26,4% na transport i łączność, 10,4% na pomoc społeczną i 5,8% na administrację publiczną. Największy przyrost wydatków w porównaniu do roku poprzedniego, zaobserwowano w oświacie i wychowaniu - 4,8% oraz pomocy społecznej – 6,2%. Krytycznie spadły wydatki na kulturę fizyczną o 59,5% oraz kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego o 4,7%.

BUdżETY GmIN Łączne dochody wielkopolskich gmin, z wyjątkiem 4 gmin ma-jących status miast na prawach powiatu, wyniosły 7 842,2 mln zł i w porównaniu z 2011 r. były wyższe o 5,0%. Udział gmin miejsko-wiejskich (90 jednostek) w dochodach gmin ogółem był największy i wyniósł 49,3%. Kolejne miejsce zajęły dochody gmin wiejskich (117 jednostek) osiągając poziom 36,3%. Docho-dy gmin miejskich (15 jednostek) zajęły trzecie miejsce z 14,4% udziałem.

Dochody własne stanowiły średnio 50,1% dochodów ogółem, a w 68 gminach były wyższe. Najwyższe zanotowały gminy: Tar-nowo Podgórne (81,5%), Suchy Las (81,4%), Komorniki (78,0%) oraz Kórnik (77,7%). Minimalnym udziałem dochodów własnych wykazały się gminy: Gizałki (14,5%), Czermin (16,8%), Mycielin (16,9%) i Grodziec (18,2%).

Podatek dochodowy od osób fizycznych był w 2012 r. najwięk-szą częścią dochodów własnych gmin (33,3%). Wpływy z niego wyniosły 1 308,2 mln zł i były o 6,6% wyższe niż przed rokiem. Dochody z podatku od nieruchomości w badanym roku stanowiły 1 200,8 mln zł i w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosły o 9,0%. W strukturze dochodów własnych gmin stanowiły one 30,6%. Wydatki poniesione przez gminy Wielkopolski w 2012 r. (także z wyłączeniem gmin o statusie miast na prawach powia-tu) w kwocie 7 889,3 mln zł były o 0,2% wyższe niż w roku poprzednim. Podobnie jak w dochodach, największy udział w strukturze wydatków ogółem miały wydatki gmin miejsko--wiejskich - 49,5%. Drugie miejsce zajęły gminy wiejskie - 35,7%, a listę zamknęły gminy miejskie z 14,8% udziałem.

Wydatki bieżące są głównym obciążeniem budżetów gminnych. Ich udział w wydatkach ogółem w 2012 r. wyniósł 82,3% osią-gając 6 495,1 mln zł. Na przestrzeni roku udział tych wydatków zwiększył się w Wielkopolsce o 5,3%. Wydatki majątkowe wiel-kopolskich gmin w 2012 r. zamknęły się kwotą 1 394,3 mln zł, co oznacza, że były o 18,2% mniejsze niż w poprzednim roku. Wśród wydatków majątkowych zdecydowanie dominowały wydatki na inwestycje - 96,2%. Poziom wydatków inwestycyj-nych w 2012 r. zmniejszył się w porównaniu do minionego roku o 19,4% i osiągnął wartość 1 340,8 mln zł. Najniższy poziom wydatków na inwestycje w wydatkach ogółem, odnotowano w gminie miejsko-wiejskiej Dąbie – 0,5%, największy w gminie wiejskiej Miasteczko Krajeńskie - 49,1%, przy przeciętnej dla

Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie BDL, 2014 r.

Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie BDL, 2014 r..

dOchOdY WŁAsNE GmINNA 1 mIEszKAŃcA

WYdATKI INWEsTYcYJNE GmINNA 1 mIEszKAŃcA

45

finan

se j

edno

stek

sam

orzą

dow

ychgmin w województwie wielkopolskim - 17,0%.

Największe kwoty środków z budżetów wielkopolskich gmin wy-datkowano na: oświatę i wychowanie (38,5%) oraz pomoc spo-łeczną (15,5%). Wydatki na oświatę i wychowanie w 2012 r. wyniosły 3 040,4 mln zł i wzrosły w przeciągu roku o 6,5%. Na wydatki w obszarze pomocy społecznej przeznaczono kwotę 1 225,9 mln zł, co oznacza 3,3% wzrost do 2011 r.

dOchOdY BUdżETÓW GmIN NA 1 mIEszKAŃcA Średnie dochody ogółem budżetów 226 gmin (łącznie z miasta-mi na prawach powiatu) na 1 mieszkańca Wielkopolski w 2012 r. wyniosły 3 386 zł, w tym dochody własne 1 841 zł.

Dochody własne w 155 gminach nie osiągnęły 50,0% udziału w dochodach ogółem. Udział dochodów własnych kształtował się od 14,5% do 81,5%. Średniego dochodu nie osiągnęło 178 gmin. Wokół mediany skupiły się głównie gminy wiejskie: Brze-ziny – 3 023 zł, Kotlin – 3 025 zł, Wijewo – 3 025 zł, Wysoka – 3 026 zł i Kawęczyn – 3 027 zł. Wokół średniej uplasowały się: gmina wiejska Przemęt – 3 345 zł, gmina miejska Sulmierzyce – 3 359 zł (najwyższe dochody wśród gmin miejskich), gmina wiejska Stare Miasto – 3 372 zł, gmina miejsko-wiejska Nekla – 3 382 zł oraz gminy wiejskie: Kaźmierz – 3 394 zl, Chrzypsko Wielkie – 3 402 zł i Kazimierz Biskupi – 3 409 zł.

Najmniejszym dochodem dysponowała gmina miejska Słupca – 2 269 zł (najniższe dochody wśród gmin miejskich), kolejne miejsca zajęły: gminy miejskie Wągrowiec – 2 276 zł i Luboń – 2 300 zł oraz gminy miejsko-wiejskie: Śrem – 2 372 zł (najniższe dochody wśród gmin miejsko-wiejskich), Koźmin Wielkopolski – 2 376 zł i Wronki – 2 374 zł.

Najwyższym dochodem wyróżniła się gmina wiejska Przykona z maksymalną wartością 6 562 zł (prawie trzykrotnie wyższym od najniższego i dwukrotnie od średniego). Wśród gmin o naj-wyższym dochodzie na 1 mieszkańca wyróżnić należy: gminę wiejską Powidz – 5 191 zł, gminę miejsko-wiejską Kleczew – 5 523 zł (najwyższe dochody w grupie gmin miejsko-wiejskich) oraz gminy wiejskie: Suchy Las – 5 878 zł i Tarnowo Podgórne – 5 968 zł.

Wśród gmin (miast) na prawach powiatu, najwyższy dochód przypadł mieszkańcowi Konina – 5 057 zł. Kolejne miejsca zaję-ły: Poznań – 4 985 zł, Leszno – 4 636 zł i Kalisz – 4 035 zł.

WYdATKI BUdżETÓW GmIN NA 1 mIEszKAŃcA Przeciętne wydatki ogółem na 1 mieszkańca województwa wiel-kopolskiego (łącznie z miastami na prawach powiatu) w 2012 r. ukształtowały się na poziomie 3 420 zł. Udział wydatków in-westycyjnych w wydatkach ogółem, ewoluował między 0,5% a 49,1%. Połowa gmin – 113 nie przekroczyła wskaźnika 15,6% udziału wydatków na inwestycje.

Połowa gmin – 113 nie osiągnęła również pułapu wydatków 2 942 zl na 1 mieszkańca. Wyliczonej średniej wydatków na 1 mieszkańca nie uzyskało 189 jednostek. Gminami, które za-jęły pozycje w otoczeniu przeciętnej są gminy wiejskie: Pako-sław – 3 363 zł, Kawęczyn – 3 370 zł, Dobra – 3 397 zł, Krzymów – 3 404 zł i Mieleszyn – 3 436 zł oraz gmina miejsko-wiejska Jutrosin – 3 442 zł.

Najmniejsze wydatki na 1 mieszkańca województwa wielko-polskiego zanotowano w gminie miejskiej Wągrowiec – 2 195 zł (najniższe wydatki wśród gmin miejskich). Wśród jednostek o najniższych wydatkach zarejestrowano także gminę miejsko--wiejską Kostrzyn – 2 205 zł (najniższe wśród gmin miejsko--wiejskich), gminę wiejską Żelazków – 2 214 zł (najniższe wśród gmin wiejskich), gminę wiejską Koło – 2 266 zł , a także gminy miejskie: Słupcę – 2 269 zł i Złotów – 2 243 zł.

W 7 jednostkach odnotowano wydatki ogółem przekraczające 5 000 zł na 1 mieszkańca. Są wśród nich m.in. gmina wiejska Mia-steczko Krajeńskie – 5 345 zł, gmina miejsko-wiejska Kleczew – – 5 462 zł (największe wydatki wśród gmin tej gru-py), gminy wiejskie Tarnowo Podgórne – 5 801 zł

i Przykona – 6 087 zł. Zdecydowanym liderem wśród gmin jest gmina wiejska Suchy Las, która poniosła najwyższe wydatki na 1 mieszkańca – 6 619 zł (dwukrotnie przekra-czające średnią i ponad trzykrotnie najniższą).

Wśród gmin (miast) na prawach powiatu, średnia wydat-ków wyniosła 4 925 zł. Jedynie Poznań i Konin znalazły się w grupie jednostek wydatkujących powyżej 5 000 zł. Wydatki ogółem w tych miastach na 1 mieszkańca kształ-towały się odpowiednio: 5 167 zł i 5 082 zł. Miasto Leszno z wydatkami 4 631 zł, wyprzedziło miasto Kalisz, w którym w 2012 r. wydatkowano 3 112 zł na 1 mieszkańca.

Średnie dochody na 1 mieszkańca wyniosły:z budżetu samorządu województwa

- ogółem – 318 zł, w tym własne – 155 zł.z budżetów powiatów

- ogółem – 837 zł, w tym własne – 266 zł.z budżetów gmin (łącznie z miastami na prawach powiatów)

- ogółem – 3 386 zł, w tym własne – 1 841 zł.

w tym gminach - miastach na prawach powiatów - ogółem – 4 840 zł, w tym własne – 2 855 zł.

w gminach (bez miast na prawach powiatów) - ogółem – 2 949 zł, w tym własne – 1 477 zł.

w gminach miejskich - ogółem - 4 071 zł, w tym własne - 2 562 zł.

w gminach miejsko-wiejskich - ogółem - 2 872 zł, w tym własne - 1 454 zł.

w gminach wiejskich - ogółem - 3 219 zł, w tym własne - 1 429 zł.

Gminy (łącznie z miastami na prawach powiatów) wg dochodów ogółem w złotych/przedziały:

2 500 i mniej - 21 2 501 – 2 800 - 46 2 801 – 3 100 - 65 3 101 – 3 400 - 47 3 401 – 3 700 - 24 3 701 i więcej - 23 Średnie wydatki na 1 mieszkańca wyniosły:

z budżetu samorządu województwa - ogółem – 338 zł, w tym na inwestycje - 116 zł.

z budżetów powiatów - ogółem – 828 zł, w tym na inwestycje – 99 zł.

z budżetów gmin (łącznie z miastami na prawach powiatów) - ogółem – 3 420 zł, w tym na inwestycje – 598 zł.

w tym w miastach na prawach powiatów

- ogółem - 4 925 zł, w tym na inwestycje – 912 zł.w gminach (bez miast na prawach powiatów)

- ogółem – 2 976 zł, w tym na inwestycje – 504 zł. w gminach miejskich

- ogółem - 4 158 zł, w tym na inwestycje - 719 zł.w gminach miejsko-wiejskich

- ogółem -2 902 zł, w tym na inwestycje - 506 zł.w gminach wiejskich

- ogółem - 3 182 zł, w tym na inwestycje - 570 zł.

Gminy (łącznie z miastami na prawach powiatów) wg wydatków ogółem w złotych/przedziały:

2 500 i mniej - 20 2 501 – 2 800 - 62 2 801 – 3 100 - 60 3 101 – 3 400 - 46 3 401 – 3 700 - 15 3 701 i więcej - 23

Udział wydatków inwestycyjnych (w %) w wydatkach ogółemSamorządu Wielkopolskiego – 17,9,gmin miejskich – 17,3,gmin miejsko-wiejskich – 17,4,gmin wiejskich – 18,0.

Wydatki inwestycyjne gmin (łącznie z miastami na prawach po-wiatów) na 1 mieszkańca w złotych/przedziały:

100 i mniej - 10 101 – 300 - 57 301 – 500 - 62 501 – 700 - 40 701 – 900 - 29 901 – 1 100 - 17 1 101 i więcej - 11

dOchOdY I WYdATKI NA 1 mIEszKAŃcA W 2012 r.

dOchOdY OGÓŁEm BUdżETÓW GmIN NA 1 mIEszKAŃcA

finanse jednostek samorządow

ych

46

WYdATKI OGÓŁEm BUdżETÓW GmIN NA 1 mIEszKAŃcA

47

finan

se j

edno

stek

sam

orzą

dow

ych

infrastruktura społeczna

48

EdUKAcJA I WYchOWANIEDzieci w wieku 3-5 lat biorące udział w zajęciach przedszkol-nych – 73,7%Dzieci w wieku 6 lat biorące udział w zajęciach przedszkolnych – 81,2%

Współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół: - podstawowych – 100,86% (w kraju 99,15%) - gimnazjalnych – 102,21% (w kraju 99,71%) - zawodowych i ogólnozawodowych – 45,83% (w kraju 44,58%) - liceach ogólnokształcących – 55,16% (w kraju 60,08%)

szKOLNIcTWO WYższELiczba szkół wyższych – 39

Studenci szkół wyższych na 10 tys. mieszkańców – 413 (w kraju 402)

Studenci szkół wyższych na 10 tys. mieszkańców w wieku 19-24 lat – 5 032 (w kraju 5 037)

Nauczyciele akademiccy – 9 556, w tym profesorowie 2 314

Liczba studentów wg typów szkół w roku akademickim 2012/2013 - UAM – 40 654 osób, - Politechnika Poznańska – 20 975 osoby, - Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu – 11 244 osób, - wyższe szkoły ekonomiczne – 21 170 osób - Uniwersytet Medyczny w Poznaniu – 7 089 osób, - AWF w Poznaniu – 3 131 osób, - wyższe szkoły artystyczne – 2 218 osoby, - pozostałe szkoły wraz z wyższymi szkołami teologicznymi

– 36 829 osób.

0

50

100

150

200

250

300

350

215

210

323

257

191

90

265

204

294

207

176

89

247

146

256

182

177

97

Ucz

niow

ie/D

ziec

i

Liczba uczniów/dzieci przypadająca na 1 placówkęw 2006 r., 2009 r. i 2012 r.

2006

2009

2012

2006

2009

2012

2006

2009

2012

2006

2009

2012

2006

2009

2012

2006

2009

2012

LIczBA UczNIÓW / dzIEcIPRzYPAdAJącA NA 1 PLAcÓWKĘ

w 2006 r., 2009 r. i 2012 r.

LIczBA sTUdENTÓW WG TYPÓW szKÓŁ W ROKU AKAdEmIcKIm 2012/2013

40 654

20 975

11 24421 170

7 089

3 131

2 218

36 829

Tytuł wykresu

Uniwersytet im. AdamaMickiewicza

Politechnika Poznańska

Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu

wyższe szkoły ekonomiczne

Uniwersytet Medyczny wPoznaniu

Akademia WychowaniaFizycznego w Poznaniu

wyższe szkoły artystyczne

pozostałe szkoły wraz zwyższymi szkołamiteologicznymi

Źródło:BDL GUS 2014 r.

Poziom wyposażenia w instytucje i urządzenia infra-struktury społecznej jest zależny od ich lokalizacji, sta-nu technicznego i zakresu świadczeń. Ich największa koncentracja występuje w Poznaniu, a także w ośrod-kach regionalnych i subregionalnych. Pozostałe miasta i obszary wiejskie posiadają bazowe elementy tej infra-struktury.

W wielu przypadkach mają one jedynie zasięg lokalny i zaspokajają potrzeby mieszkańców w podstawowym zakresie.

EdUKAcJA I WYchOWANIE PRzEdszKOLNESieć placówek wychowania przedszkolnego w województwie wielkopolskim w 2012 r. składała się z 1 027 przedszkoli i 707 oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych. Ogółem 1 8117 placówek oferowało dzieciom 124 395 miejsc. Na jedno przedszkole w Wielkopolsce przypadało średnio 96,6 dzieci, na-tomiast na 100 miejsc w przedszkolach – 97,9 dzieci. Tylko 73,7% wszystkich dzieci w grupie wiekowej 3-5 lat, zamieszkałych w regionie, brało udział w zajęciach przedszkolnych, natomiast 81,2% sześciolatków przygotowywało się do zajęć szkolnych w przedszkolach i w oddziałach przedszkolnych.

Przybywa dzieci w wieku przedszkolnym, powstają też nowe placówki, zarówno publiczne jak i prywatne, jednak w zakresie powszechności kształcenia dzieci w placówkach przedszkolnych Polska wciąż plasuje się na odległych pozycjach w rankingach europejskich. Odsetek czterolatków w systemie oświaty w kra-ju był blisko o połowę niższy niż analogiczny przeciętny wskaź-nik dla 27 krajów należących do UE.

W roku szkolnym 2012/2013 dzieci i młodzież pobierała naukę w 1 161 szkołach podstawowych, do których łącznie uczęsz-czało 205 809 uczniów oraz w 596 szkołach gimnazjalnych, które kształciły 108 485 uczniów. Ponadto w 163 zasadniczych szkołach zawodowych naukę podjęło 23 831 uczniów. Liczną grupę szkół stanowiły szkoły ponadgimnazjalne (maturalne), w tym 189 liceów ogólnokształcących z 48 450 uczącymi się, 29 liceów profilowanych z 1 416 licealistami i 192 technika z 47 367 uczniami.

W województwie funkcjonowało 60 placówek wychowania po-zaszkolnego, sprzyjających rozwijaniu zainteresowań i uzdol-nień oraz rekreacji i wypoczynku w czasie wolnym od zajęć szkolnych. W stałych i okresowych formach zajęć ogółem uczestniczyło 49 718 uczniów, w tym w zajęciach informatycz-nych 65 uczniów, technicznych 290 uczniów, przedmiotowych 2 595 uczniów, artystycznych 18 322 uczniów, sportowych 24 311 uczniów, turystyczno-krajoznawczych 252 uczniów, na-tomiast w innych – 3 883 uczniów.

W Wielkopolsce funkcjonują również szkoły dla dzieci i mło-dzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W roku szkol-nym 2012/2013 działało 65 szkół specjalnych podstawowych z 2 334 uczniami, 73 gimnazja specjalne z 2 761 uczniami, 28 specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych (2 057 miejsc), do których uczęszczało 1 307 wychowanków, 8 ośrod-ków rewalidacyjno-wychowawczych (243 miejsca) z 171 wycho-wankami. Ponadto funkcjonowało 7 młodzieżowych ośrodków wychowawczych, które edukowały 417 młodych ludzi. Kształce-nie specjalistyczne rozwijało się również w szkołach ogólnodo-stępnych, w których tworzone były oddziały specjalne i integra-cyjne lub klasy terapeutyczne i wyrównawcze.

W roku szkolnym 2012/2013 dorośli mogli pobierać naukę w: 1 szkole podstawowej (do której uczęszczało 64 uczniów), w 19 gimnazjach (które kształciły 1 385 uczniów) oraz w 4 zasadniczych szkołach zawodowych (z 141 uczniami). Ponadto w województwie wielkopolskim dorosłych kształciło 272 liceów ogólnokształcących, do których uczęszczało 18 861 uczniów oraz 86 techników z 5 535 uczniami.

Realizacja prawa do nauki wymaga dobrej dostępności usług oświaty i zależy m.in. od jakości bazy infrastrukturalnej szkol-nictwa. Infrastruktura społeczna w zakresie edukacji wymaga ustawicznego rozwoju.

7 - Rocznik Statystyczny Województw, GUS 2013 r.

iNfraStruktura SpoŁeczNa

49

infr

astr

uktu

ra s

połe

czna

szKOLNIcTWO WYższEW województwie wielkopolskim w 2013 r. działało 39 państwo-wych i prywatnych szkół wyższych, w których łącznie kształciło się 143 310 studentów. Największym i najbardziej renomowa-nym ośrodkiem akademickim w regionie jest Poznań, w którym funkcjonuje 26 wyższych uczelni. Studentów kształciły również samodzielne szkoły wyższe, m.in.: w Kaliszu, Koninie, Lesznie, Pile i Gnieźnie. Wielkopolskie uczelnie zapewniają wysoką jakość kształcenia, co potwierdzają wysokie miejsca w różnego rodzaju rankingach uczelni wyższych. Według rankingu szkół wyższych, przeprowadzonego przez gazetę „Rzeczpospolita” w 2013 r., w pierwszej dziesiątce znalazły się dwie uczelnie z Wielkopol-ski – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (3 miej-sce) oraz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (8 miejsce). W 2013 r. pedagogika na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza zajmowała 3-cie miejsce w krajowej klasyfikacji. Wysokie pozycje w swoich kategoriach zajmował także Uniwersytet Ekonomiczny (3 pozycja w kategorii kierunki ekonomiczne), Politechnika Poznańska (4 pozycja w kategorii kierunki IT), Uniwersytet Medyczny (4 pozycja w kategorii kie-runki lekarskie i dentystyczne). Akademia Muzyczna w Poznaniu jako jedyna uczelnia w Polsce kształciła lutników.

Liczba studentów szkół wyższych według profilu kształce-nia (klasyfikacja GUS) wynosiła w 2013 r.: uniwersytet – - 40 654 osób, wyższa szkoła techniczna – 20 975 osób, wyższa szkoła rolnicza – 11 244 osoby, 7 wyższych szkół ekonomicznych – 21 170 osób, akademia medyczna – 7 089 osób, akademia wy-chowania fizycznego – 3 131 osób, 2 wyższe szkoły artystyczne - 2 218 osób oraz 24 szkoły zakwalifikowane jako pozostałe wraz z wyższymi szkołami teologicznymi – 36 829 osób.

Najliczniejszą grupę stanowili studiujący na kierunkach eko-nomicznych i administracyjnych (20,1% ogółu studiujących), pedagogicznych (11,0%), medycznych (9,3%), humanistycznych (8,9%), inżynieryjno-technicznych (8,4%) oraz społecznych (8,2%). Większość studentów to słuchacze studiów dziennych (58,8%), z których 25 920 (rok akademicki 2012/2013) otrzymy-wało stypendia, w tym stypendia socjalne – 13 637 osób.

Słuchaczami studiów podyplomowych zostały w tym czasie 12 372 osoby, a 3 282 osób kontynuowało naukę na studiach doktoranckich. Na 10 tys. ludności ogółem w Wielkopolsce (2013 r.) przypadało 413 studentów, wobec 402 w kraju, na-tomiast na 10 tys. ludności w grupie wiekowej 19-24 lata było

Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Wielkopolskiego, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań 2013; BDL GUS

SZKOŁY WYŻSZE Studenci - 143 310, Liczba placówek - 39

SZKOŁY POLICEALNE Uczniowie - 25 532, Liczba placówek - 234

SZKOŁY SPECJALNE

PRZYSPOSABIAJĄCE DO PRACY

Uczniowie -938 Liczba placówek - 40

LICEA OGóLNOKSZTAŁCĄCE Uczniowie - 48 450

Liczba placówek - 189

LICEA PROFILOWANE Uczniowie - 1416


ZASADNICZE SZKOŁY ZAWODOWE

Uczniowie - 23 831 Liczba placówek - 163

TECHNIKA Uczniowie - 47 367


SZKOŁY ARTYSTYCZNE Uczniowie - 946


GIMNAZJA Uczniowie - 108 485, Liczba placówek - 596

SZKOŁY PODSTAWOWE Uczniowie - 205 809, Liczba placówek - 1161

PLACóWKI WYCHOWANIA POZASZKOLNEGO Uczniowie - 49 718, Liczba placówek - 60

WYCHOWANIE PRZEDSZKOLNE Dzieci do lat 6 - 120 166, Liczba placówek - 1811

Edukacja wg szczebli kształcenia w roku szkolnym 2012/2013 – schemat

5 032 studentów (przy średniej dla kraju – 5 037 studen-tów).

W 2013 r. w szkołach wyższych na terenie Wielkopolski za-trudnionych było 9 556 nauczycieli akademickich.

OchRONA zdROWIAW Wielkopolsce w 2012 r. funkcjonowało 67 szpitali ogól-nych, 3 szpitale psychiatryczne oraz 5 hospicjów. Ponadto w 16 zakładach opiekuńczo-leczniczych i 9 zakładach pie-lęgnacyjno-opiekuńczych udzielano całodobowych świad-czeń zdrowotnych w zakresie pielęgnacji i rehabilitacji osób niewymagających hospitalizacji, zapewniając im środki farmaceutyczne.

W 2012 r. wielkopolskie placówki służby zdrowia zatrud-niały 5 007 lekarzy, 402 dentystów oraz 15 132 pielęgnia-rek i 2 768 położnych, 790 diagnostów laboratoryjnych i 1 412 fizjoterapeutów. 72,5% lekarzy posiadało specjali-zację II stopnia.

W 2012 r. w szpitalach ogólnych województwa leczo-nych bez ruchu międzyoddziałowego było 726 827 pacjentów. Na 10 tys. ludności przypadało tu 46,6 łóżek (przy średniej dla kraju 49), natomiast licz-ba ludności na 1 łóżko wynosiła 215 osób (w kraju – 204 osoby).

Wielkopolskie szpitale charakteryzują się wysokim stop-niem specjalizacji i jakości świadczonych usług. Zajmują one znaczącą pozycję w kraju w zakresie leczenia no-wotworów, kardiologii, ortopedii (jeden z niewielu tego typu ośrodków w Polsce), laryngologii i opieki paliatyw-nej (pierwszy tego typu ośrodek w Polsce). Wszystkie te placówki zlokalizowane są w stolicy województwa. Charakterystyczne jest znaczne skupienie (51,6%) bazy łóżek szpitalnych w czterech miastach powiatowych: Poznaniu, Lesznie, Koninie i Kaliszu.

Pomocą doraźną i ratownictwem medycznym w 2013 r. zajmowało się 113 zespołów ratownictwa medycznego, w tym m.in. 46 specjalistycznych zespołów ratownictwa medycznego, 1 lotniczy zespół ratunkowy dysponujący śmigłowcem oraz 22 szpitalnych oddziałów ratunkowych. Medyczne działania ratownicze podejmowało 1 497 osób podczas 188 479 wyjazdów na miejsca zdarzeń, gdzie

infrastruktura społeczna

50

190 552 osobom udzielono świadczeń zdrowotnych w miej-scu zdarzenia. W trybie ambulatoryjnym udzielono rów-nież świadczeń zdrowotnych 373 489 osobom.

W dwóch regionalnych centrach krwiodawstwa Wielkopol-ski oraz w 17 terenowych oddziałach, w 2012 r. krew od-dało 68 241 osób, w ilości 125 944 jednostek krwi pełnej i 130 794 jednostek świeżo mrożonego osocza (FFP).

W 2013 r. działało w regionie 1 807 zakładów opieki zdro-wotnej – przychodni, w tym w miastach 1 447 oraz 360 na terenach wiejskich. Ponadto zarejestrowanych było 785 praktyk lekarskich, w tym 194 na wsi, w ramach kontrak-tów z Narodowym Funduszem Zdrowia.

Na ambulatoryjny zakład opieki zdrowotnej, łącznie z praktykami lekarskimi, przypadały w 2012 r. w wo-jewództwie wielkopolskim 1 332 osoby. Udzielono 26,0 mln porad, z czego 90,5% (23,6 mln) lekarskich (w tym 8,7 mln specjalistycznych) oraz 2,5 mln stomato-logicznych.

Sprzedaż medykamentów prowadziło 1 155 aptek (2013 r.) oraz 114 punktów aptecznych. Na 1 aptekę i punkt aptecz-ny przypadało 3 037 osób (w kraju – 3 201 osób).

OPIEKA sPOŁEczNA110 żłobków, 5 oddziałów żłobkowych oraz 28 klu-bów dziecięcych zarejestrowanych w Wielko-polsce oferowało dzieciom łącznie 5 133 miejsc (2013 r.). Miejsca te były w ciągu roku obsadzone przez 6 734 wychowanków. Liczba żłobków jest nadal nie-wystarczająca i nie zaspokaja potrzeb społecznych. W wielu powiatach brakuje tego typu placówek, również w Poznaniu, który skupia 37,8% wszystkich przedmioto-wych instytucji w województwie, ich liczba także jest nie-zadowalająca.

W 2013 r. w regionie funkcjonowały 54 całodobowe pla-cówki opiekuńczo-wychowawcze dla dzieci i młodzieży, w tym 3 placówki interwencyjne z 45 wychowankami, 15 placówek rodzinnych z 108 wychowankami i 36 pla-cówek socjalizacyjnych z 736 wychowankami. Ponad-to w regionie działało 12 placówek wielofunkcyjnych z 334 miejscami.

W 2012 r. na terenie Wielkopolski opiekę nad 4 708 dziećmi sprawowało 3 118 rodzin zastępczych, w tym 1 815 rodzin zastępczych spokrewnionych, 1 099 ro-dzin zastępczych niespokrewnionych oraz 204 za-wodowe rodzinny zastępcze. W ciągu roku 167 pod-opiecznych z rodzin zastępczych usamodzielniło się. Ponadto funkcjonowało 9 rodzinnych domów dziecka, w których przebywało 61 dzieci.

Na terenie województwa działało także 126 domów i zakładów pomocy społecznej dysponujących łącznie 8 641 miejscami, których mieszkańcami były 8 330 osoby (2012 r.). Do przepełnionych należały domy i zakłady dla: osób w podeszłym wieku, przewlekle somatycznie cho-rych, dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie, przewlekle psychicznie chorych oraz niepełnosprawnych fizycznie. Na umieszczenie w zakładach stacjonarnej pomocy spo-łecznej oczekiwało ogółem 610 osób. Liczba miejsc w do-mach i zakładach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, bezdomnych oraz innych osób przekraczała liczbę ich mieszkańców.

W 2012 r. udzielono świadczeń pomocy społecznej 201 699 osobom, w łącznej kwocie 260,8 mln zł. Pomoc materialną przyznano 126 252 osobom, w tym wypłacono zasiłki stałe 11 626 potrzebującym, zasiłki okresowe 32 292 osobom, natomiast zasiłki celowe – 81 978 osobom, w łącznej kwo-cie 169,8 mln zł. Ponadto udzielono pomocy materialnej

w formie schronienia 1 168 osobom, posiłku – 63 312 osobom, ubrań – 527 osobom, na łączną kwotę 41,6 mln zł. Na 10 tys. ludności ze świadczeń pomocy społecznej w 2012 r. korzystały 443,2 osoby.

51

infr

astr

uktu

ra s

połe

cznaWYchOWANIE PRzEdszKOLNE

turystyka i rekreacja

52

turyStyka i rekreacjaRóżnorodność środowiska przyrodniczego i kulturowego województwa stanowi podstawę rozwoju różnych form turystyki, m.in.: turystyki kulturowej, kwalifikowanej (rowerowej, pieszej, konnej, wodnej), krajoznawczej, biznesowej, wypoczynkowej, a także jest zapleczem rekreacyjnym dla mieszkańców województwa. Region charakteryzuje się dużym nagromadzeniem walorów kulturowych w postaci licznych zabytków urbanistyki i architektury oraz różnego rodzaju pamiątek historycz-nych sięgających czasów najdawniejszych – piastowskich. W Wielkopolsce znajdują się również ciekawe zasoby i walory dziedzictwa przyrodniczego – pradoliny, ciągi wzgórz morenowych oraz skupiska jezior, a także duże kompleksy leśne. Bardzo dobrze rozwinięta jest sieć szla-ków turystycznych, liczne są trasy dla wycieczek objazdo-wych oraz bogactwo miejsc ukierunkowanych na indywidu-alną turystykę specjalistyczną.

O turystycznej atrakcyjności środowiska przyrodniczego świadczą m.in. rzeki wykorzystywane do żeglugi: Noteć, Warta, Jezioro Gopło, Kanał Ślesiński, a także występu-jące przede wszystkim w części północnej i środkowej (obszar zlodowacenia północnopolskiego) rzeki przydatne dla turystyki kajakowej, akweny umożliwiające uprawianie sportów wodnych, akweny kąpieliskowe oraz duże kom-pleksy leśne dominujące w północnej i zachodniej części województwa, z gminami o lesistości do 70,0% i Puszczą No-tecką, drugim co do wielkości kompleksem leśnym w kraju. W województwie liczne są obszary prawnie chronio-ne, a do najbardziej atrakcyjnych dla rozwoju turystyki i rekreacji należą: w tym Wielkopolski Park Narodowy i Drawieński Park Narodowy oraz 13 parków krajobrazo-wych. Do osobliwości przyrodniczych regionu zalicza się: arboretum w Kórniku, Palmiarnia i Ogród Zoologiczny w Poznaniu oraz 2 obiekty geoturystyczne: Żwirownia osa-dów polodowcowych w Wyrzysku-Hetkach i Kopalnia Soli w Kłodawie (z Kłodawską Podziemną Trasą Turystyczną), a także najwyższy punkt widokowy i wysokościowy regionu – Kobyla Góra koło Ostrzeszowa, największy głaz narzuto-wy w Wielkopolsce – Kamień św. Jadwigi koło Gołuchowa, zagroda żubrów w Gołuchowie, kratery w rezerwacie „Me-teoryt Morasko” na przedmieściach Poznania oraz parki pałacowe i dworskie.

Województwo wyróżnia się również atrakcyjnością wa-lorów antropogenicznych. 63 obiekty z regionu znalazły się w Kanonie Krajoznawczym Polski, który jest zbio-

rem najatrakcyjniejszych miejsc w kraju pod względem kra-joznawczym, stanowiących podstawę turystyki kulturowej. W Kanonie Krajoznawczym Województwa Wielkopolskiego ujęto 258 najznamienitszych miejsc regionu.

Najważniejsze walory kulturowe znajdują się m.in. w: Poznaniu - Ostrów Tumski, Katedra Poznańska, Stare Miasto z renesanso-wym ratuszem i barokową farą, pierścień fortyfikacji – Cytadela i 18 fortów, Secesja Jeżycka, a także Kórniku i Rogalinie - ze-społy rezydencjonalne. W innych rejonach Wielkopolski wyróż-niają się m.in.: Ostrów Lednicki z rezerwatem archeologicznym i Wielkopolskim parkiem etnograficznym, Gniezno i katedra z romańskimi „Drzwiami Gnieźnieńskimi”, Kalisz - najstarsze miasto Polski, Ląd z pocysterskim zespołem klasztornym, Stary Licheń z największą bazyliką w Polsce oraz liczne rezydencje magnackie. Do osobliwości kulturowych należą m.in.: Skansen Miniatur w Pobiedziskach, Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią – (drugi pod względem wielkości skansen etnogra-ficzny w Polsce) czy Parowozownia w Wolsztynie, (jedyny tego typu obiekt działający w Europie).

Obszary, na których istnieje koncentracja elementów kulturo-wych o dużej wartości, mają znaczenie krajowe i regionalne i stwarzają możliwości rozwoju turystyki o funkcji poznawczej:

• rejony najbardziej atrakcyjne: okolice Poznania, Gniezna, Kórnika, Kalisza i Konina,

• rejony atrakcyjne: w sąsiedztwie Leszna, Pyzdr i Krzywinia.

Tereny o walorach przyrodniczych mają duże znaczenie dla roz-woju turystyki wypoczynkowej i rekreacji. Są istotne dla wypo-czynku pobytowego i weekendowego:

• rejony najatrakcyjniejsze: Kórnicko-Zaniemyski, Między-chodzko-Sierakowski, Powidzko-Skorzęciński, Przemęcki, Puszczy Zielonki, Skocki, Ślesiński, Wągrowiecki oraz Wolsz-tyński,

• rejony atrakcyjne: Borów nad Gwdą, Chodzieski, Krzywiń-ski, Mieleszyński, Nadnotecki, Nadobrzański, Nowotomyski, Ostrzeszowski, Złotowski oraz 3 rejony potencjalne: Koniń-ski, Turecki i Wielowieś Klasztorna.

Atrakcyjność turystyczną województwa w znacznym stopniu podnosi zagospodarowanie turystyczne, a w szczególności baza noclegowa oraz urządzenia i obiekty rekreacyjno-sportowe, ką-pieliska, stadniny koni oraz szlaki turystyczne.

Wielkopolska ma bogatą i różnorodną bazę noclegową zakwa- terowania zbiorowego z przewagą hoteli nad innymi obiek-tami. Na terenie województwa w latach 2010-2013 zaobser-wowano wzrost liczby turystycznych obiektów noclegowych z 625 do 710. Jednak liczba miejsc noclegowych nieznacznie spadła z 42 930 do 41 765. Z noclegu skorzystało 1 457 303 osób, z czego 16,5% (241 157) stanowili turyści zagraniczni.

W województwie istnieje gęsta i zróżnicowana sieć szlaków tu-rystycznych. Bogatą grupę stanowią szlaki kulturowe międzyna-rodowe i krajowe.

Istnieje również bardzo dobrze rozwinięta sieć szlaków rowero-wych. Trasami o charakterze międzynarodowym są: Euro Route nr 1, Greenway „Naszyjnik Północy”. Oprócz tego przez Wielko-polskę przebiegają trasy o charakterze regionalnym: Piastowski Trakt Rowerowy, Transwielkopolska Trasa Rowerowa , Rowerowy Szlak Stu Jezior, Pierścień Dookoła Poznania, Ziemiański Szlak Rowerowy, Nadwarciański Szlak Rowerowy i Bursztynowy Szlak Rowerowy. Tworzą one Wielkopolski System Szlaków Rowero-wych o łącznej długości około 1 800 km.

Bardzo liczne we wszystkich powiatach są szlaki piesze, któ-rych łączna długość w regionie wynosi około 5 000 km. Szlaki te pozwalają dotrzeć do miejscowych atrakcji przyrodniczych i historycznych. Znajdują się często w lasach, wokół ośrodków

szLAKI ROWEROWE

SZLAK MIĘDZYNARODOWY:Euro Route nr 1, prowadzi od Kanału La Manche przez Francję, Holandię i Niemcy do Polski i dalej do Enklawy Kaliningradzkiej, a w przyszłości do Sankt Petersburga, przebiega na terenie wo-jewództwa przez: Międzychód-Krzyż Wlkp.-Wieleń-Trzcianka-Łomnica-Stobno-Piła-Kaczory-Miasteczko Krajeńskie-Białośliwie--Krostkowo-Osiek nad Notecią-Bagdad-Glesno-Liszkowo-Izabela

WIELKOPOLSKI SYSTEM SZLAKóW ROWEROWYCH:Piastowski Trakt Rowerowy – 104 km

Rowerowy Szlak Stu Jezior - 109 km

Pierścień Rowerowy Dookoła Poznania - 164 km

Transwielkopolska Trasa Rowerowa odcinek północny -200 km

Transwielkopolska Trasa Rowerowa odcinek południowy - 270 km

Ziemiański Szlak Rowerowy - 242 km

Nadwarciański Szlak Rowerowy odcinek wschodni - 248 km

Nadwarciański Szlak Rowerowy odcinek zachodni - 123 km

Bursztynowy Szlak Rowerowy - 200 km

53

tury

styk

a i r

ekre

acjawypoczynkowych nad jeziorami i zalewami, a ich duże natęże-

nie spotyka się w atrakcyjnych przyrodniczo terenach, m.in. w parkach krajobrazowych i narodowych. Obecnie szlaki pie-sze są wykorzystywane przez coraz bardziej powszechny nordic walking, do biegów na orientację, czy np. jako jedna z atrakcji incentive travel, a także zimą do narciarstwa biegowego.

Przez Wielkopolskę przebiegają również ciekawe szlaki wodne. Najważniejszym jest „Wielka Pętla Wielkopolski”, licząca 365,4 km. – Tworzą ją drogi wodne na rzekach: Warcie, Noteci, Jeziorze Gopło, Kanale Ślesińskim. Droga wodna na No-teci stanowi fragment planowanej międzynarodowej drogi wod-nej E70. Interesujące są również szlaki kajakowe:

• „Z biegiem Warty”,

• „Mała Pętla Wielkopolski” – jej przebieg wytycza: Warta, Północny Kanał Obry, Kanał Mosiński,

• na rzekach: Noteć, Gwda, Rurzyca, Płytnica, Drawa i Łob-żonka w północnej części województwa,

• na rzece Prośnie w części południowej województwa,

• na rzece Wełnie w części centralnej i wschodniej wojewódz-twa,

• „Kajakowy Szlak Konwaliowy” na jeziorach Przemęckich,

• szlaki kajakowe na jeziorach: Wolsztyńskim, Popielewskim i Chrzypsku Wielkim.

Wielkopolska słynie ze stadnin o wieloletnich tradycjach hodowlanych, które odegrały ogromną rolę w rozwoju hodowli koni - znaleźć je można w Iwnie, Racocie, Pępowie, Golejewku i w Sierakowie. Z kolei rejon gostyński szczyci się produkcją powozów konnych, wytwarzanych jest tu większość bryczek w Polsce. W Szamocinie (powiat chodzieski) odbywa się cyklicz-nie tradycyjny targ z metryką sięgającą XIX wieku, podczas któ-rego można kupić konia. Do uprawiania turystyki jeździeckiej, w województwie wielkopolskim zachęcają dobrze oznakowane szlaki konne, wspomniane wcześniej stadniny oraz stajnie wy-różniające się ciekawą i bogatą ofertą, a także miejsca, które warto odwiedzić w czasie wypoczynku. W porównaniu z inny-mi regionami Polski w województwie wielkopolskim występuje wiele tras jeździeckich, a do najważniejszych należą:

• „Wilczy Szlak” – przebiega ze Stęszewka w gminie Pobiedzi-ska przez Puszczę Notecką do Lubniewic w województwie lubuskim,

• „Przez generalskie włości, czyli wędrówka traktem generała Dezyderego Chłapowskiego” – na terenie powiatów: kościań-skiego, śremskiego i gostyńskiego,

• „Śladami zagubionej podkowy” – na terenie powiatów: gostyńskiego, krotoszyńskiego i rawickiego,

• „W królewskim orszaku, czyli szlakiem króla Stanisława” – na terenie powiatów: gostyńskiego, leszczyńskiego, kościań-skiego i wolsztyńskiego,

• „Dolina Baryczy” – na terenie powiatu ostrowskiego,

• „Śladami Sapiehów, czyli szlaki konne powiatu czarnkowsko--trzcianeckiego”,

• „W poszukiwaniu wąsatki, czyli przez rubieże Przemęckiego Parku Krajobrazowego” – na terenie powiatu wolsztyńskie-go,

• „Szlak Podkutej Szóstki” – na terenie powiatów konińskiego i tureckiego,

• szlaki ekstremalne: szlaki konne Nadleśnictwa Babki – na terenie powiatów: poznańskiego, średzkiego, śremskiego oraz Szlaki Nadleśnictwa Przedborów – na terenie powiatu ostrzeszowskiego.

TURYsTYczNE OBIEKTY NOcLEGOWEHotele – 222 obiekty

Motele – 16 obiektów

Pensjonaty – 19 obiektów

Inne obiekty hotelowe – 80 obiektów

Domy wycieczkowe – 1 obiekt

Schroniska młodzieżowe - 1obiekt

Szkolne schroniska młodzieżowe – 31 obiektów

Ośrodki wczasowe – 71 obiektów

Ośrodki kolonijne – 4 obiekty

Ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe – 39 obiektów

Hostele – 13 obiektów

Domy pracy twórczej – 5 obiektów

Zespoły domków turystycznych – 41 obiektów

Kempingi – 13 obiektów

Pola biwakowe – 18 obiektów

Pozostałe obiekty niesklasyfikowane – 35

WYKORzYsTANIE TURYsTYczNYch OBIEKTÓW NOcLEGOWYch

stopień wykorzystania miejsc noclegowych ogółem – 23,9%

Hotele – 26,5%

Motele – 19,6%

Pensjonaty – 21,5%

Inne obiekty hotelowe – 18,9%

Domy wycieczkowe – 29,7%

Schroniska młodzieżowe – 0,1%

Szkolne schroniska młodzieżowe – 18,0%

Ośrodki wczasowe – 27,3%

Ośrodki kolonijne – 36,6%

Ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe – 22,0%

Hostele – 23,6%

Domy pracy twórczej – 17,1%

Zespoły domków turystycznych – 27,4%

Kempingi – 25,6%

Pola biwakowe – 5,8%

Pozostałe obiekty niesklasyfikowane – 34,6%

turystyka i rekreacja

54

TURYsTYKA

55

kom

unik

acjakomuNikacja

KOmUNIKAcJA dROGOWAW Wielkopolsce łączna długość dróg publicznych (kra-jowych, wojewódzkich, powiatowych, gminnych) o na-wierzchni twardej wynosiła w 2013 r. 27,8 tys. km. W latach 2010–2014 ogólna długość sieci drogowej w województwie zwiększyła się o 435 km. Województwo wielkopolskie charak-teryzuje promienisty układ drogowy stanowiący konsekwen-cję centralnie usytuowanego węzła drogowego w Poznaniu. W stolicy województwa krzyżują się drogi łączące Poznań z województwami ościennymi, z ośrodkami subregionalnymi i większością ośrodków powiatowych.

dROGI KRAJOWEPrzez województwo przebiega 16 dróg krajowych o nr: 2 (A2), 5 (S5), 8 (S8), 10 (S10), 11 (S11), 12, 15, 22, 24, 25, 32, 36, 39, 72, 83 oraz 92. W 2013 r. na terenie województwa znajdowało się 1 796,7 km dróg krajowych, w tym w granicach miast – 360,6 km. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) nie administruje drogami krajowymi w miastach na prawach powiatu, tj. w Kaliszu, Koninie, Lesznie i Poznaniu. Zrealizo-wany w całości odcinek autostrady A2 na terenie województwa wielkopolskiego od zachodniej granicy województwa do Konina o długości 164,0 km znajduje się w administracji Koncesjonariu-sza – Autostrada Wielkopolska S.A.

Najistotniejsze znaczenie dla ruchu tranzytowego mają drogi:

• autostrada A2: (Berlin) granica państwa – Świecko – Poznań – Łódź – Warszawa – granica państwa (Mińsk),

• droga krajowa nr 5: autostrada A1 (Grudziądz) – Bydgoszcz – Poznań – Leszno – S8 (Wrocław),

• droga krajowa nr 10: autostrada A6 (Szczecin) – Piła – Byd-goszcz – Toruń – S7 (Płońsk),

• droga krajowa nr 11: Kołobrzeg – Koszalin – Piła – Poznań – Ostrów Wielkopolski – Tarnowskie Góry – autostrada A1,

• droga krajowa nr 12: granica państwa – Leszno – Gostyń – Jarocin – Sieradz – Opoczno – Lublin – Chełm – granica pań-stwa,

• droga krajowa nr 15: Trzebnica – Krotoszyn – Jarocin – Miąskowo – Miłosław – Września – Gniezno – Trzemeszno – Ostróda,

• droga krajowa nr 24: Pniewy – Gorzyń – Skwierzyna (do dro-gi krajowej nr 3) – Skwierzyna (od drogi krajowej nr 3) – Wałdowice,

• droga krajowa nr 25: Bobolice – Bydgoszcz – Inowrocław – Strzelno – Ślesin – Konin – Kalisz – Ostrów Wlkp. – Oleśnica,

• droga krajowa nr 92: autostrada A2 (Rzepin) – Świebodzin – Trzciel – Pniewy – Poznań – Września – Konin – Kutno – Łowicz.

Do najważniejszych inwestycji w sieci dróg krajowych należy obecnie budowa autostrad i dróg ekspresowych. Zgodnie z roz-porządzeniem Rady Ministrów, określającym docelową sieć au-tostrad i dróg ekspresowych, w województwie wielkopolskim powinny zostać zrealizowane cztery drogi ekspresowe: S5, S8,

dROGI PUBLIczNE W 2013 r.Długość dróg publicznych o nawierzchni twardej:

- ogółem – 27 718,8 km - drogi krajowe – 1 752,8 km - drogi wojewódzkie – 2 683,9 km - drogi powiatowe – 11 308,5 km - drogi gminne – 12 046,6 km - drogi miejskie – 4 932,2 km

Długość dróg o nawierzchni twardej ulepszonej: - ogółem – 25 498,9 km - drogi krajowe – 1 752,8 km - drogi wojewódzkie – 2 679,5 km - drogi powiatowe – 11 092,8 km - drogi gminne – 9 973,8 km - drogi miejskie – 4 767,9 km

Długość autostrad: - w województwie – 210,5 km - w kraju – 1 481,8 km

Długość dróg ekspresowych: - w województwie – 116,4 km - w kraju – 1 244,3 km

Wskaźniki gęstości dróg o nawierzchni twardej: - w województwie – 93,2 km/100 km2 - w kraju – 91,2 km/100 km2

Wskaźniki gęstości dróg o nawierzchni twardej ulepszonej: - w województwie – 85,5 km/100 km2 - w kraju – 84,0 km/100 km2

Wskaźniki gęstości dróg o nawierzchni twardej w stosunku do liczby mieszkańców:

- w województwie – 8,0 km/1000 os. - w kraju – 7,4 km/1000 os.

Wskaźniki gęstości dróg o nawierzchni twardej ulepszonej w sto-sunku do liczby mieszkańców:

- w województwie – 7,3 km/1000 os. - w kraju – 6,7 km/1000 os.

Wskaźniki gęstości autostrad i dróg ekspresowych: - w województwie – 1,10 km/100 km2 - w kraju – 0,87 km/100 km2

Obiekty mostowe - mosty i wiadukty ogółem – 2 083 szt. - w ciągach dróg krajowych – 618 szt. - w ciągach dróg wojewódzkich – 186 szt. - w ciągach dróg powiatowych – 622 szt. - w ciągach dróg miejskich – 476 szt.

Przeprawy promowe ogółem – 14 szt. - w ciągach dróg krajowych – 0 szt. - w ciągach dróg wojewódzkich – 1 szt. - w ciągach dróg powiatowych – 6 szt.

Wskaźniki motoryzacji:Liczba samochodów osobowych/1 000 mieszkańców:

- w województwie – 564 szt. - w kraju – 504 szt.

Liczba samochodów ciężarowych/1 000 mieszkańców - w województwie – 97,1 szt. - w kraju – 84,2 szt.

S10 i S11 o łącznej długości około 577,0 km.

Na terenie Wielkopolski do połowy 2012 r. zrealizowano tzw. Wschodnią Obwodnicę Poznania (Kleszczewo – Gnie-zno) w ciągu drogi S5 o długości 34,6 km oraz fragment drogi S8 na odcinku Syców – Kępno – Wieruszów – Walich-nowy.

W IV kwartale 2014 r. oddano dla eksploatacji odcinek dro-gi S5 od węzła Rydzyna do węzła Korzeńsko (stanowiący obwodnicę miejscowości Bojanowo, Golina Wielka i Rawicz o długości 29,2 km). W przygotowaniu i w procedurach przetargowych znajdują się natomiast pozostałe odcinki drogi S5, w tym: węzeł Poznań Zachód – węzeł Rydzyna oraz węzeł Gniezno Południe – węzeł Mieleszyn.

Droga ekspresowa S11 jest najdłuższą (338,0 km) drogą w regionie na kierunku północ – południe, łączącą Śląsk i Wielkopolskę ze środkowym wybrzeżem Bałtyku. W grudniu 2014 r. oddano do użytku ostatni odcinek S11 od Swadzimia (gmina Tarnowo Podgórne) do węzła Rokietnica, stanowiący fragment tzw. Zachodniej Obwodnicy Poznania, o łącznej długości 27,1 km.

6%10%

41%

43%

Tytuł wykresu

drogi krajowedrogi wojewódzkiedrogi powiatowedrogi gminne

sIEć dROGOWA W WOJEWÓdzTWWIE WIELKOPOLsKIm W POdzIALE NA KATEGORIE (2013 r.)


sIEć dROGOWA NA TLE dOsTĘPNOścI czAsOWEJ POzNANIA

komunikacja

56

57

kom

unik

acja

Aktualnie planuje się realizację II etapu obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego o długości 6,1 km oraz obwodnicę Jarocina o długości 13 km.

Oprócz ww. dróg w Wielkopolsce w roku 2013 oddano do użytku obwodnicę Rawicza o długości 9 km, w ciągu drogi nr 36.

dROGI WOJEWÓdzKIENa koniec roku 2012 na terenie województwa znajdowało się 2 685,0 km dróg wojewódzkich, w tym w granicach miast – 366,5 km. W latach 2011 – 2014 realizowane były budowy, prze-budowy i remonty dróg oraz obiektów mostowych, mające na celu utrzymanie właściwego ich stanu, jak również sukcesyw-ną poprawę pod względem płynności i bezpieczeństwa ruchu. W latach 2011 – 2014 WZDW zrealizował:

• obwodnice: m. Murowana Goślina w ciągu drogi nr 196 (9,3 km), m. Kleczew w ciągu drogi nr 264 (0,89 km),

• przebudowy dróg: droga nr 194 Wyrzysk – Morakowo (9,3 km), droga nr 306 Lipnica – Dymaczewo – ul. Św. Rocha i ul. Wielkowiejska w Buku (0,13 km), droga Nr 188 Człu-chów – Piła odc. Piła – Lipka – I etap (3,43 km), droga nr 180 Kocień Wlkp. – Piła – m. Piła ul. H. Siemiradzkiego (3,40 km), droga nr 434 odc. od drogi nr 36 do m. Śrem (42,79 km), droga nr 178 Wałcz – Oborniki na odcinku Niekursko–granica województwa (3,87 km),

• rozbudowy dróg: droga nr 187 Pniewy – Murowana Goślina na odcinku Pniewy – Otorowo (15,85 km), droga nr 307 Poznań – Buk na odcinku Poznań – Zakrzewo (4,64 km), droga nr 187 Pniewy – Murowana Goślina na odcinku Otorowo – Sza-motuły (9,42 km), droga nr 470 Kościelec – Ceków Kolonia (30,28 km), droga nr 184 odcinek Pamiątkowo – Przeźmie-rowo (11,79 km), droga nr 445 (ul. Odolanowska w Ostrowie Wlkp.) wraz z przebudową wiaduktu nad linią PKP,

• przebudowę wiaduktu nad linią PKP w m. Złotów w ciągu drogi nr 189, budowę wiaduktu w miejscowości Herburtowo w ciągu drogi wojewódzkiej nr 174,

• przebudowę mostu przez rzekę Bukowa (Bukówka) w miej-scowości Herburtowo w ciągu drogi wojewódzkiej nr 174,

• zmianę przebiegu drogi wojewódzkiej nr 433 Swarzędz – Gądki w miejscowości Żerniki (0,60 km).

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

km

autostrady drogi ekspresowe

dŁUGOść AUTOsTRAd I dRÓG EKsPREsOWYch W WOJEWÓdzTWIE WIELKOPOLsKIm

W LATAch 2003-2013 r.


NATĘżENIE RUchU

Zgodnie z wynikami generalnego pomiaru ruchu drogowego z 2010 r.8 średnie obciążenie ruchem sieci dróg krajowych wynosiło w Wielkopolsce w 2010 r. około 11 000 poj./dobę (poj./d), a na sieci dróg wojewódzkich około 4 700 poj./d. Największe obciążenie ruchem występuje na drogach kra-jowych - w rejonie Poznania.

Największy średni dobowy ruch na drogach krajowych - po-wyżej 30 000 poj./dobę w 2010 r. zanotowano na odcin-kach dróg:

• nr A2 – odcinek drogi węzeł Dębina – węzeł Krzesiny (39 500 poj./d.),

• nr A2 – odcinek drogi węzeł Komorniki – węzeł Dębina (35 150 poj./d.),

• nr 92 – odcinek drogi Tarnowo Podgórne – Poznań (35 424 poj./d.),

8 - Generalny pomiar ruchu realizowany jest przez GDDKiA w cyklu 5 letnim

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

550

600

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

liczb

a sa

moc

hodó

w /

100

0 lu

dnoś

ci

samochody osobowe samochody ciężarowe

WsKAŹNIK mOTORYzAcJI - LIczBA sAmOchOdÓW NA 1000 LUdNOścI

W WOJEWÓdzTWIE WIELKOPOLsKIm W LATAch 2003-2013 r.


Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie BDL 2013 r.

WsKAŹNIK mOTORYzAcJI I GĘsTOść dRÓG W POWIATAch

KOmUNIKAcJA KOLEJOWA, WOdNA I LOTNIczA

komunikacja

58

59

kom

unik

acja

LINIE KOLEJOWE (2012 r.)

Długość eksploatowanych linii kolejowych: - w województwie – 2 061 km - w kraju – 20 094 km

Długość linii normalnotorowych ogółem: - w województwie – 1 992 km - w kraju – 19 971 km

Długość linii normalnotorowych zelektryfikowanych: - w województwie – 1 264 km - w kraju – 11 920 km

Długość linii normalnotorowych zelektryfikowanych dwu– i wię-cej torowych:

- w województwie – 1 155 km - w kraju – 8 717 km

Długość linii wąskotorowych: - w województwie – 69 km - w kraju – 115 km

Wskaźniki gęstości linii kolejowych ogółem: - w województwie – 6,9 km/100 km2 - w kraju – 6,4 km/100 km2 - w krajach Unii Europejskiej – ok. 5 km/100 km2;

Wskaźniki gęstości linii normalnotorowych: - w województwie – 6,7 km/100 km2 - w kraju – 6,4 km/100 km2

TRANsPORT LOTNIczY W 2013 r. (PORT LOTNICZY POZNAń – ŁAWICA)

- liczba pasażerów – 1 355 056 os. - transport ładunków – 130 t - transport poczty – 381 t

dROGI WOdNECałkowita długość transportowych dróg wodnych – ok. 430 km, w tym:

- długość międzynarodowej drogi wodnej „Noteć” – 118 km, - długość regionalnej drogi wodnej „Warta” – ok. 280 km, - długość Kanału Ślesińskiego – 32 km.

• nr 92 – odcinek drogi Poznań – Swarzędz (34 858 poj./d.),

• nr S11a – odcinek drogi Poznań – węzeł Koninko (30 420 poj./d.),

• nr S11a – odcinek drogi węzeł Koninko – węzeł Gądki (30 190 poj./d.)

oraz drogach wojewódzkich - powyżej 15 000 poj./dobę:

• nr 433 – odcinek drogi w m. Swarzędz (18 560 poj./d.),

• nr 178 – odcinek drogi w m. Oborniki (18 440 poj./d.),

• nr 430 – odcinek drogi Luboń – Mosina (17 780 poj./d.),

• nr 196 – odcinek drogi Poznań – Murowana Goślina (16 840 poj./d.),

• nr 179 – odcinek drogi w m. Piła (16 050 poj./d.),

• nr 307 – odcinek drogi Poznań – Wysogotowo (15 750 poj./d.).

Na terenie Wielkopolski w 2012 r. doszło łącznie do 2 569 wypad-ków, w których zginęło 315 osób. Do określenia miejsc szczegól-nie niebezpiecznych na drogach krajowych przyjęto kryterium minimum 5 wypadów na odcinku o długości 1000 m w okresie 1 roku. W latach 2010–2012 miejsca te zidentyfikowano w 11 miejscowościach: Piła (2), Środa Wielkopolska (1), Ostrzeszów (1), Ostrów Wlkp. (3), Rawicz (4).

KOmUNIKAcJA KOLEJOWAWojewództwo wielkopolskie posiada dobrze rozwinię-tą sieć linii kolejowych dla przewozów regionalnych i dalekobieżnych. Długość eksploatowanej sieci kolejowej w Wielkopolsce wyniosła w 2013 r. 1 976 km, tj. 10,2% ogól-nej długości linii w Polsce. Około 63,6% linii wielkopolskich jest zelektryfikowana, a 570,8 km to odcinki o znaczeniu międzyna-rodowym. Na terenie Wielkopolski znajduje się 16 linii kolejo-wych i 7 bocznic o znaczeniu państwowym oraz 7 linii i 9 bocznic posiadających charakter lokalny. Cztery linie o znaczeniu pań-stwowym i 2 bocznice zostały wpisane w układ linii międzynaro-dowych. Wśród linii kolejowych województwa wielkopolskiego linie nr 3 i 351 stanowią ciągi tranzytowe w ruchu towarowym.

W rozkładzie jazdy 2012/2013 r. obciążenie linii kolejowych po-ciągami pasażerskimi w województwie wynosiło:

• powyżej 90 pociągów/dobę na linii:

- nr 3 (E20) na odcinku Poznań – Warszawa,

• od 60 do 80 pociągów/dobę na liniach:

- nr 351 (E59) na odcinku Szczecin – Poznań,

- nr 353 Poznań – Gniezno – Inowrocław,

- nr 3 (E20) na odcinku Poznań – Rzepin,

• od 40 do 60 pociągów/dobę na liniach:

- nr 271 (E59) na odcinku Poznań – Wrocław,

- nr 272 Poznań – Ostrów Wlkp. – Kępno,

• od 10 do 40 pociągów/dobę na pozostałych liniach regionalnych.

Przewoźnikiem działającym działającymi na terenie woje-wództwa jest m. in.: spółka PKP Intercity obsługująca pociągi typu Express, Express InterCity, TLK i pociągi międzynarodowe. Od 2008 r. Samorząd Województwa Wielkopolskiego jest udzia-łowcem spółki PKP Przewozy Regionalne obsługującej połącze-nia osobowe na terenie województwa: „Regio”, połączenia mię-dzywojewódzkie „InterRegio” i połączenia międzywojewódzkie pospieszne „RegioEkspres”. Samorząd jest właścicielem spółki pod nazwą „Koleje Wielkopolskie”, powołanej w 2009 r. Spółka wykonuje przewozy od czerwca 2011 r.

W celu usprawnienia komunikacji kolejowej i zwiększenia ilo-ści przewozów osobowych, na niezelektryfikowanych trasach wykorzystuje się autobusy szynowe. Dodatkowo sukcesywnie modernizowany jest tabor kolejowy. Spółka „Koleje Wielkopol-skie” dysponuje także nowym taborem elektrycznym.

Obecnie w trakcie realizacji znajdują się inwestycje

polegające na rewitalizacji linii kolejowej nr 272 Kluczbork – Poznań, obejmującej prace odtwo-rzeniowe, w tym wymianę nawierzchni na jednym z torów wraz z robotami towarzyszącymi na stacjach i szlakach (planowane zakończenie w 2015 r.) oraz moder-nizacji linii E59 na odcinku Czempiń – Poznań (III etap, pla-nowane zakończenie w 2015 r.).

Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie GDDKiA, SDR 2012 r.

NATĘżENIE RUchU dROGOWEGO W POWIATAch (2010 r.)

komunikacja

60

W latach 2010–2014 zakończono modernizację regional-nych linii kolejowych nr 356 Poznań Wschód – Bydgoszcz Główna na odcinku Poznań – Wągrowiec oraz linii nr 357 Sulechów – Luboń na odcinku Wolsztyn – Luboń. Moderni-zacja linii nr 357 ma być kontynuowana na odcinku Drzy-małowo – Wolsztyn.

W najbliższym czasie planuje się następujące inwesty-cje na sieci kolejowej: modernizację linii kolejowej nr 354 Poznań Główny – Piła Główna oraz rewitalizację linii kolejowej nr 356 na odcinku Wągrowiec – Gołańcz. W związku z nowym okresem finansowania UE na lata 2014–2020 i możliwością wykorzystania dodatkowych in-strumentów finansowych dla infrastruktury w ciągach korytarzy transportowych, w planach pozostaje: kontynu-acja prac na linii nr E59 (nr 351 i 271) oraz E20 (nr 3), a także nr 281 wraz z budową bocznicy do fabryki koncernu Volkswagen we Wrześni, modernizacja peronów na stacji Poznań Główny oraz budowa dodatkowych trzecich torów w obrębie Poznańskiego Węzła Kolejowego, związana m.in. z planami rozwoju kolei metropolitalnej.

TRANsPORT LOTNIczYPodstawę funkcjonowania transportu lotniczego na tere-nie województwa wielkopolskiego stanowi Port Lotniczy Poznań – Ławica im. Henryka Wieniawskiego. Lotnisko obsługuje ruch pasażerski i towarowy w relacjach krajo-wych i międzynarodowych. Jest szóstym pod względem liczby operacji lotniczych portem w kraju, w którym 2013 r. wykonano 5,3% operacji krajowych ogółem.

W ostatnich latach port lotniczy został rozbudowany o nowy terminal pasażerski i drogę kołowania, co znacznie zwięk-szyło przepustowość lotniska. Liczba pasażerów korzystają-cych z lotniska Ławica w 2013 r. spadła do poziomu z przed 4 lat. W 2010 r. obsłużono ogółem 1,4 mln podróżnych, natomiast w 2012 r., 1,6 mln. podróżnych. Zdecydowa-nie, ponad 30,0%, zmniejszył się tonaż załadunków i wy-ładunków towarów oraz przeładunków przesyłek pocz-towych. Pozostałe lotniska cywilne wpisane do rejestru lotnisk cywilnych Urzędu Lotnictwa Cywilnego znajdują się w: Kobylnicy k. Poznania, Michałkowie k. Ostrowa Wlkp. i Strzyżewicach k. Leszna.

Obecnie funkcjonują następujące samolotowe lądowiska cywilne wpisane do ewidencji Urzędu Lotnictwa Cywilne-go: Kazimierz Biskupi, Radzewice k/Poznania, Sowiniec (gm. Mosina), Powodowo (gm. Wolsztyn), Poznań – Bed-nary (gm. Pobiedziska), Debrzno, Jaryszewo (gm. Obrzyc-ko), Krępsko (gm. Szydłowo), Piła, Śmiłowo (gm. Kaczory), Zakrzewo (gm. Dopiewo), Zborowo (gm. Dopiewo) i Żerniki (gm. Kórnik).

Lądowiska śmigłowcowe o funkcji sanitarnej znajdują się

przy szpitalach w następujących miastach: Jarocin, Kalisz, Ko-nin, Krotoszyn, Leszno, Międzychód, Nowy Tomyśl, Ostrów Wiel-kopolski, Piła, Pleszew, Poznań (2), Puszczykowo, Śrem, Środa Wielkopolska, Trzcianka i Złotów.

Do pozostałych lądowisk śmigłowcowych o charakterze prywat-nym zalicza się: Clip Logistics (gm. Swarzędz), Piła Motylewo, PRH Stawnica (gm. Złotów) i Sobota (gm. Rokietnica).

dROGI WOdNEBardzo korzystny układ śródlądowych dróg wodnych, tworzy tzw. „Wielką Pętlę Wielkopolską”, obejmującą:

• fragment planowanej międzynarodowej drogi wodnej E70 Wisła – Odra przez Noteć,

• regionalną drogę wodną Warta – od Kanału Ślesińskiego do ujścia Warty do Odry,

• regionalną drogę wodną Kanału Bydgoskiego,

• regionalną drogę wodną Kanału Ślesińskiego.

„Wielka Pętla Wielkopolska” w 2/3 swojej długości znajduje się na terenie Wielkopolski. Najdłuższym fragmentem szlaku jest rzeka Noteć (187,2 km), która na terenie Wielkopolski obejmu-je:

• Noteć Swobodnie Płynącą – odcinek od granicy województwa do Krzyża Wielkopolskiego, o długości ok. 3,3 km. Jest to fragment rzeki o parametrach eksploatacyjnych zaliczanych do II klasy technicznej,

• Noteć Bystrą, między Krzyżem Wielkopolskim a Ujściem, o długości 70,1 km,

• Noteć Leniwą, od Ujścia do wschodniej granicy wojewódz-twa, o długości około 45 km.

Odcinek notecki jest najważniejszym fragmentem szlaku z uwa-gi na powiązanie dróg wodnych Wisły i Odry, a tym samym syste-mów żeglugi zachodniej i wschodniej Europy.

Infrastruktura dróg wodnych jest w bardzo złym stanie tech-nicznym. Istniejące dawne porty rzeczne wymagają gruntow-nej modernizacji. Z pomocą dotacji z funduszy europejskich powstają jednak nowe obiekty (mariny) do obsługi turystyki wodnej. Na terenie Wielkopolski wyróżnić można mariny w: Drawsku, Czarnkowie, Ślesinie, Lądzie, Nowym Mieście n. War-tą i Śremie. Poza tym funkcjonują liczne przystanie wodne i stanice kajakowe.

dROGI ROWEROWENa obszarze województwa wielkopolskiego wyznaczono 1 031,8 km ścieżek rowerowych, których udział w potencjale krajowym w 2013 r. wyniósł 13,4%. Na 100 tys. km2 przypada 345,9 km ścieżek rowerowych, co oznacza więcej o 98,8 km niż średnio w kraju. Wskaźnik ścieżek rowerowych na 10 tys. lud-ności wyniósł 3,0 i jest większy od średniego dla kraju o 1 p.p.

Główne szlaki rowerowe Wielkopolski o charakterze mię-dzynarodowym i regionalnym szczegółowo omówiono w rozdziale pt. Turystyka i rekreacja.

0

200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

1400000

1600000

1800000

Serie1

RUch PAsAżERsKI W PORTAch LOTNIczYchW WOJEWÓdzTWIE WIELKOPOLsKIm

W LATAch 2003-2013 r.


61

infr

astr

uktu

ra t

echn

iczn

aiNfraStruktura techNiczNa

OczYszczALNIE ścIEKÓW I KANALIzAcJALudność obsługiwana przez oczyszczalnie:

- ogółem – 2 290 429 osób – 66,2% ludności województwa – 3 miejsce w kraju,

- w miastach i obszarach miejskich – 1 738 148 osób – 90,5% ludności miast,

- na wsiach i obszarach wiejskich – 552 281 osób – 35,8% lud-ności wsi.

Sieć kanalizacyjna: - ogółem – 11 051,3 km – 5 miejsce w kraju po województwie

podkarpackim, śląskim, mazowieckim i małopolskim, - w miasrtach o obszarach miejskich – 4 795,9 km, - na wsiach i obszarach wiejskich – 6 255,4 km.

Odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej: - ogółem – 2 212 041 osób – 63,9% - 3 miejsce w kraju po woje-

wództwie śląskim i mazowieckim, - w miastach i obszarach miejskich – 1 684 383 osób – 87,7%, - na wsiach i obszarach wiejskich – 527 658 osób – 34,2%.

zAOPATRzENIE W WOdĘ

Pobór wód: - wody podziemne – 20,9 hm3/r., - wody powierzchniowe – 1397,4 hm3/r.

Zużycie wody: - ogółem - 1 6978 240,8 dam3/r. - 2. miejsce w kraju po wojewódz-

twie mazowieckim, - w gospodarstwach domowych – 122 444,8 dam3/r. – 7,2% ogólnego

zużycia wody, - przemysł – 1 419 008 dam3/r. – 83,6% ogólnego zużycia wody.

Długość rozdzielczej sieci wodociągowej: - ogółem - 29 997,2 km - 2. miejsce w kraju, po województwie

mazowieckim, - wsie i obszary wiejskie – 24 212,2 km, - miasta i obszary miejskie – 5 785 km.

Ludność korzystająca z sieci wodociągowej: - ogółem – 3 218 814 osób (3 miejsce w kraju) - 93,0% (4 miejsce

w kraju), - wsie i obszary wiejskie – 1 359 971 osób - 88,2%, - miasta i obszary miejskie – 1 858 843 osób – 96,8%.

zAOPATRzENIE W WOdĘWodociągi komunalne w Wielkopolsce pracują w oparciu o ujęcia wód podziemnych i ujęcia wód powierzchniowych. Nie wszystkie ujęcia wykorzystują w pełni zatwierdzone zasoby eksploatacyjne. Spadek zużycia wody spowodował powstanie rezerw w zasobach wód. Rozmieszczenie ujęć jest nierów-nomierne i w wielu rejonach występują deficyty – zwłaszcza w południowej części województwa. Rezerwy wód podziemnych występują głównie w północnej i zachodniej części wojewódz-twa i dotyczą w szczególności zbiornika pradoliny Noteci, głów-nego zbiornika wód podziemnych rejonu pilskiego i zachodniej części doliny kopalnej Wielkopolski.

Na terenie województwa wielkopolskiego wysoki odsetek lud- ności zaopatruje woda z wodociągów komunalnych. Średnia dla całego województwa wynosi 93,0% (dla miast – 96,8%; dla wsi – 88,2%). Skrajnymi przypadkami są: miasto Kleczew ze wskaźnikiem 99,9% (98,9% dla całej gminy) oraz gmina wiejska Miedzichowo o najniższym wskaźniku zwodociągowania wyno-szącym 62,5%.

Najbardziej rozbudowanym systemem wodociągowym w Wiel-kopolsce jest Poznański System Wodociągowy (PSW), zarządza-ny przez Aquanet S.A. Sieć wodociągowa PSW dostarcza obecnie wodę dla ponad 792 000 mieszkańców Poznania i okolicznych gmin: Lubonia, Puszczykowa, Mosiny, Swarzędza, Czerwonaka, Suchego Lasu, Brodnicy, Kórnika, Murowanej Gośliny, Rokiet-nicy, Tarnowa Podgórnego, Dopiewa, Komornik i Kleszczewa. PSW tworzą ujęcia i stacje uzdatniania wody zlokalizowane w Poznaniu, Mosinie, Gruszczynie, Murowanej Goślinie oraz gminach Kórnik i Suchy Las. Zdolność produkcyjna wszyst-kich ujęć wody czystej w 2012 r. osiągnęła poziom 46 mln m3. Na terenie Wielkopolski każdego roku wzrasta długość sieci wodociągowej i jednocześnie ilość osób korzystających z syste-mów zbiorowego zaopatrzenia w wodę.

OczYszczALNIE ścIEKÓW I KANALIzAcJAW 2012 r. na terenie województwa działało 327 komu-nalnych oczyszczalni ścieków (1 miejsce w kraju), w tym 2 oczyszczalnie mechaniczne, 226 oczyszczalni biologicznych (2 miejsce w kraju) oraz 99 oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów (1 miejsce w kraju).

Niezależnie od komunalnych działało 97 przemysłowych oczyszczalni ścieków, wśród których udział ilościowy przedstawiał się następująco:

• 34 oczyszczalnie mechaniczne (3 miejsce w kraju),

• 5 oczyszczalni chemicznych (7 miejsce w kraju),

• 54 oczyszczalnie biologiczne (4 miejsce w kraju),

• 4 oczyszczalnie z podwyższonym usuwaniem biogenów (3 miejsce w kraju).

Średni odsetek osób korzystających z sieci kanalizacyj-nej w województwie wyniósł 63,9%. Najmniejszy stopień skanalizowania wykazują obszary wiejskie, na terenie których średni wskaźnik w 2012 r. wyniósł 34,2% (z cze-go w 28 gminach wiejskich i obszarach wiejskich gmin miejsko-wiejskich poniżej 5,0% mieszkańców korzysta z sieci kanalizacji sanitarnej), co przy znacznym zwodo-ciągowaniu gmin stanowi problem bezpiecznego usuwania ścieków. Średni odsetek osób korzystających z sieci kana-lizacyjnej w miastach ukształtował się na poziomie 87,7% (z czego w mieście Krzywiń z sieci kanalizacji sanitarnej korzysta poniżej 5,0% mieszkańców).

Największym przedsiębiorstwem w zakresie odbioru i oczyszczania ścieków na terenie województwa jest Aquanet S.A., która obsługuje siedem oczyszczalni ście-ków zlokalizowanych w Poznaniu (Lewobrzeżna Oczysz-czalnia Ścieków), Koziegłowach (Centralna Oczyszczalnia Ścieków), Puszczykowie dla miasta Mosina oraz w Szlachę-cinie, Borówcu, Chludowie i Głuszynie.

Pod względem wielkości oczyszczalni komunalnych wyrażonej w Równoważnej Liczbie Mieszkańców (RLM) województwo wielkopolskie zajmuje 3 miejsce w kraju po województwie mazowieckim i śląskim.

WOdOcIąGI I KANALIzAcJA

infrastruktura techniczna

62

KOmUNALNE OczYszczALNIE ścIEKÓW

63

infr

astr

uktu

ra t

echn

iczn

a

PRzEmYsŁOWE OczYszczALNIE ścIEKÓW


64

65

infr

astr

uktu

ra t

echn

iczn

a

142

3

33

10

7

6

1

6

3

0,0 100,0 200,0 300,0 400,0 500,0

ELEKTROWNIEWIATROWE

BIOMASA MIESZANA

ELEKTROWNIE WODNEPRZEPŁYWOWE

BIOGAZSKŁADOWISKOWY

BIOGAZ ZOCZYSZCZALNI

ŚCIEKÓW

BIOGAZ ROLNICZY

BIOMASA Z ODPADÓWLEŚNYCH, ROLNICZYCH,

OGRODOWYCH

PROMIENIOWANIESŁONECZNE

WSPÓŁSPALANIEPALIWA KOPALNIANEGO

I BIOMASY*

ŁĄCZNA MOC INSTALACJI [MW] LICZBA INSTALACJI

WYKORZYSTANIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W WIELKOPOLSCE

Źródło: Urząd Regulacji Energetyki http://www.ure.gov.pl/uremapoze/mapa.html 30.06.2014 r.

ELEKTROENERGETYKAGłównym wytwórcą energii elektrycznej na terenie Wiel-kopolski jest Zespół Elektrowni Pątnów Adamów Konin (ZE PAK S.A.), zlokalizowany we wschodniej części wojewódz-twa. Zespół elektrowni o łącznej mocy 2 265 MW, pracuje na potrzeby krajowego systemu elektroenergetycznego.

Znaczącymi producentami energii na terenie wojewódz-twa są także elektrociepłownie Karolin i Garbary w Pozna-niu o łącznej mocy wytwarzanej energii cieplnej 930 MW oraz energii elektrycznej 276 MW. Obie elektrociepłow-nie pozostają w zarządzie Dalkia Poznań-ZEC S.A. (dawniej Zespół Elektrociepłowni Poznańskich S.A.). Ponadto do istot-nych producentów ciepła i energii elektrycznej na terenie województwa zaliczyć należy: elektrociepłownię Ostrowski Zakład Ciepłowniczy (OZC S.A.) – 101,3 MW, elektrociepłownię Kalisz – Piwonice, wytwarzająca 137 MW mocy cieplnej oraz 7 MW mocy elektrycznej oraz zespół 5 elektrowni wodnych na rzece Gwdzie (Podgaje, Jastrowie, Ptusza, Dobrzyca, Koszy-ce) o łącznej mocy 8,2 MW.

Krajowy system sieci przesyłowej na terenie województwa two- rzą linie:

• 400 kV (Krajnik - SNN Plewiska, SNN Ostrów Wlkp. – Pasiku-rowice, SNN Plewiska – SNN Kromolice, SNN Ostrów Wielko-polski – SNN Rogowiec/Trębaczew, SNN Ostrów Wielkopolski– SNN Kromolice);

• 220 kV (SNN Plewiska – SNN Piła Krzewina – Żydowo, Elektrownia (El). Konin – SNN Kromolice, SNN Plewiska – SNN Kromolice, El. Pątnów – SNN Czerwonak, SNN Plewiska – SNN Czerwonak, SNN Plewiska – Głogów/Polkowice, El. Pątnów – Jasieniec, El. Pątnów – Sochaczew, El. Pątnów – Janikowo, El. Konin – Podolszyce, El. Adamów – El. Konin, El. Pątnów – Sochaczew, El. Adamów – Janów/Łódź, El. Adamów – Pa-bianice);

• 110 kV - 10 stacji elektroenergetycznych (3 stacje przy elek-trowniach ZE PAK S.A., Poznań Plewiska, Ostrów Wielkopol-ski, Czerwonak, Poznań Południe, Piła Krzewina, Leszno Gronowo, Kromolice) oraz rozbudowany system głównych punktów zasiania.

Obiekty te są ważnymi elementami sieci przesyłowej i umożli-wiają wyprowadzenie znacznej mocy elektrycznej z elektrowni: Dolna Odra, Turów, Bełchatów, Pątnów I, Pątnów II, Adamów i Konin. Ze stacji 400/220/110 kV i 220/110 kV poprzez sieć dystrybucyjną (linie o napięciu 110 kV i niższym) przesyłana jest energia elektryczna do odbiorców na terenie województwa wielkopolskiego.

Linie napowietrzne wysokiego napięcia oraz główne punkty zasilania cechuje zróżnicowany stan techniczny ze względu na wiek linii i zdolności przesyłowe. Zarówno część sieci średniego napięcia, jak i stacji transformatorowych, jest mocno wyeks-ploatowana.

OdNAWIALNE ŹRÓdŁA ENERGIIW województwie wielkopolskim funkcjonują 142 instalacje elektrowni wiatrowych o łącznej mocy 454,2 MW9. Według danych URE10 w Wielkopolsce istnieją 33 instalacje elektrow-ni wodnych o mocy do 5 MW, w tym 25 elektrowni o mocy do 0,3 MW, 3 elektrownie o mocy do 1 MW oraz 5 elektrowni o mocy do 5 MW. Łączna moc wszystkich elektrowni wodnych wynosi 11,8 MW. Najwięcej elektrowni zlokalizowanych jest w północnej części województwa czyli na rzekach o najwięk-szych zasobach wodnych – Gwdzie, Łobżonce, Głomi, Stołuni i Płytnicy.

Wody geotermalne występujące na terenie województwa wiel-kopolskiego nie są obecnie wykorzystywane na szeroką skalę. Wyjątek stanowią Termy Maltańskie zaopatrywane solanką

9- Urząd Regulacji Energetyki (URE) wg stanu na 30.06.2014 r.

10 - j.w.

o temperaturze 400C z głębokości 1300 m. Podobny obiekt powstaje na obszarze gminy Tarnowo Podgórne. W przyszłości planuje się wykorzystanie wód geoter-malnych i powstanie obiektu rekreacyjno-wypoczynko-wego w Koninie. Aktualnie na obszarze województwa wielkopolskiego wykorzystywana jest tzw. „płytka geo-termia” (do głębokości 30 m), której energia pozyski-wana jest do instalacji pomp ciepła. Na terenie woje-wództwa istnieją jedynie indywidualne rozwiązania oparte o pompy ciepła,

Energię ze spalania biomasy wytwarzają w Wielkopolsce 4 elektrownie. Trzy z nich, o łącznej mocy 119,5 MW, to elektrownie spalające biomasę mieszaną, a jedna o mocy 1,9 MW wytwarza energię z odpadów leśnych, rolniczych oraz ogrodowych. Ponadto w regionie działają 3 elektrownie wykorzystujące technologię współspalania (paliwa kopalne i biomasa) działające w Poznaniu oraz w ZE PAK S.A. w Koninie i w Turku.

Na terenie województwa (stan na 30.06.2014 r.) znajduje się: 7 biogazowni pozyskujących biogaz z fermentacji osa-dów ściekowych w oczyszczalniach ścieków, (łączna moc tych instalacji to 5,9 MW), 10 biogazowni wykorzystujących biogaz składowiskowy o mocy 6,1 MW (w tym jedna przy zamkniętym składowisku odpadów w Dęborzycach - gmi-na Pniewy) wyposażona w instalację suchej fermentacji w pryzmach energetycznych, oraz 6 biogazowni rolniczych o mocy 5,6 MW.

Coraz częściej można spotkać w Wielkopolsce urzą-dzenia korzystające z energii słonecznej. Zdecydowa-na większość istniejących instalacji to systemy wspo-magające ogrzewanie budynków oraz systemy do przygotowania ciepłej wody użytkowej, stosowane głównie w indywidualnych budynkach mieszkalnych. Systemy so-larne instalowane są także w budynkach użyteczności publicznej (np. Centrum Edukacji Ekologicznej Wiel-kopolskiego Parku Narodowego w Jeziorach, Szpital w Śremie, Obornikach, czy Koninie). Ponadto przez ogni-wa fotowoltaiczne,zasilane są na obszarze województwa, parkomaty, znaki i tablice drogowe oraz informacyjne.

Źródło: URE 30.06.2014 r.

* dla instalacji współspalania nie można określić mocy

WYKORzYsTANIE OdNAWIALNYch ŹRÓdEŁ ENERGII W WIELKOPOscE

sIEcI ELEKTROENERGETYczNE I TELERAdIOWE


66

zAOPATRzENIE W PALIWA PŁYNNE

67

infr

astr

uktu

ra t

echn

iczn

a


68

cIEPŁOWNIcTWO

i środkowej części Wielkopolski. Zasoby te stanowią oko-ło 28,0% zasobów kraju. Na bazie tych złóż utworzony został układ przesyłowy gazu ziemnego zaazotowanego, z centralnym węzłem w Krobi. Dostawy do odbiorców gazu wysokometanowego realizuje się gazociągami systemu krajo-wego z rejonu Odolanowa.

Zaopatrzenie obszaru województwa wielkopolskiego w gaz jest bardzo zróżnicowane. W rejonach północnym, zachodnim i południowym w gminach położonych w bezpośrednim sąsiedz-twie istniejących gazociągów wysokiego ciśnienia zaopatrzenie jest dobre. Występują jednak obszary, szczególnie we wschod-niej części województwa, na których odsetek osób korzystają-cych z sieci gazowej wynosi zero.

RUROcIąGI PRzEsYŁOWE PALIW PŁYNNYchPrzez gminy: Mieleszyn, Kłecko, Skoki biegnie rurociąg z Płocka przez Nową Wieś Wielką w województwie kujawsko– pomorskim do bazy paliw w Rejowcu. W Wielkopolsce w 2012 r. 1 670 kotłowni wytwarzało ciepło i obsługiwało 791,6 km sieci ciepłowniczej.

cIEPŁOWNIcTWODziałające na terenie województwa systemy ciepłownicze to w większości miejskie systemy ciepłownicze, w których głów- nym odbiorcą jest wielorodzinne budownictwo mieszkaniowe. Pozostałe systemy ciepłownicze to systemy większych zakładów przemysłowych, które produkują ciepło przeważnie na własne potrzeby, a nadmiar ciepła sprzedają innym odbiorcom.

W Wielkopolsce w 2012 r. 1 670 kotłowni wytwarzało ciepło i obsługiwało 791,6 km sieci ciepłowniczej.

TELEKOmUNIKAcJA, INTERNET ORAz sIEcI TELERAdIOWE

Dominującą formą dostępu do szybkiego Internetu w Europie i w Polsce jest technologia ADSL. Aktualnie w Polsce większość użytkowników Internetu korzysta z sieci kablowych oraz bez-przewodowych połączeń w sieci 3G i 4G. W miejscach niedo-stępnych dla sieci kablowych oraz bezprzewodowych alternaty-wę stanowi Internet satelitarny. Ta forma dostępu do Internetu jest osiągalna w każdym miejscu w Polsce.

Wielkopolskę, podobnie jak Polskę, w skali europejskiej, cechu-je stosunkowo duże zapóźnienie w dostępie do szerokopasmo-wego Internetu. Wskaźnik liczby abonentów na 100 mieszkań-ców dla dostępu do szerokopasmowego Internetu stacjonarnego wynosił w 2012 r. 29,3% i był jednym z najniższych w UE.

Na podstawie przeprowadzonej przez Spółkę Wielkopolska Sieć szerokopasmowa (WSS) analizy stanu dostępności Internetu w województwie wielkopolskim wynika, że oferta usług sieci nowej generacji (NGA) istnieje tylko w 73 miejscowościach wyłącznie na części ich obszaru. W 5 415 miejscowościach nie są dostępne usługi NGA - stanowi to 98,7% ogółu miejscowości województwa wielkopolskiego oraz odpowiada 1 668 809 oso-bom (49% ogółu ludności). Obszary te pozbawione są dostępu do usług NGA i zostały sklasyfikowane jako wymagające szczegól-nej interwencji (obszary białe). Miejscowości, na terenie któ-rych tylko jeden operator posiada sieć dostępową NGA zamiesz-kuje 30% ogółu ludności (obszary szare). Pozostałe miejscowości zamieszkałe przez blisko 1⁄5 mieszkańców województwa cha-rakteryzuje dobra dostępność co najmniej dwóch operatorów świadczących usługi NGA (obszar czarny).

Aktualnie w województwie wielkopolskim, w ramach projek-tu „Budowa Wielkopolskiej Sieci Szerokopasmowej”, powsta-je sieć szkieletowa oraz sieć dystrybucyjna w technologii NGA o minimalnej przepustowości łącza na poziomie 30-40 Mb/s. Produktem końcowym projektu będzie wybudowane 4 004 km sieci Internetu szerokopasmowego, co umożliwi przyłącze-nie do usług NGA 257 jednostek administracji publicznej oraz 3 272 490 mieszkańców.

sIEć GAzOWAPrzez obszar województwa wielkopolskiego przebiegają najważniejsze międzynarodowe gazociągi tranzytowe oraz magistralne o znaczeniu krajowym, połączone ze sobą za pośrednictwem 7 systemowych węzłów przesyłowych.

Gazociąg „Jamał”, łączący Rosję z Europą Zachodnią, zre-alizowano w środkowej części województwa, na północ od Poznania. Niezależnie od gazociągów tworzących kra-jowy system przesyłowy (głównie dla gazu wysokometa-nowego), na terenach północno–zachodnich kraju, w tym w znacznej mierze na terenie województwa wielkopol-skiego, rozbudowywany jest system gazu zaazotowanego. System tworzą gazociągi dalekosiężne: Grodzisk – Kro-bia, Krobia – Radlin, Krobia – Głogów, Kościan – Zielona Góra, Krobia – Góra, Paproć – Grodzisk, Krobia – Odolanów, Odolanów–Bogdaj – Wierzchowice, Kaleje – Radlin. Pro-jektowane aktualnie są: Lwówek – Odolanów, Trzemesz-no - Odolanów – Izbica Kujawska, Kościan – Polkowice i Grodzisk – Międzychód oraz sieć gazociągów kopalnianych i łączących poszczególne obiekty systemu.

System gazu zaazotowanego tworzą następujące obiek-ty związane ze złożami krajowymi: mieszalnia gazu w Grodzisku Wielkopolskim, węzeł i mieszalnia gazu w Ko-ścianie, węzły w Kotowie i Krobi, Odazotownia w Grodzi-sku i Odolanowie oraz kopalnie gazu: Kościan – Brońsko, Bonikowo, Białcz, Paproć, Młodasko, Wielichowo – Ru-chocice, Duszniki, Bogdaj – Uciechów, Tarchały, Wysocko, Roszków k. Jarocina, Radlin, Zaniemyśl (Mchy), Kaleje. Każda z kopalń posiada sieć gazociągów technologicz-nych, zbierających gaz surowy z odwiertów i przesyła-jących do kopalnianej instalacji zbioru i przygotowania gazu. Obecne zabezpieczenie potrzeb w zakresie zaopa-trzenia w gaz pokrywane jest w głównej mierze z miej-scowych zasobów gazu występujących w południowej


sIEć GAzOWAludność korzystająca z sieci gazowej:

- ogółem – 47,6% - 9 miejsce w kraju - miasta i obszary miejskie – 69,3% - wsie i obszary wiejskie –20,4%

69

infr

astr

uktu

ra t

echn

iczn

aNa terenie województwa zlokalizowanych jest szereg urządzeń infrastruktury teleradiowej. Do najważniejszych z nich należą:

• Telewizyjny Ośrodek Nadawczy w Damasławku,

• Stacje Linii Radiowych w: Bolewicach, Czarnkowie, Dziado-wicach, Kaliszu - Chełmce, Szamotułach, Poznaniu i Żerko-wie,

• Stacje Linii Radiowych stanowiące obiekty ostatniej mili w Koninie oraz Pile,

• Radiowo–Telewizyjne Centra Nadawcze w: Śremie, Kali-szu - Mikstat, Wągrowcu - Chojna, Koninie - Żółwieniec i Rusinowie,

• Stacja Bazowa Polskiej Telefonii Komórkowej – Podanin.

Inne obiekty związane z siecią radiolokacyjną na terenie województwa znajdują się na obszarach terenów zamkniętych i związane są z infrastrukturą specjalną, wykorzystywaną do celów obronnych województwa i kraju.

GOsPOdARKA OdPAdAmIW województwie wielkopolskim gospodarka odpadami realizo-wana jest kompleksowo, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz obowiązującym Planem gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 2012–201711.

Gospodarka odpadami komunalnymi w Wielkopolsce opiera się na regionalnych i zastępczych instalacjach do przetwarzania od-padów komunalnych działających w poszczególnych regionach. Na obszarze województwa wielkopolskiego wyznaczono 10 re-gionów gospodarki odpadami. Odpady komunalne zmieszane, pozostałości z sortowni odpadów komunalnych przeznaczone do składowania oraz odpady zielone muszą być zbierane i przetwa-rzane w ramach regionu, na którym zostały wytworzone.

Na przestrzeni lat 2010–2012 zaobserwowano na terenie wo-jewództwa wzrost ilości odpadów komunalnych zebranych i odebranych o 15,8%,12 a także wzrost ilości odpadów odzy-skanych o 75,8%. Według Wojewódzkiego Systemu Odpadowego w 2010 r. w województwie wielkopolskim odebrano i zebrano 951 915 Mg odpadów komunalnych, odzyskano 343 233 Mg odpadów, unieszkodliwiono 611 355 Mg, natomiast w 2012 r. odebrano i zebrano 1 102 227 Mg odpadów komunalnych, od-zyskano 603 430 Mg odpadów, a unieszkodliwiono 268 618 Mg odpadów.

Zakres prowadzonej segregacji odpadów na terenie gmin województwa systematycznie jest rozszerzany i dostosowywa-ny do lokalnych potrzeb funkcjonującego systemu zbiórki odpa- dów. W roku 2012 w wyniku selektywnej zbiórki prowadzonej przez gminy, na terenie województwa wielkopolskiego wyse- gregowano około 109 863 Mg odpadów komunalnych, w tym: 21 435,2 Mg papieru i makulatury, 41 133 Mg szkła i 21 740,5 Mg tworzyw sztucznych. Na przestrzeni lat 2010-2012 obserwuje się wzrost odpadów komunalnych zebranych.

Uzyskany w 2012 r. na terenie województwa wielkopolskiego poziom recyklingu odpadów opakowaniowych wynosił 43,4% i był niższy od zakładanego w Rozporządzeniu Ministra Środowi-ska13, na okres 2012 r. - 45%.

W województwie wielkopolskim w 2012 r. zebrano 50 978,7 Mg odpadów opakowaniowych ze szkła, tworzyw sztucznych, papieru i tektury, w tym:

• 26 620,1 Mg opakowań ze szkła;

• 13 403,8 Mg opakowań z tworzyw sztucznych;

11 - Plan gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 2012 – 2017 (Uchwała Nr XXV/440/12 Sejmiku Województwa z dnia 27 sierpnia 2012 r.)

12 - Na podstawie rocznych sprawozdań z realizacji zadań z zakresu gospoda-rowania odpadami komunalnymi przedłożonych przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta Wojewódzki System Odpadowy 23 kwiecień 2014 r.

13 - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytko-wych (Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 752)

• 10 954,8 Mg opakowań z papieru i tektury,

z czego przekazano do odzysku i recyklingu 48 893,5 Mg.14

14 - Zgodnie ze sprawozdaniem na temat rodzaju i ilości odpadów opakowaniowych zebranych i przekazanych przez gminy oraz zarząd związku gmin do odzysku i recyklingu oraz o kosztach poniesionych na te działania, przekazanym Marszałkowi Województwa Wielkopolskiego i Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu, wg stanu na 31.12.2012 r., (WIOŚ w Poznaniu 2013)

GOsPOdARKA OdPAdAmIOdpady komunalne

- odpady komunalne odebrane i zebrane – 1 102 227 Mg - odpady poddane odzyskowi - 603 430 Mg - odpady unieszkodliwione - 268 618 Mg - ilość zebranych odpadów komunalnych (bez wyselekcjono-

wanych) – 823 987 Mg - ilość zebranych odpadów komunalnych wyselekcjonowanych

- 109 863 Mg - odpady komunalne zebrane w kg na 1 mieszkańca -269,7 - odpady opakowaniowe zebrane (szkło, papier i tektura, two-

rzywa sztuczne) - 50 979 Mg - odpady z gospodarstw domowych w kg przypadające na 1

mieszkańca – 167,6 - odpady zdeponowane na składowiskach - 2 341 994,92 Mg

w tym: - komunalne – 603 727,27 Mg, - niebezpieczne – 12 332,42 Mg, - przemysłowe – 1 725 935,23 Mg

Odpady przemysłowe - grupy 01-19 - odpady zebrane – 4 830 052 Mg - odpady wytworzone - 8 388 711 Mg - odpady poddane odzyskowi – 5 114 301 Mg - odpady unieszkodliwione – 3 513 599 Mg

Odpady niebezpieczne - odpady zebrane – 117 256 Mg - odpady wytworzone - 67 776 Mg - odpady poddane odzyskowi – 52 263 Mg - odpady unieszkodliwione – 65 484 Mg

49%

30%

21%

obszar biały - miejscowość, na terenie którejżaden operator nie posiada sieci dostępowej NGAzapewniającej dostępu do Internetu oprzepływności od 30-40 Mbit/s w kierunku doużytkownika końcowego,

obszar szary - miejscowość, na terenie którejtylko jeden operator posiada sieć dostępowąNGA zapewniającą dostęp do Internetu oprzepływności od 30-40 Mbit/s w kierunku doużytkownika,

obszar czarny - miejscowość, na terenie którejco najmniej dwóch operatorów posiada siecidostępowe NGA zapewniające dostęp doInternetu o przepływności od 30-40 Mbit/s wkierunku do użytkownika.

OdsETEK LUdNOścI WOJEWÓdzTWA WIELKOPOLsKIEGO zAmIEszKUJącY

OKREśLONY OBszAR WG KRYTERIUm Bsc NGA

Źródło: Wielkopolska Siec Szerokopasmowahttp://www.szerokopasmowawielkopolska.pl/

- obszar biały - miejscowość, na terenie której żaden ope-rator nie posiada sieci dostępowej NGA zapewniającej dostępu do Internetu o przepływności od 30-40 Mbit/s w kierunku do użytkownika końcowego,

- obszar szary - miejscowość, na terenie której tylko jeden operator posiada sieć dostępową NGA zapewniającą dostęp do Internetu o przepływności od 30-40 Mbit/s w kierunku do użytkownika,

- obszar czarny - miejscowość, na terenie której co naj-mniej dwóch operatorów posiada sieci dostępowe NGA zapewniające dostęp do Internetu o przepływności od 30-40 Mbit/s w kierunku do użytkownika.


70

Na obszarze województwa wielkopolskiego w 2012 r. dzia-łalność prowadziły 74 składowiska będące w fazie eksplo-atacji:15

• 2 składowiska odpadów niebezpiecznych,

• 6 składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obo-jętne nie przyjmujących odpadów komunalnych,

• 58 składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obo-jętne przyjmujących odpady komunalne,

• 8 składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obo-jętne, które otrzymały decyzje o zamknięciu w 2012 r.

W roku 2012 łącznie na ww. składowiskach złożono 2 341 994,92 Mg odpadów, w tym 25,8% odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne zdeponowano na składowi-skach przyjmujących odpady komunalne, 0,5% złożono na składowiskach odpadów niebezpiecznych, a 73,7% uloko-wano na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, nie przyjmujących odpadów komunalnych.

W województwie wielkopolskim według stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. funkcjonowały następujące instalacje do odzysku lub innego niż składowanie unieszkodliwiania odpadów komunalnych:

• 29 stacjonarnych sortowni niesegregowanych odpadów komunalnych i odpadów z selektywnej zbiórki oraz 3 mobilne sortownie niesegregowanych odpadów ko-munalnych,

• 22 kompostownie,

• 6 instalacji termicznego przekształcania odpadów (w tym 2 spalarnie odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne w Koninie i w Pile dla odpadów me-dycznych, a także 4 instalacje współspalające odpady z paliwem tradycyjnym),

• 16 biogazowni (w tym 5 ujmujących biogaz pochodzą-cy z odgazowania składowisk odpadów oraz 7 produ-kujących biogaz z fermentacji osadów ściekowych w oczyszczalniach ścieków, 1 instalacja pracująca w oparciu o biogaz pozyskiwany z suchej fermentacji odpadów, a także 3 biogazownie rolnicze).

Wzrasta ilość wytworzonych odpadów przemysłowych grupy 01–19. W 2012 r. na terenie województwa wytwo-rzono 8 388 711 Mg odpadów przemysłowych, poddano odzyskano 5 114 301 Mg, a unieszkodliwiono w instala-cjach 3 513 599 Mg. W stosunku do roku 2010 ilość wy-tworzonych odpadów przemysłowych wzrosła o 10,2%. Ponadto w 2012 r. odzyskowi poddano 40,5% więcej,

15 - Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2012; Biblioteka Monitoringu Środowiska Poznań 2013

a unieszkodliwiono 96,5% więcej odpadów przemysłowych niż w 2010 r.

W 2012 r. wytworzono 67 776 Mg odpadów niebezpiecz-nych, odzyskano 52 263 Mg, a unieszkodliwiono 65 484 Mg. Wytworzonych odpadów niebezpiecznych w 2012 r. było o 15,3% mniej niż w 2010 r. Jednocześnie w 2012 r. odpadów niebezpiecznych odzyskano 21% więcej oraz unieszkodliwiono 7% więcej niż w 2010 r.16

Na terenie województwa czynnych jest 10 zakładów utylizacji odpadów, produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi, przy czym do najwięk-szych zalicza się:

• Zakład Utylizacyjny EKOUTIL Zakładu Rolniczo–Przemysło-wego FARMUTIL HS” S.A. w Śmiłowie (gmina Kaczory),

• Zakład Utylizacyjny PILUTIL Zakładu Rolniczo–Przemysłowe-go „FARMUTIL HS” S.A. w Śmiłowie (gmina Kaczory),

• Zakład Utylizacyjny w Kłębowie Łąki Agrofirma Spółdzielcza Wroniawy (gmina Wolsztyn).

Całkowita zinwentaryzowana masa wyrobów azbestowych na terenie województwa wynosi 438 695 Mg (wg stanu na 01.01.2014 r.). Dotychczasowa masa unieszkodliwionych wy-robów zawierających azbest wynosi 20 616 Mg (wg stanu na 01.01.2014 r.). Główną masę tych odpadów stanowiły odpady konstrukcyjne i izolacyjne z rozbiórek infrastruktury. Najwię-cej odpadów unieszkodliwiono na terenie powiatu: kaliskiego, ostrowskiego, tureckiego i poznańskiego.

Na obszarze województwa (wg stanu na 01.01.2014 r.) znajdowało się 1 składowisko przyjmujące odpady zawie-rające azbest - składowisko odpadów niebezpiecznych w Koninie oraz jedno składowisko zamknięte Cembrit S.A w Trzemesznie.17

16 - Dane z bazy UMWW, na dzień 22.08.2012 r. za Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2011; Biblioteka Monitoringu Środowiska Poznań 2012

17 - Dane z Bazy Azbestowej UMWW; http://www.bazaazbestowa.gov.pl

OdPAdY KOmUNALNE (papier i tektura, szkło, tworzywa sztuczne) zebrane selektywnie na terenie województwa

wielkopolskiego w latach 2010-2012 r.

Odpady komunalne zebrane selektywnie [Mg] 2010 r. 2011 r. 2012 r.

Papier i tektura 24 940,5 10 623,6 21 435,2

Szkło 28 326,6 50 363,3 41 133,0

Tworzywa sztuczne 15 942,7 22 982,7 21 740,5

Razem 69 209,8 83 969,6 84 308,7

Dynamika zmian w stosunku do 2010 r. 100% 121,3% 121,8%

GOsPOdARKA OdPAdAmI

71

infr

astr

uktu

ra t

echn

iczn

a

struktura użytkowania gruntów

72

Struktura uŻytkowaNia gruNtówStruktura użytkowania gruntów w latach 2010–2013 nie uległa zasadniczym zmianom. Różnice udziału anali-zowanych grup terenów nie przekroczyły 1 p.p. Najwięk-szy udział w powierzchni województwa wielkopolskiego w 2013 r. mają nadal użytki rolne oraz grunty leśne wraz z zadrzewieniami i zakrzewieniami.

Użytki rolne na terenie województwa zajmują 1 939 252 ha i stanowią 65,0% jego powierzchni. 50% gmin Wielkopolski (113 gmin) charakteryzuje się ponad 70% udziałem użyt-ków rolnych w strukturze użytkowania gruntów. Wysoki udział użytków rolnych związany jest z występowaniem urodzajnych gleb, które stanowią bardzo dobre warun-ki do rozwoju rolnictwa. Powierzchnia użytków rolnych w poszczególnych gminach kształtuje się od 201 ha w gminie miejskiej Obrzycko do 24 714 ha w gminie wiej-skiej Wągrowiec. Najwyższym udziałem użytków rolnych w strukturze użytkowania gruntów charakteryzują się gminy wiejskie Rozdrażew – 95,5%, Olszówka- 93,6%, Szczytniki – 91,7%, Granowo - 91,5%, Damasławek – 91,4% i Kleszczewo – 91,1%. W gminach miejsko-wiejskich: Kłoda-wa, Nowe Skalmierzyce i Miejska Górka, udział ten wynosi odpowiednio: 90,9%, 90,8% i 90,8%. Poniżej 20% udziałem użytków rolnych w powierzchni ogółem charakteryzują się dwa miasta Piła – 16,6% i Puszczykowo - 12,9%.

Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione zajmują na terenie województwa 795 983 ha i stanowią 26,7% ogól-nej jego powierzchni. Powierzchnia gruntów leśnych wraz z zadrzewieniami i zakrzewieniami na terenie gmin jest nadal znacznie zróżnicowana i kształtowała się w 2013 r. od zera w gminie miejskiej Kościan do 29 452 ha w gmi-nie miejsko-wiejskiej Wieleń. 76 gmin, tj. 34% ogółu gmin Wielkopolski charakteryzowało się ponadprzeciętnym udziałem tych gruntów w powierzchni gminy. Najwięk-szy udział gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrze-wionych w strukturze użytkowania występuje w gminie miejsko-wiejskiej Jastrowie – 73,6% i w gminie wiejskiej Miedzichowo – 71,8% oraz gminie miejsko-wiejskiej Wieleń – 68,9%. Najmniejszy, poniżej 1,0% w mieście Turku – 0,7% i gminie miejsko –wiejskiej Kleczew – 0,5%.

Grunty zabudowane i zurbanizowane o łącznej powierzch-ni 153 800 ha, stanowią 5,2% udziału w powierzchni wo-jewództwa. Rozmieszczenie tych gruntów w ogólnej po-wierzchni gmin jest zróżnicowane. Na terenie 18 miast regionu skupionych jest prawie 20% wszystkich gruntów zabudowanych i zurbanizowanych. Wysokim udziałem cha-rakteryzują się miasta: Kościan – 58,7% i Luboń - 50,2%, najniższym Piła – 21,9%. Wartością poniżej średniej dla województwa charakteryzuje się miasto Sulmierzyce 4,5%. W grupie gmin charakteryzujących się niższym od średniej wojewódzkiej udziałem gruntów zabudowanych i zurbani-zowanych, w powierzchni ogólnej, znalazło się 3/4 gmin, tj. 66 gmin miejsko-wiejskich, 102 gminy wiejskie i 1 mia-sto.

W oparciu o Topograficzną Bazę Danych (2007-2008) prze-analizowano typy zabudowy wg wyróżnionego podziału: jednorodzinną, śródmiejską, blokową, przemysłowo – ma-gazynową oraz inną. W skali województwa dominuje zabu-dowa jednorodzinna zajmująca 72,2% ogółu powierzchni zabudowy. Znaczącą grupę – 13,8% stanowi zabudowa inna, do której zaliczono m.in.: tereny zabudowy handlowo--usługowej, sakralnej i administracji publicznej. Następna grupa - zabudowa przemysłowo–magazynowa zajmuje 8,3% ogólnej powierzchni terenów zabudowy. Tereny zabudowy blokowej, obejmują wolnostojące i wielopiętrowe budynki

mieszkalne, charakterystyczne dla obszarów miejskich. Położo-ne są najczęściej poza ścisłymi centrami miast i zajmują 4,8% ogólnej powierzchni zabudowy. Najmniejszy udział w ogólnej powierzchni zabudowy – 4,0% wykazuje zabudowa śródmiejska znajdująca się przede wszystkim na obszarach centrów miast.

Udział powierzchni gruntów pod wodami w powierzchni województwa wyniósł w 2013 r. 1,5% – 43 556 ha. Gruntów tych nie zewidencjonowano w gminach miejsko-wiejskich: Kępno, Krobia, Pogorzela i Poniec oraz wiejskich: Baranów, Pępowo i Rychtal. Największy udział gruntów pod wodami w ogólnej powierzchni gminy - powyżej 10% wykazują 3 gminy (1,0% wszystkich gmin województwa): miasta Chodzież – 14,3% i Konin 13,9% oraz gmina wiejska Chrzypsko Wielkie – 10,7%.

Udział powierzchni nieużytków w powierzchni ogółem Wiel-kopolski wyniósł 1,2% – 36 530 ha. Największe powierzchnie nieużytków (od 736 ha do 1 030 ha), występują w gminach wiejskich: Kramsk i Czarnków, oraz gminie miejsko-wiejskiej Okonek. Natomiast relatywnie najwyższy odsetek nieużytków wykazuje gmina wiejska Kramsk – 5,6%, gminy miejsko-wiejskie Szamocin – 5,1% i Trzemeszno – 4,0% oraz w miasto Luboń 4,2%. Wielkości poniżej średniej dla województwa odnotowano w 125 gminach tj. w 55% jednostkach administracyjnych wojewódz-twa. W gminach miejsko-wiejskich Czempiń, Krzywin i Śmigiel, a także miastach Kościan i Turek oraz gminie wiejskiej Kościan nie wykazano nieużytków w strukturze użytkowania gruntów.

Tereny różne w województwie, do których zalicza się wszystkie pozostałe grunty, których nie można zaliczyć do innych użyt-ków (takie jak: grunty przeznaczone do rekultywacji oraz nie-zagospodarowane grunty zrekultywowane, wały ochronne nie-przystosowane do ruchu kołowego), zajmują łącznie 11 226 ha, co stanowi 0,4% ogólnej powierzchni województwa. Najwyższy udział terenów różnych w strukturze użytkowania gruntów cha-rakteryzuje gminę Suchy Las – 31,2%. Ponad 5,0% terenów róż-nych występuje w gminie miejsko-wiejskiej Kleczew – 7,2% oraz w mieście Konin – 6,7%.

Użytki ekologiczne zajmują niewielką powierzchnię - 2 303 ha, co stanowi 0,1% w ogólnej powierzchni regionu. Największy udział użytków ekologicznych w strukturze użytkowania grun-tów wykazuje gmina miejsko-wiejska Dąbie – 3,5% oraz gmina wiejska Lądek – 2,5%. W 189 gminach nie wykazano użytków ekologicznych.

Zmiany w strukturze użytkowania gruntów objęły zmniejszanie się powierzchni użytków rolnych na rzecz powierzchni terenów zabudowanych i zurbanizowanych, gruntów leśnych i zadrze-wionych, a także gruntów pod wodami. Obserwowana tenden-cja występowała także w latach wcześniejszych.

Dane nie obrazują natomiast skali i dynamiki zmian dokonywa-nych równolegle w sferze planistycznej, tj. faktycznej skali roz-woju terenów przewidzianych do zainwestowania, jak również do wyłączenia z produkcji rolnej, co jest związane z rozłożo-nym w czasie procesem realizacji miejscowych planów zagospo-darowania przestrzennego.

73

stru

ktur

a uż

ytko

wan

ia g

runt

ów

sTRUKTURA UżYTKOWANIA GRUNTÓW W WOJEWÓdzTWIE WIELKOPOLsKIm W LATAch 2010-2012

Sposób użytkowania2010 2012

w ha udział % w ha udział %

Użytki rolne 1 939 656 65,2 1 939 252 65,0

Grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia 791 830 26,6 795 983 26,7

Grunty zabudowane i zurbanizowane 150 935 5,1 153 800 5,2

Grunty pod wodami 42 932 1,4 43 556 1,5

Nieużytki 35 416 1,2 36 530 1,2

Tereny różne 11 928 0,4 11 226 0,4

Użytki ekologiczne 2 303 0,1 2 303 0,1

UżYTKI ROLNE

KOmPLEKsY POKRYcIA TERENU - zABUdOWA

struktura użytkowania gruntów

74

UżYTKOWANIE TERENU

75

stru

ktur

a uż

ytko

wan

ia g

runt

ów

stan planistyczny

76

StaN plaNiStyczNyPlanowanie przestrzenne wskazuje możliwości optymal-nego wykorzystania zróżnicowanych cech poszczególnych obszarów dla osiągnięcia celów rozwojowych, ustala roz-mieszczenie w przestrzeni i koordynuje w czasie działania rozwojowe i jednocześnie zachowuje te cechy terytorium, które wymagają ochrony i gwarantują tworzenie podstaw trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Stan planistyczny województwa wielkopolskiego określono w oparciu o dane statystyczne BDL i informacje z doku-mentów planistycznych na lokalnym szczeblu administracji publicznej: studiów uwarunkowań i kierunków zagospoda-rowania przestrzennego, miejscowych planów zagospoda-rowania przestrzennego (mpzp), decyzji o ustaleniu loka-lizacji inwestycji celu publicznego i decyzji o warunkach zabudowy.

sTUdIA UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW zAGOsPOdARO-WANIA PRzEsTRzENNEGO GmINStudium jest aktem planowania przestrzennego, w którym samorząd analizuje stan zagospodarowania przestrzen-nego, ocenia poziom rozwoju społeczno-gospodarczego i przyjmuje określoną wizję oraz cele rozwoju przestrzen-nego. Drogą do ich osiągnięcia jest przestrzeganie przyję-tych zasad oraz ukierunkowanie koniecznych, pożądanych i dopuszczalnych zmian przestrzeni. Gwarancją realizacji polityki przestrzennej jest faktyczne zastosowanie przy-jętych w studium ustaleń. Są one wiążące dla organów gminy przy opracowaniu planów miejscowych. Wymagana jest również ich zgodność z ustaleniami planu zagospoda-rowania przestrzennego województwa.

W analizowanym okresie 2010-2013 wszystkie gminy województwa wielkopolskiego posiadały obowiązujące studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania prze-strzennego, w swej pierwotnej wersji sporządzone w oparciu o wymagania ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodaro-waniu przestrzennym. Większość gmin, w tym wszystkie objęte dużą lub znaczącą presją inwestycyjną, dokonała w tym czasie całościowej lub przynajmniej częściowej aktualizacji studiów. Organy sporządzające uwzględnia-ły generalnie w zmienianych studiach gmin podstawowe, wiążące ustalenia obowiązującego planu zagospodarowa-nia przestrzennego województwa. W latach 2010-2013 pozytywne uzgodnienia wydano dla 289 projektów zmian studiów gmin, w tym 67 projektów dotyczyło zmian obej-mujących cały obszar gminy.

Powodem cząstkowych zmian studium były względy doraź-ne, określanie nowego kierunku zmian w strukturze prze-strzennej gminy lub przeznaczeniu pojedynczych terenów (na inne cele niż zapisano poprzednio).

Zaobserwowano także dosyć powszechne zjawisko określa-nia w studiach terenów pod nową zabudowę o wielkości przekraczającej możliwości i potrzeby rozwojowe gmin, lokalizowanych w oderwaniu od zwartych struktur osad-niczych.

SPORZĄDZANE PROJEKTY STUDIóW GMINrok 2010 2011 2012 2013

Liczba przystąpień do spo-rządzenia studium gminy 50 63 72 82

Liczba uzgodnień projektów studiów gmin

84 (28)*

50 (10)*

76 (12)*

79 (17)*

Liczba odmów uzgodnienia studium gminy 1 2 3 4

* W nawiasach podano ilość zmian studiów obejmują-cych obszar całej gminy

mIEJscOWE PLANY zAGOsPOdAROWANIA PRzEsTRzENNEGOPlan miejscowy jest aktem prawa miejscowego, w którym samorząd ustala przeznaczenia terenu, rozmieszczenie inwe-stycji celu publicznego oraz określa sposoby zagospodarowania i warunki zabudowy terenu z pełnym poszanowaniem ładu prze-strzennego.

W województwie wielkopolskim w 2013 r. powierzchnia gmin objęta planami miejscowymi wyniosła 530 301 ha, co stanowiło 17,8% ogółu powierzchni województwa (w kraju pokrycie tymi planami stanowiło około 28,6% ogółu powierzchni Polski). Naj-większe pokrycie obowiązującymi mpzp odnotowały wojewódz-twa: małopolskie 66,0% i śląskie 64,7% oraz dolnośląskie 58,8%, natomiast najmniejsze: podkarpackie 8,1%, lubuskie 8,0% i kujawsko-pomorskie 5,2%. Województwo wielkopolskie zajęło w tej klasyfikacji 11 pozycję. Ogólny poziom pokrycia planami miejscowymi obszaru województwa należy uznać za niski.

Miarodajną informację na temat postępów w pracach planistycz-nych daje porównanie powierzchni gmin pokrytych obowiązują-cymi planami miejscowymi. Podczas gdy w 2010 r. obowiązujące plany miejscowe obejmowały 16,1% powierzchni województwa, a rok później – 16,8%, to w 2012 r. wskaźnik ten osiągnął 17,3%, co oznacza wzrost zaledwie o 0,5 punktu procentowego (p.p.). W 2013 r. tempo przyrostu było równie niskie – 0,5 p.p.

Na koniec 2013 r. na terenie gmin województwa obowiązywało 6 889 planów miejscowych, sporządzonych na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym i na podstawie ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zago-spodarowaniu przestrzennym. Z ogólnej liczby mpzp, już 3 260 dokumentów (wobec 2 914 w 2012 r., 2 551 w 2011 r. i 2 170 w 2010 r.) było sporządzonych pod rządami ustawy z 2003 r., a plany te miały łączną powierzchnię 209 503 ha. Udział ”no-wych” planów, po dziesięciu latach obowiązywania nowej usta-wy, wciąż nie przekroczył 50,0%.

rok

POWIERZCHNIA GMIN OBJĘTA OBOWIĄZUJĄCYMI PLANAMI OGóŁEM

ha %

2013 530 301 17,8

2012 515 120 17,3

2011 501 096 16,8

2010 479 003 16,1

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

2010 (%)

2011 (%)

2012 (%)

2013 (%)

Źródło: BDL GUS 2014 r.



UdzIAŁ POWIERzchNI OBJĘTEJ OBOWIązUJącYmI mIEJscOWYmI PLANAmI zAGOsPOdAROWANIA PRzEsTRzENNEGO W POWIERzchNI OGÓŁEm

OBOWIązUJącE mIEJscOWE PLANY zAGOsPOdAROWANIA PRzEsTRzENNEGONA POdsTAWIE UsTAWY z 7 LIPcA 1994 r. ORAz UsTAWY z 27 mARcA 2003 r.

77

stan

pla

nist

yczn

y

stan planistyczny

78

W odniesieniu do poszczególnych gmin stopień pokrycia planami jest zróżnicowany. W 2013 r. największe pokry-cie (95,0 – 100,0%) odnotowano w gminach: Kępno, Rasz-ków, Doruchów, Kobyla Góra, Dąbie, Grzegorzew, Kłoda-wa, Przedecz, Rychwał, m. Słupca, Ostrowite, Słupca, Przykona, Tuliszków, Władysławowo, Borek Wielkopolski, Wijewo, Kuślin, Chodzież m., Chodzież, Połajewo, Łob-żenica, Luboń, Kleszczewo, Krzykosy. Żadnego mpzp nie posiadały gminy: Bojanowo, Kawęczyn, Zagórów, Brze-ziny, Szczytniki, Wapno, Dobra, Miasteczko Krajeńskie, Olszówka, Perzów, Mycielin, Skulsk i Sulmierzyce. Można zatem zakładać, że działalność inwestycyjna w tych gmi-nach odbywa się na mocy decyzji administracyjnych.

Tylko około 10,0% gmin w Wielkopolsce objęta jest w cało-ści obowiązującymi planami miejscowymi, natomiast oko-ło 70,0% gmin posiada plany miejscowe, obejmujące mniej niż jedną czwartą ich powierzchni.

Nieznacznie zmniejszyła się liczba gmin nieposiadających żadnych mpzp. Gminy Obrzycko, Rozdrażew i Wilczyn, do-prowadziły w ostatnich latach procedurę uchwalania pla-nów do końca oraz nie zmieniła się liczba gmin posiadają-cych 100,0% pokrycie mpzp.

Dane o liczbie i powierzchni planów pozwalają wyliczyć średnią powierzchnię planu miejscowego w gminach. Prze-ciętna powierzchnia mpzp w 2013 r. wynosiła 77 ha, rok wcześniej 78 ha, dwa lata wcześniej 80 ha, a w roku 2010 - 82 ha. Świadczy to o utrzymaniu się tendencji sporządza-nia planów dla terenów o bardzo małych powierzchniach.

Na koniec 2013 r. w planach miejscowych przewidziano przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne gruntów rol-nych i leśnych obejmujących odpowiednio powierzchnię ogółem 44 368 ha (2012 r.- 45 821 ha, 2011 r. – 45 632, 2010 r. - 44 368 ha) i 1 143 ha (2012 r. - 1 027 ha, 2011 r. – 1 270, 2010 r. - 1 168 ha), co stanowiło 1,56% i 0,04% powierzchni województwa.

dEcYzJE O WARUNKAch zABUdOWY I zAGOsPOdARO-

POWIERZCHNIA GMIN POKRYTA PLANAMI MIEJSCOWYMI W RELACJI DO POWIERZCHNI OGóŁEM (W %)

2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.0 15 13 13 13

0,01 – 0,99 58 54 52 481,0 – 4,9 67 66 59 595,0 – 24,9 39 41 51 5325,0 – 49,9 14 19 16 1850,0 – 94,9 8 8 10 1095,0 - 100,0 25 25 25 25

LICZBA WYDANYCH DECYZJI OGóŁEM2010 r. 2011r. 2012r. 2013r.

Decyzje o ustaleniu

lokalizacji inwe-stycji publicz-

nego

3 492 3 095 2 526 2 473

Decyzje o ustaleniu warunków zabudowy ogółem

23 714 23 979 20 525 19 345

LICZBA DECYZJI O WARUNACH ZABUDOWY

2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.

Decyzje dotyczą-cych zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej

350 364 401 341

Decyzje dotyczą-cych zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej

15 082 14 847 12 069 11 216

Decyzje dotyczą-cych zabudowy

usługowej2 642 2 437 2 033 1 966

Decyzje dotyczą-cych zabudowy

innej5 640 6 331 6 023 5 822

LICZBA OBOWIĄZUJĄCYCH MPZP

2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.5 863 6 229 6 579 6 889





WANIA TERENUW gminach nieposiadających planów miejscowych działalność inwestycyjna opierała się o wydawane decyzje administra-cyjne. W przypadku inwestycji celu publicznego, działalność ta jest prowadzona w oparciu o decyzje o ustaleniu lokaliza-cji inwestycji celu publicznego, zaś w pozostałych przypadkach w oparciu o decyzje o warunkach zabudowy.

Liczba wydawanych decyzji administracyjnych w Wielkopolsce w porównaniu z innymi województwami jest najwyższa w kraju.

W roku 2013 wydano 21 818 decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, wobec 23 051 decyzji tego typu w roku poprzednim, 27 074 w roku 2011 i 27 206 w 2010 r. (odnotowano zatem spadek liczby wydawanych decyzji w regio-nie). Najwięcej decyzji wydano w Poznaniu, Jarocinie, Wrześni oraz w gminie wiejskiej Turek.

WYdANE dEcYzJE O WARUNKAch zABUdOWY

79

stan

pla

nist

yczn

y

podsumow

anie

80

podSumowaNieZaprezentowane w „RAPORCIE O STANIE ZAGOSPODARO-WANIA I ROZWOJU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO 2014” informacje, opisują zarówno dynamikę zmian, jak i strukturę zjawisk oddziałujących na rozwój Wielkopolski. Zebrane dane liczbowe, przedstawione w formie tabel, kartogramów oraz wykresów, uzupełnione komentarzem, uprawniają do wyciągnięcia wniosków i scharakteryzowa-nia zaobserwowanych trendów w badanych obszarach.W analizowanych latach na terenie województwa wiel-kopolskiego o 1,0% wrosły zasoby eksploatacyjne wód podziemnych. Uzupełnieniem zasobów wód jest retencja wody zarówno naturalna (m.in. oczka wodne, starorzecza, mokradła, torfowiska oraz lasy), jak i retencja sztuczna. Aktualnie na terenie województwa do retencjonowa-nia wody, służą 34 zbiorniki wodne (wzrost o 3 szt.) oraz 1 892 szt. budowli piętrzących wodę (wzrost o 343 szt.). W latach 2009–2013 nieznacznie, o 0,4%, zwiększyła się powierzchnia lasów.Gleby województwa wielkopolskiego charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem jakości i zasobności. Warun-ki glebowe zmieniają się od dobrych na wysoczyznach morenowych (część środkowa i południowo-zachodnia wo-jewództwa) do niekorzystnych na sandrach i w dolinach zbudowanych z utworów piaszczystych (część zachodnia, północno-zachodnia, wschodnia i południowa wojewódz-twa). Najlepsze gleby tworzą zwarty kompleks i rozcią-gają się pomiędzy Lesznem na zachodzie i gminą wiejską Ceków Kolonia na wschodzie, w powiatach: gostyńskim, krotoszyńskim, leszczyńskim i rawickim. Znaczne, jednak bardziej rozproszone kompleksy gleb wysokiej jakości, występują w środkowej części województwa po wschodniej i zachodniej stronie miasta Poznania.Na terenie Wielkopolski wzrosła liczba i zasobność udo-kumentowanych złóż kopalin, szczególnie gazu ziem-nego (45,0% zasobów krajowych) i ropy naftowej (21,0% zasobów krajowych) oraz węgla brunatnego (30,0% zasobów krajowych). Pokłady soli kamiennej i potaso-wo-magnezowej stanowią odpowiednio: 14,0% i 11,0% zasobów krajowych. W roku 2012 gaz ziemny wydobywano w 9 kopalniach, a ropę naftową w jednej. Węgiel brunatny w 2013 r. eksploatowany był w 5 odkrywkach należących do Kopalni Węgla Brunatnego Konin SA (3) i Adamów SA (2).Nadal występuje zjawisko negatywnego oddziaływa-nia na środowisko przyrodnicze powierzchniowej eks-ploatacji surowców. Wielkopolska ma największą w skali kraju powierzchnię gruntów zdewastowanych i zdegradowanych. W roku 2013 wynosiła ona 9 081 ha, co oznacza 14,6% udziału w krajowej powierzch-ni gruntów zdewastowanych i zdegradowanych, z czego aż 8 856 ha stanowiły grunty zdegradowane (15,9% ww. powierzchni krajowej).W środowisku przyrodniczym Wielkopolski wzrosła do 46 liczba rezerwatów i do 3 liczba parków krajobrazowych posiadających plany ochrony. Zwiększyła się, do 25, liczba obszarów Natura 2000 posiadających plany zadań ochron-nych, co stanowi 30,0% ogółu obszarów Natura 2000 woje-wództwa wielkopolskiego.W ostatnich latach sieć osadnicza Wielkopolski nie ule-gła większym zmianom. W poczet miast, wpisana została Dobrzyca, powiększając ich łączną liczbę do 110 ośrodków w województwie. W badanym okresie nastąpił minimalny przyrost liczby mieszkańców miast (o 0,05% w stosunku do 2009 r.), natomiast gęstość zaludnienia na terenach miejskich nieznacznie obniżyła się. Z kolei na obszarach wiejskich zanotowano przyrost liczby ludności (o 3,8% od 2009 r.), przy jednoczesnym wzroście gęstości zaludnienia. Taki trend świadczy o utrzymującym się procesie suburba-nizacji.

Sytuację demograficzną Wielkopolski można określić jako stabilną. Liczba ludności wzrosła w latach 2009-2013 o 1,7%. W tym okresie spadł o blisko połowę przyrost natu-ralny oraz zmniejszyło się saldo migracji (z 0,5‰ do 0‰). Charakterystyczne dla miast ujemne saldo migracji pogłę-bia się, również na terenach wiejskich notuje się niewielki spadek salda dodatniego. Zmiany zachodzą także w struktu-rze wieku ludności – zmniejsza się udział populacji w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, co ma odzwierciedlenie w rosnącym wskaźniku obciążenia demograficznego (od 2009 r. o 3,2 punkty procentowe).

Liczba pracujących w województwie w ciągu ostatnich lat zwiększyła się, wzrosła również ogólna liczba bezrobotnych, jak i stopa bezrobocia rejestrowanego. Pomimo niekorzystnych zmian, poziom stopy bezrobocia nadal pozostaje najniższy spo-śród wszystkich województw w kraju.

Zmiany stanu środowiska kulturowego w zakresie zagadnień związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego pomiędzy rokiem 2010 a 2014 są pozytywne. Każdego roku dopisywane są kolejne obiekty i obszary zabytkowe do rejestru zabytków. Pozytywne zmiany zachodzą także w dążeniu do obejmowa-nia obiektów i obszarów o najwyższej wartości formą ochro-ny w postaci pomników historii. Niestety, nie zachodzą żadne zmiany w dążeniu do obejmowania obszarów cennych kultu-rowo i krajobrazowo formami ochrony w postaci parków kul-turowych oraz wpisów na Listę Dziedzictwa Europejskiego i Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Wielkopolska wykazuje wysoki poziom wytworzonego produktu krajowego brutto, plasujący region na trzecim miejscu w kra-ju. W okresie 2009-2011 odnotowano szybkie tempo wzrostu gospodarczego województwa, jednak dynamika wzrostu wskaź-nika PKB była mniejsza od średniej dla całego kraju. Tym samym region znalazł się dopiero na dziesiątym miejscu wśród 16 wo-jewództw.

Zmniejszyła się powierzchnia użytków rolnych, a w struk-turze ich wykorzystania nadal zdecydowanie prze-ważają grunty orne. W latach 2010-2013 nieznacznie spadła liczba gospodarstw rolnych, istotne zmiany nastąpiły w ich strukturze wielkościowej. Odnotowano spadek licz-by gospodarstw średnich, wyraźnie wzrosła natomiast liczba gospodarstw dużych i gospodarstw wielkoobszarowych. Wzro-sło pogłowie bydła, nastąpił natomiast spadek produkcji żyw-ca wieprzowego. Nadal jednak obsada trzody chlewnej jest najwyższa w kraju. W analizowanym okresie zwiększyły się zbiory wszystkich głównych ziemiopłodów rolnych, przy czym największy wzrost dotyczył zbóż. Poprawiło się również zaopatrzenie w środki produkcji rolnej. Wzrosła liczba ciągników w gospodarstwach, a zużycie nawozów mineralnych utrzymuje się na stałym poziomie. Rolnictwo Wielkopolski nadal ma wio-dący udział w krajowej globalnej produkcji rolniczej (16,2%).

Region jest wysoko uprzemysłowiony, o czym świadczy znaczny udział sektora przemysłowo-budowlanego w strukturze warto-ści dodanej. Systematycznie rośnie wielkość produkcji sprze-danej przemysłu i budownictwa. W strukturze gospodarki prze-mysłowo-budowlanej dominują niewielkie podmioty, jednakże to duże firmy, które stanowią nieznaczny odsetek ogółu przed-siębiorstw, mają największe znaczenie dla gospodarki regionu. W Wielkopolsce regularnie wzrasta liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego, skupionych przede wszystkim w Pozna-niu i otaczających go gminach.

W Wielkopolsce następuje dynamiczny wzrost liczby jednostek gospodarczych sfery otoczenia biznesu, w tym szczególnie firm prowadzących działalność finansową i ubezpieczeniową, zwią-zanych z obsługą rynku nieruchomości oraz świadczących usługi w zakresie administrowania i wspierania.

81

pods

umow

anieW województwie odnotowano również znaczny wzrost

liczby jednostek sektora badawczo-rozwojowego (B+R), zwłaszcza w sektorze przedsiębiorstw. Zwiększył się udział gospodarki regionu w nakładach na działalność B+R. Pozytywnym zjawiskiem jest także wzrost relacji na-kładów na działalność badawczo-rozwojową w stosunku do PKB. Wskaźnik ten zbliża się powoli do wartości ogólnopol-skiej. Niekorzystnym zjawiskiem jest niewielki udział zatrud-nionych w działalności B+R w stosunku do ludności aktywnej zawodowo. W latach 2011-2013, aktywność innowacyjną pro-wadziły przedsiębiorstwa przemysłowe oraz usługowe, które stanowiły odpowiednio 16,4% i 10,3% ogólnej liczby podmiotów. W strukturze ich finansowania, zaobserwowano korzystne zmia-ny - przeważająca część to środki własne przedsiębiorstw, któ-re stanowiły trzy czwarte wszystkich poniesionych nakładów. Najważniejszym ośrodkiem naukowo-badawczym Wielkopolski nadal pozostaje Poznań.

W latach 2009–2013 nastąpiły pozytywne zmiany w zakre-sie infrastruktury społecznej w Wielkopolsce - zanotowa-no wzrost liczby placówek wychowania przedszkolnego i znaczny wzrost liczby miejsc oferowanych przez te pla-cówki oraz wskaźnik liczby dzieci przypadających na jedną placówkę. W szkołach podstawowych, gimnazjalnych oraz zawodowych i ogólnozawodowych odnotowano wyższy niż w kraju poziom skolaryzacji przy zmniejszającej się licz-bie uczniów w szkole. W odniesieniu do liceów ogólnokształ-cących współczynnik skolaryzacji w Wielkopolsce był niż-szy niż w kraju, przy jednoczesnym znacznym zmniejszeniu się liczby uczniów w tego typu placówkach. Na przestrzeni 5 lat (2009-2013) liczba studentów spadła o ponad 33 tys., jednakże współczynnik liczby studentów szkół wyższych w Wielkopolsce na 10 tys. mieszkańców jest wyższy niż w kraju. Zauważalna jest także zmiana profilu kształcenia. Zmniejszy-ła się liczba studentów pobierających naukę na uniwersytecie, wyższych szkołach ekonomicznych oraz akademii wychowania fizycznego, z jednoczesnym nieznacznym wzrostem na uczel-niach technicznych.

Zwiększyła się w latach 2009–2012 liczba szpita-li ogólnych, jednak liczba łóżek szpitalnych przypadająca na 10 tys. ludności pozostała na poziomie z 2009 r., co jest (wskaźnik nadal jest niższy od średniej krajowej). Na-stąpił wzrost liczby zakładów opieki zdrowotnej oraz praktyk lekarskich.

W okresie od 2009 do 2013 r. wzrosła liczba żłobków z 35 do 115, co spowodowało wzrost miejsc oferowanych dzie-ciom o blisko 3 tys. Liczba tego typu placówek w województwie jest nadal niewystarczająca.

Zmniejszyła się liczba świadczeń pomocy społecznej oraz łącz-na kwota udzielonej pomocy. W roku 2012 na 10 tys. ludności, ze świadczeń pomocy społecznej korzystały 443,2 osoby, wobec 499,9 osób w kraju.

Nowym zagadnieniem, pierwszy raz analizowanym w Rapor-cie 2014, są finanse jednostek samorządowych Wielkopolski za 2012 r. W odniesieniu do poprzedniego roku, odnotowano wzrost zarówno łącznych dochodów (większy niż w kraju), jak i dochodów własnych, m.in. wpływów z podatku dochodowego.

W 2012 r. wzrosła także subwencja ogólna z budżetu pań-stwa. Zauważono niewielki spadek (podobnie jak w kra-ju) wydatków globalnych, z wyjątkiem nieznacznego wzrostu wydatków w budżetach gmin. Miasta na prawach powiatów zwiększyły zarówno dochody, jak i wydatki, natomiast w budżetach powiatów nastąpiło zwiększenie dochodów, kosztem zmniejszenia wydatków ogółem. Docho-dy w budżecie województwa obniżyły się o 11,9%, a wydatki o 16,0% w porównaniu z rokiem poprzednim. Spośród 258 jed-nostek samorządu terytorialnego, deficyt budżetowy zanoto-wano w 107, natomiast 151 osiągnęło nadwyżkę budżetową. W budżecie samorządu województwa deficyt budżetowy był również mniejszy niż przed rokiem i wyniósł 3,3% poziomu do-chodów.

Długość sieci drogowej w Wielkopolsce wzrosła w la-tach 2010–2014 o 435 km. Wzrosła również długość dróg ekspresowych do 145,6 km po wybudowaniu od-cinka drogi S5 od węzła Rydzyna do węzła Korzeńsko. Sieć dróg wojewódzkich jest systematycznie moderni-zowana i rozbudowywana. Poprawiły się także wskaź-nik gęstości dróg kołowych o nawierzchni twardej (93,2 km/100km2) oraz gęstość dróg o nawierzchni twardej w stosunku do liczby mieszkańców (8,0 km/1000 os.), co lokuje Wielkopolskę powyżej przeciętych wartości dla kraju.

Wskaźnik motoryzacji mierzony liczbą samochodów osobowych na 1 000 mieszkańców zwiększył się o w latach 2009–2013 o 10,5% i osiągnął poziom 564 sam./1000 miesz-kańców (w kraju – 504 sam./1000 mieszk.).

Pozytywnym faktem jest stosunkowo duża gęstość sie-ci kolejowej w Wielkopolsce, której wskaźnik wyniósł 6,6 km/100 km2, przy średnim krajowym 6,2 km/100 km2. Do negatywnych tendencji na rynku kolejowym należy zmniejszająca się liczba połączeń pasażerskich na wybra-nych kierunkach i ewentualne decyzje o ich zamknięciu. W latach 2010–2013 zawieszono ruch na 155 km linii kolejo-wych, z tego na 131 km normalnotorowych i 24 km wąsko-torowych. Problemem transportu towarowego jest likwi-dacja bocznic kolejowych (także w trakcie modernizacji linii kolejowych – priorytet posiada transport pasażerski), warunkujących rozwój transportu intermodalnego. W naj-bliższej przyszłości największe znaczenie będą posiadały inwestycje zwiększające przepustowość węzłów kolejowych, w tym w szczególności Poznańskiego Węzła Kolejowego na odcinku Poznań Główny – Poznań Wschód.

Zrealizowane w ostatnich latach inwestycje w Porcie Lotniczym Poznań – Ławica pozwoliły na zwiększenie przepustowości lotniska. Dynamika prze-wozów pasażerskich w latach 2009–2013 była niższa w porównaniu do innych lotnisk w kraju. Zauważal-ny jest także brak lotniczego terminala towarowego. W analizowanym okresie wskaźnik transportu ładunków w kraju wyniósł 144,0%, natomiast Ławica zanotowała 68,0% spadek.

Niewielkie szanse rozwoju (poza wykorzystaniem turystycznym) posiada transport śródlądowy na Noteci i Warcie. Związane jest to głównie z niskimi parametrami technicznymi tych szlaków oraz brakiem dobrej jakościo-wo infrastruktury przeładunkowej. Przewozy towarowe, w tym wielkogabarytowe, mają charakter incydentalny.

Struktura użytkowania gruntów, podobnie jak finanse jednostek samorządowych została opracowana w Rapor-cie po raz pierwszy. Największa część - 65,0% powierzch-ni regionu jest użytkowana rolniczo (5 p.p. więcej niż średnio w kraju), przy czym 25,0% wszystkich użyt-ków rolnych znajdowało się tylko w 32 gminach. Udział powierzchni gruntów zabudowanych i zurbanizowanych w Wielkopolsce, utrzymuje się na średnim poziomie kra-ju i wyniósł 5,2%. Grunty leśne wraz z zadrzewieniami i zakrzewieniami stanowiące 25,0% powierzchni woje-wództwa ogółem, położone są w 11 gminach, co stanowi o wysokim wskaźniku lesistości (powyżej 40,0%).

W analizowanym okresie rozbudowa infrastruktury tech-nicznej, wpłynęła na wzrost jakości warunków życia lud-ności województwa wielkopolskiego i nie pogorszyła sta-nu środowiska naturalnego. Wielkopolska nadal pozostaje (po województwie mazowieckim) drugim w kraju najbar-dziej „wodochłonnym” województwem. Zasadnicza część poboru wód 98,5% pochodzi z wód powierzchniowych, a 83,6% ogólnego zużycia pochłania przemysł. W ana-lizowanych latach 2009-2012 na obszarze Wielkopolski rozbudowano sieć wodociągową, co wpłynęło na nieznacz-ny wzrost odsetka osób korzystających z wodociągów ko-munalnych (średnio z 92,4% do 93,0%). Wielkopolska na

podsumow

anie

82

tle kraju znajduje się na 4 miejscu pod względem odsetka ludności korzystającego z sieci wodociągowej.

W latach 2009-2012 przybyło 15 komunalnych oczyszczalni ścieków - 9 biologicznych oraz 6 z podwyższonym usuwa-niem biogenów. Pod względem liczby komunalnych oczysz-czalni ścieków Wielkopolska nadal zajmuje 1 miejsce w kraju. Odsetek osób korzystających z sieci kanali-zacyjnej wzrósł o 3,5 p.p. i uplasował Wielkopolskę na 3 miejscu w kraju. Wraz ze wzrostem tego odsetka wzrosła liczba ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków o 3,8 p.p. (3 miejsce w kraju).

W zakresie elektroenergetyki nastąpił spadek łącznej mocy wytwórczej głównego wytwórcy energii elektrycznej w Wielkopolsce – Zespołu Elektrowni Pątnów Adamów Ko-nin (ZE PAK S.A.) o 468 MW. Spadek mocy zespołu elek-trowni związany jest z wyłączaniem nieefektywnych ener-getycznie, zdekapitalizowanych bloków opalanych węglem brunatnym oraz modernizacją i przystosowywaniem zespo-łu elektrowni do spalania biomasy i paliwa gazowego.

Nieznacznie, o 1,1 p.p. spadł odsetek ludności korzystają-cej z gazu sieciowego, co - podobnie jak w 2009 r.- plaso-wało Wielkopolskę na 9 miejscu w kraju. Sytuacja ta jest efektem wzrostu cen paliwa gazowego oraz niewielkiego przyrostu długości nowych sieci dystrybucyjnych gazu.

W ostatnich latach silnie rozwijają się odnawialne źró-dła energii, wśród których najpopularniejszymi stały się elektrownie wiatrowe. W minionych 4 latach ilość ta-kich instalacji na terenie województwa wzrosła niemal trzykrotnie, osiągając liczbę 142. Równocześnie wzro-sła liczba elektrowni spalających biomasę z 1 w 2010 r. do 4 w 2014 r. Odnotowano też wzrost liczby biogazow-ni rolniczych z 1 do 6 instalacji. Kontynuowano budowę biogazowni wykorzystujących biogaz składowiskowy, osią-gając w roku 2014 liczbę 10 instalacji. Liczba instalacji po-zyskujących biogaz z osadów ściekowych wzrosła z 3 do 7.

Na terenie Wielkopolski, obserwuje się, w ciągu ostat-nich lat, stały spadek liczby eksploatowanych składowisk odpadów. W okresie 2009-2012 ich liczba zmniejszyła się o 20 obiektów. Na przestrzeni lat 2010–2012 zaobser-wowano wzrost ilości odpadów komunalnych zebranych i odebranych o 13,6%, a także wzrost ilości odpadów od-zyskanych o 43,1%. Zwiększyła się także ilość odpadów-komunalnych zbieranych selektywnie o 21,8%. Zakres prowadzonej segregacji systematycznie rozszerza się, do-skonali i dostosowuje do potrzeb.

1. Aquanet S.A., http://www.aquanet.pl,

2. Bank Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl,

3. Bilans zasobów eksploatacyjnych i dyspozycyjnych wód pod-ziemnych Polski wg stanu na 31.XII.2013 r. Państwowy Insty-tut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2014,

4. Bilans zasobów złóż kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII 2013 r. Państwowy Instytut Geo-logiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2014,

5. Bilans zasobów złóż w Polsce wg stanu na 31 XII 2012 r. Pań-stwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2013,

6. Budżety Jednostek Samorządu Terytorialnego w Wojewódz-twie Wielkopolskim w 2011 r. (US w Poznaniu 2012),

7. Dane z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego – UMWW De-partament Środowiska 2010, 2012,

8. Dane z Bazy Azbestowej UMWW; http://www.bazaazbesto-wa.gov.pl,

9. Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2012 r. War-szawa, październik 2013 r. (GUS, US w Szczecinie),

10. ENEA S.A. 2014,

11. ENERGA S.A. 2014,

12. EUROSTAT – Urząd Statystyczny Unii Europejskiej, http://ec.europa.eu/eurostat,

13. GAZ-SYSTEM S.A. 2014,

14. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Kondracki J. 1998,

15. Generalny pomiar ruchu w roku 2010, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Oddział Poznań 2011,

16. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, http://www.gddkia.gov.pl,

17. G.EN.GAZ ENERGIA S.A., 2014,

18. Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl,

19. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030,

20. Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa wielkopolskiego w grudniu 2013 r. (US Poznań),

21. Leśnictwo 2013, GUS Warszawa,

22. Monitoring chemizmu gleb ornych w Polsce w latach 2010-2012. Raport końcowy. Instytut Uprawy Nawożenia i Gle-boznawstwa w Puławach - Państwowy Instytut Badawczy, (IUNG-PIB) Puławy 2012,

23. Narodowy Instytut Dziedzictwa, http://www.nid.pl,

24. Ocena stanu jednolitych części wód stojących (je-zior) badanych w 2012 r. w województwie wielkopol-skim (wg Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie), http://www.poznan.pios.gov.pl,

25. Ocena jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych w ramach monitoringu operacyjnego stanu chemicznego w roku 2013 r. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB), 2014. http://www.poznan.pios.gov.pl,

26. Ochrona Środowiska 2013, GUS, Warszawa,

27. Operator systemu magazynowania PGNiG S.A. http://www.osm.pgnig.pl,

28. Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe dla wojewódz-twa wielkopolskiego, WBPP Poznań 2014,

29. PGNiG S.A. 2014,

30. Plan gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskie-go na lata 2012 – 2017 (Uchwała Nr XXV/440/12 Sejmiku Województwa z dnia 27 sierpnia 2012 roku),

31. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego, Uchwala nr XLVI/690/10 Sejmiku Wo-jewództwa Wielkopolskiego z 26 kwietnia 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. nr 155 poz. 2953), Poznań 2010,

32. Polskie Koleje Państwowe, Polskie Linie Kolejowe S. A. http://www.plk-sa.pl,

33. Pomiar ruchu na drogach wojewódzkich w roku 2010, Wielkopolski Zarząd Dróg wojewódzkich, Poznań 2011,

34. Portale internetowe: http://www.domydziecka.org, http://epp.eurostat.ec.europa.eu, http://geoportal.pgi.gov.pl, http://poznan.pios.gov.pl, http://rdos.gov.pl, http://surowce-mineralne.pgl.gov.pl,

35. Pracujący w gospodarce narodowej w 2013 r. GUS War-szawa 2014,

36. Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne w 2011 r. GUS Warszawa i US Katowice 2013,

37. Produkt Krajowy Brutto w województwie wielkopolskim w 2011 r. US w Poznaniu, 15.11.2013,

38. PSE Operator S.A. 2014,

39. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2011; Biblioteka Monitoringu Środowiska Poznań 2012,

40. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2012; Biblioteka Monitoringu Środowiska Poznań 2013,

41. RAPORT O STANIE ZAGOSPODAROWANIA I ROZWOJU WOJEWóDZTWA WIELKOPOLSKIEGO 2010, WBPP Po-znań 2011,

42. Region Wielkopolska, http://regionwielkopolska.pl,

43. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Pozna-niu,2013,

44. Roczna ocena jakości powietrza w województwie wiel-kopolskim za rok 2012. Wojewódzki Inspektorat Ochro-ny Środowiska w Poznaniu, Poznań 2013,

45. Rocznik Statystyczny Pracy GUS, Warszawa 2012,

46. Rocznik Statystyczny Województw 2013, GUS Warsza-wa 2014,

47. Rocznik Statystyczny Województwa Wielkopolskiego 2013, US Poznań 2013,

48. Sprawozdanie z działalności Agencji Restrukturyza-cji i Modernizacji Rolnictwa za 2013 r.; opracowano w Departamencie Programowania i Sprawozdawczości ARiMR, Warszawa 2014,

49. Sytuacja makroekonomiczna w Polsce w 2013 roku na tle procesów w gospodarce światowej, GUS Warszawa 2014,

50. Topograficzna Baza Danych UMWW 2008 r.,

51. Turystyczny serwis regionalny, http://www.wielkopol-ska.travel,

52. Urząd Lotnictwa Cywilnego, http:// www.ulc.gov.pl,

53. Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, Departament Środowiska, 2011,

54. Urząd Regulacji Energetyki, http://www.ure.gov.pl,

55. Wielka Pętla Wielkopolski, Satchwell Warszawa 2007,

56. Wielkopolska Sieć Szerokopasmowa 2014, http://www.szerokopasmowawielkopolska.pl,

57. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Pozna-niu 2013. Województwo wielkopolskie.

58. Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Poznaniu, 2013.

ŹródŁa

źród

ła

83

WIELKOPOLSKIE BIURO PLANOWANIAPRZESTRZENNEGO W POZNANIU

Al. Niepodległości 18 61 - 713 POZNAŃ tel./fax 61 852 32 46NIP 778-13-53-552 www.wbpp.poznan.pl [email protected]

raport o stanie zagospodarowania przestrzennego i rozwoju ...

Documents

Transcript of raport o stanie zagospodarowania przestrzennego i rozwoju ...