RAPORT KOŃCOWY Średniookresowa ocena oddziaływania ...

Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój Województwa Lubuskiego

1 | S t r o n a

RAPORT KOŃCOWY

Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego

na rozwój Województwa Lubuskiego

FUNDACJA ROZWOJU DEMOKRACJI LOKALNEJ Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie


2 | S t r o n a

Spis treści Spis treści........................................................................................................................................................2 1. Streszczenie raportu...................................................................................................................................3 2. Wprowadzenie ......................................................................................................................................... 11 3. Metodologia oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu............................................................ 12 4. Wyniki badań............................................................................................................................................ 15

4.1. Tendencje rozwojowe w układzie celów strategicznych i operacyjnych........................................ 15 4.2. Analiza porównawcza – województwo lubuskie na tle innych regionów........................................ 54 4.3. Obszary strategicznej interwencji. ................................................................................................... 85 4.4. Postęp rzeczowo-finansowy SRWL................................................................................................. 97

5. Wnioski i rekomendacje......................................................................................................................... 109


3 | S t r o n a

1. Streszczenie raportu

Raport końcowy pt. Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego, został przygotowany w celu dokonania oceny wpływu SRWL na rozwój województwa lubuskiego po pięciu latach od aktualizacji dokumentu, przyjętego jako „Strategia Rozwoju Województwa. Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020 roku”. Ocena obejmuje lata 2000-2009 i na potrzeby wytyczonego celu głównego określono cele szczegółowe obejmujące m.in.: zmiany sytuacji społeczno–gospodarczej województwa, rzeczowo–finansowy postęp realizacji celów Strategii, wskazanie obszarów strategicznej interwencji w regionie.

Osobną część raportu stanowią, sformułowane na podstawie przeprowadzonych analiz, wnioski, propozycje i rekomendacje do aktualizacji SRWL w zakresie sytuacji społeczno–gospodarczej regionu, realizacji celów strategicznych i operacyjnych oraz systemu zarządzania i monitorowania realizacji SRWL.

Raport składa się z czterech rozdziałów, obejmujących: wprowadzenie, metodologię oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu, wyniki badań, wnioski i rekomendacje oraz aneks. Część wynikowa została podzielona na cztery podrozdziały: tendencje rozwojowe w układzie celów strategicznych i operacyjnych, analiza porównawcza – województwo lubuskie na tle innych regionów, obszary strategicznej interwencji oraz postęp rzeczowo-finansowy SRWL.

Wyniki analiz zawarte w Raporcie obejmują perspektywę czasową, przestrzenną i tematyczną. W pracy nad powstaniem Raportu wykorzystano zróżnicowane metody badawcze, ze szczególnym uwzględnieniem tych w postaci analizy danych: zastanych (analiza dokumentów oraz analiza wskaźnikowa – porównanie wskaźników statystycznych,) i jakościowych (wywiad grupowy i panel ekspertów). Wykonana analiza pozwala stwierdzić koherentność zapisów Strategii z innymi dokumentami strategicznymi na poziomie województwa i kraju oraz jej wpływ na rozwój województwa dzięki wyznaczonym kierunkom i celom działań.

Ocenę wskaźników w Raporcie rozpoczęto od analizy PKB na 1 mieszkańca, który w województwie lubuskim systematycznie wzrastał. Zestawienie, z innymi województwami, wskazuje jednak, że województwo lubuskie należy do relatywnie słabszych regionów na tzw. „ścianie zachodniej”. W latach 2004-2008 średnie roczne tempo wzrostu produktu krajowego brutto w Polsce kształtowało się na poziomie 5,4% (w cenach stałych), podczas gdy w Lubuskiem wyniosło 6,2%. Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) w przeliczeniu na 1 mieszkańca województwa lubuskiego wzrastał w kolejnych latach analizowanego okresu od 17 528 zł/os. w 2000 r. do 28 709 zł/os wartości PKB per capita w 2008 r. Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) dla województwa lubuskiego w 2008 r. wynosił 28 957 mln zł i stanowił 2,3% PKB dla całego kraju. Poziom PKB na 1 mieszkańca odnotowany w 2008 r. w województwie lubuskim stanowił 85,8% wartości PKB na 1 mieszkańca w Polsce i w porównaniu do 2000 r. był niższy o 4,3 pkt. proc.

Największy udział w generowaniu wartości dodanej brutto w 2008 r. w województwie lubuskim wypracował sektor przedsiębiorstw (wartość 12 045 mln zł), co stanowiło 41,6% udziału w PKB, następnie sektor gospodarstw domowych (8 209 mln zł - 28,3% PKB) oraz instytucji rządowych i samorządowych (4 193 mln zł - 14,5% PKB). W latach 2001-2008 dynamiczny wzrost w sektorze przedsiębiorstw wyniósł 184,4%, podczas gdy w sektorze gospodarstw domowych był on na poziomie zaledwie 145,4%. Nakłady inwestycyjne w istotny sposób wpływają na długofalowy rozwój gospodarki regionu. Szczególnie dynamiczny ich wzrost w przeliczeniu na 1 mieszkańca obserwowany był od 2004 r., kiedy to Polska wstąpiła do UE. W analizowanym województwie nakłady inwestycyjne ogółem na 1 mieszkańca wzrosły z 2 606 zł (2000 r.) do 4 380 zł (2009 r.). W okresie od przyjęcia pierwszej strategii rozwoju województwa, nastąpił wzrost wartości tego wskaźnika o 59,50%.

Kolejnym elementem, jaki podlegał analizom, był potencjał gospodarczy województwa mierzony liczbą podmiotów zarejestrowanych w systemie ewidencji podmiotów gospodarczych REGON. W latach 2000-2007 ich


4 | S t r o n a

liczba rosła do poziomu 1 055,5 podmiotów na 10 tys. mieszkańców, po czym spadała i ukształtowała się na poziomie 1 009,5 podmiotów na 10 tys. mieszkańców w 2008 r. i 1 004 podmiotów na 10 tys. mieszkańców w 2009 r. W skali całego kraju można uznać województwo lubuskie za jedno z prężniej rozwijających się, co zawdzięcza m.in. dużemu potencjałowi regionu w zakresie przedsiębiorczości oraz dobrym warunkom do jego rozwoju (obejmujących m.in. bliskość granic, dostępność komunikacyjną i do usług publicznych, dobrą infrastrukturę) i relatywnie niższym wynagrodzeniom pracowników. W województwie lubuskim, odnotowano również bardzo dobry wskaźnik liczby spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w rejestrze REGON w 2009 r. – 765 spółek.

Tendencje rozwojowe w województwie lubuskim w latach 2000-2009 zostały także określone na podstawie realizacji celów strategicznych i operacyjnych.

Z analizy Celu strategicznego I. Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu wynika, że sieć drogowa w województwie lubuskim jest stosunkowo równomiernie rozmieszczona, a długość dróg publicznych na 100 km² powierzchni w roku 2008 wynosiła 58,2 km. Należy zwrócić szczególną uwagę na lata 2006-2009, kiedy to w województwie lubuskim odnotowano ponad 40% wzrost długości dróg ekspresowych i autostrad.

Poziom nasycenia infrastrukturą kolejową w 2008 r. na poziomie 9,5 km na 10 tys. mieszkańców pozwolił zająć pierwszą pozycję w kraju (istotne jest przy tym to, że stopień nasycenia tym rodzajem infrastruktury na całym obszarze Polski Zachodniej jest równomierny). Przeprowadzone analizy pokazały przy tym, że infrastruktura kolejowa pozostawia wiele do życzenia, gdyż stan techniczny eksploatowanej sieci kolejowej jest niezadowalający i wymaga modernizacji. Pod względem długości linii kolejowych przypadających na jednostkę powierzchni, województwo lubuskie, mające 6,9 km linii kolejowych na 100 km2, jest podobne do średniej w kraju (6,5 km/100 km2).

Województwo lubuskie charakteryzuje relatywnie niski poziom wartości wskaźników z zakresu sieci wodociągowej (6 143,1 km) i kanalizacyjnej (2 565,1 km). Jednak, dzięki napływowi funduszy unijnych, wielkości te z każdym rokiem są coraz korzystniejsze. Wskaźnik liczby ludności korzystającej z sieci wodociągowej w % ogółu ludności w roku 2000 wynosił 86,9% i wzrósł w 2009 r. do poziomu 89,2%, w przypadku ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w roku 2000 wskaźnik ten wynosił 58,9%, a w 2009 r. - 62,8%.

Niewątpliwie duży wpływ na działalność gospodarczą ma stan infrastruktury technicznej i komunalnej. Najważniejszym miernikiem działalności gospodarczej przedsiębiorstw i firm przemysłowych jest wartość produkcji sprzedanej przemysłu. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wartość ta w województwie lubuskim wzrosła z 10 546 zł w 2000 r. do 18 957 zł w 2008 r.

Istotne znaczenie dla rozwoju gospodarczego i innowacyjnego ma współczynnik skolaryzacji brutto (dla osób w wieku 16-18 lat), który w 2008 r. w województwie lubuskim wynosił odpowiednio: szkoły zawodowe i ogólnozawodowe – 44,53%, zasadnicze szkoły zawodowe – 16,68%, licea ogólnokształcące – 49,17% i szkoły policealne - 17,98%. W latach 2005-2009 odnotowano nieznaczny wzrost liczby uczniów w zasadniczych szkołach zawodowych, przy malejącej tendencji na poziomie średnim kształcenia zawodowego. W 2000 r. zaś, w liceach ogólnokształcących uczyło się 22,7 tys. uczniów, a w 2009 r. już tylko 14,7 tys. W latach 2005-2009 zauważono wzrost zainteresowania młodzieży dalszą edukacją na poziomie techników.

Istotnymi obszarami dla rozwoju województwa lubuskiego w celu operacyjnym 1.3. SRWL są edukacja, ochrona zdrowia oraz opieka społeczna. Wysoki standard usług może zostać zapewniony m.in. poprzez inwestycje w nowoczesne urządzenia i technologie. Niestety, w latach 2000-2005 nakłady inwestycyjne na oświatę wykazywały zróżnicowaną tendencję śródokresową (nakłady te zmniejszyły się z poziomu 106 mln zł w 2000 r. do 55,7 mln zł w 2004 r., a następnie zaczęły wzrastać do 135,8 mln zł w roku 2006, by w 2008 r. osiągnąć kwotę zbliżoną do roku 2000). Podobnie sytuacja wyglądała w przypadku nakładów finansowych


5 | S t r o n a

na ochronę zdrowia i opiekę społeczną, chociaż tendencja malejąca trwała tylko do 2003 r. (22,1 mln zł), przy wzrostowym trendzie w latach 2004-2008 (2008 r. - 75,8 mln zł).

Dostępność komunikacyjna regionu ma istotne znaczenie dla jego rozwoju. Z uwagi na bariery w komunikacji samochodowej, szczególnie z innymi regionami kraju, wynikające ze złego stanu dróg i niewystarczającej liczby dróg szybkiego ruchu i autostrad, uruchomiono lotnisko regionalne w Babimoście, mające usprawnić system transportu publicznego. Z początkiem 2011 r. połączenia lotnicze zostały jednak czasowo wstrzymane.

W celu operacyjnym Wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich wskaźnikiem obrazującym zmianę na przestrzeni lat jest stopień urbanizacji (odsetek ludności zamieszkałej w miastach). W województwie lubuskim nastąpił spadek tego odsetka z 64,6% w 2000 r. do 63,6% w 2008 r. Od roku 2007 w województwie lubuskim odnotowano procesy suburbanizacji, czyli wyludniania się centrum miast i rozwoju strefy podmiejskiej (obszarów wiejskich). Proces ten nie jest jednak związany ze wzrostem zatrudnienia w rolnictwie.

Blisko połowa gmin województwa lubuskiego należy do kategorii gmin wiejskich o dużych problemach społecznych. Bez rozwiązania tych problemów i właściwego rozwoju tych obszarów (gmin wiejskich) nie może być jednak mowy o zrównoważonym rozwoju całego województwa. Jednym z podstawowych problemów gospodarczych obszarów wiejskich województwa lubuskiego jest wysoka stopa bezrobocia. Należy jednak zauważyć, że wg BAEL wskaźnik ten systematycznie się obniżał, a od roku 2000 do 2008 był to spadek o ponad 50% (25,7% w 2001 r. i 2002 r. do 6% w 2008 r.). Sytuacja ta wynikała m.in. z faktu otwarcia granic UE, a co za tym idzie - wzrastającej liczby osób udających się na migrację zarobkową oraz przyspieszonego tempa rozwoju gospodarczego kraju. Jednak ostatni wzrost poziomu bezrobocia w 2009 r. do 9,5% był spowodowany kryzysem gospodarczym na świecie i recesją gospodarczą, jaka również dotknęła Polskę.

Współpraca transgraniczna i międzyregionalna to m.in. rozwój ruchu turystycznego między sąsiadami. W przypadku województwa lubuskiego są to głównie turyści z Niemiec. Niestety od 2000 r. liczba korzystających z noclegów systematycznie spadała (z minimalną pozycją wzrostową między rokiem 2003 a 2004) z poziomu 32,9% w roku 2000 do 25,9% w 2009 r., co w wartościach bezwzględnych daje dla ostatniego roku analizowanego okresu wskaźnik 39 237 osób.

W ostatnich latach w Polsce wzrasta liczba organizacji pozarządowych. Tendencja ta dotyczy również województwa lubuskiego, chociaż przyrost ten jest niższy w porównaniu do pozostałych regionów. Liczba organizacji III sektora wzrosła w ciągu dziesięciu lat o 1 300 organizacji osiągając wskaźnik 2 653 organizacji w 2009 r.

Z analizy Celu strategicznego II. Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa wynika, że malejąca populacja ludności województwa lubuskiego odnotowana w ostatnich latach pośrednio wpływa na zmniejszającą się liczbę studentów. Nie można jednak traktować tego jako jedynej przyczyny, gdyż część młodych ludzi wyjeżdża na studia poza teren swojego województwa, wybierając najczęściej ośrodki akademickie w Poznaniu czy też we Wrocławiu. Liczba studentów na 10 tys. mieszkańców w 2000 r. wynosiła 375 osób i do 2009 r. obniżyła się do 279 osób na 10 tys. mieszkańców, podczas gdy w Polsce wskaźnik ten oscylował w granicach 493 studentów na 10 tys. mieszkańców.

Analiza realizacji celu operacyjnego 2.2., dotyczącego Wzmocnienia i ustabilizowania kadry naukowej, rozwoju bazy naukowo-badawczej lubuskich uczelni oraz stymulowania ich współpracy wskazuje na konieczność intensyfikacji działań. Nakłady poniesione na działalność badawczą i rozwojową w województwie lubuskim w 2008 r. należały do najniższych w Polsce i w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły 28 zł. Bezpośrednią konsekwencją tego stanu był udział pracujących w B+R, który kształtuje się na poziomie od 0,4% w 2000 r. do 0,3% w 2008 r. Istotne zatem okazuje się zwiększenie innowacyjności jako jednego z podstawowych zadań


6 | S t r o n a

w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego województwa lubuskiego. Znaczenie tej kwestii wynika także z faktu, że zagadnienia innowacyjności są istotne dla rozwoju województwa, również z powodu przyjętej przez władze województwa lubuskiego misji strategii innowacji, określonej jako: „budowa przewagi konkurencyjnej regionu poprzez rozwój potencjału naukowo-badawczego i kultury innowacyjności”. Kontynuując analizę struktury zatrudnienia, wskaźnik „zatrudnienia w B+R” ogółem w latach 2000-2008 zmalał o 24,14% i w wartościach bezwzględnych wynosił odpowiednio w roku 2000 – 1 400 osób, a w 2008 r. już tylko 1 062 osoby. Obserwując wskaźnik „zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo–badawczy” w okresie 2000-2009 odnotowano również znaczny spadek zatrudnienia (o 22,73%).

Województwo lubuskie charakteryzuje się relatywnie niższą liczbą studentów, którzy wybierają i kończą kierunki techniczne. W ogólnej liczbie studentów najwyższy udział odnotowano w 2000 r. (było to 23,8%), najniższy w 2001 r. (15,4%), po czym od tego roku obserwuje się systematyczny wzrost tego wskaźnika, chociaż w 2009 r. osiągnął on wartość 20,04% i spadł w stosunku do 2008 r., kiedy to osiągnął on wartość 21,1%.

Pozytywnie należy ocenić sytuację w obszarze wychowania przedszkolnego, gdyż z każdym rokiem w województwie lubuskim wzrasta liczba dzieci nim objętym (w wieku 3-5 lat), osiągając wskaźnik na poziomie 52%, podczas gdy średnio w Polsce było to 48% dzieci w analizowanym przedziale wiekowym.

Istotny, z punktu widzenia strategii województwa, jest rozwój społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy oraz inwestycje w infrastrukturę i szkolenia. Odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu wynosił 55,9%, a liczba pracowników wykorzystujących komputery do pracy w przedsiębiorstwach osiągnęła zaledwie 26% (średnia w Polsce - 35%).

Niepokojące w ostatnich latach jest zjawisko dużego udziału świadczeń pomocy społecznej, z jakich korzystają mieszkańcy województwa lubuskiego. W 2009 r. ze świadczeń na 10 tys. mieszkańców korzystało 730,1 osób, przy średniej krajowej 545,9 na 10 tys. mieszkańców. Ta niekorzystna sytuacja występuje obok odnotowanego wzrostu wartości przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego przypadającego na osobę w gospodarstwie, który w roku 2000 wynosił 609,66 zł, a w 2009 r. przekroczył poziom 1 103,32 zł.

Istotnym wyzwaniem dla województwa lubuskiego określonym w celu strategicznym IV. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego jest wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki. Analiza potencjału turystycznego województwa wykazuje, iż - pomimo zróżnicowanych i atrakcyjnych obszarów przyrodniczo-krajobrazowych (wysoki poziom lesistości, duża liczba jezior) – Lubuskie jeszcze niewystarczająco wykorzystuje naturalne walory dla intensyfikacji ruchu turystycznego. Należy przy tym jednak zwrócić uwagę, że np. długość oznaczonych szlaków rowerowych w latach 2000-2009 wzrosła o 41%. Zaczynają zatem powstawać odpowiednie warunki do spędzenia aktywnego wypoczynku na terenie Województwa, nie tylko dla jego mieszkańców. Podobnie sytuacja przedstawiała się w analizie bazy noclegowej, gdzie w tym okresie wskaźnik liczby miejsc noclegowych na 1000 mieszkańców wzrosł z poziomu 18,07 w 2000 r. do 23,11 w 2009 r.

Raport końcowy pt. Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego, przeprowadzony m.in. na podstawie dokumentów regionalnych i wskaźników monitorowania SRWL, potwierdza stwierdzenie, że województwo lubuskie podlega procesom rozwojowym (m.in. dzięki środkom pozyskanym z Unii Europejskiej). Rozwój ten jest wynikiem zróżnicowanego wpływu wielu czynników, z których część ma istotnie pozytywne znaczenie, a niektóre z nich w nieco mniejszym stopniu determinują procesy rozwoju Województwa, co zostało poddane szczegółowej analizie, zwartej w niniejszym Raporcie.

W celu określenia zmian sytuacji regionu na tle pozostałych elementów układu regionalnego kraju dla potrzeb Raportu przeprowadzono porównanie wybranych wskaźników, opisujący najważniejsze elementy krajobrazu społeczno-gospodarczego województwa lubuskiego w 2005 r. oraz 2008 r.


7 | S t r o n a

Analiza porównawcza wskaźników w obszarze pierwszego celu operacyjnego Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu z punktu widzenia zajmowanej pozycji, pozwala wyróżnić kilka pozytywnie kształtujących się dla województwa lubuskiego wskaźników. Zaliczyć do nich należy: 1. długość linii kolejowych na 10 tys. mieszkańców (1. miejsce); 2. udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogólnej liczbie podmiotów zarejestrowanych w REGON

(2. miejsce); 3. telefoniczne łącza główne na 1000 mieszkańców (3. miejsce); 4. liczbę miejsc w przedszkolach na 1000 mieszkańców (4. miejsce); 5. liczbę zarejestrowanych samochodów na 1000 mieszkańców (4. miejsce); 6. liczbę turystów z Niemiec korzystających z noclegów na 10 tys. mieszkańców (5. miejsce).

Z analizy wybranych mierników rozwoju regionalnego wynika, że do korzystnych zjawisk związanych z awansem województwa lubuskiego w ogólnej klasyfikacji zaliczyć należy: 1. stopę bezrobocia na wsi (z miejsca 12. na 4.) – w tym przypadku awans oznacza zmianę korzystną z uwagi

na to, że regiony sortowano w porządku rosnącym; 2. wskaźnik zatrudnienia na wsi (z miejsca 12. na 6.); 3. praktykę lekarską na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 7. na 5.); 4. wydatki budżetów powiatów na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na mieszkańca

(z miejsca 8. na 6.); 5. odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (z miejsca 6. na 5.); 6. długość czynnej sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 7. na 6.); 7. liczbę ludności na jedno miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych (z miejsca 7. na 6.).

Niekorzystne zjawiska zachodzące na obszarze województwa lubuskiego dotyczą obniżenia poniższych wskaźników, które spowodowały spadki w ogólnej klasyfikacji: 1. liczba placówek pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 5. na 15.); 2. liczba podmiotów III sektora na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 3. na 9.); 3. liczba uczniów liceów profilowanych na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 3. na 8.); 4. liczba uczniów liceów ogólnokształcących na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 10. na 14.).

Oceniając sytuację województwa lubuskiego na podstawie miejsca, które zajmowało ono w odniesieniu do każdego ze wskaźników wybranych do analizy porównawczej w zakresie drugiego celu strategicznego, tj. Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa, stwierdzono poprawę sytuacji w następujących przypadkach: 1. największy wzrost dotyczył przeciętnego miesięcznego dochodu do dyspozycji na osobę (awans z miejsca

12. na 5.); 2. awans jednopunktowy dotyczył następujących wskaźników:

- odsetek gospodarstw domowych wyposażonych w komputer (4. pozycja); - odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (5. pozycja); - liczba uczniów gimnazjum uczących się języka francuskiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

(10. pozycja); - liczba studentów studiów technicznych na 1000 mieszkańców (15. pozycja); - wskaźnik osób żyjących poniżej minimum egzystencji (14. pozycja) – w tym przypadku awans oznacza

zmianę niekorzystną z uwagi na to, że regiony sortowano w porządku malejącym. Z całą pewnością do korzystnych zjawisk zaliczyć należy również utrzymanie przez województwo

lubuskie wiodącej pozycji w zakresie liczby uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych uczących się języka niemieckiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, jak również utrzymanie 4. miejsca w przypadku przeciętnych


8 | S t r o n a

miesięcznych wydatków w gospodarstwach domowych na osobę i 7. W zakresie współczynnika skolaryzacji brutto w zasadniczych szkołach zawodowych. Do niepokojących zjawisk w województwie lubuskim zaliczyć należy: 1. utrzymane 14. miejsce w liczbie zatrudnionych w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo; 2. utrzymana 16. lokata w liczbie uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych uczących się języka

angielskiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców; 3. spadek z miejsca 1. na 8. w wyniku obniżenia liczby studentów kierunków matematycznych

na 1000 mieszkańców; 4. spadek z miejsca 2. na 8. w liczbie absolwentów kierunków matematycznych na 1000 mieszkańców; 5. spadek z miejsca 12. na 16. w udziale liczby ludności w wieku 15-64 lat z wykształceniem wyższym w ogólnej

liczbie ludności; 6. spadek z miejsca 14. na 16. w liczbie studentów na 10 tys. mieszkańców; 7. spadek z miejsca 15. na 16. w liczbie zatrudnionych w B+R pracowników naukowo-badawczych

na 1000 mieszkańców. Otrzymane wyniki porównania wskaźników w obrębie trzeciego celu strategicznego, tj. Rozwój

przedsiębiorczości oraz działania mające na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsiębiorstw i ich innowacyjności dzięki współpracy z nauką, dowodzą na utrzymanie się województwa lubuskiego na wysokiej 6. pozycji w zakresie liczby podmiotów gospodarczych sektora prywatnego zarejestrowanych w REGON na 10 tys. mieszkańców, a także awans regionu (z miejsca 13. na 11.) w przypadku działalności badawczo-rozwojowej w sektorze przedsiębiorstw na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON.

W ramach ostatniego celu strategicznego, tj. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego, miały miejsce zmiany, które dotyczyły awansu regionu w liczbie widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (zmiana z miejsca 13. na 2.). Istotne są również wysokie pozycje regionu w zakresie wskaźników związanych z walorami środowiska naturalnego: 1. powierzchnia lasów na 1000 mieszkańców - 1. miejsce; 2. powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona na 1 mieszkańca - 3. miejsce; 3. powierzchnia terenów zieleni ogólnodostępnej na 1000 mieszkańców - 4. miejsce; 4. korzystający z noclegów na 1000 mieszkańców - 5. miejsce; 5. udzielone noclegi na 1000 mieszkańców - 6. miejsce; 6. placówki gastronomiczne na 10 tys. mieszkańców - 3. miejsce; 7. miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców - 4. miejsce.

Przy wyznaczaniu obszarów problemowych i obszarów interwencji strategicznej w województwie lubuskim wzięto pod uwagę raport Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce, w którym przyporządkowano województwo lubuskie do grupy peryferyjnych regionów Polski północnej i północno-zachodniej, które charakteryzowały się bardzo niskim poziomem urbanizacji połączonym ze specyficzną sytuacją agrarną. Województwo lubuskie na podstawie wybranych wskaźników i określonej metodologii zostało podzielone na 4 grupy obszarów, różniących się w rozwoju społeczno-gospodarczym. W pierwszej grupie, najmocniejszych obszarów rozwojowych znalazły się powiaty grodzkie, zarazem stolice województwa lubuskiego, tj. Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra. Jest to zrozumiałe, ponieważ utworzona ona została przez powiaty grodzkie, które są także ośrodkami wojewódzkimi wskazanymi w KSRR jako regionalne bieguny wzrostu. Drugą grupę utworzyły powiaty znajdujące się w bezpośredniej bliskości powiatów grodzkich, tj. gorzowski, zielonogórski i żarski. Stanowią one otoczenie funkcjonalne ośrodków wojewódzkich, co oddziałuje na ich korzystniejszą sytuację społeczno-gospodarczą. W trzeciej, najliczniejszej grupie znalazły się powiaty:


9 | S t r o n a

międzyrzecki, strzelecko-drezdenecki, sulęciński, świebodziński, wschowski, żagański. Zdiagnozowano na ich obszarze różnego rodzaju problemy gospodarcze i społeczne. Pozostałe powiaty utworzyły grupę, które z punktu widzenia kształtowania się poszczególnych wskaźników, potraktować należy jako powiaty najsłabsze, wymagające szczególnej interwencji. Znajdują się tutaj powiaty słubicki i krośnieński, które zostały wskazane w KSRR jako obszary potrzebujące działań na rzecz wyrównywania dostępu do dóbr i usług. Z kolei obszar powiatu nowosolskiego charakteryzuje się m.in. niskimi wartościami wskaźników z zakresu gospodarki i kapitału ludzkiego.

Jednym z celów przygotowywania niniejszego Raportu było określenie postępu rzeczowo-finansowego SRWL. Za punkt wyjścia do analizy budżetu województwa stanowi rok przyjęcia przez Sejmik województwa lubuskiego Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego (6 marca 2000 r.) z aktualizacją w 2005 r.

Ogólny budżet województwa lubuskiego w horyzoncie czasowym 2000-2009 uległ istotnemu zwiększeniu. W latach 2000-2004 zarówno zrealizowane dochody, jak również wydatki, ulegają istotnym wahaniom. Dopiero poczynając od roku 2005 widoczny jest coroczny wzrost, zarówno ogólnych dochodów, jak i wydatków zrealizowanych przez województwo lubuskie. W latach 2001, 2004, 2007 i 2008 poziom zrealizowanych dochodów był wyższy niż poziom zrealizowanych wydatków. W pozostałych latach wydatkowano więcej środków aniżeli zrealizowano dochodów – dla przykładu w 2005 r. poziom wydatków był wyższy od dochodów o 34,1 mln zł (przekroczenie budżetu o 16,58%). W 2009 r. miał miejsce wzrost planowanych dochodów o 457% względem planu na rok 2000, a dochody zrealizowane wzrosły o 414%. Podobnie przedstawia się sytuacja planowanych i zrealizowanych wydatków, kiedy to ich wartość planowana w 2009 r. wzrosła o 463% względem planowanych na 2000 r., zaś wydatki zrealizowane wzrosły w 2009 r. względem 2000 r. o ponad 423%.

Wydatki ogólne poniesione przez województwo lubuskie w 2005 r. wynosiły 240,1 mln zł, z czego 25 mln zł (10,4%) pochodziło ze środków UE, a w 2009 r. ogólne wydatki opiewały na kwotę 777,3 mln zł, z czego w kwocie 441,2 mln zł (56,76%) zostały sfinansowane ze środków UE.

W trakcie badania zwrócono szczególną uwagę na projekty zapisane w Lubuskim Regionalnym Programie Operacyjnym na lata 2007-2013, w ramach Indykatywnego Planu Inwestycyjnego (IPI), jako kluczowego dla realizacji celów SRWL. Indykatywny Plan zawiera przedsięwzięcia inwestycyjne o strategicznym znaczeniu dla realizacji LRPO, których wdrażanie jest niezwykle istotne z punktu widzenia osiągnięcia zakładanych wskaźników rozwoju społeczno–gospodarczego województwa lubuskiego, a tym samym wpływające w sposób bezpośredni na jego rozwój. Realizacja celów operacyjnych SRWL to projekty finansowane ze środków województwa przy znaczącym udziale środków pochodzących z UE. Przedsięwzięcia realizowane dzięki wykorzystaniu środków strukturalnych dotyczą większości celów operacyjnych SRWL i obejmują: infrastrukturę transportową, komunalną i gospodarki wodnej, ochrony środowiska, jak również związanych z ochroną zdrowia oraz edukacją, obszary wiejskie czy zadania związane ze współpracą transgraniczną. Ocena wpływu przyjętej w 2000 r. i zaktualizowanej w 2005 r. Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój regionu jest niezbędna do wykonania okresowej ewaluacji związanej z realizowaną Strategią. Jednocześnie ocena ta służy podjęciu decyzji o zaniechaniu niektórych działań, które województwu nie służą lub ich potencjał został wyczerpany. Ma ona również wpływ na kontynuację i podjęcie nowych działań, które mogą i powinny doprowadzić do intensyfikacji i zrównoważenia rozwoju województwa lubuskiego. Istotna przy tym jest spójność obecnie aktualizowanej Strategii z politykami Unii Europejskiej i tworzonymi obecnie przez Rząd RP dokumentami strategicznymi oraz z wytycznymi nowego modelu programowania rozwoju regionalnego. Spójność ta musi być zapewniona zarówno w sposób formalny, jak i funkcjonalny. Oznacza to podjęcie wyzwań stojących przed województwem lubuskim, związanych z realizacją polityki regionalnej i przestrzennej państwa oraz UE, a także udzieleniu przez władze województwa odpowiedzi na potrzeby i aspiracje mieszkańców Regionu.


10 | S t r o n a

Raport końcowy pt. Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego zawiera również rekomendacje wypracowane m.in. na podstawie analizy Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego oraz innych dokumentów, w tym szczególnie Europa 2020 - europejskiego dokumentu kierunkowego, a także Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego do 2020 roku: Regiony. Miasta. Obszary wiejskie, czyli krajowego dokumentu kierunkowego określającego priorytety polityki regionalnej kraju w perspektywie najbliższych 10 lat. Wytyczne zawarte w końcowej części niniejszego materiału, a opracowane na podstawie ww. dokumentów, dotyczą aktualizacji SRWL, w której należy uwzględnić obszary problemowe i strategicznej interwencji w województwie zidentyfikowane w niniejszym Raporcie oraz raporcie Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji. Istotna wg autorów niniejszego Raportu jest dyskusja dotycząca kierunku rozwoju województwa lubuskiego - określenia elementu wiodącego, który determinowałby rozwój Regionu. Dzięki takiemu działaniu możliwe będzie skuteczne i precyzyjne kierowanie wsparcia do wymagających tego obszarów tematycznych i terytorialnych.

W toku aktualizacji Strategii istnieje także potrzeba przygotowania jednoznacznej interpretacji zasady oceny efektywności ekonomicznej dla realizowanych przedsięwzięć, aby możliwie precyzyjnie określić, w jakim stopniu inwestycja wpływa na realizację celów strategicznych SRWL. Istotne będzie również, po zatwierdzeniu zaktualizowanej Strategii, przeanalizowanie zapisów strategii sektorowych przyjętych i realizowanych na terenie Województwa oraz przeprowadzenie ich aktualizacji w celu dostosowania do zapisów dokumentu nadrzędnego (Zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego), m.in. pod względem diagnoz oraz celów strategicznych i operacyjnych.

Ostatnim elementem niniejszego Raportu są rekomendacje w obszarze realizacji strategii i systemu monitoringu wypracowane przez autorów średniookresowej oceny na podstawie analiz dokumentów oraz tzw. „dobrych praktyk”. Ważnym elementem opracowania strategii jest bowiem stworzenie systemu monitorowania i sprawozdawczości wdrażania SRWL, który pozwoli oceniać efekty realizowanej Strategii.


11 | S t r o n a

2. Wprowadzenie Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego (SRWL), jako dokument strategiczny, wytyczający kierunki

rozwoju województwa lubuskiego, została przyjęta do realizacji Uchwałą Sejmiku Województwa Lubuskiego dnia 6 marca 2000 r. (Uchwala Nr XV/91/2000). Przystąpienie Polski do struktur UE, jak również dynamiczne procesy zachodzące w rozwoju społeczno-gospodarczym oraz zmiany warunków funkcjonowania Polski wpłynęły na konieczność rozpoczęcia prac nad aktualizacją dokumentu. Uchwałą Nr XXXVII/260/2005 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 19 grudnia 2005 r. przyjęto dokument: „Strategia Rozwoju Województwa. Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020 roku”.

Raport końcowy pn. Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego, został przygotowany w celu dokonania oceny oddziaływania SRWL na rozwój województwa lubuskiego w pięć lat po przyjęciu aktualizacji Strategii. Horyzont czasowy oceny stanowi okres pomiędzy 2000 r. i 2009 r.

Prace badawcze poprzedzono opracowaniem raportu metodologicznego, zawierającego uszczegółowienie przedmiotu i celu badania oraz metody i narzędzia badawcze, które zostały wykorzystane do jego opracowania.

Niniejszy Raport składa się z 5 zasadniczych części. Część pierwsza stanowi wprowadzenie do Raportu, gdzie przedstawiono m.in. strukturę dokumentu.

W części drugiej Metodologia oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu, przedstawione zostały w sposób szczegółowy główne założenia metodologiczne, wraz z określeniem celu badania, w tym celów szczegółowych.

W trzeciej części raportu Wyniki badań opisane zostały w oparciu o cele strategiczne i operacyjne SRWL. W części tej przedstawiono:

analizę wskaźnikową; analizę benchamarkingową; analizę obszarów problemowych i obszarów interwencji strategicznej; analizę postępu rzeczowo- finansowego. W części czwartej raportu Wnioski i rekomendacje przedstawione zostały konkluzje, stanowiące syntezę

wniosków zawartych w częściach analitycznych raportu oraz rekomendacje dotyczące postulowanych przez autorów niniejszego opracowania kierunków prac nad aktualizacją SRWL. Rekomendacje zostały opracowane w oparciu o strukturę problemów analizowanych w poszczególnych rozdziałach Raportu.

Piąta część raportu zawiera Aneksy, przedstawiające zestawienia i dane, z których korzystano podczas badania.

Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego została przygotowana na podstawie umowy zawartej między Województwem Lubuskim a Fundacją Rozwoju Demokracji Lokalnej.


12 | S t r o n a

3. Metodologia oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu Prace nad raportem końcowym poprzedzono opracowaniem raportu metodologicznego, zawierającego

uszczegółowienie celu badania oraz metod i narzędzi badawczych. W niniejszym rozdziale przedstawiono główne założenia metodologiczne.

Celem badania była ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego. Osiągnięcie celu głównego było możliwe poprzez realizację celów szczegółowych. Zostały one sformułowane w następujący sposób: a) określenie zmian sytuacji społeczno – gospodarczej w województwie lubuskim, zgodnie z zakresem

tematycznym celów strategicznych i operacyjnych; b) określenie rzeczowo – finansowego postępu realizacji celów Strategii; c) wskazanie obszarów strategicznej interwencji w regionie (przestrzennie oraz tematycznie); d) sformułowanie wniosków, wskazanie propozycji i rekomendacji do aktualizacji SRWL w zakresie sytuacji

społeczno–gospodarczej regionu, realizacji celów strategicznych i operacyjnych oraz systemu zarządzania i monitorowania realizacji SRWL.

W badaniu uwzględniono następujące perspektywy:

- czasową: analiza tendencji rozwojowych w latach 2000-2009; - przestrzenną: obszar województwa lubuskiego, z uwzględnieniem poziomu powiatowego i gminnego oraz/lub

w odniesieniu do wybranych obszarów; porównanie ich do średniej krajowej i poziomu innych województw; - tematyczną: główne obszary sytuacji społeczno-gospodarczej określone w priorytetach strategicznych

i celach operacyjnych zawartych w SRWL, rzeczowo-finansowy zakres realizacji SRWL, obszary strategicznej interwencji, wnioski i rekomendacje.

Ocena SRWL została przeprowadzona w oparciu o następujące metody badawcze: 1) analizę danych zastanych (analiza dokumentów oraz analiza wskaźnikowa - benchmarking wskaźników

statystycznych,); 2) analizę danych jakościowych (wywiad grupy i panel ekspertów). Analiza dokumentów oraz danych statystycznych

W początkowej fazie badania przeprowadzono analizę dokumentów oraz danych statystycznych. Analiza danych zastanych pozwoliła na: - zebranie danych na temat czynników rozwoju regionalnego (gospodarczych, społecznych, przyrodniczych)

regionu, potrzebnych do określenia zmian sytuacji społeczno – gospodarczej w województwie lubuskim; - opracowanie wniosków, wskazanie propozycji i rekomendacji do aktualizacji SRWL w zakresie sytuacji

społeczno-gospodarczej regionu, realizacji celów strategicznych i operacyjnych oraz systemu zarządzania i monitorowania realizacji SRWL;

- opracowanie scenariusza wywiadu grupowego oraz panelu ekspertów/panelu dyskusyjnego. Na rysunku 1 przedstawiono schemat wykorzystanych źródeł informacji do zbierania i analizy danych

zastanych.


13 | S t r o n a

Rysunek 1. Schemat źródeł informacji do zbierania i analizy danych

Źródło: Opracowanie własne

W celu przeprowadzenia analizy danych statystycznych zastosowano analizę wskaźników wybranych w wyniku współpracy Departamentu Rozwoju Regionalnego i Planowania Przestrzennego UMWL z Lubuskim Ośrodkiem Badań Regionalnych w Urzędzie Statystycznym w Zielonej Górze. Celem analizy było dostarczenie informacji o zmianach w sytuacji społeczno-gospodarczej województwa na przestrzeni lat oraz pokazanie jego pozycji na tle kraju. W raporcie zaprezentowano wskaźniki, które obrazują zmiany jakie zaszły w województwie lubuskim w latach 2000-2009. Analizę przeprowadzono dla tzw. wskaźników ogólnych oraz wskaźników przypisanych do celów operacyjnych SRWL. Analiza porównawcza

Zmiany w sytuacji społeczno – gospodarczej województwa lubuskiego określono w oparciu o przeprowadzony benchmarking wybranych dla celów strategicznych i operacyjnych wskaźników statystycznych. Na potrzeby analizy porównawczej województwa lubuskiego wykorzystano dwie procedury badawcze, tj. hierarchizację i klasyfikację. Pierwsza z nich umożliwiła określenie pozycji regionu względem pozostałych województw Polski oraz jej zmianę na przestrzeni analizowanego okresu, natomiast druga wskazała regiony podobne do województwa lubuskiego z punktu widzenia poziomu i struktury zmiennych opisujących te jednostki. Obie zastosowane metody są najbardziej optymalne z punktu widzenia dokonywania oceny rozwoju regionu i kształtowania rekomendacji dla przyszłych zmian w realizowanej strategii rozwoju. Wywiad grupowy Wywiad grupowy polegał na wspólnej dyskusji respondentów na zadaną grupę tematów dotyczących rozwoju województwa lubuskiego oraz zmian, jakie zaszły w regionie na przestrzeni lat i wyzwań stojących przed Lubuskiem obecnie i w przewidywanej horyzontem strategicznym przyszłości. W badaniu udział wzięli członkowie Zespołu ds. aktualizacji SRWL, powołanego przez Marszałka Województwa. W trakcie wywiadu grupowego podejmowane były zagadnienia o charakterze eksploracyjnym, a w szczególności eksplanacyjnym. Miały one na celu wyjaśnianie i zrozumienie zjawisk, bez wyrażania intencji o badanej rzeczywistości w kategoriach liczbowych, a jedynie opisowych i interpretatywnych.

Dane pochodzące z badania były pomocne w: - interpretacji danych zebranych poprzez analizę dokumentów; - formułowaniu wniosków na temat SRWL w kontekście przeprowadzonej analizy danych zastanych

(scenariusz wywiadu w tym zakresie został uszczegółowiony po przeprowadzeniu analizy danych zastanych); - analizie osiąganych rezultatów i oddziaływania SRWL.


14 | S t r o n a

Panel ekspertów Miał on charakter moderowanej dyskusji o wynikach badania i rekomendacjach dla definiowanego

(aktualizowanego) rozwoju regionu. W badaniu udział wzięli eksperci ze środowiska gospodarczego, naukowego i społecznego województwa lubuskiego. Jego zorganizowanie pozwoliło na zebranie opinii, które miały szczególny wpływ na uzgodnienie wniosków końcowych oraz wypracowanie rekomendacji użytecznych dla Zamawiającego na kolejnych etapach pracy nad aktualizacją SRWL. Rzeczowo-finansowy postęp realizacji strategii

Ocena rzeczowo-finansowego postępu realizacji strategii została dokonana w oparciu o analizę danych zastanych – analizę wskaźników, analizę wykorzystania funduszy strukturalnych oraz badanie wzrostu budżetu. Zakres czasowy obejmował lata 2000-2009 (szczególną uwagę zwrócono na realizację celów od roku 2005, czyli w okresie po ostatniej aktualizacji SRWL).

Analizie poddano obszary problemowe, jak również obszary rozwojowe województwa, w ujęciu tematycznym i przestrzennym. W raporcie wskazano obszary strategicznej interwencji. Zostało to poprzedzone przeprowadzeniem prac analitycznych, określonych w pięciu kryteriach/osiach tematycznych: struktura gospodarki, środowisko naturalne, problemy społeczne, kapitał ludzki, dostępność. W ramach prac analitycznych wzięto pod uwagę: dostępne wskaźniki społeczno-gospodarcze na poziomie powiatowym i gminnym; dokumenty strategiczne na poziomie krajowym i unijnym, tj. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-

2020,Strategia Europa 2020; Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (projekt); Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego, wyniki badania oceny oddziaływania

SRWL na rozwój województwa lubuskiego, przeprowadzonego w zakresie określenia zmian społeczno-gospodarczego i postępu rzeczowo-finansowego.


15 | S t r o n a

4. Wyniki badań

4.1. Tendencje rozwojowe w układzie celów strategicznych i operacyjnych Z przeprowadzonych analiz wynika, iż zapisy Strategii spójne są z zapisami innych dokumentów

strategicznych na poziomie województwa, jak również na poziomie kraju. Wszyscy uczestnicy wywiadu grupowego zgodnie stwierdzili, iż Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego ma bardzo duży wpływ na rozwój województwa. Wyznacza kierunki działań, określa cele oraz działania, jakie powinny być zrealizowane, aby województwo mogło się rozwijać. Strategia jest dokumentem obszernym, dlatego równolegle z nią funkcjonują sektorowe dokumenty strategiczne, które bardziej szczegółowo skupiają się na problemach i celach danej branży. Strategia jest podstawą dla innych dokumentów strategicznych i planistycznych, m.in.: Strategii Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata 2005-2013;

- Strategii Rozwoju Kultury Województwa Lubuskiego; - Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego; - Strategii Rozwoju Transportu Województwa Lubuskiego z horyzontem czasowym do roku 2015; - Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2006-2013; - Lubuskiej Strategii Ochrony Zdrowia na lata 2010-2013; - Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji na lata 2010-2015; - Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego; - aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubuskiego na lata 2009-2012 z perspektywą

na lata 2013-2020. Analiza wskaźnikowa rozwoju województwa lubuskiego została przeprowadzona w oparciu o wskaźniki

wybrane w wyniku współpracy Departamentu Rozwoju Regionalnego i Planowania Przestrzennego UMWL z Lubuskim Ośrodkiem Badań Regionalnych w Urzędzie Statystycznym w Zielonej Górze. W analizie wzięto pod uwagę wskaźniki dotyczące całego regionu. W pierwszej części analizy skupiono się na wskaźnikach ogólnych, które nie są przypisane do żadnego z celów. W pierwszej kolejności dokonano analizy produktu krajowego brutto. Następnie poddano analizie nakłady inwestycyjne. W dalszej kolejności analizą zostały objęte podmioty zarejestrowane w systemie ewidencji działalności gospodarczej REGON. Poniżej wyniki dokonanych analiz.

W latach 2004-2008 średnie roczne tempo wzrostu produktu krajowego brutto w Polsce kształtowało się na poziomie 5,4% (w cenach stałych)1. Analizując dane dla poszczególnych województw, to w omawianym okresie najszybciej wzrastała z roku na rok wartość PKB w województwie mazowieckim – o 6,7%, a najwolniej w województwach opolskim i podlaskim – o 3,1%. Wyższe niż średnia dla całego kraju tempo wzrostu PKB w analizowanym okresie zaobserwować można również - oprócz województwa mazowieckiego – także w województwach: lubuskim (6,2%), podkarpackim (5,9%), śląskim (5,8%), małopolskim (5,6%), łódzkim i pomorskim (5,5%).

W latach 2005-2008 udziały poszczególnych województw w generowaniu produktu krajowego brutto były znacznie zróżnicowane, przy czym dysproporcje w poziomie PKB pomiędzy województwami kształtowały się podobnie w obu granicznych latach analizowanego okresu. I tak w 2008 roku dysproporcja w PKB kształtowała się od 2,3% dla województw: lubuskiego, podlaskiego i opolskiego do 21,5% w województwie mazowieckim. Natomiast w 2005 roku dysproporcje te kształtowały się od 2,3% w województwach: opolskim i podlaskim do

1 „Polska. Raport Strategiczny 2009. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, źródło: http://ec.europa.eu/employment_social/esf/docs/raport_strategic_wersja_ostateczna_pl.pdf (stan na 19.02.2011r.)


16 | S t r o n a

21,4% w województwie mazowieckim. Wartość PKB wytworzonego w województwie mazowieckim była w 2008 roku ponad 9-krotnie wyższa niż w województwie lubuskim.

Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) w województwie lubuskim na przestrzeni lat 2000-2008 systematycznie wzrastał. W 2000 roku jego wartość wynosiła 17 674 mln zł, a po 8 latach wzrosła do poziomu 28 957 mln zł. W roku 2008 odnotowano zatem ponad 60% przyrost wartości PKB w stosunku do roku 2000. Średnioroczne tempo wzrostu PKB w analizowanym okresie zawiera się w przedziale od 2,7% do 13,3%. Największy przyrost wartości PKB, tj. o 2 567 mln zł., w porównaniu do roku poprzedniego wystąpił w roku 2004, kiedy to osiągnął wartość 21 821 mln zł. Natomiast najniższy przyrost wartości zaledwie o 0,51 mln zł odnotowano w 2003 roku.

Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) w przeliczeniu na 1 mieszkańca województwa lubuskiego również wzrastał w kolejnych latach analizowanego okresu. W pierwszym roku analizowanego okresu PKB per capita wynosił 17 528 zł/os. W kolejnych latach następowały niewielkie przyrosty jego wartości o ok. 3%. Największy przyrost wartość tego wskaźnika odnotowano w 2004 roku, gdy wzrósł on o 2 520 zł/os (tj. o 13,2% w stosunku do roku poprzedniego). Podobny, choć nieco mniejszy, przyrost wartości nastąpił również w roku 2007, tj. o 10,6%. Wartość PKB per capita w 2008 roku wyniosła 28 709 zł/os; odnotowano zatem prawie 64% wzrost tego wskaźnika w stosunku do roku 2000.

Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) dla województwa lubuskiego w 2008 roku wynosił 28 957 mln zł i stanowił 2,3% PKB dla całego kraju (1 275 432 mln zł). Na przestrzeni 9 lat (2000-2008) udział ten utrzymywał się na mniej więcej tym sam poziomie. W porównaniu do pozostałych województw, Lubuskie utrzymuje relatywnie stały udział w PKB dla kraju, niestety udział ten w niewielkim stopniu wpływa na tworzenie polskiego PKB. Rysunek 2. Produkt Krajowy Brutto na 1 mieszkańca w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Analiza PKB na 1 mieszkańca dla województwa lubuskiego, pokazuje systematyczny wzrost. Jednakże

w zestawieniu z innymi województwami widać, że na przestrzeni lat w Lubuskiem nastąpił wolniejszy rozwój. Najwyższy poziom PKB na mieszkańca per capita w 2008 roku odnotowano w województwie mazowieckim (52 770 zł.). Drugą lokatę zajęło województwo śląskie. Poziom PKB na mieszkańca, przekraczający przeciętną w kraju, odnotowano również w województwach: dolnośląskim oraz wielkopolskim. Niski poziom PKB w latach 2000-2008 utrzymywał się w województwach: podkarpackim, lubelskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim i świętokrzyskim. W kolejnych latach nieznacznie zmieniały się tylko ich lokaty. Czołowe pozycje niezmiennie zajmują województwa z dużymi aglomeracjami miejskimi, o wysokim poziomie rozwoju, dzięki czemu mogącymi generować szybszy wzrost gospodarczy.


17 | S t r o n a

Poziom PKB na 1 mieszkańca odnotowany w 2008 r. w województwie lubuskim stanowił 85,8% wartości PKB na 1 mieszkańca w Polsce i w porównaniu do 2000 r. był niższy o 4,3 pkt proc. Rysunek 3. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca według województw w 2000 i 2008 r.

Źródło: US w Zielonej Górze W 2008 r. w województwie lubuskim największy udział w generowaniu wartości dodanej brutto

wypracował sektor przedsiębiorstw, osiągając wartość 12045 mln zł. Tym samym stanowił on 41,6% udziału w produkcie krajowym brutto. Następnym w zestawieniu udziału był sektor gospodarstw domowych (8209 mln zł) oraz sektor instytucji rządowych i samorządowych (4193 mln zł), których udział wyniósł kolejno 28,3% i 14,5% produktu krajowego brutto. Wartości PKB w poszczególnych sektorach corocznie rosły (zaczynając analizę od 2001 roku), jednak najbardziej dynamiczny wzrost w latach 2001-2008 można zaobserwować w sektorze przedsiębiorstw, gdzie wzrost ten wyniósł aż 184,4%, natomiast najmniejszy - w sektorze gospodarstw domowych (145,4%). Kolejnym czynnikiem rozwoju poddanym analizie były nakłady inwestycyjne. One to w istotny sposób wpływają na długofalowy rozwój gospodarki w regionie. Dynamiczny wzrost nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca nastąpił w Polsce po akcesji do UE. Od początku 2004 r. wzrosły one w sumie o 73%. Największy, ponad dwukrotny, wzrost nakładów inwestycyjnych na jednego mieszkańca wystąpił w województwach: łódzkim (z poziomu 2 368 zł w 2003 r. do 5 403 zł w 2007 r.) i pomorskim (odpowiednio 2 647 zł i 627 zł) oraz prawie dwukrotny w dolnośląskim (odpowiednio 3 126 zł i 6 041 zł). I to właśnie te trzy


18 | S t r o n a

województwa, obok mazowieckiego (8 023 zł), należą do regionów o najwyższym poziomie nakładów inwestycyjnych na mieszkańca. Województwa Polski Wschodniej charakteryzują się najniższym poziomem nakładów inwestycyjnych na mieszkańca, zarówno w gospodarce narodowej ogółem, jak i w sektorze przedsiębiorstw.

Nakłady inwestycyjne ogółem na 1 mieszkańca, liczone w zł, w województwie lubuskim z roku na rok wzrastają. Wyjątek stanowią lata 2008 i 2009, kiedy to odnotowano niewielki ich spadek w stosunku do roku 2007 (patrz rys.4). Na przestrzeni dziewięciu lat, od przyjęcia pierwszej Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego, nastąpił wzrost wartości omawianego wskaźnika o prawie 60%. Szczegółowe dane przedstawia rysunek 4. Rysunek 4. Nakłady inwestycyjne ogółem na 1 mieszkańca w zł w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Udział wartości nakładów inwestycyjnych na jednego mieszkańca województwa lubuskiego kształtował

się w 2002 roku na poziomie 6,07% w stosunku do tego wskaźnika mierzonego dla całego kraju. Natomiast w 2009 roku udział tego wskaźnika dla województwa lubuskiego zmniejszył się i wyniósł 5,20% w stosunku do całego kraju.

Kolejnym elementem analizy, mającym wpływ na rozwój regionu, jest gospodarka. W poniżej zaprezentowanych wynikach analiz odnosimy się do takiego czynnika, jakim jest potencjał gospodarczy województwa mierzony liczbą podmiotów zarejestrowanych w systemie ewidencji podmiotów gospodarczych REGON. Oczywiście, należy pamiętać, że jest to wyłącznie analiza potencjału a nie rzeczywistej zdolności wytwórczej; jednakże od wielkości istniejącego potencjału zależny jest rozwój gospodarczy, gdyż w sytuacji jego istnienia możliwe jest przyspieszenie rozwoju i szybsze jego zaangażowania (po spełnieniu warunków infrastrukturalnych i organizacyjnych) niż w przypadku tych regionów, gdzie potencjał jest słabo rozwinięty.

Z przeprowadzonych analiz wynika, że w latach 2000-2005 liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON rosła, zaś od roku 2005 liczba ta utrzymuje się na stosunkowo stałym poziomie, tj. około 1000 podmiotów na 10 tys. mieszkańców. Rysunek 5 ilustruje liczbę podmiotów na przestrzeni lat 2000-2009.


19 | S t r o n a

Rysunek 5. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Analizując liczbę podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w roku 2002

i 2009 w skali całego kraju wyraźnie widać, że województwo lubuskie plasuje się w czołówce krajowej. Na pierwszym miejscu, w obu poddanych analizie latach, znajduje się województwo zachodniopomorskie, na kolejnych: mazowieckie, dolnośląskie i pomorskie. Jak pokazuje poniższy wykres, wysoka liczba podmiotów jest stałym zjawiskiem w województwie lubuskim. Świadczyć to może o dużym potencjalne regionu w zakresie przedsiębiorczości oraz dobrych warunkach do jego rozwoju (m.in. bliskość granic, dostępność komunikacyjna, niskie koszty pracy, dobra infrastruktura dla rozwoju przedsiębiorczości). Szczegółowe dane w tym zakresie zawarto na rysunku 6. Rysunek 6. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w roku 2002 i 2009 w Polsce w podziale na województwa

Źródło: US w Zielonej Górze Reasumując ten etap analizy, można stwierdzić, że województwo lubuskie cechuje rosnące tempo

rozwoju. Niestety, rozwój ten jest słabszy niż w innych sąsiadujących województwach. Na przestrzeni


20 | S t r o n a

analizowanego okresu (2000-2008) spora część regionów w Polsce relatywnie zwolniła tempo rozwoju i niestety, województwo lubuskie zalicza się do tej grupy, gdyż jego udział w PKB liczonego dla całej Polski zmniejszył się w tym okresie. Nie musi to wcale oznaczać, że na województwo wpływ mają jakieś negatywne czynniki; analiza ta pokazuje jedynie, że część województw zanotowała w analizowanym okresie przyśpieszony rozwój, szybszy niż nastąpił w Lubuskiem. Świadczą o tym również nakłady inwestycyjne, jakie poczyniono w analizowanym okresie w województwie lubuskim. Ich trwały wzrost, wzmocniony szczególnie po przystąpieniu Polski do UE, pokazuje na istotny wpływ tego czynnika kreującego rozwój regionalny. Niestety, nakłady te nie były na tyle istotnym czynnikiem, by udział województwa lubuskiego w strukturze tego wskaźnika dla całego kraju był istotny. Jest to o tyle zrozumiałe, że województwo lubuskie – jego potencjał gospodarczy i inwestycyjny - trudno porównywać do takich potentatów rozwoju, jak choćby Śląsk czy Mazowsze. Należy na pewno podkreślić fakt, że czynnik ten ma stałą tendencję wzrostową, co ma niebagatelne znaczenie dla kreowania rozwoju w przyszłości. Dyskutować jedynie można o tempie wzrostu, czyli akceleracji wpływu tego czynnika na rozwój Lubuskiego. Istotnym dla rozwoju regionalnego czynnikiem jest też zdolność do rozwoju gospodarczego. Zaprezentowane tu wyniki analiz wskazują, że województwo lubuskie należy do czołówki regionów w Polsce w ilości podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON. Oznacza to, że Lubuskie jest dobrym miejscem do inwestowania, posiadającym walory dla rozwoju przedsiębiorstw i charakteryzującym się wyższym niż w innych regionach kraju pierwiastkiem tzw. ducha przedsiębiorczości. Walory te stanowią z pewnością o atutach Lubuskiego w zakresie trwałych podstaw dla rozwoju regionalnego. Jedynie być może nie są one dostatecznie wykorzystane, by intensyfikować ów endogenny czynnik dla wzmacniania i akceleracji rozwoju województwa lubuskiego.

Określenie tendencji rozwojowych w województwie lubuskim w latach 2000-2009 zostało także przeprowadzone w układzie celów strategicznych i operacyjnych. Poniżej przedstawione są wyniki tej analizy. Cel strategiczny I. Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu 1.1. Modernizacja infrastruktury transportowej oraz zwiększenie dostępności komunikacyjnej regionu.

Regionalny system transportowy z odpowiednią infrastrukturą transportową – równomiernie rozmieszczona sieć drogowa, dobrze rozwinięta sieć połączeń kolejowych, wodnych i lotniczych – to ważny element sukcesu województwa.

Istotna rola transportu w rozwoju województwa została podkreślona zarówno w zapisach SRWL, jak również w Strategii Rozwoju Transportu Województwa Lubuskiego. Zgodnie z jej zapisami, transport powinien służyć przemieszczaniu ludzi i towarów „w zgodzie z zasadami polityki zrównoważonego rozwoju kraju”. Równowaga ta rozpatrywana powinna być w następujących aspektach: społecznym, ekologicznym, gospodarczym, przestrzennym i funkcjonalnym.

W ramach modernizacji infrastruktury transportowej, sukcesywnie realizowane są najpilniejsze zadania, w oparciu o wieloletnie harmonogramy budów, przebudów i remontów dróg wojewódzkich. W miarę możliwości finansowych modernizowane są drogi krajowe i lokalne. Mimo to, wiele z nich jest nadal w złym stanie.

Jak wynika ze sprawozdań z realizacji Strategii Rozwoju, mimo wysokich i stale rosnących nakładów finansowych, drogi nadal ulegają degradacji, co powoduje rosnące zapotrzebowanie na środki finansowe przeznaczane na remonty dróg oraz ich utrzymanie. Wynika to przede wszystkim z faktu coraz większego natężenia ruchu na istniejących drogach (zwłaszcza ciężarowego, w tym również pojazdów nienormatywnych).

Pojawienie się możliwości dofinansowania inwestycji drogowych ze środków funduszy strukturalnych UE umożliwiło realizację poważnych inwestycji, których Województwo samo nie mogłoby zrealizować, a które ujęte są w Strategii. Wiele projektów zostało już zrealizowanych, część pozostaje w fazie realizacji lub prac przygotowawczych. Województwo, wykorzystując przyznane mu środki unijne, może pochwalić się poprawą infrastruktury transportowej (zwłaszcza drogowej). Nadal nie udało się jednak zrealizować ważnych założeń Strategii: skrócenia czasu dojazdu między Zieloną Górą i Gorzowem Wielkopolskim i do sąsiednich ośrodków


21 | S t r o n a

regionalnych. Opóźnia się również budowa kluczowych połączeń autostradami A2 i A18 (druga nitka) i drogi ekspresowej S3.

W 2002 roku długość dróg utwardzonych w województwie lubuskim (na 10 tys. mieszkańców) wynosiła 77,5 km, zaś dla Polski 65,5 km. Sytuacja ta w 2008 r. w województwie lubuskim uległa polepszeniu, gdyż na 10 000 mieszkańców przypadało 80,6 km dróg utwardzonych wobec 68,5 km w całej Polsce. Daje to regionowi szóste miejsce w skali kraju.

W województwie lubuskim odnotowano w latach 2006-2009 ponad 40% wzrost długości dróg ekspresowych i autostrad. Wynika to z oddania do użytku fragmentów drogi ekspresowej S3 (obwodnice Gorzowa Wlkp., Międzyrzecza). W liczbach bezwzględnych długość tych dróg jest wciąż znikoma. Szczegółowe dane w tym zakresie zawiera rysunek 7. Rysunek 7. Długość dróg ekspresowych i autostrad w województwie lubuskim w km

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Poruszając aspekt infrastruktury technicznej, nie sposób pominąć transportu kolejowego, który obok

ruchu kołowego, jest podstawową gałęzią transportu. Ponadto kolej jest ważnym elementem decydującym o dostępności zewnętrznej i wewnętrznej województwa, wpływając tym samym na zachowanie spójności terytorialnej regionu i kraju. Realizacja projektów infrastrukturalnych (ukierunkowanych na rozwój kolejnictwa) przyczynia się do poprawy infrastruktury kolejowej oraz taboru kolejowego w województwie lubuskim.

W zakresie nasycenia infrastrukturą kolejową Lubuskie wypada dobrze na tle kraju. W roku 2000 r. w regionie na 10 tys. mieszkańców przypadało 12 km linii kolejowych. W 2008 r. wartość wskaźnika wyniosła 9,5 km, co daje regionowi pierwsze miejsce wśród wszystkich województw (mimo relatywnego spadku wartości wskaźnika). Nie oznacza to jednak, że infrastruktura kolejowa województwa jest doskonale rozwinięta. Należy natomiast mocno podkreślić, że jest ona rozłożona w miarę równomiernie na obszarze Polski Zachodniej. Przy relatywnie niższej liczbie mieszkańców powoduje to wysoką wartość tego wskaźnika liczonego dla województwa lubuskiego. Pod względem długości linii kolejowych przypadających na jednostkę powierzchni, województwo lubuskie, mające 6,9 km linii kolejowych na 100 km2, jest nieomalże odzwierciedlaniem średniej krajowej (6,5 km/100 km2). Ogólny stan techniczny eksploatowanej w województwie sieci kolejowej jest niezadowalający i wymaga modernizacji. Obecnie tylko niektóre odcinki linii położone na terenie województwa są w dobrym stanie


22 | S t r o n a

technicznym. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest niedoinwestowanie modernizacji linii, co bezpośrednio przekłada się na ich parametry techniczne, a w szczególności na zmniejszenie prędkości pociągów2. Tendencje rozwojowe w zakresie transportu wodnego trudno zobrazować danymi statystycznymi. W oparciu o analizę danych zastanych (sprawozdania z realizacji SRWL, Strategia Rozwoju Transportu oraz zaktualizowana diagnoza województwa) można stwierdzić, że drogi wodne w województwie nadal nie pełnią roli gospodarczej w zakresie transportu ładunków. Przywrócenie parametrów technicznych do klasy III żeglowności na odcinku Odry swobodnie płynącej od Brzegu Dolnego do ujścia Nysy Łużyckiej, obejmującym tym samym cały obszar województwa lubuskiego, jest w fazie planowania. Odra wiąże się z systemem polskich (poprzez Wartę - Noteć - Kanał Bydgoski - Wisłę) i europejskich (poprzez kanały Odra – Szprewa i Odra – Hawela) dróg wodnych oraz z ich portami i nabrzeżami przeładunkowymi. Istotnym dla tego rodzaju transportu jest połączenie Odry z zespołem rzeczno – morskich portów Szczecin – Świnoujście.

Porozumienie dotyczące „Koncepcji programowo – przestrzennej rewitalizacji śródlądowej drogi wodnej relacji zachód-wschód”, obejmującej drogi wodne Odry, Warty, Noteci, aż do Zalewu Wiślanego na odcinku położonym na terenie województwa lubuskiego, zakłada przywrócenie parametrów technicznych II klasy na Warcie i Noteci swobodnie płynącej. Realizacja założeń sprawi, że rzeki te będą pełnić rolę nie tylko dróg wodnych handlowych, ale mają również służyć rozwojowi ruchu turystycznego.

Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury technicznej i komunalnej poprawiającej warunki życia oraz podnoszącej atrakcyjność inwestycyjną obszarów aktywności gospodarczej.

Problemem województwa lubuskiego jest stan czystości wód w jeziorach, który nie jest zadowalający. Od 2004 roku prowadzony jest monitoring jakości zasobów wód powierzchniowych i podziemnych zgodny z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej. W województwie nastąpił spadek wodochłonności gospodarki oraz znaczny postęp w zakresie oczyszczania ścieków3.

Wciąż aktualnym problemem województwa jest brak kompleksowych rozwiązań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Istnieją nadal dysproporcje pomiędzy długością sieci kanalizacyjnej a długością sieci wodociągowej. Rozkład emisji zanieczyszczeń do atmosfery na terenie województwa jest nierównomierny. Wpływ na zanieczyszczenia mają m.in. obszary gęsto zaludnione i uprzemysłowione, a także tereny rolne (przenawożenie) i hodowlane. Największe ilości emitowane są na obszarze powiatu gorzowskiego, zielonogórskiego, żarskiego, żagańskiego i międzyrzeckiego.

Nie bez znaczenia na stan jakości powietrza ma tzw. niska emisja ze źródeł takich, jak: paleniska domowe, małe kotłownie, warsztaty rzemieślnicze, obiekty rolnicze. Wielkość emisji jest jednak trudna do oszacowania i kształtuje się na poziomie:

- od kilku do kilkunastu procent ogółu emisji na terenach o rozwiniętej sieci ciepłowniczej; - do kilkudziesięciu procent na obszarach, których nie obejmują centralne systemy ciepłownicze (głównie

obszary wiejskie). W miastach i rejonach tras o dużym natężeniu ruchu, problem stanowi również komunikacja

samochodowa, która ma znaczny wpływ na emisję zanieczyszczeń (zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla i węglowodory aromatyczne oraz pyły zawierające m.in. związki: ołowiu, kadmu, niklu i miedzi) oraz emisję hałasu.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2008 r. emisja zanieczyszczeń gazowych z terenu województwa lubuskiego z zakładów zaliczanych do szczególnie uciążliwych wyniosła 1 842,4 tys. Mg, co stanowi 0,85% ogólnej masy emitowanych zanieczyszczeń gazowych z terenu Polski. Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie lubuskim w 2008 r. osiągnęła

2 Uszczegółowienie Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 – 2013, Zielona Góra, grudzień 2010 r. s. 26. 3 Kapitał przyrodniczy i infrastruktura ochrony środowiska, Opracowała: Mariola Wielhorska, sierpień 2010 r.


23 | S t r o n a

poziom 1, 353 tys. Mg, co w odniesieniu do całkowitej ilości emitowanych zanieczyszczeń pyłowych w Polsce stanowi 1,76% (w 2004 r. – 3,1 tys. Mg; w 2007r.-1,587 tys. Mg). Województwo lubuskie zajmuje 15. miejsce w kraju pod względem emisji zanieczyszczeń pyłowych i 14. pod względem emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza. Można zatem z całą stanowczością stwierdzić, że województwo lubuskie należy do najczystszych regionów w Polsce.

W obszarze energetyki, sieci wodociągowych, sieci kanalizacyjnych oraz gospodarki odpadami, składane i realizowane są projekty współfinansowane ze środków zewnętrznych. Województwo lubuskie w 2000 roku charakteryzowało się niskim stopniem skanalizowania i zwodociągowania (odpowiednio: 4 650,9 km sieci wodociągowej i 1 317,1 km kanalizacji). W ciągu 9 lat przybyło 1 492,2 km kanalizacji i 1 248,0 km sieci wodociągowej. Wpływ na ten wzrost miała realizacja projektów z funduszy unijnych. Zgodnie z zapisami sprawozdań z realizacji SRWL stwierdza się, iż - dzięki realizacji projektów - poprawił się stan gospodarki wodno-ściekowej w regionie. W wyniku realizacji projektów z zakresu budowy i modernizacji sieci i urządzeń wodociągowych oraz kanalizacyjnych, w roku 2009 odnotowano wzrost wskaźnika zwodociągowania wsi do poziomu 80,88% oraz wskaźnika skanalizowania do poziomu 23,56%.

W województwie lubuskim wskaźnik ludności korzystającej z sieci wodociągowej w % ogółu ludności w roku 2000 wynosił 86,9%, zaś w 2009 roku 89,2%. Wskaźnik ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w roku 2000 wynosił 58,9%, zaś w 2009 roku 62,8%. Rysunek 8. Długość czynnej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Większość gospodarstw wiejskich wyposażonych w wodociągi (również te wykonane w latach

dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku) zrzucało ścieki, bez żadnego oczyszczania, do wód powierzchniowych albo do gruntu. Musiało więc nastąpić w jakimś zakresie skażenie wód lub gleby, choć skala tego zjawiska nie jest statystycznie udokumentowana.

Teren województwa, mimo realizacji projektów przez przedsiębiorstwa energetyczne, jest zbyt słabo wyposażony w sieci elektroenergetyczne, a układ dystrybucyjny wymaga podjęcia zdecydowanych działań w celu poprawy jego stanu technicznego. Przebudowania wymagają elektroenergetyczne sieci przesyłowe. Dodatkowo rozbudowy oraz modernizacji wymagają system gazowniczy oraz systemy ciepłownicze województwa.

W 2008 roku opracowano dokument pn. „Studium rozwoju systemów energetycznych w Województwie Lubuskim do roku 2025, ze szczególnym uwzględnieniem perspektyw rozwoju energetyki odnawialnej”, który, jako materiał wyjściowy, pozwoli na stworzenie i uchwalenie Strategii Energetycznej Województwa Lubuskiego.

W latach 2000-2009 w zakresie infrastruktury komunalnej prowadzone były działania dotyczące:


24 | S t r o n a

- budowy i modernizacji sieci i urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych oraz zagospodarowania odpadów, zgodnie z potrzebami społeczności gmin i wymogami ochrony środowiska;

- rozbudowy i modernizacji systemów ochrony przeciwpowodziowej (budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych, budowa i modernizacja przepompowni melioracyjnej, budowa zbiorników retencyjnych, odbudowa rzek i kanału).

Natomiast do końca 2010 roku w województwie lubuskim wykonano następujące zadania z zakresu melioracji podstawowych: - odbudowę i rekonstrukcję rzek i kanałów na dł. 184,9 km, - zmodernizowano i zbudowano 7 pompowni melioracyjnych, - wykonano zbiorniki małej retencji wodnej – o poj. 1 362 tys.m3, - zmodernizowano i odbudowano wały przeciw powodziowe na długości 107,78 km, w tym rzeka Odra

- 69,17 km, rzeka Warta - 33,1 km, rzeka Bóbr - 4,84 km i 0,64 km na pozostałych rzekach. Powyższe inwestycje realizowane są z zakresu melioracji wodnych podstawowych oraz w ramach

Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013, a także z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.

Stan infrastruktury technicznej i komunalnej niewątpliwie wpływa na działalność gospodarczą. Podstawowym miernikiem działalności gospodarczej (tj. działalności przemysłowej, budowlano-montażowej, transportowej i innej) przedsiębiorstw i firm przemysłowych jest produkcja sprzedana przemysłu. Na rysunku 9 przedstawiono dane dotyczące wskaźnika „produkcja sprzedana przemysłu za lata 2000-2008 w przeliczeniu na 1 mieszkańca w zł”. Wartość ta od roku 2000 rośnie - z 10 546 zł w 2000 r. do 18 957 zł w 2008 r. Rysunek 9. Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w zł w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Według danych BDL GUS wartość produkcji sprzedanej przemysłu w województwie lubuskim na tle kraju

również wykazuje tendencję rosnącą. Od 2002 roku wartość ta konsekwentnie rosła do roku 2008, w którym jej wartość wynosiła 18 957 zł.

Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w 2002 roku usytuowała województwo lubuskie na 10 pozycji wynosząc 11 tys. zł. Tylko cztery województwa przekroczyły średnią dla Polski w danym roku: pomorskie, wielkopolskie, śląskie i mazowieckie. Natomiast w 2008 roku województwo lubuskie na tle innych województw w kraju uplasowało się o 2 pozycje wyżej, czyli na 8 pozycji, tj w środku stawki. Tylko 5 województw


25 | S t r o n a

przekroczyło średnią dla Polski (25 tys. zł). Były to województwa: mazowieckie, śląskie, wielkopolskie, dolnośląskie oraz pomorskie. Najmniejszą wartość wskaźnika odnotowano w województwach ściany wschodniej: lubelskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim oraz podkarpackim, w których produkcja sprzedana przemysłu nie przekraczała 15 tys. zł na 1 mieszkańca. 1.2. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury społecznej - w szczególności w sferach edukacji, opieki zdrowotnej,

kultury i pomocy społecznej. Istotnym elementem rozwoju województwa jest powszechność kształcenia młodzieży na poziomie

ponadgimnazjalnym i wyższym. W lubuskich szkołach zauważalny jest postępujący niż demograficzny. Na przestrzeni całego okresu, z roku na rok spadła liczba uczniów we wszystkich typach szkół.

W roku 2008 współczynnik skolaryzacji brutto w województwie lubuskim wynosił odpowiednio: dla szkół zawodowych i ogólnozawodowych (wiek 16-18 lat) – 44,53% (Polska 41,44%), dla zasadniczych szkół zawodowych – 16,68% (Polska 15,41%), dla liceów ogólnokształcących (wiek 16-18 lat) – 49,17% (Polska 56,07%), dla szkół policealnych - 17,98% (Polska 20,28%).

Analizując okres 2005-2009 widać nieznaczny wzrost liczby uczniów w zasadniczych szkołach zawodowych. Zgodnie z diagnozą, przeprowadzoną na potrzeby aktualizacji „Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji”, wyciągnięto wniosek, iż w kształceniu zawodowym wzrasta udział edukacji na poziomie zasadniczym (w skali kraju przyrost ten nie jest aż tak znaczący), maleje natomiast znaczenie średniego kształcenia zawodowego.

W 2000 r. w liceach ogólnokształcących uczyło się 22,7 tys. uczniów, a w 2009 - 14,7 tys., czyli w okresie 9 lat nastąpił spadek uczniów tego typu szkół o 8 tys. Na przestrzeni lat 2005-2009 należy zauważyć wzrost zainteresowania młodzieży dalszą edukacją na poziomie techników. Szczegółowe dane zawiera tabela 1. Tabela 1. Uczniowie szkół dla dzieci i młodzieży w województwie lubuskim

Uczniowie szkół dla dzieci i młodzieży:

jm. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

podstawowych w tys. 87,9 84,6 81,0 77,5 74,1 70,8 67,4 63,9 61,4 59,4 gimnazjalnych w tys. 33,3 48,4 47,1 46,1 44,7 43,0 41,4 39,5 37,7 35,8 zasadniczych zawodowych

w tys. 17,1 10,7 8,0 6,3 6,9 6,7 6,6 7,2 7,4 7,0

liceów ogólnokształcących

w tys. 22,7 17,7 18,7 18,7 18,4 18,3 17,6 16,8 15,7 14,7

liceów profilowanych w tys. X X 3,1 5,8 8,4 7,5 5,9 3,8 2,1 1,1 techników w tys. 29,8 24,4 22,2 20,5 16,2 15,2 15,4 15,6 16,2 16,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze

Istotnymi obszarami w rozwoju województwa lubuskiego wskazanymi w celu operacyjnym 1.3 SRWL jest edukacja, ochrona zdrowia oraz pomoc społeczna. Obszary te mają zasadnicze znaczenie dla jakości życia mieszkańców województwa, co nie jest bez znaczenia dla zdefiniowanego rozwoju regionu. Bez zapewnienia dobrej jakości usług w tych obszarach trudno mówić o możliwościach długotrwałego i zrównoważonego rozwoju regionu. Dlatego tak ważne jest zapewnienie mieszkańcom Lubuskiego odpowiedniej jakości usług i dbałość o ich utrzymanie i rozwój. Wysoki standard usług w tych obszarach może zostać zapewniony m.in. poprzez inwestycje infrastrukturalne i techniczne (nowoczesne urządzenia, technologie); nie wolno przy tym zapomnieć o inwestycjach w kapitał ludzki pracowników jednostek świadczących usługi we wszystkich tych obszarach. Na rysunku 10 przedstawiono nakłady inwestycyjne w ww. obszarach. Z przeprowadzonej analizy wynika, że na przestrzeni lat analizowanego okresu nakłady na oświatę były nierównomierne, przy czym w pierwszej części tego okresu (lata 2000 – 2004) nakłady inwestycyjne na oświatę malały. Przełomowy był rok 2006, w którym osiągnięte zostało maksimum poniesionych w analizowanym okresie nakładów. W przypadku nakładów finansowych na ochronę zdrowia i opiekę społeczną zauważa się bardziej równomierny rozkład nakładów


26 | S t r o n a

inwestycyjnych, choć pomiędzy rokiem 2000 a 2003 zauważalny jest spadek nakładów, zaś od 2004 do 2008 roku zaobserwować można wzrost nakładów inwestycyjnych w omawianym obszarze. Rysunek 10. Nakłady inwestycyjne w sektorze publicznym na ochronę zdrowia i opiekę społeczną oraz edukację w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze 1.3. Usprawnianie systemu transportu publicznego z wykorzystaniem partnerstwa publiczno-prywatnego.

Dostępność komunikacyjna regionu ma istotny wpływ na jego rozwój. Z uwagi na bariery w komunikacji samochodowej i kolejowej oraz odległości między Zieloną Górą a Warszawą i Gorzowem Wielkopolskim a Warszawą, powstało lotnisko regionalne w Babimoście, które ma pozytywnie wpłynąć na usprawnienie systemu transportu publicznego. Z danych zebranych przez GUS, zauważalny jest w ruchu lotniczym do i z tego lotniska wyraźny spadek pasażerów w latach 2006-2009. Rysunek 11. Ruch pasażerów w Porcie Lotniczym Zielona Góra – Babimost: odloty i przyloty.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze W 2007 roku w celu zapewnienia stałego połączenia lotniczego z Warszawą, podpisano umowę

o współpracy i zakupie biletów, zawartą pomiędzy Województwem Lubuskim, a przewoźnikiem Jet Air Sp. z o.o. Dzięki podjętym działaniom, lotnisko w Babimoście posiada stałe lotnicze przejście graniczne w ruchu osobowym i towarowym. Jest to jedno z działań dostosowujących możliwości lotniska do obsługi odpraw cargo. Stan


27 | S t r o n a

infrastruktury technicznej lotniska w Babimoście4 można określić jako dobry. Należy spodziewać się kolejnych inwestycji w związku z przejęciem lotniska przez samorząd województwa.

Ważnym elementem transportu publicznego jest komunikacja miejska, która obsługuje ludność w miastach. W Lubuskim ponad 300 tys. mieszkańców korzysta z tego rodzaju transportu. Wartość ta jest stała i oscyluje od 314 tys. osób w roku 2002 do 325 tys. osób w roku 2009. 1.4. Wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich.

Do opisu zmian zachodzących w województwie w ramach celu operacyjnego 1.5 Wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich wybrano wskaźnik urbanizacji, który pokazuje odsetek ludności zamieszkałej w miastach. W województwie lubuskim w analizowanym okresie nastąpił spadek tego odsetka. Jest to prawidłowość występująca w większości województw, z wyjątkiem podkarpackiego oraz podlaskiego. Województwo lubuskie, zarówno w roku 2003, jak i 2008, znajduje się w tej kategorii na 7. miejscu w kraju.

Jedną z cech współczesnej urbanizacji, charakterystyczną dla wielkich i dużych miast w różnych regionach świata, jest proces suburbanizacji, który uwarunkowany jest szeregiem przyczyn - ekonomicznych, ekologicznych i społecznych. Według danych BDL GUS w województwie lubuskim obserwujemy konsekwentnie malejący wskaźnik urbanizacji od 2000 do 2009 roku. Wskaźnik, o którym mowa, zmieniał się z poziomu 64,5% w 2000 roku do 63,4% w roku 2009. Dane te wskazują na systematyczny spadek urbanizacji, a co za tym idzie, wzrost procesu suburbanizacji, czyli wyludniania się centrum i rozwoju strefy podmiejskiej. Wskaźnik suburbanizacji w województwie lubuskim w 2000 roku wyniósł 35,5% a dziewięć lat później 36,6%. Pamiętać przy tym należy, że proces suburbanizacji dotyczy takich migracji z miast na okalające je tereny wiejskie, które nie są związane w żaden sposób z wzrostem zatrudnionych w rolnictwie. Procesy suburbanizacji przyczyniają się do wzrostu liczby mieszkańców terenów wiejskich okalających miasta, którzy w zdecydowanej większości nadal pracują (i wydają pieniądze) w dużych miastach. Proces suburbanizacji jest stosunkowo młody w polskiej rzeczywistości społeczno – gospodarczej i jedyne co można o nim obecnie powiedzieć, jest to, że w jego efekcie następuje dość istotna redefinicja funkcji części obszarów wiejskich, które bardzo często z pierwotnymi cechami tych obszarów nie mają już wiele wspólnego. 1.5. Podejmowanie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.

Blisko połowa gmin województwa lubuskiego należy do kategorii gmin wiejskich. Problemy społeczne obszarów wiejskich są istotną barierą rozwoju województwa. Bez zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich trudno mówić o rozwoju całego województwa. Jednym z podstawowych problemów tych obszarów jest stopa bezrobocia na wsi. Na potrzeby analizy wybrano wskaźnik stopy bezrobocia na wsi - średnioroczny (według Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności), który przedstawiono na rysunku 12.

Stopa bezrobocia na wsi według BAEL w województwie lubuskim systematycznie spada. W badanym okresie (lata 2000-2009) nastąpił spadek stopy bezrobocia o ponad 50%. Wpływ na to mogło mieć kilka czynników. Do najważniejszych można zaliczyć: emigrację zarobkową, rozwój gospodarczy, otwarcie granic UE. Niestety kryzys gospodarczy w roku 2009 spowodował, że wskaźnik bezrobocia zaczął ponownie rosnąć.

4 W dniu 27.05.2010 r. podpisano akt notarialny potwierdzający przekazanie na rzecz samorządu Województwa Lubuskiego lotniska w Babimoście, które dotychczas znajdowało się w zasobie Agencji Mienia Wojskowego.


28 | S t r o n a

Rysunek 12. Stopa bezrobocia na wsi - średnioroczna (według Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności) w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze W ramach zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich nastąpił rozwój gospodarstw ekologicznych.

Od kilku lat rolnictwo ekologiczne stanowi obszar zwiększonego zainteresowania rolników województwa lubuskiego. Pod koniec 2008 r. liczba gospodarstw ekologicznych w regionie wynosiła 480, natomiast powierzchnia upraw ekologicznych 18 206,5 ha. Dane te uplasowały region lubuski w pierwszej dziesiątce województw w skali kraju.

Wielu mieszkańców wsi wykazuje duże zainteresowanie poszukiwaniem dodatkowych źródeł dochodu. Sposobem takim jest coraz bardziej doceniana również przez turystów agroturystyka. Na terenie województwa lubuskiego działa ok. 170 gospodarstw agroturystycznych.

Na terenach wiejskich od kilku lat widoczny jest powrót do wytwarzania produktów spożywczych metoda tradycyjną. Produkty te wytwarzane są w sposób nie masowy, przyjazny dla środowiska i z surowców lokalnie dostępnych. Dzięki tradycyjnej technologii produkty te nabierają szczególnych cech smakowych i jakościowych. Dzięki temu niektóre z nich mogą znaleźć się na Liście Produktów Tradycyjnych, jaką prowadzi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Lubuskie reprezentowane jest przez 10 produktów wpisanych na tę listę. Dodać jeszcze należy, że powrót do wytwarzania produktów tradycyjnych daje przede wszystkim szansę poprawy sytuacji ekonomicznej wsi i przyczynia się do kultywowania dziedzictwa kulturowego (kulinarnego).

Warunkiem koniecznym do zapewnienia zrównoważonego rozwoju na obszarach wiejskich jest rozwój infrastruktury technicznej. Na przestrzeni lat da się zauważyć niewielki, aczkolwiek stały wzrost ludności wiejskiej korzystającej z wodociągów i kanalizacji. Do pełnego zwodociągowania obszarów wiejskich, patrząc na dotychczasowe tempo – średnio 1% rocznie, potrzeba jeszcze wielu lat. Gorzej sytuacja przedstawia się w przypadku podłączenia mieszkańców do sieci kanalizacyjnej. Z tego też względu należy położyć duży nacisk na rozbudowę infrastruktury kanalizacyjnej, gdyż braki w tym obszarze mają negatywny wpływ na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, a także negatywne skutki dla środowiska naturalnego regionu.


29 | S t r o n a

Rysunek 13. Ludność korzystająca na obszarach wiejskich z wodociągu i kanalizacji (w % ludności wiejskiej) w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze W przeprowadzonej w dalszej części raportu analizy porównawczej wynika, że lokata województwa

lubuskiego na tle pozostałych regionów nie uległa od roku 2005 zmianie. W przypadku ludności korzystającej na obszarach wiejskich z wodociągów jest to miejsce 10, zaś w przypadku ludności korzystającej na obszarach wiejskich z kanalizacji - miejsce 11.

Istotnymi aspektami w rozwoju infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich są również ochrona przeciwpowodziowa (w tym realizacja Programu „Małej retencji wodnej w województwie lubuskim” oraz Programu udrażniania wód płynących), a także infrastruktura techniczna związana z ochroną przeciw powodziową terenów cennych rolniczo, jak również infrastruktura techniczna chroniąca obszary wiejskie, tj.: stacje uzdatniania wód, wodociągi, oczyszczalnie ścieków. W ostatnich latach koncentrowało swe wysiłki na realizacji wspomnianych programów, co znacząco wpłynęło na poprawę życia mieszkańców na obszarach wiejskich województwa lubuskiego. 1.6. Uzyskanie trwałych efektów płynących ze współpracy transgranicznej i międzyregionalnej.

Z uwagi na położenie przygraniczne województwa, współpraca transgraniczna i międzyregionalna z Niemcami jest istotnym elementem wpływającym na rozwój regionu. Położenie nacisku w SRWL na ową współpracę świadczy, że władze województwa traktują ją jako bardzo istotną dla rozwoju regionu. Świadczyć o tym może realizacja projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, w ramach Programów Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III A oraz Europejskiej Współpracy Terytorialnej Polska-Saksonia oraz Europejskiej Współpracy Terytorialnej Polska-Brandenburgia, czyli w ramach programów współpracy transgranicznej.

Efekty współpracy są zauważalne. Województwo lubuskie może pochwalić się drugim co do wielkości wskaźnikiem spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców. W Lubuskiem jest to 26 spółek (rok 2009), zaś np. w Mazowieckiem 47, przy średniej dla Polski 17. Z uwagi na sąsiedztwo z Niemcami, niezwykle ważny jest kapitał niemiecki, który inwestowany jest w spółki handlowe. Szczegółowe dane dotyczące tej kwestii zaprezentowano na rysunku 14.


30 | S t r o n a

Rysunek 14. Udział kapitału niemieckiego w spółkach handlowych z udziałem kapitału zagranicznego (w%) w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Analizując wielkość kapitału zagranicznego w spółkach ogółem, sytuacja województwa lubuskiego

nie przedstawia się już tak atrakcyjnie. Wielkość kapitału zainwestowanego w spółki na terenie województwa lubuskiego w roku 2008 była relatywnie niska i wyniosła 297,3 mln zł. Słabiej wypadają jedynie województwa: lubelskie, podlaskie, świętokrzyskie oraz warmińsko-mazurskie. Jeśli w przypadku wymienionych województw sytuacja jest możliwa do zrozumienia, to w przypadku Lubuskiego powinna budzić większe zainteresowanie czynników odpowiadających w regionie za rozwój gospodarczy, a intensyfikacja – wydawałoby się naturalnej - współpracy powinna pozostawać w centrum uwagi władz województwa i organizacji zajmujących się tworzeniem warunków dla rozwoju gospodarczego, w tym przedsiębiorczości. W województwach sąsiadujących z Lubuskiem wartość kapitału zagranicznego w spółkach ogółem jest kilkukrotnie wyższa: wielkopolskie - 4 797 mln.zł, dolnośląskie - 4 828,4 mln.zł.

Istotnym, z uwagi na położenie, aspektem rozważanym w analizie rozwoju regionu, są turyści zagraniczni odwiedzający województwo, w tym w szczególności turyści z Niemiec. Rysunek 15 przedstawia strukturę turystów zagranicznych - z Niemiec - korzystających z noclegów w stosunku do ogółu turystów zagranicznych przyjeżdżających do województwa lubuskiego. Na przestrzeni analizowanego okresu wskaźnik ten spada z poziomu 32,9% w roku 2000 do 25,9% w roku 2009. Rysunek 15. Turyści z Niemiec korzystający z noclegów w % ogółu turystów zagranicznych w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze


31 | S t r o n a

Mimo dużej liczby turystów z Niemiec w regionie, w zestawieniu z innymi województwami, lubuskie znajduje się na 9 pozycji pod względem ilości turystów niemieckich. Gdy porównamy w skali kraju wskaźnik „Turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania według wybranych krajów w osobach”, jeszcze wyraźniej uwidaczniają się dysproporcje pomiędzy regionami. W roku 2009 w Lubuskiem z noclegów korzystało 39 237 turystów z Niemiec, w Zachodniopomorskiem 296 058, Dolnośląskiem 164 381, Pomorskiem 105 367. Najmniej turystów z Niemiec korzystało z noclegów w Świętokrzyskiem (5 074). Sytuacja ta jest o tyle zrozumiała, że turyści z Niemiec odwiedzający Lubuskie przyjeżdżają tu najczęściej w celach innych niż de facto turystyczne (najczęściej są to cele biznesowe). Województwo lubuskie dotąd nie może porównywać się do sąsiadujących z nim regionów, gdyż tamte mają ugruntowaną od lat pozycję w destynacjach turystycznych podróży do Polski, a Lubuskie dopiero buduje swoją markę. Jednakże przy prowadzeniu konsekwentnej w tej dziedzinie polityce rozwoju ruchu turystycznego, sytuacja ta może w przyszłości ulec znaczącej poprawie. 1.7. Wspieranie działań na rzecz zwiększenia tożsamości regionalnej.

Zagadnieniom tożsamości regionalnej przypisano jeden z celów operacyjnych Strategii. Do przedstawienia zmian zachodzących w realizacji tego celu wybrano 2 wskaźniki: ilość podmiotów III sektora (fundacji, stowarzyszeń, organizacji społecznych) zarejestrowanych w rejestrze REGON (rysunek 16) oraz wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na 1 mieszkańca (tabela 2).

W województwie lubuskim w latach 2000-2009 zaobserwowano stały i szybki wzrost ilości podmiotów III sektora. W analizowanym okresie liczba organizacji społecznych wzrosła o 1300 podmiotów. Oznaczać to może, że kapitał społeczny województwa lubuskiego rozwija się, co ma niebagatelne znaczenie dla budowania więzi społecznych na poziomie lokalnym i regionalnym, a to w konsekwencji wpływa na zdefiniowanie, rozwój i ugruntowanie tożsamości regionalnej mieszkańców Lubuskiego. Organizacje pozarządowe są ważnym aktorem wspierającym tożsamość regionalną, a systematyczny wzrost liczby tych organizacji świadczy o sprzyjających warunkach do ich tworzenia, a także stwarza szanse na rozwój społeczeństwa obywatelskiego, jako istotnego czynnika warunkującego tempo rozwoju regionalnego. Rysunek 16. Ilość podmiotów III sektora (fundacji, stowarzyszeń, organizacji społecznych) zarejestrowanych w rejestrze REGON w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Istotnym elementem umacniania tożsamości regionalnej jest kultura i ochrona dziedzictwa kulturowego

(narodowego). Odbywa się to m.in. poprzez promocję produktów lokalnych (tradycyjnych). W tym celu corocznie organizowany jest m.in.: konkurs „Nasze kulinarne dziedzictwo” oraz szereg innych konkursów związanych z produktami tradycyjnymi Regionu. Udział w konkursach, zarówno w postaci uczestników, jak i widzów,


32 | S t r o n a

niewątpliwie umacnia więzi regionalne i przyczynia się do wzrostu poczucia tożsamości przez mieszkańców województwa lubuskiego.

W tabeli 2 przedstawiono zestawienie wydatków na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na 1 mieszkańca w budżetach gmin i miast na prawach powiatu, powiatów oraz województwa ogółem. W każdej z wymienionych grup nastąpił wzrost wydatków. Świadczy to o zaangażowaniu władz wszystkich szczebli w realizację opisywanego celu strategicznego. Według danych BDL GUS w Polsce wartość całkowitych wydatków JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego również systematycznie wzrasta. Tabela 2. Wydatki JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na 1 mieszkańca w województwie lubuskim

Wydatki jst na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na 1 mieszkańca

Jm. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

budżet gmin i miast na prawach powiatu zł 46,81 46,70 57,22 59,42 81,68 87,37 97,39 170,57 budżet powiatów zł 2,20 2,08 2,64 2,57 2,84 2,79 3,95 3,95 budżet województwa zł 16,73 15,40 20,58 18,50 19,55 25,14 21,99 51,62 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze

Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w województwie lubuskim na przestrzeni 4 lat (2005-2008) kształtowały się na zbliżonym poziomie ok. 20 mln zł. Średnia wartość wydatków z tego okresu wynosi ponad 21 mln zł. W roku 2005 na działalność kulturalną przeznaczono 18,6 mln zł, a zatem o ok. 18,8% mniej niż w 2008 roku. W latach 2005-2007 przyrosty wydatków województwa na kulturę były coraz większe. Największy wzrost wartości wydatków odnotowano w 2007 roku, kiedy wyniosły one ponad 25 mln zł. W 2007 roku na kulturę przeznaczono zatem ok. 28,6% więcej środków niż w roku poprzednim. Natomiast w kolejnym roku wartość ta spadła o ok. 12,5% i ukształtowała się na poziomie 22,2 mln zł.

Województwo lubuskie, pod względem wysokości wydatków na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego, w latach 2005-2008 zajmuje jedną z ostatnich pozycji wśród wszystkich województw w Polsce. Najwięcej środków finansowych na ww. cele zapewniają w swych budżetach województwa: mazowieckie (237 mln zł), małopolskie (163 mln zł) oraz śląskie (140 mln zł). Województwo lubuskie na kulturę przeznacza nieco ponad 1/10 wartości budżetu na kulturę województwa mazowieckiego. Cel strategiczny II. Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa. 2.1. Podniesienie jakości kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym.

Zgodnie z zapisami „Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji” w województwie lubuskim w roku akademickim 2008/2009, funkcjonowało 9 uczelni wyższych oraz 8 placówek typu filia, oddział zamiejscowy, punkt konsultacyjny oraz wykładowy szkół wyższych. Wśród szkół wyższych funkcjonujących w województwie lubuskim w latach 2000-2009 można wymienić: - Uniwersytet Zielonogórski; - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie; - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wielkopolskim; - Wyższa Szkoła Biznesu w Gorzowie Wielkopolskim; - Wyższa Informatyczna Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wielkopolskim (w likwidacji); - Zachodnia Wyższa Szkoła Handlu i Finansów Międzynarodowych w Zielonej Górze; - Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna w Żarach; - Lubuska Wyższa Szkoła Zdrowia Publicznego w Zielonej Górze; - Wyższa Szkoła Zawodowa w Kostrzynie nad Odrą.


33 | S t r o n a

Ponadto w województwie lubuskim funkcjonowały także filie i oddziały zamiejscowe szkół wyższych z innych województw.

W roku akademickim 2008/2009 uczyło się we wszystkich szkołach wyższych na terenie województwa lubuskiego 67% ogółu kształcącej się młodzieży oraz dorosłych województwa, tj. 29 763 osoby. Lubuskie ma najmniejszy, co do ilości w kraju, potencjał społeczności studenckiej. Szczegółowe dane w tym zakresie zawiera rysunek 17. Z przeprowadzonej analizy wynika, że liczba studentów w regionie w roku 2000 wynosiła 375 osób na 10 tys. mieszkańców. Na przestrzeni lat nastąpił spadek liczby studentów. W roku 2009 było to 279 osób na 10 tys. mieszkańców (średnio w Polsce 493). Powodem takiej sytuacji jest bliskość dużych ośrodków akademickich, m.in. Poznań, Wrocław, gdzie studiuje młodzież pochodząca z województwa lubuskiego. Również niekorzystnie sytuacja wygląda, jeśli weźmiemy pod uwagę liczbę studentów przypadającą na 10 tys. mieszkańców w wieku 19-24 lata (współczynnik analogiczny do współczynnika skolaryzacji brutto). Rysunek 17. Liczba studentów na 10 tys. mieszkańców w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Najwięcej studentów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców studiuje w województwie mazowieckim, które

w roku 2005 i 2008 zajmowało 1 miejsce wśród województw. Największy wzrost liczby studentów nastąpił w zachodniopomorskim (lokata 9. w 2005 r. i 4. w 2008 r.), zaś największy spadek w dolnośląskim (lokata 2. w 2005 r. i 9. w 2008 r.). Województwo lubuskie po analizie tego wskaźnika plasowało się w 2005 roku na 14. lokacie, natomiast w 2008 - na 16., ostatniej pozycji wśród wszystkich województw.

W Polsce ma miejsce systematyczny wzrost poziomu i zakresu wykształcenia ludności m.in. dzięki wzrostowi powszechności nauczania języków obcych. Najbardziej widoczny jest wzrost odsetka uczniów objętych nauczaniem obowiązkowym języka angielskiego – o ponad 36 pkt. proc. w analizowanym okresie w porównaniu z rokiem szkolnym 1999/2000, kiedy to nauką języka angielskiego objętych było 46,9% ogółu uczniów. Języka angielskiego w roku szkolnym 2008/2009 uczyło się już 83,0% ogółu uczniów. Na drugim miejscu jest język niemiecki (31,2%), a następnie rosyjski (4,3%) i francuski (2,6%). Jednego języka obcego uczyło się 55,8% ogółu uczniów szkół dla dzieci i młodzieży, a dwóch języków – 43,1% (bez szkół specjalnych – odpowiednio: 55,5% i 43,3%). Odsetki uczących się poszczególnych języków, w ramach zajęć obowiązkowych, pozostały na poziomie poprzedniego roku szkolnego.

W województwie lubuskim najwięcej uczniów, bez względu na poziom kształcenia, uczy się języka angielskiego i niemieckiego. Najmniejszym zainteresowaniem cieszy się język rosyjski i francuski.


34 | S t r o n a

Tabela 3. Uczący się języków obcych w % ogółu uczniów w szkołach w województwie lubuskim

Uczący się języków obcych w % ogółu uczniów w szkołach:

Jm 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Podstawowych Angielski % 25,4 28,5 20,5 30,9 27,2 27,0 21,4 41,1 51,9 55.8 Francuski % 1,8 1,8 1,4 0,9 0,9 0,7 0,5 0,2 0,3 0.6 Niemiecki % 44,0 47,0 47,9 47,9 43,8 42,6 33,1 39,2 47,0 44.0 Rosyjski % 2,9 2,4 2,2 1,9 1,5 0,8 0,4 0,1 - 0.1

Gimnazjalnych Angielski % 46,5 50,0 53,7 45,1 41,1 42,8 41,8 44,5 46,4 57.1 Francuski % 5,4 6,3 4,9 4,3 1,9 1,3 1,0 0,7 0,7 0.8 Niemiecki % 65,9 65,0 68,2 62,5 61,3 60,7 58,7 53,5 53,6 65.0 Rosyjski % 1,3 1,2 0,6 0,9 1,0 1,0 1,0 0,8 0,4 1.5

Ponadgimnazjalnych Angielski % 46,6 48,5 49,1 46,6 74,3 79,1 80,1 75,9 74,8 76,7 Francuski % 9,6 10,0 8,3 7,6 10,1 10,0 10,0 8,7 8,7 6,9 Niemiecki % 62,4 61,8 63,3 73,9 81,0 81,8 81,7 78,5 78,5 78,0 Rosyjski % 15,4 14,3 11,7 7,9 5,4 5,6 4,9 4,3 3,5 3,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze

Zmienną cząstkową wyróżniająca się in plus w regionie, na podstawie przeprowadzonego benchmarkingu, była liczba uczniów uczących się języka niemieckiego w szkołach podstawowych (29846 osób w 2005 r. i 28501 osób w 2008 r.). Zmienna ta uplasowała województwo lubuskie w czołówce zestawienia (miejsce 4. w 2005 r. i 3. w 2008 r.). Wpływ na zainteresowanie uczniów językiem niemieckim ma m.in. położenie przy granicy z Niemcami, otwarcie granic po wstąpieniu do UE oraz duża liczba firm z udziałem kapitału niemieckiego w województwie lubuskim, które zatrudniają pracowników z regionu.

2.2 Wzmocnienie i ustabilizowanie kadry naukowej oraz rozwój bazy naukowo-badawczej lubuskich uczelni oraz stymulowanie ich współpracy.

Z danych statystycznych wynika, że województwo lubuskie poniosło w 2008 r. najniższe nakłady na działalność badawczą i rozwojową (B+R) w skali całego kraju. Tendencja ta jest wieloletnia. Lubuskie jest jednym z województw, w których najmniej środków w stosunku do PKB przeznacza się na działalność badawczo-rozwojową w sektorze przedsiębiorstw. Nakłady w przeliczeniu na jednego mieszkańca w województwie lubuskim w 2008 roku były najniższe w Polsce i wyniosły 28 złotych. Dysproporcje regionalne w tym zakresie w układzie województw są olbrzymie: nakłady na działalność B+R w przeliczeniu na mieszkańca w województwie mazowieckim wynoszą 638 zł 30 gr i są około 23 razy większe niż w lubuskim.

Z uwagi na niskie nakłady na działalność badawczo-rozwojową, śladowe ilości w osobach pracujących ogółem stanowią zatrudnieni w sferze B+R. Na przestrzeni lat poziom ten jest zbliżony i waha się w granicach 0,3 – 0,5%. Szczegółowe zobrazowanie tej sytuacji pokazano na rysunku 18.


35 | S t r o n a

Rysunek 18. Zatrudnieni w B+R w % w pracujących ogółem w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Polska należy do tych krajów UE, które w relacji do PKB przeznaczają najmniej środków na działalność

B+R, co świadczy o niedostatecznej skali finansowania działalności badawczo-rozwojowej (B+R). Udział nakładów na B+R w PKB Polski kształtował się w latach 2004-2007 na poziomie 0,56-0,57% i ponad trzykrotnie ustępował średniej UE. Dystans Polski w stosunku do tej średniej był w 2007 r. większy niż w 1999 r., mimo że również w UE nakłady na B+R w relacji do PKB wykazują stagnację. Przeważająca część nakładów na działalność B+R trafia w Polsce do zaledwie kilku największych ośrodków akademickich. Największy odsetek PKB przeznaczany był na finansowanie B+R w województwach: mazowieckim, małopolskim, łódzkim i pomorskim, przy czym wskaźnik ten dla województwa mazowieckiego był niższy od średniego w takich krajach, jak Hiszpania czy Portugalia i znacznie ustępował średniej UE. W zamykających listę województwach świętokrzyskim i lubuskim na sferę B+R przeznaczono w 2007 r. zaledwie 0,08% i 0,10% PKB. Wysoka, choć mniejsza niż w przypadku nakładów, jest również regionalna koncentracja zatrudnienia w sferze B+R. W 2007 r. spośród 121,6 tys. zatrudnionych ogółem w działalności badawczo-rozwojowej, aż 33,7 tys. (27,7%) przypadało na województwo mazowieckie. W województwach: mazowieckim, małopolskim, wielkopolskim i śląskim zatrudnionych było łącznie 71,1 tys. pracowników sfery B+R, tj. 58,5% ich ogólnej liczby5.

W aktualnych dokumentach strategicznych Polski i UE zagadnienia innowacyjności, współpracy nauki i biznesu są ważne dla rozwoju kraju i Wspólnoty Europejskiej. U podstaw strategii Europa 2020 leżą trzy priorytety. Jednym z nich jest właśnie rozwój inteligentny – rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji. Oznacza to konieczność intensyfikacji działań i nakładów zmierzających do poprawy innowacyjności i konkurencyjności gospodarki, w tym również województwa lubuskiego. Nowoczesna gospodarka oparta o transfer technologii i ściślejszą współpracę sfery gospodarczej ze sferą nauki (B+R w szczególności) stanowi wyzwanie dla władz regionalnych, co zostało również mocno podkreślone zarówno w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony. Miasta. Obszary wiejskie, jak i 5 raporcie kohezyjnym UE6. 2.3. Dostosowanie kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy i standardów UE.

Na podstawie danych przedstawionych na rysunku 19 zaobserwować można systematyczny spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych do 24 życia w województwie lubuskim w latach 2001-2008. Niestety,

5 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: regiony, miasta, obszary wiejskie. Załączniki, Warszawa, 13 lipca 2010 r., s. 69-70. 6 Komunikat komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Wnioski z piątego sprawozdania w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej: przyszłość polityki spójności, Bruksela COM(2010) 642/3.


36 | S t r o n a

w roku 2009 następuje wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych, co może być wynikiem spowolnienia gospodarczego, jakie również w pewnym stopniu dotknęło Polskę. Rysunek 19. Bezrobotni zarejestrowani do 24 roku życia w województwie lubuskim w tys.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Zgodnie z zapisami „Strategii Europa 2020” lepsze wykształcenie przekłada się na większe szanse

na rynku pracy, a zwiększanie stopy zatrudnienia przyczynia się do zmniejszania ubóstwa. Większe możliwości w zakresie działalności badawczo-rozwojowej i innowacyjnej we wszystkich sektorach gospodarki oraz efektywniejsze korzystanie z zasobów naturalnych, poprawią konkurencyjność Europy i będą sprzyjać tworzeniu nowych miejsc pracy.

Warunkiem koniecznym do stworzenia warunków rozwoju województwa w obszarze B+R jest wysoki udział studentów kierunków technicznych w ogólnej liczbie studentów. Niestety w województwie lubuskim udział ten osiągnął najniższą wartość w 2001 roku (15,4%), a najwyższą rok wcześniej (23,8%). Natomiast w roku 2009 wzrósł w stosunku do 2001 roku i osiągnął wartość 20,04%. W latach 2001-2007 nastąpił wyraźny spadek względem roku 2000 o średnio 7%. Od roku 2007 nastąpił powolny wzrost tego wskaźnika, by osiągnąć poziom 21,1% w roku 2008, co może być zwiastunem zahamowania tej negatywnej dla rozwoju regionu tendencji. Mimo to wskaźnik ten charakteryzuje się i tak niskim poziomem, dlatego też należy podjąć zdecydowane działania do zmiany tej proporcji. Szczegółowe dane dotyczące omawianej powyżej kwestii przedstawia rysunek 20.


37 | S t r o n a

Rysunek 20. Studenci kierunków matematycznych, przyrodniczych, technicznych w % studentów ogółem w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Porównując powyższe dane z innymi regionami w Polsce niestety trzeba stwierdzić, że województwo

lubuskie niekorzystnie wypada na tle kraju, gdy porównamy odsetek studentów kierunków matematycznych, przyrodniczych, technicznych. Lubuskie zajmuje ostatnie, 16. miejsce w kierunkach technicznych, 15. w przyrodniczych i 13. w matematycznych. Zważywszy na wyzwania, jakie stawiane są przed gospodarkami państw wysoko rozwiniętych, konieczne wydaje się zwrócenie uwagi na zmianę tych proporcji w skali województwa lubuskiego. Może mieć to istotne znaczenie w przyszłości dla podtrzymania trwałości tendencji rozwojowych regionu. 2.4. Wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży.

W obszarze wychowania przedszkolnego, mimo corocznego wzrostu liczby dzieci nim objętych, Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w rankingu krajów europejskich pod względem powszechności edukacji przedszkolnej. W ponad dwóch trzecich państw Unii Europejskiej na zajęcia przedszkolne uczęszcza ponad 60% dzieci w wieku 4 lat, gdy tymczasem w Polsce odsetek przedszkolaków wśród 4-latków wynosi tylko 53,28%. W roku szkolnym 2008/2009 wychowaniem przedszkolnym objęto 919,1 tys. dzieci, tj. o 47,2 tys. więcej niż w roku poprzednim. W zajęciach uczestniczyło 63,1% (wobec 59,4% rok wcześniej) dzieci w wieku 3–6 lat. W miastach do placówek uczęszczało 78,4% dzieci (wzrost o 3,2 pkt. proc.), a na wsi 42,7% (wzrost o 3,7 pkt. proc.). W latach 2000-2006 prawie we wszystkich (poza mazowieckim) województwach zmniejszyła się liczba przedszkoli, co należy łączyć z trudną sytuacją ekonomiczną wielu gmin, jak też z niżem demograficznym. Lata 2007-2008 przyniosły odwrócenie tej tendencji i niewielki wzrost liczby obiektów przedszkolnych (przedszkoli, punktów przedszkolnych i zespołów wychowania przedszkolnego) we wszystkich województwach. Oprócz bardzo silnych zróżnicowań międzyregionalnych (najniższy poziom upowszechnienia wychowania przedszkolnego w Polsce centralnej, południowo- i północno-wschodniej) ma miejsce także bardzo duże zróżnicowanie wewnątrzregionalnie, np. na linii miasto-wieś7.

„Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata 2005-2013” uchwalona w kwietniu 2005 r. w swoich zapisach uznała kwestię wyrównania szans za podstawowy priorytet polityki społecznej województwa. Istotną sferą polityki społecznej jest zapewnienie równego dostępu do edukacji i kultury dzieciom i młodzieży

7 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony. Miasta. Obszary wiejskie; Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010.


38 | S t r o n a

ze środowisk ubogich. Niezwykle istotnym zadaniem jest prowadzenie profilaktyki zdrowotnej, promocji zdrowego stylu życia, nauki odnajdywania się w rzeczywistości. Wychowanie przedszkolne jest ważnym elementem edukacji i wyrównywania szans.

Liczba dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3-5 lat w województwie lubuskim od roku 2002 systematycznie rośnie. Pod względem odsetka dzieci uczęszczających do przedszkoli lubuskie z odsetkiem na poziomie 52% wypada nieco korzystniej niż cały kraj (48%). Na rysunku 21 przedstawiono dane za lata 2002-2009. W opisywanym okresie nastąpił wzrost liczby dzieci uczęszczających do przedszkoli (o nieco ponad 46%). Rysunek 21. Dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3 - 5 lat w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Istotnym elementem struktury wykształcenia mieszkańców jest powszechność kształcenia młodzieży,

która może być miarą dostępności do edukacji, wyrażona współczynnikiem skolaryzacji brutto (stosunek liczby osób uczących się na danym poziomie kształcenia do liczby wszystkich osób w wieku odpowiadającym temu poziomowi edukacji). Lubuskie jest regionem, gdzie młodzież bardziej niż w innych regionach Polski ceni sobie wykształcenie dające konkretny zawód. Zasadnicze szkoły zawodowe w roku 2009 wybrało 17,4% uczniów (5 miejsce w skali kraju). W roku 2002 było to 15% młodzieży, co dało Lubuskiemu 4. miejsce w skali kraju. Szkoły zawodowe i ogólno zawodowe w roku 2009 wybrało 46,1% uczniów (5. miejsce w skali kraju), natomiast w roku 2002 ten typ szkoły wybrało 52% młodzieży (5 miejsce w skali kraju). Licea ogólnokształcące w roku 2009 wybrało 50,9% (15 miejsce w skali kraju),a w roku 2007 nieco mniej, bo 48,8% młodzieży (14 miejsce w skali kraju). 2.5. Wspieranie działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego.

Podstawą rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego jest rozwój sieci szerokopasmowych jako niezbędnego medium komunikacji społecznej. Jednocześnie poziom rozwoju tych sieci jest łatwo mierzalnym wskaźnikiem rozwoju. Brak powszechnego dostępu do Internetu jest jednym z głównych hamulców w rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego na terenie województwa lubuskiego. Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w Europie jeśli chodzi o liczbę użytkowników Internetu. W porównaniu do reszty kraju województwo lubuskie zajmuje pozycję w górnej medianie. Niepokojąca jest zbyt mała dynamika przyrostu użytkowników Internetu - zgodnie z informacją zawartą w Programie Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego 2010-2015 w latach 2007-2009 była ona jedną z niższych w kraju.

Zgodnie z zapisami Programu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego 2010-2015 w województwie lubuskim tylko w przypadku 8,7% miejscowości można mówić o zadowalającej sytuacji pod względem rozwoju sieci szkieletowej i dystrybucyjnej. W tym miejscu należy zaznaczyć, że miejscowości te reprezentują aż 56,8% gospodarstw domowych. Analiza danych potwierdza, że sieć szkieletowa i dystrybucyjna jest najlepiej rozwinięta


39 | S t r o n a

na obszarach miejskich o dużym zagęszczeniu ludności. Jest to naturalną konsekwencją strategii maksymalizacji przychodów operatorów oraz stosunkowo niedużego potencjału inwestycyjnego regionalnych firm telekomunikacyjnych. Obszary, w których występują problemy z dostępem do Internetu (brak usługodawców lub ograniczony zakres usług), to przede wszystkim małe miejscowości: 57,9% ludności tych obszarów zamieszkuje we wsiach liczących poniżej 500 mieszkańców, a kolejne 42,1% ludności – miejscowości liczące 500-5000 mieszkańców. Potwierdzeniem tej tezy jest również fakt, że blisko 90% miejscowości zaliczonych do obszarów z problemem w dostępie do Internetu, to miejscowości liczące nie więcej niż 500 mieszkańców.

Wyzwaniem stojącym przed Europą, a zawartym w Strategii Europa 2020, jest społeczeństwo cyfrowe. Wyzwanie to stoi zatem przed każdym państwem członkowskim i każdym regionem. Dlatego też w Polsce wdrażana jest Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego do 2013 roku8, wyznaczająca priorytety i określone wskaźniki osiągnięcia w tym względzie. Wdrażany od 2010 roku przez Województwo Lubuskie Program Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego województwa lubuskiego na lata 2009-20159 wyznacza szereg zadań związanych z ideą rozwoju społeczeństwa informacyjnego i spełnieniem określonych w tym względzie warunków. Dlatego też proces informatyzacji województwa został już rozpoczęty. W ramach działań związanych z rozbudową społeczeństwa informacyjnego realizowane są dwa strategiczne projekty: „Lubuski e-urząd” oraz „Lubuska Sieć Szerokopasmowa”.

W województwie lubuskim odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu wynosi 55,9% i jest to poziom zbliżony do krajowego. Odsetek ten systematycznie rośnie. Od roku 2003 wzrósł o ponad 17%. Świadczy to o rozwoju usług internetowych (informatycznych) na obszarze województwa lubuskiego oraz wzrastającym zainteresowaniu wykorzystaniem możliwości, jakie daje Internet w pracy i życiu codziennym. Na przestrzeni ostatnich lat, z uwagi na spadek kosztów, dostęp do Internetu staje się ogólnie powszechny i nie jest traktowany jako dobro tylko dla wybranych. Rozwój usług informatycznych to także budowanie społeczeństwa informacyjnego, będącego jednym z priorytetowych działań podejmowanych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej. Rysunek 22. Gospodarstwa domowe wyposażone w komputer osobisty, w tym z dostępem do Internetu (w % ogółu gospodarstw domowych) w województwie lubuskim


8 Źródło: http://www.mswia.gov.pl/portal/SZS/495/6271/Strategia_rozwoju_spoleczenstwa_informacyjnego_w_Polsce_do_roku_2013__dokument_p.html (stan na 21.02.2011r.) 9 źródło: http://lubuskie.pl/uploads/SI/Program_Rozwoju_SI_2009-2015.pdf


40 | S t r o n a

Rysunek 23. Przedsiębiorstwa posiadające dostęp do Internetu (udział jednostek w całej populacji w %) w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Odsetek pracowników wykorzystujących komputery do pracy w przedsiębiorstwach w województwie

lubuskim (26%) jest drugim najniższym w kraju po warmińsko-mazurskim (23%). Znacząco odbiega zarówno od średniej dla Polski (35%), jak i od przodującego województwa mazowieckiego, gdzie odsetek ten wynosi 49%. Biorąc pod uwagę, że ten ostatni region lokuje się pod tym względem na poziomie średniej europejskiej, należy stwierdzić, że z perspektywy wspólnego rynku unijnego, stopień nasycenia gospodarki lubuskiego rozwiązaniami informatycznymi jest relatywnie niski. Rysunek 24. Odsetek pracowników wykorzystujących komputery w przedsiębiorstwach wg województw w 2007 roku

Źródło: Społeczeństwo informacyjne w Polsce, GUS, Warszawa 2008 Ponad 57% polskich firm posiada stronę internetową - wynika z najnowszych danych GUS

przedstawionych w raporcie na temat wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych przez


41 | S t r o n a

przedsiębiorstwa w 2009 r. Województwo lubuskie na tle Polski wypadło poniżej średniej, gdyż 45,5% firm posiadało stronę internetową. Z danych zebranych przez GUS od reprezentatywnej grupy 14 442 przedsiębiorstw, w których liczba pracujących wynosiła co najmniej 10, wynika także, że najczęściej, bo dla 42% przedsiębiorstw, firmowa witryna www służy do prezentacji katalogów wyrobów lub cenników (w lubuskim 34,5% przedsiębiorstw) oraz dla 35 % przedsiębiorstw pełni funkcję zapewnienia ochrony danych osobowych lub homologacji bezpieczeństwa (w lubuskim wskazywało tak 24,3% przedsiębiorstw).

Zarząd Województwa Lubuskiego, jako Instytucja Zarządzająca Lubuskim Regionalnym Programem Operacyjnym na lata 2007-2013, ogłosił w dniu 11 października 2010 r. konkurs otwarty Nr LRPO/1.3/1/2010 dotyczący Priorytetu I: Rozwój infrastruktury wzmacniającej konkurencyjność regionu Działania 1.3: Rozwój społeczeństwa informacyjnego Kategoria interwencji Funduszy Strukturalnych: 10 – Infrastruktura telekomunikacyjna (w tym sieci szerokopasmowe). W ramach konkursu dofinansowane mogły zostać projekty dotyczące: - budowy regionalnych sieci szkieletowych, - budowy sieci dostępowych do sieci szkieletowych.

Umowa na realizację projektu została podpisana 31.12.2010 roku z Telekomunikacją Polską S.A.. Całkowita wartość projektu wyniosła 152 103 673,04zł, z czego 50 737 183,92zł stanowi dofinansowanie z EFRR. Problemem województwa pozostaje nadal niewykorzystanie szans rozwojowych, jakie daje rozwój społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy oraz inwestycje w infrastrukturę i szkolenia. Co prawda w ostatnich latach realizowane są projekty mające na celu rozwój społeczeństwa informacyjnego, jednak nadal uważa się, że jest ich zbyt mało w stosunku do rosnących potrzeb społeczeństwa. Osiągnięcie celów strategicznych dotyczących rozwoju społeczeństwa informacyjnego blokowane jest przez następujące czynniki: - brak powszechnego dostępu do sieci szerokopasmowych; - wystarczająca wiedza i doświadczenie decydentów w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego; - brak wystarczającej wiedzy wśród mieszkańców województwa na temat społeczeństwa informacyjnego; - brak spójnej koncepcji realizacji budowy społeczeństwa informacyjnego; - słaba podaż e-usług wynikająca z wysokich kosztów tego typu usług, w stosunku do średniego

wynagrodzenia w Lubuskiem10. 2.6 Ograniczenie zakresu i skutków wykluczenia społecznego osób i rodzin, ich integracja ze społeczeństwem oraz wyrównanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży.

Pomimo dużej liczby firm, spadającego bezrobocia, w województwie lubuskim problemem pozostaje duża liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Szczegółowe dane przedstawiono na rysunku 25. Z analizowanych danych wynika, że w roku 2009 ze świadczeń w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców korzystało 730,1 osób, przy średniej krajowej wynoszącej 545,9 osób/10 tys. mieszkańców. Wyższy wskaźnik za rok 2009 odnotowano jedynie w województwie kujawsko-pomorskim (759,1) oraz warmińsko-mazurskim (926,5).

10 Opracowano na podstawie Programu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Województwa Lubuskiego na lata 2009-2015


42 | S t r o n a

Rysunek 25. Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej (na 10 tys.) w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Rysunek 26 przedstawia wskaźnik zatrudnienia w ujęciu średniorocznym wg BAEL. W latach 2004-2008

Polska charakteryzowała się jednym z najszybciej rosnących wskaźników zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym 15-64 lata na tle UE (wzrost o 7,5%, po Bułgarii ze wzrostem o 9,8%). Nadal jednak wskaźnik ten był niemal najniższy w UE (4. pozycja od końca w rankingu krajów UE-27), gdyż wynosił on 59,2% w 2008 r. wobec 65,9% średnio w UE-27. Zatrudnienie osób w wieku produkcyjnym w Polsce na poziomie powyżej 70% odnotowano w 2008 r. wyłącznie w województwie mazowieckim, przy czym dotyczyło to przede wszystkim Warszawy. Rysunek 26. Wskaźnik zatrudnienia - średnioroczny (według BAEL ) w województwie lubuskim11

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Pomimo niższych niż średnia krajowa pensji w województwie lubuskim następuje wzrost wartości

przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego, przypadającego na osobę w gospodarstwach domowych.

11 Według definicji Głównego Urzędu Statystycznego (wykorzystywanej w Badaniu Aktywności Ekonomicznej Ludności) udział pracujących w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej (ogółem).


43 | S t r o n a

W roku 2000 było to zaledwie 609,66 zł, w roku 2005 - 691,25 zł. Po roku 2005 nastąpił zdecydowany jego wzrost. W roku 2009 osiągnął on poziom 1103,32 zł12.

Według danych BDL GUS, województwo lubuskie plasuje się w środku stawki województw pod względem przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego w gospodarstwie domowym, osiągając przeciętną wartość 783,67 zł na osobę. Najwyższy poziom tego wskaźnika w latach 2000 – 2009 uzyskuje województwo mazowieckie (przeciętnie 1012,53 zł na osobę), a najniższy województwo podkarpackie (przeciętnie 632,30 zł na osobę). Interesujące jest też to, że województwa wielkopolskie (783,08 zł na osobę), zachodniopomorskie (805,85 zł na osobę) i dolnośląskie (829,89 zł na osobę) uzyskują wynik niewiele lepszy od lubuskiego. Rysunek 27. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w gospodarstwie domowym w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w województwie lubuskim stanowił 89,8%

w stosunku do wskaźnika dla Polski w roku 2005. W roku 2008 nastąpił jego spadek i wskaźnik ten wynosił 83,0%. Gdy zestawimy przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę do przeciętnego wynagrodzenia brutto na 1 mieszkańca, okazuje się, że mieszkańcy regionu dysponują środkami wynoszącymi około 40% wynagrodzenia brutto. Cel strategiczny III. Rozwój przedsiębiorczości oraz działania mające na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsiębiorstw i ich innowacyjności dzięki współpracy z nauką.

Samorząd Województwa przyjął strategię – „Lubuska Regionalna Strategia Innowacji 2010-2015” (w aktualizacji z 2010 roku). Za jej misję uznano „budowę przewagi konkurencyjnej regionu poprzez rozwój potencjału naukowo-badawczego i kultury innowacyjności”. Tak sformułowana misja wynika przede wszystkim z faktu, iż województwo lubuskie charakteryzuje się niskim rozwojem innowacji. Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw przejawia się w województwie najczęściej jako zakup środków trwałych (maszyny, urządzenia i grunty), a rzadziej jako ponoszenie nakładów na prace badawczo – rozwojowe.

Wśród przedsiębiorców zauważa się również niską świadomość na temat korzyści z wprowadzania i wykorzystywania innowacji oraz współpracy biznesu z nauką. W regionie w strukturze gospodarki dominują mikroprzedsiębiorstwa i firmy jednoosobowe. Stąd wynika niska gotowość i brak środków na realizację przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. Firmy takie nie odczuwają potrzeby, nie posiadają również środków na podjęcie współpracy ze sferą nauki.

12 http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_id=202203&p_token=0.4224757512136778 stan na 16.03.2011r.


44 | S t r o n a

W obecnych czasach innowacyjność oraz współpraca nauki i biznesu jest ważnym elementem rozwoju regionu. Nowe dokumenty strategiczne w swoich zapisach odnoszą się do rozwoju innowacyjności oraz kładą duży nacisk na współpracę nauki i biznesu.

Nie bez znaczenia w tym wypadku pozostają działania związane z wyrównywaniem szans rozwojowych regionu (inwestycje w infrastrukturę), gdyż odpowiednia infrastruktura jest elementem niezbędnym dla rozwoju innowacyjności. Innowacyjność ma duże znaczenie dla rynku pracy. Pojawiające się innowacyjne rozwiązania i firmy będą wymagały dostosowania programów nauczania oraz profili kształcenia do wymogów rynku pracy. Potwierdzeniem nisko rozwiniętej aktywności i kultury innowacji są wskaźniki statystyczne, przypisane celom operacyjnym. 3.1. Usprawnienie mechanizmów transferu innowacji i technologii oraz wzrost efektywności współpracy strefy gospodarki i instytucji naukowych. Tabela 4. Zatrudnieni w B + R w województwie lubuskim

Lata Wskaźnik jm. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Zatrudnieni w B+R osoba 1400 1380 1279 1275 1326 1336 1053 1099 1062 na 1000 osób aktywnych zawodowo - - 1,7 1,9 1,9 1,9 1,6 1,7 1,8

pracownicy naukowo - badawczy osoba 1 245 1 176 1 095 1 113 1 143 1 161 989 997 962 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze

Na podstawie tabeli 4 można zaobserwować, iż wskaźnik „zatrudnienia w B+R” ogółem na przestrzeni lat 2000-2008 zmalał o 24,14% (o 338 osób) i wynosił on odpowiednio w roku 2000 – 1400 osób, a w 2008 już tylko 1062 osoby. Odnotowano mały wzrost tego wskaźnika w latach 2003-2005, o 4,78%. Wynosił on odpowiednio w roku 2003,1275 osób, a w 2005 roku, 1336 osób.

Obserwując wskaźnik „zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo – badawczy” również odnotowano w okresie 2000-2009 znaczny spadek zatrudnienia o 22,73%, tj. o 283 osoby.

Wskaźnik „zatrudnieni w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo” waha się w analizowanym okresie i przyjmuje na przestrzeni lat 2002-2005 wartość 1,7 w 2002 r. oraz 1,9 w 2005 r., natomiast w 2006 r. spada najbardziej i wynosi 1,6. Ostatecznie na koniec 2008 roku odnotowano wzrost tego wskaźnika do poziomu 1,8. Tabela 5. Nakłady na działalność B+R w województwie lubuskim

Lata Wskaźnik jm. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Nakłady na działalność B+R ogółem mln zł 38,0 25,3 25,2 32,7 23,2 35,8 23,8 25,9 28,2 na 1 mieszkańca zł 37 17 25 33 23 35 24 26 28 na 1 zatrudnionego w B + R tys. zł 27,1 12,9 19,7 25,6 17,5 26,8 22,6 23,6 26,6 relacja do PKB (ceny bieżące) % . . 0,14 0,18 0,11 0,15 0,10 0,09 0,10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze

Nakłady na działalność B+R ogółem w mln zł znacznie zmalały na przestrzeni lat 2000-2008, bo aż o prawie 26%, tj. o 9,8 mln zł. Wzrosty odnotowano w roku 2003 (wynosiły one 32,7 mln zł) w stosunku do roku 2002 (25,2 mln zł) oraz w roku 2005 (35,8 mln zł) w stosunku do roku 2004 (23,2 mln zł). Ostatecznie, na koniec 2008 r. nakłady na działalność B+R wynosiły 28,2 mln zł.

Nakłady na działalność B+R na 1 zatrudnionego nieznacznie zmalały na przestrzeni lat 2000-2008 i wynosiły one odpowiednio: w roku 2000 - 27,1 tys. zł, a w 2008 – 26,6 tys. zł, tj. zmniejszyły się one o prawie 2%. Najmniejsze nakłady na 1 zatrudnionego w B+R odnotowano w 2001 roku, kiedy wynosiły one 12,9 tys. zł., czyli aż o 52% mniej niż w roku 2000.


45 | S t r o n a

Województwo lubuskie charakteryzuje się bardzo małą ilością zgłoszonych wynalazków oraz udzielonych patentów. W roku 2000 zgłoszono 33 wynalazki, co klasyfikuje województwo na 14 pozycji wśród innych regionów. Gorzej wypadło województwo podlaskie (19 wynalazków) oraz warmińsko-mazurskie (25 wynalazków). W roku 2008 zgłoszono w Lubuskiem 28 wynalazków, co daje ostatnią pozycję w kraju. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku udzielonych patentów. W Lubuskiem w 2000 r. udzielono 10 patentów, w 2008 r. także 10, co daje 14. lokatę w roku 2000 (podlaskie 6., warmińsko-mazurskie 8.), a w roku 2008 – ostatnią w skali wszystkich województw. 3.2. Rozwój instytucjonalnego i kapitałowego otoczenia biznesu. Rysunek 28. Podmioty gospodarcze sektora prywatnego zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Na podstawie danych, zaprezentowanych na rysunku 28, można zaobserwować, iż liczba podmiotów

gospodarczych sektora prywatnego, zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców, na przestrzeni lat 2000-2009 sukcesywnie wzrastała. W roku 2000 liczba podmiotów wynosiła 836. Największą liczba podmiotów odnotowano w roku 2007 (995). W następnych dwóch latach obserwuje się zmniejszenie wartości tego wskaźnika. W województwie lubuskim od roku 2002 wzrasta wartość wskaźnika „tereny przemysłowe w % powierzchni ogólnej województwa”. W roku 2002 tereny przemysłowe stanowiły 0,14%, zaś w roku 2009 0,21% powierzchni województwa lubuskiego ogółem13. Na obszarze województwa lubuskiego funkcjonuje Kostrzyńsko – Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna. Cel strategiczny IV. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego. 4.1. Wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki.

Województwo lubuskie należy do województw o zróżnicowanych obszarach przyrodniczo-krajobrazowych. Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona wynosi w województwie 542 824,4 ha, co stanowi 38,8% ogólnej jego powierzchni (stan w dniu 31 XII 2008r.). Zgodnie z Raportem o stanie środowiska w województwie lubuskim w latach 2004-2008 w województwie występowały następujące formy ochrony przyrody (stan na dzień 31.12.2008 r.):

1. 2 Parki narodowe 2 o powierzchni 13.664,89 ha

13 http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_id=205256&p_token=0.11862993748815453 stan na 15.03.2011r.


46 | S t r o n a

2. 55 Rezerwatów przyrody o powierzchni 3.636,39 ha 3. 8 Parków krajobrazowych o powierzchni 77.312,42 ha 4. 38 Obszarów chronionego krajobrazu o powierzchni 438.481,1 ha 5. 1107 Pomników przyrody 6. 344 Użytki ekologiczne o powierzchni 3.124,34 ha 7. 7 Zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o powierzchni 9.783,11 ha 8. 1 Stanowisko dokumentacyjne o powierzchni 5,6 ha 9. 180 obiektów związanych z Ochroną gatunkową zwierząt, roślin i grzybów.

System obszarów chronionych na terenie województwa jest związany głównie z bogatym regionem dolin rzecznych Odry i Warty oraz ich dopływów, jak również z krajobrazem Pojezierza Lubuskiego. W województwie znajdują się zasoby przyrodnicze unikatowe w skali Polski i Europy, jak np. zimowisko nietoperzy o znaczeniu europejskim - Nietoperek (chroniony jako rezerwat przyrody). Obszar ziemi lubuskiej odznacza się również znacznym bogactwem fauny i flory. Znajdują się tu stanowiska wielu chronionych, rzadkich, zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt, z których część wpisana została do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin oraz Zwierząt. W województwie lubuskim wyznaczone zostały również obszary sieci ekologicznej Natura 2000. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych (tj. alpejskiego, atlantyckiego, borealnego, kontynentalnego, panońskiego, makaronezyjskiego, śródziemnomorskiego, stepowego i czarnomorskiego). W Polsce występują 2 regiony: kontynentalny (96 % powierzchni kraju) i alpejski (4% powierzchni kraju). Dla każdego kraju określa się listę referencyjną siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których należy utworzyć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne. W całym województwie lubuskim jest ok. 361 tys. ha obszarów objętych siecią Natura 2000. Obszarów chronionych w regionie jest 74 (w tym 12 ptasich i 62 tzw. siedliskowe). Razem zajmują aż 25 proc. powierzchni województwa. Analiza potencjału turystycznego województwa, przeprowadzona zgodnie z zapisami „Strategii Rozwoju Turystyki Województwa Lubuskiego” przyjętej w roku 2005, wskazuje, że pomimo posiadania interesującego potencjału walorów przyrodniczych i krajobrazowych, województwo w sposób nie dość satysfakcjonujący potrafi zdobyć należną pozycję na rynku usług turystycznych w kraju i zbudować wizerunek znanego i atrakcyjnego turystycznie regionu. W rozwoju turystycznym regionu należy przede wszystkim zwrócić uwagę na odpowiednie zagospodarowanie walorów turystycznych (szlaków wodnych, tras rowerowych, atrakcji punktowych, pasmowych i strefowych).


47 | S t r o n a

Rysunek 29. Oznakowane szlaki turystyczne w km w województwie lubuskim (w km).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze W województwie lubuskim w analizowanym okresie nastąpił bardzo wyraźny wzrost (o 41%) długości

oznaczonych szlaków rowerowych. Długość oznaczonych szlaków kajakowych pozostaje bez zmian i w roku 2008 wynosiła 73,3 km.

Długość oznakowanych szlaków turystycznych w km ogółem w województwie lubuskim na przestrzeni lat ulegała wahaniom. W roku 2001 oznaczonych szlaków było 4546,6 km i z roku na rok przybywało ich aż do roku 2005. Natomiast w 2006 roku odnotowano znaczny spadek ilości oznaczonych tras do 4183,3 km. Od roku 2007 znowu odnotowano wzrost oznaczonych szlaków turystycznych w km, aż w 2009 roku liczba ich wynosiła 5621,5 km. Wzrost długości szlaków turystycznych świadczy o tworzeniu warunków do spędzenia aktywnego wypoczynku przez turystów. 4.2. Promocja walorów turystycznych i stworzenie systemu informacji turystycznej.

Jak wynika z analiz, województwo lubuskie jest regionem atrakcyjnym turystycznie, posiada zarówno znaczące zasoby przyrodnicze, jak i kulturalne. Lasy pokrywają powierzchnię województwa w 48,9% ogólnej powierzchni województwa. Jednym z wiodących celów polityki skierowanej na rozwój regionu jest rozwój produktów turystycznych, gdyż są one ważnym atutem w staraniach o rozwój ruchu turystycznego i ważnym czynnikiem wpływającym na kreowanie atrakcyjności turystycznej regionu.

Jak wskazano w sprawozdaniu z realizacji Strategii Rozwoju Turystyki, na przestrzeni lat zauważa się rosnącą liczbę sieciowych produktów turystycznych. Coraz częstsze jest przygotowywanie pakietów usług, obejmujących dojazd, nocleg i atrakcje turystyczne, tak, by jak najefektywniej przyciągnąć potencjalnego turystę. Poprawia się infrastruktura turystyczna przy najważniejszych atrakcjach, jak również jakość świadczonych usług. Następuje rozwój ofert komercyjnych w zakresie turystyki przyjazdowej oraz widoczna staje się poprawa estetyki i jakości usług w miejscach funkcjonowania produktów turystycznych.

W województwie realizowane są przedsięwzięcia związane z rozbudową i unowocześnieniem infrastruktury turystycznej; powstają więc przystanie, oznakowane szlaki turystyczne, miejsca informacji turystycznej (IT), parki tematyczne, ścieżki dydaktyczne, rewitalizowane są obiekty i miejsca historyczne.

Nadal zbyt rzadko wykorzystywane są innowacyjne rozwiązania takie, jak np. e-marketing. W niewystarczającym zakresie podejmowane są wspólne działania o zasięgu ponadlokalnym i ponadregionalnym. Rozwija się budowa wszechstronnego systemu informacji i identyfikacji turystycznej regionu. Polega on na scalaniu sieciowym punktów i centrów informacji w regionie oraz wdrożeniu systemu identyfikacji wizualnej oraz przestrzennej.


48 | S t r o n a

Wizerunek województwa, jako regionu atrakcyjnego turystycznie, upowszechniany jest poprzez uczestnictwo w krajowych i międzynarodowych targach turystycznych oraz w targach typowo rolno-spożywczych jak m.in.: POLAGRA FOOD, Grune Woche, Warszawski Jarmark produktów regionalnych, które również przyczyniają się do promocji województwa lubuskiego. Atrakcyjność turystyczną i wzrost zainteresowania regionem poprawiają również coroczne imprezy i wydarzenia kulturalne o znaczeniu ogólnopolskim. Mimo realizacji wielu projektów i podejmowania szeregu działań, potencjał turystyczny województwa nadal nie jest w pełni wykorzystany.

Niewystarczająca promocja spowodowana np. brakiem kompleksowych opracowań dotyczących atrakcji turystycznych sprawia, że potencjalny turysta nie ma możliwości pozyskania informacji o wszystkich ciekawych miejscach regionu. Konieczne jest również stworzenie kompleksowego zintegrowanego produktu turystycznego oraz realizacja projektów obszarowych mających znaczenie dla rozwoju turystyki. W roku 2010 przyjęto „Strategię Marki Lubuskie”. Celem strategii jest stworzenie wizerunku województwa jako miejsca, w którym warto inwestować, w którym dobrze się mieszka i które warto odwiedzić. Marka ma wspierać działania władz dążących do rozwoju infrastruktury biznesu i przedsiębiorczości. Innym jej zadaniem jest wzmocnienie poczucia własnej wartości mieszkańców regionu oraz przekonania, że Lubuskie jest ich miejscem na ziemi. Ma ona również pełnić rolę powszechnie rozpoznawalnej poza granicami województwa wizytówki regionu.

Do opisania celu operacyjnego 4.2 poddano analizie wskaźnik: udzielone noclegi i miejsca noclegowe na 1000 ludności. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych do oferowanych miejsc noclegowych jest nadal niski i w roku 2009 wyniósł zaledwie 25,93%. Na przełomie lat 2000-2009 liczba korzystających z noclegów wzrosła o 21,10%, tj. o 127,68 tys. korzystających z noclegów i wynosiła odpowiednio w 2000 roku – 477,19 tys., a w 2009 roku – 604,87 tys. korzystających z noclegów. Rysunek 30. Udzielone noclegi i miejsca noclegowe na 1000 ludności w województwie lubuskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Liczba miejsc noclegowych na przestrzeni lat 2000-2009 wzrosła o 21,81%. Najwięcej miejsc

noclegowych odnotowano w roku 2008, tj. 24,37 miejsc na 1000 ludności. Najgorszym rokiem pod względem korzystających z noclegów był rok 2001, kiedy liczba korzystających wynosiła 475,59 na 1000 ludności. W roku 2005 liczba oferowanych miejsc noclegowych była najniższa i wynosiła 17,78 na 1000 ludności. Najlepszym rokiem pod względem korzystających z noclegów oraz oferowanych miejsc noclegowych był rok 2008, kiedy liczba korzystających wynosiła 697,55 na 1000 ludności, a oferowanych miejsc było 24,37 na 1000 ludności. Dane te świadczą zarówno o wzroście zainteresowania turystów ofertą wypoczynku dostępną w regionie, jak również o widocznym wzroście zainteresowania branżą turystyczną wśród lokalnych przedsiębiorców, którzy inwestują w nowe miejsca noclegowe. 4.3. Podejmowanie przedsięwzięć kulturalnych tworzących atrakcyjny wizerunek województwa.


49 | S t r o n a

Na potrzeby zaprezentowania celu 4.3 wybrano 2 wskaźniki: przeciętna liczba widzów w kinach i teatrach i instytucjach muzycznych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców oraz liczba wystaw, w tym wystaw zagranicznych. Na przestrzeni analizowanego okresu odnotowano wzrost widzów w kinach. Wzrost ten jednak nie jest stały, gdyż w roku 2005 odnotowano spadek względem roku poprzedniego. Największą wartość wskaźnik osiągnął w roku 2009 (917,0), najniższy w roku 2005 (211,1). Podobnie wygląda sytuacja w przypadku wskaźnika widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych. Największą wartość odnotowano w roku 2008 (455,6) i 2009 (600,0). Szczegółowe informacje przedstawia rysunek 31. Zaznaczyć przy tym trzeba, że w przypadku widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych dostępne dane dotyczą okresu od 2002 roku. Rysunek 31. Liczba widzów w kinach i teatrach i instytucjach muzycznych w województwie lubuskim (na 1000 ludności)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze W województwie lubuskim liczba organizowanych wystaw oscyluje na podobnym poziomie w każdym

roku analizowanego okresu. W kilku latach przekroczyła 70. Najlepszym rokiem pod względem liczby wystaw był rok 2007, kiedy w Lubuskiem zorganizowano 177 wystaw. Zdecydowanie słabiej prezentuje się liczba wystaw zagranicznych - jest to jedynie kilka wystaw w roku. Najwięcej wystaw zagranicznych odbyło się w roku 2007 (13) i roku 2006 (12). Szczegółowe dane przedstawia rysunek 32. Rysunek 32. Liczba wystaw, w tym zagranicznych w województwie lubuskim



50 | S t r o n a

Podsumowanie. Przeprowadzona powyżej ocena wskaźnikowa województwa, jak również analiza zapisów dokumentów strategicznych i sprawozdań z ich realizacji oraz wyniki wywiadu grupowego i panelu ekspertów pozwalają stwierdzić, iż Województwo Lubuskie wykazuje tendencje rozwojowe.

Analiza PKB na 1 mieszkańca dla województwa pokazuje systematyczny wzrost. Jednakże w zestawieniu z innymi województwami, przedstawionym w analizie benchmarkingowej, wyraźnie widać, że na przestrzeni lat nastąpił wolniejszy rozwój o 4,3%. Województwo lubuskie jest wyraźnie słabszym regionem na tzw. „ścianie zachodniej”.

Nakłady inwestycyjne ogółem na 1 mieszkańca w zł z roku na rok wzrastają. Na przestrzeni dziewięciu lat, od przyjęcia pierwszej strategii rozwoju województwa, nastąpił wzrost wartości wskaźnika o 59,50%.

Kolejnym omówionym wskaźnikiem były podmioty gospodarki narodowej, których liczba w lubuskim wykazuje tendencję wzrostową. Jest to widoczne w przypadku osób prowadzących własną działalność gospodarczą, a w szczególności w przeliczeniu ich na 10 tys. mieszkańców. W województwie lubuskim, podobnie jak w innych regionach kraju, przybywało podmiotów z udziałem kapitału obcego. Województwo może pochwalić się drugim co do wielkości wskaźnikiem spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 000 mieszkańców.

Natomiast sieć drogowa w województwie lubuskim jest stosunkowo równomiernie rozmieszczona. Długość dróg publicznych na 100 km² powierzchni w Lubuskiem w roku 2008 wynosiła 58,2 km, co sprawia, że pod tym względem, województwo znajduje się w grupie najsłabszych województw. W analizowanym okresie w Lubuskiem w latach 2006-2009 odnotowano ponad 40% wzrost długości dróg ekspresowych i autostrad.

Jak wykazano w części analitycznej Raportu, województwo lubuskie ma dobrze rozwiniętą sieć infrastruktury kolejowej, która rozłożonajest w miarę równomiernie na obszarze Polski Zachodniej. W 2008 r. wartość tego wskaźnika wynosiła 9,5 km na 10 tys. mieszkańców, co dało regionowi pierwsze miejsce wśród wszystkich województw. Na terenie województwa lubuskiego sieć infrastruktury kolejowej wynosi 6,9 km linii kolejowych na 100 km2, co jest wskaźnikiem odzwierciedlającym średnią dla kraju (6,5 km/100 km2). Ogólny stan techniczny eksploatowanej w województwie sieci kolejowej wymaga modernizacji. Obecnie, tylko niektóre odcinki linii położone na terenie województwa są w dobrym stanie technicznym. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest niedoinwestowanie modernizacji linii (bezpośrednio przekłada się to na ich parametry techniczne, a w szczególności na zmniejszenie prędkości pociągów).

W zakresie skanalizowania i zwodociągowania, województwo lubuskie w 2000 roku charakteryzowało się niskim poziomem wartości tych wskaźników (odpowiednio: 4 650,9 km sieci wodociągowej i 1 317,1 km kanalizacji). W roku 2009 odnotowano wzrost wskaźnika zwodociągowania wsi do poziomu 80,88% oraz wskaźnika skanalizowania do poziomu 23,56%.

Stan infrastruktury technicznej i komunalnej niewątpliwie wpływa na działalność gospodarczą. Podstawowym miernikiem działalności gospodarczej (tj. działalności przemysłowej, budowlano-montażowej, transportowej i innej) przedsiębiorstw i firm przemysłowych jest produkcja sprzedana przemysłu. W przeliczeniu na 1 mieszkańca w zł wartość ta od roku 2000 rośnie (z 10 546 zł w 2000 r. do 18 957 zł w 2008 r.). Wskaźnik ten pokazuje, że firmy czerpią coraz większe korzyści biznesowe z lokalizacji na terenie województwa. Według danych BDL GUS wartość produkcji sprzedanej przemysłu na tle kraju również wykazuje tendencję rosnącą.

Analizując okres 2005-2009 widać nieznaczny wzrost liczby uczniów w zasadniczych szkołach zawodowych. W 2000 r. w liceach ogólnokształcących uczyło się 22,7 tys. uczniów, a w 2009 - 14,7 tys., czyli w okresie 9 lat nastąpił spadek o 8 tys. uczniów liceów ogólnokształcących w województwie lubuskim. Jednakże analizując strukturę wyborów przez uczniów typów szkół ponadgminazjalnych, to widać wyraźnie,


51 | S t r o n a

że w analizowanym okresie spadł udział szkół zawodowych, a wzrósł udział liceów ogólnokształcących (mimo spadku w wartościach bezwzględnych).

Istotnymi obszarami dla rozwoju województwa lubuskiego w celu operacyjnym 1.3 SRWL są edukacja, ochrona zdrowia oraz opieka społeczna. Wysoki standard usług może zostać zapewniony m.in. poprzez inwestycje (nowoczesne urządzenia, technologie). Na przestrzeni lat 2000 - 2005 nakłady inwestycyjne na oświatę malały. Przełomowy był rok 2006, w którym osiągnięte zostało maksimum poniesionych nakładów. W przypadku nakładów finansowych na ochronę zdrowia i opiekę społeczną, pomiędzy rokiem 2000-2003 zauważalny jest spadek nakładów, zaś od 2004 do 2008 roku zaobserwować można wzrost nakładów inwestycyjnych w omawianym obszarze.

Dostępność komunikacyjna regionu ma istotne znaczenie dla jego rozwoju. Z uwagi na bariery w komunikacji samochodowej (m.in. odległości między Zieloną Górą a Warszawą, Gorzowem Wielkopolskim a Warszawą, stan dróg oraz niewystarczającą liczbę dróg szybkiego ruchu i autostrad) powstało lotnisko regionalne w Babimoście, które ma pozytywnie wpłynąć na usprawnienie systemu transportu publicznego. Z danych zebranych przez GUS, zauważalny jest wyraźny spadek liczby pasażerów w latach 2006-2009. Niestety, z początkiem 2011 roku połączenia realizowane z tego lotniska zostały czasowo wstrzymane.

W celu operacyjnym wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich wskaźnikiem obrazującym zmianę na przestrzeni lat jest stopień urbanizacji; wskaźnik ten pokazuje odsetek ludności zamieszkałej w miastach. W województwie lubuskim nastąpił spadek tego odsetka z 64,6% do 63,6%. Jest to prawidłowość występująca w większości województw, za wyjątkiem podkarpackiego oraz podlaskiego. Województwo lubuskie zarówno w roku 2003, jak i 2008, znajdowało się na 7 miejscu w kraju. W województwie lubuskim od roku 2007 obserwuje się procesy suburbanizacji, czyli wyludniania się centrum miast, i rozwoju strefy podmiejskiej.

Stopa bezrobocia na wsi wg BAEL w województwie lubuskim systematycznie spada. W badanym okresie 2000-2009 nastąpił jej spadek o ponad 50%. Mogło mieć na to wpływ kilka czynników. Do najważniejszych można zaliczyć: migrację zarobkową, rozwój gospodarczy, otwarcie granic UE.

Jak wyżej wspomniano lubuskie charakteryzuje się drugim co do wielkości wskaźnikiem spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców. Z uwagi na sąsiedztwo z Niemcami, niezwykle ważny jest kapitał niemiecki, który inwestowany jest w spółki handlowe.

Istotnym efektem płynącym ze współpracy transgranicznej i międzyregionalnej są turyści zagraniczni odwiedzający województwo, w tym w szczególności z Niemiec. Na przestrzeni analizowanego okresu liczba ta spada z poziomu 32,9% w roku 2000 do 25,9% w roku 2009. Mimo stosunkowo dużej liczby turystów z Niemiec w regionie, w zestawieniu z innymi województwami, Lubuskie znajduje się na 9 pozycji pod względem ilości turystów niemieckich. Gdy porównamy w skali kraju wskaźnik: turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania, według wybranych krajów w osobach, jeszcze wyraźniej uwidaczniają się dysproporcje pomiędzy regionami. W roku 2009 w województwie lubuskim z noclegów korzystało 39 237 turystów z Niemiec, w zachodniopomorskim 296 058, dolnośląskim 164 381, pomorskim 105 367. Najmniej turystów z Niemiec korzystało z noclegów w województwie świętokrzyskim (5 074).

Interesująco przedstawia się zestawienie wyników w zakresie ilości organizacji pozarządowych w województwie lubuskim. W latach 2000-2009 widać bardzo szybki wzrost ilości podmiotów III sektora o 1300 organizacji. W roku 2009 były zarejestrowane 2 653 organizacje pozarządowe. Przyrost liczby organizacji wynosił 11,9% i był niższy od średniego przyrostu wyznaczonego dla wszystkich regionów o 17,4% i aż o 59,2% niższy od maksymalnego, który odnotowano w województwie opolskim.

Istotnym elementem zwiększenia tożsamości regionalnej jest kultura i ochrona dziedzictwa narodowego. Analizując wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w rozbiciu na szczeble administracji


52 | S t r o n a

samorządowej, w przeliczeniu na 1 mieszkańca, można zauważyć, że wzrastają one rokrocznie. Według danych BDL GUS w Polsce wartość całkowitych wydatków JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego również systematycznie wzrasta.

Niska populacja ludności województwa lubuskiego ma pośredni wpływ na niską liczbę studentów. W regionie w roku 2000 liczba studentów wynosiła 375 osób na 10 tys. mieszkańców. Na przestrzeni lat nastąpił spadek liczby studentów. W roku 2009 wskaźnik osiągnął wartość 279 osób na 10 tys. mieszkańców (średnio w Polsce 493). Powodem takiej sytuacji jest bliskość dużych, ośrodków akademickich, m.in. Poznania i Wrocławia, gdzie najczęściej studiuje młodzież pochodząca z województwa lubuskiego.

Analizując cel operacyjny 2.2 wzmocnienie i ustabilizowanie kadry naukowej oraz rozwój bazy naukowo-badawczej lubuskich uczelni oraz stymulowanie ich współpracy wynika, że województwem, które w 2008 r. poniosło najniższe nakłady na działalność badawczą i rozwojową (B+R) było województwo lubuskie. Tendencja ta jest wieloletnia. Lubuskie jest jednym z województw, w których najmniej środków w stosunku do PKB przeznacza się na działalność badawczo-rozwojową w sektorze przedsiębiorstw. Nakłady w przeliczeniu na jednego mieszkańca w województwie lubuskim w 2008 roku były najniższe w Polsce i wyniosły 28 zł. Dysproporcje regionalne w tym zakresie w układzie województw są olbrzymie: nakłady na działalność B+R w przeliczeniu na mieszkańca w województwie mazowieckim są około 23 razy większe niż w lubuskim.

Z uwagi na niskie nakłady na działalność badawczo-rozwojową, niski udział w pracujących ogółem stanowią zatrudnieni w B+R. Na przestrzeni lat wskaźnik kształtuje się na podobnym poziomie i wynosi 0,4 w 2000 r. oraz 0,3% w 2008 r.

Przedstawione wskaźniki wskazują na konieczność zwiększenia innowacyjności jako jednego z podstawowych zadań w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego województwa lubuskiego, szczególnie w dobie kształtowania gospodarki opartej na wiedzy.

Województwo lubuskie słabo wypada w przypadku udziału studentów kierunków technicznych w ogólnej liczbie studentów. Udział ten osiąga najwyższą wartość w 2000 roku (23,8%), a najniższą rok później (15,4%). W następnych latach wskaźnik ten wzrasta i w 2009 roku osiąga wartość 20,04%. W latach 2001-2007 nastąpił w tym zakresie wyraźny spadek względem roku 2000 o średnio 7%. Od roku 2007 nastąpił powolny wzrost, do poziomu 21,1% w roku 2008, co może świadczyć o zahamowaniu tej negatywnej dla rozwoju regionu tendencji. Województwo lubuskie słabo wypada na tle kraju, gdy porównamy studentów kierunków matematycznych, przyrodniczych, technicznych w % studentów ogółem. Lubuskie zajmuje ostatnie, 16. miejsce w kierunkach technicznych, 15. w przyrodniczych i 13. w matematycznych.

W obszarze wychowania przedszkolnego, mimo corocznego wzrostu liczby dzieci nim objętych, Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w rankingu krajów europejskich pod względem powszechności edukacji przedszkolnej. W województwie lubuskim liczba dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3-5 lat od roku 2002 systematycznie rośnie. Pod względem odsetka dzieci uczęszczających do przedszkoli lubuskie (52%) wypada nieco korzystniej niż cały kraj (48%). W latach 2002-2009 nastąpił wzrost liczby dzieci uczęszczających do przedszkoli (o nieco ponad 46%).

Wyzwaniem stojącym przed Europą, a zawartym w „Strategii Europa 2020”, jest społeczeństwo cyfrowe. Proces informatyzacji województwa został już rozpoczęty. Problemem województwa pozostaje nadal niewykorzystanie szans rozwojowych, jakie daje rozwój społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy oraz inwestycje w infrastrukturę i szkolenia. W województwie lubuskim odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu wynosi 55,9% i jest to poziom zbliżony do krajowego. Odsetek ten systematycznie rośnie. Od roku 2003 wzrósł o ponad 17%. Odsetek pracowników wykorzystujących komputery do pracy w przedsiębiorstwach w województwie lubuskim (26%) jest drugim najniższym w kraju po warmińsko-mazurskim (23%). Znacząco odbiega on zarówno od średniej dla Polski (35%), jak i od przodującego w tym zakresie województwa mazowieckiego, gdzie odsetek ten wynosi 49%. Biorąc pod uwagę, że ten ostatni region lokuje się pod tym


53 | S t r o n a

względem na poziomie średniej europejskiej, należy stwierdzić, że z perspektywy wspólnego rynku unijnego, stopień nasycenia gospodarki województwa lubuskiego rozwiązaniami informatycznymi jest niski. Na przestrzeni ostatnich lat, z uwagi na spadek kosztów, dostęp do Internetu staje się ogólnie powszechny i nie jest traktowany jako dobro tylko dla wybranych. Rozwój usług informatycznych to także budowanie społeczeństwa informacyjnego, będącego jednym z priorytetów podejmowanych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej. Pomimo dużej liczby firm, spadającego bezrobocia, w województwie lubuskim problemem pozostaje duża liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. W roku 2009 korzystało ze świadczeń 730,1 osób, przy średniej krajowej 545,9 (w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców). Wyższy wskaźnik za rok 2009 odnotowano jedynie w województwie kujawsko-pomorskim (759,1) oraz warmińsko-mazurskim (926,5).

Mieszkańcy województwa lubuskiego posiadają z roku na rok większe możliwości finansowe. Świadczy o tym wzrost wartości przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego, przypadającego na osobę w gospodarstwie. W roku 2000 było to zaledwie 609,66 zł, w roku 2005 - 691,25 zł. Po roku 2005 nastąpił jego zdecydowany wzrost, by osiągnąć w roku 2009 poziom 1103,32 zł.

Według danych BDR GUS województwo lubuskie plasuje się w czołówce województw pod względem przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego w gospodarstwie domowym. Najwyższy poziom tego wskaźnika w latach 2002–2008 uzyskało województwo mazowieckie, a najniższy województwo podkarpackie. Zagadnienia innowacyjności są istotne dla rozwoju województwa. Misję strategii innowacji określono następująco: „budowa przewagi konkurencyjnej regionu poprzez rozwój potencjału naukowo-badawczego i kultury innowacyjności”. Ważnym elementem innowacyjności regionu jest usprawnienie mechanizmów transferu innowacji i technologii oraz wzrost efektywności współpracy sfery gospodarki i instytucji naukowych. W lubuskim wskaźnik „zatrudnienia w B+R” ogółem na przestrzeni lat 2000-2008 zmalał o 24,14% (338 os.) i wynosił odpowiednio w roku 2000 – 1400 osób, a w 2008 już tylko 1062 osoby. Słaby wzrost wskaźnika odnotowano w latach 2003-2005, tylko o 4,57%. Wynosił on odpowiednio w 2003 r. 1275 osób, a w 2005 roku - 1336 osób. Obserwując wskaźnik „zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo – badawczy” w okresie 2000-2009 odnotowano również znaczny spadek zatrudnienia, tj. o 22,73%,czyli o 283 osoby. Wskaźnik „zatrudnieni w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo” przyjmuje raz tendencję wzrostową na przestrzeni 2002-2005 i wynosi: 1,7 w 2002 oraz 1,9 w 2005, a raz tendencję spadkową: w 2006 wynosi 1,6. Ostatecznie na koniec 2008 rok odnotowano wzrost tego wskaźnika do poziomu 1,8.

Województwo lubuskie charakteryzuje się bardzo małą ilością zgłoszonych wynalazków oraz udzielonych patentów. W roku 2000 zgłoszono 33 wynalazki, co klasyfikuje województwo na 14 pozycji wśród innych regionów. Gorzej wypadło podlaskie (19) oraz warmińsko-mazurskie (25). W roku 2008 zgłoszono 28 wynalazków, co daje ostatnią pozycję w kraju. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku udzielonych patentów. W Lubuskim w 2000 r. udzielono 10 patentów, w 2008 r. także 10, co daje 14 lokatę w roku 2000 (podlaskie 6., warmińsko-mazurskie 8.), a w roku 2008 ostatnią.

W analizowanym okresie 2002-2009 nastąpił wzrost wskaźnika udziału terenów przemysłowych w % powierzchni ogólnej województwa lubuskiego. Na podstawie danych GUS w roku 2002 tereny przemysłowe stanowiły 0,14%, zaś w roku 2009 wzrosły do 0,21% ogólnej powierzchni województwa lubuskiego.

Istotnym wyzwaniem określonym w celu strategicznym IV. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego jest wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki. Województwo lubuskie należy do województw o zróżnicowanych obszarach przyrodniczo-krajobrazowych, charakteryzuje się dużą lesistością (pierwsze miejsce w kraju) oraz dużą liczbą jezior. Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych, prawnie chroniona, w 2009 roku stanowiła w województwie 38,9% ogólnej jego powierzchni.

W województwie lubuskim w analizowanym okresie nastąpił bardzo wyraźny wzrost długości oznaczonych szlaków rowerowych o 41%. Długość oznaczonych szlaków kajakowych pozostaje bez zmian


54 | S t r o n a

i w roku 2008 wynosiła ona 73,3 km. Wzrost długości szlaków turystycznych świadczy o wzroście znaczenia turystyki w rozwoju województwa, a także o tworzeniu warunków do spędzenia aktywnego wypoczynku przez turystów.

Kolejnym omówionym wskaźnikiem były udzielone noclegi i miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych do oferowanych miejsc noclegowych jest nadal niski i w roku 2009 wyniósł zaledwie 25,93%. Na przełomie lat 2000-2009 liczba korzystających z noclegów wzrosła o 21,10%, tj. o 127,68 tys. osób (2000 roku – 477,19 tys., a w 2009 roku – 604,87 tys.). Liczba miejsc noclegowych na przestrzeni lat 2000-2009 wzrosła o 21,81%.

W zakresie liczby widzów w kinach, teatrach i instytucjach muzycznych na przestrzeni analizowanego okresu odnotowano wzrost widzów w kinach. Wzrost ten jednak nie jest stały, gdyż w roku 2005 odnotowano spadek względem roku poprzedniego. Największą wartość wskaźnik osiągnął w roku 2009 (917,0), najniższy w roku 2003 (211,2). Podobnie wygląda sytuacja w przypadku wskaźnika widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych. Największą wartość odnotowano w roku 2008 (455,6) i 2009 (600,0).

W województwie lubuskim liczba wystaw oscyluje na podobnym poziomie. Najlepszym rokiem pod względem liczby wystaw był rok 2007 (177). Zdecydowanie słabiej prezentuje się liczba wystaw zagranicznych, których jest jedynie kilka w roku. Najwięcej wystaw zagranicznych odbyło się w roku 2007 (13) i roku 2006 (12).

Nie jest możliwe natomiast ocenienie rozwoju województwa jedynie w oparciu o dokumenty wewnętrzne (strategia regionalna, plan województwa, strategie branżowe, sprawozdania z ich realizacji, wskaźniki monitorowania strategii). Dokumenty regionalne i wskaźniki monitorowania SRWL pokazują dowodzą, iż województwo lubuskie podlega procesom rozwojowym. Poprawę względem roku bazowego (2000) widać w większości analizowanych wskaźników. Niewątpliwie przyczyniła się do tego możliwość pozyskiwania środków z UE. Pozwoliło to na realizację inwestycji, które miały bezpośredni wpływ na rozwój regionu. Analiza wykorzystania środków UE w lubuskim przedstawiono w dalszej części prezentowanego raportu.

W celu pogłębienia analizy wpływu SRWL na rozwój województwa przeprowadzono analizę porównawczą z Polską ogółem, a także poszczególnymi województwami. Pozwoli to ocenić, czy wewnętrzny rozwój województwa przyczynił się do zmiany lokaty województwa na tle pozostałych regionów w kraju.

4.2. Analiza porównawcza – województwo lubuskie na tle innych regionów Benchmarking wybranych wskaźników opisujących najważniejsze elementy krajobrazu społeczno-

gospodarczego województwa lubuskiego w 2005 r. i 2008 r. przeprowadzony został w celu określenia zmian sytuacji regionu na tle pozostałych elementów układu regionalnego kraju14.

Punkt odniesienia w zakresie doboru zmiennych do analizy porównawczej stanowiły wskaźniki wskazane w Załączniku 4 Raportu metodologicznego, jako wskaźniki zastosowane w benchmarkingu. Równocześnie w stosunku do ww. zmiennych wprowadzono kilka modyfikacji, tj.:

- z grupy wskaźników z udziałem PKB wybrano, jako najbardziej miarodajny, PKB per capita; - wskaźnik struktury wykształcenia zamieniono na liczbę studentów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców; - zrezygnowano ze wskaźnika struktury wartości dodanej brutto (spadek udziału rolnictwa), jako

że zarówno jego wartości, jak i usytuowanie (w grupie zmiennych opisujących innowacyjność gospodarki oraz rozwój kapitału intelektualnego), budziły wątpliwości;

- zrezygnowano ze wskaźnika urodzeń (który informował o liczbie urodzonych dzieci w danym roku), gdyż przekładało się to na liczbę ludności danego województwa w analizowanym roku; dodatkowo liczbę ludności odniesiono do wielkości regionu wyznaczając gęstość zaludnienia;

14 Do analizy wybrano rok 2005 jako datę aktualizacji SRWL oraz rok 2008 jako rok dostępności danych statystycznych


55 | S t r o n a

- zrelatywizowano pozostałe zmienne odnosząc je (w zależności od kontekstu) do liczby mieszkańców oraz osób aktywnych zawodowo, a także doprecyzowano ich nazewnictwo zgodnie z nomenklaturą stosowaną przez GUS. Wytypowane wskaźniki są obiektywne, mierzalne, wyrażone w jednostkach naturalnych, a ich wybór

dokonany został z uwzględnieniem dostępności wiarygodnych danych statystycznych – główne źródło informacji stanowiły zasoby Banku Danych Lokalnych. Zbiór cech stanowiących podstawę analizy zestawiono w tabeli 6. Tabela 6. Wskaźniki pomiaru wykorzystane przy benchmarkingu na poziomie celów kluczowych

lp. wskaźnik pomiaru 2005 2008 1 PKB per capita + + 2 przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw + + 3 przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji (na osobę) + + 4 nakłady inwestycyjne ogółem (na osobę) + + 5 nakłady na działalność B+R (na osobę) + + 6 zatrudnieni w B+R (na 1.000 osób aktywnych zawodowo) + + 7 liczba studentów (na 10 tys. mieszkańców) + + 8 odsetek aktywnych zawodowo pracujących w wieku produkcyjnym (jako % liczby ludności) + + 9 liczba podmiotów gospodarczych ogółem (na 10 tys. mieszkańców) + + 10 gęstość zaludnienia + + 11 saldo migracji wewnętrznej i zewnętrznej + + 12 liczba podmiotów III sektora (na 10 tys. mieszkańców) +15 + Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika 4 Raportu metodologicznego. Analiza wskaźników charakteryzujących ogólną sytuację panującą w regionie lubuskim wykazała, że większość z nich na przestrzeni badanego okresu uległa poprawie. Szczególnie intensywny wzrost (o 54,5%) dotyczył przeciętnego miesięcznego dochodu do dyspozycji na osobę, dzięki czemu województwo awansowało z 12 pozycji w 2005 r. na 5 w 2008 r. (tab. 7). Wartość tej zmiennej była w 2008 r. wyższa o 38,28 zł od średniej krajowej i niższa o 272,18 zł od wartości maksymalnej wypracowanej w województwie mazowieckim. Kolejny wzrost (o 33,3%) odnosił się do nakładów inwestycyjnych ogółem (na osobę), które w 2008 r. wynosiły 4382 zł (wobec średniej krajowej równej 5157,5 zł). Odnotowany wzrost był jednak zbyt niski w porównaniu ze zjawiskami zachodzącymi w pozostałych województwach, w efekcie czego pozycja regionu lubuskiego uległa obniżeniu z 7. miejsca w 2005 r. na 11 w 2008 r. Następną cechą, odznaczającą się tendencją wzrostową, było przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw – wzrost o 26,7% do kwoty 2611,35 zł w 2008 r. Wartość ta uplasowała charakteryzowane terytorium na 14. pozycji, czyli tej samej którą zajmowało ono trzy lata wcześniej. Nieco niższa dynamika przyrostu (23,5%) charakterystyczna była dla PKB per capita, którego poziom na przestrzeni analizowanego okresu podniósł się o 5468 zł. Wartość ta, niższa od przeciętnego wzrostu (wyznaczonego dla wszystkich województw) o 1539,8 zł i maksymalnego (wykazanego przez województwo mazowieckie) o 6485 zł zepchnęła województwo lubuskie z 8. pozycji w 2005 r. na 10. w 2008 r. Przykładem kolejnego wskaźnika, którego powiększenie nie wpłynęło pozytywnie na pozycję województwa lubuskiego (spadek z pozycji 3. w 2006 r. na 9. w 2008 r.) była liczba podmiotów III sektora (na 10 tys. mieszkańców). Przyrost wynoszący 11,9% był niższy od średniego przyrostu wyznaczonego dla wszystkich regionów o 17,4 pkt. i aż o 59,2 pkt. Niższy od maksymalnego, który odnotowano w województwie opolskim. Ostatnią zmienną, której wartość na przestrzeni analizowanych lat wzrosła, był odsetek aktywnych zawodowo pracujących w wieku produkcyjnym (38,6% w 2005 r.; 40,5% w 2008 r.). Jednak korzystne zmiany odnotowane w analizie wskaźnikowej nie przełożyły się w tym przypadku na wynik benchmarkingu – na skutek zmian, które zaszły

15 Dane za 2006 r. Źródło: Gumkowska M., Herbst J. 2006. Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych – Raport z badania.


56 | S t r o n a

w pozostałych regionach, pozycja województwa uległa obniżeniu o dwie pozycje, tj. z 3 lokaty w 2005 r. na 5 w 2008 r. Do innych niekorzystnych zjawisk zachodzących na obszarze regionu zaliczyć należy zmniejszenie o: 24,9% liczby studentów (na 10 tys. mieszkańców); 20,0% nakładów na działalność B+R (na osobę) i 5,3% liczby zatrudnionych w B+R (na 1000 osób aktywnych zawodowo). W każdej z tych dziedzin województwo lubuskie plasowało się w końcówce zestawienia, zajmując w 2005 r. 14. lokatę, a zmiany, które zaszły, dodatkowo pogorszyły tę sytuację powodując zepchnięcie regionu w 2008 r. na ostatnie – 16. – miejsce (dotyczy to dwóch pierwszych wskaźników). Widoczna była również stabilizacja w zakresie liczby podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców. Pomimo, że w przypadku tego wskaźnika region lubuski w każdym roku analizy zajmował wysoką (6.) pozycję, to jednak należy podkreślić, że poza województwem łódzkim (w którym liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców zmniejszyła się o 18 jednostek), pozostałe regiony odnotowały w tym zakresie wzrost, przy czym najwyższy, wynoszący 7,7%, miał miejsce w województwie opolskim. Dodatkowo należy mieć na uwadze zmiany zachodzące w zakresie ruchów migracyjnych ludności. Choć sytuacja województwa lubuskiego w tym temacie nie jest alarmistyczna (5 pozycja w obu badanych latach), to jednak w ujęciu bezwzględnym wartość wskaźnika powiększyła się o 5,6%, tj. z 646 osób w 2005 r. do 682 osób w 2008 r.


57 | S t r o n a

Tabela 7. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego Polski w 2005 r. i 2008 r.

PKB

per c

apita

prze

ciętne

mies

ięczn

e wy

nagr

odze

nie br

utto w

se

ktorze

prze

dsięb

iorstw

prze

ciętny

mies

ięczn

y doc

hód

do dy

spoz

ycji

(n

a oso

bę)

nakła

dy in

westy

cyjne

ogółe

m

(na o

sobę

)

nakła

dy na

dział

alnoś

ć B+R

(n

a oso

bę)

zatru

dnien

i w B

+R

(na 1

.000 o

sób a

ktywn

ych

zawo

dowo

)

liczb

a stud

entów

(n

a 10 t

ys. m

ieszk

ańcó

w)

odse

tek ak

tywny

ch za

wodo

wo

prac

ujący

ch w

wiek

u pr

oduk

cyjny

m

liczb

a pod

miotó

w go

spod

arcz

ych o

gółem

(n

a 10 t

ys. m

ieszk

ańcó

w)

gęsto

ść za

ludnie

nia

saldo

migr

acji w

ewnę

trzne

j i ze

wnętr

znej

liczb

a pod

miotó

w III

sekto

ra

(na 1

0 tys

. mies

zkań

ców)

województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008

dolnośląskie 4 3 4 4 4 2 2 2 6 6 4 3-4 3 3 10 7 3 3 4 4 8 6 4-5 10 kujawsko-pomorskie 9 8 11 11 13 12 12 9 9 13 8-9 7 12 11 8 15 9 9 8 8 10 8 14 13

lubelskie 16 15 13 13 14 15 16 16 8 8 8-9 8-9 7 6 2 4 15 15 12 12 15 15 12-13 2 lubuskie 8 10 14 14 12 5 7 11 14 16 14 14 14 16 3 5 6 6 14 14 5 5 3 9 łódzkie 7 6 10 12 6 9 4 6 5 5 6-7 10 4 4 1 1 7 7 5 5 7 9 12-13 12

małopolskie 10 9 6 5 9 10 8 8 2 2 2 2 2 2 7 9 10 11 2 2 2 2 6 4 mazowieckie 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 6 2 2 2 3 3 1 1 1 5

opolskie 11 11 8 8 5 4 13 14 15 15 12 12-13 16 14 14 13 11 8 10 10 14 14 16 3 podkarpackie 15 16 16 15 16 16 14 15 10 9 15 15 15 15 12 8 16 16 7 7 12 11 9 1

podlaskie 14 14 12 10 10 13 11 13 11 12 11 11 11 9 11 6 14 14 15-16 15-16 9 10 10 7 pomorskie 5 5 3 3 2 3 5 3 3 4 3 5 8 7 16 14 4 4 6 6 4 3 2 14

śląskie 2 2 2 2 3 7 6 5 7 7 6-7 6 10 10 9 10-11 8 10 1 1 16 16 15 15 świętokrzyskie 13 12 9 9 15 14 15 10 16 11 16 16 9 12 4 3 12 12 11 11 11 12 11 11

warmińsko-mazurskie 12 13 15 16 11 11 10 12 12 14 13 12-13 13 13 13 10-11 13 13 15-16 15-16 13 13 4-5 8 wielkopolskie 3 4 5 6 8 8 3 4 4 3 5 3-4 6 5 5 12 5 5 9 9 3 4 8 6

zachodniopomorskie 6 7 7 7 7 6 9 7 13 10 10 8-9 5 8 15 16 1 1 13 13 6 7 7 16 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.


58 | S t r o n a

Analizując sytuację województwa lubuskiego na podstawie miejsca, które zajmowało ono w odniesieniu do każdego z 12 wskaźników wybranych do benchmarkingu na poziomie celów kluczowych, stwierdzono, że o poprawie sytuacji można mówić jedynie w przypadku przeciętnego miesięcznego dochodu do dyspozycji na osobę (awans o 7 pozycji). Wśród obszarów, w których województwo lubuskie wykazało stabilizację (tzn. jego lokata względem pozostałych regionów w analizowanym okresie nie uległa zmianie) znalazły się: saldo migracji wewnętrznej i zewnętrznej (5 miejsce), liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na 10 tys. mieszkańców (6 miejsce), przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (14. miejsce), zatrudnieni w B+R przypadający na 1000 osób aktywnych zawodowo (14. miejsce) i gęstość zaludnienia 14. miejsce). W pozostałych przypadkach lokata, na której uplasowało się województwo lubuskie w 2008 r. była niższa od tej wypracowanej trzy lata wcześniej. Mowa tu o następujących zmiennych: liczba podmiotów III sektora na 10 tys. mieszkańców (spadek o 6 pozycji), nakłady inwestycyjne ogółem na osobę (spadek o 4 pozycje), PKB per capita, nakłady na działalność B+R na osobę, liczba studentów na 10 tys. mieszkańców, odsetek aktywnych zawodowo pracujących w wieku produkcyjnym jako % liczby ludności (spadek o 2 pozycje) Cele operacyjne Układ analizy porównawczej na poziomie celów operacyjnych podporządkowany został strukturze Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego, tzn. pozycja województwa lubuskiego względem pozostałych polskich regionów określana była na podstawie wybranych wskaźników w obrębie każdego celu. W ramach pierwszego celu strategicznego Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu wyodrębniono osiem celów cząstkowych, które zgodnie z założeniami przyjętymi w Raporcie metodologicznym, opisane zostały przez 37 zmiennych. W trakcie prac przygotowawczych, polegających na gromadzeniu danych statystycznych do benchmarkingu stwierdzono, że grupa zaproponowanych wskaźników pomiaru realizacji celów operacyjnych wymaga pewnego doprecyzowania. Dokonane modyfikacje polegały przede wszystkim na relatywizacji wartości cech poprzez odnoszenie (w zależności od kontekstu) do liczby mieszkańców lub powierzchni, dzięki czemu uzyskane wyniki uwzględniły różnice pomiędzy zaludnieniem i wielkością poszczególnych regionów. Zbiór wskaźników stanowiących podstawę analizy zestawiono w tabeli 8.


59 | S t r o n a

Tabela 8. Wskaźniki pomiaru wykorzystane przy benchmarkingu w ramach celów operacyjnych pierwszego celu strategicznego

cel operacyjny wskaźnik pomiaru 2005 2008

długość dróg publicznych na 10 tys. mieszkańców + + długość linii kolejowych na 10 tys. mieszkańców + + długość dróg ekspresowych i autostrad na 10 tys. km2 + +

1.1.

liczba zarejestrowanych samochodów na 1.000 mieszkańców + + długość czynnej sieci wodociągowej na 10 tys. mieszkańców + + długość czynnej sieci kanalizacyjnej na 10 tys. mieszkańców + + długość czynnej sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców + + produkcja energii elektrycznej na 10 tys. mieszkańców + + telefoniczne łącza główne na 1.000 mieszkańców + +

1.2.

przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na osobę + + liczba miejsc w przedszkolach na 1.000 mieszkańców + + odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola + + liczba łóżek w szpitalach ogólnych na 10 tys. mieszkańców + + praktyka lekarska na 10 tys. mieszkańców + + placówki pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców + + liczba uczniów w poszczególnych rodzajach szkół na 10 tys. mieszkańców + +

1.3.

liczba ludności na jedno miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych + + liczba przewozów pasażerów transportem samochodowym zarobkowym brak danych brak danych ruch pasażerów w portach lotniczych na 10 tys. mieszkańców niepełne dane niepełne dane 1.4. ludność w miastach obsługiwanych przez zakłady komunikacji miejskiej (jako % ogółu ludności miast) + + wskaźnik urbanizacji + + 1.5. odsetek użytków rolnych + + stopa bezrobocia na wsi + + wskaźnik zatrudnienia na wsi + + odsetek ludności na obszarach wiejskich korzystający z wodociągów + + 1.6.

odsetek ludności na obszarach wiejskich korzystający z kanalizacji + + udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogóle podmiotów zarejestrowanych w REGON

+ + 1.7.

turyści z Niemiec korzystający z noclegów na 10 tys. mieszkańców + + liczba podmiotów III sektora na 10 tys. mieszkańców + +

1.8. wydatki JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na osobę + + Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika 4 Raportu metodologicznego. Na potrzeby oceny realizacji celu operacyjnego 1.1. Modernizacja infrastruktury transportowej oraz zwiększenie dostępności komunikacyjnej regionu wybrano 4 wskaźniki – pozycję województwa w na tle układu regionalnego kraju w zakresie każdego z nich zestawiono w tabeli 9.


60 | S t r o n a

Tabela 9. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju – cel operacyjny 1.1.

długość dróg publicznych (na 10 tys.

mieszkańców)

długość linii kolejowych (na 10 tys.

mieszkańców)

długość dróg ekspresowych i

autostrad (na 10 tys. km2)

liczba samochodów zarejestrowanych (na 1.000 mieszkańców) województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 15 15 7 7-8 3 3 8 6

kujawsko-pomorskie 6 6 5 6 9 8 14 8 lubelskie 3 3 11 11 13 14 11 13 lubuskie 4 5 1 1 10 9 4 4 łódzkie 11 11 14 14 12 7 9 7

małopolskie 13 14 16 15-16 5 6 6 10 mazowieckie 10 10 15 15-16 11 10 2 2

opolskie 8 9 3 3 2 2 3 3 podkarpackie 14 13 12 12 15-16 15-16 10 14

podlaskie 1 1 8 5 15-16 15-16 13 16 pomorskie 12 12 9 9-10 7 5 5 5

śląskie 16 16 13 13 1 1 7 9 świętokrzyskie 5 4 10 9-10 8 13 12 11

warmińsko-mazurskie 2 2 2 2 14 11 16 15 wielkopolskie 7 7 6 7-8 4 4 1 1

zachodniopomorskie 9 8 4 4 6 12 15 12 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Uogólniając informacje zawarte w tabeli 9 stwierdzić można, że w zakresie zmiennych opisujących realizację celu 1.1. panowała względna stabilizacja. Region utrzymał pozycję lidera w zakresie długości linii kolejowych na 10 tys. mieszkańców, pomimo zmniejszenia wartości wskaźnika o 3,1%. Wysoka, 4. pozycja utrzymana została również w odniesieniu do liczby samochodów zarejestrowanych na 1000 mieszkańców, która to liczba, na przestrzeni badanego okresu, wzrosła z 344,5 do 436,7 jednostek. Z kolei spadki województwa lubuskiego w ogólnej klasyfikacji (ale tylko o jedną pozycję) dotyczyły długości dróg publicznych na 10 tys. mieszkańców (z 4 miejsca w 2005 r. na 5. w 2008 r.) oraz długości dróg ekspresowych i autostrad na 10 tys. km2 (z 9. na 10.) pomimo, że wartościowo cechy te poprawiły się o odpowiednio 1,1% (w pierwszym przypadku) i 149,2% (w drugim). W ramach celu operacyjnego 1.2. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury oraz zwiększenie dostępności komunikacyjnej regionu wybrano 6 wskaźników, których poziom na potrzeby benchmarkingu skonfrontowano z wartościami wypracowanymi w pozostałych regionach kraju. Wyniki porównań zestawiono w tabeli 10.


61 | S t r o n a


długość czynnej sieci

wodociągowej (na 10 tys.

mieszkańców)

długość czynnej sieci kanalizacyjnej

(na 10 tys. mieszkańców)

długość czynnej sieci gazowej (na

10 tys. mieszkańców)

produkcja energii

elektrycznej (na 10 tys.

mieszkańców)

telefoniczne łączna główne

(na 1000 mieszkańców)

przeciętna powierzchnia

użytkowa mieszkania (na osobę)

województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 15 15 6 8 9 9 4 4 2 2 8 8-9

kujawsko-pomorskie 1 1 5 6 14 14 12 13 12 12 15 15 lubelskie 6 5 14 14 3 5 14 14 13 13 6-7 5-6-7 lubuskie 12 12 10 10 7 6 10 10 3 3 11 10 łódzkie 7 6 16 16 15 15 1 1 6 8 4 4

małopolskie 13 13 8 7 2 2 9 9 10 9-10 9 8-9 mazowieckie 8 8 15 15 10 10 5 7 1 1 1-2 1

opolskie 9 9 11 5 11 12 2 2 14 11 1-2 2-3 podkarpackie 10 10 1 1 1 1 13 12 15 16 14 14

podlaskie 2 2 13 13 16 16 15 15 8 5 3 2-3 pomorskie 11 11 3 3 12 11 11 11 4 7 13 12

śląskie 16 16 12 12 5 7 3 3 5 6 5 5-6-7 świętokrzyskie 3 3 9 11 8 8 7 5 16 15 10 11

warmińsko-mazurskie 4 4 2 2 13 13 16 16 11 14 16 16 wielkopolskie 5 7 7 9 4 3 6 8 9 9-10 6-7 5-6-7

zachodniopomorskie 14 14 4 4 6 4 8 6 7 4 12 13 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Podobnie jak to miało miejsce w przypadku celu 1.1., tak i teraz, pierwszy wniosek wypływający z analizy zawartości tabeli 10. dotyczy stabilności sytuacji w wybranych obszarach. Regionowi udało się utrzymać 3. pozycję w zakresie telefonicznych łącz głównych na 1000 mieszkańców, 10. miejsce w odniesieniu do długości czynnej sieci kanalizacyjnej na 10 tys. mieszkańców oraz produkcji energii elektrycznej na 10 tys. mieszkańców, a także 12. lokatę odnośnie długości czynnej sieci wodociągowej na 10 tys. mieszkańców. W tej grupie wskaźników, najintensywniejszy wzrost (o 23,6%, przy średnim krajowym równym 19,2%) odnotowano w przypadku długości czynnej sieci kanalizacyjnej w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Z kolei, najwyższa redukcja poziomu zmiennej (o 21,5%, przy średniej krajowej równej 22,3%) dotyczyła telefonicznych łącz głównych na 1000 mieszkańców.

Zmiany, które zaszły w odniesieniu do pozostałych cech, tj. długości czynnej sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców oraz przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania na osobę, były na tyle intensywne (wzrost o odpowiednio 17,4% oraz 4,4%), że pozwoliły na jednopunktowy awans regionu w ogólnej klasyfikacji. Przyrost długości sieci gazowej przesunął województwo lubuskie na 6, natomiast zwiększenie przeciętnej powierzchni mieszkania na 10. pozycję w 2008 r.

W celu oceny realizacji celu operacyjnego 1.3. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury społecznej – w szczególności w sferach edukacji, opieki zdrowotnej, kultury i pomocy społecznej posłużono się zestawem siedmiu wskaźników, przy czym zmienna „liczba uczniów w poszczególnych rodzajach szkół na 10 tys. mieszkańców” zdekomponowana została na 6 podwskaźników adekwatnych do typu szkoły. Pozycję województwa w na tle układu regionalnego kraju w zakresie każdej cechy zestawiono w tabeli 11.


62 | S t r o n a


liczba uczniów w poszczególnych rodzajach szkół (na 10 tys. mieszkańców)

liczb

a miej

sc w

pr

zeds

zkola

ch

(na 1

000 m

ieszk

ańcó

w)

odse

tek dz

ieci w

wiek

u 3-

5 lat

uczę

szcz

ający

ch

do pr

zeds

zkola

liczb

a łóż

ek w

szpit

alach

og

ólnyc

h (na

10 ty

s. mi

eszk

ańcó

w)

prak

tyka l

ekar

ska

(na 1

0 tys

. mi

eszk

ańcó

w)

placó

wki p

omoc

y sp

ołecz

nej

(na 1

0 tys

. mi

eszk

ańcó

w)

szko

ła po

dstaw

owa

gimna

zjum

zasa

dnicz

a za

wodo

wa

licea

og

ólnok

szta

łcące

licea

pro

filowa

ne

tech

nikum

liczb

a lud

nośc

i na j

edno

mi

ejsce

w te

atrac

h i

instyt

ucjac

h muz

yczn

ych

województwo 20

05

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

dolnośląskie 8 7 5 6 5 7 9-10 7-8-9 14 16 14 16 15 15 10 10 13 13 1 2 16 15 11 13 kujawsko-pomorskie 13 12 14 14 10 11 11-12 10 3 6 3 7 5 3 2 1 8 11 15 4 7 8 14 14

lubelskie 15 13 12 12 4 3 8 6 6 8 7 6 4 5 13 13 2 1 6 3 9 10 2 1 lubuskie 4 4 6 5 11 13 7 5 5 15 9 9 10 9 7 8 10 14 3 8 8 7 7 6 łódzkie 7 8 7 7 2 2 13-14 14 13 11 13 13 14 12 16 14 3 7 14 6 14 14 10 7

małopolskie 5 6 8 8 12 12 15 15 7 10 4 3 8 7 6 7 9 6 16 15 4 4 8 8 mazowieckie 6 5 4 4 8 9 16 16 8 13 12 11 16 13 15 16 4 3 13 5 15 16 16 16

opolskie 1 1 1 1 15 14 2 2 1 1 15 14 12 14 3 3 16 16 2 1 13 11 9 9 podkarpackie 12 15 15 15 13 10 6 3-4 12 14 1 1 1 2 8 6 14 5 8 11 1 1 1 2

podlaskie 14 14 11 10 3 4 4-5 3-4 10 9 8 8 3 4 14 15 1 2 5 7 3 3 6 11 pomorskie 10 9 10 11 16 16 4-5 11-12 16 5 5 4 7 10 4 5 6 9 7 14 12 12 15 15

śląskie 2 3 2 2 1 1 9-10 13 15 7 16 15 13 16 11 12 15 15 11 12 10 9 13 12 świętokrzyskie 16 16 16 16 9 5 13-14 11-12 2 2 10 10 9 8 12 11 12 4 10 13 2 2 3 3

warmińsko-mazurskie 11 11 13 13 14 15 3 1 9 3 2 2 2 1 5 4 7 10 4 10 6 5 5 4 wielkopolskie 3 2 3 3 6 6 11-12 7-8-9 11 12 6 5 6 6 1 2 11 12 9 9 5 6 4 5

zachodniopomorskie 9 10 9 9 7 8 1 7-8-9 4 4 11 12 11 11 9 9 5 8 12 16 11 13 12 10

W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.


63 | S t r o n a

Z danych zawartych w tabeli 11. wynika, że zmiany wartości poszczególnych wskaźników przyczyniły się do poprawy pozycji zajmowanej przez region w odniesieniu do: praktyki lekarskiej na 10 tys. mieszkańców (awans z miejsca 7. na 5.), odsetka dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (z 6. na 5.), liczby uczniów gimnazjów na 10 tys. mieszkańców (z 10. na 9.), liczby uczniów techników (na 10 tys. mieszkańców) (z 8. na 7.) i liczby ludności na jedno miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych (z 7. na 6.). W tym zestawie zmiennych największy przyrost dotyczył odsetka dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola – z 40,7% w 2005 r. do 51,9% w 2008 r. Zmiana ta była niemal równa ze średnią krajową i niższa od najbardziej intensywnego wzrostu o 11,3 pkt. Natomiast największe zmniejszenie wartości zmiennej pojawiło się przy uczniach gimnazjów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców – spadek z 432,65 osób w 2005 r. do 377,13 w 2008 r. Takie zjawisko charakterystyczne było jednak dla wszystkich województw w Polsce (przeciętny spadek wyniósł 13,6%). Pozycja z 2005 r. została utrzymana przez województwo lubuskie w zakresie liczby miejsc w przedszkolach na 1000 mieszkańców (4. miejsce) oraz liczby uczniów szkół podstawowych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców (9. lokata). O ile w pierwszym przypadku towarzyszył temu wzrost wartości z 19,50 w 2005 r. do 20,67 w 2008 r. (przy średnim wzroście w skali kraju równym 1,05), o tyle w drugim przypadku mieliśmy do czynienia ze zmniejszeniem wartości wskaźnika o 13,3% (przy średniej redukcji w skali kraju wynoszącej 12,3%). Kształtowanie się pozostałych cech przyczyniło się do spadku regionu lubuskiego w ogólnej klasyfikacji, przy czym największa wartość rozstępu w zakresie zajmowanej pozycji (R=5) dotyczyła liczby placówek pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 5. na 15.) oraz liczby uczniów w liceach profilowanych na 10 tys. mieszkańców (z 3. na 8.). Druga z wymienionych zmiennych, na przestrzeni badanego okresu zmniejszyła się aż o 70,5% (średnia krajowa wyniosła 61,3%) i była to największa redukcja odnotowana w grupie wskaźników wybranych do analizy celu 1.3. Jednakże w przypadku tej zmiennej można pominąć ją w rozważaniach nad rozwojem województwa, gdyż spadek uczniów w tego typu szkołach jest zrozumiały w świetle planów Ministerstwa Edukacji Narodowej likwidacji tego typu szkół ponadgimnazjalnych16. Cel operacyjny 1.4. Usprawnianie systemu transportu publicznego z wykorzystaniem partnerstwa publiczno-prywatnego przeanalizowany został pod kątem kształtowania się 3 wskaźników – pozycję województwo lubuskie w zakresie każdego z nich zestawiono w tabeli 12.

16 „Za dwa lata znikną licea profilowane”, gazeta prawna.pl, 28.02.2010r. źródło: http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/393601,za_dwa_lata_znikna_licea_profilowane.html (stan na 23.02.2011r.) oraz „Kształcenie zawodowe i ustawiczne. Założenia projektowanych zmian. Informator”, MEN, Warszawa 2010.


64 | S t r o n a


ruch pasażerów w portach lotniczych (wyjazdy)


ruch pasażerów w portach lotniczych (przyjazdy)


ludność w miastach obsługiwanych przez zakłady

komunikacji miejskiej (% ogółu ludności miast)

województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 5 5 5 5 15 12

kujawsko-pomorskie 8 10 9 10 7 9 lubelskie b.d. b.d. b.d. b.d. 10 13 lubuskie 11 11 11 11 14 15 łódzkie 10 9 10 9 11 2

małopolskie 2 2 2 3 2 3 mazowieckie 1 1 1 1 13 5

opolskie b.d. b.d. b.d. b.d. 16 16 podkarpackie 7 8 8 8 4 6

podlaskie b.d. b.d. b.d. b.d. 6 8 pomorskie 3 3 3 2 3 4

śląskie 4 4 4 4 1 1 świętokrzyskie b.d. b.d. b.d. b.d. 5 7

warmińsko-mazurskie 12 12 12 12 9 14 wielkopolskie 6 6 6 6 12 11

zachodniopomorskie 9 7 7 7 8 10 b.d. oznacza brak danych W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pomimo wzrostu wartości każdego ze wskaźników analizowanych w obszarze celu 1.4., zmiany zachodzące w pozostałych regionach kraju umiejscowiły województwo lubuskie w końcówce zestawienia przygotowanego dla całej zbiorowości. Najbardziej spektakularny przyrost (o 521,6%, przy średniej krajowej równej 325,9%) miał miejsce w odniesieniu do ruchu pasażerów w portach lotniczych w zakresie przyjazdów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Nieco niższy wzrost wartości (który wyniósł 470,9%, przy średniej w kraju równej 375,3%) odnotowano w przypadku ruchu pasażerów w portach lotniczych w zakresie odlotów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, natomiast najniższy (o 2,1 pkt.) dotyczył odsetka ludności w miastach obsługiwanych przez zakłady komunikacji miejskiej. Jednak wzrost ostatniej cechy z 48,4% w 2005 r. do 50,5% w 2008 r. był zbyt niski w porównaniu ze zmianami zachodzącymi w pozostałych województwach i w efekcie pozycja regionu uległa obniżeniu: z 14 na 15.

Wskaźnikami wybranymi do benchmarkingu w obszarze celu 1.5. Wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich były: wskaźnik urbanizacji oraz odsetek użytków rolnych (tab. 13). Z uwagi na to, że zmiany zachodzące w każdym z tych obszarów są powolne, w ujęciu ilościowym nie odnotowano tu żadnych spektakularnych wyników. Zmiany nastąpiły jedynie w odniesieniu do wskaźnika urbanizacji, który zmniejszył się o 0,43, ale trend spadkowy (średnia redukcja w skali kraju wyniosła 0,28) był charakterystyczny dla prawie wszystkich województw.


65 | S t r o n a


wskaźnik urbanizacji odsetek użytków rolnych województwo 2005 2008 2005 2008

dolnośląskie 2 2 10 10 kujawsko-pomorskie 8 8 4 4

lubelskie 14 14 2 2 lubuskie 7 7 16 16 łódzkie 6 6 1 1

małopolskie 13 13 8 8 mazowieckie 5 5 3 3

opolskie 12 12 7 7 podkarpackie 16 16 12 12

podlaskie 10 9 9 9 pomorskie 4 4 14 14

śląskie 1 1 13 13 świętokrzyskie 15 15 6 6

warmińsko-mazurskie 9 10 11 11 wielkopolskie 11 11 5 5

zachodniopomorskie 3 3 15 15 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Na potrzeby analizy porównawczej procesów zachodzących w ramach celu 1.6. Podejmowanie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, wybrano 4 cechy, wśród których znalazły się stopa bezrobocia na wsi, wskaźnik zatrudnienia na wsi, odsetek ludności na obszarach wiejskich korzystający z wodociągów oraz odsetek ludności na obszarach wiejskich korzystający z kanalizacji. Pozycję regionu lubuskiego na tle pozostałych województw przedstawiono w tabeli 14.


66 | S t r o n a


stopa bezrobocia na wsi)*

wskaźnik zatrudnienia na wsi

odsetek ludności na obszarach wiejskich

korzystający z wodociągów

odsetek ludności na obszarach wiejskich

korzystający z kanalizacji

województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 14 15 9 10 8 8 7 7


małopolskie 3 5 2 7 16 16 11 11 mazowieckie 6 7 5 2 14 13 14 14

opolskie 9 12 13 12 1 1 9 4 podkarpackie 7 10 1 1 15 15 3 3

podlaskie 2 2 10 14 11 11 12 12 pomorskie 13 8 15 15 4 4 2 2

śląskie 10 1 8 9 7 7 8 9 świętokrzyskie 5 11 4 3 12 12 13 13

warmińsko-mazurskie 15 13 11 11 10 10 5 8 wielkopolskie 8 6 14 13 2 2 6 5

zachodniopomorskie 16 16 16 16 3 3 1 1 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). * W przypadku stopy bezrobocia na wsi zastosowano porządkowanie rosnące (najmniejsza wartość oznaczona została jako 1, natomiast największa jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Z informacji zawartych w tabeli 14. wynika, że jeśli chodzi o miejsce zajmowane przez województwo lubuskie, brak zmian odnotowano w odniesieniu do odsetka ludności na obszarach wiejskich korzystających z wodociągów (9. miejsce w obu analizowanych latach) oraz odsetka ludności na obszarach wiejskich korzystających z kanalizacji (10. miejsce). Natomiast głębokie przeobrażenia dokonały się jeśli chodzi o dwie pozostałe zmienne, tj. stopę bezrobocia na wsi (awans z miejsca 12. na 4.) oraz wskaźnik zatrudnienia na obszarach wiejskich (awans z pozycji 12. na 6.). Przetasowania województwa lubuskiego w obszarze stopy bezrobocia na wsi spowodowane były jej ograniczeniem o 16,0 pkt., przy przeciętnym w kraju wynoszącym 10,1 pkt. i maksymalnym równym 17,1 pkt. (osiągniętym w województwie warmińsko-mazurskim). Niewątpliwie, zmniejszenie bezrobocia na wsi było istotnie skorelowane z poprawą wartości wskaźnika zatrudnienia na obszarach wiejskich. Zmienna ta wzrosła na przestrzeni badanego okresu o 12,2% i był to najintensywniejszy przyrost w skali całego kraju.

Benchmarkingowi wskaźników w obszarze kolejnego celu operacyjnego, tj. 1.7. Uzyskanie trwałych efektów płynących ze współpracy transgranicznej i międzyregionalnej poddano dwa wskaźniki, tj. udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogóle podmiotów zarejestrowanych w REGON oraz turyści z Niemiec korzystający z noclegów na 10 tys. mieszkańców, a wyniki zestawiono w tabeli 15.


67 | S t r o n a


udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogóle podmiotów zarejestrowanych w REGON

turyści z Niemiec korzystający z noclegów (na 10 tys. mieszkańców) województwo

2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 3 3 3 2

kujawsko-pomorskie 11 11 9 11 lubelskie 13 14 14 16 lubuskie 2 2 5 5 łódzkie 10 10 12 12


opolskie 5 7 10 8 podkarpackie 14 13 15 15


śląskie 8 8 11 10 świętokrzyskie 15 15 16 14

warmińsko-mazurskie 12 12 2 3 wielkopolskie 7 5 7 7

zachodniopomorskie 4 4 1 1 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Jak wynika z danych zestawionych w tabeli 15., rezultaty analizy porównawczej w obszarze celu 1.7 kształtowały się dla regionu lubuskiego bardzo pomyślnie. Uplasowało się ono w obu analizowanych latach na 2. pozycji pod względem odsetka spółek z udziałem zagranicznym oraz na 5. jeśli chodzi o liczbę turystów z Niemiec korzystających z noclegów (na 10 tys. mieszkańców). Przyrost pierwszej zmiennej wynoszący 14,0% był niemal identyczny ze średnią krajową, natomiast obniżenie wartości drugiej (o 1,9%) było niższe od przeciętnej krajowej o 12,0 pkt. Analizując zmiany w liczbie turystów stwierdzono, że jedynymi regionami, w których przybrały one korzystny kierunek były: województwo świętokrzyskie (wzrost wartości zmiennej o 22,1%), łódzkie (8,6%) i podkarpackie (6,7%). Z kolei wśród regionów ściany zachodniej (do której zaliczono województwo zachodniopomorskie, lubuskie, dolnośląskie, opolskie i wielkopolskie), to województwo lubuskie było tym, w którym analizowana cecha zredukowała się w najmniejszym stopniu – prym w tej dziedzinie wiodło województwo wielkopolskie (23,3%). Ostatni cel operacyjny pierwszego celu strategicznego, 1.8. Wspieranie działań na rzecz zwiększania tożsamości regionalnej, analizowany był pod kątem kształtowania się wartości wskaźników zestawionych w tabeli 16.


68 | S t r o n a


liczba podmiotów III sektora (na 10 tys.

mieszkańców)

wydatki gmin i powiatów grodzkich na kulturę i ochronę dziedzictwa

narodowego (na osobę)

wydatki powiatów ziemskich na kulturę i ochronę dziedzictwa

narodowego (na osobę)

wydatki województw na kulturę i ochronę

dziedzictwa narodowego (na osobę)

województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 4-5 10 2 1 9-10 8 6 8

kujawsko-pomorskie 14 13 13 13 16 15 4 7 lubelskie 12-13 2 15 14 3 3 14 16 lubuskie 3 9 7 7 8 6 12 14 łódzkie 12-13 12 12 9 1 1 11 3

małopolskie 6 4 3 6 9-10 11 8 1 mazowieckie 1 5 1 2 11 10 3 2

opolskie 16 3 8 5 7 12 2 6 podkarpackie 9 1 10-11 11 5 7 15 12



warmińsko-mazurskie 4-5 8 10-11 12 15 16 9 11 wielkopolskie 8 6 9 10 6 5 5 10

zachodniopomorskie 7 16 5 3 13 13 13 15 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Z uwagi na to, że sytuacja województwa lubuskiego w sferze podmiotów III sektora została omówiona przy okazji analizy porównawczej na poziomie celów kluczowych, benchmarking w obrębie celu 1.8. ograniczony został do wydatków JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na osobę. Sytuacja regionu w tym temacie poprawiła się, jeśli chodzi o wydatki realizowane przez powiaty ziemskie (awans z miejsca 8. w 2005 r. na 6. w 2008 r.), pogorszyła w zakresie rozchodów na poziomie województwa (spadek z pozycji 12. w 2005 r. na 14. w 2008 r.) i pozostała bez zmian w przypadku działań podejmowanych przez gminy i powiaty grodzkie (7. lokata). Analizując zmienne pod kątem ich wartości stwierdzono, że największe dysproporcje pomiędzy zmianami, które zaszły w regionie lubuskim a średnią krajową, pojawiły się w odniesieniu do wydatków budżetu województwa – w regionie różnica pomiędzy wielkością z 2005 r. i 2008 r. wyniosła 18,9%, podczas gdy średnio w kraju 49,6%. Z kolei najmniejsza różnica (2,9 pkt.) pojawiła się na poziomie gmin i miast na prawach powiatów.

Mając na uwadze wyniki analizy porównawczej, próbę oceny zjawisk zachodzących w obrębie pierwszego celu strategicznego przeprowadzić można w oparciu o dwa kryteria, tj.: pozycję województwa, wyznaczoną na podstawie wartości wybranych wskaźników w obu analizowanych latach, oraz zmiany tej pozycji. Z punktu widzenia zajmowanej pozycji, do wyróżniających się pozytywnie wskaźników zaliczyć należy: długość linii kolejowych na 10 tys. mieszkańców (1. miejsce w obu analizowanych latach), udział spółek w kapitale zagranicznym w ogóle podmiotów zarejestrowanych w REGON (2. miejsce), telefoniczne łącza główne na 1000 mieszkańców (3. miejsce), liczbę miejsc w przedszkolach na 1000 mieszkańców oraz liczbę zarejestrowanych samochodów na 1000 mieszkańców (4. miejsce), liczbę turystów z Niemiec korzystających z noclegów na 10 tys. mieszkańców (5. miejsce).


69 | S t r o n a

Z kolei do korzystnych zjawisk związanych z awansem regionu w ogólnej klasyfikacji zaliczyć należy kształtowanie się następujących zmiennych: stopa bezrobocia na wsi (zmiana o 8 pozycji), wskaźnik zatrudnienia na wsi (wzrost pozycji o 6 lokat, z miejsca 12. na 6.), praktyka lekarska na 10 tys. mieszkańców (wzrost pozycji o 2 lokaty, z miejsca 7. na 5.), wydatki budżetów powiatów na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na mieszkańca (wzrost pozycji o 2 lokaty, z miejsca 8. na 6.), odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (wzrost pozycji o 1 lokatę, z miejsca 6. na 5.), długość czynnej sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców (wzrost pozycji o 1 lokatę, z miejsca 7. na 6.), liczba ludności na jedno miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych (wzrost pozycji o 1 lokatę, z miejsca 7. na 6.).

Z drugiej strony, w grupie wskaźników, których wartości kształtowały się na tyle niekorzystnie, że spowodowały gwałtowne spadki województwa lubuskiego w ogólnej klasyfikacji, znalazły się: liczba placówek pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców (zmiana pozycji o 10 lokat, z miejsca 5. na 15.), liczba podmiotów III sektora na 10 tys. mieszkańców (zmiana pozycji o 6 lokat, z miejsca 3. na 9.), liczba uczniów liceów profilowanych na 10 tys. mieszkańców (zmiana pozycji o 5 lokat, z miejsca 3. na 8.), liczba uczniów liceów ogólnokształcących na 10 tys. mieszkańców (zmiana pozycji o 4 lokaty, z miejsca 10. na 14.).

Zmierzając do realizacji drugiego celu strategicznego Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa sformułowano 6 celów cząstkowych, które na potrzeby analizy porównawczej opisane zostały przez 37 zmiennych. Podobnie, jak to miało miejsce w przypadku wskaźników realizacji celów operacyjnych pierwszego celu strategicznego, tak i teraz, część cech została odniesiona do liczby mieszkańców w celu zapewnienia większej porównywalności danych. Zbiór wskaźników stanowiących podstawę analizy zestawiono w tabeli 17.


70 | S t r o n a

Tabela 17. Wskaźniki pomiaru wykorzystane przy benchmarkingu w ramach celów operacyjnych drugiego celu strategicznego

cel operacyjny wskaźnik pomiaru 2005 2008 udział ludności w wieku 15-64 z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie ludności + + liczba studentów (na 10 tys. mieszkańców) + + 2.1. liczba uczniów uczących się języka obcego w poszczególnych poziomach szkół (na 1.000 mieszkańców) + +

zatrudnieni w B+R (na 1.000 osób aktywnych zawodowo) + + 2.2. zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo-badawczy (na 1.000 mieszkańców) + + współczynnik aktywności zawodowej + + stopa bezrobocia rejestrowanego + + 2.3. studenci i absolwenci na wybranych kierunkach (matematyczny, przyrodniczy, techniczny) w przeliczeniu na 1.000 mieszkańców + +

liczba miejsc w przedszkolach (na 1.000 mieszkańców) + + odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola + + 2.4. współczynnik skolaryzacji brutto w poszczególnych rodzajach szkół ponadgimnazjalnych

niepełne dane +

odsetek gospodarstw domowych wyposażonych w komputer + + odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu + + 2.5. odsetek przedsiębiorstw posiadających dostęp do Internetu brak

danych +

przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji (na osobę) + + przeciętne miesięczne wydatki w gosp. domowym (na osobę) + + wskaźnik osób żyjących poniżej minimum egzystencji + +

2.6.

liczba osób korzystających z pomocy społecznej (na 10 tys. mieszkańców) + + Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika 4 Raportu metodologicznego.

Cel operacyjny 2.1. Podniesienie jakości kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym oceniano z punktu widzenia kształtowania się trzech wskaźników, tj. udziału ludności w wieku 15-64 z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie ludności, liczby studentów na 10 tys. mieszkańców oraz liczby uczniów uczących się języka obcego w poszczególnych poziomach szkół na 1000 mieszkańców, przy czym w ramach ostatniego wskaźnika wyodrębniono 12 podwskaźników odnoszących się do konkretnego typu szkoły oraz języka obcego. Wyniki analiz zestawiono w tabeli 18.


71 | S t r o n a


liczba uczniów uczących się języka obcego w poszczególnych poziomach szkół (na 1.000 mieszkańców)

Podstawowych Gimnazjum Ponadgimnazjalnych

udzia

ł ludn

ości

w wi

eku 1

5-64

z wy

kszta

łcenie

m wy

ższy

m w

ogóln

ej lic

zbie

ludno

ści

liczb

a stud

entów

(n

a 10 t

ys. m

ieszk

ańcó

w)

angielski francuski niemiecki rosyjski angielski francuski niemiecki rosyjski angielski francuski niemiecki rosyjski województwo

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

2005

2008

dolnośląskie 2 9 8 3 15 15 2 3 2 3 15 13 15 15 8 4 3 3 9 15 16 16 13 13 5 7 15 13 kujawsko-pomorskie 16 15 13 11 12 9 9 7 9 8 6 7 7 6 9 5 7 9 6 7 9 7 10 10 11 11 4 4

lubelskie 3 5 6 6 4 4 3 11 14 14 1 1 3 2 6 8 14 16 2 2 3 2 5 5 15 14 1 1 lubuskie 12 16 14 16 16 16 4 9 1 1 9 16 16 16 11 10 1 1 10 11 11 15 3 4 1 2 14 15 łódzkie 7 6 3 4 9 13 11 6 6 7 7 6 12 12 10 14 8 8 7 6 15 12 8 9 13 12 7 7

małopolskie 6 2 2 2 10 3 7 2 11 11 13 14 4 4 5 3 9 10 12 12 5 5 1 1 9 6 9 9 mazowieckie 1 1 1 1 6 2 6 1 15 13 2 3 8 8 4 2 16 15 3 3 13 11 6 6 16 16 3 3

opolskie 13 12 16 14 8 11 15 14 10 10 16 15 11 11 15 9 11 12 16 13 14 13 9 14 6 5 16 16 podkarpackie 15 11 15 15 1 1 10 8 8 9 10 9 2 3 7 12 10 11 15 14 1 1 4 3 2 1 8 8

podlaskie 5 3 11 9 2 5 12 13 16 16 3 2 1 1 1 6 15 14 1 1 2 3 14 7 14 15 2 2 pomorskie 8 8 7 7 13 7 14 16 7 5 12 10 10 9 13 11 5 5 14 16 10 9 12 12 7 8 11 11

śląskie 10 10 10 10 3 10 1 5 12 15 14 12 9 10 2 1 13 7 11 8 7 10 2 2 12 13 10 12 świętokrzyskie 4 7 9 12 5 6 8 15 13 12 4 5 5 5 12 13 12 13 4 4 4 4 11 8 10 9 5 5

warmińsko-mazurskie 14 14 12 13 7 8 16 12 5 6 5 4 6 7 14 15 6 6 5 5 6 6 16 16 8 10 6 6 wielkopolskie 11 13 5 5 14 12 5 4 3 4 8 8 14 13 3 7 2 2 8 9 8 8 7 11 3 4 12 10

zachodniopomorskie 9 4 4 8 11 14 13 10 4 2 11 11 13 14 16 16 4 4 13 10 12 14 15 15 4 3 13 14 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.


72 | S t r o n a

Z informacji zawartych w tabeli 18 wynika, że jedynym obszarem, w którym pozycja zajmowana przez województwo lubuskie uległa poprawie (awans z miejsca 11. w 2005 r. na 10. w 2008 r.) była liczba uczniów gimnazjum ucząca się języka francuskiego, pomimo że w ujęciu wartościowym wielkość tego wskaźnika zmniejszyła się o 51,0% (przy średniej krajowej równej 43,9%). W grupie pozostałych podwskaźników cechy „liczba uczniów uczących się języka obcego w poszczególnych poziomach szkół na 1.000 mieszkańców” wartości siedmiu zmiennych kształtowały się na tyle niekorzystnie, że na tle tego co się działo w pozostałych województwach, spowodowały przesunięcie województwa lubuskiego ku dołowi w ogólnej klasyfikacji. Mowa tu o: - liczbie uczniów szkół podstawowych uczących się języka rosyjskiego na 1000 mieszkańców, która

zmniejszyła się o 99,8%, powodując spadek regionu o 7 pozycji (z miejsca 9. na 16.); - liczbie uczniów szkół podstawowych uczących się języka francuskiego na 1000 mieszkańców, która

zmniejszyła się o 71,8%, powodując spadek regionu o 5 pozycji (z miejsca 4. na 9.); - liczbie uczniów szkół ponadgimnazjalnych uczących się języka angielskiego na 1000 mieszkańców, która

zmniejszyła się o 15,6%, powodując spadek regionu o 4 pozycje (z miejsca 11. na 15); - liczbie uczniów szkół gimnazjalnych uczących się języka rosyjskiego na 1000 mieszkańców, która

zmniejszyła się o 67,7%, powodując spadek regionu o 1 pozycje (z miejsca 10. na 11.); - liczbie uczniów szkół ponadgimnazjalnych uczących się języka francuskiego na 1000 mieszkańców, która

zmniejszyła się o 22,2%, powodując spadek regionu o 1 pozycję (z miejsca 3. na 4.); - liczbie uczniów szkół ponadgimnazjalnych uczących się języka niemieckiego na 1000 mieszkańców, która

zmniejszyła się o 13,6%, powodując spadek regionu o 1 pozycję (z miejsca 1. na 2.); - liczbie uczniów szkół ponadgimnazjalnych uczących się języka rosyjskiego na 1000 mieszkańców, która

zmniejszyła się o 40,8%, powodując spadek regionu o 1 pozycję (z miejsca 14. na 15.). W pozostałych przypadkach pozycja regionu nie uległa zmianie, a chodzi to o:

- liczbę uczniów szkół podstawowych uczących się języka niemieckiego na 1000 mieszkańców - było to 1. miejsce;

- liczbę uczniów szkół podstawowych uczących się języka angielskiego na 1000 mieszkańców – 16. miejsce; - liczbę uczniów szkół gimnazjalnych uczących się języka niemieckiego na 1000 mieszkańców – 1. miejsce; - liczbę uczniów szkół gimnazjalnych uczących się języka angielskiego na 1000 mieszkańców – 16. miejsce.

Negatywne zmiany polegające na obniżeniu pozycji dotyczyły również odsetka osób w wieku 15-64 lata z wykształceniem wyższym. Pomimo wzrostu wartości wskaźnika o 0,8 pkt. (przy średniej krajowej wynoszącej 2,4), lokata województwa lubuskiego obniżyła się o 4 pozycje, co spowodowało, że w 2008 r. województwo lubuskie uplasowało się na ostatnim – 16. – miejscu w skali całego kraju.

W ramach celu operacyjnego 2.2. Wzmocnienie i ustabilizowanie kadry naukowej oraz rozwój bazy naukowo-badawczej lubuskich uczelni oraz stymulowanie ich współpracy analizie porównawczej poddano dwa wskaźniki, tj. zatrudnieni w B+R (na 1.000 osób aktywnych zawodowo) oraz zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo-badawczy na 1000 mieszkańców (tabela 19). Ze względu na to, że kwestię pierwszego wskaźnika omówiono przy benchmarkingu na poziomie celów kluczowych, obecnie uwaga zostanie skoncentrowana jedynie na drugiej zmiennej. Jej wartość w 2008 r. była niższa od wartości startowej o 17,1% (przy średniej redukcji w skali kraju wynoszącej 0,69%) i był to najgłębszy spadek w skali całego kraju. W efekcie i tak niekorzystna sytuacja regionu lubuskiego (15. miejsce w 2005 r.) uległa pogorszeniu – w 2008 r. uplasowało się ono na ostatniej pozycji.


73 | S t r o n a


zatrudnieni w B+R (na 1000 osób aktywnych zawodowo)

zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo-badawczy (na 1000 mieszkańców) województwo

2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 4 3-4 4 5

kujawsko-pomorskie 8-9 7 9 10 lubelskie 8-9 8-9 3 3 lubuskie 14 14 15 16 łódzkie 6-7 10 7 7


opolskie 12 12-13 13 14 podkarpackie 15 15 14 13


śląskie 6-7 6 8 8 świętokrzyskie 16 16 16 15

warmińsko-mazurskie 13 12-13 12 12 wielkopolskie 5 3-4 6 4

zachodniopomorskie 10 8-9 11 11 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Na potrzeby benchmarkingu w obrębie celu 2.3. Dostosowanie kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy i standardów UE wybrano 8 wskaźników, które koncentrowały się na: aktywności zawodowej, stopie bezrobocia rejestrowanego oraz liczbie studentów i absolwentów na wybranych kierunkach (matematyczny, przyrodniczy, techniczny) na 1.000 mieszkańców. Wyniki porównań zestawiono w tabeli 20.


74 | S t r o n a


studenci i absolwenci na wybranych kierunkach (na 1000 mieszkańców) studenci absolwenci

współczynnik aktywności zawodowej

stopa bezrobocia rejestrowanego*

matematyczny przyrodniczy techniczny matematyczny przyrodniczy techniczny województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 9 9 11-12 9 7 7 2 2 2 1 6 12 1 1 2 2

kujawsko-pomorskie 6 11-12 13 13 3 10 6 10 13 12 5 9 3 3 10 8 lubelskie 2 4 6 10 11 4 5 6 9 9 12 4 10 9 12 9 lubuskie 8 11-12 14 11 1 8 11 13 16 15 2 8 8 15 13 15 łódzkie 7 3 7 6 8 5 7 9 11 11 7 11 13 12 16 10

małopolskie 5 8 1-2 4 2 1 16 15 1 2 3 1 4 2 3 3 mazowieckie 3-4 1 1-2 3 4 2 12 7 5 5 10 3 14 13 4 7

opolskie 13 15 9 8 14 14 3 4 15 13 11 15 2 8 14 13 podkarpackie 11 6 8 12 16 6 15 14 14 10 16 2 15 14 11 11

podlaskie 3-4 7 5 7 13 15 8 5 6 8 9 14 9 7 8 5 pomorskie 14 10 10 5 9 3 13 11 4 3 14 7 12 10 5 4

śląskie 16 13 4 2 12 11 10 12 8 7 8 10 11 11 6 6 świętokrzyskie 10 2 11-12 15 6 9 14 8 10 14 1 6 16 5 9 12

warmińsko-mazurskie 15 14 16 16 5 13 4 16 12 16 4 5 5 16 15 14 wielkopolskie 1 5 3 1 10 12 9 1 7 6 13 13 7 4 7 16

zachodniopomorskie 12 16 14 14 15 16 1 3 3 4 15 16 6 6 1 1 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). * W przypadku stopy bezrobocia rejestrowanego na wsi zastosowano porządkowanie rosnące (najmniejsza wartość oznaczona została jako 1, natomiast największa jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.


75 | S t r o n a

Analizując informacje zawarte w tabeli 20, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na korzystną zmianę (o 3 pozycje) wskaźnika stopa bezrobocia rejestrowanego, która to zmiana spowodowana była ograniczeniem stopy bezrobocia do 12,5% w 2008 r. Obniżenie wartości zmiennej o 10,5 pkt. przekroczyło średnią krajową o 2,7pkt. i było niższe od wartości maksymalnej osiągniętej w województwie zachodniopomorskim o 1,8 pkt. Niestety, korzystne zmiany w zakresie bezrobocia nie przełożyły się pozytywnie na kształtowanie się wskaźnika aktywności zawodowej. Jego wartość w 2008 r. stanowiła jedynie 95,1% wartości z 2005 r. przez co pozycja regionu uległa obniżeniu o 3 lokaty (z miejsca 8 na 11).

W grupie zmiennych dotyczących liczby studentów i absolwentów na wybranych kierunkach w przeliczeniu na 1000 mieszkańców przeważały tendencje spadkowe. Jedynym wskaźnikiem, którego wartość (mimo zmniejszenia o 21,3%) spowodowała poprawę pozycji regionu na tle układu regionalnego kraju była liczba studentów kierunków technicznych na 1000 mieszkańców (awans z pozycji 16. na 15.). Z kolei niekorzystne zmiany (związane z obniżeniem pozycji o 7 miejsc) odnotowano w przypadku liczby studentów matematyki oraz absolwentów kierunków przyrodniczych. Na przestrzeni analizowanego okresu, wartość pierwszej zmiennej zmniejszyła się o 52,2%, podczas gdy w skali kraju wzrosła średnio o 35,9%, w wyniku czego lubuskie z 1. miejsca w 2005 r. spadło na 8. w 2008 r. Natomiast wartość drugiej zmiennej była w 2008 r. niższa o 49,2% od wartości z 2005 r. (przy średnim wzroście w skali kraju równym 24,7% i wzroście odnotowanym w województwie świętokrzyskim wynoszącym 365,0%), co spowodowało zepchnięcie regionu na 15. miejsce. Podobne tendencje zaszły w odniesieniu do liczby absolwentów matematyki na 1000 mieszkańców, tzn. zmniejszenie wartości zmiennej o 42,7% przy średnim wzroście w skali makro wynoszącym 29,5%, spowodowało zmianę lokaty z 2. w 2005 r. na 8. w 2008 r. Rozstęp w zakresie zajmowanej przez region pozycji w przypadku pozostałych dwóch wskaźników wyniósł 2. Zmiany spowodowane były redukcją liczby studentów kierunków przyrodniczych na 1000 mieszkańców o 27,7% (przy wzroście w skali kraju wynoszącym średnio 2,7%) oraz spadkiem liczby absolwentów kierunków technicznych o 30,0% (średnia krajowa osiągnęła poziom 11,6%).

W efekcie, w pierwszym przypadku województwo lubuskie przesunęło się z 11. na 13. pozycję, a w drugim z 13. na 15.

Realizacja kolejnego celu operacyjnego, tj. 2.4. Wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, przebadana została za pomocą 6 zmiennych (przy czym dwie z nich, tj. liczba miejsc w przedszkolach na 1000 mieszkańców oraz odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola zostały szczegółowo omówione przy okazji analizy celu 1.3.). Wyniki porównań zestawiono w tabeli 21.


76 | S t r o n a


współczynnik skolaryzacji brutto w poszczególnych rodzajach szkół ponadgimnazjalnych liczba miejsc w

przedszkolach (na 1000

mieszkańców)

odsetek dzieci w wieku 3-5 lat

uczęszczających do przedszkola zasadnicze szkoły

zawodowe licea

ogólnokształcące szkoły zawodowe i ogólnozawodowe szkoły policealne

województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008

dolnośląskie 8 7 5 6 7-8-9-10 8 b.d. 6 9-10-11 14 2-3 5 kujawsko-pomorskie 13 12 14 14 2 1 b.d. 13 8 8 4-5-6- 8

lubelskie 15 13 12 12 12-13-14-15 14 b.d. 4 12-13 11 4-5-6- 7 lubuskie 4 4 6 5 7-8-9-10 7 b.d. 14 4-5 5 12 13 łódzkie 7 8 7 7 12-13-14-15 13 b.d. 2 12-13 12 2-3 2

małopolskie 5 6 8 8 5-6 6 b.d. 8 6-7 9 9-10-11 12 mazowieckie 6 5 4 4 12-13-14-15 15 b.d. 1 16 16 13-14 9

opolskie 1 1 1 1 3-4 3 b.d. 16 9-10-11 4 13-14 16 podkarpackie 12 15 15 15 11 9 b.d. 15 4-5 3 15 15

podlaskie 14 14 11 10 16 16 b.d. 7 6-7 7 4-5-6- 4 pomorskie 10 9 10 11 3-4 4 b.d. 5 14-15 13 7-8 3

śląskie 2 3 2 2 7-8-9-10 11 b.d. 9 3 2 1 1 świętokrzyskie 16 16 16 16 12-13-14-15 12 b.d. 11 1 1 16 10

warmińsko-mazurskie 11 11 13 13 5-6 5 b.d. 10 9-10-11 10 9-10-11 11

wielkopolskie 3 2 3 3 1 2 b.d. 12 2 6 7-8 6 zachodniopomorskie 9 10 9 9 7-8-9-10 10 b.d. 3 14-15 15 9-10-11 14 b.d. oznacza brak danych W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Ze zgromadzonych informacji wynika, że w zakresie współczynnika skolaryzacji brutto panowała w województwie lubuskim względna stabilizacja. Wartościowo, zmiany in minus odnotowano jedynie w przypadku wskaźnika wyznaczonego dla szkół zawodowych i ogólnozawodowych (ograniczenie o 8,5 pkt., przy średnim krajowym równym 8,0 pkt.), co nie wpłynęło na zmianę pozycji regionu (5. miejsce w obu analizowanych latach). W pozostałych przypadkach (poza liceami ogólnokształcącymi, dla których nie udało się znaleźć danych za 2005 r.) wartości wskaźników podwyższyły poziom – wzrost ten wyniósł odpowiednio: 2,68 pkt. (przy średniej krajowej 1,8) w odniesieniu do zasadniczych szkół zawodowych oraz 4,0 pkt. (przy średniej krajowej 4,5) dla szkół policealnych. Odnotowana zwyżka nie wpłynęła na zmianę pozycji województwa w zakresie pierwszej zmiennej (7 miejsce w obu latach) oraz była zbyt słaba w odniesieniu do drugiej, przez co region spadł w ogólnym zestawieniu z miejsca 12. na 13.

Ocenę realizacji celu 2.5. Wspieranie działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego dokonano w oparciu o 3 wskaźniki, tj. odsetek gospodarstw domowych wyposażonych w komputer, odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu i odsetek przedsiębiorstw posiadających dostęp do Internetu (brak danych dla 2005 r.). Wyniki analizy zawiera tabela 22. Pomimo w miarę korzystnego obrazu, który wyłania się z analizy zawartości tabeli (awans z pozycji 5. na 4. w odniesieniu do odsetka gospodarstw domowych wyposażonych w komputer i niewielki spadek w zakresie odsetka gospodarstw domowych z dostępem do Internetu – z miejsca 5. na 7.), należy mieć na uwadze, że tempo zmian zachodzących w województwie było wolniejsze niż średnia krajowa. Wzrost pierwszej cechy wyniósł 44,4% i był niższy od średniej krajowej o 5,6 pkt. i aż o 34,7 pkt. niższy


77 | S t r o n a

od wartości maksymalnej osiągniętej przez województw podlaskie. Z kolei zmiana drugiego wskaźnika wyniosła 87%, podczas gdy średnia krajowa osiągnęła poziom 112,6%, a wartość maksymalna (wypracowana w województwie kujawsko-pomorskim) 156,5%. Tabela 22. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju – cel operacyjny 2.5.

odsetek gospodarstw domowych wyposażonych w komputer

odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu

odsetek przedsiębiorstw posiadających dostęp do

Internetu województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 7 9 6 6 b.d. 12

kujawsko-pomorskie 10 5 14 10 b.d. 4 lubelskie 14 15 15 15 b.d. 5 lubuskie 5 4 5 7 b.d. 10 Łódzkie 13 13 12 13 b.d. 15

małopolskie 1 2 1 3 b.d. 3 mazowieckie 2 3 3 4 b.d. 1

opolskie 11 11 11 8 b.d. 8 podkarpackie 8 8 7 12 b.d. 11

podlaskie 15 10 10 9 b.d. 13 pomorskie 6 1 4 1 b.d. 2

Śląskie 3 6 2 2 b.d. 7 świętokrzyskie 16 16 16 16 b.d. 16

warmińsko-mazurskie 12 14 13 14 b.d. 14 wielkopolskie 4 7 8 11 b.d. 6

zachodniopomorskie 9 12 9 5 b.d. 9 b.d. oznacza brak danych W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Ostatni cel operacyjny (2.6. Ograniczenie zakresu i skutków wykluczenia społecznego osób i rodzin, ich integracja ze społeczeństwem oraz wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży) sformułowany na potrzeby realizacji drugiego celu kluczowego, opisano za pomocą czterech wskaźników, przy czym analiza jednego z nich (chodzi tu o przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji na osobę) została pominięta z uwagi na to, że został on omówiony podczas analizy na poziomie celów kluczowych. Wyniki benchmarkingu zostały zestawione w tabeli 23.


78 | S t r o n a


przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji

(na osobę)

przeciętne miesięczne wydatki w gosp.

domowym (na osobę)

wskaźnik osób żyjących poniżej minimum

egzystencji

liczba osób korzystających z

pomocy społecznej (na 10 tys. mieszkańców) województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 4 2 6 3 7 9 11 11



opolskie 5 4 2 2 16 16 14 15 podkarpackie 16 16 15 16 3-4 10 6 4

podlaskie 10 13 11 13 6 3 9 7 pomorskie 2 3 7 6 3-4 6 7 9

Śląskie 3 7 5 8 13 13 16 16 świętokrzyskie 15 14 16 15 2 1 4 5


zachodniopomorskie 7 6 9 9 9 7 5 6 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analizując zawartość tabeli 23 należy pamiętać o tym, że dwie zmienne, tj. wskaźnik osób żyjących poniżej minimum egzystencji oraz liczba osób korzystających z pomocy społecznej (na 10 tys. mieszkańców) to destymulanty – zatem w ich przypadku wyniki należy interpretować odwrotnie. Przeciętne miesięczne wydatki na osobę powiększyły się na przestrzeni badanego okresu o 30,2% przy dokładnie takim samym średniokrajowym wzroście i maksymalnym – odnotowanym w województwie mazowieckim – 40,4%, co, na tle zmian zachodzących w pozostałych regionach Polski, uplasowało region na 4. pozycji (tej samej co w 2005 r.).

Oceniając sytuację województwa lubuskiego na podstawie miejsca, które zajmowało ono w odniesieniu do każdego ze wskaźników wybranych do benchmarkingu w zakresie drugiego celu strategicznego stwierdzono, że o poprawie sytuacji można mówić w sześciu przypadkach. Jak zaznaczono podczas analizy na poziomie celów kluczowych, najintensywniejszy wzrost (o 7 pozycji) dotyczył przeciętnego miesięcznego dochodu do dyspozycji na osobę (awans z miejsca 12. na 5.). Pozostałe zmiany miały charakter jednopunktowy i dotyczyły: odsetka gospodarstw domowych wyposażonych w komputer (z miejsca 5. na 4.), odsetka dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (z miejsca 6. na 5.), liczby uczniów gimnazjum uczących się języka francuskiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (z miejsca 11. na 10.), liczby studentów studiów technicznych na 1000 mieszkańców (z miejsca 16. na 15.) oraz wskaźnika osób żyjących poniżej minimum egzystencji (z miejsca 15. na 14.) – przy czym w ostatnim przypadku awans oznacza zmianę niekorzystną z uwagi na to, że regiony sortowano w porządku malejącym. W tym samym duchu (ale na plus) należy


79 | S t r o n a

interpretować zmiany stopy bezrobocia rejestrowanego, w przypadku którego spadek z 3. na 6. pozycję wiązał się ze znaczną redukcją wskaźnika. Z całą pewnością do korzystnych zjawisk zaliczyć należy: utrzymanie przez województwo lubuskie wiodącej pozycji w zakresie liczby uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych uczących się języka niemieckiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, utrzymanie 4. miejsca jeśli chodzi o przeciętne miesięczne wydatki w gospodarstwach domowych na osobę i 7. w zakresie współczynnika skolaryzacji brutto w zasadniczych szkołach zawodowych. Z kolei za niepokojące uznać należy, po pierwsze, utrzymanie przez region odległych pozycji jeśli chodzi o: liczbę zatrudnionych w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo (14. lokata) i liczbę uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych uczących się języka angielskiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (16. lokata). Po drugie, spadki spowodowane niekorzystnym kształtowaniem się wskaźników takich, jak: liczba studentów kierunków matematycznych na 1000 mieszkańców (zmiana o 7 pozycji, z miejsca 1. na 8.), liczba absolwentów kierunków matematycznych na 1000 mieszkańców (zmiana o 6 pozycji, z miejsca 2. na 8.), udział ludności w wieku 15-64 lat z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie ludności (zmiana o 4 pozycje, z miejsca 12. na 16.), liczba studentów na 10 tys. mieszkańców (zmiana o 2 pozycje, z miejsca 14. na 16.), zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo-badawczy na 1000 mieszkańców (zmiana o 1 pozycję, z miejsca 15. na 16.). W grupie niekorzystnie kształtujących się zmiennych wskazać należy również wysokie pozycje województwa lubuskiego jeśli chodzi o liczbę osób korzystających z pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców (miejsce 2. w 2005 r. i 3. w 2008 r.).

Kolejny – trzeci – cel strategiczny Rozwój przedsiębiorczości oraz działania mające na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsiębiorstw i ich innowacyjności dzięki współpracy z nauką podzielony został na 2 cele cząstkowe, które na potrzeby benchmarkingu opisano 5 zmiennymi. Zbiór wskaźników stanowiących podstawę analizy zestawiono w tabeli 24. Tabela 24. Wskaźniki pomiaru wykorzystane przy benchmarkingu w ramach celów operacyjnych trzeciego celu strategicznego

cel operacyjny wskaźnik pomiaru 2005 2008 zatrudnieni w B+R (na 1000 osób aktywnych zawodowo) + + nakłady na działalność B+R (na osobę) + + 3.1. działalność badawczo-rozwojowa w sektorze przedsiębiorstw (na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON) + +

podmioty gospodarcze sektora prywatnego zarejestrowane w REGON (na 10 tys. mieszkańców) + + 3.2. odsetek terenów przemysłowych + +

Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika 4 Raportu metodologicznego, przygotowanego przez FRDL w ramach przedmiotu zamówienia.

Zgodnie z założeniami metodologicznymi, benchmarkingowi w ramach celu 3.1. Usprawnienie mechanizmów transferu innowacji i technologii oraz wzrost efektywności współpracy sfery gospodarki i instytucji naukowych zdecydowano się poddać trzy wskaźniki, tj.: zatrudnieni w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo, nakłady na działalność B+R na osobę oraz działalność badawczo-rozwojowa w sektorze przedsiębiorstw na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON (tabela 25). Pomimo, że dwa pierwsze wskaźniki zostały omówione podczas analizy celów kluczowych, w kontekście analizy realizacji celu 3.1. postanowiono nieco uważniej przyjrzeć się nakładom na działalność B+R na osobę.


80 | S t r o n a


zatrudnieni w B+R (na 1000 osób aktywnych zawodowo)

nakłady na działalność B+R (na osobę)

działalność badawczo-rozwojowa w sektorze przedsiębiorstw (na

10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON)

województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 4 3-4 6 6 6 4

kujawsko-pomorskie 8-9 7 9 13 9 7 lubelskie 8-9 8-9 8 8 8 12 lubuskie 14 14 14 16 13 11 łódzkie 6-7 10 5 5 4 3

małopolskie 2 2 2 2 5 8 mazowieckie 1 1 1 1 2 2

opolskie 12 12-13 15 15 11 13 podkarpackie 15 15 10 9 1 1

podlaskie 11 11 11 12 12 9 pomorskie 3 5 3 4 10 10

śląskie 6-7 6 7 7 3 6 świętokrzyskie 16 16 16 11 15 14

warmińsko-mazurskie 13 12-13 12 14 14 15 wielkopolskie 5 3-4 4 3 7 5

zachodniopomorskie 10 8-9 13 10 16 16 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Uogólniając, obraz rysujący się na bazie informacji zawartych w tabeli 25. jest raczej niekorzystny dla regionu lubuskiego – obszar ten został bowiem sklasyfikowany w końcówce zestawienia w przypadku każdej z wymienionych zmiennych. Za szczególnie niepokojące, w kontekście zmian zachodzących w pozostałych regionach, uznać należy zmiany, które zaszły w obrębie nakładów na działalność B+R na osobę. Na przestrzeni badanych lat wartość tej cechy zredukowała się o 20,0%, podczas gdy w skali kraju nastąpił jej wzrost o średnio 55,3%. Co więcej, województwo lubuskie było jedynym regionem, na obszarze którego miała miejsce tendencja spadkowa. Warta podkreślenia jest zmiana jaka zaistniała w przypadku województwa świętokrzyskiego – region ten startując w 2005 r. z pułapu dużo niższego niż województwo lubuskie (15 zł) osiągnął w 2008 r. poziom 72,4 zł.

Z kolei do zmian korzystnych zaliczyć należy poprawę pozycji regionu w odniesieniu do wskaźnika „działalność badawczo-rozwojowa w sektorze przedsiębiorstw na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON” (awans z miejsca 13. na 11.). Również w odniesieniu do tej cechy, zmiany zachodzące w regionie (wzrost wartości o 7,9%) miały kierunek odwrotny do tego, co działo się przeciętnie w skali kraju (spadek wartości o 4,5%), co akurat należy traktować jako zjawisko pozytywne.

Na potrzeby analizy ostatniego celu operacyjnego trzeciego celu kluczowego (3.2. Rozwój instytucjonalnego i kapitałowego otoczenia biznesu) wybrano dwa wskaźniki, tj.: podmioty gospodarcze sektora prywatnego zarejestrowane w REGON na 10 tys. mieszkańców oraz odsetek terenów przemysłowych. Z punktu widzenia pozycji województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju (tabela 26) sytuację należy ocenić jako stabilną. Z kolei jeśli chodzi o zmiany wartości poszczególnych zmiennych, to odnotowano je jedynie w zakresie liczby podmiotów gospodarczych sektora prywatnego zarejestrowanych w REGON


81 | S t r o n a

na 10 tys. mieszkańców – wyniosły one średnio w skali kraju 4,3%, natomiast w odniesieniu do regionu lubuskiego 1,19%. Podobnie, jak to miało miejsce w przypadku podmiotów gospodarczych ogółem na 10 tys. mieszkańców, jedynym regionem w którym nastąpiło zmniejszenie wartości wskaźnika było województwo łódzkie, a spadek wyniósł 1,64%. Tabela 26. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju – cel operacyjny 3.2.

podmioty gospodarcze sektora prywatnego zarejestrowane w REGON (na 10 tys.

mieszkańców) odsetek terenów przemysłowych województwo

2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 3 3 2 2

kujawsko-pomorskie 8 8 5-6-7-8-9-10 5-6-7-8-9-10-11-12 lubelskie 15 15 14-15-16 14-15-16 lubuskie 6 6 11-12-13 13 łódzkie 7 7 5-6-7-8-9-10 5-6-7-8-9-10-11-12

małopolskie 10 9 4 3-4 mazowieckie 2 1 5-6-7-8-9-10 5-6-7-8-9-10-11-12

opolskie 11 10 3 3-4 podkarpackie 16 16 5-6-7-8-9-10 5-6-7-8-9-10-11-12

podlaskie 14 14 14-15-16 14-15-16 pomorskie 4 4 11-12-13 5-6-7-8-9-10-11-12

śląskie 9 11 1 1 świętokrzyskie 12 12 5-6-7-8-9-10 5-6-7-8-9-10-11-12

warmińsko-mazurskie 13 13 14-15-16 14-15-16 wielkopolskie 5 5 11-12-13 5-6-7-8-9-10-11-12

zachodniopomorskie 1 2 5-6-7-8-9-10 5-6-7-8-9-10-11-12 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Podsumowując wyniki benchmarkingu w obrębie trzeciego celu strategicznego, należy zwrócić uwagę na: utrzymanie przez województwo lubuskie wysokiej – 6. – pozycji w zakresie liczby podmiotów gospodarczych sektora prywatnego zarejestrowanych w REGON na 10 tys. mieszkańców, a także awans regionu (z miejsca 13. na 11.) jeśli chodzi o działalność badawczo-rozwojową w sektorze przedsiębiorstw na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON. Z drugiej strony raz jeszcze należy podkreślić (bo była już o tym mowa) odległe pozycje regionu w zakresie liczby zatrudnionych w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo oraz w zakresie nakładów na działalność B+R w przeliczeniu na mieszkańca.

W ramach ostatniego celu strategicznego Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego wyodrębniono 3 cele cząstkowe, które na potrzeby analizy porównawczej scharakteryzowano za pomocą 12 wskaźników. Zbiór wskaźników stanowiących podstawę analizy zestawiono w tabeli 27.


82 | S t r o n a

Tabela 27. Wskaźniki pomiaru wykorzystane przy benchmarkingu w ramach celów operacyjnych czwartego celu strategicznego

cel operacyjny wskaźnik pomiaru 2005 2008 powierzchnia lasów (na 1000 mieszkańców) + + powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona (na osobę) + + parki krajobrazowe (w % powierzchni) + +

4.1.

powierzchnia terenów zieleni ogólnodostępnej (na 1000 mieszkańców) + + korzystający z noclegów (na 1000 mieszkańców) + + udzielone noclegi (na 1000 mieszkańców) + + miejsca noclegowe (na 1000 mieszkańców) + +

4.2.

placówki gastronomiczne (na 10 tys. mieszkańców) + + widzowie w kinach stałych (na 1000 mieszkańców) + + widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych (na 1000 mieszkańców) + + zwiedzający muzea (na 1000 mieszkańców) + +

4.3.

czytelnicy bibliotek publicznych (na 1000 mieszkańców) + + Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika 4 Raportu metodologicznego. W ramach pierwszego celu operacyjnego 4.1. Wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki do benchmarkingu wybrano 4 wskaźniki, a wyniki porównań zestawiono w tabeli 28. Tabela 28. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju – cel operacyjny 4.1.

powierzchnia lasów (na 1000 mieszkańców)

powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona (na osobę)

parki krajobrazowe (w % powierzchni)

powierzchnia terenów zieleni ogólnodostępnej (na 1000 mieszkańców) województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 11 11 14 14-15 6 6 2 4

kujawsko-pomorskie 12 12 6-7 7-8 3 3 7 9 lubelskie 7 7 11 10 7 7 13 16 lubuskie 1 1 3 3-4 12 12 4 5 łódzkie 14 14 15 14-15 13 13 12 12

małopolskie 15 15 8-9-10 12 4 4 5 6 mazowieckie 13 13 13 13 15 15 15 14


podlaskie 3 3 4 3-4 16 16 14 13 pomorskie 6 6 8-9-10 9 8 8 11 11


warmińsko-mazurskie 2 2 1 1 10 10 10 2 wielkopolskie 10 10 8-9-10 7-8 11 11 6 8

zachodniopomorskie 4 4 6-7 6 14 14 3 3 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Z danych zawartych w tabeli 28. wynika, że pozycja województwa lubuskiego, jeśli chodzi o ogólne kwestie związane z walorami środowiska naturalnego, była wysoka i stabilna. W obu analizowanych latach zajmowało ono 1. miejsce pod względem powierzchni lasów na 1000 mieszkańców oraz 3. jeśli chodzi


83 | S t r o n a

o powierzchnię obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych w przeliczeniu na osobę. Delikatny regres (o 1 pozycję) odnotowano w przypadku powierzchni terenów zieleni ogólnodostępnej na 1000 mieszkańców, pomimo że wartość tego wskaźnika w 2008 r. była o 4,9% wyższa niż trzy lata wcześniej (w skali kraju zmiana wyniosła 7,1%). Najintensywniejszy przyrost zmiennej cechował województwo warmińsko-mazurskie, a zmiana wynosząca 60,2% spowodowała zmianę z 10. na 2. lokatę. Spośród wskaźników ocenianych w ramach celu 4.1. najgorzej, na tle pozostałych regionów kraju, kształtował się odsetek parków krajobrazowych. Pod tym względem region zajmował w obu analizowanych latach 12. miejsce, a wartość cechy na przestrzeni lat nie uległa zmianie. Kolejny cel operacyjny 4.2. Promocja walorów turystycznych i stworzenie systemu informacji turystycznej oceniano z punktu widzenia kształtowania się czterech cech, tj.: korzystający z noclegów na 1000 mieszkańców, udzielone noclegi na 1.000 mieszkańców, miejsca noclegowe na 1.000 mieszkańców i placówki gastronomiczne na 10 tys. mieszkańców. Pozycję województwa lubuskiego w odniesieniu do każdego wskaźnika przedstawiono w tabeli 29. Tabela 29. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju – cel operacyjny 4.2.

korzystający z noclegów (na 1000

mieszkańców) udzielone noclegi (na 1000 mieszkańców)

miejsca noclegowe (na 1000 mieszkańców)

placówki gastronomiczne (na 10

tys. mieszkańców) województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 4 4 4 4 7 6 6 6







zachodniopomorskie 1 1 1 1 1 1 1 1 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Do pozytywnych zjawisk, które zaszły w obrębie wskaźników związanych z celem 4.2. zaliczyć należy awans regionu (o dwie pozycje) jeśli chodzi o miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców i placówki gastronomiczne na 10 tys. mieszkańców, a także utrzymanie pozycji w przypadku dwóch pozostałych zmiennych. Ilościowo, wzrost wartości każdego wskaźnika odnotowany w województwie lubuskim był wyższy od średniej wyznaczonej dla kraju i wyniósł odpowiednio:

- 29,8% (przy średniej krajowej równej 20,6%) dla zmiennej „korzystający z noclegów na 1000 mieszkańców”;

- 28,1% (przy średniej krajowej równej 24,1%) dla zmiennej „udzielone noclegi na 1000 mieszkańców”;


84 | S t r o n a

- 37,1% (przy średniej krajowej równej 3,5%) dla zmiennej „miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców”; - 38,2% (przy średniej krajowej równej 9,2%) dla zmiennej „placówki gastronomiczne

na 10 tys. mieszkańców”. Na potrzeby analizy ostatniego celu operacyjnego czwartego celu kluczowego (4.3. Podejmowanie

przedsięwzięć kulturalnych tworzących atrakcyjny wizerunek województwa) wybrano cztery wskaźniki, wśród których znalazły się: liczba widzów w kinach stałych na 1000 mieszkańców, liczba widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 mieszkańców, liczba osób zwiedzających muzea na 1000 mieszkańców oraz czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców. Pozycję województwa lubuskiego na tle pozostałych polskich regionów w odniesieniu do ww. zmiennych zawarto w tabeli 30. Tabela 30. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju – cel operacyjny 4.3.

widzowie w kinach stałych (na 1000 mieszkańców)

widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych (na 1000

mieszkańców)

zwiedzający muzea (na 1000 mieszkańców)

czytelnicy bibliotek publicznych (na 1000

mieszkańców) województwo

2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 dolnośląskie 7 6 6 3 6 5 3 5







zachodniopomorskie 4 7 2 11 12 14 8 9 W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Ilościowa analiza wskaźników zestawionych w tabeli 30 wykazała, że największa zmiana in plus dokonała się w odniesieniu do liczby widzów w kinach stałych na 1.000 mieszkańców. Wzrost wartości wskaźnika o 180,5% (przy średnim krajowym wynoszącym 60,2%) był najwyższy w skali wszystkich regionów i przyczynił się do awansu regionu o 5 pozycji. Drugą zmianą istotnie wyróżniającą się na tle kraju był przyrost liczby widzów w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 mieszkańców – on również był najwyższy w skali kraju i przekroczył średnią o 71,7 pkt., dzięki czemu region awansował z 13. miejsca w 2005 r. na 2. w 2008 r. Wartości dwóch pozostałych zmiennych uległy nieznacznej redukcji, tj. liczba osób zwiedzających muzea na 1000 mieszkańców zmniejszyła się o 5,3% (przy przeciętnym wzroście w skali kraju wynoszącym 13,5%), natomiast liczba czytelników bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców spadła o 10,9% (przy średniej krajowej równej 11,3%). W wyniku zaistniałych przeobrażeń oraz zjawisk zachodzących w pozostałych regionach pozycja


85 | S t r o n a

województwa lubuskiego w odniesieniu do pierwszego wskaźnika zmieniła się o jedno miejsce (spadek z 15. na 16.), a w przypadku drugiej cechy pozostała bez zmian.

Konkludując zmiany, które zaszły w pozycjonowaniu województwa lubuskiego w zakresie wskaźników czwartego celu strategicznego, na pierwszym miejscu należy wyróżnić awans regionu jeśli chodzi o widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (zmiana o 11 pozycji, z miejsca 13. na 2.).

Uwagę zwracają również wysokie pozycje regionu w zakresie wskaźników związanych z walorami środowiska naturalnego, tj.: powierzchnia lasów na 1000 mieszkańców (1. miejsce), powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona na 1 mieszkańca (3. miejsce), powierzchnia terenów zieleni ogólnodostępnej na 1000 mieszkańców (4. miejsce w 2005 r. i 5. w 2008 r.) oraz związane z turystyką, tj.: korzystający z noclegów na 1000 mieszkańców (5. miejsce), udzielone noclegi na 1000 mieszkańców (6. miejsce), placówki gastronomiczne na 10 tys. mieszkańców (5. miejsce w 2005 r. i 3. w 2008 r.), miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców (6. miejsce w 2005 r. i 4 w 2008 r.)

4.3. Obszary strategicznej interwencji. Rada Ministrów 13 lipca 2010 r. przyjęła „Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony,

Miasta, Obszary wiejskie”, która jest dokumentem określającym cele i strategie działania podmiotów publicznych w odniesieniu do polskiej przestrzeni dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. KSRR ustala trzy cele szczegółowe do 2020 roku: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów; 2. Budowa spójności terytorialnej i przeciwdziałanie procesom marginalizacji na obszarach problemowych; 3.Usprawnianie procesów planowania i realizacji polityk publicznych mających wpływ terytorialny.

Cel pierwszy dotyczy „wspomagania wzrostu konkurencyjności regionów” i przewiduje jak najlepsze wykorzystanie wewnętrznych potencjałów terytoriów w celu osiągnięcia wzrostu gospodarczego.

W porównaniu do pierwszej wersji projektu KSRR, ostateczne rozwiązania projektu KSRR są korzystne dla województwa lubuskiego, bowiem zrezygnowano z podziału na 3 typy ośrodków miejskich, tj. Warszawę, 9 metropolii i pozostałe miasta wojewódzkie. Ostateczny dokument, dzięki aktywności m.in. Zarządu Województwa Lubuskiego, nie dzieli miast wojewódzkich na lepsze i gorsze, wskazując na Warszawę jako stolicę państwa oraz pozostałe miasta wojewódzkie, w tym dwa główne ośrodki miejskie w regionie lubuskim, tj. Gorzów Wielkopolski i Zielona Górę.

Zgodnie z KSRR wsparcie w ramach pierwszego celu ma obejmować nie tylko same miasta wojewódzkie, ale także ich bezpośrednie otoczenie, czyli tzw. obszar funkcjonalny. Rząd zakłada, że wzrost konkurencyjności regionów wymaga tworzenia wysokiej jakości powiązań transportowych. Powinna nastąpić radykalna poprawa połączeń transportowych stolic województw zachodnich, w tym Gorzowa Wielkopolskiego i Zielonej Góry, z Warszawą i resztą kraju. W pierwszych latach nacisk będzie położony na transport drogowy, a do 2020 roku wszystkie ośrodki wojewódzkie powinny być połączone drogami ekspresowymi lub autostradami. Zakłada się wspieranie tworzenia innowacji we wszystkich regionach, zgodnie ze specyfiką regionalną województw. Dotyczy to także szkolnictwa wyższego – zarówno w zakresie dydaktyki, jak i badań.

W ramach obszaru tematycznego 1.2.2 KSRR Wspieranie rozwoju i znaczenia miast subregionalnych określono także założenia polityki miejskiej, która wspierać będzie rozwój miast o znaczeniu subregionalnym oraz politykę rozwoju obszarów wiejskich, zakładając interwencję dostosowaną do problemów danego obszaru. Z powodu indywidualnej sytuacji i roli każdego z miast subregionalnych, władze regionalne w partnerstwie z władzami miast, partnerami gospodarczymi i społecznymi określą skoordynowane kierunki


86 | S t r o n a

interwencji publicznej, której nadrzędnym celem będzie wzmacnianie roli, rozwijanie funkcji i zasięgu pozytywnego oddziaływania miast subregionalnych17.

W drugim celu, Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałaniu marginalizacji obszarów problemowych, rząd dostrzega problemy m.in. województwa lubuskiego, stwierdzając, że występują tutaj problemy podobne do tych, jakie mają województwa Polski Wschodniej. W celu drugim przewidziano także działania o charakterze wyrównawczym na rzecz zwiększenia dostępu do usług publicznych, szczególnie na obszarach powiatów. Na podstawie diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej w powiatach, gdzie uwzględniono dostęp do usług szkolnictwa, wychowania przedszkolnego, medycznych, wskazano w województwie lubuskim 2 powiaty problemowe, tj. krośnieński z Krosnem Odrzańskim jako stolicą powiatu) i słubicki (z Słubicami jako stolicą powiatu). Ostateczny zasięg obszarów problemowych, zgodnie z przyjętą przez rząd wersją KSRR 2020, zostanie określony w każdym województwie przez samorząd województwa, według kryteriów uzgodnionych w regionie.

W ramach przezwyciężania niedogodności związanych z położeniem obszarów transgranicznych, rząd przewiduje także, w ramach drugiego celu, działania na rzecz rozwoju i promowania wspólnego wykorzystania infrastruktury lokalnej, ochrony wspólnego dziedzictwa naturalnego i kulturowego, zapobiegania zagrożeniom naturalnym, jak również konieczność wzmacniania ośrodków miejskich przedzielonych granicą, wymieniając m.in. Słubice i Frankfurt.

Przy wyznaczaniu obszarów problemowych i obszarów interwencji strategicznej w województwie lubuskim wzięto pod uwagę raport „Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce18”. W opracowaniu tym wyznaczono obszary strategicznej interwencji i obszary problemowe. Analiza skupień przeprowadzona w raporcie przyporządkowała województwo lubuskie do grupy peryferyjnych regionów Polski północnej i północno-zachodniej. Pod względem struktury społeczno-gospodarczej, podregiony te wyróżniają na tle pozostałych klas obszarów peryferyjnych dwie podstawowe cechy – przeciętnie bardzo niski poziom urbanizacji połączony ze specyficzną sytuacją agrarną. W tabeli 31. przedstawiono bariery i potencjał podregionów zakwalifikowanych do grupy peryferyjnych regionów Polski północnej i północno-zachodniej.

17 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010 18 Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce. Wnioski z analiz, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2009


87 | S t r o n a

Tabela 31. Bariery i potencjały grupy peryferyjnych regionów Polski północnej i północno-zachodniej

potencjały19 bariery - struktura rolnictwa; - walory środowiska naturalnego; -* produktywność gospodarki; - *sytuacja demograficzna.

- przyciąganie kapitału20; - innowacyjność sektora nauki; - innowacyjność przedsiębiorstw; - ubóstwo ekonomiczne; - kwalifikacje siły roboczej; - jakość kształcenia; - dostępność komunikacyjna; - dostępność infrastruktury cyfrowej

zróżnicowanie wewnętrzne: - poziom rozwoju gospodarczego21; - sytuacja na rynku pracy; - *zagospodarowanie turystyczne22; - zasoby mieszkaniowe23. Źródło: Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2009, s. 91.

W raporcie opracowanym na potrzeby MRR przedstawiono rekomendacje dla polityki regionalnej dla tego obszaru. Do najważniejszych zaliczono:

- podnoszenie potencjału kapitału ludzkiego poprzez zwiększanie jakości kształcenia; - inwestycje w obszarze infrastruktury społecznej, szczególnie edukacyjnej; - polepszanie połączeń komunikacyjnych z najbliższymi „biegunami wzrostu”; - zwiększenie dostępności infrastruktury cyfrowej, szczególnie dla odbiorców indywidualnych; - wspieranie rozwoju sektora turystycznego na terenach posiadających wystarczający potencjał w tym

zakresie. W omawianym raporcie, w województwie lubuskim zidentyfikowano 2 takie obszary: Zielona Góra

oraz Gorzów Wielkopolski, które określono jako istotne regionalne ośrodki wzrostu wymagające wsparcia. Zidentyfikowano także na poziomie NTS 4 obszary problemowe (OP), na których koncentrują się

wyzwania rozwojowe. Punktem wyjścia dla ich identyfikacji były podregiony określone jako „dyfuzyjne” oraz te, które zgodnie z zapisami raportu Polska 2030 uznano jako obszary problemowe. Obszary te charakteryzują się:

- niską jakością edukacji; - niską dostępnością komunikacyjną; - niskim poziomem informatyzacji.

W województwie lubuskim zidentyfikowano 2 typy OP: komunikacyjny/ informatyzacji (powiat słubicki) oraz informatyzacji (powiat świebodziński).

19 Potencjały oznaczone gwiazdką (*) mają charakter względny, co oznacza, że dany podregion pozytywnie odróżnia się od pozostałych grup peryferyjnych, choć w porównaniu z grupami 1–4 wartości wskaźników mogą kształtować się na poziomach niskich w ujęciu bezwzględnym. 20 Relatywnie skuteczne w przyciąganiu kapitału są jedynie podregiony szczeciński, gorzowski oraz zielonogórski. 21 Wysoki na tle grup 5-8 poziom rozwoju gospodarczego charakteryzuje podregiony szczeciński oraz zielonogórski, jedne z najniższych w skali kraju wskaźniki dotyczą natomiast podregionów włocławskiego oraz ełckiego. 22 Względnie dobre zagospodarowanie turystyczne szczególnie w podregionach nadmorskich oraz na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. 23 Bardzo niekorzystna sytuacja (także w skali ogólnokrajowej) występuje w podregionie włocławskim, stosunkowo dobre zasoby mieszkaniowe zaobserwować można w podregionach koszalińskim oraz gorzowskim.


88 | S t r o n a

W trakcie badań dotyczących oddziaływania SRWL na rozwój regionu dokonano próby wyznaczenia dla województwa lubuskiego (na poziomie NTS 4) obszarów problemowych i strategicznej interwencji, bazując na rozwiązaniach przyjętych w przywołanym raporcie. Jednak zakres analizy, w porównaniu z wytycznymi zawartymi we wzorcowym dokumencie, został nieco zmodyfikowany – spowodowane to było przede wszystkim dostępnością danych statystycznych, jak również chęcią uproszczenia procedury obliczeniowej (bez uszczerbku dla wyniku końcowego).

Na potrzeby analizy zróżnicowań wewnątrzregionalnych badanego województwa wykorzystano dwie procedury badawcze, tj. hierarchizację i klasyfikację, które uznano za najbardziej optymalne przy tego typu analizach. Pierwsza z nich umożliwiła określenie pozycji poszczególnych powiatów względem siebie w każdym z wyodrębnionych obszarów tematycznych, o których mowa poniżej. Druga natomiast wskazała obszary homogeniczne z punktu widzenia poziomu i struktury opisujących je zmiennych. Zmierzając do liniowego uporządkowania powiatów województwa lubuskiego wykorzystano syntetyczny miernik rozwoju, którego konstrukcja bazowała na taksonomicznej metodzie wyboru wzorca rozwoju gospodarczego WGR autorstwa Z. Hellwiga24. Zastosowane w tym przypadku postępowanie badawcze wymagało przeprowadzenia następującej sekwencji kroków:

- ustalenie elementów macierzy obserwacji (dane wyjściowe); - dokonana za pomocą poniższej formuły, standaryzacja zmiennych:

k

kikik

sxxz

, gdzie:

w

iikk x

wx

1

1

21

1

21

w

ikikk xx

ws

k = 1, 2, ... , n, xik - wartość k-tej zmiennej w i-tej jednostce xk - wartość k-tej zmiennej

1. określenie współrzędnych punktu P0 – Wzorca Rozwoju Gospodarczego (WRG); 2. wyznaczenie odległości każdego powiatu od wzorca, korzystając ze wzoru Euklidesa:

21

1

200

1

n

jjiji zz

jc

zij – współrzędne obiektu (punkt) z0j – współrzędne wzorca j – liczba zmiennych i – liczba obiektów

3. obliczenie syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego Di za pomocą wzoru:

24 Hellwig Z. 1968. Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę wykwalifikowanych kadr. Przegląd Statystyczny, z. 4.


89 | S t r o n a

iiD cc

1 0

0

, gdzie:

000 2Scc , przy czym:

0c – średnia wartość wyznaczonych odległości ci0 S0 – odchylenie standardowe odległości ci0

Wartości dystansów ci0 oznaczają „zapóźnienie” danego powiatu w rozwoju społeczno-gospodarczym w stosunku do przyjętego poziomu wzorca. Miarę tę można traktować jako miarę zacofania, „do odrobienia” przez dany powiat w celu osiągnięcia najlepszej wartości dla każdej z 30 cech biorących udział w badaniu. Syntetyczne ujęcie wskaźnika Di daje natomiast możliwość traktowania go jako miary poziomu rozwoju gospodarczego w badanych powiatach.25 Analizując tempo rozwoju społeczno-gospodarczego na podstawie syntetycznych miar, należy jednak pamiętać, że wyrażają one jedynie wzajemne relacje rozpatrywanych powiatów w czasie. Tempo ich wzrostu nie wyraża zaś bezpośredniego tempa rzeczywistego rozwoju danego obszaru, lecz tylko tempo zmian jego położenia względem innych. Miara Di dla poszczególnych jednostek przyjmuje wartości z przedziału (0,1) – powiat jest tym bardziej rozwinięty im obliczony dla niego Di jest bliższy 1 – jednak w przypadku bardzo szybko rozwijających się obiektów wartości miary mogą wykraczać poza wskazany przedział.26 Głównym celem tego etapu analizy była identyfikacja obszarów geograficznych podobnych do siebie pod kątem wartości i struktury opisujących je wskaźników. Zmierzając do jego osiągnięcia posłużono się metodą k-średnich, której podstawowa idea sprowadza się do iteracyjnej procedury podziału zbioru obiektów na k grup (stąd nazwa), w ten sposób, aby zminimalizować wielkość wewnątrzgrupowej wariancji.

W literaturze zaproponowano wiele odmian metody k-średnich, każda z nich wymaga jednak określenia na wstępie postępowania liczby podzbiorów, na które zostaną podzielone obiekty – w przypadku niniejszej analizy zbiór 14 powiatów podzielono na 4 podgrupy. Przyjęta liczba skupień umożliwiła sklasyfikowanie wszystkich powiatów ziemskich w trzy zbiory, tj. najbardziej, średnio i najsłabiej rozwinięte (mając na uwadze zbiór zmiennych stanowiących podstawę analizy) oraz połączenie w odrębnej grupie dwóch, występujących w regionie, powiatów grodzkich.

Przyjętą przez Wykonawcę metodę można ująć w postaci następujących kroków badawczych27: - ustalenie maksymalnej liczby iteracji i liczby k stanowiącej liczbę podzbiorów; - dokonanie losowego wyboru k obiektów z analizowanego zbioru i uznanie ich za środki analizowanych

podzbiorów; - przydzielenie pozostałych obiektów do grupy, dla której odległość Euklidesa między danym obiektem

a środkiem ciężkości jest najmniejsza; - wyznaczenie dla każdej z tak utworzonych podgrup nowego środka ciężkości, a następnie sprawdzenie

czy każdy z obiektów jest bliższy środka własnej grupy, czy odrębnej – w drugim przypadku obiekt przesuwany jest do grupy, do której środka ma najbliżej;

25 I. Kulas-Klimaszewska, E. Wędrowska, Dynamika rozwoju gospodarczego gmin województwa warmińsko-mazurskiego, (w:) Przedsiębiorczość i innowacyjność jako czynniki rozwoju regionalnego i lokalnego, red. W. Kosiedowski, LEGA Oficyna Wydawnicza Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, Włocławek 2002, s.593-594. 26 T. Grabiński, S. Wydymus, A. Zeliaś, Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno-gospodarczych, PWN, Warszawa 1989, s. 202, 205. 27 Wędrowska E, 2002, Miara ilości informacji jako instrument zarządzania zasobami danych, Katedra Statystyki i Informatyki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn (praca doktorska).


90 | S t r o n a

- wyznaczenie, po przesunięciu obiektów, nowego środka ciężkości w grupach, po czym ma miejsce powtórzenie procedury opisanej w kroku czwartym, aż osiągnięta zostanie dopuszczalna liczba iteracji lub optymalny podział zbioru obiektów. W każdej z wersji metody k-średnich liczba podzbiorów zostaje nie zmieniona, zmienia się tylko ich skład

w wyniku kolejnych iteracji. Wybór metody grupowania powiatów podyktowany był dużym stopniem jej rozpowszechnienia

w badaniach empirycznych oraz dostępnością oprogramowania umożliwiającego sprawne dokonanie klasyfikacji28.

Główne źródło informacji stanowił Bank Danych Lokalnych, którego zawartość zdeterminowała ramy tematyczne badania. Dobierając wskaźniki dążono do tego, by w jak największym stopniu były one spójne z tymi, które stanowiły podstawę analiz opisanych w raporcie Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce, natomiast wszędzie tam, gdzie nie było to możliwe (z uwagi na brak danych), starano się zaproponować zmienną o zbliżonym potencjale informacyjnym. Dodatkowo, z uwagi na ograniczoną liczbę wskaźników, w trakcie prac analitycznych zbiór zmiennych wzbogacono wskaźnikami wymienionymi w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020: regiony, miasta, obszary wiejskie. Przyjęto je w celu wyznaczenia obszarów koncentracji działań na rzecz wyrównywania dostępu do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe.

Mając na uwadze wytyczne dokumentów wzorcowych oraz bazując na dostępnym materiale empirycznym, zidentyfikowano pięć osi tematycznych (tj.: struktura gospodarki, środowisko naturalne, problemy społeczne, kapitał ludzki oraz dostępność komunikacyjna oraz do usług publicznych), a następnie każdej z nich przyporządkowano listę wskaźników29 stanowiących operacjonalizację danego zagadnienia tematycznego. I tak, w przypadku: - struktury gospodarki, były to: nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na mieszkańca (2008 r.), podmioty

gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców, spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. mieszkańców, produkcja sprzedana przemysłu w przeliczeniu na 1 mieszkańca, stopa bezrobocia rejestrowanego, udzielone noclegi na 1000 mieszkańców, użytki rolne w % powierzchni ogółem, tereny przemysłowe w % powierzchni ogółem;

- środowiska naturalnego, były to: ludność korzystająca z sieci wodociągowej w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej na 10 tys. mieszkańców (2008 r.), ludność korzystająca z sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców (2008 r.), ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków na 10 tys. mieszkańców;

- problemów społecznych, były to: przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób), saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały na 1000 ludności, liczba podmiotów III sektora (fundacji, stowarzyszeń, organizacji społecznych) zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców, dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3-5 lat, przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na osobę, zakłady opieki zdrowotnej ogółem na 10 tys. mieszkańców, lekarze według podstawowego miejsca racy na 10 tys. mieszkańców, ludność na jedną placówkę biblioteczną;

- kapitału ludzkiego, były to: przyrost naturalny na 1000 ludności, współczynnik skolaryzacji (dla szkół podstawowych i gimnazjów), wskaźnik obciążenia demograficznego, średnia powiatowa – wyniki uzyskane przez uczniów z egzaminu gimnazjalnego (2008 r.);

28 Grupowanie metodą k-średnich wykonano za pomocą pakietu statystycznego STATISTICA. 29 Jeśli nie zaznaczono inaczej wszystkie zmienne dotyczą 2009 r.


91 | S t r o n a

- dostępności, były to: drogi publiczne powiatowe o twardej nawierzchni na km2 30, liczba uczniów szkół podstawowych przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu, liczba uczniów gimnazjów przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu31, liczba samochodów osobowych na 1000 mieszkańców.

Z grupy ww. zmiennych wyodrębniono te o charakterze destymulant32, które następnie (zgodnie z wymogami procedury metodycznej) poddano odpowiednim przekształceniom ilościowym. W grupie „negatywnych” wskaźników znalazły się:

- stopa bezrobocia rejestrowanego; - użytki rolne w % powierzchni ogółem; - wskaźnik obciążenia demograficznego (ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku

produkcyjnym); - liczba uczniów szkół podstawowych przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów

z dostępem do Internetu33; - liczba uczniów gimnazjów przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do

Internetu34. Kolejny krok obejmował wyznaczenie syntetycznych miar Di dla każdego obszaru tematycznego

i przydzielenie, na podstawie tej wartości, odpowiedniej lokaty każdej analizowanej jednostce NTS 4 województwa lubuskiego. Wyniki przeprowadzonej procedury badawczej zestawiono w tabeli 32.

30 Próbując zrelatywizować cechę drogi publiczne powiatowe o twardej nawierzchni oraz mając na uwadze, że na poziomie powiatów nie ma wskaźnika, który obejmowałby drogi wojewódzkie i krajowe, postanowiono dokonać zabiegu przeliczenia na km2. 31 Zaproponowane wskaźniki, tj. liczba uczniów szkół podstawowych przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu oraz liczba uczniów gimnazjów przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu zostały wzięte pod uwagę, ze względu na to że na poziomie powiatów nie ma danych statystycznych informujących o liczbie gospodarstw domowych z dostępem do Internetu. 32 Przyjęto, że destymulantami są wskaźniki, których wysokie wartości liczbowe są niekorzystne z punktu widzenia przedmiotu badania. 33 Zmienną tę potraktowano jako destymulantę ze względu na to, że im wyższa liczba uczniów przypada na jeden komputer z dostępem do Internetu, tym krótszy czas korzystania i dłuższa kolejka oczekujących – jest to również sygnał niedostatecznego zaopatrzenia szkół w sprzęt komputerowy. Jako stymulantę (czyli zmienną, której wysokie wartości liczbowe są korzystne z punktu widzenia przedmiotu badania) należałoby traktować np. liczbę komputerów z dostępem do Internetu przypadającą na 100 uczniów szkół podstawowych. 34 Uwaga jak wyżej.


92 | S t r o n a

Tabela 32. Hierarchizacja liniowa powiatów województwa lubuskiego

l.p. powiat struktura gospodarki

środowisko naturalne

problemy społeczne

kapitał ludzki

dostępność

1 gorzowski 3 14 7 14 1 2 międzyrzecki 7 9 9 2 9 3 słubicki 5 3 13 6 14 4 strzelecko-drezdenecki 10 13 12 8 5 5 sulęciński 8 10 11 9 7 6 Gorzów Wielkopolski 2 1 2 1 11 7 krośnieński 12 12 10 13 12 8 nowosolski 14 5 6 11 13 9 świebodziński 6 4 3 5 6

10 wschowski 11 8 5 4 4 11 zielonogórski 9 11 4 12 3 12 żagański 13 7 14 10 8 13 żarski 4 6 8 7 2 14 Zielona Góra 1 2 1 3 10

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL.

W grupie struktura gospodarki na pierwszym miejscu w hierarchizacji znalazła się Zielona Góra, zaraz za nim Gorzów Wielkopolski. Najsłabiej wypadł powiat nowosolski zajmując miejsce 14 oraz powiat żagański (miejsce 13.).

Do przeprowadzenia hierarchizacji liniowej powiatów wykorzystano 8 wskaźników. Pierwszym z nich jest wskaźnik „nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na mieszkańca”. W roku 2008 w przypadku tego wskaźnika najsłabiej wypadł powiat żagański, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 916 oraz powiat strzelecko-drezdenecki (1040). Najwyższy wskaźnik odnotowano w Zielonej Górze (4340), zaraz po niej znalazł się powiat wschowski (4200).

Wśród powiatów województwa lubuskiego najwyższy wskaźnik „podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w 2009 roku” zanotowano w Gorzowie Wielkopolskim (1409), na drugim miejscu znalazła się Zielona Góra ze wskaźnikiem 1314. Najsłabiej wypadł powiat sulęciński (742) oraz nowosolski (752).

Powiatem, który osiągnął najwyższą pozycję w przypadku wskaźnika „spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. ludności” był powiat słubicki (56). Na drugim miejscu, z dwudziestopunktową różnicą, znalazł się powiat żarski. Najsłabiej wypadł powiat wschowski (9) oraz nowosolski i żagański (14).

W przypadku wskaźnika „produkcja sprzedana przemysłu w przeliczeniu na 1 mieszkańca w zł” najwyższą pozycję zajął powiat gorzowski, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 33 376, na kolejnym miejscu znalazł się powiat żarski (29 390). Najsłabszą pozycję zajął kolejno powiat krośnieński (5 560) oraz powiat słubicki (7294).

Kolejnym wskaźnikiem wybranym w tej grupie była „stopa bezrobocia”. Najniższą stopę bezrobocia odnotowano w mieście na prawach powiatu Zielona Góra (7,5%). Zaraz za nią znalazł się Gorzów Wielkopolski, gdzie stopa bezrobocia wyniosła (7,6%), natomiast najwyższą stopę bezrobocia osiągnął powiat krośnieński (29,0%).

W 2009 roku najwięcej noclegów na 1000 ludności udzielono w powiecie świebodzińskim (3 908,82) oraz powiecie sulęcińskim (3 396,92). Powiat nowosolski znalazł się na najniższym miejscu w województwie, osiągając wskaźnik 407,26.


93 | S t r o n a

Wskaźnik „użytki rolne w % powierzchni ogółem w 2009 roku” w najwyższym stopniu osiągnięty został w mieście na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (54,4) oraz powiecie wschowskim (53,2). Natomiast najniższy zarejestrowano w mieście na prawach powiatu Zielona Góra (zaledwie 9,8).

Ostatnim analizowanym w tej grupie wskaźnikiem był wskaźnik „tereny przemysłowe w % powierzchni ogólnej”. Najwyższy wskaźnik odnotowano w Gorzowie Wielkopolskim (4,94) oraz Zielonej Górze (4,06). Na ostatnim miejscu znalazł się powiat sulęciński (0,06) oraz powiat świebodziński (0,10). Warto zauważyć, iż w żadnym z pozostałych powiatów wartość wskaźnika nie przekroczyła 1.

Nieco inaczej wyniki ułożyły się w przypadku środowiska naturalnego. Tu powiatem, który znalazł się na pierwszym miejscu jest miasto Gorzów Wielkopolski, natomiast Zielona Góra znalazła się zaraz za nim. Najsłabiej w grupie wypadł powiat gorzowski zajmując miejsce 14. i powiat strzelecko-drezdenecki (miejsce 13.).

Do przeprowadzenia hierarchizacji liniowej powiatów wykorzystano 4 wskaźniki. Pierwszym z nich jest wskaźnik „ludność korzystająca z sieci wodociągowej na 10 tys. mieszkańców”. W roku 2009 w przypadku tego wskaźnika najsłabiej wypadł powiat strzelecko-drezdenecki, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 8 098 oraz powiat krośnieński (8 225). Najwyższy wskaźnik odnotowano w Gorzowie Wielkopolskim (9 802), zaraz po nim znalazła się Zielona Góra (9 648).

Powiatem, który w 2008 roku osiągnął najniższą pozycję w przypadku wskaźnika „ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej na 10 tys. mieszkańców” w był powiat gorzowski (4 223) oraz powiat zielonogórski (4 396). Najlepiej w przypadku tego wskaźnika wypadł Gorzów Wielkopolski (9 378). Na drugim miejscu znalazła się Zielona Góra (9 058).

W przypadku wskaźnika „ludność korzystająca z sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców w 2008 roku” najwyższą pozycję zajęła Zielona Góra, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 9 346, na kolejnym miejscu znalazł się Gorzów Wielkopolski (8 740). Najsłabszą pozycję zajął kolejno powiat sulęciński (438) oraz powiat międzyrzecki (802).

Ostatnim analizowanym w tej grupie wskaźnikiem był wskaźnik „ludność korzystająca z oczyszczalni na 10 tys. mieszkańców”. Najwyższy wskaźnik odnotowano w Zielonej Górze (10 000) oraz Gorzowie Wielkopolskim (9 892,01). Na ostatnim miejscu znalazł się powiat żarski (4 380,83) oraz powiat gorzowski (4 765,36).

W obszarze „problemy społeczne” najlepiej wypadła Zielona Góra (1) oraz Gorzów Wielkopolski (2). Wśród powiatów ziemskich najlepiej wypadł powiat słubicki (3). Najsłabszymi powiatami są strzelecko-drezdenecki (13) oraz żagański (14). Do przeprowadzenia hierarchizacji liniowej powiatów wykorzystano 8 wskaźników. Pierwszym z nich jest wskaźnik przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto (bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób). W roku 2009 w przypadku tego wskaźnika najsłabiej wypadł powiat żagański (2 426,68) oraz sulęciński (2 317,43). Najwyższy wskaźnik odnotowano w powiecie gorzowskim (2 919,63) oraz powiecie żarskim (2 928,90). Najlepiej wypadł powiat grodzki Zielona Góra (3 060,42).

Drugim wybranym wskaźnikiem było „saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały na 1000 ludności”. Najmniejszą wartość wskaźnika odnotowano w powiecie strzelecko-drezdenecki (-3,35). Najwyższy wskaźnik odnotowano w powiatach ziemskich otaczających 2 ośrodki wojewódzkie: gorzowskim (5,71) oraz zielonogórskim (5,83).

Powiatami, gdzie w roku 2009 działało najmniej podmiotów III sektora (fundacji, stowarzyszeń, organizacji społecznych) zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców, były: żagański (20) oraz nowosolski (19,6). Najwięcej podmiotów III sektora było zarejestrowanych w Zielonej Górze (41,8).

W przypadku wskaźnika „dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3-5 lat” najsłabiej wypadł powiat gorzowski (385) oraz żagański (375). Najlepiej sytuacja wyglądała w Gorzowie Wielkopolskim (766) oraz Zielonej Górze (854).


94 | S t r o n a

Kolejnym analizowanym wskaźnikiem był wskaźnik „przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na osobę”. W roku 2009 w przypadku tego wskaźnika najsłabiej wypadł powiat nowosolski, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 22,6 oraz powiat strzelecko-drezdenecki (22,7). Najwyższy wskaźnik odnotowano w powiecie zielonogórskim (26,1), zaraz po nim znalazł się powiat gorzowski (25,2).

Powiatem, który w 2009 roku osiągnął najniższą pozycję w przypadku wskaźnika „zakłady opieki zdrowotnej na 10 tys. mieszkańców” był powiat międzyrzecki (3,43) oraz powiat słubicki z różnicą zaledwie 0,02. Najlepiej w przypadku tego wskaźnika wypadła Zielona Góra, osiągając wartość 6,72. Na drugim miejscu znalazł się powiat nowosolski (5,75).

W przypadku wskaźnika „lekarze wg podstawowego miejsca pracy na 10 tys. mieszkańców” w 2009 roku najwyższą pozycję zajęła Zielona Góra, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 35,83, na kolejnym miejscu znalazł się Gorzów Wielkopolski (27,83). Najniżej w zestawieniu znalazły się powiaty: gorzowski (7,56) oraz wschowski (7,68).

Ostatnim analizowanym w grupie „problemy społeczne” wskaźnikiem był wskaźnik „ludność na jedną placówkę biblioteczną”. Najwyższy wskaźnik odnotowano w Zielonej Górze (6 912) oraz powiecie wschowskim (3 906). Najsłabiej wypadł powiat międzyrzecki (1 713), przed nim znalazł się powiat słubicki (1 857).

W dziale „kapitał ludzki” najlepiej wypadł Gorzów Wielkopolski (1) oraz powiat międzyrzecki (2). Najsłabszymi powiatami są krośnieński (13) oraz gorzowski (14). Do przeprowadzenia hierarchizacji liniowej powiatów wykorzystano 4 wskaźniki. Pierwszym z nich jest wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 ludności. Najmniejszy przyrost naturalny wystąpił w powiecie krośnieńskim (0,46) oraz wschowskim (0,89). Największy przyrost miał miejsce w powiecie gorzowskim (2,96) oraz zielonogórskim (3,63).

Powiatami, w których odnotowano największy poziom współczynnika skolaryzacji w szkołach podstawowych w roku 2009 są Gorzów Wielkopolski (101,35) oraz Zielona Góra (104,1). Najmniejszą wartość wskaźnika odnotowano w powiecie żagańskim (95,84) oraz zielonogórskim (94,56).

Współczynnik skolaryzacji w gimnazjach w roku 2009 w Zielonej Górze (119,11) był najwyższą wartością wśród powiatów w regionie. Najniższy wskaźnik był w powiecie gorzowskim (84,99) oraz zielonogórskim (85,1). Kolejnym wskaźnikiem, który poddano analizie był wskaźnik obciążenia demograficznego (ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) w roku 2009. W powiatach zielonogórskim (19,5) oraz gorzowskim (19,7) wskaźnik obciążenia demograficznego jest najkorzystniejszy. Najgorsza sytuacja ma miejsce w Gorzowie Wielkopolskim (24,0) oraz Zielonej Górze (26,5).

Powiatami o największym poziomie feminizacji w grupie wiekowej 20-29 lat są: Zielona Góra (51,76) oraz Gorzów Wielkopolski (50,20). Najmniej kobiet w stosunku do mężczyzn zerejestrowano w powiecie sulęcińskim (47,88) oraz powiecie wschowskim (48,12).

Powiatami, w których uczniowie uzyskali najlepsze średnie wyniki z egzaminu gimnazjalnego w 2008 r. były: powiat międzyrzecki (57,4) oraz Zielona Góra (61,8). Wyniki gimnazjalne najsłabiej wypadły w powiecie słubickim (52,1) oraz strzelecko-drezdeneckim (52,7).

W dziale dostępność na pierwszym miejscu w hierarchizacji znajduje się powiat gorzowski, na drugim żarski. Na końcu zestawienia znajduje się powiat krośnieński (12), nowosolski (13) oraz słubicki (14). Do przeprowadzenia hierarchizacji liniowej powiatów wykorzystano 4 wskaźniki. Pierwszym z nich jest wskaźnik „drogi publiczne powiatowe o twardej nawierzchni (km) na km2” w roku 2009 najsłabiej wypadł powiat strzelecko-drezdenecki, gdzie wartość wskaźnika wynosiła 0,15 oraz powiaty słubicki (0,20) i zielonogórski (0,20). Najlepiej przedstawia się sytuacja w powiatach grodzkich: Zielona Góra (0,78) oraz Gorzów Wielkopolski (0,70). Z powiatów ziemskich największa wartość wskaźnika została osiągnięta w powiecie świebodzińskim (0,35) oraz żarskim (0,30).


95 | S t r o n a

Wśród powiatów województwa lubuskiego najwyższy wskaźnik „liczby uczniów szkół podstawowych przypadających na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu” w roku 2009 ma powiat zielonogórski (9 uczniów). Najsłabiej wypadł Gorzów Wielkopolski oraz Zielona Góra, gdzie na 1 komputer przypada po 18 uczniów.

Kolejnym wskaźnikiem wybranym w grupie dostępność jest „liczba uczniów gimnazjów przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu” w roku 2009. Najmniej uczniów przypada na 1 komputer w powiecie zielonogórskim (11 uczniów) oraz wschowskim i strzelecko-drezdeneckim (po 12 uczniów). Powiatami, gdzie przypada najwięcej uczniów na 1 komputer jest powiat krośnieński (20 uczniów) oraz Zielona Góra (17).

Najmniej samochodów osobowych na 10 tys. mieszkańców w roku 2009 przypadało w powiecie nowosolskim (391) oraz Gorzowie Wielkopolskim (397). Najwięcej samochodów osobowych na 10 tys. mieszkańców było w powiecie strzelecko-drezdeneckim (515) oraz krośnieńskim (481).

Spostrzeżenie, które nasuwa się po analizie danych zawartych w tabeli 32 dotyczy wysokiego rozproszenia wyników i braku jednoznacznego lidera, który przodowałby we wszystkich wyodrębnionych obszarach tematycznych. Ta sama sytuacja powtarza się w odniesieniu do powiatu zamykającego przygotowane zestawienie, co poważnie utrudnia syntezę otrzymanych wyników. W celu wyeliminowania powyższego mankamentu, rezultaty hierarchizacji postanowiono poddać procedurze wielowymiarowej techniki eksploracyjnej, korzystając z metody k-średnich. Postępowanie takie umożliwiło wyodrębnienie grupy powiatów podobnych do siebie pod względem poziomu i struktury wskaźników stanowiących podstawę analizy. Dodatkowo, bazując na uśrednionych wartościach miary Di możliwe było posortowanie grup w porządku malejącym. Jako optymalny wariant klasyfikacji przyjęto podział 14-elementowego zbioru operacyjnych jednostek taksonomicznych na 4 skupienia, z uwagi na to (o czym była mowa powyżej), że umożliwiło to wyodrębnienie grupy zawierającej powiaty grodzkie oraz podział pozostałych dwunastu powiatów ziemskich na trzy podgrupy. Wyniki przeprowadzonej procedury badawczej zestawiono w tabeli 33. Tabela 33. Wyniki grupowania metodą średnich w oparciu o wartości miary Di dla każdego obszaru

Grupa Elementy skupienia średnia Di wizualizacja wyniku

I Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra 0,4846665

II gorzowski, zielonogórski, żarski 0,2749797

III międzyrzecki, strzelecko-drezdenecki, sulęciński, świebodziński, wschowski,

żagański 0,2518258

IV krośnieński, nowosolski, słubicki 0,2034618

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL.

W efekcie poddania danych statystycznych, charakteryzujących wybrane obszary funkcjonowania powiatów województwa lubuskiego, procedurze grupowania, otrzymano 4 rozłączne różnoliczne zbiory, których zawartość wahała się od 2 do 6.


96 | S t r o n a

Pierwszy zbiór utworzony został przez dwa powiaty grodzkie znajdujące się w regionie, tj. Zieloną Górę oraz Gorzów Wielkopolski. Zielona Góra zajęła pierwsze miejsce w obszarze struktury gospodarki i problemów społecznych, drugie w sferze środowiska naturalnego, trzecie w odniesieniu do kapitału ludzkiego i odległe – 10. – w dziedzinie dostępności. Z kolei Gorzów Wielkopolski przodował pod względem kapitału ludzkiego i środowiska naturalnego, zajął drugie miejsce z uwagi na strukturę gospodarki oraz problemy społeczne. Podobnie, jak Zielona Góra uplasował się na odległym miejscu (11) jeśli chodzi o dostępność. Tak niekorzystne wyniki w obszarze dostępności wynikają, po pierwsze, z wysokich (często przekraczających średnie regionalne) wartości wytypowanych dla tego obszaru destymulant, tj. liczby uczniów szkół podstawowych przypadających na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu oraz liczby uczniów gimnazjów przypadających na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu. Wartość pierwszego wskaźnika wynosząca w 2009 r. 18 osób była wyższa o 30,5% od średniej regionalnej i uplasowała obie jednostki na końcowych miejscach. Z kolei druga zmienna wynosząca 13 osób (w przypadku Gorzowa Wielkopolskiego) i 17 (w przypadku Zielonej Góry), przy średniej wyznaczonej dla wszystkich powiatów równej 14, usytuowała oba powiaty na odpowiednio 6. i 13. pozycji. Po drugie, na obraz grupy wpływ miała także relatywnie niska liczba samochodów osobowych na 10 tys. mieszkańców, w przypadku której Gorzów Wielkopolski sklasyfikowany został na 13., natomiast Zielona Góra na 12. miejscu. Wartości wskaźników wyniosły odpowiednio 397 i 430 jednostek, przy średniej dla wszystkich powiatów równej 450. Drugi zbiór utworzyły powiaty znajdujące się w bezpośredniej bliskości powiatów grodzkich, tj. gorzowski, zielonogórski i żarski. Uśredniając otrzymane wyniki stwierdzić należy, że grupa ta wypadła najlepiej jeśli chodzi o dostępność (pozycja druga) i nieco gorzej jeśli chodzi o strukturę gospodarki (piąte miejsce) oraz problemy społeczne (szósta lokata). W obszarze środowiska naturalnego analizowana grupa zajęła dziesiątą pozycję, natomiast najsłabiej wypadła jeśli chodzi o kapitał ludzki, zajmując jedenaste miejsce. Korzystne wyniki w zakresie dostępności są efektem 3. miejsca grupy (po uśrednieniu wyników) w zakresie liczby uczniów szkół podstawowych przypadających na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu (10 osób) oraz liczby uczniów gimnazjów przypadających na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu (12 osób), jak również 5. miejsca jeśli chodzi o liczbę samochodów na 10 tys. mieszkańców (468). Z kolei niska pozycja grupy w zakresie kapitału ludzkiego spowodowana została niekorzystnym kształtowaniem się prawie wszystkich zmiennych. Poza przyrostem naturalnym na 1000 osób, który był wyższy od średniej regionalnej o 0,83 pkt., wszystkie pozostałe wskaźniki wypracowane średnio przez tę grupę były niższe od wartości przeciętnych wyznaczonych dla wszystkich powiatów województwa. Największa dysproporcja w tym obszarze pojawiła się w przypadku współczynnika skolaryzacji w gimnazjach i wyniosła 10,4 pkt. Trzecie, najbardziej liczne skupienie składało się z sześciu elementów i pod względem pozycji zajmowanych w poszczególnych osiach tematycznych można uznać je za najbardziej stabilne. Analizowana grupa, najwyższe – 6. – miejsce zajęła w zakresie kapitał ludzkiego, 7. pod względem dostępności i 9. w pozostałych obszarach. Analiza zmiennych cząstkowych wykazała, że najniższą pozycję (12.) charakteryzowany zbiór zajął ze względu na przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób), które wyniosło średnio 2518 zł i było o 184,13 zł niższe od średniej regionalnej. Z kolei najwyższe miejsce (6.) osiągnięte zostało dzięki stosunkowo dużej liczbie podmiotów III sektora w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców równej 26 jednostek. Pozostałe powiaty (3 jednostki) utworzyły ostatnie (IV) skupienie, które z punktu widzenia kształtowania się poszczególnych wskaźników, potraktować należy jako powiaty najsłabsze, wymagające szczególnej interwencji. Przyjmując za punkt odniesienia średnią wojewódzką zaobserwowano, że spośród 30 wskaźników


97 | S t r o n a

wybranych do analizy jedynie 6 kształtowało się powyżej tej wielkości, co nie zawsze oznaczało korzystną tendencję. W grupie wspomnianych cech znalazły się:

- w przypadku osi struktura gospodarki – stopa bezrobocia rejestrowanego (przekroczenie średniej o 39,8%), spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. mieszkańców (18,5%) oraz odsetek użytków rolnych (2,1%);

- w odniesieniu do problemów społecznych – zakłady opieki zdrowotnej na 10 tys. mieszkańców (2,4%) oraz przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób) - 0,3%;

- w zakresie dostępności – liczba uczniów gimnazjów przypadająca na 1 komputer z dostępem do Internetu (20,2%). Z kolei największe dysproporcje pomiędzy średnią wyznaczoną dla grupy, a średnią wyznaczoną

dla województwa, odnotowano w odniesieniu do odsetka terenów przemysłowych (wartość cechy wyniosła 25,9% średniej regionalnej). Pozostałe trzy zbiory powiatów znacznie odbiegają od liderów – powiatów grodzkich, a różnice między powiatami tych zbiorów nie są wielkie.

Podsumowując stwierdzić należy, że grupą powiatów, w której panowała najkorzystniejsza sytuacja społeczno-ekonomiczna, była grupa I. Jest to zrozumiałe, ponieważ utworzona ona została przez powiaty grodzkie, które są także ośrodkami wojewódzkimi wskazanymi w KSRR jako regionalne bieguny wzrostu. Druga grupa stanowi otoczenie funkcjonalne ośrodków wojewódzkich, co oddziałuje na ich korzystniejszą sytuację społeczno-gospodarczą. W trzeciej grupie znajdują się powiaty, w których zdiagnozowano różnego rodzaju problemy gospodarcze i społeczne. Natomiast w czwartej grupie znajdują się powiaty słubicki i krośnieński, które zostały wskazane w KSRR jako obszary potrzebujące działań na rzecz wyrównywania dostępu do dóbr i usług. Z kolei powiat nowosolski charakteryzuje się m.in. niskimi wartościami wskaźników z zakresu gospodarki i kapitału ludzkiego. Należy przy tym zaznaczyć, że niektóre przyjęte wskaźniki wykazują spore wahania w poszczególnych latach, dlatego też obecna sytuacja może być nieco inna, choć nie należy spodziewać się tu zasadniczych różnic.

4.4. Postęp rzeczowo-finansowy SRWL Celem postawionym przez Zamawiającego było również określenie postępu rzeczowo-finansowego

SRWL. Dokonano tego w oparciu m.in. o sprawozdania z realizacji SRWL, analizę budżetu, strategii branżowych, sprawozdawczości Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), Sektorowego Programu Operacyjnego Transport (SPOT), Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (LRPO), Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL), Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG), Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ), Inicjatywy Wspólnotowej Interreg IIIA (INTERREG IIIA), Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich (SPO ROL), Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), Programu Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) - Brandenburgia (EWT Polska - Brandenburgia), Programu Współpracy Transgranicznej Polska - Saksonia (EWT Polska-Saksonia).

Należy w tym miejscu nadmienić, iż na obszarze województwa lubuskiego realizowane były również programy przedakcesyjne, tj.: Specjalny Program Akcesyjny na Rzecz Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (SAPARD), Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej (ISPA), Phare, jak również programy wdrażane już po przyjęciu Polski do struktur UE, tj.: Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL), Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP), Sektorowy Program Operacyjny Rybołóstwo i Przetwórstwo Ryb.

Analiza budżetu Województwa Lubuskiego przeprowadzona została w celu określenia dynamiki rozwoju województwa lubuskiego, ze szczególnym uwzględnieniem środków wydatkowanych z budżetu na zadania


98 | S t r o n a

infrastrukturalne. Istotne było też wykazanie, jak wielki jest udział środków pochodzących z UE na wdrożenie zadań, wpływających na realizację celów operacyjnych SRWL.

Punkt wyjścia do analizy budżetu województwa stanowi rok 2000, czyli ten, w którym Sejmik Województwa Lubuskiego przyjął Strategię Rozwoju Województwa Lubuskiego (6 marca 2000 r. Uchwalą Nr XV/91/2000), jako dokument wytyczający kierunki rozwoju województwa lubuskiego (zaktualizowany w roku 2005). Analiza budżetu sporządzona została na podstawie danych z lat 2000-2009 (horyzont czasowy analizowanego budżetu).

Ogólny budżet Województwa Lubuskiego w horyzoncie czasowym 2000-2009 uległ istotnemu zwiększeniu. Szczegóły dotyczące zrealizowanych dochodów i wydatków przedstawia tabela 34. Tabela 34. Poziom deficytu ogólnego budżetu Województwa Lubuskiego na przestrzeni lat 2000-2009 (zł)

Rok Dochody (zł) Zrealizowane

Wydatki (zł) Zrealizowane Wydatki/Dochody (zł) %

2000 147 021 743,00 148 514 103,00 -1 492 360,00 -1,02 2001 173 722 260,00 172 469 059,00 1 253 201,00 0,73 2002 169 808 311,00 172 135 111,00 -2 326 800,00 -1,37 2003 159 667 695,00 164 387 435,00 -4 719 740,00 -2,96 2004 215 301 741,00 192 923 942,00 22 377 799,00 10,39 2005 205 970 882,00 240 113 553,00 -34 142 671,00 -16,58 2006 281 456 619,20 307 897 396,69 -26 440 777,49 -9,39 2007 356 728 521,76 334 479 018,68 22 249 503,08 6,24 2008 350 649 027,61 340 059 853,25 10 589 174,36 3,02 2009 756 189 736,86 777 352 763,08 -21 163 026,22 -2,80

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych z wykonania budżetu Województwa Lubuskiego. Na podstawie danych zawartych w tabeli 34 widać, iż na przestrzeni lat 2000-2005 zarówno zrealizowane

dochody, jak również wydatki, ulegają istotnym wahaniom. Dopiero poczynając od roku 2005 widoczny jest coroczny wzrost, zarówno ogólnych dochodów, jak i wydatków zrealizowanych przez Województwo Lubuskie.

Analizowane dane wskazują, iż w latach 2001,2004,2007,2008 poziom zrealizowanych dochodów był wyższy niż poziom zrealizowanych wydatków. W pozostałych latach wydatkowano więcej środków aniżeli zrealizowano dochodów. Największa różnica zauważalna jest w roku 2005, kiedy wydatki były na wyższym poziomie od dochodów o 34,1 mln zł, co stanowi przekroczenie budżetu o 16,58%.

Tabela 35 przedstawia szczegółowy wykaz planowanych i zrealizowanych dochodów na przestrzeni lat 2000-2009. Analizując podane dane, można zaobserwować blisko 457% wzrost planowanych dochodów w roku 2009, względem planu na rok 2000. Dochody zrealizowane wzrosły o 414%.


99 | S t r o n a

Tabela 35. Poziom ogólnych dochodów Województwa Lubuskiego na przestrzeni lat 2000-2009 (zł)

Dochody Rok Planowane Zrealizowane Różnica %

2000 150 564 433,00 147 021 743,00 3 542 690,00 97,65 2001 182 580 701,00 173 722 260,00 8 858 441,00 95,14 2002 176 307 927,00 169 808 311,00 6 499 616,00 96,31 2003 160 592 318,00 159 667 695,00 924 623,00 99,42 2004 226 339 660,00 215 301 741,00 11 037 919,00 95,12 2005 276 998 694,00 205 970 882,00 71 027 812,00 74,36 2006 312 969 967,00 281 456 619,20 31 513 347,80 89,93 2007 351 759 021,00 356 728 521,76 -4 969 500,76 101,41 2008 407 943 043,00 350 649 027,61 57 294 015,39 85,96 2009 839 132 435,00 756 189 736,86 82 942 698,14 90,12

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych z wykonania budżetu Województwa Lubuskiego Tabela 36. Poziom ogólnych wydatków Województwa Lubuskiego na przestrzeni lat 2000-2009 (zł)

Wydatki Rok Planowane Zrealizowane Różnica %

2000 154 492 743,00 148 514 103,00 5 978 640,00 96,13 2001 183 123 367,00 172 469 059,00 10 654 308,00 94,18 2002 180 830 027,00 172 135 111,00 8 694 916,00 95,19 2003 169 065 573,00 164 387 435,00 4 678 138,00 97,23 2004 210 985 898,00 192 926 942,00 18 061 956 91,44 2005 312 974 646,00 240 113 553,00 72 861 093,00 76,72 2006 352 835 739,00 307 897 396,69 44 938 342,31 87,26 2007 363 947 098,00 334 479 018,68 29 468 079,32 91,90 2008 423 601 032,00 340 059 853,25 83 541 178,75 80,28 2009 870 231 788,00 777 352 763,08 92 879 024,92 89,33

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych z wykonania budżetu Województwa Lubuskiego Na podstawie danych przedstawionych w tabeli 35, w roku 2007. zrealizowane dochody były o 1,41%

wyższe od planowanych. W pozostałych latach wartości zrealizowanych dochodów były mniejsze aniżeli planowane. Największa dysproporcja zauważalna jest w roku 2005, kiedy to planowane dochody zrealizowane zostały na poziomie 76,7%.

Analogicznie, wraz ze wzrostem planowanych i zrealizowanych dochodów, zwiększeniu uległy również wydatki, zarówno te planowane, jak i zrealizowane. Na podstawie danych zaobserwować można 463% wzrost wydatków planowanych na rok 2009 względem planowanych na rok 2000. Z kolei wydatki zrealizowane wzrosły w roku 2009 względem roku 2000 o ponad 423%.

Na podstawie danych przedstawionych w tabeli 36. widać, iż w żadnym roku analizowanego okresu poziom zrealizowanych wydatków nie był większy aniżeli planowany. Najwyższy poziom realizacji w wysokości 97,2%, osiągnięto w roku 2003.

Na podstawie danych zwartych w tabeli 36. zauważalny jest istotny wzrost zrealizowanych wydatków w roku 2005 względem 2004 (wzrost o 47,2 mln zł; jest to jednocześnie największy wzrost wydatków względem sąsiednich lat 2000-2005). Jest to związane z faktem finansowania od roku 2005 ogółu budżetu województwa (dochody i wydatki) ze środków własnych oraz współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej (od roku 2004


100 | S t r o n a

rozpoczęto realizację tzw. „pierwszego okresu programowania”; zaś od roku 2007 roku, tzw. „drugiego okresu programowania”- 2007-2013). Z kolei największy wzrost zrealizowanych wydatków względem sąsiednich lat (w przedziale 2000-2009) wystąpił w 2009r. względem 2008 r. i wyniósł 437,2 mln zł.

Na przestrzeni lat 2000-2009 największy wzrost wydatków w roku 2009 względem 2000 odnotowano w Dziale 700 - Gospodarka mieszkaniowa. Na rysunkach 33 przedstawiono w sposób graficzny dane dotyczące ww. działu. Szczegółowe zestawienie wydatków poniesionych w ramach działów zawarto w Aneksie do Raportu. Rysunek 33. Wydatki na gospodarkę mieszkaniową w latach 2000-2009 (zł)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych z wykonania budżetu Województwa Lubuskiego. Z kolei na przestrzeni omawianych lat najwięcej wydatków poniesionych zostało na realizację zadań

dotyczących Transportu i łączności, Rolnictwa i łowiectwa, Kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Szczegółowe zestawienie wydatków poniesionych w ramach poszczególnych działów przedstawia tabela 57 (Aneks do Raportu). Rysunek 34. Wydatki na transport i łączność w latach 2000 – 2009 (zł)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych z wykonania budżetu Województwa Lubuskiego. W roku 2005 ogólne wydatki poniesione przez Województwo Lubuskie wynosiły 240,1 mln zł, z czego

25 mln zł pochodziło ze środków Unii Europejskiej. Z kolei w roku 2009 ogólne wydatki poniesione przez


101 | S t r o n a

Województwo Lubuskie wynosiły 777,3 mln zł, w tym 441,2 mln zł stanowiły wydatki sfinansowane ze środków Unii Europejskiej. Wizualizacja wzrostu przedstawiona została na rysunku 35. Rysunek 35. Wysokość środków wydatkowanych z budżetu UE w ramach ogólnych wydatków poniesionych przez Województwo Lubuskie w roku 2005 i 2009 (zł)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych z wykonania budżetu Województwa Lubuskiego. Wartości przedstawione na rysunku 35 świadczą o bardzo dużym wykorzystaniu środków strukturalnych

przez Województwo Lubuskie. Potwierdzeniem jest wykaz projektów, zrealizowanych i realizowanych na obszarze województwa lubuskiego, zarówno w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, jak również Europejskiego Funduszu Społecznego. Wykaz projektów przedstawiony został w tabeli 41 (Aneksy) oceny rzeczowo-finansowego postępu realizacji strategii.

W tabeli 37 przedstawiona jest wysokość ogólnych wydatków ponoszonych przez Województwo Lubuskie, z uwzględnieniem źródeł ich finansowania. Tabela 37. Wysokość ogólnych wydatków ponoszonych przez Województwo Lubuskie, z uwzględnieniem źródeł ich finansowania w latach 2005-2009 (zł)

Wydatki Rok Budżet ogólny (zł) Budżet Województwa (zł) Fundusze UE (zł) 2005 240113553,00 215022139,00 25091414,00 2006 307897400,00 234883100,00 73014300,00 2007 334479018,68 259488619,31 74990399,37 2008 340059853,25 301500725,92 38559127,33 2009 777352763,08 336123374,34 441229388,74

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych z wykonania budżetu Województwa Lubuskiego. Na podstawie danych zawartych w tabeli 37. zaobserwować można systematyczny wzrost ogólnych

wydatków poniesionych przez Województwo Lubuskie w latach 2005-2009. Z kolei w latach 2005-2007 zauważalny jest wzrost wydatków pokrywanych ze środków UE. Poziom wydatków pokrywanych z funduszy UE ulega znacznemu zmniejszeniu w 2008 roku, by w kolejnym roku ulec zdecydowanemu wzrostowi. Znaczący spadek w stopniu pokrycia ogólnych wydatków Województwa Lubuskiego w roku 2008 spowodowany jest zakończeniem realizacji i rozliczania projektów w ramach Programów Operacyjnych realizowanych w latach 2004-2006, a nie rozpoczęciem jeszcze w sposób zdecydowany realizacji Programów Operacyjnych przewidzianych do wykonania w latach 2007-2013. Dopiero rok 2009 stanowi istotny przełom i sprawne rozpoczęcie realizacji Programów Operacyjnych w województwie lubuskim. Rok 2009 jest pierwszym rokiem,


102 | S t r o n a

w którym od momentu przystąpienia Polski do struktur Unii Europejskiej, poziom wydatków pokrytych ze środków własnych jest mniejszy niż z funduszy UE.

Tabela 41 (Aneksy) zawiera wykaz projektów realizowanych w ramach ZPORR, LRPO, SPOT, POIG, POIiŚ, POKL, INTERREG IIIA, SPO ROL, PROW, EWT Polska - Saksonia, EWT Polska - Brandenburgia na przestrzeni lat 2000-2009. Analizując ową tabelę należy mieć na uwadze kilka istotnych elementów: - w kolumnie 2000 znajdują się projekty, na realizację których umowy podpisano na przestrzeni lat 2000-2004; - w kolumnie 2005 znajdują się projekty, na realizację których umowy podpisano na przestrzeni lat 2005-2008; - w kolumnie 2009 znajdują się projekty, na realizację których umowy podpisano w roku 2009; - w przypadku projektów realizowanych w ramach ZPORR, SPOT, LRPO, POIG, POIiŚ, POKL, SPO ROL,

PROW, INTERREG IIIA, EWT Polska - Saksonia, EWT Polska - Brandenburgia wpisana kwota pochodzi z pierwszej podpisanej umowy o dofinansowanie (nie uwzględniono aneksów do umów);

- celom operacyjnym SRWL przypisano35 konkretne działania poszczególnych Programów Operacyjnych wraz ze wszystkimi projektami zrealizowanymi w ramach tychże działań - brak dostępu do szczegółowego opisu projektów sprawił, iż nie ma możliwości weryfikacji każdego projektu z osobna i analizy jaki cel operacyjny SRWL realizuje dany projekt;

- każde działanie z Programów Operacyjnych wraz z pełnym wykazem projektów zrealizowanych/realizowanych/planowanych do realizacji wymienione jest jednokrotnie, przy celu operacyjnym SRWL, które najpierw realizuje. W przypadku, gdy konkretne działania danych Programów Operacyjnych wpływają na realizację jeszcze innych celów operacyjnych, pojawia się adnotacja związana z tym faktem.

Wpływ projektów realizowanych w ramach Indykatywnego Planu Inwestycyjnego Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 na realizację celów SRWL.

W trakcie badania zwrócono szczególną uwagę na projekty zapisane w Lubuskim Regionalnym Programie Operacyjnym na lata 2007-2013, w ramach Indykatywnego Planu Inwestycyjnego (IPI), jako kluczowe dla realizacji celów SRWL. Indykatywny Plan zawiera przedsięwzięcia inwestycyjne o strategicznym znaczeniu dla realizacji LRPO, których wdrażanie jest niezwykle istotne z punktu widzenia osiągnięcia zakładanych wskaźników rozwoju społeczno – gospodarczego województwa, a tym samym wpływające w sposób bezpośredni na rozwój województwa lubuskiego. Do analizy posłużono się projektami z listy IPI, przyjętymi Uchwałą Zarządu Województwa Lubuskiego z dnia 1 czerwca 2010 roku.

35 Pod uwagę brano Program Operacyjny z uwzględnieniem działania/poddziałania, w ramach którego projekt jest realizowany, a także jego tytuł. Informacje te pozwoliły na określenie, które z celów SRWL realizuje dany projekt.


103 | S t r o n a

Tabela 38. Wykaz celów operacyjnych SRWL realizowanych poprzez projekty zapisane na liście IPI LRPO Cel strategiczny Cel operacyjny Liczba projektów

na liście IPI LRPO 1.1 Modernizacja infrastruktury transportowej oraz zwiększenie dostępności komunikacyjnej regionu

40

1.2. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury technicznej i komunalnej poprawiającej warunki życia oraz podnoszącej atrakcyjność inwestycyjną obszarów aktywności gospodarczej

35

1.3 Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury społecznej – w szczególności w sferach edukacji, opieki zdrowotnej, kultury i pomocy społecznej

27

1.4 Usprawnianie systemu transportu publicznego z wykorzystaniem partnerstwa publiczno-prywatnego

X*

1.5 Wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich 21 1.6 Podejmowanie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich

1.7 Uzyskanie trwałych efektów płynących ze współpracy transgranicznej i międzyregionalnej

1. Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu

1.8 Wspieranie działań na rzecz zwiększenia tożsamości regionalnej 2.1 Podniesienie jakości kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym

X**

2.2 Wzmocnienie i ustabilizowanie kadry naukowej oraz rozwój bazy naukowo badawczej lubuskich uczelni oraz stymulowanie ich współpracy

X**

2.3 Dostosowanie kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy i standardów UE

X**

2.4 Wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży 2.5 Wspieranie działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego 3

2. Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa

2.6 Ograniczenie zakresu i skutków wykluczenia społecznego osób i rodzin, ich integracja ze społeczeństwem oraz wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży

3.1 Usprawnienie mechanizmów transferu innowacji i technologii oraz wzrost efektywności współpracy strefy gospodarki i instytucji naukowych

9 3. Rozwój przedsiębiorczości oraz działania mające na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsiębiorstw i ich innowacyjności dzięki współpracy z nauką

3.2 Rozwój instytucjonalnego i kapitałowego otoczenia biznesu 6

4.1 Wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki

19

4.2 Promocja walorów turystycznych i stworzenie systemu informacji turystycznej

4. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego

4.3 Podejmowanie przedsięwzięć kulturalnych tworzących atrakcyjny wizerunek województwa

X* Cel realizowany w sposób pośredni, m.in. poprzez realizację projektów infrastrukturalnych wpisujących się w cel operacyjny 1.1 SRWL X** Cel realizowany w sposób pośredni, m.in. poprzez realizację projektów infrastrukturalnych wpisujących się w cel operacyjny 1.3 SRWL Źródło: Opracowanie własne

Najwięcej projektów z IPI LRPO wpływa na realizację celu operacyjnego 1.1 SRWL dotyczącego zapewnienia przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu. Można z tego wysnuć stwierdzenie, iż komunikacja jest najbardziej doinwestowanym obszarem. Spośród 177 projektów znajdujących się liście IPI, 40 dotyczy działań związanych z celem operacyjnym 1.1 (w niewielkim stopniu wpływa również na realizację celu 1.4 „Stworzenie sprawnego systemu transportu publicznego przy uwzględnieniu mechanizmów Partnerstwa Publiczno- Prywatnego”, tylko i wyłącznie poprzez budowę/modernizację dróg, obwodnic, linii kolejowych,


104 | S t r o n a

modernizację lotniska w Babimoście itp., a tym samym wpływając w sposób pośredni na zwiększenie sprawności organizacji przewozów osobowych i towarowych w województwie, rozwój sieci połączeń lotniczych, czy też na ożywienie ruchu pasażerskiego i towarowego).

Doinwestowany wydaje się być również obszar związany z udoskonaleniem i rozbudową infrastruktury technicznej i komunalnej, poprawiającej warunki życia oraz podnoszącej atrakcyjność inwestycyjną obszarów aktywności gospodarczej (cel operacyjny 1.2). Duża liczba projektów w pełni wpisuje się również w realizację celu operacyjnego SRWL nr 1.3 „Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury społecznej, w szczególności w sferach edukacji, ochrony zdrowia kultury i opieki społecznej”, jednakże z zastrzeżeniem, że tzw. sfera opieki społecznej jest niedoinwestowana, a działania skupiają się przede wszystkim na ochronie zdrowia, edukacji oraz w mniejszym stopniu na kulturze.

Cel operacyjny 1.5 SRWL „Wspomaganie procesu rewitalizacji miast i obszarów wiejskich”, realizowany jest w sposób połowiczny, gdyż działania wpisane na listę IPI dotyczą przede wszystkim prac związanych z rewitalizacją parków, ulic, zabytkowych budynków, ze zmianą sposobu ich użytkowania na cele kulturowe, rekreacyjne, turystyczne, administracyjne. Brakuje natomiast działań ukierunkowanych na rozwój mieszkalnictwa - tak mocno akcentowanych w dokumencie strategicznym, jakim jest SRWL.

Projekty znajdujące się na liście IPI wpływają również w sposób pośredni na realizację celu 2.1 SRWL, zakładającego zapewnienie możliwości kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym, poprzez działania związane z poprawą warunków technicznych służących poprawie jakości kształcenia.

Cel operacyjny 2.2 także w sposób pośredni jest realizowany przez projekty znajdujące się na liście IPI, dotyczące realizacji działań związanych z transferem badań, nowoczesnych technologii poprzez modernizację i rozbudowę bazy materialnej istniejących uczelni, wsparcie działań na rzecz poszerzenia oferty naukowo-badawczej, rozwój potencjału naukowo-badawczego i bazy dydaktycznej. Realizacja celów 2.1 oraz 2.2 wpływa w sposób pośredni na realizację celu 2.3, jakim jest „dostosowanie kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy i standardów UE”.

W pewnym stopniu realizowany jest również cel operacyjny SRWL 2.5 „Wspieranie działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego poprzez realizację projektów dotyczących rozwoju społeczeństwa informacyjnego”. Liczba projektów realizowanych (jedynie 3) sprawia, iż wpływają one w sposób niewielki na wspomniany cel operacyjny.

Cele operacyjne 3.1 oraz 3.2 SRWL osiągane są poprzez realizację projektów zapisanych na liście IPI, a dotyczących działań wpływających na usprawnienie mechanizmów i transferu technologii oraz wzrostu efektywności współpracy sfery gospodarki i instytucji naukowych, polegających chociażby na budowie Parków Naukowo-Technologicznych, a tym samym promujących procesy sprzyjające postawom proinnowacyjnym.

Pozostałe cele operacyjne SRWL realizowane są także w ramach LRPO (procedury konkursowe), jak również innych Programów Operacyjnych. Poniżej zestawienie dotyczące analizy tej kwestii. - 1.6. Podejmowanie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Cel ten realizowany

jest przede wszystkim przez projekty w ramach SPO ROL, PROW 2007-2013, czyli Programów ukierunkowanych na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich.

- 1.7. Uzyskanie trwałych efektów płynących ze współpracy transgranicznej i międzyregionalnej. Cel ten oparty jest o działania polegające na rozwoju współpracy z partnerskimi regionami Województwa Lubuskiego, realizowany jest na podstawie przedsięwzięć w ramach INTERREG III A, jak również współpracy Programów współpracy Polski z Saksonią (EWT Polska-Saksonia) oraz Brandenburgią (EWT Polska-Brandenburgia).

- 1.8. Wspieranie działań na rzecz zwiększenia tożsamości regionalnej. Działania zapisane w celu operacyjnym 1.8 SRWL dotyczą przede wszystkim wsparcia inicjatyw na rzecz umacniania więzi regionalnej,


105 | S t r o n a

promocji wybitnych Lubuszan oraz ich dorobku, jak również wsparcia form samoorganizacji społecznej. Finansowane są z budżetu Województwa Lubuskiego.

- 2.4. Wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży. Z kolei cel operacyjny 2.4 SRWL ukierunkowany jest na tworzenie systemu pomocy stypendialnej i internatowej pozwalającego na zwiększenie dostępności do szkół ponadgimnazjalnych i wyższych, wspieranie inicjatyw na rzecz dzieci i młodzieży wymagającej specjalistycznej pomocy i opieki wychowawczej w środowisku lokalnym (działania wpisujące się w komponent regionalny PO KL), czy też tworzenie warunków materialnych i technicznych umożliwiających wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży w środowiskach lokalnych o zróżnicowanym poziomie życia. Zawarte w nim również są działania ukierunkowane na rzecz tworzenia warunków do rozwoju kształcenia integracyjnego. Na liście IPI LRPO brak jest projektów umożliwiających doposażenie szkół w niezbędne pomoce dydaktyczne, naukowe, brak jest również projektów z zakresu przystosowania obiektów szkolnych dla osób niepełnosprawnych.

- 2.6. Ograniczenie zakresu i skutków wykluczenia społecznego osób i rodzin, ich integracja ze społeczeństwem oraz wyrównanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży. Cel operacyjny 2.6 SRWL dotyczy przede wszystkim kwestii usamodzielniania osób niepełnosprawnych, a działania dotyczące kwestii niepełnosprawności zapisane są przede wszystkim w komponencie regionalnym PO KL.

- 4.2. Promocja walorów turystycznych i stworzenie systemu informacji turystycznej oraz 4.3 Podejmowanie przedsięwzięć kulturalnych tworzących atrakcyjny wizerunek województwa. Cele operacyjne SRWL nr 4.2 oraz 4.3 dotyczą przede wszystkim działań związanych z szeroko rozumianą promocją województwa lubuskiego. Finansowanie tychże celów opiera się na środkach własnych samorządu Województwa.

Realizacja celów SRWL, poprzez realizację projektów w ramach Programów Operacyjnych (LRPO, ZPORR, POKL, POIG, POIiŚ, SPO ROL, PROW, INTERREG IIIA, EWT Polska-Saksonia, EWT Polska-Brandenburgia).

W poniższej tabeli 39. wskazano, które cele operacyjne SRWL wspierane były poprzez realizację projektów w ramach poszczególnych Programów Operacyjnych.


106 | S t r o n a

Tabela 39. Realizacja celów SRWL poprzez realizację projektów w ramach Programów Operacyjnych w latach 2000-2009

Cel strategiczny Cel operacyjny ZPORR LRPO SPOT POIiŚ POIG POKL SPO ROL PROW INTERREG IIIA

EWT Polska-Brandenburgia

EWT Polska-

Saksonia 1.1 Modernizacja infrastruktury transportowej oraz zwiększenie dostępności komunikacyjnej regionu

X X X

1.2. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury technicznej i komunalnej poprawiającej warunki życia oraz podnoszącej atrakcyjność inwestycyjną obszarów aktywności gospodarczej

X X X

1.3 Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury społecznej – w szczególności w sferach edukacji, opieki zdrowotnej, kultury i pomocy społecznej

X X

1.4 Usprawnianie systemu transportu publicznego z wykorzystaniem partnerstwa publiczno-prywatnego

X X

1.5 Wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich

X X

1.6 Podejmowanie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich

X X

1.7 Uzyskanie trwałych efektów płynących ze współpracy transgranicznej i międzyregionalnej

X X X

1. Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu

1.8 Wspieranie działań na rzecz zwiększenia tożsamości regionalnej

2.1 Podniesienie jakości kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym

X 2. Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego

2.2 Wzmocnienie i ustabilizowanie kadry naukowej oraz rozwój bazy naukowo badawczej lubuskich uczelni oraz stymulowanie ich współpracy

X


107 | S t r o n a

2.3 Dostosowanie kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy i standardów UE

X X

2.4 Wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży

X X

2.5 Wspieranie działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego

X X

nauki oraz informatyzacja społeczeństwa

2.6 Ograniczenie zakresu i skutków wykluczenia społecznego osób i rodzin, ich integracja ze społeczeństwem oraz wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży

X

3.1 Usprawnienie mechanizmów transferu innowacji i technologii oraz wzrost efektywności współpracy strefy gospodarki i instytucji naukowych

X X X 3. Rozwój przedsiębiorczości oraz działania mające na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsiębiorstw i ich innowacyjności dzięki współpracy z nauką

3.2 Rozwój instytucjonalnego i kapitałowego otoczenia biznesu

X X X

4.1 Wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki

X

4.2 Promocja walorów turystycznych i stworzenie systemu informacji turystycznej

4. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego 4.3 Podejmowanie przedsięwzięć

kulturalnych tworzących atrakcyjny wizerunek województwa

Źródło: Opracowanie własne


108 | S t r o n a

Osiąganie celów operacyjnych SRWL jest przedsięwzięciem złożonym i opartym nie tylko na realizacji zadań finansowanych ze środków Województwa Lubuskiego, ale także przy znaczącym udziale środków pochodzących z UE. Prawie każdy cel operacyjny SRWL jest realizowany dzięki wykorzystaniu środków strukturalnych. Szczególnie mocny akcent położony został na realizację celów SRWL związanych z infrastrukturą: transportową, gospodarki wodnej, komunalną, ochrony środowiska, jak również związanych z ochroną zdrowia oraz edukacją. Istotny nacisk położono także na realizację zadań związanych z szeroko rozumianą współpracą transgraniczną. Duże wsparcie otrzymały ponadto obszary wiejskie.

Należy zaznaczyć, iż działania zapisane w Programach Operacyjnych realizowanych na obszarze województwa lubuskiego, mogą oddziaływać jednocześnie na kilka celów operacyjnych; nie mniej jednak w celu zachowania przejrzystości, poszczególnym celom operacyjnym SRWL przypisano Programy Operacyjne, które to programy realizują określone cele w sposób najintensywniejszy.

Tym samym projekty realizowane w ramach Programów INTERREG IIIA oraz EWT Polska-Brandenburgia, EWT Polska-Saksonia, oddziaływują przede wszystkim na cel operacyjny 1.7 „Uzyskanie trwałych efektów płynących ze współpracy transgranicznej i międzyregionalnej”, zaś Programy SPO ROL oraz PROW wpływają przede wszystkim na realizację celu 1.6 „Podejmowanie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich”. Z kolei POKL wpływa przede wszystkim na realizację celów związanych w sposób bezpośredni z celami operacyjnymi dotyczącymi kształcenia i podnoszenia umiejętności miękkich (cel główny SRWL 2 „Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa”).

Na podstawie podpisanych umów o dofinansowanie projektów, realizowanych w ramach Programów Operacyjnych wdrażanych na obszarze województwa lubuskiego, można stwierdzić, że 3 spośród 19 celów operacyjnych SRWL nie mają wyraźnego współfinansowania ze środków UE. Są to następujące cele operacyjne SRWL: - 1.8 Wspieranie działań na rzecz zwiększenia tożsamości regionalnej. W ramach tego celu realizowane

są przedsięwzięcia dotyczące tworzenia warunków materialnych i organizacyjnych do rozwoju działalności propagującej dorobek kulturowy, naukowy i gospodarczy regionu. Ułatwienie działań związanych z promocją i popularyzacją historii Ziemi Lubuskiej, twórczością i sukcesami jej wychowanków i mieszkańców. Propagowanie etosu Małej Ojczyzny, a tego typu projekty nie były realizowane w ramach Programów Operacyjnych wdrażanych w województwie lubuskim.

- 4.2. Promocja walorów turystycznych i stworzenie systemu informacji turystycznej oraz 4.3 Podejmowanie przedsięwzięć kulturalnych tworzących atrakcyjny wizerunek województwa. Cele operacyjne SRWL nr 4.2 oraz 4.3 dotyczą przede wszystkim działań związanych z szeroko rozumianą promocją województwa lubuskiego. Tego typu projekty nie były realizowane w ramach Programów Operacyjnych wdrażanych na obszarze województwa lubuskiego.

Na koniec warte odnotowania jest duże zaangażowanie przez Województwo Lubuskie środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, a przeznaczonych na realizację projektów, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na realizację celów operacyjnych SRWL.


109 | S t r o n a

5. Wnioski i rekomendacje Przeprowadzone powyżej analizy służyć miały dokonaniu oceny wpływu przyjętej w 2000 roku

i zaktualizowanej w 2005 roku Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój Regionu. Ocena taka jest potrzebna władzom Województwa nie tylko w dokonaniu okresowej ewaluacji związanej z realizowaną Strategią, ale przede wszystkim w celu podjęcia decyzji o zaniechaniu tych działań, które Województwu nie służą lub ich potencjał został wyczerpany oraz o kontynuacji i podjęciu nowych działań, które mogą i powinny doprowadzić do intensyfikacji i zrównoważenia rozwoju Lubuskiego, zgodnie z nowym (starym, bo znanym przynajmniej w Polsce od lat 90. w programowaniu rozwoju lokalnego) paradygmatem polityki regionalnej, polegającym na silniejszym niż dotąd wykorzystywaniu endogenicznych czynników rozwoju i dalszym wzmacnianiu zidentyfikowanych biegunów wzrostu (rozwoju). Spójność obecnie aktualizowanej Strategii z politykami Unii Europejskiej i tworzonymi obecnie przez Rząd RP dokumentami strategicznymi oraz z wytycznymi nowego modelu programowania rozwoju regionalnego, musi być zapewniona nie tylko w sposób formalny, ale przede wszystkim w sposób funkcjonalny. A to oznacza podjęcie takich wyzwań stojących przed Województwem Lubuskim, które nie tylko wpisują się w politykę regionalną i przestrzenną państwa oraz UE, ale w równym stopniu są odpowiedzią na potrzeby i aspiracje wspólnoty regionalnej. Podsumowanie niniejsze jest jednym z istotnych elementów spojrzenia na to, co już udało się zrealizować, co należy wzmocnić, a co wymaga redefinicji i nowego podejścia. Poniższe podsumowanie wykonane zostało z punktu widzenia celów strategicznych SRWL i dotyczy rekomendacji związanych z procesem i kierunkami aktualizacji, opisuje wnioski płynące z owej rekomendacji, jak również wskazuje głównego jej adresata, co nie znaczy jedynego odpowiedzialnego za jej wdrożenie.


110 | S t r o n a

Tabela 40. Wnioski i rekomendacje z przeprowadzonej oceny oddziaływania SRWL na rozwój województwa lubuskiego

Proponowana rekomendacja Wniosek Adresat rekomendacji

Cel strategiczny: Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu Przy aktualizacji Strategii należy w dalszym ciągu uwzględnić działania mające na celu dalszą poprawę infrastruktury komunikacyjnej: - drogowej; - kolejowej; - wodnej; - lotniczej.

W ramach modernizacji infrastruktury transportowej, sukcesywnie realizowane są najpilniejsze zadania, w oparciu o wieloletnie harmonogramy budów, przebudów i remontów dróg wojewódzkich. Konieczna jest intensyfikacja tych działań i realizacja określonej polityki transportowej (drogowej). Konieczne jest prowadzenie działań zmierzających do wzrostu spójności komunikacji drogowej wewnątrz regionu i z regionami sąsiadującymi. Należy też stale podwyższać jakość dróg publicznych w województwie. Dokończenie budowy autostrad A2 i A18 oraz drogi ekspresowej S3 jest kluczowe dla skomunikowania całego regionu z resztą Polski i Niemcami. W zakresie nasycenia infrastrukturą kolejową, Lubuskie wypada stosunkowo dobrze. Nie oznacza to jednak, że infrastruktura kolejowa województwa jest doskonale rozwinięta, natomiast jest ona rozłożona w miarę równomiernie na obszarze Polski Zachodniej. Ogólny stan techniczny eksploatowanej w województwie sieci kolejowej jest niezadowalający i wymaga modernizacji. Obecnie, tylko niektóre odcinki linii położone na terenie województwa są w dobrym stanie technicznym. Tendencje rozwojowe w zakresie transportu wodnego trudno zobrazować danymi statystycznymi. W oparciu o analizę danych zastanych (sprawozdania z realizacji SRWL, Strategia Rozwoju Transportu oraz zaktualizowana diagnoza województwa) można stwierdzić, że drogi wodne w województwie nadal nie pełnią roli gospodarczej w zakresie transportu ładunków. Konieczne są zatem inwestycje w tym zakresie z jednoczesnym zapewnieniem komunikacji wodnej nie tylko w celach transportu towarów, ale również rozwoju turystycznego regionu. Należy też prowadzić inwestycje i inne działania zapobiegające klęskom powodzi. W porównaniu z innymi województwami, region utrzymał pozycję lidera w zakresie długości linii kolejowych, zajmuje również wysoką, 4 pozycję, w odniesieniu do liczby samochodów zarejestrowanych, w skali długości dróg publicznych zajmuje 5 miejsce, zaś 10 w kwestii długości dróg ekspresowych i autostrad. Pozycję tą należy co najmniej utrzymywać na dotychczasowym poziomie. Ważnym elementem transportu publicznego jest komunikacja miejska, która obsługuje ludność w miastach. W lubuskim ponad 300 tys. mieszkańców korzysta z tego rodzaju transportu. Mimo wzrostu liczby mieszkańców korzystających z komunikacji publicznej, wzrost ten był zbyt niski w porównaniu ze zmianami zachodzącymi w pozostałych województwach i w efekcie pozycja regionu uległa obniżeniu z 14. na 15. pozycję. Należy prowadzić politykę, której skutkiem będzie wzrost znaczenia transportu publicznego (szczególnie w miastach, jako istotnej alternatywy dla samochodów osobowych) i obniżanie zanieczyszczenia powietrza spalinami. Należy zaznaczyć, iż rokrocznie wydatki z budżetu województwa na działania związane z rozwojem transportu i łączności są najwyższe, ze wszystkich wydatków ponoszonych na inne działania (działy w budżecie). WNIOSEK: Podejmowane są liczne działania (w tym realizowane ze środków UE) ukierunkowane na rozwój

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego GDDKIA PKP PLK


111 | S t r o n a

transportu i dostępności komunikacyjnej województwa lubuskiego - nie mniej jednak działania te powinny być kontynuowane w celu stałej poprawy komunikacji w regionie. Duży nacisk należy kłaść przede wszystkim na budowę oraz modernizację dróg. Wynika to przede wszystkim z faktu coraz większego natężenia ruchu na istniejących drogach (zwłaszcza ciężarowego). WNIOSEK: Niedoinwestowany obszar stanowi bez wątpienia stan sieci linii kolejowych, która wymaga intensywnej modernizacji.

Przy aktualizacji Strategii należy w dalszym ciągu podejmować działania z zakresu ochrony środowiska: - kompleksowe rozwiązania w zakresie gospodarki wodno-sieciowej; - podjęcie działań zmierzających do rozwiązania problem tzw. niskiej emisji; - poprawa stanu/przebudowa sieci elektroenergetycznych, ciepłowniczych i gazowniczych.

Rozkład emisji zanieczyszczeń do atmosfery na terenie województwa jest nierównomierny. Wpływ na zanieczyszczenia mają obszary gęsto zaludnione i uprzemysłowione. Największe ilości emitowane są na obszarze powiatu gorzowskiego, zielonogórskiego, żarskiego, żagańskiego i międzyrzeckiego. Konieczna jest zatem koncentracja interwencji na tych obszarach (zarówno co do typu, jak i miejsca). Nie bez znaczenia na stan jakości powietrza ma tzw. niska emisja, ze źródeł takich, jak: paleniska domowe, małe kotłownie, warsztaty rzemieślnicze, obiekty rolnicze. W 2008 roku opracowano dokument pn. „Studium rozwoju systemów energetycznych w województwie lubuskim do roku 2025, ze szczególnym uwzględnieniem perspektyw rozwoju energetyki odnawialnej”, który, jako materiał wyjściowy, pozwoli na stworzenie i uchwalenie Strategii Energetycznej Województwa Lubuskiego. Województwo lubuskie w 2000 roku charakteryzowało się stosunkowo niskim stopniem skanalizowania i zwodociągowania (odpowiednio: 4 650,9 km; 1 317,1 km). W ciągu 9 lat przybyło 1 492,2 km kanalizacji i 1 248,0 km sieci wodociągowej. Wpływ na ten wzrost miała realizacja projektów z funduszy unijnych. Realizacja inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej pozwoliła regionowi, w skali kraju zająć 10. miejsce w odniesieniu do długości czynnej sieci kanalizacyjnej na 10 tys. mieszkańców oraz produkcji energii elektrycznej na 10 tys. mieszkańców, a także 12. lokatę odnośnie długości czynnej sieci wodociągowej na 10 tys. mieszkańców. W tej grupie wskaźników, najintensywniejszy wzrost (o 23,6%, przy średnim krajowym równym 19,2%) odnotowano przy długości czynnej sieci kanalizacyjnej w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Duża część inwestycji z zakresu działań na rzecz poprawy infrastruktury technicznej realizowana była przy wykorzystaniu środków pochodzących z UE, w tym ze ZPORR, LRPO, POIiŚ. Konieczne są zatem działania zmierzające do stałego rozwoju infrastruktury technicznej (kanalizacja, wodociągi, sieć elektroenergetyczna) oraz do poprawy jej użyteczności i jakości. WNIOSEK: Teren województwa, mimo realizacji projektów przez przedsiębiorstwa energetyczne, jest zbyt słabo wyposażony w sieci elektroenergetyczne, a układ dystrybucyjny wymaga podjęcia zdecydowanych działań w celu poprawy jego stanu technicznego. Przebudowania wymagają elektroenergetyczne sieci przesyłowe. Dodatkowo rozbudowy oraz modernizacji wymaga system gazowniczy – szczególnie w zakresie dywersyfikacji kierunków dostaw oraz zmniejszenie ograniczeń przepustowości. Systemy ciepłownicze, ze względu na wysoką awaryjność i poziom strat, kwalifikują się do dalszej modernizacji. WNIOSEK: Problemem województwa jest niewystarczająca ilość kompleksowych rozwiązań w zakresie

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze


112 | S t r o n a

gospodarki wodno-ściekowej. Nierównomierny jest przyrost sieci kanalizacyjnej do długości sieci wodociągowej.

Przy aktualizacji Strategii należy zwrócić uwagę na działania związane z: - wsparciem działań związanych z edukacją, kulturą, ochroną zdrowia, pomocą społeczną; - zapobieganiem problemom społecznym Należy też położyć większy nacisk na wzrost możliwości działań organizacji trzeciego sektora na rzecz rozwoju kapitału ludzkiego. Wskazane jest również opracowanie i wdrożenie Wojewódzkiej Strategii przeciwdziałania zjawisku bezrobocia i aktywizacji lokalnego rynku pracy, uwzględniającej problemy, jakie wynikną z niżu demograficznego po 2015 roku, również wśród nauczycieli i kadry pedagogicznej.

Istotnymi obszarami SRWL są edukacja, ochrona zdrowia oraz opieka społeczna. Wysoki standard usług może zostać zapewniony m.in. poprzez inwestycje (nowoczesne urządzenia, technologie). Na przestrzeni lat 2000-2005 nakłady inwestycyjne na oświatę malały. Przełomowy był rok 2006, w którym osiągnięte zostało maksimum poniesionych nakładów. W przypadku nakładów finansowych na ochronę zdrowia i opiekę społeczną, pomiędzy rokiem 2000-2003 zauważalny jest spadek nakładów, zaś od 2004 do 2008 roku zaobserwować można wzrost nakładów inwestycyjnych w omawianym obszarze. W odniesieniu do pozostałych województw inwestycje w edukację, ochronę zdrowia oraz pomoc społeczną przyczyniały się do zachodzących zmian w tych obszarach usług publicznych. Należy przy tym stwierdzić, iż zmiany te przyczyniły się do poprawy pozycji zajmowanej przez region w odniesieniu do: praktyki lekarskiej, odsetka dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (z 6. na 5.), liczby uczniów gimnazjów na 10 tys. Mieszkańców (z 10. na 9.), liczby uczniów techników (na 10 tys. mieszkańców) (z 8. na 7.) i liczby ludności na jedno miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych (z 7. na 6.). WNIOSEK: dalszego wsparcia wymagają działania związane z: ochroną zdrowia (w tym szczególnie na zapewnienie wysokiej jakości usług podstawowych i specjalistycznych), pomocą społeczną (w obu przypadkach należy szczególną uwagę zwrócić na opiekę nad osobami starszymi), edukacją (szczególnie opieka przedszkolna, rozwój sieci instytucjonalnej oraz na jakość kadr edukacji na każdym jej poziomie, wzrost znaczenia kształcenia ogólnego i zawodowego, a w ostatnim przypadku większą jego spójność z potrzebami regionalnego rynku pracy), kulturą (rozwój dostępności do instytucji kultury, rozwój oferty, wzrost działań zmierzających do większego i bardziej aktywnego uczestnictwa w kulturze). W województwie w latach 2000-2009 widać bardzo szybki wzrost ilości podmiotów III sektora. W analizowanym okresie nastąpił wzrost o 1300 organizacji. Organizacje pozarządowe są ważnym aktorem wspierającym tożsamość regionalną. Systematyczny wzrost liczby tych organizacji świadczy o sprzyjających warunkach do ich tworzenia, a także stwarza duże szanse na rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Mimo to wzrost ten nie wpłynął pozytywnie na pozycję województwa lubuskiego, względem innych województw (spadek z pozycji 3 w 2006 r. na 9 w 2008 r.) Przyrost wynoszący 11,9% był niższy od średniego przyrostu wyznaczonego dla wszystkich regionów o 17,4 pkt. WNIOSEK: Nie w pełni wykorzystany potencjał organizacji III sektora na obszarze województwa. Konieczna intensyfikacja działań i współpracy administracji publicznej wszystkich szczebli z organizacjami III sektora zmierzająca do rozwoju partnerstwa publiczno – społecznego i dająca większe szanse na synergię działań oraz wzrost profesjonalizmu funkcjonowania III sektora i jego rozwój na rzecz Regionu. Należy zwrócić uwagę na prognozy demograficzne (prognoza stanu ludności dla województwa na lata 2009- 2035), które przewidują po 2015 spadek liczby mieszkańców na obszarze województwa (tendencja ta odnotowana będzie

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego


113 | S t r o n a

we wszystkich województwach kraju). WNIOSEK: Niekorzystne prognozy demograficzne przewidujące spadek liczby mieszkańców województwa lubuskiego, co przełożyć się może na wzrost stopnia bezrobocia wśród nauczycieli (w tym akademickich) i kadry pedagogicznej oraz zwiększone problemy szczególnie publicznych służb zatrudnienia i instytucji pomocy społecznej.

Przy aktualizacji Strategii należy zwrócić uwagę na obszary wiejskie zwłaszcza w kontekście: - rozwoju infrastruktury technicznej; - zapobiegania problemom społecznym.

Na przestrzeni lat da się zauważyć niewielki, aczkolwiek stały, wzrost ludności wiejskiej korzystającej z wodociągów i kanalizacji. Do pełnego zwodociągowania obszarów wiejskich, patrząc na dotychczasowe tempo – średnio 1% rocznie, potrzeba jeszcze wielu lat. Gorzej sytuacja przedstawia się w przypadku podłączenia mieszkańców do sieci kanalizacyjnej. Należy położyć duży nacisk na rozbudowę infrastruktury kanalizacyjnej, gdyż ma to negatywny wpływ na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, a także może mieć negatywne skutki dla środowiska naturalnego regionu. W porównaniu z innymi województwami, jeśli chodzi o miejsce zajmowane przez województwo lubuskie, utrzymało ono swoją pozycję w odniesieniu do odsetka ludności na obszarach wiejskich korzystającego z wodociągów (9. miejsce w obu analizowanych latach) oraz odsetka ludności na obszarach wiejskich korzystającej z kanalizacji (10. miejsce). W porównaniu z innymi województwami głębokie przeobrażenia na korzyść dokonały się w przypadku dwóch zmiennych wg GUS, tj. stopy bezrobocia na wsi (spadek z miejsca 5. na 13.) oraz wskaźnika zatrudnienia na obszarach wiejskich (awans z pozycji 12. na 6.). WNIOSEK: Niewystarczający poziom inwestycji ukierunkowanych na rozwój infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich. Brak rozwiniętej infrastruktury technicznej przekłada się na wzrost problemów społecznych na obszarach wiejskich.

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze

Z uwagi na położenie geograficzne, przy aktualizacji Strategii, w dalszym ciągu współpraca zagraniczna powinna zajmować ważne miejsce w strategii rozwoju.

Z uwagi na położenie przygraniczne województwa, współpraca transgraniczna i międzyregionalna z Niemcami jest istotnym elementem wpływającym na rozwój regionu. Położenie nacisku w SRWL na ową współpracę świadczy, że władze Województwa traktują ją jako bardzo istotny czynnik mogący przyczynić się do wzmocnienia rozwoju Województwa. Świadczyć o tym może skuteczna realizacja projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej Europejskiej Współpracy Terytorialnej: Polska (województwo lubuskie -Branderburgia oraz Polska (województwo lubuskie)-Saksonia, czyli w ramach programów współpracy transgranicznej. Efekty współpracy są zauważalne. Województwo lubuskie może pochwalić się drugim co do wielkości wskaźnikiem spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego (w większości spółek polsko-niemieckich) zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców. W Lubuskiem jest to 26 spółek (rok 2009), przy średniej dla Polski 17. WNIOSKI: Efekty współpracy zagranicznej są zauważalne. Świadczy o tym chociażby liczba projektów realizowanych w ramach programów współpracy transgranicznej. Współpraca ta powinna być nadal wspierana i rozwijana z wykorzystaniem różnych potencjałów regionów po obu stronach granicy. Powinna

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego; Euroregiony


114 | S t r o n a

ona obejmować różne pola tematyczne (edukacja, rozwój przedsiębiorczości, rynek pracy itp.) Przy aktualizacji Strategii należy położyć większy nacisk na kwestie związane ze wsparciem działań na rzecz zwiększenia tożsamości regionalnej.

W województwie lubuskim w latach 2000-2009 zanotowano bardzo szybki wzrost ilości podmiotów III sektora. Organizacje pozarządowe są ważnym aktorem wspierającym tożsamość regionalną. Systematyczny wzrost liczby tych organizacji świadczy o sprzyjających warunkach do ich powstawania, a także stwarza duże szanse na rozwój społeczeństwa obywatelskiego i kapitału społecznego – tak ważnych czynników dla kształtowania rozwoju regionalnego. Istotnym elementem zwiększenia tożsamości regionalnej jest podejmowanie działań w sferze kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, jak również wysokość wydatków poniesionych przez gminy, powiaty, samorząd województwa. W każdej z wymienionych grup nastąpił wzrost wydatków. Świadczy to o zaangażowaniu władz wszystkich szczebli w realizację opisywanego celu strategicznego. Według danych BDL GUS w Polsce wartość całkowitych wydatków JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego również systematycznie wzrasta. Sytuacja regionu w obszarze inwestycji w sferę kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, poprawiła się jeśli chodzi o wydatki realizowane przez powiaty ziemskie (awans z miejsca 8. w 2005 r. na 6. w 2008 r.), pogorszyła w zakresie dochodów na poziomie województwa (spadek z pozycji 12. w 2005 r. na 14. w 2008 r.) i pozostała bez zmian w przypadku działań podejmowanych przez gminy i powiaty ziemskie (7. lokata). WNIOSKI: Zbyt niski poziom wydatków z budżetu województwa na sferę kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.


Cel strategiczny: Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa

Działania na rzecz poprawy kapitału ludzkiego, w tym przede wszystkim położenie większego nacisku na rozwój kierunków technicznych i ścisłych na lubuskich uczelniach wyższych.

Jedną z przesłanek koniecznych do stworzenia warunków rozwoju województwa w obszarze B+R jest wysoki udział studentów kierunków technicznych w ogólnej liczbie studentów. Niestety w województwie lubuskim udział ten spada z 23,8 do 15,4%. Należy zatem podjąć zdecydowane działania do zmiany proporcji. Województwo lubuskie słabo wypada na tle kraju, gdy porównamy procentowy udział liczby studentów kierunków matematycznych, przyrodniczych, technicznych w ogóle studentów. Lubuskie zajmuje wtedy ostatnie, 16. miejsce w kierunkach technicznych, 15. w przyrodniczych i 13. w matematycznych. Lubuskie ma najmniejszy w kraju potencjał społeczności studenckiej. Liczba studentów w regionie w roku 2000 wynosiła 375 osób na 10 tys. mieszkańców. Na przestrzeni lat nastąpił spadek liczby studentów. W roku 2009 było to 279 osób na 10 tys. mieszkańców (średnio w Polsce 493). W porównaniu z innymi województwami w odniesieniu do odsetka osób z wykształceniem wyższym, to - pomimo wzrostu wartości wskaźnika o 0,8 pkt. (przy średniej krajowej wynoszącej 2,4) - lokata województwa lubuskiego obniżyła się o 4 pozycje; w 2008 r. uplasowało się ono na ostatnim – 16. – miejscu. WNIOSEK: W województwie lubuskim jest niski odsetek studentów i osób z wykształceniem wyższym na 10 tys. mieszkańców, a powodem takiej sytuacji jest bliskość dużych ośrodków akademickich, min. Poznań, Wrocław, gdzie studiuje (i często po zakończeniu studiów zostaje) młodzież pochodząca z województwa lubuskiego, a także wysokie zapotrzebowanie firm (w tym firm z kapitałem zagranicznym) na wykwalifikowanych pracowników, posiadających konkretny wyuczony zawód.

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego Wojewódzki Urząd Pracy Lubuskie uczelnie


115 | S t r o n a

W aktualizowanej Strategii należy uwzględnić dalsze działania mające na celu rozwój społeczeństwa informacyjnego.

W województwie lubuskim odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu wynosi 55,9% i jest to poziom zbliżony do krajowego. Odsetek ten systematycznie rośnie. Od roku 2003 wzrósł on o ponad 17%. Odsetek pracowników wykorzystujących komputery do pracy w przedsiębiorstwach w województwie lubuskim wynosi 26%. Odbiega on zarówno od średniej dla Polski (35%), jak i od przodującego województwa mazowieckiego, gdzie odsetek ten wynosi 49%. Odsetek przedsiębiorstw mających dostęp do internetu lokuje Lubuskie na 10 miejscu w kraju. Pomimo w miarę korzystnego obrazu, (awans z pozycji 5. na 4. w odniesieniu do odsetka gospodarstw domowych wyposażonych w komputer i niewielki spadek w zakresie odsetka gospodarstw domowych z dostępem do Internetu – z miejsca 5. na 7.) należy mieć na uwadze, że tempo zmian zachodzących w województwie było wolniejsze niż średnia krajowa. WNIOSEK: Problemem województwa pozostaje nadal zbyt małe wykorzystanie szans rozwojowych, jakie daje rozwój społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy oraz inwestycje w infrastrukturę i szkolenia. Co prawda, w ostatnich latach realizowane są projekty mające na celu rozwój społeczeństwa informacyjnego, jednak nadal uważa się, że jest ich zbyt mało w stosunku do rosnących potrzeb społeczeństwa.


Cel operacyjny: Rozwój przedsiębiorczości oraz działania mające na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsiębiorstw i ich innowacyjności dzięki współpracy z nauką

Zgodnie z zapisami krajowych, jak i europejskich dokumentów strategicznych należy położyć nacisk na stworzenie mechanizmów współpracy biznesu z nauką i wspierających innowacyjność – podniesienie innowacyjności gospodarki.


W trakcie prac nad aktualizacją Strategii w szczególności koniecznym jest: - stworzenie warunków do rozwoju ośrodków badawczo-

rozwojowych, parków technologicznych itd.; - stwarzanie warunków, aby ośrodki badawczo-rozwojowe

stały się miejscem transferu (dyfuzji) wiedzy i innowacji nie tylko pomiędzy środowiskiem akademickim i biznesem, ale również między regionem lubuskim a najbliższymi ośrodkami metropolitalnymi;

- zwiększenie potencjału regionalnych ośrodków badawczo-rozwojowych i innowacyjnych poprzez nawiązanie współpracy z podobnymi instytucjami z obszarów sąsiednich (Wrocław, Poznań, Berlin);

- wspieranie rozwoju innowacyjnych firm, studentów i absolwentów uczelni wyższych regionu – inkubatory

Do niekorzystnych zjawisk zachodzących na obszarze regionu zaliczyć należy zmniejszenie o: 20,0% nakładów na działalność B+R (na osobę) i 5,3% liczby zatrudnionych w B+R (na 1000 osób aktywnych zawodowo). W każdej z tych dziedzin województwo lubuskie plasowało się w końcówce zestawienia, zajmując w 2005 r. 14. lokatę, a w 2008 r. ostatnie – 16. – miejsce. Nieco lepiej wygląda sytuacja dotycząca działalności badawczo – rozwojowej w sektorze przedsiębiorstw – województwo lubuskie awansowało z 13 na 11 pozycje w kraju. Województwo lubuskie charakteryzuje się bardzo małą ilością zgłoszonych wynalazków oraz udzielonych patentów. W roku 2000 zgłoszono 33 wynalazki, co klasyfikuje województwo na 14. pozycji wśród innych regionów. Wśród przedsiębiorców zauważa się niską świadomość na temat korzyści z wprowadzania i wykorzystywania innowacji oraz współpracy biznesu z nauką. W strukturze gospodarczej regionu dominują mikroprzedsiębiorstwa i firmy jednoosobowe. Stąd wynika niska gotowość i brak środków na realizację przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. Firmy takie nie odczuwają potrzeby, nie posiadają również środków na podjęcie współpracy ze sferą nauki. Należy zatem położyć nacisk na wsparcie sektora MŚP w zakresie inwestycji w innowacje. WNIOSEK: Niewystarczające nakłady inwestycyjne na działalność B+R. Konieczna jest intensyfikacja współpracy pomiędzy sferą nauki i biznesu oraz tworzenia odpowiednich warunków organizacyjnych, wiedzy i finansowych dla rozwoju tejże współpracy.

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego Lubuskie uczelnie


116 | S t r o n a

akademickie i inne formy wsparcia rozwoju takich firm. W trakcie prac nad aktualizacją Strategii, należy zwrócić szczególną uwagę na działania związane w sposób bezpośredni i pośredni, z rozwojem przedsiębiorczości (w tym głównie sektora MŚP): - tworzenie i rozwój systemów wsparcia sektora MŚP; - zwiększenie siły gospodarczej regionu przez stworzenie

warunków do przyciągania dużych inwestorów (w tym zagranicznych - przede wszystkim inwestora niemieckiego), jak i funkcjonowania regionalnych MŚP;

- promocję gospodarczą regionu, jako miejsca dobrego do inwestowania.

Istotną rolę w rozwoju społeczno-gospodarczym województwa lubuskiego w całym okresie transformacji odegrał sektor prywatny. Ekspansja tego sektora, a w szczególności dynamiczny rozwój małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), zapoczątkował korzystne zmiany w gospodarce województwa. Największą liczbę podmiotów gospodarczych stanowią podmioty zatrudniające do 9 osób. Ich liczba nieustannie rosła do 2007 r., po czym w 2008 r. nastąpił spadek. Systematycznie rosnąca rola sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw stwarza możliwości zatrudnienia w różnych działach gospodarki oraz daje szansę na stworzenie zróżnicowanej struktury zatrudnienia, bardziej odpornej na zmiany koniunktury gospodarczej. Słabością najmniejszych firm jest natomiast niska innowacyjność. Podstawowym miernikiem działalności gospodarczej (tj. działalności przemysłowej, budowlano-montażowej, transportowej i innej) przedsiębiorstw jest produkcja sprzedana przemysłu. Wartość ta (w przeliczeniu na jednego mieszkańca w zł) od roku 2000 rośnie (z 10546 zł w 2000 r. do 18957 zł w 2008 r.). Wskaźnik ten pokazuje, że firmy czerpią coraz większe korzyści biznesowe z lokalizacji na terenie województwa. Według danych BDR GUS wartość produkcji sprzedanej przemysłu na tle kraju również wykazuje tendencję rosnącą. Od 2002 roku wartość ta konsekwentnie rośnie do roku 2008, w którym jej wartość wynosi 22816 zł. Zauważalna jest też stabilizacja w zakresie liczby podmiotów gospodarczych (na 10 tys. mieszkańców). W przypadku tego wskaźnika region lubuski w każdym roku analizy zajmował wysoką (6.) pozycję. Województwo lubuskie może pochwalić się drugim co do wielkości wskaźnikiem spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców. W lubuskim jest to 26 spółek (rok 2009), zaś w mazowieckim 47, przy średniej dla Polski 17. Województwo lubuskie zajmuje wysoką pozycję we wskaźnikach dotyczących dochodów i wydatków na osobę. Pomimo tego duża liczba mieszkańców korzysta z pomocy społecznej. WNIOSEK: Pomimo dużej liczby firm, spadającego bezrobocia i stosunkowo wysokich dochodów w województwie lubuskim problemem pozostaje duża liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. W roku 2009 korzystało ze świadczeń 730,1 osób, przy średniej krajowej 545,9.

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego Instytucje otoczenia biznesu (m.in. doradcze, szkoleniowe, finansowe, logistyczne, parki i strefy ekonomiczne, izby i stowarzyszenia gospodarcze). Uczelnie wyższe.

Cel strategiczny: Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego

W trakcie prac nad aktualizacją Strategii, należy zwrócić szczególną uwagę na działania ukierunkowane na rozwój turystyki, jako jednej z głównych gałęzi gospodarczych województwa: - promocję turystyczną regionu; - wspieranie projektów zorientowanych na rozwój

infrastruktury niezbędnej dla aktywizacji transgranicznej oraz europejskiej turystyki kulturowej;

- promowanie walorów transgranicznej turystyki kulturowej,

Województwo lubuskie, znajduje się na 1. miejscu pod względem powierzchni lasów (na 1000 mieszkańców) oraz na 3. jeśli chodzi o powierzchnię o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych (w przeliczeniu na osobę), co świadczy o wysokim potencjale przyrodniczym województwa. Mimo to nie potrafiło jak dotąd zbudować wizerunku znanego, atrakcyjnego turystycznie regionu, wypromować konkurencyjnej oferty. Z tego też względu należy podjąć działania mające na celu budowanie atrakcyjnego wizerunku województwa. Do pozytywnych zjawisk, zaliczyć należy wzrost w skali kraju miejsc noclegowych na 1000 mieszkańców oraz liczby placówek gastronomicznych na 10 tys. mieszkańców, a także liczby osób korzystających z noclegów na 1000 mieszkańców oraz udzielonych noclegów na 1000 mieszkańców, co świadczy o rozwoju bazy hotelowo-gastronomicznej na obszarze województwa.



117 | S t r o n a

zarówno w regionie (jako czynnik przedsiębiorczości), jak i poza regionem (jako czynnik aktywizujący ruch turystyczny i napływ inwestycji);

- zintensyfikowanie wykorzystania warunków naturalnych do rozwoju branży turystycznej jako istotnej gałęzi gospodarki regionalnej;

- stworzenie kompleksowych produktów/ofert turystycznych;

- położenie nacisku na rozwój innowacyjności w sektorze turystycznym;

- zwrócenie uwagi na odpowiednie zagospodarowanie walorów turystycznych (szlaków wodnych, tras rowerowych, atrakcji punktowych, pasmowych i strefowych), parków tematycznych, ścieżek dydaktycznych, rewitalizowanych obiektów i miejsc historycznych;

- stworzenie kompleksowego zintegrowanego produktu turystycznego;

- wydanie kompleksowych opracowań na temat atrakcji turystycznych w regionie.

WNIOSEK: Niewystarczająca promocja spowodowana np. brakiem kompleksowych opracowań dotyczących atrakcji turystycznych sprawia, że potencjalny turysta nie ma wystarczających możliwości pozyskania informacji o wszystkich ciekawych miejscach regionu. WNIOSEK: Zbyt mało wykorzystywane są innowacyjne rozwiązania w zakresie promocji walorów turystycznych regionu, np. e-marketing.

W odniesieniu do wszystkich celów strategicznych

Dalsze (sukcesywne) wdrażanie projektów, współfinansowanych ze środków UE (miękkich i infrastrukturalnych). Z tego też względu przy aktualizowaniu Strategii należy wziąć pod uwagę pojawienie się nowych środków zewn. i realizację projektów.

Województwo Lubuskie z dużym sukcesem wdraża projekty współfinansowane ze środków zewnętrznych. W roku 2005 ogólne wydatki poniesione przez Województwo Lubuskie wynosiły 240,1 mln zł, z czego 25 mln zł pochodziło ze środków Unii Europejskiej. Z kolei w roku 2009 ogólne wydatki poniesione przez Województwo Lubuskie wynosiły 777,3 mln zł, w tym 441,2 mln zł stanowiły wydatki sfinansowane ze środków Unii Europejskiej. Mimo wielomilionowych nakładów inwestycyjnych nadal zauważa się wiele sfer wymagających wsparcia.



118 | S t r o n a

Rekomendacje wypracowane na podstawie analizy dokumentów (w tym Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego, Europa 2020- europejskiego dokumentu kierunkowego, a także Krajowej Strategii Rozwoju

Regionalnego- krajowego dokumentu kierunkowego)

- W aktualizacji SRWL należy uwzględnić obszary problemowe i strategicznej interwencji w województwie, które zostały zidentyfikowane w niniejszym raporcie oraz raporcie Identyfikacja i Delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce wydanej przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, a także obszarami zidentyfikowanymi w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego;

- W trakcie prac nad aktualizacją SRWL należy podjąć dyskusję odnośnie kierunku rozwoju województwa - określenia elementu (specjalizacji) wiodącego, determinującego rozwój województwa. Pozwoli to na skuteczne precyzyjne kierowanie wsparcia dla wymagających tego obszarów tematycznych i terytorialnych;

- Istnieje potrzeba przygotowania w toku aktualizacji Strategii jednoznacznej interpretacji zasady oceny efektywności ekonomicznej36 realizowanych przedsięwzięć, aby możliwe było w miarę precyzyjne określenie, w jakim stopniu inwestycja (mniejszym lub większym) wpływa na realizację celów strategicznych SRWL;

- Po zatwierdzeniu zaktualizowanej Strategii należy przeanalizować zapisy strategii sektorowych oraz przeprowadzić ich aktualizację, w celu dostosowania do zapisów dokumentu nadrzędnego (Zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego). Szczególnie pod względem diagnoz oraz celów strategicznych i operacyjnych;

- Podczas aktualizacji Strategii (w celu zachowania spójności z dokumentem europejskim - kierunkowym) należy dążyć do realizacji priorytetów określonych w dokumencie Europa 2020 (Priorytety rekomendowane na podstawie dokumentu Europa 2020):

- rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; - rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej

przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; - rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia,

zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. - Podczas aktualizacji Strategii (w celu zachowania spójności z KSRR) należy dążyć do realizacji priorytetów

określonych w dokumencie Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010- 2020. Priorytety rekomendowane na podstawie dokumentu KSRR*:

- lepsze wykorzystanie potencjałów najważniejszych obszarów miejskich do kreowania wzrostu i zatrudnienia oraz stymulowania rozwoju pozostałych obszarów;

- zapewnienie spójności wewnętrznej kraju. Niedopuszczenie do nadmiernych zróżnicowań przestrzennych;

36 Efektywność ekonomiczna - sposób pomiaru skuteczności i celowości danej inwestycji, wyrażający się porównaniem (relacją) wartości uzyskanych efektów do nakładu czynników użytych do ich uzyskania. *Dnia 20 grudnia 2008 r. weszła w życie ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (Dz. U. Nr 216, poz. 1370). Artykuł 3. tej ustawy dokonuje istotnych zmian w ustawie o samorządzie wojewódzkim, natomiast art. 6. – w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Zmiany te wywołują skutki dla strategii rozwoju, w szczególności na poziomie regionalnym, ale również i lokalnym. Strategie rozwoju województw i rozwoju lokalnego muszą uwzględniać cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, krajowej strategii rozwoju regionalnego, a także odpowiednich strategii ponadregionalnych oraz muszą być spójne z planami zagospodarowania przestrzennego. Samorząd województwa, każdorazowo w terminie 9 miesięcy od dnia wejścia w życie uchwały o przyjęciu lub aktualizacji ww. strategii lub planu, dostosowuje do nich strategię rozwoju województwa. Artykuł 7 ustawy nowelizującej z dnia 7 listopada 2008 r. zobowiązuje też samorządy wojewódzkie do aktualizacji obecnie obowiązujących strategii rozwoju, dostosowując je do wymagań ustawy w terminie 9 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji.


119 | S t r o n a

- ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych; - zapewnienie odpowiedniej infrastruktury transportowej i teleinformatycznej do wspierania

konkurencyjności i zapewniającej spójność terytorialną kraju; - odpowiedź na zmiany klimatyczne i zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego (priorytet nie był

realizowany w poprzedniej Strategii); - podwyższenie zdolności instytucjonalnej do zarządzania rozwojem na poziomie krajowym

i regionalnym. (w tym wzmocnienie Zielonej Góry i Gorzowa Wlkp. i ich funkcji metropolitalnych oraz ośrodków subregionalnych);

- przeciwdziałanie negatywnym trendom demograficznym oraz pełniejsze wykorzystanie zasobów pracy;

- poprawa jakości zasobów pracy; - wspieranie rozwoju kapitału społecznego; - zwiększenie potencjału do tworzenia, dyfuzji i absorpcji innowacji; - ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych; - wykorzystanie potencjału kulturowego i turystycznego dla rozwoju regionalnego.


120 | S t r o n a

Rekomendacje w obszarze realizacji strategii i systemu monitoringu wypracowane przez autorów średniookresowej oceny na podstawie analiz dokumentów oraz tzw. „dobrych praktyk”.

Proponowana rekomendacja Adresat rekomendacji Ważnym wyzwaniem stojącym przed Samorządem Województwa jest stworzenie systemu monitorowania wdrażania SRWL, który pozwoli oceniać efekty realizowanej Strategii. W ramach systemu należy w szczególności:

- zdefiniować produkty i rezultaty SRWL; - określić wartości docelowe wskaźników monitorowania SRWL; - określić terminy osiągnięcia wskaźników; - rozważyć stworzenie elektronicznego systemu wspomagającego monitorowanie

Strategii.


W trakcie definiowania produktów i rezultatów SRWL należy bazować na danych dostępnych w systemie statystyki publicznej. Wyeliminuje to bariery w postaci braku dostępu do tych danych lub braku środków finansowych na prowadzenie badań służących oszacowaniu wartości wskaźników spoza statystyki publicznej.

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego we współpracy z GUS

Ważnym elementem monitorowania SRWL jest sposób prezentacji i wykorzystania danych monitoringowych. W tym obszarze postuluje się wdrożenie przejrzystej metodyki raportowania. Obecny sposób sprawozdawczości powoduje, że w każdym roku sprawozdanie zawiera inny sposób prezentacji danych. W sprawozdaniu za rok 2009 dokonano próby określenia wskaźników, które mają monitorować poszczególne cele SRWL.


Należy stworzyć rejestr przedsięwzięć wdrażanych w ramach SRWL. Pozwoli to na prowadzenie analiz co do efektywności realizacji SRWL.


Zadaniem priorytetowym jest wdrożenie bazy danych przedsięwzięć SRWL, działającej w oparciu o zestandaryzowaną systematykę ewidencji przedsięwzięć wdrażanych w ramach Strategii oraz wykorzystywanej w celu monitorowania jej wdrażania.


Zadaniem integralnie związanym z utworzeniem rejestrów przedsięwzięć wdrażanych w ramach SRWL jest zbudowanie metodologii przyporządkowywania przedsięwzięć (lub ich części) do określonych celów i kierunków polityk SRWL.


Konieczne jest jednoznaczne określenie etapu, na którym projekty/przedsięwzięcia realizowane w ramach SRWL zostaną uwzględnione w postępie rzeczowo-finansowym Strategii. Proponuje się, aby ujmować projekty zgodnie z pierwszą umową o dofinansowanie na realizację przedsięwzięcia.


Opracowanie przygotował zespół w składzie:

lp. Osoba Funkcja w zespole Zakres opracowania 1. Maciej Felski kierownik zespołu analiza wskaźnikowa, obszary

strategicznej interwencji 2. Dorota Łutowicz-Głowacka członek zespołu analiza danych zastanych, obszary

strategicznej interwencji 3. Małgorzata Gołębiewska członek zespołu analiza wskaźnikowa 4. Dariusz Koszuba członek zespołu postęp rzeczowo-finansowy 5. dr Magdalena Wojarska członek zespołu benchmarking, obszary strategicznej

interwencji.

RAPORT KOŃCOWY Średniookresowa ocena oddziaływania ...

Documents

Transcript of RAPORT KOŃCOWY Średniookresowa ocena oddziaływania ...