Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa ... XVI - fragment.pdf · XIV i XV: Polish...

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych

PARERGAZ LOGIKI PRAKT YCZNEJ


Redaktor Serii: Wojciech Suchoń

Zastępca Redaktora Serii: Irena Trzcieniecka-Schneider

Sekretarz Redakcji: Dominik Kowalski

Rada Naukowa Serii DiaLogikon

Jan Woleński (Uniwersytet Jagielloński) – przewodniczącyWojciech Gasparski (IFiS PAN)Witold Marciszewski (Uniwersytet w Białymstoku)Roberto Poli (Uniwersytet w Trento)Czesław Porębski (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie)Irena Trzcieniecka-Schneider (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie)Urszula Wybraniec-Skardowska (Uniwersytet Opolski)Władysław Stróżewski (Uniwersytet Jagielloński)Wojciech Suchoń (Uniwersytet Jagielloński)

Jan Srzednicki (Uniwersytet Latrobe w Melbourne)Ewa Żarnecka-Biały (Uniwersytet Jagielloński)

Uniwersytet JagiellońskiDiaLogikon Vol. XVI


PARERGAZ LOGIKI PRAKT YCZNEJ

pod redakcjaWojciecha Suchonia, Ireny Trzcienieckiej-Schneider i Dominika Kowalskiego

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU JAGIELLONSKIEGO

˛


DiaLogikon Vol. XVI

Zbiór artykułów: Parerga z logiki praktycznejpod redakcją Wojciecha Suchonia, Ireny Trzcienieckiej-Schneider, Dominika Kowalskiego

Słowa kluczowe:

analiza, anumāna (rozumowanie), argumentacja, autentyczność, Barbara, błąd logicz-ny, dedukcja, definicje, dialog, dialogika, dyskurs polityczny, erotetyka, gramatyka, formalizm, historia logiki, język formalny, język naturalny, logika buddyjska, logika formalna, logika pytań, logika, matematyzacja logiki, metajęzyk, negacja, ontologia ele-mentarna, ontologia, oryginalność, pramān. a (kryteria poznawcze), prawa dedukcyjne, prolog, przeczenie, przesłanka, pytania, reguła, relatywizm, rozumowanie, sylogistyka, tożsamość, trairūpya hetu, vādavidhi (reguły debaty), wniosek, wnioskowanie

Książka zawiera indeks nazwisk oraz noty o autorach.

Recenzent: dr hab. Eugeniusz Szumakowicz, prof. Politechniki Krakowskiej

Redaktor wydawnictwa: Mirosław RuszkiewiczKorekta: Joanna MyśliwiecSkład i łamanie: Jerzy NajderProjekt okładki: Wojciech Grabski

Publikacja finansowana przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego

© Copyright by Wojciech Suchoń, Irena Trzcieniecka-Schneider, Dominik Kowalski & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i roz-powszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym syste-mie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3460-6ISSN 1505-4594

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected]: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325


SPIS TREŚCI

ZAMIAST WSTĘPU ........................................................................................... 7

I. HISTORIA

Wojciech SuchońLOGIKA FILOZOFICZNA – PYTANIE O ARCHÉ ........................................... 11

Marcin TkaczykPROBLEM DWÓCH BARBAR W LOGICE MODALNEJ ARYSTOTELESA ... 17

Wojciech SuchońLOGIKA CZASU KRYZYSU ............................................................................. 41

II. PROCES ARGUMENTACJI

Kazimierz CzarnotaFORMALNA CHARAKTERYSTYKA SYTUACJI DIALOGOWEJ ................ 49

Krzysztof SzymanekCO TO JEST WNIOSKOWANIE? ...................................................................... 63

Wojciech SuchońWSZECHOBECNE POZIOMY JĘZYKA .......................................................... 77

Grażyna SoleckaPYTANIA ............................................................................................................ 83

Dominik KowalskiNEGACJA A PRZECZENIE ............................................................................... 91

Michał LipnickiPO CO LOGIKA BUDDYSTOM? ...................................................................... 103


6

III. APLIKACJE LOGIKI

Eugeniusz WojciechowskiONTOLOGIA ELEMENTARNA I PROLOG ..................................................... 131

Eugeniusz WojciechowskiNEGACJA WEWNĘTRZNA I NEGACJA ZEWNĘTRZNA W PROLOGU ..... 141

Irena Trzcieniecka-SchneiderAUTENTYCZNOŚĆ, TOŻSAMOŚĆ, ORYGINALNOŚĆ (PRÓBA ANALIZY FORMALNEJ) ................................................................... 147

Kazimierz CzarnotaJAK WĄŻ MOŻE POŻREĆ SIĘ CAŁY – FORMALNY OPIS I ANALOGIA ... 155

Wojciech Zieliński, Joanna Mysona ByrskaJĘZYK A PAŃSTWO – MOŻLIWOŚĆ SKONSTRUOWANIA PAŃSTWA NA PODSTAWIE JĘZYKA W OPARCIU O TEORIĘ KARLA MANNHEIMA ...................................................................................... 161

NOTY O AUTORACH ........................................................................................ 175

INDEKS NAZWISK ........................................................................................... 177


Parerga z logiki praktycznej. Seria DiaLogikon vol. XVI

ZAMIAST WSTĘPU

Gdy w roku 1995 Pani Profesor Ewa Żarnecka-Biały zakładała serię wydawniczą DiaLogikon – bo to Ona właśnie zorganizowała DiaLogikon, powołując Redakcję, na-dając ton jej działaniom i kierując (praktycznie do swej śmierci) jej pracami – Jej in-tencją, z entuzjazmem podchwyconą przez uczestników środowiskowego seminarium gromadzącego grupę krakowskich badaczy zainteresowanych problematyką pograni-cza filozoficzno-logicznego, było stworzenie forum dla prezentacji wszelkich wątków z zakresu logiki praktycznej. Ten wstępny zamysł przesądził o obecnym kształcie serii. Przypomnijmy szerszy sens, z uwagi na który dokonywany jest dobór tekstów zamiesz-czonych w poszczególnych tomach.

Logika praktyczna jest pojmowana przez nas jako dyscyplina, na gruncie której pro-wadzi się z jednej strony badania inspirujące powstawanie rachunków logicznych, z dru-giej – badania aplikacji narzędzi formalnych przygotowanych przez logikę teoretyczną. Stąd w naszej serii miejsce dla dociekań rzucających nowe światło na wątki podejmowa-ne w tzw. logice tradycyjnej (w swoim czasie zmarginalizowane przez pełen sukcesów rozkwit teorii rachunków logicznych), w szczególności realizowanych na drodze analiz historycznych dotyczących ich genezy, pojawiania się i rozwoju. W tym nurcie lokują się tomy I, II, V, VIII i XII: Noises in the History of Logic, Historia logiki dawniej-szej: Teksty i komentarze, Sylogistyka: Interpretacja zakresowa, Essays in the History of Logic and Logical Philosophy, Three Studies in Aristotelian Semantics. Podobny cha-rakter, aczkolwiek odwołujący się raczej do analiz środków pojęciowych i technik ar-gumentacyjnych spotykanych w praktyce (dawnej i współczesnej, kręgu europejskiego i pozaeuropejskiego), mają prace publikowane w tomach III, IV, VI, VII, X, XI, XIII, XIV i XV: Polish Value Theory, Ontologia liczby: Wybrane zagadnienia z ontologii licz-by w starożytności i średniowieczu, Między prawdą i normą a błędem, Philosophy and Error, O przesądzie. Studium historyczno-filozoficzne, Komunikaty i argumenty, Infor-macja – Perswazja – Logika, Pragmatyka anomalii logicznych, Argumentacja i racjo-nalna zmiana przekonań.

Drugi nurt, który tworzą wątki aplikacyjne, czyli przemyślenia dotyczące środków wypracowanych przez logikę teoretyczną w kontekście ich użycia do analiz praktyki funkcjonowania języka naturalnego, wystąpił w monograficznym tomie IX (Prawda i konsensus), ale obficie reprezentowano go również we wcześniej wspomnianych to-mach zbiorowych (VI, VII, XI, XIII, XIV, XV).

* * *

Od pewnego czasu propozycje autorów zainteresowanych problematyką publikowa-ną w serii DiaLogikon nie mają charakteru samodzielnych monografii – w oczekiwaniu


8 Zamiast wstępu

na ich pojawienie się Redakcja zdecydowała gromadzić i publikować interesujące prace mniejszej objętości. Aktywność intelektualna, znajdująca swój wyraz w drobniejszych tekstach udostępnianych szerszemu kręgowi zainteresowanych, stymuluje pogłębioną refleksję i może zaowocować kolejnymi syntezami przybierającymi kształt monografii naukowych, na których pojawienie się Redakcja z nadzieją oczekuje, licząc też, że staną się kolejnymi tomami DiaLogikonu.

* * *

Publikacja prezentowana Czytelnikowi jest kolejnym tomem zbiorowym o zróżnico-wanej problematyce składających się nań prac drobniejszych – stąd tytułowe Parerga. Wszystkie one jednak wpisują się w profil serii obejmującej wszak różne, zarysowane wyżej, aspekty – stąd tytułu ciąg dalszy: z logiki praktycznej.

Są tu zatem obecne wątki historyczne poświęcone zjawiskom językowym, stano-wiącym możliwą inspirację dla pojawienia się logiki modalnej w starożytności, analizie funkcjonowania sylogistyki modalnej oraz wychodzące od pewnej wizji rozwoju logiki uwagi o wzajemnych odniesieniach nurtów formalnego i praktycznego w szczególnej perspektywie nauczania logiki.

Ponadto w tomie umieszczono analizy związane z szeroko pojmowanym procesem argumentacji: formalizacją sytuacji dialogowej, refleksją nad procedurą wnioskowania, warstwową strukturą języka naturalnego, rolą pytań w komunikacji, wariantami prze-czenia/negowania obecnymi w języku potocznym, a także jego uwarunkowań kulturo-wych (logika buddyjska).

W końcu znajdują tu przykłady aplikowania rozważań logicznych do rozmaitych kwestii – od powiązania rachunku logicznego z funkcjonowaniem języka programo-wania (Prolog), poprzez analizy pojęć (autentyczności – tożsamości – oryginalności), aż po anegdotyczny (ale godny refleksji) problem samopożerającego się Uroburosa. Tu lokuje się też esej poświęcony roli języka w konstruowaniu struktur organizujących społeczeństwo.

* * *

Redakcja serii DiaLogikon serdecznie zaprasza do współpracy wszystkich autorów zainteresowanych poruszaną w tej serii tematyką, a pragnących w niej publikować swe teksty zachęca do kontaktu z redaktorami.


NOTY O AUTORACH

Kazimierz Czarnota – mgr, wieloletni wykładowca na Uniwersytecie Warszawskim i innych uczelniach. Obecnie prowadzi zajęcia z logiki w Centrum Europejskim UW.

Dominik Kowalski – sekretarz redakcji serii wydawniczej DiaLogikon. E-mail: [email protected].

Michał Lipnicki – doktorant w Zakładzie Logiki Stosowanej Instytutu Językoznawstwa na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W obrębie jego zainteresowań badawczych znajdują się filozofia i logika indyjska (szczególnie buddyjska) oraz filozo-fia języka. E-mail: [email protected].

Joanna Mysona Byrska – dr, adiunkt w Katedrze Etyki Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. E-mail: [email protected].

Grażyna Solecka – wykładowca filozofii, logiki i metodologii nauk na Akademii Me-dycznej we Wrocławiu, Wydział Nauk o Zdrowiu. E-mail: [email protected].

Wojciech Suchoń – prof., kierownik Pracowni Retoryki Logicznej Instytutu Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. E-mail: [email protected].

Krzysztof Szymanek – dr hab., pracownik Zakładu Logiki i Metodologii w Instytucie Filozofii Wydziału Nauk Społecznych w Katowicach. E-mail: [email protected].

Marcin Tkaczyk – prodziekan Wydziału Filozofii, kierownik Katedry Logiki i profesor KUL, franciszkanin, autor m.in. książki Logika czasu empirycznego. Funktor realizacji czasowej w językach teorii fizykalnych. E-mail: [email protected].

Irena Trzcieniecka-Schneider – adiunkt na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie, współpracuje także z Akademią Sztuk Pięknych w Krakowie i Wyższą Szkołą Europej-ską im. ks. J. Tischnera.

Eugeniusz Wojciechowski – dr hab. prof. Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, kie-rownik Zakładu Filozofii Przyrody na UR w Krakowie. Zajmuje się logiką i filozofią, interesuje się również logiką języka naturalnego i programowaniem logicznym. E-mail: [email protected].


INDEKS NAZWISK

Ajdukiewicz Kazimierz 66, 83Aleksander z Afrodyzji 14, 24Ammoniusz z Aleksandrii 14Antas Jolanta 93, 96–98Arystoteles 11–14, 18–39, 42, 43Asanga 102, 104, 108, 109, 111Awerroes 30, 31

Becker Albrecht 32, 38Belnap Nuel 84Bernstein Basil 167–169Blackburn Simon 153Bocheński Józef M. 106, 107Boecjusz 14, 83Bogusławski Andrzej 96Boroditsky Lera 166Bremer Józef 150, 151Brzozowski Stanisław 64Budda 104, 110Burckhardt Jacob 161, 163

Carroll Lewis 43Czeżowski Tadeusz 65, 66

Dalajlama 123Dalton John 74Demokryt z Abdery 42Dharmakirti 104, 111, 112, 114–117, 119, 121,

127Dharmottara 111, 115, 127Dignaga 112, 115, 116, 118Diodor 13, 14, 120Doroszewski Witold 148Droysen Johann Gustav 163

Ebert Andreas 153Eudem 24–27

Euler Leonhard 43

Filon 14

Ganeri Jonardon 106, 107Geach Peter T. 32, 33, 38, 39Grodziński Eugeniusz 94

Heidegger Martin 149, 153Heller Hermann 162, 164, 165Heraklit z Efezu 11, 12, 42Horn Alfred 134

Jaspers Karl Theodor 149Jayatilleke Kulatissa Nanda 105Jellinek Georg 164

Kant Immanuel 44, 166, 167Kaufmann Erich 162, 165Kelsen Hans 162Klemperer Victor 169, 170Knapiusz vel Knapski Grzegorz 147–149Kubiński Tadeusz 83, 85, 86, 88, 89

Laband Paul 164Lambert Johann 43Leibniz Gottfried Wilhelm 43, 46, 150Linde Samuel Bogumił 148Lyons John 98

Łukasiewicz Jan 28, 29, 38, 40, 62, 65, 71, 79, 80, 147

Mannheim Karl 161–174Marciszewski Witold 83, 85Marks Karol 166, 167Marody Mirosława 170


178 Indeks nazwisk

Matilal Bimal Krishna 106, 107McCall Storrs 30, 32, 33Meinecke Friedrich 162

Nagardżuna 102, 124, 125, 127Nowaczyk Adam 94, 96

Parmenides z Elei 11, 42Patterson Richard 21, 36–38Perzanowski Jerzy 11, 15Powers John 111

Quine Willard van Orman 15

Ramus Piotr 44Rescher Nicholas 30–33Rijen Jeroen van 22, 33–36Rohr Richard 153Ross William David 26, 27

Sapir Edward 167Savigny Friedrich Carl von 164Schayer Stanisław 105–108, 114Schmidt Lauren A. 167Schmitt Carl 162, 165Scott Dana 151

Smend Rudolf 162, 163, 165Sokrates 13, 42Stanosz Barbara 94, 96Steel Thomas 84Szymanek Krzysztof 91Szymczak Mieczysław 148Szymura Jerzy 94

Teofrast z Eresos 14, 24–27, 30, 32, 38, 39Thibaut Anton F.J. 164Tissa Moggaliputta 105Tokarz Marek 41Trzęsicki Kazimierz 66

Venn John 43

Webb Phillips 167Weber Max 163, 164Whorf Benjamin Lee 167Wierzbicka Anna 96Wiśniewski Andrzej 83Wittgenstein Ludwig 93, 168Woleński Jan 80, 112Wójcicki Ryszard 64

Żarnecka-Biały Ewa 7


DiaLogikon

Seria wydawnicza DiaLogikon została uruchomiona w 1995 roku staraniem krakowskie-go środowiska filozoficzno-logicznego. Ukazujące się w niej tytuły (polskie i angielskie) są poświęcone historycznym i ogólnopoznawczym zagadnieniom logiki i filozofii, zwłaszcza logiki praktycznej. Niektóre tytuły są zamierzone jako opracowania o charakterze podręczni-kowym, redaktorzy są bowiem przekonani, że nie istnieje ścisła granica oddzielająca badania od upowszechniania ich wyników. Chcieliby przy tym, aby o charakterze serii decydowa-ła nie tylko problematyka poszczególnych tytułów, lecz także styl argumentacji uprawianej przez autorów: styl przyjazny logice i Czytelnikowi.

Dotychczas ukazały się:

Vol. I: Ewa Żarnecka-Biały, Noises in the History of Logic, 1995Vol. II: Ewa Żarnecka-Biały, Historia logiki dawniejszej: Teksty i komentarze, 1995

Vol. III: Czesław Porębski, Polish Value Theory, 1996Vol. IV: Jacek Widomski, Ontologia liczby: Wybrane zagadnienia z ontologii liczby

w starożytności i średniowieczu, 1996Vol. V: Wojciech Suchoń, Sylogistyka: Interpretacja zakresowa, 1996

Vol. VI: Ewa Żarnecka-Biały (red.), Między prawdą i normą a błędem, 1998Vol. VII: Krzysztof Gurba, Ewa Żarnecka-Biały (red.), Philosophy and Error, 1998

Vol. VIII: Jan Woleński, Essays in the History of Logic and Logical Philosophy, 1999Vol. IX: Katarzyna Kijania-Placek, Prawda i konsensus, 2000Vol. X: Aldona Litwiniszyn, O przesądzie. Studium historyczno-filozoficzne, 2001

Vol. XI: Ewa Żarnecka-Biały, Irena Trzcieniecka-Schneider, Komunikaty i argumenty, 2002

Vol. XII: Wojciech Suchoń, Marian Wesoły, Ewa Żarnecka-Biały, Three Studies in Aristo-telian Semantics, 2003

Vol. XIII: Irena Trzcieniecka-Schneider, Ewa Żarnecka-Biały (red.), Informacja – Perswa-zja – Logika, 2005

Vol. XIV: Wojciech Suchoń, Irena Trzcieniecka-Schneider, Dominik Kowalski (red.), Pragmatyka anomalii logicznych, 2008

Vol. XV: Wojciech Suchoń, Irena Trzcieniecka-Schneider, Dominik Kowalski (red.), Argumentacja i racjonalna zmiana przekonań, 2010

Redakcja serii DiaLogikon serdecznie zaprasza wszystkich zainteresowanych poruszaną w jej ramach tematyką autorów do współpracy. Zachęcamy pragnących publikować swoje teksty do kontaktu z redaktorami.

Redakcja Serii DiaLogikon:

Redaktor Serii: Wojciech Suchoń w.suchoń@iphils.uj.edu.plZastępca Redaktora Serii: Irena Trzcieniecka-Schneider [email protected] Redakcji: Dominik Kowalski [email protected]


Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa ... XVI - fragment.pdf · XIV i XV: Polish...

Documents

Transcript of Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa ... XVI - fragment.pdf · XIV i XV: Polish...