RAPORT GMINNY 2010 · Opole, grudzień 2010 . Monitorowanie problemu narkotyków i narkomanii na...

Monitorowanie problemu narkotyków i narkomanii na terenie gminy Opole 1/108

RAPORT GMINNY 2010

Monitorowanie problemu narkotyków i narkomanii na terenie gminy Opole

Marek Łabudziński Pracownia Rozwoju Osobistego

Opole, grudzień 2010


SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE 4

1.1. Informacje o gminie 5

2. STAN PRAC NAD WDRAŻANIEM MONITORINGU PROBLEMU NARKOTYKÓW I NARKOMANII W GMINIE 6

2.1. Organizacja monitoringu 6

2.1.1. Opis struktur organizacyjnych monitoringu i przepływu danych 8

2.1.2. Opis sposobu zbierania i analizy danych 8

2.2. Zakres dostępnych danych i ich ocena 17

2.2.1. Komenda Miejska Policji w Opolu 17

2.2.2. Sąd Rejonowy w Opolu 18

2.2.3. Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie 18

2.2.4. Instytut Psychiatrii i Neurologii 19

2.2.5. Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Opola 19

2.2.6. Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna 20

2.2.7. Opolski Oddział Wojewódzki NFZ 21

2.2.8. Wywiady pogłębione z przedstawicielami organizacji pozarządowych 21

2.2.9. Wywiady skategoryzowane z młodzieżą okazjonalnie używającą narkotyków 22

2.2.10. Szkolne badania ankietowe 23

2.2.11. Wywiady skategoryzowane z młodzieżą akademicką 25

2.2.12. Wywiady skategoryzowane z mieszkańcami miasta Opola 25

2.2.13. Szacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków 27

3. PLANY BADAWCZE 27

3.1. Luki informacyjne 27

3.2. Zakres planowanych działań 28

4. CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA I TRENDÓW 29


4.1. Używanie narkotyków w populacji generalnej 29

4.1.1. Rozpowszechnienie używania narkotyków 30

4.1.2. Wzory używania narkotyków 43

4.1.3. Zachowania szczególnego ryzyka 46

4.1.4. Modele spędzania czasu wolnego 49

4.2. Problemowe używanie narkotyków 52

4.2.1. Lecznictwo stacjonarne i ambulatoryjne mieszkańców miasta Opola 53

4.2.2. Profil problemowych użytkowników narkotyków 57

4.3. Konsekwencje zdrowotne i społeczne 60

4.4. Postawy wobec narkotyków i narkomanii 67

4.4.1. Postawy młodzieży szkolnej, akademickiej i okazjonalnych użytkowników narkotyków wobec używania substancji 68

4.4.2. Postawy dorosłych mieszkańców miasta i przedstawicieli systemu przeciwdziałania narkomanii 74

4.5. Dostępność narkotyków 78

4.5.1. Ocena poziomu dostępności do narkotyków w opiniach młodzieży 79

4.5.2. Ocena poziomu dostępności narkotyków w opiniach osób dorosłych 84

5. OPIS I OCENA POSIADANYCH ZASOBÓW ORAZ PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ 88

5.1. Profilaktyka 88

5.2. Terapia i postrehabilitacja 95

6. STRESZCZENIE 99

7. WNIOSKI I REKOMENDACJE 104

8. SPIS TABEL 106


1. WPROWADZENIE

Raport Gminny służy prezentacji uzyskanych wyników w obszarze monitorowania problemu narkotyków i narkomanii na terenie gminy Opole. Raport opracowywany został przede wszystkim na potrzeby lokalne, jednak jego ustalenia stanowić mogą także istotny wkład w monitorowanie problemu narkotyków i narkomanii w skali kraju. W raporcie zostały poddane analizie wszystkie aktualnie dostępne dane na temat problemu narkotyków i narkomanii na poziomie lokalnym. Analizowano aktualną sytuację epidemiologiczną i związane z nią problemy, reakcje instytucji i organizacji pozarządowych w tym obszarze, a także kontekst społeczno - kulturowy w jakim się ona rozwija. Analizy zmierzały do uzyskania obrazu rozmiaru i charakteru problemu oraz jego dynamiki poprzez śledzenie trendów. Dalsze, ewentualne porównania z innymi, podobnymi gminami powinny pozwolić na lepsze zrozumienie sytuacji w społeczności lokalnej. Monitoring lokalny powinien przyczynić się do lepszego rozumienia specyfiki problemu narkotyków i narkomanii, a tym samym do formułowania bardziej trafnych sposobów jej przeciwdziałania. Celem analiz było sformułowanie wniosków i rekomendacji dla lokalnej polityki społecznej i zdrowotnej w obszarze problemu narkotyków i narkomanii oraz dostarczenie danych do formułowania, ewaluacji oraz ewentualnych modyfikacji Miejskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Koncepcja monitoringu lokalnego zakłada stałe monitorowanie wskaźników epidemiologicznych oraz wskaźników z obszaru przeciwdziałania narkomanii. Raport zawiera więc także informacje o postępie prac nad wdrażaniem monitoringu rozumianego jako stałe śledzenie zjawiska. Badania zrealizowane na potrzeby stworzenia niniejszego raportu przeprowadzone zostały przez Pracownię Rozwoju Osobistego w ramach realizacji projektu „Monitorowanie zjawiska narkotyków i narkomanii na terenie gminy Opole”.


1.1. Informacje o gminie1

Województwo opolskie usytuowane jest w południowo - zachodniej części kraju; sąsiaduje z Republiką Czeską oraz z województwem łódzkim, śląskim, dolnośląskim i wielkopolskim. Województwo opolskie zamieszkiwane jest przez ok. milion mieszkańców. Opolszczyzna to region o dobrze rozwiniętej infrastrukturze, w którym szczególne znaczenie ma przemysł energetyczny, chemiczny, maszynowy, metalowy, meblarski oraz spożywczy. Wysoki poziom reprezentuje również rolnictwo, na którego rozwój wpływa głównie dobra gleba, rzeźba terenu oraz sprzyjające warunki klimatyczne. Biorąc pod uwagę możliwości kształcenia, województwo opolskie oferuje sześć uczelni wyższych. Istotnym jest, iż województwo opolskie reprezentuje mieszankę kultury śląskiej, niemieckiej i czeskiej. Na terenie województwa bardzo aktywna jest mniejszość niemiecka. Dużo ludzi mieszkających na Opolszczyźnie pracuje sezonowo na terenie Niemiec i Holandii. Stolicą województwa jest Opole. Jest to miasto średniej wielkości, zajmujące powierzchnię 96 km2 i zamieszkiwane przez niespełna 130 000 mieszkańców. Z przyległymi powiatami tworzy aglomerację zamieszkiwaną przez około 260 000 mieszkańców. Opole posiada dogodne i szybkie połączenia kolejowe, których gęstość dwukrotnie przewyższa średnią krajową. Opole jest również dobrze skomunikowane z resztą kraju za sprawą przebiegającej przez województwo autostrady A4. Opole jako ważny ośrodek przemysłu jest miejscem działalności gospodarczej 19 000 mikroprzedsiębiorstw. W Opolu duży odsetek stanowią osoby czynne zawodowo (49 127 mieszkańców). Atutem miasta jest duży potencjał intelektualny i ekonomiczny w postaci młodych ludzi, którzy stanowią ponad 36 procent ogółu ludności Opola. Opole jest ponadto wysoce rozwiniętym ośrodkiem akademickim, w którym co roku kształci się 36 tys. studentów na 4 opolskich uczelniach wyższych, które kształcą szeroką kadrę pracowników o wysokich kwalifikacjach w różnych profilach. Są to: Uniwersytet Opolski, Politechnika Opolska, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa. W Opolu istnieje również Wydział Ekonomiczny Wyższej Szkoły Bankowej, Wydział Zamiejscowy Wyższej Szkoły im. Bogdana Jańskiego Z racji tak dobrze rozwiniętej bazy dydaktycznej miasto rozwija się wielokierunkowo, a za jeden z najważniejszych kierunków rozwoju można 1 www.opole.pl


uznać inwestycje, które zostały ulokowane w Opolu. Miasto stało się siedzibą inwestorów takich jak np. Brass, Zott GmbH, Nutricia, Danone, Remondis International, Ahlers AG, Kludi Armaturen, Monier, ESAB, Tower automotive oraz innych, którzy z powodzeniem działają na lokalnym rynku. Ponadto istniejąca Opolska Podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej stanowić będzie przyszłe centrum gospodarcze i produkcyjne miasta. Opole jest również ważnym ośrodkiem kulturalnym i artystycznym. Na terenie miasta znajduję się Teatr im. Jana Kochanowskiego, Opolski Teatr Lalki i Aktora, Teatr Eko Studio oraz Filharmonia Opolska. Odbywa się tu wiele imprez cyklicznych, do których zaliczyć należy Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej, Międzynarodowy Festiwal Perkusyjny, Konfrontacje Teatralne, Ogólnopolski Festiwal Teatrów Lalek, Festiwal Filmowy Opolskie Lamy oraz Dni Opola.

2. STAN PRAC NAD WDRAŻANIEM MONITORINGU PRORBEMU NARKOTYKÓW I NARKOMANII W GMINIE

2.1. Organizacja monitoringu

Zgodnie z art. 10. ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 29 lipca 2005 roku (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 z późniejszymi zmianami) do zadań własnych gminy w zakresie przeciwdziałania narkomanii należą:

1) Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i osób zagrożonych uzależnieniem. 2) Udzielanie rodzinom, w których występują problemy narkomanii, pomocy psychospołecznej i prawnej. 3) Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie rozwiązywania problemów narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzie, w tym prowadzenie zajęć sportowo-rekreacyjnych dla uczniów, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo -wychowawczych i socjoterapeutycznych. 4) Wspomaganie działań instytucji, organizacji pozarządowych i osób fizycznych, służących rozwiązywaniu problemów narkomanii. 5) Pomoc społeczna osobom uzależnionym i rodzinom osób uzależnionych dotkniętym ubóstwem i wykluczeniem społecznym i integrowanie ze środowiskiem lokalnym tych osób z wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego.


W Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2006–2010 (Dz. U. Nr 143, poz. 1033) jako cel główny przyjęto ograniczenie używania narkotyków i związanych z tym problemów społecznych. Cel ten jest realizowany w obrębie pięciu obszarów problemowych:

1) Profilaktyka. 2) Leczenie, rehabilitacja, ograniczanie szkód zdrowotnych, reintegracja społeczna. 3) Ograniczanie podaży. 4) Współpraca międzynarodowa. 5) Badania i monitoring.

Zgadzając się z wnioskami przedstawionymi przez B. Bukowską2 przyjęto, że działania, które powinny podejmować władze Opola mieszczą się w trzech spośród opisanych powyżej obszarów problemowych: pierwszym, drugim i piątym. W przypadku obszaru piątego (badania i monitoring) głównym celem jest wsparcie informacyjne realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Jest on realizowany przez samorządy poprzez:

zbieranie danych statystycznych i ich analizę; prowadzenie badan ankietowych wśród mieszkańców (ze szczególnym

uwzględnieniem młodzieży szkolnej); szacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków; monitorowanie percepcji i reakcji społeczeństwa w zakresie zagrożenia

narkomanią; doskonalenie systemu zbierania informacji na temat

rozpowszechnienia narkomanii oraz podejmowanych działań na rzecz jej ograniczenia3.

W roku 2008 po raz pierwszy zaplanowano i przeprowadzono w mieście Opolu całościowy monitoring dotyczący problematyki narkotykowej, obejmujący swym zasięgiem pozyskiwanie danych z licznych instytucji, organizacji lokalnych i centralnych oraz realizację badań wśród mieszkańców. Ubiegłoroczne działania stanowiły kontynuację projektu, poszerzoną o dodatkowe wskaźniki i badania własne. Przygotowana w ramach monitoringu mapa informacyjna wraz ze szczegółowo opracowaną metodologią zbierania danych i realizacji badań terenowych stały się 2 B. Bukowska, 2007, 4.2. Zadania ustawowe gminy oraz kierunki wyznaczone przez Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2006–2010 [w:] Zapobieganie narkomanii w gminie. Zasady tworzenia gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa, s. 62–63 3 Działanie to jest obowiązkowe dla samorządów wojewódzkich oraz grodzkich w przypadku liczby ludności przekraczającej 100 tys. mieszkańców


podstawą do śledzenia trendów zjawiska oraz ewaluowania podejmowanych działań profilaktycznych, terapeutycznych i postrehabilitacyjnych w kolejnych latach. Niniejszy raport jest podsumowaniem trzeciej już edycji badań realizowanych w roku 2010. Głównym celem niniejszego opracowania jest prezentacja zjawiska narkomanii w mieście Opolu oraz analiza dotychczasowych działań zmierzających do jego ograniczenia. Pozwoli to na precyzyjniejsze określenie priorytetów i celów, a także niezbędnych środków finansowych oraz zasobów instytucjonalnych i kadrowych, które powinny zająć się przeciwdziałaniem narkomanii i jej skutkom. Sformułowane w niniejszym raporcie wnioski będą również przydatne w monitorowaniu aktualnej realizacji „Miejskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011 – 2015”. 2.1.1.Opis struktur organizacyjnych monitoringu i przepływu danych Tegoroczna edycja prac związanych z całościową realizacją badań, zbieraniem danych statystycznych i opracowaniem raportu powierzona została Pracowni Rozwoju Osobistego w drodze konkursu ofert i ostatecznie realizowana była na podstawie umowy dotacyjnej nr 15/N/2010 z dnia 20.05.2010. Koordynatorem prac był pan Marek Łabudziński – prezes PRO, psycholog społeczny, certyfikowany specjalista terapii uzależnień. 2.1.2. Opis sposobu zbierania i analizy danych Przed przystąpieniem do pozyskiwania jakichkolwiek informacji rozpoczęto prace nad poszerzeniem ubiegłorocznego zestawu wskaźników, przy użyciu których prowadzone były wszelkie działania monitorujące. Na ich podstawie opracowano szczegółowe mapy informacyjne mówiące jak i gdzie pozyskiwać, identyfikować i analizować interesujące dane. Opracowano również szczegółowe metodologie pozyskiwania danych z poszczególnych źródeł. Z powstałych map informacyjnych wyłoniły się trzy typy źródeł danych: I. Dane statystyczne ze źródeł lokalnych: Zbieranie danych do opracowania wstępnego raportu rozpoczęto od nawiązania ponownego kontaktu z lokalnymi instytucjami, wysyłając pisma z prośbą o przekazanie danych statystycznych – podobnie jak miało to miejsce w roku ubiegłym. Pisma wysyłane były za pośrednictwem Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Opola, co w znaczny sposób zwiększało prawdopodobieństwo uzyskania niezbędnych informacji. W ramach projektu agregowano dane statystyczne i elementy dokumentacji różnych instytucji, których zadania statutowe zawierają min. reagowanie na problem


narkomanii i problemów jej towarzyszących. Dane te pozwalają na ocenę skali badanego zjawiska oraz służą do inwentaryzacji i oceny dotychczasowych działań. Kilka instytucji nie odpowiedziało na przesłane zapytania. Ostatecznie udało się uzyskać dane z następujących instytucji:

Komenda Miejska Policji w Opolu, Opolski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia, Urząd Statystyczny w Opolu, Sąd Rejonowy w Opolu, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie, Wojewódzka Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna w Opolu, Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Opola.

II. Dane statystyczne ze źródeł centralnych Podobnie jak w przypadku lokalnych instytucji, prowadzone były działania mające na celu uzyskanie danych ze źródeł centralnych. Poprzez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii udało się dotrzeć do danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie dotyczących zgłaszalności mieszkańców Opola do leczenia stacjonarnego na terenie całego kraju oraz ilości zgonów związanych z używaniem narkotyków. III. Dane ilościowe i jakościowe uzyskane w drodze planowanych w ramach

monitoringu badań Biorąc pod uwagę fakt, iż ilość dostępnych danych statystycznych dotyczących mieszkańców gminy Opole, opisujących zjawiska związane z używaniem narkotyków jest niewystarczająca, podobnie jak w roku ubiegłym podjęto decyzję o przeprowadzeniu serii lokalnych badań terenowych:

a) szkolne badania ankietowe W ramach monitoringu adaptowano metodologię audytoryjnego zbierania danych w szkołach z wykorzystaniem narzędzia stosowanego w ogólnopolskich badaniach ESPAD realizowanych głównie przez Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Kwestionariusz anonimowej ankiety (oznaczonej symbolem „MS” – młodzież szkolna) zawiera 53 rozbudowane pytania wraz z instrukcją dla uczestnika badań i metryką. Szkolne badania ankietowe prowadzone w toku realizacji projektu stanowiły jego najbardziej pracochłonną, trudną organizacyjnie i logistycznie część. Badania ankietowe służyły przede wszystkim do pozyskania danych mówiących o rozpowszechnieniu używania narkotyków na poziomie używania okazjonalnego i eksperymentowania przez młodzież szkolną.


Realizację szkolnych badań ankietowych rozpoczęto od przesłania do poszczególnych placówek informacji na temat realizowanego programu badawczego, jego celów i zakresu. Zakładając, iż szkoły niechętnie umożliwiają realizację tego typu badań przez zewnętrzne firmy i instytucje, posiłkowano się akceptacją i wsparciem Wydziału Oświaty Urzędu Miasta Opola. W kontakcie osobistym lub telefonicznym ustalano z dyrektorami placówek terminy przeprowadzenia pomiaru. W dalszej kolejności przystąpiono do losowania szkół i klas do próby badawczej. Na podstawie danych publikowanych przez Kuratorium Oświaty wylistowano wszystkie szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne Opola. Dalej wylistowano wszystkie klasy I i III szkół gimnazjalnych i wszystkie klasy II szkół ponadgimnazjalnych. Dokonano losowania jednej klasy na każdym poziomie edukacji z każdej placówki oświatowej. Ze względu na dużą ilość oddziałów na różnych poziomach edukacji w kilku placówkach, zdecydowano się wylosować (proporcjonalnie) dwie lub więcej klas. Przystąpiono do badań terenowych. W badaniach wzięły udział:

A. Szkoły gimnazjalne – 23 klasy (12 klas I i 11 klas III): 1. Publiczne Gimnazjum Nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi im.

Polskich Noblistów ul. Hubala 2, 45-284 Opole (1 klasa I i 1 klasa III)

2. Publiczne Gimnazjum Nr 2 im. Władysława Reymonta ul. Reymonta 43, 45-072 Opole (1 klasa I i 1 klasa III)

3. Publiczne Gimnazjum Nr 4 im. Jana Kochanowskiego ul. 1 Maja 145, 45-353 Opole (1 klasa I i 1 klasa III)

4. Publiczne Gimnazjum Nr 5 im. Aleksandra Kamińskiego ul. Ozimska 48, 45-368 Opole (2 klasy I i 2 klasy III)

5. Publiczne Gimnazjum Nr 6 im. Powstańców Śląskich ul. Powstańców Śląskich 19, 45-086 Opole (1 klasa I i 1 klasa III)

6. Publiczne Gimnazjum Nr 7 im. Generała Władysława Andersa ul. Oleska 68, 45-222 Opole (2 klasy I i 2 klasy III)

7. Publiczne Gimnazjum Nr 8 im. Jana III Sobieskiego ul. Lelewela 9, Opole (1 klasa I i 1 klasa III)

8. Publiczne Gimnazjum Nr 9 z Oddziałami Dwujęzycznymi w Zespole Szkół Ogólnokształcących ul. Dubois 28, 45-070 Opole (1 klasa I i 1 klasa III)

9. Publiczne Gimnazjum Nr 10 z Oddziałami Dwujęzycznymi ul. Kazimierza Puławskiego 3, Opole (1 klasa I)


10. Ogólnokształcąca Szkoła Sztuk Pięknych; 45-084 Opole, ul. Strzelców Bytomskich 10 (1 klasa I i 1 klasa III)

B. Szkoły ponadgimnazjalne (24 klasy II)

1. Publiczne Liceum Ogólnokształcące Nr I im. Mikołaja Kopernika ul. Licealna 3, 45-714 Opole (1 klasa II)

2. Publiczne Liceum Ogólnokształcące Nr II z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Marii Konopnickiej ul. Kazimierza Pułaskiego 3, 45-048 Opole (2 klasy II)

3. Publiczne Liceum Ogólnokształcące Nr III z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Marii Skłodowskiej - Curie 45-070 Opole, ul. Stanisława Dubois 28 (1 klasa II)

4. Publiczne Liceum Ogólnokształcące Nr IV 45-867 Opole, ul. Józefa Hallera 6 (1 klasa II)

5. Publiczne Liceum Ogólnokształcące Nr V 45-062 Opole, ul. Tadeusza Kościuszki 14 (2 klasy II)

6. Publiczne Liceum Ogólnokształcące Nr VI 45-284 Opole, ul. Szarych Szeregów 1 (2 klasy II)

7. Publiczne Technikum Nr 4 45-867 Opole, ul. Józefa Hallera 6 (1 klasa II)

8. Publiczne Technikum Nr 2 45-867 Opole, ul. Józefa Hallera 4 (1 klasa II)

9. Publiczne Liceum Profilowane Nr IV 45-062 Opole, ul. Tadeusza Kościuszki 43 (1 klasa II)

10. Publiczne Technikum Nr 3 45-062 Opole, ul. Tadeusza Kościuszki 43 (1 klasa II)

11. Publiczne Technikum Nr 4 45-027 Opole, ul. Edmunda Osmańczyka 22 (1 klasa II)

12. Publiczne Technikum Nr 5 45-062 Opole, ul. Tadeusza Kościuszki 39-41 (1 klasa II)

13. Publiczne Technikum Zawodowe Nr 7 45-073 Opole, ul. Andrzeja Struga 16 (1 klasa II)

14. Publiczne Liceum Profilowane Nr VII 45-073 Opole, ul. Andrzeja Struga 16 (1 klasa II)

15. Publiczne Technikum Nr 6 45-761 Opole, ul. Niemodlińska 40 (1 klasa II)

16. Publiczne Liceum Plastyczne 45-084 Opole, ul. Strzelców Bytomskich 10 (1 klasa II)

17. Publiczna Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 1 45-867 Opole, ul. Józefa Hallera 4 (1 klasa II)


18. Publiczna Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 2 45-027 Opole, ul. Edmunda Osmańczyka 22 (1 klasa II)

19. Publiczna Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 4 45-073 Opole, ul. Andrzeja Struga 16 (1 klasa II)

20. Publiczna Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 5 45-761 Opole, ul. Niemodlińska 40 (1 klasa II)

21. Publiczna Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 3 45-062 Opole, ul. Tadeusza Kościuszki 39 - 41 (1 klasa II)

Próba badawcza miała charakter klastrowy – warstwowy. Jednostką losowania była klasa szkolna. W schemacie losowania uwzględnione zostały następujące warstwy: - wielkość szkoły (2 warstwy), - w szkołach średnich – typ szkoły (3 warstwy), Operatem losowania była lista szkół zamieszczona na stronie http://www.bip.um.opole.pl/ uaktualniona w oparciu o dane z poszczególnych placówek oświatowych. Zakładano objęcie badaniem próby o wielkości ok. 1000 uczniów, tj. ok. 40 klas szkolnych. Ostatecznie badania objęły swoim zasięgiem 47 oddziałów szkolnych na trzech poziomach edukacji w niemal wszystkich placówkach oświatowych Opola. Przebadano łącznie 1248 uczniów. Po stworzeniu kompletnego agregatu danych przystąpiono do obróbki statystycznej i wstępnej analizy danych. W toku analizy odrzucono 55 przypadków ze względu na niekompletne lub nierzetelne wypełnienie ankiety przez uczniów. Do ostatecznych analiz statystycznych włączono zatem 1193 przypadki; wśród badanych uczniów znalazło się 51,5% chłopców i 48,5% dziewcząt, średnia wieku wyniosła 15,3 lat. Ewentualne braki danych w kwestionariuszach ankiet (brak zaznaczonej odpowiedzi), na poziomie analiz statystycznych, usuwano przypadkami. W badaniach wzięło udział:

376 uczniów klas I szkół gimnazjalnych, 259 uczniów klas III szkół gimnazjalnych, 560 uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych.

b) wywiady skategoryzowane z młodzieżą akademicką

W toku monitoringu opracowano metodologię zbierania danych wśród studentów opolskich uczelni wyższych, określając jednocześnie warunki brzegowe doboru próby badawczej. Badania wśród studentów miały charakter wywiadów skategoryzowanych tzn. prowadzonych w oparciu o wcześniej przygotowane pytania. Kwestionariusz wykorzystywany w


wywiadach z młodzieżą akademicką powstał na bazie ankiety ESPAD wykorzystywanej w audytoryjnych badaniach ankietowych młodzieży szkolnej. Kwestionariusz anonimowej ankiety (oznaczonej symbolem „MA” – młodzież akademicka) zawiera 16 rozbudowanych pytań wraz z kilkoma kategoriami odpowiedzi oraz instrukcją badań przedstawianą respondentowi i metryką. Grupą badawczą była losowa próba młodzieży akademickiej mieszkającej na stałe bądź czasowo na terenie miasta Opola. Łącznie przeprowadzono 150 wywiadów skategoryzowanych. W grupie badanych studentów znalazło się 38% mężczyzn i 62% kobiet; średnia wieku respondentów wyniosła 21,2 lata. Badanie przeprowadzane było na terenie opolskich uczelni wyższych przez przeszkoloną grupę ankieterów. Badania objęły losowo wybranych studentów z poniższych uczelni:

Politechnika Opolska – 33 wywiady Uniwersytet Opolski – 54 wywiady Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji – 32 wywiady Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu Wydział Ekonomiczny w Opolu

– 13 wywiadów Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Opolu – 12 wywiadów Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa – 6 wywiadów

c) wywiady skategoryzowane z młodzieżą okazjonalnie używającą

narkotyków W ramach konceptualizacji monitoringu opracowano metodologię zbierania danych wśród okazjonalnych użytkowników narkotyków, określając jednocześnie warunki brzegowe doboru próby badawczej (dot. miejsca realizacji badań, wieku osób badanych, definiowania okazjonalnego używania narkotyków). Badania wśród użytkowników narkotyków miały charakter wywiadów skategoryzowanych. Kwestionariusz wywiadu (oznaczony symbolem „UN” – użytkownicy narkotyków) zawiera 14 rozbudowanych pytań wraz z kilkoma kategoriami odpowiedzi oraz instrukcją badań przedstawianą respondentowi i metryką. Podstawowym celem badań wśród użytkowników narkotyków było dostarczenie danych przydatnych do opracowania programu pomocy dla osób przyjmujących narkotyki w sposób eksperymentalny lub okazjonalny. W roku bieżącym udało się dotrzeć do 20 osób z nieco zmodyfikowanym (min. o kwestię używania „dopalaczy”) narzędziem badawczym niż w roku ubiegłym. Wśród badanych znalazło się 65% mężczyzn i 35% kobiet; średni wiek respondentów to 23,5 lata.


Badanie realizowane było przez osobę pracującą w systemie pomocowym dla osób uzależnionych – certyfikowany specjalista terapii uzależnień. Aby umożliwić dotarcie i zapewnienie anonimowości respondentom (użytkownikom narkotyków) realizator badań nie mógł być pracownikiem jakiejkolwiek opolskiej organizacji czy instytucji związanej z problemem narkomanii. Zaproszono więc do udziału w badaniach pracownika Ośrodka Rehabilitacyjno – Readaptacyjnego Stowarzyszenia Monar w Graczach.

d) wywiady z przedstawicielami instytucji i organizacji pozarządowych Opracowano metodologię zbierania danych wśród przedstawicieli instytucji i organizacji pozarządowych zajmujących się statutowo szeroko rozumianym przeciwdziałaniem narkomanii. Kwestionariusz wykorzystywany w wywiadach składał się z dziewięciu części opracowanych w postaci dyspozycji do indywidualnych wywiadów pogłębionych oraz ośmiu załączników zestawiających odpowiedzi na zadawane pytania. Wywiady pogłębione dawały zatem dwa rodzaje danych – ilościowe (możliwość obróbki statystycznej) i jakościowe (opisowe). Kwestionariusz zawierający dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych został stworzony z wykorzystaniem materiałów uzyskanych z Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii przy Krajowym Biurze ds. Przeciwdziałania Narkomanii. W wywiadach z przedstawicielami instytucji i organizacji pozarządowych została podjęta próba zinwentaryzowania i oceny dotychczasowych działań, odtworzenia sieci współpracy między nimi, nakreślenia możliwości podjęcia czy zintensyfikowania udziału w działaniach profilaktycznych, wreszcie ocena skali potrzeb i priorytetów z punktu widzenia poszczególnych organizacji. Dane z wywiadów, jeśli będą one powtarzane w regularny sposób (coroczne działania monitorujące), służyć mogą do ewaluacji działań profilaktycznych. Również w ten sposób oceniać można nie tylko zakres i efekty działań, ale także zmiany w funkcjonowaniu struktury instytucjonalnej i jej dostosowaniu do realizacji zadań profilaktycznych i terapeutycznych. Łącznie przeprowadzono 20 wywiadów skategoryzowanych. Podobnie jak w ubiegłym roku organizacje niechętnie udzielały konkretnych informacji – dot. min. ilości beneficjentów, środków finansowych, kwestii ewaluacji realizowanych programów. Badania objęły pracowników i przedstawicieli następujących instytucji i organizacji:

Stowarzyszenie Monar,


Stowarzyszenie „To człowiek”, Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia, Punkt Konsultacyjny MOPR w Opolu.

e) wywiady skategoryzowane wśród mieszkańców miasta Opola

Dodatkowo, uzupełniając paletę informacji opracowano metodologię zbierania danych wśród mieszkańców miasta Opola. Badania opinii publicznej miały charakter wywiadów skategoryzowanych tzn. prowadzonych w oparciu o wcześniej przygotowane pytania wraz z możliwymi odpowiedziami (do wyboru przez respondenta). Kategorie odpowiedzi zestawionych w kwestionariuszu wywiadu umożliwiały dokonanie analiz statystycznych. Kwestionariusz został stworzony z wykorzystaniem materiałów uzyskanych z Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii przy Krajowym Biurze ds. Przeciwdziałania Narkomanii zawartych również w „Podręczniku do monitorowania problemu narkotyków i narkomanii na poziomie lokalnym” (Warszawa 2008 r.). Kwestionariusz zawierał 19 rozbudowanych pytań wraz z kilkoma kategoriami odpowiedzi oraz instrukcją badań przedstawianą respondentowi i metryką. Przebadano 100 losowo wybranych respondentów, wśród których znalazło się 42% mężczyzn i 58% kobiet; średni wiek respondentów wyniósł 38,3 lat.

f) szacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków na terenie miasta Opola

Celem oszacowania liczby problemowych użytkowników narkotyków było określenie skali potrzeb w zakresie profilaktyki wskazującej, leczenia ambulatoryjnego, rehabilitacji. Zmiany w rozpowszechnieniu zjawiska stanowić też mogą podstawę do ewaluacji szeroko pojętej profilaktyki. Wstępnej orientacji co do skali zjawiska problemowego używania narkotyków dostarczają dane instytucji reagujących na problem narkotyków i narkomanii, takich jak: specjalistyczne lecznictwo, pomoc społeczna, policja itp. Na podstawie danych tych instytucji poznać można bezpośrednio jedynie liczby rejestrowanych problemowych użytkowników narkotyków. Liczby rejestrowane w statystykach czy dokumentacji tych instytucji nie odzwierciedlają w sposób zadawalający rozmiarów zjawiska. Problemowi użytkownicy narkotyków rejestrowani w statystykach stanowią tylko część wszystkich żyjących w mieście. Chcąc poznać liczbę wszystkich problemowych użytkowników narkotyków, należy oszacować liczbę tych, którzy do statystyk nie trafiają, bo nie wchodzą w kontakt z instytucjami. Takie osoby nazywamy populacją ukrytą.


W badaniach szacunkowych liczby problemowych użytkowników narkotyków zastosowana została metoda punktu odniesienia (benchmark). Istotą metody punktu odniesienia jest zestawienie informacji zdobytych w badaniach terenowych z danymi z rejestrów lub statystyk instytucji. W badaniach terenowych określa się proporcję osób notowanych w statystykach wśród ogółu problemowych użytkowników narkotyków. Na podstawie tej proporcji wylicza się wskaźnik doszacowania, czyli po prostu odpowiada się na pytanie, ile razy większa jest ogólna liczba problemowych użytkowników narkotyków od liczby rejestrowanych. Innymi słowy metoda ta polega na określeniu w drodze badań terenowych proporcji osób posiadających cechę, co do której zbierane są dane statystyczne, a następnie wykorzystaniu tej proporcji jako przelicznika. W badaniach terenowych zastosowano technikę indywidualnego wywiadu skategoryzowanego z wykorzystaniem kwestionariusza testu PUN poszerzonego o metrykę (płeć, wiek, karalność, udział w zajęciach profilaktycznych, podjęcie terapii ambulatoryjnej). Test selekcjonuje osoby używające problemowo narkotyków od osób uzależnionych i użytkowników eksperymentalnych lub/i okazjonalnych. Podczas samego szacowania metodą punktu odniesienia wykorzystywano dane z metryk testu PUN i porównywano je z danymi uzyskanymi ze statystyk instytucji: wszczęcie postępowania policyjnego z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w roku poprzedzającym badanie, podjęcie terapii ambulatoryjnej w roku poprzedzającym badanie, udział w zajęciach profilaktycznych w roku poprzedzającym badanie). Badanie realizowane było przez osobę pracującą w systemie pomocowym dla osób uzależnionych – certyfikowany specjalista terapii uzależnień. Aby umożliwić dotarcie i zapewnienie anonimowości respondentom (użytkownikom narkotyków) realizator badań nie mógł być pracownikiem jakiejkolwiek opolskiej organizacji czy instytucji związanej z problemem narkomanii. Zaproszono do udziału w badaniach pracownika Ośrodka Resocjalizacyjno – Readaptacyjnego Stowarzyszenia Monar w Graczach.


2.2. Zakres dostępnych danych i ich ocena

Opracowana na potrzeby tegorocznego monitoringu mapa informacyjna zawiera następujące elementy:

typ źródła danych, definicję wskaźnika, definicję jednostki danych (jednostki statystycznej), zakres danych dodatkowych wyznaczający możliwości analiz w

podgrupach, sposób zbierania i agregacji danych, zasięg systemu i poziomy agregacji, szacunkową ocenę jakości danych.

Poniżej znajdują się wyszczególnione źródła danych wraz z opisem wskaźników wykorzystanych w tworzeniu raportu, mających swoje odzwierciedlenie w przygotowanych mapach informacyjnych. 2.2.1. Komenda Miejska Policji w Opolu Wskaźniki wraz z definicją: 1. Przestępczość związana z rynkiem narkotyków

Liczba wszczętych postępowań z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w danym roku kalendarzowym.

Liczba zakończonych postępowań z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w danym roku kalendarzowym.

Liczba stwierdzonych przestępstw z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w danym roku kalendarzowym.

Liczba podejrzanych z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w danym roku kalendarzowym.

Liczba nieletnich podejrzanych z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w danym roku kalendarzowym.

2. Sposób funkcjonowania nielegalnego rynku narkotyków Średnie czarnorynkowe ceny poszczególnych narkotyków na terenie

miasta Opola w danym roku kalendarzowym. 3. Zasięg, różnorodność, intensywność i kompleksowość działań

profilaktycznych realizowanych przez KMP. Ilość prowadzonych programów prewencyjnych w skali roku. Cel prowadzonych działań prewencyjnych. Charakterystyka realizowanych programów prewencyjnych. Zasięg działań – ilość odbiorców, czas realizacji. Wyniki ewaluacji działań prewencyjnych.


Charakterystyka odbiorców działań prewencyjnych. Wielkość przeznaczanych środków na działania prewencyjnych w skali

roku. Uzyskane dane statystyczne (Komenda Miejska Policji w Opolu) w całości dotyczą roku 2009 (dane niekompletne – brak informacji dot. czarnorynkowych cen narkotyków). Dane jakościowe (wskaźnik nr 3) – na wysokim poziomie ogólności. 2.2.2. Sąd Rejonowy w Opolu Wskaźniki wraz z definicją:

1. Przestępczość związana z rynkiem narkotyków. Liczba orzeczeń z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii wobec osób

podlegających odpowiedzialności karnej (od 17 r. ż.) w danym roku kalendarzowym.

Liczba orzeczeń z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii wobec osób podlegających odpowiedzialności karnej (od 17 r. ż.) w danym roku kalendarzowym – kara pozbawienia wolności z zawieszeniem.

Liczba orzeczeń z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii wobec osób podlegających odpowiedzialności karnej (od 17 r. ż.) w danym roku kalendarzowym – kara pozbawienia wolności bez zawieszenia.

Dane statystyczne (Sąd Rejonowy w Opolu) dotyczą roku 2009 (dane kompletne). 2.2.3. Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie Wskaźniki wraz z definicją:

1. Wykluczenie społeczne związane z problemowym używaniem narkotyków.

Liczba osób/rodzin z problemem narkotykowym korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w danym roku kalendarzowym.

Liczba dzieci będących w rodzinach z problemem uzależnienia od narkotyków.

2. Dostępność świadczeń z zakresu leczenia, rehabilitacji i reintegracji społecznej osób używających problemowo narkotyków

Liczba osób zgłaszających się do Punktu Konsultacyjnego po poradę związaną z problemem narkotykowym w danym roku kalendarzowym.

3. Reakcje społeczne i instytucjonalne na zjawisko narkotyków Wysokość świadczeń pomocy społecznej udzielonej osobom/rodzinom


z problemem narkotykowym łącznie w danym roku kalendarzowym. Dane statystyczne (Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie) dotyczą w całości roku 2009 (dane kompletne). 2.2.4. Instytut Psychiatrii i Neurologii (dane pozyskiwane za pośrednictwem Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii) Wskaźniki wraz z definicją:

1. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane z używaniem narkotyków.

Liczba osób (mieszkańców miasta Opola) przyjętych dla leczenia stacjonarnego na terenie całego kraju w danym roku z powodu nadużywania narkotyków (ICD 10: F.11-F.16, F.18, F.19), w tym leczonych pierwszy raz w życiu.

2. Przedawkowania narkotyków, w tym ze skutkiem śmiertelnym. Liczba zatruć narkotykami, w tym ze skutkiem śmiertelnym wśród

mieszkańców miasta Opola (ICD 10: F11-12, F14-16, F19, X42, X62, Y12, X44, X64, Y14).

Dane statystyczne (Instytut Psychiatrii i Neurologii) dotyczą lat 2000 – 2008 (dane kompletne). 2.2.5. Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Opola Wskaźniki wraz z definicją:

1. Reakcje społeczne i instytucjonalne na zjawisko narkotyków i narkomanii.

Wykaz organizacji pozarządowych realizujących programy profilaktyczno-edukacyjne oraz programy terapeutyczne, rehabilitacyjne i postrehabilitacyjne w ramach miejskiego programu przeciwdziałania narkomanii w poszczególnych latach.

Wykaz miejskich jednostek organizacyjnych realizujących programy profilaktyczno-edukacyjne oraz terapeutyczne, rehabilitacyjne i postrehabilitacyjne w ramach gminnego programu przeciwdziałania narkomanii w poszczególnych latach.

2. Zasięg, różnorodność, intensywność i kompleksowość, działań profilaktycznych.

Liczba osób objętych oddziaływaniami profilaktyczno – edukacyjnymi w poszczególnych latach.

Liczba osób w poszczególnych grupach społecznych (młodzież szkolna, studenci, rodzice, nauczyciele, inne) objętych oddziaływaniami


profilaktyczno – edukacyjnymi w kolejnych latach . Wykaz programów profilaktycznych realizowanych w ramach gminnego

programu przeciwdziałania narkomanii w kolejnych latach. Liczba odbiorców poszczególnych programów profilaktycznych

realizowanych w ramach gminnego programu przeciwdziałania narkomanii w kolejnych latach.

Informacja dotycząca prowadzenia ewaluacji poszczególnych programów profilaktycznych realizowanych w ramach gminnego programu przeciwdziałania narkomanii w kolejnych latach.

3. Ocena wysiłków podejmowanych przez władze lokalne w sprawie przeciwdziałania narkomanii.

Wysokość środków finansowych przeznaczanych na realizację programów profilaktyczno – edukacyjnych w ramach gminnego programu przeciwdziałania narkomanii w kolejnych latach.

Wysokość środków finansowych przeznaczanych na realizację programów terapeutycznych, rehabilitacyjnych i postrehabilitacyjnych w ramach gminnego programu przeciwdziałania narkomanii w kolejnych latach.

Dane statystyczne (Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Opola) dotyczą w całości roku 2009 (dane kompletne, szczegółowe). 2.2.6. Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna Wskaźniki wraz z definicją:

1. Zakażenia HIV, HCV i innymi chorobami przenoszonymi przez krew w związku z używaniem narkotyków.

Liczba osób (mieszkańców województwa opolskiego) zakażonych wirusem HIV w danym roku kalendarzowym z powodu iniekcyjnego używania narkotyków.

Liczba osób (mieszkańców gminy Opole) zakażonych wirusem HIV w danym roku kalendarzowym z powodu iniekcyjnego używania narkotyków.

Dane statystyczne (Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna) dotyczą lat 1986 – 2009 (dane niekompletne – brak informacji dot. mieszkańców miasta Opola).


2.2.7. Opolski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia Wskaźniki wraz z definicją:

1. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane z używaniem narkotyków – lecznictwo ambulatoryjne

Liczba osób (mieszkańców miasta Opola) korzystających w danym roku z lecznictwa ambulatoryjnego z rozpoznaniem F11-F19

2. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane z używaniem narkotyków – lecznictwo stacjonarne

Liczba osób (mieszkańców miasta Opola) korzystających w danym roku z lecznictwa stacjonarnego z rozpoznaniem F11-F19

3. Przedawkowania narkotyków, w tym ze skutkiem śmiertelnym Liczba zatruć narkotykami wśród mieszkańców miasta Opola w danym

roku, w tym ze skutkiem śmiertelnym Dane statystyczne (Opolski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia) dotyczą roku 2009 (dane kompletne). 2.2.8. Wywiady pogłębione z przedstawicielami organizacji pozarządowych Wskaźniki wraz z definicją:

1. Postawy wobec narkotyków i narkomanii. Ocena problemu narkomanii na tle innych problemów społecznych. Stwierdzenia opisujące narkomana. Preferowane sposoby postępowania z narkomanami.

2. Sposób funkcjonowania nielegalnego rynku narkotyków. Ceny poszczególnych narkotyków. 3. Współpraca między instytucjami w zakresie przeciwdziałania

narkomanii. Opis i ocena działań innych instytucji zajmujących się tematyką

przeciwdziałania narkomanii zarówno o takim samym profilu jak i działających w innym obszarze.

Ocena aktywności instytucji zaangażowanych w działania z obszaru przeciwdziałania narkomanii.

4. Ocena realizacji i efektów gminnego programu przeciwdziałania narkomanii.

Ocena gminnego programu przeciwdziałania narkomanii: wady, zalety, efektywność, realizm.

5. Rozpowszechnienie używania narkotyków w populacji generalnej. Opis sceny narkotykowej z punktu widzenia przedstawiciela instytucji:


skala zjawiska w gminie. Opis sceny narkotykowej z punktu widzenia przedstawiciela instytucji:

zmiana sytuacji na przestrzeni ostatnich lat. 6. Poziom dostępności narkotyków Opinia o młodzieży szkolnej z gminy, w jakim stopniu narażona jest na

propozycje kupna narkotyków w porównaniu do kraju. Opinia na temat jak trudne byłoby dla przeciętnego osiemnastolatka z

gminy zdobycie każdej z następujących substancji gdyby chciał je zdobyć.

Opinia w jakich miejscach można łatwo kupić marihuanę lub haszysz na terenie gminy.

7. Wzory używania narkotyków. Substancje psychoaktywne (legalne i nielegalne) najczęściej używane

przez mieszkańców gminy. Wzory używania narkotyków z punktu widzenia przedstawiciela

instytucji. Użytkownicy narkotyków (wiek, płeć, środowisko) z punktu widzenia

przedstawiciela instytucji. Dane ilościowe (pozyskane w toku wywiadów z przedstawicielami organizacji pozarządowych) dotyczą wyłącznie roku 2010 i są niekompletne. Dane jakościowe pozyskane w toku wywiadów i za pośrednictwem publikacji dostępnych przez sieć Internet są również niewystarczające, często wykluczające się wzajemnie. 2.2.9. Wywiady skategoryzowane z młodzieżą okazjonalnie używającą narkotyków Wskaźniki wraz z definicją:

1. Rozpowszechnienie używania narkotyków wśród młodzieży akademickiej.

Odsetek respondentów, którzy kiedykolwiek, chociaż raz w życiu, używali przetworów konopi. Wskaźnik interpretowany jest jako wyznaczający skalę doświadczeń.

Odsetek respondentów, którzy w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem używali chociaż raz przetworów konopi.

Odsetek respondentów, którzy w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem używali chociaż raz amfetaminy.

2. Rozpowszechnienie aktualnego używania narkotyków wśród młodzieży akademickiej.

Odsetek respondentów, którzy chociaż raz w ciągu ostatnich 12


miesięcy przed badaniem, używali poszczególnych substancji (w tym „dopalaczy”).

3. Poziom dostępności narkotyków. Odsetek respondentów, którzy oceniają swój dostęp do poszczególnych

substancji jako łatwy lub bardzo łatwy (w tym „dopalacze”). Miejsca możliwego zakupu substancji. 4. Zachowania szczególnego ryzyka. Odsetek respondentów, którzy kiedykolwiek doświadczyli

poszczególnych sytuacji w związku z używaniem narkotyków. Odsetek respondentów, którzy kiedykolwiek doświadczyli

poszczególnych problemów w związku z używaniem alkoholu lub/i narkotyków.

5. Modele spędzania czasu wolnego przez młodzieży. Odsetek respondentów, którzy niemal codziennie przejawiają

poszczególne aktywności. 6. Postawy wobec narkotyków i narkomanii. Odsetek respondentów, którzy potępiają poszczególne rodzaje

postępowania (używanie substancji). 7. Rozpowszechnienie używania narkotyków w całej populacji. Odsetek osób używających substancji psychoaktywnych w

poszczególnych grupach wiekowych i społecznych w ocenie okazjonalnych użytkowników narkotyków.

8. Sposób funkcjonowania nielegalnego rynku narkotyków. Ceny poszczególnych narkotyków na czarnym rynku w opiniach

okazjonalnych użytkowników narkotyków. Dane ilościowe (pozyskane w toku wywiadów) dotyczą wyłącznie roku 2010 i są kompletne. 2.2.10. Szkolne badania ankietowe Wskaźniki wraz z definicją:

1. Rozpowszechnienie używania narkotyków wśród młodzieży. Odsetek uczniów, którzy kiedykolwiek, chociaż raz w życiu, używali

poszczególnych substancji (w tym „dopalaczy”). 2. Rozpowszechnienie aktualnego używania narkotyków wśród młodzieży Odsetek uczniów, którzy chociaż raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy

przed badaniem, używali poszczególnych substancji (w tym „dopalaczy”).

Odsetek uczniów, którzy w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem używali chociaż raz poszczególnych substancji (w tym „dopalaczy”).


3. Wzory okazjonalnego i eksperymentalnego używania narkotyków wśród młodzieży.

Miejsca spożywania substancji. Wiek inicjacji. Substancja inicjacji. Powody inicjacji. 4. Poziom dostępności narkotyków. Odsetek uczniów, którzy oceniają swój dostęp do poszczególnych

substancji jako łatwy lub bardzo łatwy (w tym do „dopalaczy”). Sposób zdobywania substancji. Miejsca możliwego zakupu substancji. Odsetek uczniów, którzy oceniają iż sporo lub większość ich przyjaciół

używa poszczególnych substancji. Odsetek uczniów, którzy wskazują iż ich starsze rodzeństwo używa

poszczególnych substancji. Odsetek uczniów, którzy otrzymali propozycję udzielenia

poszczególnych substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem.

5. Zachowania szczególnego ryzyka. Odsetek uczniów, którzy kiedykolwiek doświadczyli poszczególnych

problemów w związku z używaniem narkotyków 6. Modele spędzania czasu wolnego przez młodzieży. Odsetek uczniów, którzy co najmniej raz w tygodniu przejawiają

poszczególne aktywności. 7. Postawy wobec narkotyków i narkomanii Odsetek uczniów, którzy uznają za prawdopodobne lub bardzo

prawdopodobne negatywne i pozytywne następstwa używania substancji.

Odsetek uczniów, którzy w przyszłości chcieliby spróbować jakiegokolwiek narkotyku.

Odsetek uczniów, którzy potępiają poszczególne rodzaje postępowania (używanie substancji).

Odsetek uczniów, którzy oceniają jako mało ryzykowne lub nie obarczone jakimkolwiek ryzykiem używanie poszczególnych substancji.

Dane dotyczą roku 2010 – kompletne.


2.2.11. Wywiady skategoryzowane z młodzieżą akademicką Wskaźniki wraz z definicją:

1. Rozpowszechnienie używania narkotyków wśród młodzieży akademickiej.

Odsetek studentów, którzy kiedykolwiek, chociaż raz w życiu, używali poszczególnych substancji (w tym „dopalaczy”).

2. Rozpowszechnienie aktualnego używania narkotyków wśród młodzieży akademickiej.

Odsetek studentów, którzy chociaż raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, używali poszczególnych substancji (w tym „dopalaczy”).

Odsetek uczniów, którzy w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem używali chociaż raz poszczególnych substancji (w tym „dopalaczy”).

3. Poziom dostępności narkotyków. Odsetek studentów, którzy oceniają swój dostęp do poszczególnych

substancji jako łatwy lub bardzo łatwy. Miejsca możliwego zakupu substancji. 4. Zachowania szczególnego ryzyka. Odsetek studentów, którzy kiedykolwiek doświadczyli poszczególnych

problemów w związku z używaniem narkotyków. 5. Modele spędzania czasu wolnego przez młodzieży Odsetek studentów, którzy co najmniej raz w tygodniu przejawiają

poszczególne aktywności. 6. Postawy wobec narkotyków i narkomanii Odsetek studentów, którzy potępiają poszczególne rodzaje

postępowania (używanie substancji). Odsetek studentów, którzy oceniają jako mało ryzykowne lub nie

obarczone jakimkolwiek ryzykiem używanie poszczególnych substancji. Dane dotyczą roku 2010 – kompletne. 2.2.12. Wywiady skategoryzowane z mieszkańcami miasta Opola Wskaźniki wraz z definicją:

1. Postawy wobec narkotyków i narkomanii. Ocena ważności problemu narkomanii na tle 13 innych problemów w

społeczności lokalnej w opinii mieszkańców miasta Opola. Stwierdzenia opisujące narkomana (odpowiedź twierdząca przy

wybranej charakterystyce). Preferowane sposoby postępowania z narkomanami.


Ocena różnych zachowań problemowych przejawianych przez nastolatków w opinii mieszkańców miasta Opola.

2. Rozpowszechnienie używania narkotyków w populacji generalnej. Odsetek mieszkańców miasta Opola, którzy kiedykolwiek, chociaż raz

w życiu, używali poszczególnych, wylistowanych substancji (w tym „dopalaczy”).

3. Rozpowszechnienie aktualnego używania narkotyków w populacji generalnej.

Odsetek mieszkańców miasta Opola, którzy chociaż raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, używali poszczególnych substancji (w tym „dopalaczy”).

Ilość kontaktów z poszczególnymi substancjami w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem.

4. Rozpowszechnienie problemowego używania narkotyków w populacji generalnej.

Obecność osób uzależnionych od narkotyków lub używających ich regularnie w sposób rodzący poważne problemy w otoczeniu osoby badanej.

Osobista znajomość osób uzależnionych od narkotyków lub używających ich regularnie w sposób rodzący poważne problemy.

5. Poziom dostępności narkotyków. Odsetek mieszkańców miasta Opola, którzy oceniają swój dostęp do

poszczególnych substancji jako „dość łatwy” lub „bardzo łatwy”. Odsetek mieszkańców miasta Opola, którzy otrzymali propozycję

udzielenia poszczególnych substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem.

6. Rozwiązywanie problemów związanych z narkotykami. Instytucje delegowane do zapobiegania problemowi narkomanii wśród

młodzieży w opinii mieszkańców miasta Opola. Skuteczność oddziaływań instytucji delegowanych do zapobiegania

problemowi narkomanii wśród młodzieży w opinii mieszkańców miasta Opola.

7. Ocena ryzyka związanego z używaniem poszczególnych substancji. Odsetek mieszkańców miasta Opola, którzy oceniają jako mało

ryzykowne lub nie obarczone jakimkolwiek ryzykiem używanie poszczególnych substancji.

Dane dotyczą roku 2010 – kompletne.


2.2.13. Szacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków Wskaźniki wraz z definicją:

1. Szacunkowa liczba problemowych użytkowników narkotyków Zestawienie informacji zdobytych w badaniach terenowych (odsetek

problemowych użytkowników narkotyków karanych w roku poprzedzającym badanie z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, podejmujących terapię ambulatoryjną w roku poprzedzającym badanie, biorących udział w zajęciach profilaktycznych w roku poprzedzającym badanie) z danymi ze statystyk instytucji.

Proporcja osób notowanych w statystykach wśród ogółu problemowych użytkowników narkotyków. Na podstawie tej proporcji wylicza się wskaźnik doszacowania.

3. PLANY BADAWCZE

3.1. Luki informacyjne Przed przystąpieniem do tworzenia samego raportu przeprowadzono analizę całości uzyskanych danych: zarówno danych statystycznych uzyskanych z poszczególnych instytucji, jak i danych ilościowych i jakościowych uzyskanych w toku przeprowadzonych badań. Dane dotyczące gminy Opole uzyskane z lokalnych instytucji w przeważającej większości dotyczą roku 2009. Należy pamiętać, iż w ubiegłorocznym projekcie badawczym uzyskano podobne dane z lat 2006 – 2008, w związku z tym istnieje możliwość wykazania trendów w przypadku większości wskaźników. Ze źródeł centralnych udało się pozyskać dane dotyczące zgłaszalności mieszkańców Opola do lecznictwa stacjonarnego z powodów uzależnienia od różnych substancji psychoaktywnych oraz informację o liczbie zgonów mieszkańców Opola lub stwierdzonych na terenie Opola - spowodowanych używaniem narkotyków. Na bieżącym etapie wdrażania monitoringu (podobnie jak w roku ubiegłym) ogromne braki uwidaczniają się w obszarze danych statystycznych dotyczących korzystania z ambulatoryjnych ofert pomocowych dla osób uzależnionych i beneficjentów programów profilaktycznych realizowanych przez organizacje pozarządowe. Samo dotarcie do danych statystycznych w poszczególnych organizacjach bywało często niemożliwe, ponieważ nie


zakładano wcześniej potrzeby ich gromadzenia i opracowywania. Jak się okazało organizacje zbierały dane wyłącznie na potrzeby tworzenia sprawozdań merytorycznych z realizacji jednostkowych, dotowanych projektów, a to nie reprezentowało skali realnych oddziaływań. Na potrzeby niniejszego raportu wsparto się danymi dotyczącymi działalności poszczególnych organizacji pozarządowych publikowanymi w bazach danych dostępnych w portalach internetowych - głównie ogólnopolskim www.ngo.pl. Również z instytucji centralnych nie udało się uzyskać informacji na temat liczby mieszkańców gminy Opole leczonych ambulatoryjnie oraz liczby mieszkańców gminy Opole korzystających z poradnictwa w związku z problemem narkotykowym. Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie agregujący tego typu dane na zlecenie Ministerstwa Zdrowia wyjaśnił, iż poradnie wysyłają roczne sprawozdania do IPiN na drukach MZ15 (agregacja sumaryczna). Druki te nie zawierają danych pozwalających na identyfikację miejsca zamieszkania klienta (min. brak nr PESEL). W związku z tym, poza danymi gromadzonymi przez same poradnie i punkty konsultacyjne, nie ma możliwości wyliczenia jaki odsetek osób korzystających z tego typu pomocy na terenie całego kraju stanowią mieszkańcy gminy Opole. Podobnie jak w latach ubiegłych dane uzyskiwane od instytucji, zarówno lokalnych, wojewódzkich jak i centralnych, uzupełniane były danymi ilościowymi i jakościowymi pozyskiwanymi w toku badań. O ile wywiady z okazjonalnymi użytkownikami narkotyków oraz badania ankietowe wśród młodzieży akademickiej pozwoliły zgodnie z wcześniejszymi założeniami uzyskać satysfakcjonujące i kompletne dane, o tyle wywiady z przedstawicielami organizacji pozarządowych i instytucji nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, szczególnie w kwestii danych ilościowych. 3.2. Zakres planowanych działań Z całą pewnością, w roku 2011, podczas gromadzenia danych do tworzenia gminnego raportu o sytuacji problemów narkotykowych na terenie Opola, należy szczególnie zadbać o uzupełnienie listy instytucji – źródeł danych i w związku z tym modyfikację wskaźnika: lecznictwo ambulatoryjne dla osób z problemem narkotykowym (liczba osób zgłaszających się do leczenia, w tym po raz pierwszy, liczba wizyt, liczba udzielonych świadczeń. W tym celu planuje się opracowanie specjalnego kwestionariusza i dostarczenie go do poszczególnych organizacji i instytucji w pierwszym kwartale 2011 roku z prośbą o prowadzenie systematycznych, anonimowych spisów/statystyk.


4. CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA I TRENDÓW

Niniejsza część raportu stanowi całościowy opis wszystkich uzyskanych informacji na temat zjawiska narkotyków i narkomanii na terenie gminy Opole, zarówno na postawie danych statystycznych gromadzonych przez liczne instytucje, jak i na podstawie zrealizowanych w toku monitoringu badań. Podczas tworzenia raportu postanowiono opisywać uzyskane dane obszarami tematycznymi, niezależnie od sposobu ich pozyskania (dane statystyczne z instytucji, badania ankietowe, wywiady). Jak się wydaje taka formuła jest bardziej przejrzysta, pozwala sprawniej porównywać uzyskane informacje i ułatwia ich analizę. 4.1. Używanie narkotyków w populacji generalnej

Używanie narkotyków, szczególnie na poziomie eksperymentowania i używania okazjonalnego, jest zjawiskiem mocno ukrytym, tzn. nie ma swojego odzwierciedlenia w statystykach jakichkolwiek instytucji. W toku monitoringu zrealizowano zatem badania w pięciu grupach mieszkańców Opola, pozwalające przybliżyć skalę zjawiska używania narkotyków w społeczności lokalnej:

audytoryjne badania ankietowe wśród młodzieży szkolnej miasta Opola, badaniami objęto uczniów klas I i III szkół gimnazjalnych oraz uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych; łącznie przebadano 1193 osoby;

badania ankietowe wśród młodzieży akademickiej miasta Opola – osobami badanymi byli studenci w wieku 19 – 25 lat, mieszkający i studiujący w Opolu; przebadano 150 osób;

wywiady skategoryzowane z okazjonalnymi użytkownikami narkotyków4 –badanymi były osoby w wieku 17 – 25 lat, mieszkający w Opolu; przebadano łącznie 20 osób;

wywiady z przedstawicielami organizacji pozarządowych – badanie obejmowało przedstawicieli i pracowników organizacji pozarządowych zajmujących się statutowo szeroko rozumianym przeciwdziałaniem narkomanii; przeprowadzono 20 wywiadów pogłębionych;

dodatkowo zrealizowano wywiady skategoryzowane wśród mieszkańców miasta Opola w wieku powyżej 25 lat; przebadano 100 losowo wybranych respondentów.

4 Okazjonalne używanie substancji psychoaktywnych to model celowego przyjmowania substancji; cechuje je powtarzalność zachowań i sięganie po różne substancje.


4.1.1. Rozpowszechnienie używania narkotyków Rozpowszechnienie używania narkotyków analizowane będzie osobno dla grupy młodzieży szkolnej na trzech poziomach edukacji oraz dla grupy młodzieży akademickiej i okazjonalnych użytkowników narkotyków. Przedstawione zostaną również dane pozyskane z wywiadów z mieszkańcami miasta, ukazujące skalę zjawiska wśród przeciętnych, dorosłych Opolan. Na zakończenie zaprezentowane zostaną opinie okazjonalnych użytkowników narkotyków na temat rozpowszechnienia tego typu zachowań w różnych grupach społecznych. Do szerokiej grupy innych niż alkohol i tytoń substancji psychoaktywnych należą takie substancje legalne jak leki uspokajające i nasenne czy substancje wziewne oraz szeroka gama substancji nielegalnych. Pod pojęciem substancji nielegalnych rozumiemy tu substancje, których produkcja i obrót nimi są czynami zabronionymi przez prawo. W języku publicystyki wszystkie te substancje często nazywane są narkotykami. Blok dotyczący używania poszczególnych środków, w badaniach młodzieży szkolnej, otwierało pytanie o to, czy badany chciałby spróbować jakiegoś narkotyku lub leku. Rozkład odpowiedzi w poszczególnych grupach wiekowych przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Potencjalny popyt na narkotyki - chęć spróbowania narkotyku

(szkolne badania ankietowe) – odsetki osób badanych

I klasy gimnazjum [%] III klasy gimnazjum [%] II klasy szkół ponadgimnazjalnych [%]

2009 2010 2009 2010 2009 2010

1. Tak 7,5 21,0 25,0 32,0 37,0 42,0

2. Nie 92,5 79,0 75,0 67,0 63,0 58,0

W tegorocznych badaniach chęć spróbowania jakiejkolwiek substancji narkotycznej (w tym „dopalaczy”) potwierdziło 21% badanych uczniów z I klas gimnazjów, 32% uczniów z III klas gimnazjów oraz 42% ankietowanych w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych. Mocno uwidacznia się wzrost liczby osób (w każdej grupie wiekowej) deklarujących chęć spróbowania narkotyku w stosunku do pomiarów przeprowadzanych rok wcześniej. W przypadku uczniów I klas gimnazjalnych wskaźnik ten jest niemal


trzykrotnie wyższy. W pozostałych grupach wiekowych odnotowano wzrost o 5 – 7 %, który maleje z wiekiem osób badanych. Zatem im mniejszy wiek badanej młodzieży szkolnej, tym większy wzrost chęci spróbowania narkotyku (w stosunku do poprzedniego roku), co z kolei świadczy o silnych postawach pro-narkotykowych niemal jednej czwartej badanej grupy najmłodszych gimnazjalistów. Gotowość do spróbowania narkotyków koreluje z wiekiem badanych osób, co potwierdzają analogiczne badania na próbie ogólnopolskiej i wojewódzkiej realizowane w latach ubiegłych. Wśród uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych popyt na narkotyki jest dwukrotnie większy niż w przypadku pierwszoklasistów w gimnazjach. Można zatem przyjąć, że im starsza młodzież szkolna, tym większa chęć doświadczeń z narkotykami, a zatem większe ryzyko pojawienia się licznych zachowań problemowych. Analizując wyniki badań (również wojewódzkich i ogólnopolskich) na przestrzeni ostatnich lat, należy stwierdzić, iż z roku na rok rośnie potencjalny popyt na narkotyki wśród młodzieży szkolnej. Jest on wyższy wśród starszych uczniów. Zastanawiający jest niemal trzykrotny wzrost omawianego wskaźnika wśród pierwszoklasistów gimnazjalnych (z 7,5 % na 21 %) w stosunku do ubiegłorocznego pomiaru. Jedną z interpretacji takich nagłych zmian, podawaną przez profesjonalistów zajmujących się profilaktyką i terapią osób uzależnionych, jest „burza medialna” wokół problemu „dopalaczy” i nowelizacją Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, która zbiegła się w czasie z realizowanymi badaniami szkolnymi. W opiniach praktyków, młodzież bardzo mocno zareagowała na zaostrzenie prawa, co uwidoczniło się w manifestacjach, aktywności w sieci Internet, komentarzach. Profesjonaliści omawiając zagrożenia narkotykowe młodzieży szkolnej województwa opolskiego (również więc Opola), wskazują również na ubiegłoroczną liberalizację prawa narkotykowego u naszych południowych sąsiadów, a w związku z tym ułatwioną dostępność do różnych, w naszym kraju nielegalnych substancji. Rozpowszechnienie używania poszczególnych substancji badano w trzech zakresach czasowych: całego życia (wskaźnik wyznaczający skalę doświadczeń), ostatnich 12 miesięcy przed badaniem (wskaźnik aktualnego używania substancji) oraz ostatnich 30 dni przed badaniem (wskaźnik względnie częstego, okazjonalnego używania substancji). Z danych epidemiologicznych uzyskiwanych w drodze wcześniejszych badań wynika, iż wśród młodzieży szkolnej, jednymi z najbardziej


rozpowszechnionych substancji odurzających (poza alkoholem i tytoniem) są przetwory konopi indyjskich (głównie marihuana). Dane na temat rozpowszechnienia używania kiedykolwiek w życiu tego rodzaju narkotyku zestawiono w tabeli 2. Tabela 2. Używanie przetworów konopi kiedykolwiek w życiu (szkolne

badania ankietowe) – odsetki osób badanych I klasy gimnazjum

[%] III klasy gimnazjum

[%]

II klasy szkół ponadgimnazjalnych

[%]

2009 2010 2009 2010 2009 2010

marihuana 4,1 6,6 16,6 15,5 27,2 30,4

w tym 40 razy i więcej

marihuana 1,2 1,6 1,9 2,7 2,6 7,7

Podobnie jak miało to miejsce w przypadku deklarowanej chęci spróbowania substancji, zauważany jest wysoki przyrost doświadczeń z marihuaną wraz z wiekiem osób badanych. Między uczniami I i III klas gimnazjów różnica jest niemal trzykrotna, przy czym mniejsza niż odnotowana w roku ubiegłym. Niemal 5 razy więcej uczniów II klasy szkół ponadgimnazjalnych używało przetworów konopi w porównaniu z cztery lata młodszymi kolegami. W badaniach wojewódzkich ESPAD w roku 2005 wskaźniki dla III klas szkół gimnazjalnych były podobne (14,4%), natomiast dla szkół ponadgimnazjalnych wyniosły wówczas 36,5%. Nie tylko chęć spróbowania narkotyku na poziomie deklaracji (tabela 1), ale również na poziomie zachowań konsumpcyjnych uległa delikatnemu wzrostowi. W porównaniu z analogicznymi badaniami realizowanymi w roku ubiegłym, zauważany jest wzrost doświadczeń z marihuaną w każdej grupie wiekowej. Szczególnie niepokoi bardzo widoczny wzrost ilości respondentów, którzy udzielili na zadane pytanie odpowiedzi „40 razy i więcej” – szczególnie w najstarszej grupie wiekowej uczniów szkół ponadgimnazjalnych, co jak się okaże dalej, mocno koreluje z oceną dostępności do tej substancji.


Poza pytaniem dotyczącym używania marihuany, badanym przedstawiono w ankiecie listę środków z prośbą o zaznaczenie tych, które używali choć raz w życiu. W tabeli 3 zestawiono uzyskane wyniki. Tabela 3. Używanie poszczególnych substancji kiedykolwiek w życiu (szkolne

badania ankietowe) – odsetki osób badanych

I klasy gimnazjum [%] III klasy gimnazjum [%] II klasy szkół

ponadgimnazjalnych [%]

2009 2010 2009 2010 2009 2010

Marihuana 4,1 6,6 16,6 15,5 27,2 30,4

Substancje wziewne 13,1 20,0 13,2 12,8 10,9 8,7

Leki bez przepisu lekarza

7,8 8,5 4,4 14,8 16,6 15,4

Amfetamina 2,9 2,9 2,2 3,9 5,3 5,2

LSD lub inne halucynogeny

1,0 2,6 1,5 1,5 2,0 3,0

Heroina do palenia

1,5 2,9 1,5 3,1 5,3 2,3

Ecstasy 1,0 1,4 0,0 2,3 1,5 3,5

Alkohol razem z tabletkami

3,0 2,4 1,0 5,4 14,8 12,1

Alkohol razem z marihuaną

2,0 5,8 6,6 9,3 14,6 25,1

Dopalacze bd 4,8 bd 5,8 bd 7,4

Dane z tabeli 3 wskazują, że w na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia eksperymentowania znajduje się marihuana; pomijając podział wiekowy, łącznie około 25% uczniów chociaż raz w życiu używało tej substancji, a 16 % w połączeniu z alkoholem. Drugie miejsce w rankingu najbardziej rozpowszechnionych substancji wśród młodzieży szkolnej zajmują substancje wziewne – średnio 14% w całej grupie badanych uczniów; odnotowano niewielki spadek ilości osób używających tych substancji w starszych grupach uczniów, lecz w najmłodszej grupie wiekowej wskaźnik jest dużo wyższy, niż w


ubiegłorocznych badaniach. Biorąc pod uwagę szkody zdrowotne jakie wywołuje ta grupa substancji (choć w większości legalnych i ogólnodostępnych), należałoby przemyśleć intensyfikację i ewentualnie modyfikację przekazu profilaktycznego kierowanego do najmłodszych uczniów. Na takiej samej pozycji pod względem rozpowszechnienia ulokowały się leki uspokajające i nasenne przyjmowane bez zalecenia lekarza – 14 % uczniów wśród całej badanej młodzieży szkolnej używało ich kiedykolwiek w życiu. Odnotowano ponad trzykrotny wzrost doświadczeń z tymi substancjami (w porównaniu z rokiem 2009) w przypadku uczniów trzecich klas gimnazjalnych. Dalej w kolejności pojawiają się „dopalacze” i amfetamina. W przypadku większości substancji, szczególnie tych bardziej rozpowszechnionych, wyższe rozpowszechnienie eksperymentowania odnotować trzeba wśród starszej młodzieży niż w młodszych grupach. Tylko do doświadczeń z substancjami wziewnymi oraz z lekami (obie grupy środków są legalne) częściej przyznaje się młodzież ze szkół gimnazjalnych, również ta młodsza. Stosunkowo niewielkim rozpowszechnieniem charakteryzuje się Ecstasy, heroina oraz LSD wraz z innymi halucygenami, choć i tu należy zauważyć wzrosty wskaźników w przypadku młodszej młodzieży. Szczególny niepokój powinny budzić natomiast dość znaczne odsetki młodzieży eksperymentującej z alkoholem w połączeniu z tabletkami lub z marihuaną. Łączne przyjmowanie różnych substancji jest szczególnie niebezpieczne ze względu na ryzyko szkód zdrowotnych. Niemniej jednak staje się coraz bardziej popularne wśród młodych ludzi (szczególnie uczniów starszych klas gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych). Używanie narkotyków kiedykolwiek w życiu, jako wskaźnik wyznaczający skalę zjawiska, badane było również wśród studentów, młodzieży okazjonalnie używającej narkotyków oraz wśród losowo wybranych mieszkańców miasta Opola. Z doświadczeń epidemiologów wynika, iż w starszych grupach wiekowych, najpopularniejszymi narkotykami są przetwory konopi i amfetamina. Pytano zatem - ile razy (jeśli w ogóle) zdarzyło się respondentowi używać marihuany lub haszyszu oraz amfetaminy. Wyniki badań przedstawia tabela 4.


Tabela 4. Używanie przetworów konopi i amfetaminy kiedykolwiek w życiu (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

młodzież akademicka użytkownicy narkotyków

mieszkańcy miasta Opola

2009 2010 2009 2010 2009 2010

42,6 42,5 100 94,7 26,0 8,0

w tym 40 razy i więcej marihuana

5,4 5,8 40,0 68,4 bd bd

9,5 8,3 40,0 65,0 4,0 2,0

w tym 40 razy i więcej amfetamina

4,7 2,5 10,0 30,0 bd bd

Jak się okazuje, również w innych grupach niż młodzież szkolna, marihuana jest narkotykiem o największym rozpowszechnieniu. Ponad 40% opolskich studentów paliło ją chociaż raz w życiu, z czego 5% używało jej ponad 40 razy. Niemal wszyscy użytkownicy narkotyków mięli kontakt z przetworami konopi, zdecydowana większość z nich używała marihuany ponad 40 razy – ponad 28% wzrost tego wskaźnika w stosunku do badań ubiegłorocznych obrazuje ogromy przyrost skali problemowego używania tego narkotyku. Informacje uzyskane z badań jakościowych przeprowadzanych wśród okazjonalnych użytkowników narkotyków sugerują, że w dużej mierze jest to efekt zmian prawa narkotykowego w Republice Czeskiej, a w konsekwencji łatwość dostępu do narkotyku. Wśród mieszkańców miasta około 8% badanych osób miało doświadczenia z tym narkotykiem. Wynik ten, biorąc pod uwagę średnią wieku badanych mieszkańców miasta Opola (około 40 lat), jest wynikiem dużo mniej zadziwiającym niż ten uzyskany w roku ubiegłym. Zdecydowanie niższe odsetki respondentów w każdej z grup miały doświadczenia z amfetaminą. Wśród studentów tego typu doświadczenia deklaruje nieco ponad 8%, wśród dorosłych mieszkańców miasta 2,0%. Wskaźniki te są mniejsze niż w analogicznych badaniach w roku ubiegłym. Zdecydowany wzrost ilości osób używających amfetaminy odnotowano w grupie okazjonalnych użytkowników różnych substancji – z 40% w roku


2009 do 65% w tegorocznych badaniach. Niemal co trzecia osoba w tej grupie badanych używała amfetaminy 40 razy i więcej, co wskazuje na radykalną zmianę w obrazie sceny epidemiologicznej miasta Opola. Tabela 5 prezentuje odsetki badanych mających doświadczenia z innymi narkotykami niż przetwory konopi i amfetamina. Tabela 5. Używanie poszczególnych substancji kiedykolwiek w życiu (wywiady

skategoryzowane) – odsetki osób badanych



2009 2010 2009 2010 2009 2010

Substancje wziewne bd bd bd bd 0,0 0,0

Leki bez przepisu lekarza

30,0 22,4 50,0 25,0 0,0 0,0

LSD lub inne halucynogeny

2,8 0,7 30,0 35,0 0,0 0,0

Heroina 0,0 0,0 10,0 0,0 0,0 0,0

Ecstasy 6,9 2,0 70,0 45,0 0,0 0,0

Alkohol razem z tabletkami

17,9 20,4 10,0 40,0 0,0 0,0

Alkohol razem z marihuaną

19,3 25,8 70,0 85,0 0,0 0,0

Dopalacze bd 6,1 bd 50 bd 0,0

Jak obrazuje powyższa tabela, w grupie losowo wybranych do badań mieszkańców Opola, nie było osób używających narkotyków innych niż marihuana i amfetamina (tabela 4). W grupie studentów i użytkowników narkotyków rozkład rozpowszechnienia poszczególnych grup substancji jest zbliżony do pomiaru ubiegłorocznego, różnice dotyczą odsetek osób używających poszczególnych narkotyków. W obu grupach zauważyć można znaczący spadek ilości osób, które kiedykolwiek używały ecstasy oraz leków uspokajających lub nasennych w celach nie medycznych. W grupie młodzieży akademickiej istotnie zmniejszyła się ilość osób używających substancji halucynogennych, a wśród okazjonalnych użytkowników narkotyków nie odnotowano ani jednej osoby, która używała heroiny.


Natomiast zarówno w grupie młodzieży studiującej, jak i wśród osób okazjonalnie używających narkotyków, wzrosły wskaźniki dotyczące używania alkoholu w połączeniu z lekami lub przetworami konopi. Około 6% studentów używało kiedykolwiek substancję z grupy „dopalaczy”, natomiast wśród użytkowników narkotyków robiła to co druga osoba. Analizując zmienność wyników badań wszystkich grup na przestrzeni ostatnich dwóch lat, należy stwierdzić, że zdecydowanie dominującą substancją jest marihuana, w tym w połączeniu z alkoholem. W młodszych grupach (uczniowie gimnazjum) prym wiodą substancje legalne – środki wziewne. Nieco starsza młodzież często sięga po leki uspokajające i nasenne, również łącząc je z alkoholem. Studenci używają głównie marihuany oraz leków – przy czym obie substancje często łączą z alkoholem. Wśród okazjonalnych użytkowników narkotyków poza przetworami konopi w coraz większym stopniu dominować zaczyna amfetamina. Zazwyczaj w badaniach epidemiologicznych z zakresu używania substancji psychoaktywnych przyjmuje się, iż potwierdzenie używania danego środka kiedykolwiek w życiu oznacza, że badany ma już za sobą pierwsze doświadczenia, nie przesądza natomiast kwestii aktualnego używania narkotyków. Za wskaźnik aktualnego używania przyjmuje się zwykle używanie w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. Dane zawarte w tabeli 6 obrazują odsetki uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych używających w tym czasie dwóch najbardziej rozpowszechnionych rodzajów narkotyków.


Tabela 6. Używanie marihuany i substancji wziewnych w czasie ostatnich 12 miesięcy (szkolne badania ankietowe) – odsetki osób badanych

I klasy gimnazjum [%]

III klasy gimnazjum [%]


[%]

2009 2010 2009 2010 2009 2010

2,3 7,2 11,2 14,5 22,2 29,6


0,6 1,1 1,0 1,1 2,1 5,6




[%]

6,9 11,7 7,8 5,9 3,8 4,1

w tym 40 razy i więcej substancje wziewne

0,6 0,8 0,5 0,4 0,0 0,5

Po raz kolejny zauważany jest przyrost doświadczeń z marihuaną wraz z wiekiem osób badanych. W każdej z badanych grup wiekowych w znaczący sposób podniosły się odsetki osób, które na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy przed badaniem używały marihuany lub haszyszu. W przypadku najstarszej badanej grupy młodzieży szkolnej ponad dwukrotnie wzrosła liczba osób, które zaznaczyły skrajną odpowiedź „40 razy i więcej”, wykluczającą raczej używanie na poziomie eksperymentalnym. Inaczej jest w przypadku substancji wziewnych, widoczny wzrost używania tej grupy narkotyków zanotowano jedynie wśród najmłodszych uczestników badania. Wynik ten jest mało optymistyczny, zważywszy na fakt szybkiego uzależnienia od tego typu substancji i dużo szkody zdrowotne i psychiczne jakie one wywołują. Natomiast nie dziwi fakt mniejszego odsetka użytkowników substancji wziewnych wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Zależność taką obserwuje się w większości tego typu badań, z dużym prawdopodobieństwem wynika to z faktu, iż uczniowie używający tych środków nie kontynuują edukacji w szkołach ponadgimnazjalnych.


W starszych grupach również pytano o używanie najpopularniejszych narkotyków na przestrzeni ostatniego roku. Wyniki prezentuje tabela 7. W ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem 21,9 % studentów używało przetworów konopi (2 % ponad 40 razy). Wśród okazjonalnych użytkowników zdecydowana większość w tym czasie używała marihuany, niemal co drugi robił to ponad 40 razy. Tabela 7. Używanie przetworów konopi i amfetaminy w czasie ostatnich 12

miesięcy (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych



2009 2010 2009 2010 2009 2010

12,8 21,9 100,0 95,0 bd bd


2,7 2,0 30,0 45,0 bd bd

0,7 2,1 30,0 47,0 bd bd

w tym 40 razy i więcej amfetamina

0,0 0,7 0,0 15,8 bd bd

Większość zobrazowanych powyżej wskaźników wzrosła w porównaniu z badaniami realizowanymi w roku 2009. Szczególnie intensywny wzrost dotyczy ilości osób aktualnie używających na poziomie eksperymentalnym lub okazjonalnym przetworów konopi w grupie studentów. Martwi widoczny wzrost rozpowszechnienia amfetaminy – szczególnie w grupie użytkowników narkotyków. Wśród osób okazjonalnie używających narkotyków, znalazło się ponad 15 % takich, które przyznały się do używania amfetaminy 40 razy i więcej w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. Okres ostatnich 30 dni przed badaniem można przyjąć za wskaźnikowy dla względnie częstego, okazjonalnego używania substancji. Palenie marihuany lub używanie innych narkotyków, podobnie jak picie alkoholu, w większości przypadków nie ma charakteru regularnego. Stąd trudno mieć pewność, że wszyscy, którzy w badaniach zadeklarowali kontakt z daną substancją w


czasie ostatnich 30 dni na pewno używają jej, co najmniej raz na miesiąc. Można jednak założyć, z pewnym przybliżeniem, że proporcje używających raz na miesiąc wśród tych, którzy nie używali w ostatnim miesiącu są równe proporcji używających rzadziej, a potwierdzających używanie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Przy takim założeniu można uznać, że 3,7% uczniów klas pierwszych gimnazjów, 6,3% uczniów klas trzecich gimnazjów i 14,2% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych używa marihuany co najmniej raz w miesiącu (tabela 8).

Tabela 8. Używanie marihuany i substancji wziewnych chociaż raz w czasie

ostatnich 30 dni (szkolne badania ankietowe) – odsetki osób badanych




[%] 2009 2010 2009 2010 2009 2010

Marihuana 1,2 3,7 3,4 6,3 11,8 14,2

Substancje wziewne

5,1 9,1 5,3 2,3 2,5 2,2

Podobnie jak w przypadku używania substancji w czasie ostatniego roku, odsetki uczniów w poszczególnych grupach wiekowych używających ich w czasie ostatnich 30 dni są wyższe niż w analogicznym badaniu sprzed roku. Największy wzrost zaobserwowano w najmłodszej grupie wiekowej – uczniów I klas szkół gimnazjalnych. W przypadku substancji wziewnych wzrost wskaźnika zauważono tylko wśród najmłodszych, niemniej jednak niemal dwukrotny. Tabela 9. Używanie przetworów konopi i amfetaminy w czasie ostatnich 30

dni (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych



2009 2010 2009 2010 2009 2010

marihuana 6,1 9,6 100,0 73,0 bd 0,0

amfetamina 0,7 1,3 20,0 21,0 bd 0,0


W grupie okazjonalnych użytkowników narkotyków, również w czasie ostatniego miesiąca przed badaniem, większość używała marihuany, choć odsetek ten jest mniejszy od uzyskanego w roku ubiegłym. Niemniej jednak szczegółowe analizy dowodzą, że wśród nich około 20 % robiło to 40 razy i więcej, co wskazuje na co najmniej problemowe używanie tej substancji. Co piąta osoba w tej grupie badanych używała amfetaminy w czasie ostatnich 30 dni. Część z nich (około 5 %) robiła to od 10 do 19 razy. W grupie studentów nieco ponad 9 % w tym czasie używało przetworów konopi i nieco więcej niż jeden na stu amfetaminy. Podobnie jak w przypadku używania marihuany w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, wskaźnik ten istotnie wzrósł w porównaniu z badaniami realizowanymi w roku 2009. Pewnych dodatkowych wskazówek do zobrazowania skali zjawiska używania narkotyków przez populację młodzieży szkolnej może dostarczyć opinia uczniów (wszystkie grupy wiekowe razem) na temat własnego środowiska rówieśniczego. W badaniach ankietowych realizowanych w szkołach pytano uczniów, jak wielu z ich kolegów używa różnych substancji. Rozkład odpowiedzi prezentuje tabela 10. Tabela 10. Odpowiedzi na pytanie: według Twojej oceny, ilu Twoich

przyjaciół... (szkolne badania ankietowe) odsetki osób badanych Nikt [%] Kilka osób

[%] Sporo [%] Większość [%]

Wszyscy [%]

2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010

pali marihuanę lub haszysz 52,5 49,8 36.4 35,6 8,0 9,2 1,6 3,1 1,5 2,2

bierze LSD lub jakiś inny halucynogen 86,1 82,3 14,0 13,4 0,8 1,6 0,5 0,7 1,6 2,0

bierze amfetaminę 84,9 81,1 12,6 14,4 0,8 2,0 0,5 0,6 1,2 1,9

bierze środki uspokajające lub nasenne 80,5 77,6 16,5 18,6 1,8 1,7 0,2 0,6 1,0 2,0

bierze kokainę lub crack 87,6 86,0 10,0 10,4 1,1 1,1 0,3 0,5 1,0 1,9

bierze ecstasy 86,6 85,4 10,6 10,8 1,5 1,4 0,3 0,8 1,0 1,6

bierze heroinę 88,5 85,7 8,9 10,6 1,3 1,4 0,3 0,8 1,0 1,4

używa środków wziewnych (kleju itp.) 85,3 79,7 11,8 14,8 1,3 2,3 0,6 1,2 1,0 1,9

bierze sterydy anaboliczne 83,8 80,6 13,8 14,0 0,8 2,6 0,5 0,9 1,1 1,8

bierze "dopalacze" bd 79,0 bd 14,7 bd 2,7 bd 1,2 bd 2,3


Oczywiście nie należy przywiązywać szczególnej wagi do wielkości odsetek w powyższej tabeli, warto jednak zauważyć, które spośród wymienionych środków uznawane są za najbardziej rozpowszechnione wśród młodzieży szkolnej. Po raz kolejny na pierwszym miejscu pojawia się marihuana, dalej leki, substancje wziewne i dopalacze. Warto jednak zauważyć, że w tegorocznych badaniach wyraźnie wzrósł odsetek osób odpowiadających, iż większość lub wszyscy ich znajomi używają poszczególnych, wymienionych substancji. Może to być efekt przeszacowania, lecz również może to wynikać z faktu, iż coraz więcej młodych ludzi przebywa w kręgach osób/grupach, w których używanie narkotyków nie jest w jakikolwiek sposób piętnowane. Nieco wątpliwych pod względem rzetelności, ale ciekawych informacji dotyczących szacunkowej skali rozpowszechnienia problemu narkotykowego, dostarczyły wywiady z okazjonalnymi użytkownikami narkotyków. Badani proszeni zostali o oszacowanie wielkości odsetka przeciętnych polaków (w pięciu grupach wiekowych) używających narkotyków. Wyniki przedstawione zostały w tabeli 11. Tabela 11. Przeciętni Polacy używający narkotyków w opinii okazjonalnych

użytkowników (wywiady skategoryzowane)

Szacunkowe odsetki w opiniach użytkowników narkotyków Grupa

2009 2010

1 Dzieci 10 % 6 %

2 Uczniowie gimnazjalni 25 % 23 %

3 Uczniowie ponadgimnazjalni 26 % 48 %

4 Studenci 30 % 65 %

5 Dorośli 20 % 31 % Młodzież okazjonalnie używająca narkotyków wskazała studentów jako grupę najliczniej sięgającą po narkotyki, przy czym wskaźnik ten był ponad dwa razy wyższy niż w badaniach przeprowadzanych w roku 2009. Wyniki badań realizowanych w grupie młodzieży akademickiej rzeczywiście potwierdzają wzrost częstości sięgania – szczególnie po przetwory konopi. Drugą, nieco tylko mniej liczną grupą okazali się uczniowie szkół ponadgimnazjalnych. Również 31 % osób dorosłych, widzianych oczami użytkowników narkotyków, ma za sobą doświadczenia z substancjami psychoaktywnymi innymi niż alkohol i tytoń. Martwi to o tyle, że to dorośli modelują postawy


wśród najmłodszych, swoich dzieci, najbliższego otoczenia, również postawy wobec narkotyków. Nieco zmniejszyły się odsetki dzieci i uczniów szkół gimnazjalnych w porównaniu z badaniami wcześniejszymi. W opinii użytkowników, dzieci bardzo rzadko sięgają po substancje psychoaktywne. Warto zaznaczyć, iż w badaniach nie operacjonalizowano kategorii odpowiedzi, w związku z tym pojęcia „dzieci”, czy „dorośli” rozumiane były bardzo subiektywnie. Niemniej jednak informacje uzyskane w toku wywiadów z okazjonalnymi użytkownikami narkotyków wskazują, iż najbardziej zagrożoną używaniem narkotyków grupą jest młodzież akademicka i młodzież w wieku ponadgimnazjalnym. 4.1.2. Wzory używania narkotyków Znając skalę doświadczeń z narkotykami przedstawicieli różnych grup wiekowych i społecznych, warto przyjrzeć się wzorom ich używania. W tegorocznym monitoringu założono, w toku szkolnych badań ankietowych, zapytanie się uczniów mających za sobą kontakt z narkotykami, o wiek inicjacji narkotykowej, pierwszą spróbowaną substancję i miejsce jej zdobycia. Poniższa tabela prezentuje zestawienie odpowiedzi dla trzech grup młodzieży szkolnej na pytanie ankietowe: jaki był (jeśli w ogóle był) pierwszy środek, którego spróbowałeś(aś)? Jak się okazuje niemal wszyscy respondenci, którzy mięli kiedykolwiek doświadczenia z jakimikolwiek narkotykami, wskazywali marihuanę jako substancję inicjującą. W tegorocznych badaniach, jako substancje inicjujące respondenci wymienili również leki uspokajające i nasenne używane bez przepisu lekarza oraz w mniejszym stopniu dopalacze. Tabela 12. Substancje inicjujące (szkolne badania ankietowe) – odsetki osób

badanych




[%]

2009 2010 2009 2010 2009 2010

Leki uspokajające lub nasenne

bd 4,0 bd 6,6 bd 7,4

Marihuana lub haszysz 2,0 5,1 14,2 13,9 21,6 34,7

Dopalacze bd 1,9 bd 1,9 bd 0,5


Dalej pytano młodych ludzi o wiek pierwszych doświadczeń z poszczególnymi substancjami. Zestawienie odpowiedzi zawiera tabela 13. Tabela 13. Wiek pierwszych doświadczeń z poszczególnymi narkotykami

(szkolne badania ankietowe) – odsetki osób badanych

średni wiek rodzaj doświadczenia

2009 2010

Spróbowanie amfetaminy 15,4 13,8

Spróbowanie leków uspokajających lub nasennych 14,4 13,5

Spróbowanie marihuany lub haszyszu 14,4 14,9

Spróbowanie LSD lub innego halucynogenu 15,0 13,8

Spróbowanie ecstasy 15,1 14,6

Spróbowanie środków wziewnych (kleju itp.) 12,9 11,5

Spróbowanie alkoholu z tabletkami 15,4 15,2

Spróbowanie dopalaczy bd 14,7

Odpowiedzi respondentów wskazują, iż pierwsze doświadczenia z substancjami psychoaktywnymi innymi niż alkohol i tytoń pojawiają się już na etapie końca szkoły podstawowej i początku gimnazjum, są to głównie doświadczenia ze środkami wziewnymi (ta kategoria odpowiedzi nie znalazła się w poprzednim pytaniu dot. środków inicjujących). Kolejne substancje to leki bez przepisu lekarza – około 14 roku życia. Rok później pojawia się marihuana. Warto zaznaczyć, iż leki w rozumieniu młodzieży szkolnej są środkami legalnymi, ogólnodostępnymi, marihuana zaś jest substancją zabronioną przez prawo, więc teoretycznie dużo trudniej dostępną dla przeciętnego nastolatka. Jednak legalność substancji nie ma wpływu w tym przypadku na wiek pierwszych doświadczeń – może to świadczyć o sporym poziomie dostępności do przetworów konopi w grupie młodzieży szkolnej. Większość jednak wymienionych substancji pojawia się w życiu nastolatków około 14 - 15 roku życia, można zatem przyjąć, iż jest to średni wiek inicjacji narkotykowej. Dodatkowo pytano badanych uczniów o sposób zdobycia środka do inicjacji narkotykowej. Odsetki deklarowanych odpowiedzi zestawiono w tabeli 14.


Tabela 14. Sposób zdobycia narkotyku (szkolne badania ankietowe) – odsetki osób badanych

I klasy gimnazjum

[%]

III klasy gimnazjum

[%]

II klasy szkół ponadgimnazja

lnych [%]

2009 2010 2009 2010 2009 2010

Dostałem od starszego brata lub siostry 0,0 0,8 2,3 0,0 0,5 0,5

Dostałem od starszego kolegi/koleżanki 0,0 2,4 4,5 5,1 7,8 6,1

Dostałem od kolegi/koleżanki w moim wieku lub młodszych 1,0 1,1 0,8 1,6 3,4 5,1

Dostałem od kogoś znanego ze słyszenia, ale nie osobiście 0,0 1,3 0,0 0,4 0,5 0,7

Dostałem od obcej osoby 1,0 0,0 0,0 0,0 0,5 0,9

Braliśmy to wspólnie, w grupie przyjaciół 2,0 2,4 6,0 7,0 12,5 14,4

Kupiłem od kolegi 0,0 0,8 1,5 0,4 2,1 3,2

Kupiłem od kogoś znanego mi ze słyszenia, ale nie osobiście 0,0 0,5 0,0 0,0 0,8 2,0

Kupiłem od obcej osoby 0,0 0,0 0,0 0,4 0,5 0,4

Dostałem od jednego z rodziców 1,0 1,9 0,0 1,6 3,6 2,0

Uzyskane informacje wskazują, iż po raz pierwszy narkotyki brane są zazwyczaj w grupach przyjaciół, znajomych lub otrzymywane są od starszych kolegów czy też w mniejszym stopniu rówieśników. Młodzi ludzi próbujący po raz pierwszy jakiegokolwiek narkotyku nie dostają go od osób obcych, bardzo rzadko też narkotyk kupują osobiście, chyba że od kolegów. Pojawiają się również, choć stosunkowo rzadko, przypadki otrzymania narkotyku od starszego rodzeństwa. Ostatnim elementem dopełniającym opis wzorów używania narkotyków przez młodzież szkolną, jest kwestia motywów pierwszych prób z narkotykami. Tabela 15 prezentuje odsetki badanych osób, które zaznaczyły poszczególne kategorie odpowiedzi na pytanie: z jakiego powodu spróbowałeś tego środka?


Tabela 15. Powody pierwszych doświadczeń z narkotykami (szkolne badania ankietowe) – odsetki osób badanych

powód użycia środka % badanych (3 grupy wiekowe łącznie)

2009 2010

Byłem(am) ciekawy 13,0 18,5

Chciałem(am) się czuć na „haju” 5,2 6,7

Chciałem(am) zapomnieć o swoich problemach 2,5 3,6

Nie pamiętam powodu 2,3 2,7

Nie miałem(am) nic do roboty 1,1 1,9

Nie chciałem(am) odstawać od grupy 0,9 0,9 Podobnie jak w większości tego typu badań epidemiologicznych, podstawowym motywem spróbowania po raz pierwszy narkotyku jest zaspokojenie własnej ciekawości - sprawdzenie na własnej skórze działania danej substancji, o którym często wiadomo z opowieści starszych kolegów i rówieśników. Dalsze powody to chęć odczucia stanu odurzenia (znanego najprawdopodobniej z opowieści innych) oraz chęć zapomnienia o kłopotach. Rangowy rozkład powodów inicjacji narkotykowej nie zmienił się w stosunku do ubiegłorocznych badań, niemniej jednak wyraźnie wzrosły odsetki osób wybierających odpowiedź inną niż: „nigdy nie używałem żadnej z substancji...”. 4.1.3. Zachowania szczególnego ryzyka Używanie narkotyków prowadzić może do powstawania wielu, często podobnych jak w przypadku np. alkoholu, problemów. W jednym z pytań ankiety respondenci otrzymali listę takich problemów z prośbą, aby określili, czy kiedykolwiek stały się ich udziałem w związku z używaniem narkotyków.


Tabela 16. Doświadczania poszczególnych problemów związanych z narkotykami (szkolne badania ankietowe, wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

młodzież szkolna [%]

studenci [%]

okazjonalni użytkownicy

narkotyków [%]

2009 2010 2009 2010 2009 2010

Kłótnia lub sprzeczka 1,0 1,7 2,0 4,0 10,0 10,0

Przepychanka lub bójka 0,6 0,9 0,0 0,0 10,0 5,3

Wypadek lub uszkodzenie ciała 0,6 0,7 0,7 1,3 10,0 0,0

Utrata pieniędzy lub cennych przedmiotów 0,3 1,2 0,7 0,0 20,0 5,6

Zniszczenie rzeczy lub ubrania 0,2 0,9 0,7 0,0 30,0 0,0

Problemy z rodzicami 0,5 1,5 0,7 0,0 10,0 0,0

Problemy z przyjaciółmi 0,5 1,2 0,0 2,7 10,0 10,0

Problemy z nauczycielami 0,2 0,6 0,0 0,0 11,1 5,0

Gorsze wyniki w nauce lub w pracy 0,2 1,2 0,0 2,0 33,3 5,0

Stałeś(aś) się ofiarą rabunku lub kradzieży 0,5 0,4 0,0 0,0 10,0 0,0

Kłopoty z policją 0,2 1,3 0,0 0,0 10,0 5,3

Interwencja pogotowia ratunkowego 0,0 0,7 0,0 0,0 10,0 5,3

Niechciane przez Ciebie doświadczenia seksualne 0,2 0,4 0,0 0,0 44,4 0,0

Seks bez zabezpieczenia (bez antykoncepcji) 0,2 0,8 0,7 0,0 44,5 0,0

Jak można odczytać z powyższej tabeli, zarówno młodzież szkolna (wszystkie poziomy edukacji łącznie), jak i opolscy studenci nie przeżywają nagminnych problemów w związku z używaniem narkotyków. Jeśli się one pojawiają, to nie są utożsamiane z używaniem substancji narkotykowych. Niemniej jednak odsetki osób deklarujących problemy związane z używaniem narkotyków są


nieco wyższe w tegorocznych badaniach niż w analogicznych w roku 2009. Najczęściej pojawiające się problemy to: kłótnia lub sprzeczka, problemy z rodzicami i przyjaciółmi, dalej kłopoty z policją, utrata pieniędzy i gorsze wyniki w nauce. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku okazjonalnych użytkowników narkotyków. Najczęściej pojawiającymi się negatywnymi konsekwencjami używania substancji dla około 10 % respondentów są kłótnia lub sprzeczka i problemy z przyjaciółmi. W porównaniu z grupami uczniów i studentów, w grupie użytkowników, problemów jest zasadniczo więcej. Jednak w przypadku zdecydowanej większości wylistowanych negatywnych konsekwencji używania narkotyków wskaźniki są niższe niż w roku ubiegłym. Szczególnie zastanawia fakt braku jakichkolwiek kłopotów związanych z konfliktami rodzinnymi i ryzykownymi zachowaniami seksualnymi. Dodatkowo w realizowanych wywiadach skategoryzowanych pytano okazjonalnych użytkowników narkotyków, czy na przestrzeni ostatniego roku, dokonali któregoś z wymienionych czynów. Zestawienie kategorii odpowiedzi wraz z odsetkami osób badanych deklarujących dane zachowania przedstawia tabela 17. Tabela 17. Zachowania związane z narkotykami – ostatnie 12 miesięcy

(wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

% okazjonalnych użytkowników narkotyków zachowania

2009 2010

Zniszczyć coś co nie należało do Ciebie 20,0 15,0

Sprzedawać marihuanę lub inne narkotyki 10,0 20,0

Przywłaszczyć rzeczy, które nie należały do Ciebie 50,0 5,0

Uderzyć kogoś celowo 30,0 10,0

Opuścić zajęcia szkolne 50,0 35,0 W roku 2009 uzyskane wyniki badań wskazywały, iż połowie użytkowników narkotyków na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, w związku z używaniem substancji zdarzyło się opuścić zajęcia szkolne oraz dokonać kradzieży cudzej własności. W tegorocznych badaniach około 35 % użytkowników opuściło zajęcia z powodu brania narkotyków, a zaledwie 5 %


ukradło jakąkolwiek rzecz. Mniej osób deklaruje również fizyczne zachowania agresywne wobec innych powodowane używaniem substancji. Co piąty okazjonalny użytkownik narkotyków ma za sobą doświadczenia sprzedaży substancji innej osobie, w ubiegłym roku, do tego procederu przyznawał się co dziesiąty respondent – co wskazuje na istotny wzrost częstości tego typu zachowań. Uzyskane wyniki zbieżne są z wiedzą teoretyczną, mówiącą iż zachowania ryzykowne współwystępują, a jedne pociągają za sobą pojawianie się kolejnych. Tak więc nasilenie częstotliwości doświadczeń z narkotykami sprzyja pojawianiu się problemów w wielu innych obszarach funkcjonowania społecznego. 4.1.4. Modele spędzania czasu wolnego Ostatnim omawianym tu zagadnieniem jest styl życia – styl aktywności, którego wskaźnikiem jest ilość czasu poświęcanego na różnego rodzaju czynności np.: jazdę samochodem, grę na automatach zarobkowych, grę na komputerze, uprawianie sportu, czytanie książek, spotkania z przyjaciółmi, inne zainteresowania. Część z tych aktywności koreluje dodatnio z częstotliwością używania narkotyków, część cechuje się korelacją ujemną. Tabela 18 przedstawia wyniki badań ankietowych prowadzonych wśród młodzieży szkolnej (wszystkie grupy wiekowe łącznie).


Tabela 18. Rodzaje aktywności – młodzież szkolna (szkolne badania ankietowe) – odsetki osób badanych

nigdy prawie codziennie

aktywność

2009 2010 2009 2010

Jeździsz sobie samochodem lub na motocyklu dla przyjemności 58,5 58,3 8,3 7,5

Grasz na automatach do gry (takich, na których można wygrać pieniądze) 77,1 80,0 1,8 1,2

Grasz w gry komputerowe, surfujesz w sieci (poza nauką) 8,1 7,6 31,5 38,6

Aktywnie uprawiasz jakiś sport, lekkoatletykę, lub gimnastykę 12,4 7,9 28,9 34,5

Czytasz książki dla przyjemności 26,7 21,8 13,2 16,8

Wychodzisz z przyjaciółmi wieczorem (do dyskoteki, kawiarni, pubu) 12,0 14,8 11,0 10,4

Masz jakieś inne hobby (grasz na instrumencie, śpiewasz, rysujesz) 25,0 19,9 28,0 38,1

Badani uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych (łącznie) najczęściej (prawie codziennie) spędzają czas wolny na grach komputerowych. Co trzeci uczeń niemal każdego dnia poświęca czas na uprawianie sportu lub inne hobby. Zdecydowanie mniej osób czyta książki dla przyjemności, choć wskaźnik ten nieco wzrósł w porównaniu z badaniami realizowanymi w roku 2009. Jednak nadal co piąty nastolatek chodzący do szkoły nie czyta książek dla przyjemności; taka sama liczba młodych osób nie ma sprecyzowanych zainteresowań. Tabela 19 prezentuje takie same formy aktywności i ich częstotliwość w grupie młodzieży akademickiej.


Tabela 19. Rodzaje aktywności – młodzież akademicka (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych


aktywność

2009 2010 2009 2010








Ponad połowa studentów w czasie wolnym, niemal codziennie gra w gry komputerowe, przy czym wskaźnik ten ma tendencję wzrostową. Co dziesiąty student jeździ samochodem lub motocyklem dla zabicia wolnego czasu – wskaźnik ten jest o połowę mniejszy niż w ubiegłorocznym badaniu. Dziesięć procent respondentów uprawia również jakąś formę aktywności sportowej, podobny odsetek deklaruje zaangażowanie w inne zainteresowania – nie wymienione w kategoriach odpowiedzi. Wśród studentów jeszcze mniejszy odsetek badanych, niż w przypadku młodzieży szkolnej, gra na automatach zarobkowych. Nieco martwo natomiast fakt, że ponad 20% młodzieży akademickiej nie ma sprecyzowanych zainteresowań. Optymistycznie można natomiast określić dwukrotny wzrost ilości studentów, którzy w czasie wolnym czytają książki dla przyjemności. Ostatnią grupą badanych osób, pytanych o formy aktywności w czasie wolnym, byli okazjonalni użytkownicy narkotyków. Tabela 20 prezentuje uzyskane wyniki w tej grupie młodych ludzi.


Tabela 20. Rodzaje aktywności – okazjonalni użytkownicy narkotyków (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych


aktywność

2009 2010 2009 2010








W przypadku okazjonalnych użytkowników narkotyków, kwestia spędzania czasu wolnego wygląda inaczej, niż w poprzednich grupach badanych osób. Jedynie podobnie jak wśród studentów, ponad połowa gra niemal codziennie w gry komputerowe. Co trzeci badany nie uprawia jakiegokolwiek sportu. Natomiast więcej osób niż w roku ubiegłym przyznaje się do systematycznego czytania książek dla przyjemności; o 5 % więcej respondentów deklaruje prawie codzienne oddawanie się zainteresowaniom. Zaledwie 5 % użytkowników narkotyków systematycznie uprawia jakąkolwiek dyscyplinę sportową. 4.2. Problemowe używanie narkotyków

W roku bieżącym, w toku zbierania danych udało się uzyskać informacje na temat:

ilości leczących się mieszkańców gminy Opole z powodu problemowego używania narkotyków w systemie stacjonarnym,

szacunkowej ilości osób zgłaszających się do lokalnych programów ambulatoryjnych z powodu problemowego używania narkotyków,


profilu problemowych użytkowników narkotyków, rozpowszechnienia problemowego używania narkotyków w opiniach

mieszkańców miasta Opola. 4.2.1. Lecznictwo stacjonarne i ambulatoryjne mieszkańców miasta Opola Dane z psychiatrycznego lecznictwa stacjonarnego za lata 2000 – 2008 udostępnione przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii i Opolski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia dotyczą ilości leczących się mieszkańców gminy Opole z powodu problemowego używania narkotyków w systemie stacjonarnym na trenie całego kraju. Dane statystyczne lecznictwa psychiatrycznego obejmują wszystkich przyjętych do leczenia w danym roku w stacjonarnych zakładach psychiatrycznych, w tym również w placówkach specjalistycznego lecznictwa uzależnień, które funkcjonują w ramach psychiatrycznej służby zdrowia. Dane lecznictwa stacjonarnego obejmują zatem wszystkich przyjętych do szpitali psychiatrycznych, w tym oddziałów detoksykacyjnych dla osób uzależnionych oraz ośrodków rehabilitacyjnych, w tym prowadzonych przez organizacje pozarządowe, jeśli ośrodki te mają status zakładów opieki zdrowotnej. Sprawozdawczość statystyczna lecznictwa stacjonarnego opiera się na indywidualnych kartach statystycznych opatrzonych identyfikatorem (inicjały, data urodzenia i płeć), co pozwala uniknąć wielokrotnego liczenia tych samych osób, jeśli w danym roku rejestrowane były przez więcej niż jedną placówkę. Karty statystyczne wypełniane są przy wypisie pacjenta i przesyłane do Instytutu Psychiatrii i Neurologii, który opracowuje dane. Podstawą selekcji przypadków od 1997 r. jest diagnoza według Dziesiątej Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów (ICD-10). Dane agregowane są z uwzględnieniem przyjęć osób wyselekcjonowanych według diagnozy choroby podstawowej bądź choroby towarzyszącej. Ogólnym wskaźnikiem epidemiologicznym używanym do analiz trendu (prezentowanym w tabeli 21) jest zatem liczba osób przyjętych dla leczenia stacjonarnego w danym roku w związku z problemem używania narkotyków. Warto jednak zaznaczyć, iż dane dotyczące lat 2000 – 2008 pochodzą ze statystyk Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii i zawierają rozpoznania: F11-F16, F18-F19; dane za rok 2009 zostały udostępnione przez Opolski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia i dotyczą rozpoznań F11-F19 (łącznie z F17 – używanie tytoniu).


Tabela 21. Liczba mieszkańców gminy korzystających z pomocy w systemie stacjonarnym na terenie całego kraju w latach 2000 – 2009

Liczby pacjentów w poszczególnych latach

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

40 39 54 63 67 66 51 62 bd 43

Uzyskane dane wskazują, iż w roku ubiegłym odnotowano spadek ilości mieszkańców gminy Opole korzystających z pomocy w systemach stacjonarnej opieki osobom uzależnionym. Spadek ilości osób podejmujących leczenie może świadczyć o ogólnym spadku ilości osób wymagających pomocy, ale może być również wskazaniem spadku ilości osób wymagających stacjonarnej formy pomocy, decydujących się np. na korzystanie z oferty ambulatoryjnej. Dane zawarte w tabeli 21 graficznie obrazuje wykres 1. Dodatkowo w tabeli 22 zawarto informacje dotyczące ilości pacjentów będących mieszkańcami Opola leczących się stacjonarnie na terenie całego kraju w roku 2009 z podziałem na cztery grupy wiekowe. Wykres 1. Liczba mieszkańców gminy Opole korzystających z pomocy w

systemie stacjonarnym na terenie całego kraju w latach 2000 – 2009

0

10

20

30

40

50

60

70

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Opole

Poniższy wykres 2 graficznie obrazuje liczbę przyjętych do lecznictwa stacjonarnego w 2007 r. mieszkańców Opola w porównaniu z mieszkańcami innych polskich miast.


Wykres 2. Przyjęci do lecznictwa stacjonarnego w 2007 r. (wskaźniki na 100 tys. mieszk.)

W bieżącym roku udało się uzyskać informacje dot. dokładnej ilości mieszkańców gminy Opole leczących się w systemie ambulatoryjnym z rozpoznaniem F11–F19 – dane agregowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (procedury terapeutyczne kontraktowane przez NFZ). Poniższa tabela zawiera informacje o ogólnej liczbie klientów programów ambulatoryjnych w roku 2009 wraz z podziałem na cztery grupy wiekowe. Tabela 22. Mieszkańcy miasta Opola korzystający z pomocy ambulatoryjnej

i stacjonarnej w roku 2009 z rozpoznaniem F11-F19.

Liczba osób w wieku Liczba osób

ogółem 0-18 19-29 30-64 65 i więcej

Lecznictwo ambulatoryjne 199 10 69 104 16

Lecznictwo stacjonarne 43 2 15 24 2


Dodatkowych informacji na temat skali zagadnienia dostarczają dane statystyczne uzyskane z lokalnych instytucji i organizacji pozarządowych prowadzących działalność ambulatoryjną dla osób używających problemowo narkotyków. W roku bieżącym uzyskano szczegółowe dane z jednej zaledwie tego typu jednostki. Z danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie wynika, iż z oferty Punktu Konsultacyjnego prowadzonego przez tę instytucję w latach 2006 – 2009 skorzystało łącznie 1139 osób: w roku 2006 – 274 osoby, w roku 2007 – 394 osoby, w roku 2008 – 244 osoby, a w roku 2009 – 227 osób. Niestety nie jest pewne, czy dana osoba korzystająca z pomocy, nie pojawiła się (i nie została odnotowana) kilkakrotnie w tym samym roku i czy dominującym problemem zgłaszanym przez klienta były kłopoty narkotykowe. Uszczegółowienie danych statystycznych z lokalnych placówek pomocy osobom używającym narkotyków stanie się jednym z priorytetów monitoringu w 2011 roku. Warto zaznaczyć, iż od 2006 roku działa dla mieszkańców miasta Opola anonimowa i bezpłatna poradnia internetowa prowadzona przez Pracownię Rozwoju Osobistego – Internetowy Punkt Konsultacyjny. Kontakt z terapeutą w tym przypadku odbywa się przez liczne komunikatory dostępne w sieci Internet i jest możliwy codziennie w godzinach popołudniowo – wieczornych, w związku z tym nie wymaga osobistego kontaktu w placówce. Z tego typu porad w roku 2006 skorzystało 280 mieszkańców Opola, w roku 2007 było ich już 530 (1360 porad), w roku 2008 - 640 osób (1490 porad), a roku 2009 - 498 osób (udzielono w sumie 1156 porad). Dodatkowych informacji ilustrujących zjawisko narkotyków i narkomanii na terenie Opola mogą dostarczyć głosy mieszkańców miasta na temat kontaktu z narkomanami lub/i osobistej znajomości narkomanów. Mieszkańcom zadano pytanie: czy spotykał/a Pan/Pani na terenie miasta Opola narkomanów, tzn. ludzi, którzy są uzależnieni od narkotyków lub używają ich regularnie w sposób rodzący poważne problemy? Na tak zadane pytanie 40 % respondentów odpowiedziało twierdząco. Na pytanie o osobistą znajomość takich osób twierdząco odpowiedziało 10 % badanych (w roku 2009 było ich 28 %), przy czym 6 % badanych było pewnych, że narkomanii ci są mieszkańcami miasta Opola.


4.2.2. Profil problemowych użytkowników narkotyków Ciekawych danych jakościowych, uzupełniających omawiane zagadnienie, dotyczących profilu problemowych użytkowników narkotyków, dostarczyły wywiady z przedstawicielami instytucji świadczących pomoc w systemie ambulatoryjnym. Przeprowadzono badania z pracownikami i przedstawicielami czterech instytucji/organizacji prowadzących tego typu działalność na terenie gminy Opole. Jedna z nich świadczy pomoc głównie osobom mającym problem alkoholowy, druga pomaga osobom i ich rodzinom w trudnych sytuacjach życiowych. W przypadku tych placówek problem używania narkotyków jest jedną z gałęzi działalności i ma raczej charakter dodatkowy. Dwie pozostałe jednostki koncentrują swoją działalność głównie w obszarze pomocy osobom mającym problem z narkotykami i ich bliskim. W opinii osób realizujących oferty pomocowe związane z problemem narkotykowym, klientami poradni i punktów konsultacyjnych są głównie młodzi ludzie. Największą grupę klientów stanowią osoby między 14 a 26 rokiem życia, przy czym wciąż zdecydowanie dominują mężczyźni (choć ta różnica powoli zmniejsza się). Zgłaszane problemy najczęściej związane są z używaniem dwóch rodzajów narkotyków: marihuany i amfetaminy, przy czym pierwszy z nich stanowi zazwyczaj środek inicjacyjny. Opinie terapeutów dotyczące skali zjawiska i trendów rozwojowych są mocno podzielone; jedni twierdzą, iż ilość osób problemowo używających narkotyków z roku na rok zmniejsza się, inni mają przeciwne zdanie, wskazując trend wzrostowy. Jak się wydaje, opinie te bazują najprawdopodobniej na liczbie osób zgłaszających się po pomoc do konkretnych placówek, a nie na rzeczywistych zmianach ilościowych w populacji użytkowników narkotyków. Wszyscy natomiast potwierdzają fakt zmniejszania się wieku inicjacji narkotykowej Jednak pracownicy poradni i punktów konsultacyjnych są zgodni co do trwających zmian jakościowych na scenie narkotykowej miasta Opola. W roku 2010, obok najbardziej rozpowszechnionych substancji pojawiło się znacząco więcej przypadków używania „dopalaczy”, szczególnie wśród starszej młodzieży szkolnej i studentów. Zdecydowanie, w opiniach specjalistów, da się zauważyć trend wzrostowy w przypadku ilości osób używających szkodliwie przetworów konopi w porównaniu z ubiegłymi latami. Niektórzy twierdzą, iż nasiliła się moda na zażywanie dopalaczy i marihuany, za to odnotowuje się mniej doświadczeń z droższymi i trudniej dostępnymi narkotykami. Większość praktyków zauważa również spadek


ilości osób zgłaszających się po pomoc w związku z używaniem substancji wziewnych, choć wiek tego typu klienta jest coraz młodszy. Jak twierdzą specjaliści wzór używania narkotyków nie zmienia się na przestrzeni lat. „Początkowo człowiek styka się z narkotykiem, gdy jest na imprezie i ktoś go poczęstuje, potem na imprezie kupuje już za swoje pieniądze, później zaczyna mieć problemy ze zdobyciem pieniędzy na narkotyki, więc wynosi rzeczy z domu, zdarzają się konflikty z prawem, dilerka”. Większość terapeutów zauważa, że spora grupa osób używających szkodliwie jest mieszkańcami uboższych dzielnic Opola (Nowa Wieś Królewska, Gosławice, ZWM). W opiniach przedstawicieli instytucji, szczególnie zagrożone używaniem szkodliwym są dzieci z rodzin niepełnych i niewydolnych wychowawczo, co jest zgodne z wiedzą teoretyczną dot. czynników ryzyka w aspekcie uzależnień.

Większość osób udzielających wywiadów twierdziła, iż da się zauważyć zależność między wiekiem klientów i rodzajem problemów z którymi się zgłaszali. Najmłodsi, którzy stanowią najmniej liczną grupę klientów poradni uzależnień, pojawiają się za sprawą rodziców. Najczęściej pierwotnie zgłaszane są problemy z zachowaniem i kłopoty szkolne. Dzieci takie najczęściej mają za sobą doświadczenia z alkoholem i tytoniem, często w palecie używanych substancji występują środki wziewne, rzadziej przetwory konopi. Warto zauważyć, iż używanie substancji wziewnych, w opiniach specjalistów, koreluje ujemnie ze statusem socjoekonomicznym klienta – „narkotyk dla ubogich”. Gimnazjaliści zazwyczaj trafiają do programów ambulatoryjnych w związku z paleniem marihuany, rzadziej z powodu używania substancji wziewnych, bardzo rzadko amfetaminy. Młodzież gimnazjalna zazwyczaj dociera do poradni za sprawą rodziców, często też po interwencji pedagoga szkolnego. Bardzo mała grupa gimnazjalistów trafia do poradni lub punktu konsultacyjnego bez asysty rodzica lub innej dorosłej osoby będącej inicjatorem spotkania. Większość okazjonalnych użytkowników narkotyków (głównie marihuany) w tej grupie wiekowej nie deklaruje jeszcze żadnych strat związanych z ich przyjmowaniem. Tego typu klienci to zazwyczaj uczniowie mający spore problemy z zachowaniem w szkole, często wagarujący, mający słabe wyniki w nauce i nienajlepsze kontakty z rodzicami. Status socjoekonomiczny rodziny, w deklaracjach terapeutów, nie ma większego znaczenia w przypadku tej grupy wiekowej klientów. Najczęściej wśród gimnazjalistów trafiających do poradni są osoby z kręgów subkultury hip-hop.


Młodzież starsza, w wieku ponadgimnazjalnym (16 – 19 lat), przychodzi zazwyczaj z problemem używania przetworów konopi i powiązanymi z tym problemami rodzinnymi, szkolnymi oraz prawnymi (kradzieże, dewastacje). Również spora grupa osób w tej grupie wiekowej dociera do poradni z problemem używania amfetaminy, choć trend w tym wypadku ulega zmniejszeniu. W bieżącym roku pojawił się problem używania „dopalaczy” i licznych konsekwencji zdrowotnych i psychicznych z tym związanych. Takie osoby szukają przede wszystkim pomocy w formie ambulatoryjnej. Zdecydowanie częściej, niż młodzież młodsza, osoby w wieku 16 – 19 lat przychodzą same, mając już niewielką motywację do jakiejkolwiek zmiany, najczęściej rozumianej jako ograniczenie pojawiających się kłopotów związanych z używaniem narkotyku, a nie zaprzestania używania narkotyków w ogóle. Najczęściej oczekiwania młodych ludzi nie zakładają abstynencji, a raczej ograniczenie i „kontrolowanie” używania. W tej grupie klientów przeważają chłopcy. Takim osobom najczęściej oferowana jest aktywność ukierunkowana na zwiększenie motywacji do terapii, ewentualne utrzymanie abstynencji, zwiększenie aktywności w „trzeźwej” grupie rówieśniczej. Podstawowym problemem okazuje się najczęściej brak przyjaciół, kolegów, znajomych, nie związanych z braniem narkotyków, brak zainteresowań i co za tym idzie prawdopodobny brak umiejętności trzeźwego spędzania wolnego czasu. Wśród osób starszych w wieku około 20 – 30 lat zdecydowanie dominują mężczyźni. Jest to najliczniejsza grupa wiekowa klientów poradni i punktu konsultacyjnego W dużej mierze osoby te są już świadome wielu strat jakich doświadczyły w związku z używaniem narkotyków. Osoby w tym wieku szukają profesjonalnej pomocy ambulatoryjnej lub stacjonarnej głównie w związku z problemowym używaniem lub uzależnieniem od amfetaminy, rzadziej heroiny lub samej marihuany. W tej grupie wiekowej odnotowano najwięcej przypadków osób szukających chociażby konsultacji z powodu negatywnych objawów po użyciu substancji z grupy „dopalaczy”. Większość osób zgłaszających używanie tych substancji miała za sobą wielokrotne doświadczenia z innymi narkotykami – głównie marihuaną i amfetaminą. Czwartą grupą klientów poradni i punktów konsultacyjnych są rodzice osób eksperymentujących z narkotykami, szukający wsparcia i wiedzy na temat narkotyków, uzależnienia oraz sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach rodzinnych, także tych nie związanych z używaniem substancji.


4.3. Konsekwencje zdrowotne i społeczne W roku bieżącym nie udało się zgromadzić danych statystycznych dotyczących chorób zakaźnych wśród użytkowników narkotyków będących mieszkańcami miasta Opola. Choć znana jest liczba nowych zakażeń HIV wśród mieszkańców miasta Opola na przestrzeni lat 2006 – 2009, to informacje dotyczące zależności drogi zakażenia z używaniem narkotyków nie są agregowane przez Stację Sanitarno – Epidemiologiczną. W toku zbierania danych udało się zdobyć informacje na temat:

ilości postępowań przygotowawczych wszczętych i zakończonych oraz ilości przestępstw stwierdzonych i liczby osób podejrzanych o popełnienie przestępstw z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii,

liczby osób podejrzanych i skazanych za popełnienie przestępstwa z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii,

liczby osób/rodzin z problemem narkotykowym korzystających ze świadczeń Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie oraz wysokości świadczeń udzielonych tym osobom/rodzinom,

liczby zatruć narkotykami, w tym ze skutkiem śmiertelnym wśród mieszkańców miasta Opola w 2009 roku.

Dane uzyskane ze statystyk policyjnych (Komenda Miejska Policji w Opolu) pozwalają prześledzić trend w ilości postępowań, stwierdzonych przestępstw i liczby osób podejrzanych o popełnienie przestępstw z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Do stworzenia pełnego obrazu sytuacji brakuje danych za rok 2005. Uzyskane dane obrazuje tabela 23.


Tabela 23. Ilość postępowań przygotowawczych wszczętych i zakończonych oraz ilość przestępstw stwierdzonych i liczba osób podejrzanych o popełnienie przestępstw z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii

postępowania podejrzani lata

wszczęte zakończone przestępstwa stwierdzone ogółem w tym

nieletni

2003 89 90 185 90 11

2004 113 131 415 149 17

2005 bd bd bd bd bd

2006 78 107 242 95 5

2007 106 122 188 106 4

2008 87 111 319 97 5

2009 74 176 193 176 4

Jak wskazują statystyki Policji między rokiem 2004 a 2007 odnotowano spadek liczby przestępstw stwierdzonych przez jednostki Policji na terenie Opola. W roku 2008 nastąpił ponowny wzrost w tym obszarze, lecz nie tak duży jak w 2004. W roku ubiegłym wskaźnik ten znowu znacząco zmalał. Można zatem przewidywać trend spadkowy w przypadku ilości popełnianych (stwierdzanych przez Policję) przestępstw z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Odnotowano natomiast istotną różnicę w przypadku liczby osób podejrzanych (znaczny wzrost w roku 2009), co może świadczyć, że ogólna liczba osób uwikłanych w przestępstwa narkotykowe przestała być w miarę stała. Nieco odmienne dane dotyczące ilości postępowań wszczętych oraz ilości przestępstw stwierdzonych i liczby osób podejrzanych o popełnienie przestępstw z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii uzyskano z informacji Komendy Wojewódzkiej Policji w Opolu. Różnica ta może wynikać z faktu odmiennej metodologii agregowania danych statystycznych. Różnica w ilości osób podejrzanych może dodatkowo wynikać z faktu, iż Komenda Miejska Policji w Opolu została poproszona o przekazanie danych dotyczących wyłącznie mieszkańców miasta Opola. Komenda Wojewódzka natomiast


agreguje dane dotyczące wszystkich przestępstw stwierdzonych na terenie Opola, niezależnie od miejsca zamieszkania podejrzanego. Dane KWP, dotyczące ilości postępowań wszczętych oraz ilości przestępstw stwierdzonych i liczby osób podejrzanych o popełnienie różnych przestępstw z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii zebrane zostały w tabeli 24. Niestety dotyczą one lat 2006 – 2008. Tabela 24. Ilość postępowań wszczętych, przestępstw stwierdzonych i liczby

osób podejrzanych o popełnienie przestępstw z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

przestępstwa wszczęte

przestępstwa stwierdzone liczba podejrzanych nr art. Ustawy o

przeciwdziałaniu narkomanii 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008

ogółem 111 135 105 519 358 370 195 143 146

art. 58 (udzielanie) 10 8 15 147 83 112 17 13 14

art. 59 (sprzedaż) 16 25 6 181 117 118 44 27 35

art. 62 ust. 1 i 3 (posiadanie) 74 87 72 135 120 94 101 82 68

art. 62 ust. 2 (posiadanie znacznych ilości)

1 3 4 6 3 1 5 1 0

art. 63 ust. 1 (nielegalna uprawa)

2 1 2 11 4 2 12 1 0

Jak obrazuje powyższa tabela, zdecydowanie największa grupa przestępstw narkotykowych związana jest ze sprzedażą oraz posiadaniem i udzielaniem narkotyków. Ma to swoje odzwierciedlenie w liczbie osób podejrzanych – największą grupę stanowią osoby podejrzane o posiadanie, drugą co do liczności grupą są osoby podejrzane o sprzedaż narkotyków. Uzupełnieniem statystyk policyjnych są dane Sądu Rejonowego w Opolu dotyczące liczby osób skazanych z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Dane statystyczne dotyczą osób podlegających odpowiedzialności na zasadach określonych w kodeksie karnym, a więc osób, które ukończyły w chwili czynu 17 lat. Ogółem na przestrzeni lat 2006 – 2009 za przestępstwa związane z narkotykami skazano 380 osób na karę pozbawienia wolności (w


tym bez zawieszenia 40 osób). Informacje o liczbie osób skazanych z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii przez Sąd Rejonowy w Opolu przedstawia tabela 25. Tabela 25. Liczba osób skazanych z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii

na przestrzeni lat 2006 – 2009 (Sąd Rejonowy w Opolu).

Liczba skazanych

ogółem

skazanych na karę pozbawienia

wolności z zawieszeniem

skazanych na karę pozbawienia

wolności bez zawieszenia

skazanych na karę grzywny

2006 100 83 17 bd

2007 113 104 9 bd

2008 86 81 5 bd

2009 81 72 9 14

Jak obrazują dane zawarte w powyższej tabeli liczba osób skazanych przez Sąd Rejonowy w Opolu z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w kolejnych latach ulega niewielkim zmianom. Daje się jednak zauważyć trend spadkowy w ilości osób skazywanych na karę pozbawienia wolności, co może świadczyć o zmniejszaniu się liczby osób popełniających ciężkie przestępstwa narkotykowe. Natomiast zdecydowanie większe liczby osób skazywanych na karę pozbawienia wolności z zawieszeniem, najprawdopodobniej dotyczące drobnych przestępstw narkotykowych, wskazują na korzystanie przez Sąd z możliwość zamiany kary na inną formę resocjalizacji. Jednym z przyjętych wyznaczników marginalizacji społecznej jest często fakt stałego korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. Na potrzeby monitoringu pozyskano dane z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie dotyczące liczby osób/rodzin z problemem narkotykowym z terenu miasta Opola korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w latach 2006 - 2009. Uzyskane dane statystyczne zebrano w tabeli 26.


Tabela 26. Liczba osób/rodzin z problemem narkotykowym korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w mieście Opolu

Rok Liczba osób/rodzin Liczba dzieci Wysokość świadczeń

2006 10 0 20 796 zł

2007 5 0 12 781 zł

2008 5 2 16 604 zł

2009 9 0 12 462 zł

Łącznie na świadczenia pomocy społecznej udzielonej osobom/rodzinom z problemem narkotykowym z terenu miasta Opola wydano na przestrzeni lat 2006 - 2009 kwotę 62.643,00 zł. Oczywiście należy pamiętać, że prawdopodobnie część rodzin z problemem narkotykowym korzystających z pomocy społecznej nie ujawniła tego problemu i w związku z tym nie znalazła się w powyższych statystykach. Z dużym prawdopodobieństwem osoby, których omawiane statystyki dotyczą, stanowią jednocześnie grupę odbiorców programów pomocowych realizowanych w Punkcie Konsultacyjnym Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Opolu. Innym rodzajem wskaźnika związanego z konsekwencjami szkodliwego używania narkotyków, uzyskanego w toku zbierania danych, jest liczba zakażeń wirusem HIV. Niestety, choć Wojewódzka Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna bardzo skrupulatnie zbiera informacje dotyczące mieszkańców województwa opolskiego, brak w nich szczegółowych danych o zakażeniach wirusem HIV mieszkańców gminy Opole w związku z używaniem narkotyków. Uzyskane informacje dot. mieszkańców całego województwa mogą jednak zobrazować stosunek zakażonych użytkowników narkotyków, do ogólnej liczby zakażonych wirusem HIV w danym przedziale czasowym. Tabela 27 zestawia liczbę osób zakażonych wirusem HIV w województwie opolskim w tatach 1986 – 2009 z podziałem na drogi zakażenia.


Tabela 27. Liczba osób zakażonych wirusem HIV w województwie opolskim w latach 1986 – 2009.

Droga zakażenia

Płeć

Homo/Biseks. Narkomani Hetero

Dzieci matek

zakażonych HIV

Brak danych Ogółem

M 7 80 9 2 81 179

K - 29 5 2 21 57

Razem 7 109 14 4 102 236

Zestawienie danych w powyższej tabeli obrazuje, że w ogólnej liczbie osób zakażonych wirusem HIV, około połowę stanowią narkomanii. Większość z nich to prawdopodobnie dożylni narkomanii opiatowi. Wyraźnie też widać, że w grupie zakażonych zdecydowanie dominują mężczyźni. Tabela 28 zawiera informacje nt. zakażeń wirusem HIV mieszkańców gminy Opole na przestrzeni lat 2006 – 2009. Tabela 28. Zakażenia wirusem HIV mieszkańców gminy Opole w latach 2006 – 2009.

Gmina Opole

Lata Liczba zakażonych wirusem HIV

Zakażenie wirusem HIV w związku z używaniem

narkotyków 2006 7 bd

2007 4 bd

2008 6 bd

2009 11 bd

Innych jakościowo informacji dostarczyły dane Opolskiego Oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia dotyczące liczby zatruć narkotykami wśród mieszkańców gminy Opole w roku 2009 – tabela 29.


Tabela 29. Liczba zatruć środkami narkotycznymi i lekami psychotropowymi wśród mieszkańców gminy Opole w roku 2009.

Liczba zatruć u osób w wieku Liczba

zatruć 0-18 19-29 30-64 65 i więcej

Zatrucie środkami narkotycznymi i

lekami psychotropowymi

34 9 8 15 2

Jak wskazuje powyższa tabela, w roku 2009 odnotowano 34 przypadki zatrucia narkotykami wymagające interwencji służby zdrowia. Prawdopodobnie wiele tego typu przypadków nie zostało odnotowanych, gdyż użytkownicy narkotyków nie zgłosili się po pomoc. Z rozkładu wiekowego (tabela 29) wynika, że najwięcej zatruć odnotowano w grupie osób powyżej 30 r.ż., ale aż 9 przypadków dotyczyło osób niepełnoletnich. Ostatnim wskaźnikiem konsekwencji szkodliwego używania narkotyków uzyskanym w toku zbierania danych jest liczba zgonów mieszkańców Opola oraz liczba zgonów odnotowanych na terenie miasta Opola, spowodowanych przyjmowaniem substancji. Dane statystyczne udostępnione przez Instytut Psychiatrii i Neurologii dotyczą lat 1997 – 2008, co pozwala analizować ich zmienność w czasie. Agregacja danych według miejsca zamieszkania dostarcza informacji jak wielu mieszkańców gminy Opole zmarło w wyniku używania narkotyków, niezależnie od tego gdzie nastąpił zgon (tabela 30). Agregacja według miejsca zgonu pozwala stwierdzić jak wiele osób zmarło na terenie gminy z powodu używania narkotyków, niezależnie od tego czy osoby te mieszkały w gminie, czy przebywały tam czasowo (tabela 31). Wydaje się, że ten drugi wskaźnik lepiej opisuje sytuacje epidemiologiczną w gminie, biorąc pod uwagę mobilność użytkowników narkotyków. Tabela 30. Zgony mieszkańców Opola związane z narkotykami w latach

1997-2008

Zgony ze względu na miejsce zamieszkania (mieszkańcy Opola)

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1 Bd 4 3 2 1 1 1 1 1 0 0

Informacje zestawione w powyższej tabeli wskazują, iż od roku 2002 nastąpiła stabilizacja ilości zgonów mieszkańców Opola powodowanych używaniem narkotyków (przedawkowanie narkotyków, w tym ze skutkiem


śmiertelnym - ICD 10: F11-12, F14-16, F19, X42, X62, Y12, X44, X64, Y14) – rocznie z tego powodu umiera jedna osoba; w latach 2007 i 2008 nie odnotowano takiego przypadku. Z informacji Opolskiego Oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia wynika, iż w roku 2009 również nie zarejestrowano świadczenia udzielonego osobie zamieszkałej w gminie Opole z powodu zatrucia narkotykami i zakończonego zgonem. Drugim wskaźnikiem jest liczba osób, które zmarły na terenie miasta Opola z powodu używania narkotyków, niekoniecznie będących mieszkańcami naszego miasta. Tabela 31. Zgony na terenie miasta Opola związane z narkotykami w latach

1997-2007

Liczby zgonów

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1 0 4 3 1 4 1 3 2 bd bd bd

Inaczej niż w przypadku zgonów mieszkańców Opola, odnotowane wszystkie zgony związane z narkotykami na terenie miasta, nie wykazują stabilizacji w czasie ostatnich lat brak danych za lata 2006 – 2008), co prawdopodobnie związane jest z charakterystyczną dla naszego regionu dużą migracją mieszkańców. 4.4. Postawy wobec narkotyków i narkomanii

W bieżącym roku udało się zebrać dużą ilość informacji na temat postaw społecznych wobec zjawiska narkotyków i narkomanii. W drodze badań ankietowych i wywiadów z różnymi grupami respondentów uzyskano obraz problemu narkomani widziany oczami młodzieży i dorosłych, jak również pracowników systemów pomocowych:

w toku wywiadów z przedstawicielami organizacji pozarządowych określono jak oceniany jest problem narkomanii na tle innych problemów społecznych, scharakteryzowano osobę narkomana, a także określono preferowane sposoby postępowania z narkomanami;

zdiagnozowano poziom aprobaty dla zachowań związanych z używaniem narkotyków w grupach młodzieży uczącej się;

w toku badań szkolnych określono odsetek uczniów, którzy uznają za prawdopodobne lub bardzo prawdopodobne negatywne i pozytywne następstwa używania substancji;


w badaniach opinii mieszkańców miasta określono jak oceniany jest problem narkomanii na tle innych problemów społecznych, scharakteryzowano osobę narkomana, a także określono preferowane sposoby postępowania z narkomanami.

4.4.1. Postawy młodzieży szkolnej, akademickiej i okazjonalnych użytkowników narkotyków wobec używania substancji Próbą uchwycenia odniesień normatywnych wobec używania poszczególnych substancji psychoaktywnych było pytanie o ocenę zachowania kogoś, kto od czasu do czasu sięga po poszczególne substancje. Badani udzielali odpowiedzi przy użyciu kategorii od „nie potępiam” poprzez „potępiam” do „zdecydowanie potępiam”. Pozostawiono też możliwość uchylenia się od oceny. Tabela 32 prezentuje uzyskane wyniki dla skrajnej kategorii odpowiedzi „nie potępiam”, w trzech grupach wiekowych młodzieży szkolnej.

Tabela 32. Postawy wobec używania poszczególnych substancji – młodzież szkolna (szkolne badania ankietowe) – odsetki osób badanych

I G - I klasy gimnazjum III G - III klasy gimnazjum II PG - II klasy szkół ponadgimnazjalnych

I G III G II PG Odpowiedzi „nie potępiam”...

2009 2010 2009 2010 2009 2010

Spróbowanie raz lub dwa razy marihuany lub haszyszu 26,3 33,2 38,9 44,9 50,3 55,2

Palenie marihuany lub haszyszu od czasu do czasu 22,9 28,6 30,3 36,2 40,3 39,8 Palenie marihuany lub haszyszu regularnie 19,1 22,9 16,1 20,9 21,9 23,9

Spróbowanie raz lub dwa razy LSD 23,7 26,7 24,2 32,3 27,2 26,1

Spróbowanie heroiny raz lub dwa razy 27,2 28,1 22,3 28,7 24,0 22,7 Spróbowanie raz lub dwa razy leków 31,4 32,7 29,4 33,1 34,7 29,9

Spróbowanie amfetaminy raz lub dwa razy 26,0 29,9 21,8 30,7 28,0 25,0

Spróbowanie kokainy raz lub dwa razy 27,2 29,7 23,7 28,7 24,8 22,9

Spróbowanie ecstasy raz lub dwa razy razy 24,8 28,6 25,6 30,7 27,2 23,1 Spróbowanie środków wziewnych raz lub dwa razy 34,1 34,2 22,3 27,9 24,9 21,8

Spróbowanie "dopalaczy" raz lub dwa razy bd 31,3 bd 31,9 bd 24,3


Na liście substancji poddanych ocenie znalazły się zarówno środki legalne jak i nielegalne. Należałoby zatem oczekiwać, że z uwagi na brak zakazu prawnego, substancje legalne cieszyć się będą większą aprobatą – więcej osób zaznaczy odpowiedź „nie potępiam”. Tymczasem wyniki badania wskazują, że najmniej potępianym zachowaniem w każdej grupie wiekowej jest eksperymentowanie z marihuaną (substancją nielegalną), przy czym im starszy wiek osób badanych, tym większa aprobata dla tego typu ryzykownych zachowań. W I klasach gimnazjalnych około 33% uczniów nie widzi nic złego w spróbowaniu raz lub dwa razy przetworów konopi, w klasach trzecich szkół gimnazjalnych takich uczniów jest już niemal 45%; ten sam wskaźnik dla II klas szkół ponadgimnazjalnych wyniósł już 55%. Świadczy to o bardzo liberalnym podejściu do używania tej grupy substancji. W przypadku pozostałych substancji (innych niż przetwory konopi) jawi się odwrotna tendencja. Im starsza młodzież szkolna, tym mniej liberalne postawy wobec eksperymentowania z poszczególnymi substancjami. Wynika to najprawdopodobniej z większej wiedzy dotyczącej ewentualnych zagrożeń związanych z używaniem „bardziej szkodliwych” (w oczach młodzieży) narkotyków. Tezę tą potwierdzają szczególnie wyniki pomiarów aprobaty dla eksperymentowania z substancjami wziewnymi, których negatywne konsekwencje używania są szybko dostrzegalne przez młodych ludzi. Niemniej jednak analizując wyniki zestawione w tabeli 32, należy stwierdzić, że uwidacznia się delikatny trend wzrostowy w postawach pro-narkotykowych uczniów szkół gimnazjalnych. W większości przypadków wyniki tegorocznego pomiaru wskazują bardziej liberalne podejście do eksperymentowania z narkotykami w tej grupie wiekowej, niż miało to miejsce w 2009 roku. W najstarszej grupie uczniów wyniki tegorocznego badania wskazują na zmniejszanie się aprobaty dla zachowań ryzykownych związanych z używaniem narkotyków. W ocenach uczniów także okazjonalne używanie przetworów konopi zasługuje na mniejsze potępienie niż próby z innymi narkotykami. Wyniki badania ujawniły zatem tendencję do innego traktowania przetworów konopi, niż tzw. „twardych narkotyków”. Oznacza to, że w odczuciach młodych ludzi marihuana nie ma jednoznacznie takiego samego „image” jak inne narkotyki. Natomiast regularne używanie tego narkotyku, w każdej grupie wiekowej, nacechowane jest najwyższym potępieniem.


Takie same pytania zadano również młodzieży akademickiej i okazjonalnym użytkownikom narkotyków. Zestawienie odpowiedzi w tych grupach badanych osób zawarto w tabeli 33. Tabela 33. Postawy wobec używania poszczególnych substancji – młodzież

akademicka i okazjonalni użytkownicy narkotyków (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

młodzież akademicka użytkownicy narkotyków Używanie substancji

2009 2010 2009 2010

Spróbowanie raz lub dwa razy marihuany 58,7 47,0 100,0 90,0

Palenie marihuany lub haszyszu od czasu do czasu 40,7 29,5 90,0 85,0 Palenie marihuany lub haszyszu regularnie 12,0 8,1 90,0 50,0

Spróbowanie raz lub dwa razy LSD 34,0 24,8 60,0 50,0

Spróbowanie heroiny raz lub dwa razy 23,3 16,8 10,0 10,0

Spróbowanie raz lub dwa razy leków 42,7 41,6 90,0 35,0 Spróbowanie amfetaminy raz lub dwa razy 28,7 22,8 50,0 50,0

Spróbowanie kokainy raz lub dwa razy 24,7 18,2 60,0 40,0

Spróbowanie ecstasy raz lub dwa razy razy 23,3 26,2 80,0 45,0

Spróbowanie środków wziewnych raz lub dwa razy 18,0 12,7 10,0 10,0 Spróbowanie "dopalaczy" raz lub dwa razy bd 23,5 bd 25,0

Odsetki badanych studentów aprobujących używanie poszczególnych narkotyków są bardziej zróżnicowane do analogicznych wyników grupy uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Wśród studentów uwidacznia się nieco mniejszy liberalizm postaw wobec eksperymentowania z narkotykami. Inaczej sytuacja kształtuje się w grupie okazjonalnych użytkowników narkotyków. Biorąc pod uwagę nasilenie doświadczeń z marihuaną i amfetaminą w tej grupie badanych, nie dziwi fakt dużo bardziej liberalnego podejścia do kwestii eksperymentowania z tymi substancjami, niż w pozostałych grupach osób badanych. Bliska znajomość osób z własnego środowiska używających różnych substancji, lub własne doświadczenia, a co za tym idzie wiedza o konsekwencjach, nakazują użytkownikom narkotyków potępiać eksperymentowanie z takimi środkami jak heroina czy substancje wziewne.


W obu badanych grupach (podobnie jak wśród młodzieży szkolnej) najmniej potępianymi zachowaniami jest eksperymentowanie i okazjonalne używanie marihuany. Około 40 % studentów również w aspekcie używania leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza nie widzi nic złego. Niemniej jednak, podobnie jak w grupie młodzieży ponadgimnazjalnej, zauważalny jest trend spadkowy w liberalnym podejściu wobec eksperymentowania z narkotykami. Wyniki tegorocznego badania wskazują na mniejszą aprobatę tego typu zachowań, niż miało to miejsce w roku ubiegłym. Z wyników badania poszczególnych grup młodych ludzi można dodatkowo wyciągnąć dwa wnioski. Po pierwsze młodzież zdecydowanie różnicuje eksperymentowanie czy też używanie okazjonalne z regularnym zażywaniem danej substancji, przy czym systematyczne przyjmowanie środka potępiane jest w zdecydowany sposób. Po drugie, jak się wydaje, z wiekiem osób badanych wzrasta wiedza dotycząca rzeczywistej szkodliwości poszczególnych grup substancji – szczególnie szkodliwości zdrowotnej i psychicznej, która jest dość szybko widoczna wśród użytkowników narkotyków. Wśród badanych dorosłych mieszkańców Opola (wywiady skategoryzowane) dokonano podobnej oceny poziomu akceptacji – potępiania używania poszczególnych substancji, określając natężenie tych doświadczeń jako „od czasu do czasu”. Używanie narkotyków takich jak amfetamina, heroina, czy „dopalacze” zdecydowanie potępia ponad 90% badanych. W przypadku używania „od czasu do czasu” marihuany, odsetek osób potępiających tego typu zachowanie spada do 61%, co wskazuje na dużo łagodniejsze traktowanie tego rodzaju narkotyku. Innym wskaźnikiem postaw wobec narkotyków i ich używania jest próba oszacowania ryzyka towarzyszącego tym zachowaniom. Używanie substancji psychoaktywnych, zarówno legalnych jak nielegalnych, niesie za sobą ryzyko pojawienia się szkód zdrowotnych i społecznych. Ryzyko to jest szczególnie duże, gdy po substancje te sięgają ludzie bardzo młodzi, nie świadomi tego co może im grozić. Pewne znaczenie profilaktyczne może tu mieć wiedza na temat wielorakich niebezpieczeństw związanych z ich używaniem. Nie tylko dlatego, że uświadomienie sobie ryzyka skłaniać powinno do ograniczania konsumpcji, ale również dlatego, że stwarza ono szansę zadbania o jak największe zminimalizowanie niebezpieczeństwa powikłań. Celem badania było dowiedzenie się na ile młodzież zdaje sobie sprawę z ryzyka związanego z używaniem różnych substancji.


W toku badania przedstawiono respondentom listę środków i poproszono, aby na czterostopniowej skali ocenili ryzyko zaszkodzenia sobie w wyniku używania każdego z nich. W przypadku większości substancji pytano osobno o ryzyko związane z podejmowaniem prób oraz ryzyko wynikające z regularnego używania. Tylko przy przetworach konopi wprowadzono trzy poziomy nasilenia używania. Tabela 34 prezentuje uzyskane wyniki grupy młodzieży szkolnej (wszystkie poziomy edukacji łącznie) oraz grupy młodzieży akademickiej; wśród okazjonalnych użytkowników narkotyków nie realizowano tego pomiaru.

Tabela 34. Ryzyko związane z używaniem poszczególnych substancji – młodzież szkolna i akademicka (szkolne badania ankietowe, wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

osoby odpowiadające „nie na ryzyka” - % badanych

młodzież szkolna młodzież akademicka używanie substancji …

2009 2010 2009 2010

Spróbowanie 1 raz lub 2 razy marihuany lub haszyszu 13,8 17,1 15,7 18,5 Palenie marihuany lub haszyszu od czasu do czasu 7,7 11,2 7,5 8,2

Spróbowanie 1 raz lub 2 razy LSD 5,1 5,9 6,8 4,8

Spróbowanie 1 raz lub 2 razy amfetaminy 4,5 5,4 2,1 3,4 Spróbowanie 1 raz lub 2 razy kokainy 3,8 5,5 2,1 2,1

Spróbowanie 1 raz lub 2 razy ecstasy 4,6 5,9 2,1 2,7

Spróbowanie 1 raz lub 2 razy środków wziewnych 4,8 5,7 2,1 2,1

Palenie marihuany lub haszyszu regularnie 4,1 5,9 2,7 1,4

Używanie LSD regularnie 2,0 2,8 0,7 0,7

Używanie amfetaminy regularnie 1,7 2,8 0,7 1,7

Używanie kokainy regularnie 1,9 2,5 0,0 0,0

Używanie Ecstasy regularnie 1,7 2,9 0,0 0,7

Używanie środków wziewnych regularnie 2,2 2,9 0,0 1,4


Zdecydowana większość uczniów dostrzega ryzyko szkód związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Tylko bardzo nieliczni stwierdzają, że ich używanie nie jest związane z żadnym negatywnym następstwem – tabela 34. Stosunkowo najwięcej takich odpowiedzi padło przy paleniu marihuany lub haszyszu od czasu do czasu. Nawet regularne używanie przetworów konopi (szczególnie wśród uczniów) przez około 5 % badanych uznawane jest za mało ryzykowne. Ocena ryzyka używania substancji, jak się można było spodziewać, zależna jest głównie od nasilenia tych doświadczeń – używanie regularne narkotyków oceniane jest jako niosące większe ryzyko negatywnych następstw niż eksperymentowanie. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż młodzież starsza (studenci) wyraźnie dostrzegają większe ryzyko związane z używaniem narkotyków, co może świadczyć o ogólnie większej świadomości potencjalnych problemów zdrowotnych, społecznych lub psychicznych. Dane na temat postrzegania ryzyka szkód w efekcie używania substancji psychoaktywnych prowadzą do wniosku, że młodzież jest dość dobrze zorientowana w skali zagrożeń, a orientacja ta narasta z wiekiem. Nie ulega też ona stereotypom obecnym wśród części starszego pokolenia, według których pojedyncze eksperymenty z narkotykami budzą znacznie większe zagrożenie niż częste używanie w dużych ilościach substancji legalnych, takich jak np. alkohol czy tytoń. Niemniej jednak martwi fakt odnotowania w tegorocznych badania większych odsetków młodzieży szkolnej i studentów w porównaniu z pomiarami z roku 2009, którzy nie widzą ryzyka w eksperymentowaniu z narkotykami. Dodatkowo warto zaprezentować odpowiedzi mieszkańców miasta Opola na podobnie postawione pytanie podczas wywiadów. Odsetki odpowiedzi na pytanie: jak bardzo ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą, jeśli:… zadane mieszkańcom miasta zawarte zostały w tabeli 35.


Tabela 35. Ryzyko związane z używaniem poszczególnych substancji w opiniach mieszkańców miasta (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

Nie ma ryzyka Duże ryzyko Zachowania ...

2009 2010 2009 2010

próbują marihuanę lub haszysz 1 raz lub 2 razy w życiu 8,0 16,7 18,0 37,5 palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu 0,0 4,2 56,0 47,9

palą marihuanę lub haszysz regularnie 0,0 0,0 80,0 81,2

próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę 0,0 0,0 62,0 64,6

biorą amfetaminę regularnie 0,0 0,0 93,9 93,7

próbują 1 raz lub 2 razy kokainy 0,0 0,0 88,0 75,0

biorą kokainę regularnie 0,0 0,0 96,0 93,7 próbują 1 raz lub 2 razy narkotyki w zastrzykach 0,0 0,0 96,0 85,4

biorą narkotyki w zastrzykach regularnie 0,0 0,0 96,0 72,9

Wszyscy dorośli mieszkańcy miasta biorący udział w badaniu (średnia wieku niespełna 40 lat) poza eksperymentowaniem z marihuaną i używaniem tego narkotyku w sposób okazjonalny, uznają za ryzykowne kontakty z innymi wylistowanymi narkotykami. Badani mieszkańcy Opola doświadczenia z pozostałymi substancjami obarczają większym ryzykiem, które związane jest również z nasileniem tych doświadczeń. Po raz kolejny zatem pojawia się zdecydowanie odmienne traktowanie marihuany w porównaniu z innymi substancjami. 4.4.2. Postawy dorosłych mieszkańców miasta i przedstawicieli systemu przeciwdziałania narkomanii Postawy wobec narkotyków badano również wśród mieszkańców miasta Opola oraz przedstawicieli instytucji i organizacji zajmujących się przeciwdziałaniem narkomanii. W toku realizacji badań zebrano szereg informacji dotyczących opinii na temat:

ważności problemu narkomanii na tle innych problemów w społeczności lokalnej;

charakterystyki narkomana; preferowanych sposobów postępowania z narkomanami.


Poniżej, w tabeli 36, zaprezentowane zostały opinie badanych w dwóch grupach na temat oceny ważności poszczególnych, wylistowanych problemów społecznych – odsetek osób które uznały dany problem społeczny za „ważny” lub „bardzo ważny”. Tabela 36. Ocena ważności różnych problemów społecznych w opiniach

osób dorosłych (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

mieszkańcy miasta Opola przedstawiciele organizacji i instytucji „Ważny i bardzo ważny”

problem społeczny 2009 2010 2009 2010

Przestępczość gospodarcza 54,0 57,4 60,0 56,0

Przestępczość pospolita 82,0 61,7 60,0 74,0

Narkomania 68,0 74,4 70,0 86,0

Zanieczyszczenie środowiska 58,0 61,6 60,0 62,0

Alkoholizm 82,0 85,1 85,0 79,0

Kryzys moralny 48,0 55,3 70,0 65,0

Zły stan zdrowia społeczeństwa 14,0 76,0 80,0 69,0

Spadek stopy życiowej 84,0 78,7 75,0 69,0

Sytuacja mieszkaniowa 81,8 73,4 65,0 56,0

Przemoc w rodzinie 90,8 89,3 95,0 94,0

Przemoc i agresja na ulicach 60,0 89,3 65,0 79,0

Picie alkoholu przez młodzież 46,0 80,8 70,0 86,0

Bezrobocie 96,0 87,2 90,0 96,0

AIDS 46,0 66,1 40,0 50,0

W oczach mieszkańców miasta Opola najistotniejszymi problemami społecznymi potrzebującymi pilnego rozwiązania są: przemoc w rodzinie, agresja na ulicach, bezrobocie i alkoholizm, nieco dalej pojawia się picie alkoholu przez młodzież. W roku ubiegłym, wyniki analogicznych badań, przedstawiały podobny ranking zagrożeń. Jednak sumarycznie tegoroczne wskaźniki są dużo wyższe, tzn. większa liczba mieszkańców Opola uznała


wylistowane kategorie za ważne i bardzo ważne problemy społeczne. W opiniach przedstawicieli organizacji i instytucji statutowo zajmujących się przeciwdziałaniem narkomanii, najpilniejszymi do rozwiązania problemami są: bezrobocie, przemoc w rodzinie, a także picie alkoholu przez młodzież i narkomania – są to najprawdopodobniej kwestie, z którymi badane osoby spotykają się najczęściej w praktyce zawodowej. Tegoroczny ranking ważnych problemów społecznych nie odbiega znacząco od wyników ubiegłorocznego pomiaru. W zestawieniu, na dalszym miejscu pojawia się alkoholizm i przemoc na ulicach. Warto zaznaczyć, iż narkomania i picie alkoholu przez młodzież uzyskały znacząco wyższe wyniki, niż w badaniach z roku 2009 - wówczas problemy te były zauważane, ale ich natężenie nie powodowało aby były oceniane jako bardzo ważne. W badaniach poproszono respondentów o scharakteryzowanie osoby uzależnionej od narkotyków – narkomana. Przekonania na temat narkomanów, często stereotypowe, wpływają na jakość reakcji społecznych na problem używania narkotyków na poziomie lokalnym. Zestawienie odsetków odpowiedzi opisujących osobę uzależnioną od narkotyków zawarto w tabeli 37. Tabela 37. Odpowiedź na pytanie: kim jest według Pana/Pani narkoman

(wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

mieszkańcy miasta Opola przedstawiciele organizacji i instytucji opis

2009 2010 2009 2010

Człowiekiem chorym 86,0 87,7 100,0 100,0

Przestępcą 12,0 26,5 5,0 12,5

Człowiekiem nieszczęśliwym 80,0 85,7 100,0 100,0 Osobą mającą zły wpływ na innych 60,0 69,4 45,0 49,0

Osobą o dużej wrażliwości 38,0 51,0 80,0 92,0 Dziwakiem, który wyróżnia się zachowaniem 14,0 47,0 5,0 12,0

Niebieskim ptakiem, pasożytem społecznym 6,0 42,8 5,0 9,0

Awanturnikiem, chuliganem 4,1 36,7 15,0 21,0

Człowiekiem, którego otoczenie nie rozumie 48,0 59,2 40,0 49,0

Człowiekiem, któremu nie powiodło się w życiu 92,0 75,5 45,0 56,0


W opiniach co najmniej połowy przeciętnych, dorosłych mieszkańców Opola, osoba uzależniona od narkotyków jest przede wszystkim chorym, nieszczęśliwym człowiekiem, któremu nie powiodło się w życiu. Ponadto jest osobą mającą zły wpływ na innych, jednocześnie niezrozumianą przez otoczenie. Pracownicy systemu przeciwdziałania narkomanii, podobnie jak mieszkańcy Opola, osobę narkomana charakteryzują przede wszystkim jako jednostkę chorą i nieszczęśliwą, której nie powiodło się w życiu. Ponadto 90 % badanych kojarzy narkomana z dużą wrażliwością. Widzenie społeczne narkomanów jako osób chorych i wymagających wsparcia sprzyja rozwojowi systemów pomocy dla osób uzależnionych, poprawia społeczny klimat wokół inicjatyw zarówno profilaktycznych jak i terapeutycznych i postrehabilitacyjnych. Preferowane sposoby postępowania z osobami uzależnionymi w opiniach mieszkańców miasta prezentuje tabela 38. Dla porównania zestawiono w niej również opinie przedstawicieli systemu przeciwdziałania narkomanii. Tabela 38. Odpowiedź na pytanie: Jak według Pana/Pani należy

postępować z narkomanami? (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

mieszkańcy miasta Opola przedstawiciele organizacji i instytucji sposób reagowania

2009 2010 2009 2010

Leczyć 100,0 91,8 100,0 100,0

Izolować od społeczeństwa 24,0 24,5 0,0 0,0

Karać 8,0 26,5 0,0 0,0

Pomagać, otoczyć opieką 100,0 73,5 100,0 100,0

Pozostawić samym sobie 2,0 14,3 0,0 0,0

Dawać narkotyki 0,0 4,1 0,0 0,0

Zarówno w opiniach dorosłych, przeciętnych mieszkańców miasta, jak i w opiniach przedstawicieli instytucji i organizacji zajmujących się pomocą osobom uzależnionym, narkomanów powinno się przede wszystkim leczyć, pomagać i otoczyć opieką. Co czwarty mieszkaniec Opola sugeruje, aby osoby uzależnione izolować od społeczeństwa lub karać – co podyktowane jest prawdopodobnie przekonaniem o negatywnym wpływie ich obecności w społeczności lokalnej. Pracownicy i terapeuci pracujący w instytucjach i organizacjach są bardzo zgodni co do niewłaściwych sposobów reagowania –


nie należy osób uzależnionych karać, ani izolować, nie należy również pozostawiać samym sobie, ani dawać narkotyków w celu pozbycia się problemu. 4.5. Dostępność narkotyków

Ważnym wskaźnikiem mającym znaczenie w rozwoju sceny narkotykowej jest ich dostępność. Czynnikiem, który ma ogromny wpływ na dostępność do danej substancji, poza kwestią jej legalności, jest jej cena. Informacje na temat cen narkotyków na nielegalnym rynku miasta Opola pozyskano z wywiadów przeprowadzanych z okazjonalnymi użytkownikami narkotyków. W bieżącym roku nie udało się otrzymać tego typu informacji z Komendy Miejskiej Policji w Opolu – operacyjna informacja niejawna. Poniżej, w tabeli 39 zestawiono przybliżone ceny poszczególnych rodzajów substancji. Tabela 39. Przybliżone ceny narkotyków w mieście Opolu (wywiady

skategoryzowane)

ceny wg Policji (zł) ceny wg okazjonalnych użytkowników (zł)

lp rodzaj narkotyku

2006 2007 2008 2010 2006 2007 2008 2010

1 Marihuana – 1 gram 15 18 35 bd bd 15 –

30 25 - 30 30,7

2 Amfetamina – 1 gram 20 25 25 bd bd 20 20 -

25 30,0

3 LSD – 1 listek

nie występ

uje

nie występ

uje

nie występ

uje bd bd 10 –

15 30 - 40 37,8

4 Ecstasy – 1 tabletka 5 7 10 bd bd 8 – 20 10 -

20 12,8

5 Kokaina – 1 gram

120 – 130 130 150 bd bd około

150 250 200,0

6 Haszysz – 1 gram 30 35 40 bd bd bd bd bd

7 Brown sugar – 1 gram

nie występ

uje

nie występ

uje

nie występ

uje bd bd 30 –

50 40 - 50 45,0

8 Polska heroina – 1 cm 7 8 8 bd bd bd bd bd

Analizując ceny poszczególnych narkotyków na przestrzeni ostatnich trzech lat, należy zauważyć ich wzrost między 2006 a 2008 rokiem – wynika to zarówno z danych operacyjnych policji, jak i z opinii okazjonalnych użytkowników tych substancji. Może to świadczyć o spadku podaży, a to z


kolei pozytywnie o działaniach służb celnych i policji. Może to również świadczyć o wzroście popytu na narkotyki; ceny tych najbardziej popularnych rosną najszybciej: marihuana i haszysz, tabletki Ecstasy. Ceny obowiązujące w 2010 roku na rynku substancji nielegalnych nie różnią się istotnie od wcześniej odnotowywanych (w 2008 roku). Aktualne ceny najczęściej używanych narkotyków wahają się od w przedziale od 15 do 30 zł, co dla przeciętnego młodego człowieka nie stanowi kwoty zaporowej, przy założeniu niesystematycznego ich używania. 4.5.1. Ocena poziomu dostępności do narkotyków w opiniach młodzieży Poziom dostępności do narkotyków, podobnie jak miało to miejsce w przypadku postaw wobec ich używania, badano zarówno wśród młodzieży szkolnej, studentów i użytkowników narkotyków, jak ich wśród dorosłych przedstawicieli mieszkańców miasta Opola. Realizując badania wśród młodzieży starano się określić:

odsetek respondentów, którzy oceniają swój dostęp do poszczególnych substancji jako łatwy lub bardzo łatwy;

miejsca możliwego zakupu narkotyków; ponadto w przypadku młodzieży szkolnej starano się oszacować:

odsetek uczniów, którzy wskazują iż ich starsze rodzeństwo używa poszczególnych substancji;

odsetek uczniów, którzy otrzymali propozycję kupna poszczególnych substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem.

Poniżej, w tabeli 40, zestawiono oceny dostępności do poszczególnych rodzajów narkotyków dokonane przez uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych miasta Opola na pięciostopniowej skali odpowiedzi od „nie możliwe” do „bardzo łatwe”.


Tabela 40. Dostęp do poszczególnych substancji w ocenach uczniów (szkolne badania ankietowe) – odsetek uczniów, którzy uznali dostęp do poszczególnych substancji jako „bardzo łatwy”


I G III G II PG Rodzaj substancji

2009 2010 2009 2010 2009 2010


LSD lub inny środek halucynogenny 0,6 5,4 3,3 1,6 3,4 5,6

Amfetamina 1,2 6,0 2,9 2,8 3,4 6,7 Leki uspokajające lub nasenne 9,8 13,3 11,6 17,8 13,9 17,7

Kokaina 2,0 5,4 3,4 2,0 4,3 5,2

Ecstasy 2,5 5,2 1,9 3,2 3,4 5,6

Heroina 1,8 4,9 1,4 1,2 3,4 4,7

Substancje wziewne 26,6 29,9 27,3 26,7 21,0 27,2

„Dopalacze” bd 10,9 bd 10,7 Bd 19,2

W stosunku do ubiegłorocznego pomiaru, ogólny dostęp do narkotyków oceniany jest w roku bieżącym jako łatwiejszy – większy odsetek badanych osób określił go jako „bardzo łatwy”. Wzrost ten szczególnie widoczny jest w przypadku marihuany i haszyszu – w każdej grupie wiekowej badanych uczniów. Jak można się było spodziewać, najłatwiejszy dostęp, bez względu na wiek badanych osób, cechuje substancje, które w świetle prawa są legalne i ogólnodostępne: środki wziewne i leki. Na trzecim miejscu we wszystkich grupach młodzieży ulokowały się przetwory konopi – głównie najpopularniejsza marihuana. Dostęp do pozostałych narkotyków jest zdecydowanie mniejszy. Podobnie jak miało to miejsce w przypadku innych aspektów sceny narkotykowej wśród młodzieży szkolnej, dostępność do poszczególnych substancji oceniana jest jako łatwiejsza przez starszych uczniów. Wiek, a co za tym idzie znajomość starszych kolegów, większe możliwości, mniej ograniczeń ze strony np. rodziców, wpływa na poziom dostępności do większości narkotyków.


W bieżącym roku, do listy substancji włączono grupę „dopalaczy”. Co dziesiąty gimnazjalisty uważa, że dostęp do tych substancji jest bardzo łatwy. Podobnie sądzi około 20 % uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Badanie dostępności prowadzone było również wśród studentów i młodzieży okazjonalnie używającej narkotyków. Ocenę poziomu dostępności do poszczególnych narkotyków zestawiono w poniższej tabeli. Tabela 42. Dostęp do poszczególnych substancji w ocenach studentów i

okazjonalnych użytkowników narkotyków (wywiady skategoryzowane) – odsetek respondentów, którzy uznali dostęp do poszczególnych substancji jako „bardzo łatwy”

studenci użytkownicy narkotyków Rodzaj substancji – „bardzo łatwy” dostęp 2009 2010 2009 2010

Marihuana lub haszysz 19,2 12,7 60,0 45,0

LSD lub inny środek halucynogenny 4,8 2,0 40,0 10,0

Amfetamina 4,8 6,7 60,0 25,0 Leki uspokajające lub nasenne 26,0 28,0 50,0 15,0

Kokaina 3,4 3,3 0,0 0,0

Ecstasy 4,0 4,0 60,0 25,0

Heroina 3,4 3,3 0,0 0,0

Substancje wziewne 12,3 13,3 80,0 55,0

„Dopalacze” bd 30,7 bd 50,0

Zarówno w przypadku studentów, jak i okazjonalnych użytkowników narkotyków, dostęp do zdecydowanej większości substancji, okazuje się trudniejszy w porównaniu z pomiarem realizowanym rok wcześniej. Jest to sytuacja odwrotna do rejestrowanej w przypadku grup uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Może mieć na to wpływ wzrastająca skuteczność organów ścigania i większy w związku z tym strach przed konsekwencjami prawnymi, szczególnie w okresie intensywnych debat medialnych związanych z kwestią „dopalaczy” i prawa narkotykowego w Polsce.


Podobnie jak uczniowie, studenci za bardzo łatwe do zdobycia uznali środki legalne – leki i substancje zwiewne. Spośród substancji nielegalnych, najłatwiejszy dostęp cechuje oczywiście narkotyk najbardziej rozpowszechniony – marihuanę. Zdobycie pozostałych substancji oceniane jest jako zdecydowanie trudniejsze. Po raz kolejny można się zatem przekonać, że w oczach młodych ludzi, marihuana traktowana jest zdecydowanie inaczej, niż pozostałe nielegalne substancje odurzające. Dla studentów łatwiejszy nawet od zdobycia substancji wziewnych (które można kupić w najbliższym kiosku) jest zakup „dopalaczy” – dla niemal co trzeciego studenta nie jest to kłopotem. Okazjonalni użytkownicy narkotyków w większości (55 %) nie mięliby problemów z dostępem do substancji wziewnych. Nieco mniejsza grupa (45 %) uważa, że zdobycie marihuany nie jest problemem; 25 % w bardzo łatwy sposób jest w stanie zdobyć również amfetaminę i tabletki Ecstasy. Co drugi użytkownik nie ma żadnego problemu z zakupem jakiegokolwiek środka z grupy „dopalaczy”. Dostępność do narkotyków, to również kwestia miejsc możliwego ich zakupu. Wszystkie grupy młodzieży objęte badaniami monitorującymi pytano o potencjalne miejsca, w których mogliby łatwo kupić marihuanę. Zestawienie odpowiedzi przedstawia tabela 43. Tabela 43. Potencjalne miejsca zakupu przetworów konopi na terenie miasta

w opiniach młodzieży szkolnej (trzy grupy wiekowe łącznie), studentów i okazjonalnych użytkowników narkotyków (szkolne badania ankietowe, wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

uczniowie studenci użytkownicy miejsca zakupu przetworów

konopi 2009 2010 2009 2010 2009 2010

Nie znam takich miejsc 57,7 60,9 51,3 56,7 0,0 0,0

Ulica, park 16,2 15,6 6,7 13,3 20,0 20,0

Szkoła/uczelnia, akademik 9,3 13,4 22,7 22,7 20,0 15,0

Dyskoteka, bar/pub 24,35 18,2 36,0 29,3 20,0 15,0

Mieszkanie dilera 13,85 15,0 17,3 20,0 30,0 25,0


Ponad połowa badanej młodzieży szkolnej oraz studentów nie zna miejsc, w których można łatwo kupić przetwory konopi. Uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych miejsca zakupu narkotyków kojarzą głównie z dyskotekami, parkami oraz z mieszkaniem dilera. Młodzież akademicka najczęściej zaopatruje się w narkotyki w dyskotekach i klubach, nieco rzadziej na terenie uczelni i akademików oraz w mieszkaniu dilera. Mieszkanie dilera jest najczęstszym miejscem kupowania narkotyków przez ich okazjonalnych użytkowników. Ponadto pojawiają się wszystkie wcześniej wymienione miejsca. Co ciekawe, w bieżącym roku, w każdej badanej grupie, mniejszy odsetek osób niż w roku 2009 zaznaczył dyskotekę/bar/pub jako potencjalne miejsce zakupu przetworów konopi. W przypadku młodzieży szkolnej niestety wzrósł wskaźnik dotyczący szkoły jako miejsca, w którym można zakupić narkotyki. Uszczegóławiając kwestię dostępności do poszczególnych narkotyków pytano młodzież szkolną czy w czasie ostatnich 12 miesięcy otrzymali propozycję kupna lub dostania jakiejkolwiek substancji niezależnie od tego, czy skorzystali z tej propozycji, czy też nie. Odsetki respondentów deklarujących otrzymanie tego typu propozycji zestawione zostały w tabeli 44. Tabela 44. Odsetki uczniów odpowiadających TAK na pytanie: czy w czasie

ostatnich 12 miesięcy otrzymali propozycję kupna lub dostania wymienionej substancji (szkolne badania ankietowe)


I G III G II PG Rodzaj substancji

2009 2010 2009 2010 2009 2010


Amfetamina 1,4 3,2 2,4 5,5 4,1 6,7 Leki uspokajające lub nasenne 3,4 4,3 2,9 7,9 3,9 4,8

Kokaina 1,7 4,9 1,9 3,9 2,6 3,9

Ecstasy 1,9 3,5 1,9 3,9 3,7 3,9

Heroina 1,7 3,5 1,9 2,9 3,3 2,9

„Dopalacze” bd 7,3 bd 7,1 bd 9,9


Informacje zawarte w tabeli wskazują, że najwięcej propozycji kupna lub otrzymania substancji w każdej grupie wiekowej uczniów dotyczyło marihuany. Dalej znajdują się „dopalacze”. Na trzeciej pozycji znalazła się amfetamina. Ilość otrzymywanych propozycji na przestrzeni ostatniego roku w większości przypadków koreluje z wiekiem badanych osób – im starsi uczniowie, tym zdecydowanie więcej ofert udzielenia narkotyku. Szczególnie jest to widoczne w przypadku najbardziej popularnych narkotyków – marihuany i w mniejszym stopniu amfetaminy. Te dwie najpopularniejsze substancje nielegalne proponowane były uczniom w każdej grupie wiekowej częściej w 2010 roku, niż rok wcześniej. W kwestii dostępności pytano dodatkowo młodzież szkolną o doświadczenia starszego rodzeństwa (jeśli badany posiadał starsze rodzeństwo) z narkotykami, co z punku widzenia profilaktyki stanowi istotny czynnik ryzyka. W grupie młodzieży szkolnej (trzy grupy wiekowe łącznie) znalazło się 5,6 % osób, których starsze rodzeństwo pali marihuanę lub haszysz. W roku 2009 takich osób było około 3 %. Około 1,5% młodzieży szkolnej posiada rodzeństwo, które ma doświadczenia z lekami uspokajającymi lub nasennymi, bądź okazjonalnie zażywa tabletki Ecstasy. 4.5.2. Ocena poziomu dostępności narkotyków w opiniach osób dorosłych Poziom dostępności narkotyków badano również w opiniach osób dorosłych. Mieszkańców miasta Opola pytano czy na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy ktoś składał im propozycję udzielenia jakichkolwiek narkotyków. Odsetki osób twierdząco odpowiadających na zadane pytanie zawiera tabela 45.


Tabela 45. Odsetki mieszkańców miasta Opola odpowiadających TAK na pytanie: czy w czasie ostatnich 12 miesięcy otrzymali propozycję kupna lub dostania wymienionej substancji (wywiady skategoryzowane)

TAK - % badanych rodzaj substancji

2009 2010

Leki uspokajające lub nasenne 0,0 6,0

Marihuana lub haszysz 14,0 18,0

LSD lub inny środek halucynogenny 2,0 2,0

Ecstasy 2,0 4,0

Amfetamina 4,0 6,0

Kokaina 0,0 4,0

Heroina 0,0 2,0

„Dopalacze” Bd 8,0

W porównaniu z wynikami analogicznego badania realizowanego w ubiegłym roku, w roku 2010 w większości przypadków wzrosła ilości propozycji kupna lub dostania substancji. Najwięcej, bo 18% badanych mieszkańców Opola, spotkało się na przestrzeni ostatniego roku z propozycją zakupu lub otrzymania marihuany, 8 % „dopalaczy”, a 6 % osób oferowano amfetaminę i leki uspokajające lub nasenne bez przepisu lekarza. Dopełnieniem próby oszacowania dostępności narkotyków, są opinie osób zawodowo zajmujących się przeciwdziałaniem narkomanii, pracujących w lokalnych instytucjach i organizacjach świadczących pomoc osobom zgłaszającym problemy narkotykowe. Osoby takie pytano min. o:

opinie o stopniu narażona młodzieży szkolnej na propozycje użycia lub kupna narkotyków w porównaniu do kraju;

opinie na dostępności narkotyków dla przeciętnego osiemnastolatka; opinie na temat miejsc w jakich można łatwo kupić marihuanę lub

haszysz na terenie miasta. Tabela 46 prezentuje oszacowania przedstawicieli systemów przeciwdziałania narkomanii na temat zagrożenia opolskiej młodzieży zjawiskiem narkomanii w porównaniu do reszty kraju.


Tabela 46. Opinie przedstawicieli instytucji i organizacji o młodzieży szkolnej

z gminy - w jakim stopniu narażona jest na używanie i propozycje kupna narkotyków porównaniu do kraju (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

W większym stopniu

Tak jak średnio w

kraju

W mniejszym stopniu

2009 2010 2009 2010 2009 2010

Jest narażona na propozycje użycia lub kupna marihuany lub haszyszu 50,0 75,0 50,0 25,0 0,0 0,0

Używa marihuany lub haszyszu 50,0 75,0 50,0 25,0 0,0 0,0

Jest narażona na propozycje użycia lub kupna amfetaminy 0,0 25,0 100,0 75,0 0,0 0,0

Używa amfetaminy 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0

Jest narażona na propozycje użycia lub kupna heroiny 0,0 0,0 25,0 50,0 75,0 50,0

Używa heroiny 0,0 0,0 25,0 50,0 75,0 50,0

Zdecydowana większość terapeutów oraz pracowników instytucji i organizacji działających lokalnie na rzecz osób uzależnionych uważa, że opolska młodzież w większym stopniu niż jej rówieśnicy z innych regionów kraju, narażona jest na propozycję kupna i używanie przetworów konopi. Co czwarty ma podobne zdanie na temat propozycji kupna amfetaminy. Terapeuci fakt ten tłumaczą specyfiką migracyjną naszego regionu i w związku z tym bardziej liberalnym podejściem części społeczeństwa do kwestii używania tego narkotyku. Dodatkowym, nie mniej ważnym czynnikiem, jest kwestia liberalizacji prawa narkotykowego za naszą południową granicą, od której miasto oddalone jest zaledwie kilkadziesiąt kilometrów. Szczególnie dotyczy to przetworów konopi. Odwrotna sytuacja dotyczy heroiny. Połowa terapeutów i pracowników instytucji pomagających narkomanom uważa, że opolska młodzież w mniejszym stopniu niż reszta kraju narażona jest na propozycję kupna i używanie heroiny. Rzeczywiście porównując wyniki badań realizowanych na próbach ogólnopolskich, wskaźniki epidemiologiczne dotyczące tego narkotyku są wyższe niż w przypadku analogicznych badań realizowanych w Opolu.


Te same osoby reprezentujące instytucje i organizacje pozarządowe pytano o opinie na temat możliwości zdobycia przez przeciętnego osiemnastolatka z gminy różnych substancji psychoaktywnych. Zestawienie odpowiedzi prezentuje tabela 47. Tabela 47. Dostęp opolskich osiemnastolatków do poszczególnych

narkotyków w opiniach pracowników systemu przeciwdziałania narkomanii (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

Bardzo trudne i dosyć trudne Bardzo łatwe i dosyć łatwe

Substancja 2009 2010 2009 2010

Marihuana lub haszysz 100,0 100,0

LSD lub inny środek halucynogenny 25,0 100,0 50,0

Amfetamina 25,0 100,0 75,0

Kokaina 50,0 75,0

Ecstasy 25,0 100,0 25,0

Heroina 75,0 75,0

Opolscy terapeuci i ludzie na co dzień zajmujący się pomocą osobom uzależnionym zgodnie twierdzą, że dla przeciętnego osiemnastolatka mieszkającego w Opolu zdobycie marihuany nie stanowiłoby żadnego problemu – byłoby bardzo łatwe albo dość łatwe. Trzy czwarte profesjonalistów ma podobne zdanie na temat dostępności do amfetaminy, a połowa twierdzi tak o LSD lub innych środkach halucynogennych. Natomiast dosyć trudne lub bardzo trudne byłoby zdobycie kokainy i heroiny – oba narkotyki występują bardzo rzadko na lokalnej scenie epidemiologicznej. Według pracowników systemu przeciwdziałania narkomanii, wśród wymienionych narkotyków, nie znalazły się takie, których zdobycie byłoby niemożliwe dla osiemnastoletniego mieszkańca naszego miasta. Niemniej jednak uzyskane w toku tegorocznych badań wskaźniki sugerują (w porównaniu z rokiem 2009) utrudnienie dostępu do niemal wszystkich narkotyków – nie dotyczy to przetworów konopi. Ostatnim elementem uzupełniającym kwestię dostępności do narkotyków było pytanie o znajomość miejsc na terenie miasta, w których opolska młodzież łatwo może kupić marihuanę lub haszysz. Podobnie jak w przypadku tego samego pytania kierowanego do grup młodzieżowych, na


pierwszym miejscu znalazły się dyskoteki i kluby młodzieżowe wraz z mieszkaniem dilera – takie miejsca potencjalnego zakupu narkotyków wskazuje 75% terapeutów, połowa z nich mówi również o szkołach i podwórkach. 5. OPIS I OCENA POSIADANYCH ZASOBÓW ORAZ PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ

Jednym z ważnych elementów monitoringu jest oszacowanie lokalnych zasobów niezbędnych do prowadzenia skutecznej polityki przeciwdziałania narkomanii, zarówno po stronie popytu jak i podaży. Ważna jest również znajomość dotychczas podejmowanych działań na poziomie lokalnym, tak aby można było przeprowadzać ewaluację lokalnego programu przeciwdziałania narkomanii – co jest jednym z podstawowych celów corocznego monitoringu zjawiska narkotyków i narkomanii. 5.1. Profilaktyka

W toku tegorocznych badań nie uzyskano satysfakcjonujących, jakościowych danych dotyczących zasięgu, różnorodności, intensywności i kompleksowości działań profilaktycznych realizowanych przez organizacje pozarządowe. Niestety niekompletne dane uzyskane od organizacji pozarządowych nie pozwalają na jakościową analizę podejmowanych oddziaływań profilaktycznych oraz ich ocenę. Udało się natomiast pozyskać dane statystyczne i jakościowe na temat realizacji Miejskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii z Wydziału Polityki Społecznej Urzędu Miasta Opola. Informacje te zawierają:

wykaz organizacji pozarządowych i miejskich jednostek organizacyjnych realizujących programy profilaktyczno-edukacyjne w ramach gminnego programu przeciwdziałania narkomanii;

liczbę osób objętych oddziaływaniami profilaktyczno – edukacyjnymi w poszczególnych grupach odbiorców;

informację dotyczącą prowadzenia ewaluacji poszczególnych programów profilaktycznych;

wysokość środków finansowych przeznaczanych na realizację programów profilaktyczno – edukacyjnych w ramach Miejskiego programu przeciwdziałania narkomanii.

Na terenie miasta Opola realizowanych jest wiele działań o charakterze profilaktycznym. Realizowane są one zarówno przez instytucje – miejskie jednostki organizacyjne jak i przez organizacje pozarządowe. Szczegółowe i


wyczerpujące dane otrzymane z Wydziału Polityki Społecznej dotyczą oddziaływań profilaktycznych realizowanych na terenie Opola finansowanych z budżetu miasta (otwarte konkursy ofert) w ramach realizacji Miejskiego programu przeciwdziałania narkomanii. W tabeli 48 zestawiono liczbę zrealizowanych programów profilaktycznych w poszczególnych latach wraz z łączną liczbą odbiorców tych programów i kwotami środków finansowych przeznaczonych na ich realizację. Tabela 48. Liczba programów profilaktycznych finansowanych z budżetu

miasta oraz liczba ich odbiorców w poszczególnych latach (dane statystyczne)

rok liczba zrealizowanych programów liczba odbiorców łączna wielkość

środków finansowych

2006 28 4 084 160 000

2007 20 3 567 171 000

2008 22 3 841 183 000

2009 10 70 805* 144 000

* - w tym 20 000 – uczestnicy programów organizacji czasu wolnego dla dzieci i młodzieży; 50 000 – słuchacze audycji radiowej o charakterze profilaktycznym. Martwi natomiast fakt, że spośród wszystkich 78 realizowanych zrealizowanych na przestrzeni czterech lat oddziaływań profilaktycznych, zaledwie 1 program (w roku 2008) zakończony został badaniem ewaluacyjnym. Po raz kolejny warto byłoby przemyśleć wymóg ewaluacji jako jeden z warunków udziału w otwartym konkursie ofert na realizację zadań publicznych z zakresu przeciwdziałania narkomanii. W latach 2006 – 2009 oddziaływania profilaktycznymi na terenie gminy Opole objętych zostało łącznie 32 297 osób. Tabela 49 przedstawia liczbowy rozkład uczestników w poszczególnych grupach wiekowych/społecznych do których kierowane były programy profilaktyczno – edukacyjne.


Tabela 49. Liczba osób w poszczególnych grupach społecznych/wiekowych objętych oddziaływaniami profilaktyczno – edukacyjnymi w poszczególnych latach (dane statystyczne)

Młodzież szkolna Studenci Rodzice Nauczyciele,

wychowawcy Inne grupy

2006 3 343 199 Brak danych 142 400

2007 3 472 15 Brak danych 70 10

2008 3 632 61 15 103 45

2009 20 583* 122 30 40 30

* - w tym 20 000 – uczestnicy programów organizacji czasu wolnego dla dzieci i młodzieży. Informacje zgromadzone w tabeli sugerują, iż cały czas dominuje model profilaktyki kierowanej niemal wyłącznie do młodzieży szkolnej. Niemal brak jest oddziaływań profilaktyczno – edukacyjnych skierowanych do rodziców, którzy w naturalny sposób stanowią pierwotne środowisko wychowawcze dzieci i młodzieży. Miejski program przeciwdziałania narkomanii realizowany był na przestrzeni lat 2006 - 2009 zarówno przez organizacje pozarządowe, jak i przez miejskie jednostki organizacyjne. Ich zestawienie prezentuje tabela 46. Zarówno część organizacji jak i jednostek miejskich jest stałym partnerem miasta w realizacji programu przeciwdziałania narkomanii, część pojawia się incydentalnie. Podobnie, jak się wydaje, brakuje zajęć edukacyjnych i psychoedukacyjnych o charakterze profilaktycznym dla rodziców oraz nauczycieli i wychowawców, którzy zazwyczaj stoją na pierwszej linii reagowania na pojawiające się problemy – też te związane z używaniem substancji psychoaktywnych.


Tabela 50. Zestawienie organizacji pozarządowych i miejskich jednostek organizacyjnych realizujących Miejski program przeciwdziałania narkomanii

Organizacje pozarządowe Miejskie jednostki organizacyjne

Rok 2006

Stowarzyszenie „Zagubieni w świecie” Stowarzyszenie MONAR Stowarzyszenie Pomocy „Arka Noego” Pracownia Rozwoju Osobistego Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Fundacja Centrum Sakralno-Młodzieżowe Uczniowski Klub Sportowy START Towarzystwo Alternatywnego Kształcenia TAK

Publiczne Gimnazjum nr 1 Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących Międzyszkolny Ośrodek Sportowy Pogotowie Opiekuńcze Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 Publiczne Gimnazjum nr 4 Publiczne Gimnazjum nr 6 Galeria Sztuki Współczesnej Miejski Ośrodek Kultury Miejski Ośrodek Pomocy Osobom Bezdomnym i Uzależnionym

Rok 2007

Stowarzyszenie „Zagubieni w świecie” Pracownia Rozwoju Osobistego Polski Czerwony Krzyż Opolski klub karate KYKUSHIN Fundacja Pomocy Dzieciom „Bądź dobroczyńcą” Fundacja Centrum Sakralno-Młodzieżowe Uczniowski Klub Sportowy START Uczniowski Klub Sportowy Trolik Fundacja „Pro Lege” Fundacja „Piastun” Fundacja Kultura Mentis

Międzyszkolny Ośrodek Sportowy Młodzieżowy Dom Kultury Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 Publiczne Gimnazjum nr 4 Publiczne Gimnazjum nr 1

Rok 2008 Stowarzyszenie MONAR Polski Czerwony Krzyż Towarzystwo Rozwoju Rodziny Ludowy Klub Jeździecki „Ostroga” Uczniowski Klub Sportowy START Fundacja „Pro Lege” Pracownia Rozwoju Osobistego Opolski klub karate KYKUSHIN

Publiczne Gimnazjum nr 1 Młodzieżowy Dom Kultury Międzyszkolny Ośrodek Sportowy Publiczna Szkoła Podstawowa nr 8 Publiczna Szkoła Podstawowa nr 16 Galeria Sztuki Współczesnej Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 Miejski Ośrodek Pomocy Osobom Bezdomnym i Uzależnionym Publiczna Szkoła Podstawowa nr 20

Rok 2009

Stowarzyszenie MONAR Towarzystwo Przyjaciół Zbicka Ludowy Klub Jeździecki „Ostroga”


Uczniowski Klub Sportowy START Stowarzyszenie „IMMACULATA” Pracownia Rozwoju Osobistego Opolskie Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej Opolskie Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych W bieżącym roku, w toku zbierania danych z instytucji, otrzymano szczegółowy opis oddziaływań prewencyjnych realizowanych przez Komendę Miejską Policji w Opolu. „Policjanci realizują szereg działań ukierunkowanych na prowadzenie aktywnej polityki wobec dzieci i młodzieży. Działania te prowadzone są przede wszystkim w ramach Rządowego Programu Ograniczenia Przestępczości i Aspołecznych Zachowań „Razem Bezpieczniej”. Działania ukierunkowane na dzieci i młodzież zawierają się w Programie „Bezpieczne Dziś – Bezpieczne Jutro” oraz Programie „Bezpieczne Gimnazjum w Opolu”, które stanowią jeden z elementów panelowych Programu Rządowego. W szkołach prowadzone są także Ogólnokrajowe Akcje Prewencyjne – „Dzień Wagarowicza”, „Bezpieczne Ferie”, Bezpieczne Wakacje”, „Bezpieczna Droga do szkoły”. Działania prowadzone są w szkołach wszystkich typów – szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne. Ich odbiorcami są dzieci, młodzież, nauczyciele i rodzice. Zajęcia w szkołach trwają 45 minut. Zajęcia mają różny charakter i zależą głównej mierze od grupy, w której prowadzi się zajęcia – wykład, dyskusja, prezentacja multimedialna, itd. Podczas zajęć przekazywane są informacje dotyczące zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym, zasad postępowania w sytuacjach kryzysowych, zakresu odpowiedzialności prawnej i karnej. Utrzymywana jest stała współpraca z dyrektorami i pedagogami szkolnymi, organizowane są tzw. zespoły wychowawcze. W ramach pozyskanych środków prowadzone są konkursy profilaktyczne mające na celu rozwijanie zainteresowań wśród dzieci i młodzieży, zachęcanie do aktywnego i bezpiecznego spędzania czasu wolnego – „Turniej Piłki Nożnej Gimnazjalistów o Puchar Komendanta Miejskiego Policji w Opolu”, Konkurs małych form teatralno – filmowych pn. „W Opolu chcę żyć bezpiecznie”, kampania pn. „Tak sobie życia nie ustawisz”, olimpiada sportowa pn. „W zdrowym ciele – zdrowy duch”, turniej rowerowy pn. „Jeżdżę bezpiecznie”, turniej pn. „Gimnazjalista podczas letniego wypoczynku”. Pewnym wskaźnikiem do oszacowania zasięgu oddziaływań profilaktycznych jest deklarowanych udział młodzieży szkolnej miasta Opola w tego typu


zajęciach. Na podstawie szkolnych badań ankietowych wiadomo, iż w trakcie całej swojej dotychczasowej edukacji, w zajęciach o charakterze profilaktycznym dotyczących używania narkotyków wzięło udział: Rok 2009:

29,0% uczniów I klas szkół gimnazjalnych, 38,2% uczniów III klas szkół gimnazjalnych, 46,7% uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych.

Rok 2010: 37,2% uczniów I klas szkół gimnazjalnych, 72,8% uczniów III klas szkół gimnazjalnych, 68,7% uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych.

Wskaźniki dotyczące udziału w zajęcia o charakterze profilaktycznym dotyczących kwestii używania narkotyków (w tym uzależnień w ogóle) w tegorocznym badaniu okazują się dużo wyższe, niż w analogicznym pomiarze w roku 2009. Wynika z tego, że nastąpiła intensyfikacja oddziaływań profilaktycznych w opolskich szkołach, prawdopodobnie większą część zajęć stanowią własne działania placówek będące elementem realizacji szkolnych programów profilaktycznych/wychowawczych. Dodatkowo, w toku monitoringu pytano przedstawicieli organizacji pozarządowych i instytucji zajmujących się pomocą osobom uzależnionym o opinie na temat zaangażowania poszczególnych środowisk w mieście w realizację zadań z zakresu profilaktyki uzależnień i przeciwdziałania narkomanii. Zestawienie odpowiedzi prezentuje tabela 51.


Tabela 51. Instytucje na terenie gminy zaangażowane w zapobieganie narkomanii, ocena aktywności - opinie przedstawicieli instytucji i organizacji (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

bardzo aktywne mało aktywne podmioty/instytucje

2009 2010 2009 2010

organizacje pozarządowe 100,0 100,0 0,0 0,0

szkoły ponadgimnazjalne 75,0 75,0 25,0 25,0

szkoły gimnazjalne 25,0 50,0 75,0 50,0

szkoły podstawowe 0,0 25,0 100,0 75,0

kluby, świetlice, domy kultury 25,0 50,0 75,0 50,0

organizacje młodzieżowe, np. harcerze 75,0 50,0 25,0 50,0

poradnia psychologiczno-pedagogiczna 75,0 75,0 25,0 25,0

placówki lecznicze (poradnie, punkty) 50,0 75,0 50,0 25,0

Urząd Miasta Opola 75,0 75,0 25,0 25,0

Za podmioty/instytucje najbardziej zaangażowane w przeciwdziałanie narkomanii na terenie Opola uznawane są organizacje pozarządowe – opinia wszystkich badanych przedstawicieli systemu pomocy osobom uzależnionym od narkotyków. Niewiele mniej, bo 75% z nich twierdzi, że bardzo aktywne w tym aspekcie są również: szkoły ponadgimnazjalne, placówki lecznicze i konsultacyjne, poradnia psychologiczno – pedagogiczna oraz Urząd Miasta Opola. Najmniejszą aktywnością w tym obszarze cechują się: szkoły podstawowe, organizacje młodzieżowe, kluby, świetlice i domy kultury. To nieco martwi, ponieważ badania wskazują, iż jeśli oddziaływania profilaktyczne miałyby być kierowane do młodzieży szkolnej, to należałoby je zintensyfikować właśnie na młodszych poziomach edukacji szkolnej. Nieco odmienne pytanie: kto Pana/Pani zdaniem powinien zajmować się zapobieganiem problemowi narkomanii wśród młodzieży, zostało zadane w realizowanych wywiadach z przedstawicielami dorosłych mieszkańców miasta. Opinie badanych zestawiono w poniższej tabeli.


Tabela 52. Opinia mieszkańców miasta na temat środowisk które powinny zajmować się zapobieganiem problemowi narkomanii wśród młodzieży (wywiady skategoryzowane) – odsetki osób badanych

% badanych

2009 2010

Rodzice 100,0 96,0

Oświata - szkoły 100,0 86,0

Policja 67,3 66,0

Kościół 32,7 50,0

Służba zdrowia 81,6 80,0

Organizacje pozarządowe (społeczne) 93,9 84,0

W opiniach mieszkańców miasta Opola problemem przeciwdziałania narkomanii (profilaktyką) powinni się przede wszystkim zajmować sami rodzice – zgodnie z intuicyjnym rozumowaniem, iż najskuteczniejszą profilaktyką jest wychowanie i nauka norm, zasad społecznych i wartości. Równie ważną instytucją w aspekcie profilaktyki jest szkoła i szeroko rozumiany system oświaty. Dalej w kolejności znalazły się organizacje pozarządowe, służba zdrowia i policja. Co drugi mieszkaniec uznaje, że instytucja kościoła powinna zajmować się kwestią narkomanii. 5.2. Terapia i postrehabilitacja

W toku tegorocznych badań udało się pozyskać dane statystyczne na temat realizacji Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii z Wydziału Polityki Społecznej Urzędu Miasta Opola. Wysokość środków finansowych przeznaczonych na realizację oddziaływań terapeutycznych, rehabilitacyjnych i postrehabilitacyjnych w ramach gminnego programu przeciwdziałania narkomanii oraz liczby ich odbiorców w poszczególnych latach zestawiono w tabeli 53.


Tabela 53. Wysokość środków finansowych przeznaczonych na realizację programów terapeutycznych, rehabilitacyjnych i postrehabilitacyjnych (dane statystyczne)

Rok Liczba zrealizowanych programów Liczba odbiorców Łączna wielkość

środków finansowych

2006 2 73 40 000

2007 2 130 40 000

2008 2 74 30 000

2009 3 bd 30 000

Na terenie miasta Opola osoby uzależnione i problemowo używające narkotyków mają do dyspozycji pięć punktów świadczących oferty pomocowe w postaci porad, konsultacji i działań o charakterze ambulatoryjnym:

1. Stowarzyszanie na Rzecz Ludzi Uzależnionych „To Człowiek” 2. NZOZ Stowarzyszenie MONAR Poradnia Profilaktyki i Terapii

Uzależnień 3. Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia 4. Punkt Konsultacyjny przy Miejskim Ośrodku Pomocy Rodzinie 5. Poradnia zdrowia psychicznego przy Wojewódzkim Specjalistycznym

Zespole Neuropsychiatrycznym im. św. Jadwigi. Podobnie jak w przypadku profilaktyki, w toku tegorocznych badań nie uzyskano w pełni satysfakcjonujących, jakościowych danych dotyczących zasięgu, różnorodności, intensywności i kompleksowości działań terapeutycznych i postrehabilitacyjnych realizowanych przez organizacje pozarządowe w mieście Opolu. Niemniej jednak w toku zbierania wywiadów z pracownikami i przedstawicielami organizacji udało się uzyskać informacje na dużym poziomie ogólności dotyczące ofert poszczególnych placówek. Stowarzyszenie „To Człowiek”. Placówka prowadzi diagnostykę i terapię ambulatoryjną dla osób uzależnionych i ich rodzin, terapia ma charakter indywidualny i grupowy, Terapia grupowa odbywa się zawsze w te same dni o stałej porze, oparta jest o stały, autorski program spotkań. W uzasadnionych przypadkach kieruje się pacjentów do ośrodków stacjonarnych. Z przeprowadzonych badań ewaluacyjnych (na potrzeby pracy dyplomowej), wynika że efektywność terapii wynosi około 35%. Realizowane są również zajęcia terapeutyczne na terenie zakładów karnych. Realizując cele statutowe związane z


przeciwdziałaniem narkomanii, stowarzyszenie współpracuje z: wieloma stacjonarnymi ośrodkami leczenia uzależnień, sądami, kuratorami, policją, zakładami karnymi, Wojewódzkim Ośrodkiem Terapii Uzależnień i Współuzależnień. W obszarze profilaktyki placówka współpracuje z większością szkół na terenie gminy. Stowarzyszenie MONAR Poradnia Profilaktyki i Terapii Uzależnień Stowarzyszenia Monar prowadzi indywidualne i grupowe terapie dla osób uzależnionych i problemowo używających narkotyków. Ponadto prowadzone są grupowe zajęcia psychoedukacyjne dla osób eksperymentujących z narkotykami i osób, które przerwały terapię w ośrodkach stacjonarnych. Funkcjonuje również grupa wsparcia w ramach programu postrehabilitacyjnego dla osób, które ukończywszy terapię w ośrodkach stacjonarnych zamieszkały czasowo lub na stałe w Opolu. Charakter działań uzależniony jest od zapotrzebowania. Realizując zadania statutowe placówka współpracuje z: Miejskim Ośrodkiem Pomocy Rodzinie, kuratorami sądowymi, ośrodkami terapeutycznymi Stowarzyszenia Monar w Zbicku i Graczach, Towarzystwem Przyjaciół Zbicka. Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia Placówka zajmuje się głównie leczeniem uzależnień od alkoholu. Prowadzone są grupy psychoedukacyjne dla młodzieży po 16 roku życia, grupy wsparcia dla dorosłych, Zasadniczą częścią działalności są indywidualne i grupowe terapie dla osób uzależnionych od alkoholu. Ponadto realizowane są sesje dla całych rodzin; wpółuzależnionych, oraz dorosłych dzieci alkoholików. W realizacji zadań jednostka współpracuje ze wszystkimi instytucjami zajmującymi się problematyką uzależnień, jest jednostką nadzorującą (agenda Parpy). Wszystkie placówki NFZ są oceniane i konsultowane przez WOTUIW pod względem jakości programu terapeutycznego i poziomu merytorycznego prowadzonych oddziaływań. Punkt Konsultacyjny przy Miejskim Ośrodku Pomocy Rodzinie Jednostka prowadzi indywidualne konsultacje dla osób problemowo używających narkotyków, uzależnionych i ich rodzin. Swoją ofertę kieruje głównie do klientów Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie. Współpracuje z kuratorami sądowymi, policją, innymi poradniami kierując klientów na różne formy terapii. W pobliżu Opola funkcjonują dwa Ośrodki Rehabilitacyjno - Readaptacyjne Stowarzyszenia „MONAR”:


1. NZOZ Ośrodek Rehabilitacyjno-Readaptacyjny Stowarzyszenie „MONAR” Zbicko – w odległości około 5 km od Opola

Liczba miejsc: 45. Przyjmowani są pacjenci od 18 roku życia, ośrodek koedukacyjny. Program rehabilitacyjny: 7-12 miesięcy, 12-16 miesięcy. Model pracy – społeczność terapeutyczna oraz: - psychoterapia indywidualna dla osób uzależnionych, - psychoterapia indywidualna dla rodzin osób uzależnionych, - psychoterapia grupowa dla osób uzależnionych (w tym społeczność

terapeutyczna), - nauka szkolna poza terenem ośrodka (na poziomie gimnazjalnym,

ponadgimnazjalnym oraz wyższym), - dodatkowo: hodowla koni, ogrodnictwo, sadownictwo, nauka

jeździectwa, obozy stacjonarne, spływy kajakowe, zawody sportowe, pracownia komputerowa, zajęcia teatralne, warsztaty plastyczne, zespół muzyczny, warsztat stolarski, siłownia.

2. NZOZ Ośrodek Rehabilitacyjno - Readaptacyjny Stowarzyszenie

„MONAR” w Graczach – około 35 km od Opola Liczba miejsc: 30. Przyjmowani są pacjenci od 18 roku życia, ośrodek koedukacyjny. Program rehabilitacyjny: 7-12 miesięcy, 12-16 miesięcy. Model pracy – społeczność terapeutyczna oraz: - poradnictwo dla rodzin osób uzależnionych, - poradnictwo dla osób uzależnionych, - terapia indywidualna dla rodzin osób uzależnionych, - psychoterapia indywidualna dla osób uzależnionych, - psychoterapia grupowa dla osób uzależnionych, - nauka szkolna poza terenem ośrodka (na poziomie

ponadgimnazjalnym oraz wyższym), - dodatkowo: zajęcia teatralne, hipoterapia, obozy turystyczne

(kajakarskie i wspinaczkowe), spływy kajakowe, wycieczki krajoznawcze.

Jak się wydaje, dostępność i różnorodność ofert pomocowych dla osób uzależnionych na terenie Opola (poradnictwo i lecznictwo ambulatoryjne) i w jego pobliżu (lecznictwo stacjonarne) jest zadowalająca i w pełni wystarczająca. Co prawda, uwidacznia się brak na terenie miasta oddziału detoksykacyjnego dla osób używających narkotyków – na co często wskazują pracownicy poradni. Okazjonalni użytkownicy (informacje z wywiadów) narkotyków rozpoznają miejsca potencjalnego świadczenia pomocy, znają je i


wiedzą gdzie się znajdują. Na tle innych aglomeracji podobnej wielkości, Opole posiada dość rozbudowaną ofertę z zakresu terapii i rehabilitacji osób uzależnionych. Zauważalny jest jednak brak wystarczającej ilości programów postrehabilitacyjnych, co powinno być priorytetem przede wszystkim organizacji i instytucji zajmujących się terapią narkomanów. 6. STRESZCZENIE

Niniejszy raport służy prezentacji uzyskanych wyników w obszarze monitorowania problemu narkotyków i narkomanii na terenie gminy Opole. W raporcie zostały poddane analizie wszystkie aktualnie dostępne dane na temat problemu narkotyków i narkomanii. Omówiono w nim aktualną sytuację epidemiologiczną i związane z nią problemy, reakcje instytucji i organizacji pozarządowych w tym obszarze, a także kontekst społeczno - kulturowy w jakim się ona rozwija. Analizy zmierzały do uzyskania obrazu rozmiaru i charakteru problemu oraz jego dynamiki. W trakcie opracowywania raportu posiłkowano się zgromadzonymi danymi statystycznymi ze źródeł lokalnych i centralnych oraz danymi ilościowymi i jakościowymi uzyskanymi w drodze realizacji zaplanowanych wcześniej badań: szkolnych badania ankietowe (trzy grupy wiekowe uczniów), wywiadów skategoryzowanych z młodzieżą akademicką, wywiadów skategoryzowane z młodzieżą okazjonalnie używającą narkotyków, wywiadów z przedstawicielami instytucji i organizacji pozarządowych statutowo zajmujących się przeciwdziałaniem narkomanii oraz wywiadów skategoryzowanych z mieszkańcami miasta Opola. Używanie narkotyków w mieście Opolu weryfikowano przede wszystkim na podstawie badań realizowanych wśród młodzieży. Chęć spróbowania jakiejkolwiek substancji narkotycznej (w tym „dopalaczy”) potwierdziło 21% badanych uczniów z I klas gimnazjów, 32% uczniów z III klas gimnazjów oraz 42% ankietowanych w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych. Mocno uwidacznia się wzrost liczby osób (w każdej grupie wiekowej) deklarujących chęć spróbowania narkotyku w stosunku do pomiarów przeprowadzanych rok wcześniej. Na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia eksperymentowania znajduje się marihuana, łącznie około 25% uczniów chociaż raz w życiu używało tej substancji, a 16 % w połączeniu z alkoholem. Ponad 40% opolskich studentów paliło ją chociaż raz w życiu, z czego 5% używało jej ponad 40 razy. Niemal wszyscy użytkownicy narkotyków mięli kontakt z przetworami konopi, zdecydowana większość z nich używała marihuany ponad 40 razy – ponad 28% wzrost tego wskaźnika w stosunku


do badań ubiegłorocznych obrazuje ogromy przyrost skali problemowego używania tego narkotyku. Zdecydowanie niższe odsetki respondentów w każdej z grup miały doświadczenia z amfetaminą. Wśród studentów tego typu doświadczenia deklaruje nieco ponad 8%. Zdecydowany wzrost ilości osób używających amfetaminy odnotowano w grupie okazjonalnych użytkowników różnych substancji – z 40% w roku 2009 do 65% w tegorocznych badaniach. Niemal co trzecia osoba w tej grupie badanych używała amfetaminy 40 razy i więcej, co wskazuje na radykalną zmianę w obrazie sceny epidemiologicznej miasta Opola. Analizując zmienność wyników badań wszystkich grup na przestrzeni ostatnich dwóch lat, należy stwierdzić, że zdecydowanie dominującą substancją jest marihuana, w tym w połączeniu z alkoholem. W młodszych grupach (uczniowie gimnazjum) prym wiodą substancje legalne – środki wziewne. Nieco starsza młodzież często sięga po leki uspokajające i nasenne, również łącząc je z alkoholem. Studenci używają głównie marihuany oraz leków – przy czym obie substancje często łączą z alkoholem. Wśród okazjonalnych użytkowników narkotyków poza przetworami konopi w coraz większym stopniu dominować zaczyna amfetamina. Co najmniej raz w miesiącu 3,7% uczniów klas pierwszych gimnazjów, 6,3% uczniów klas trzecich gimnazjów i 14,2% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych używa marihuany. W grupie okazjonalnych użytkowników narkotyków, również w czasie ostatniego miesiąca przed badaniem, większość używała marihuany, choć odsetek ten jest mniejszy od uzyskanego w roku ubiegłym. Niemniej jednak szczegółowe analizy dowodzą, że wśród nich około 20 % robiło to 40 razy i więcej, co wskazuje na co najmniej problemowe używanie tej substancji. Co piąta osoba w tej grupie badanych używała amfetaminy w czasie ostatnich 30 dni. Część z nich (około 5 %) robiła to od 10 do 19 razy. W grupie studentów nieco ponad 9 % w tym czasie używało przetworów konopi i nieco więcej niż jeden na stu amfetaminy. Pierwsze doświadczenia z substancjami psychoaktywnymi innymi niż alkohol i tytoń pojawiają się już na etapie końca szkoły podstawowej i początku gimnazjum, są to głównie doświadczenia ze środkami wziewnymi. Kolejne substancje to leki bez przepisu lekarza – około 14 roku życia. Rok później pojawia się marihuana. Warto zaznaczyć, iż leki w rozumieniu młodzieży szkolnej są środkami legalnymi, ogólnodostępnymi, marihuana zaś jest substancją zabronioną przez prawo, więc teoretycznie dużo trudniej dostępną dla przeciętnego nastolatka. Jednak legalność substancji nie ma


wpływu w tym przypadku na wiek pierwszych doświadczeń – może to świadczyć o sporym poziomie dostępności do przetworów konopi w grupie młodzieży szkolnej. Większość jednak wymienionych substancji pojawia się w życiu nastolatków około 14 - 15 roku życia, można zatem przyjąć, iż jest to średni wiek inicjacji narkotykowej. Uzyskane informacje wskazują, iż po raz pierwszy narkotyki brane są zazwyczaj w grupach przyjaciół, znajomych lub otrzymywane są od starszych kolegów czy też w mniejszym stopniu rówieśników. Młodzi ludzi próbujący po raz pierwszy jakiegokolwiek narkotyku nie dostają go od osób obcych, bardzo rzadko też narkotyk kupują osobiście, chyba że od kolegów. Podobnie jak w większości tego typu badań epidemiologicznych, podstawowym motywem spróbowania po raz pierwszy narkotyku jest zaspokojenie własnej ciekawości - sprawdzenie na własnej skórze działania danej substancji, o którym często wiadomo z opowieści starszych kolegów i rówieśników. Problemowe używanie narkotyków omówione zostało za pomocą kilku wskaźników: ilości leczących się mieszkańców gminy Opole z powodu problemowego używania narkotyków w systemie stacjonarnym oraz profilu problemowych użytkowników narkotyków. W roku 2006 do lecznictwa stacjonarnego na terenie kraju zgłosiło się 51 mieszkańców Opola, w roku 2009 było ich 43, przy czym analizując zmienność tego wskaźnika od 2004 roku uwidacznia się delikatna tendencja spadkowa – coraz mniej opolan korzysta ze stacjonarnej formy pomocy. W 2009 roku z pomocy ambulatoryjnej skorzystało 199 mieszkańców miasta z rozpoznaniem F11-F19. W obszarze konsekwencji związanych z używaniem narkotyków posiłkowano się wskaźnikami opartymi o statystyki policyjne, sądowe i dane uzyskane z systemu pomocy społecznej. Od roku 2006 można zauważyć delikatny trend spadkowy w przypadku ilości popełnianych (stwierdzanych przez Policję) przestępstw z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Wzrosła natomiast liczba osób podejrzanych, co może świadczyć, że ogólna liczba osób uwikłanych w przestępstwa narkotykowe nie jest stała. Największa grupa przestępstw narkotykowych związana jest ze sprzedażą oraz posiadaniem i udzielaniem narkotyków. Ma to swoje odzwierciedlenie w liczbie osób podejrzanych – największą grupę stanowią osoby podejrzane o posiadanie, drugą co do liczności grupą są osoby podejrzane o sprzedaż narkotyków. Daje się również zauważyć trend spadkowy w ilości osób skazywanych na karę pozbawienia wolności bez zawieszenia przez Sąd Rejonowy w Opolu, co może świadczyć o zmniejszaniu się liczby osób popełniających ciężkie


przestępstwa narkotykowe. Od 2006 roku można również zaobserwować zmniejszającą się liczbę osób/rodzin z problemem narkotykowym zarejestrowanych przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie. Postawy wobec narkotyków i narkomanii badane były na drodze badań realizowanych wśród młodzieży uczącej się, jak i osób dorosłych. W ocenach uczniów używanie przetworów konopi zasługuje na mniejsze potępienie niż próby z innymi narkotykami. Oznacza to, że w odczuciach młodych ludzi marihuana nie ma jednoznacznie takiego samego „image” jak inne narkotyki, a to z kolei wpływa na liberalizację poglądów na temat używania. W I klasach gimnazjalnych około 33% uczniów nie widzi nic złego w spróbowaniu raz lub dwa razy przetworów konopi, w klasach trzecich szkół gimnazjalnych takich uczniów jest już niemal 45%; ten sam wskaźnik dla II klas szkół ponadgimnazjalnych wyniósł już 55%. Dane na temat postrzegania ryzyka szkód w efekcie używania substancji psychoaktywnych prowadzą do wniosku, że młodzież jest dość dobrze zorientowana w skali zagrożeń, a orientacja ta narasta z wiekiem. Nie ulega też ona stereotypom obecnym wśród części starszego pokolenia, według których pojedyncze eksperymenty z narkotykami budzą znacznie większe zagrożenie niż częste używanie w dużych ilościach substancji legalnych, takich jak np. alkohol czy tytoń. Zdecydowana większość uczniów dostrzega ryzyko szkód związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Tylko bardzo nieliczni stwierdzają, że ich używanie nie jest związane z żadnym negatywnym następstwem. Mieszkańcy miasta Opola dostrzegają problem narkomanii, lecz nie uważają go za najistotniejszy. Przeważająca większość badanych osób w grupie mieszkańców naszego miasta stwierdziła, że narkomani to osoby chory i powinno się ich przede wszystkim leczyć. W opiniach opolskiej młodzieży narkotyki są substancjami o zróżnicowanej dostępności. W stosunku do ubiegłorocznego pomiaru, ogólny dostęp do narkotyków oceniany jest w roku bieżącym jako łatwiejszy. Wzrost ten szczególnie widoczny jest w przypadku marihuany i haszyszu – w każdej grupie wiekowej badanych uczniów. W bieżącym roku, do listy substancji włączono grupę „dopalaczy”. Co dziesiąty gimnazjalisty uważa, że dostęp do tych substancji jest bardzo łatwy. Podobnie sądzi około 20 % uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Zarówno w przypadku studentów, jak i okazjonalnych użytkowników narkotyków, dostęp do zdecydowanej większości substancji, okazuje się trudniejszy w porównaniu z pomiarem realizowanym rok wcześniej. Jest to sytuacja odwrotna do rejestrowanej w przypadku grup uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Może mieć na to wpływ wzrastająca skuteczność organów ścigania i większy w związku z tym strach


przed konsekwencjami prawnymi, szczególnie w okresie intensywnych debat medialnych związanych z kwestią „dopalaczy” i prawa narkotykowego w Polsce. Opinie osób dorosłych potwierdzają wysoką dostępność przetworów konopi. Ceny najpopularniejszych narkotyków wahają się w granicach 15 – 30 zł za porcję. Ponad połowa badanej młodzieży szkolnej oraz studentów nie zna miejsc, w których można łatwo kupić przetwory konopi. Uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych miejsca zakupu narkotyków kojarzą głównie z dyskotekami, parkami oraz z mieszkaniem dilera. Młodzież akademicka najczęściej zaopatruje się w narkotyki w dyskotekach i klubach, nieco rzadziej na terenie uczelni i akademików oraz w mieszkaniu dilera. Mieszkanie dilera jest najczęstszym miejscem kupowania narkotyków przez ich okazjonalnych użytkowników. Najwięcej propozycji kupna lub otrzymania substancji w każdej grupie wiekowej uczniów dotyczyło marihuany. Dalej znajdują się „dopalacze”. Na trzeciej pozycji znalazła się amfetamina. Ilość otrzymywanych propozycji na przestrzeni ostatniego roku w większości przypadków koreluje z wiekiem badanych osób – im starsi uczniowie, tym zdecydowanie więcej ofert udzielenia narkotyku. Szczególnie jest to widoczne w przypadku najbardziej popularnych narkotyków – marihuany i w mniejszym stopniu amfetaminy. Te dwie najpopularniejsze substancje nielegalne proponowane były uczniom w każdej grupie wiekowej częściej w 2010 roku, niż rok wcześniej. Na terenie miasta zrealizowanych zostało 80 programów o charakterze profilaktycznym na przestrzeni lat 2006 - 2009. Jednak ich wartość merytoryczna i skuteczność nie została jak dotychczas przebadana. Ewaluacji poddano zaledwie jeden program. Działania profilaktyczne w większości prowadzone są przez organizacje pozarządowe i miejskie jednostki organizacyjne w ramach realizacji Miejskiego programu przeciwdziałania narkomanii. Na realizację oddziaływań profilaktycznych w okresie czterech lat wydano z budżetu miasta łącznie 658 000 zł, objęły one zasięgiem 32 297 osób – głównie młodzież szkolną. Za najaktywniejsze jednostki w realizacji zadań profilaktycznych uznane zostały organizacje pozarządowe. Na poziomie leczenia i rehabilitacji osób uzależnionych, dostępność i różnorodność ofert pomocowych na terenie Opola (poradnictwo i lecznictwo ambulatoryjne) i w jego pobliżu (lecznictwo stacjonarne) jest zadowalająca. Na terenie miasta osoby uzależnione mają do dyspozycji czterech znanych punktów świadczących oferty pomocowe w postaci porad, konsultacji i działań o charakterze ambulatoryjnym. W pobliżu Opola funkcjonują dwa


Ośrodki Rehabilitacyjno - Readaptacyjne Stowarzyszenia „MONAR”. 7. WNIOSKI I REKOMENDACJE

Zestawienie zebranych danych ilościowych oraz analiza danych jakościowych uzyskanych w przeprowadzonych badaniach skłaniają do sformułowania kilku wniosków, a w ślad za nimi kilku rekomendacji dla oddziaływań profilaktycznych, terapeutycznych i samego monitoringu. Opolska młodzież wedle wyników zrealizowanych badań jawi się jako silnie zagrożona przez legalne (środki wziewne – młodsza młodzież szkolna) i nielegalne (głównie marihuana – młodzież starsza) substancje psychoaktywne. Dalsza intensyfikacja działań profilaktycznych powinna zatem stanowić bezwzględny priorytet – szczególnie wobec najmłodszych grup młodzieży szkolnej. Tendencja do względnie liberalnego podejścia do przetworów konopi, czy przekonania o mniejszym ryzyku szkód związanych z ich używaniem niż w przypadku innych substancji pokazuje kierunki myślenia młodzieży na ten temat. Wydaje się, że warto przemyśleć przekaz profilaktyczny, szczególnie o charakterze edukacyjnym, pod kątem przystawalności do doświadczeń, postaw i przekonań młodych ludzi. Ponadto należałoby objąć oddziaływaniami profilaktycznymi osoby dorosłe – szczególnie rodziców najmłodszych dzieci, które nie przejawiają jeszcze zachowań problemowych związanych z narkotykami. Po raz kolejny warto również przemyśleć wprowadzenie obligatoryjnego wymogu weryfikowania skuteczności realizowanych programów profilaktycznych (dotowanych z budżetu miasta) – z 80 oddziaływań przeprowadzonych na przestrzeni 3 lat, zaledwie jedno zostało poddane ewaluacji. Znaczne rozmiary grup silniej zaangażowanych w używanie substancji skłaniają do przemyślenia na nowo priorytetów w strategii prewencyjnej. Zastanowienia wymaga kwestia oferty dla młodych ludzi używających względnie często substancji nielegalnych. Wielu z nich nie uda się przekonać do zmiany tego stylu życia, konieczne wydaje się, zatem zadbanie o minimalizację szkód, do jakich to może prowadzić. Uwidacznia się tutaj brak programów wczesnej interwencji (profilaktyka selektywna i wskazująca) dla osób eksperymentujących z narkotykami. Uzyskane w badaniach wyniki oraz ich zestawienie wskazuje, iż zachowania problemowe współwystępują, a pojawienie się jednych zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych. Dlatego też warto planując i


wdrażając działania profilaktyczne korzystać z pomocy zespołów interdyscyplinarnych. Jak się wydaje dostępność i różnorodność ofert pomocowych na terenie Opola (poradnictwo i lecznictwo ambulatoryjne) i w jego pobliżu (lecznictwo stacjonarne) jest zadowalająca. Niemniej jednak uwidaczniają się braki w obszarze przepływu informacji pomiędzy poszczególnymi placówkami. Informacje o szczegółach ofert poszczególnych instytucji i organizacji są również trudne do odnalezienia i zweryfikowania. Być może warto pomyśleć o zainicjowaniu współpracy między instytucjami i organizacjami pozarządowymi świadczącymi pomoc osobom używającym narkotyków i uzależnionym od nich. Pozwoli to na lepsze poznanie i klaryfikację ofert poszczególnych placówek, da możliwość potencjalnym klientom dokonania wyboru form pomocy najbardziej mu odpowiadających. Uwidacznia się również brak programów postrehabilitacyjnych dla mieszkańców miasta Opola kończących terapię w systemach stacjonarnych na terenie całego kraju i lokalnych programach ambulatoryjnych.


8. SPIS TABEL

Nr Zawartość tabeli Strona

1 Potencjalny popyt na narkotyki - chęć spróbowania narkotyku lub leku 30

2 Używanie przetworów konopi kiedykolwiek w życiu 32

3 Używanie poszczególnych substancji kiedykolwiek w życiu 33

4 Używanie przetworów konopi i amfetaminy kiedykolwiek w życiu 35

5 Używanie poszczególnych substancji kiedykolwiek w życiu 36

6 Używanie marihuany i substancji wziewnych w czasie ostatnich 12 miesięcy 38

7 Używanie przetworów konopi i amfetaminy w czasie ostatnich 12 miesięcy 39

8 Używanie marihuany i substancji wziewnych w czasie ostatnich 30 dni 40

9 Używanie przetworów konopi i amfetaminy w czasie ostatnich 30 dni 40

10 Odpowiedzi na pytanie: według Twojej oceny, ilu Twoich przyjaciół... 41

11 Odsetki przeciętnych polaków używających narkotyków w opinii okazjonalnych użytkowników 42

12 Substancje inicjujące – odsetki wszystkich badanych osób 43

13 Wiek pierwszych doświadczeń z poszczególnymi narkotykami 44

14 Sposób zdobycia narkotyku – odsetki wszystkich badanych 45

15 Powody pierwszych doświadczeń z narkotykami 46

16 Doświadczania poszczególnych problemów związanych z narkotykami 47

17 Zachowania związane z narkotykami – ostatnie 12 miesięcy 48

18 Rodzaje aktywności – młodzież szkolna 50

19 Rodzaje aktywności – młodzież akademicka 51


20 Rodzaje aktywności – okazjonalni użytkownicy narkotyków 52

21 Liczba mieszkańców gminy korzystających z pomocy w systemie stacjonarnym na terenie całego kraju 54

22 Mieszkańcy miasta Opola korzystający z pomocy ambulatoryjnej i stacjonarnej w roku 2009 z rozpoznaniem F11-F19

55

23

Ilość postępowań przygotowawczych wszczętych i zakończonych oraz ilość przestępstw stwierdzonych i liczba osób podejrzanych o popełnienie przestępstw z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii

61

24 Ilość postępowań wszczętych, przestępstw stwierdzonych i liczby osób podejrzanych o popełnienie przestępstw z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii

62

25 Liczba osób skazanych z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii na przestrzeni lat 2006 – 2008 63

26 Liczba osób/rodzin z problemem narkotykowym korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w mieście Opolu 64

27 Liczba osób zakażonych wirusem HIV w województwie opolskim w latach 1986 – 2009 65

28 Zakażenia wirusem HIV mieszkańców gminy Opole w latach 2006 – 2009 65

29 Liczba zatruć środkami narkotycznymi i lekami psychotropowymi wśród mieszkańców gminy Opole w roku 2009

66

30 Zgony mieszkańców Opola związane z narkotykami w latach 1997-2007 66

31 Zgony na terenie miasta Opola związane z narkotykami w latach 1997-2007 67

32 Postawy wobec używania poszczególnych substancji – młodzież szkolna 68

33 Postawy wobec używania poszczególnych substancji – młodzież akademicka i okazjonalni użytkownicy narkotyków 70

34 Ryzyko związane z używaniem poszczególnych substancji – młodzież szkolna i akademicka 72

35 Ryzyko związane z używaniem poszczególnych substancji w opiniach mieszkańców miasta 74

36 Ocena ważności różnych problemów społecznych w opiniach osób dorosłych 75

37 Odpowiedź na pytanie: kim jest według Pana/Pani narkoman 76

38 Odpowiedź na pytanie: Jak według Pana/Pani należy postępować z narkomanami? 77

39 Przybliżone ceny narkotyków w mieście Opolu 78


40 Dostęp do poszczególnych substancji w ocenach uczniów 80

42 Dostęp do poszczególnych substancji w ocenach studentów i okazjonalnych użytkowników narkotyków 81

43 Potencjalne miejsca zakupu narkotyków na terenie miasta w opiniach młodzieży 82

44 Odsetki uczniów odpowiadających na pytanie: czy w czasie ostatnich 12 miesięcy otrzymali propozycję kupna lub dostania wymienionej substancji

83

45 Odsetki mieszkańców miasta Opola odpowiadających na pytanie: czy w czasie ostatnich 12 miesięcy otrzymali propozycję kupna lub dostania wymienionej substancji

85

46 Opinie przedstawicieli instytucji i organizacji o młodzieży szkolnej z gminy, w jakim stopniu narażona jest na propozycje kupna narkotyków porównaniu do kraju

86

47 Dostęp opolskich osiemnastolatków do poszczególnych narkotyków w opiniach pracowników systemu przeciwdziałania narkomanii

87

48 Liczba programów profilaktycznych finansowanych z budżetu miasta oraz liczba ich odbiorców w poszczególnych latach 89

49 Liczba osób w poszczególnych grupach społecznych/wiekowych objętych oddziaływaniami profilaktyczno – edukacyjnymi w poszczególnych latach

90

50 Zestawienie organizacji pozarządowych i miejskich jednostek organizacyjnych realizujących gminny program przeciwdziałania narkomanii

91

51 Instytucje na terenie gminy zaangażowane w zapobieganie narkomanii, ocena aktywności 94

52 Opinia mieszkańców miasta na temat środowisk które powinny zajmować się zapobieganiem problemowi narkomanii wśród młodzieży

95

53 Wysokość środków finansowych przeznaczonych na realizację programów terapeutycznych, rehabilitacyjnych i postrehabilitacyjnych

96

RAPORT GMINNY 2010 · Opole, grudzień 2010 . Monitorowanie problemu narkotyków i narkomanii na...

Documents

Transcript of RAPORT GMINNY 2010 · Opole, grudzień 2010 . Monitorowanie problemu narkotyków i narkomanii na...