Informacje o psychologii muzykiw różnych krajach

Niniejsze opracowanie stanowi przedruk tekstu zamieszczonego w Materiałach z Mię-dzynarodowego Seminarium Psychologów Muzyki w Radziejowicach: Psychologia muzyki. Problemy – Zadania – Perspektywy, red.: K. Miklaszewski, M. Meyer-Borysewicz, Warsz-awa 1991, Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina, s. 60–113.

Teksty zostały przygotowane przez uczestników w/w Seminarium z różnych krajów – stąd ich duża różnorodność w zakresie formy i treści. Informacje w nich zawarte pochodzą sprzed 10 lat, w związku z tym mogły już stracić na aktualności.

Spis treści

Psychologia muzyki w Bułgarii............................................................................................... 2Psychologia muzyki w Czechach i na Słowacji...................................................................... 3Psychologia muzyki w Estonii................................................................................................ 5Psychologia muzyki w Finlandii............................................................................................. 6Zarys francuskiej psychologii muzyki..................................................................................... 6Psychologia muzyki w Gruzji................................................................................................ 14Psychologia muzyki w Japonii............................................................................................. 16Psychologia muzyki w Republice Federalnej Niemiec......................................................... 18Psychologia muzyki w Stanach Zjednoczonych.................................................................. 20Psychologia muzyki w Szwecji............................................................................................. 23Psychologia muzyki na Węgrzech....................................................................................... 28Badania w dziedzinie psychologii muzyki i pedagogiki muzycznej

w Zjednoczonym Królestwie ...................................................................................... 29Psychologia muzyki w Związku Radzieckim........................................................................ 31

Psychologia muzyki w Bułgarii

Historia i rozwój psychologii muzyki w Bułgarii nie jest szczególnie bogata. Za po-czątek działalności w tej dziedzinie uznać można wykłady prof. Christa Christozova poświę-cone muzyce i psychologii wyższej czynności układu nerwowego, prowadzone w okresie 1949–1956 w Średniej Szkole Muzycznej w Płowdiw, w szkole dla utalentowanych dziecii młodzieży w Sofii oraz w Akademii Muzycznej w Sofii.

Od roku 1983 do chwili obecnej prof. Christo Christozov prowadzi regularny cykl wykładów z psychologii muzyki w Bułgarskiej Państwowej Szkole Muzycznej w Sofii. Wy-kłady te przeznaczone są dla studentów drugiego roku wydziału teorii. Podobne wykłady pro-wadzone są także dla studentów Wyższej Szkoły Muzyczno-Pedagogicznej w Płowdiw (Christo Christozov) a także w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Blagowgradzie (Anastasiya Atanasowa).

Dwaj bułgarscy naukowcy, Trendafil Milanov i Christo Christozov, przyczynili się do rozwoju eksperymentalnych badań wrażenia wywołanego muzyką, prowadząc kilkuletnie badania dotyczące wzajemnego oddziaływania obserwowanego pomiędzy psychicznym, intelektualnym i muzycznym rozwojem utalentowanej młodzieży, a także badania procesu percepcji i oddziaływania muzyki.

Interesujące badania eksperymentalne dotyczące oddziaływania muzyki na odbiorców programów radiowych i telewizyjnych oraz na publiczność w salach koncertowych prowadzi Zvezdelina Kazandjieva-Velinova. Badania te określają sposób percepcji muzycznej w zależności od poziomu przygotowania muzycznego słuchaczy oraz od związku pomiędzy muzyką, tekstem i informacjami wizualnymi.

Główne kierunki i szkoły badań

Na obecnym etapie rozwoju psychologii muzyki w Bułgarii jest jeszcze zbyt wcześnie, aby mówić o kierunkach i szkołach badań. Wysiłki skierowane są obecnie na przyswojenie doświadczeń światowych. Poszczególni naukowcy zajmują się różnymi aspektami psychologii muzyki.

Obecna sytuacja (instytucje, czasopisma)

Psychologia muzyki jest obecnie wykładana regularnie w Bułgarskim Państwowym Konserwatorium. Prowadzone są badania naukowe w Instytucie Nauki o Sztuce Bułgarskiej Akademii Nauk (dawny Instytut Muzyki) i w Instytucie Kultury Ministerstwa Kultury. Nie istnieje specjalistyczne czasopismo poświęcone psychologii muzyki. Naukowcy korzystająz publikacji różnych instytucji: z wydawnictw Instytutu Nauki o Sztuce Bułgarskiej Akademii Nauk, z czasopism Bułgarskie Nauki o Sztuce, Muzyka Bułgarska, Wiadomości Instytutu Kultury, Psychologia.

2

Podstawowe problemy badawcze

Od lat pięćdziesiątych prowadzone są w Bułgarii badania dotyczące różnych zagadnień muzycznych i psychologicznych, a ich wyniki publikowane są we wspomnianych wyżej cza-sopismach. Badaniami tymi zajmują się: Christo Christozov (psychologia wyższej czynności nerwowej a muzyka; podniecenie sceniczne; słyszenie barwne; wyobrażenia muzyczne; komputerowa analiza problemów muzycznych, itd.), Trendafil Milanov (percepcja muzyczna; pedagogika muzyczna), Lilyana Vitanova-Staleva (teoria i praktyka w muzyce i pedagogice; dostrajanie słuchowe), Gencho Gaitandijev (masowa edukacja muzyczna), Kamen Popdimitrov (działalność umysłowa w muzyce), Tamara Yankova (psychiczne podwaliny sztuki wykonawczej), Dimitar Christov (społeczne i historyczne czynniki myślenia muzycznego), Anastasiya Atanasova (pedagogika muzyczna), Zvezdelina Kazandjieva-Velinova (oddziaływanie muzyki w środkach masowego przekazu).

Opracowała: Zvezdelina Kazandjieva-VelinowaTłumaczyła z angielskiego: Monika Wąsowska

Psychologia muzyki w Czechach i na Słowacji

W Czechach i na Słowacji psychologia muzyki nie istnieje obecnie jako samodzielna dyscyplina naukowa. Interesują się nią specjaliści czterech innych dziedzin: psychologii, teorii muzyki, estetyki i pedagogiki.

Historia psychologii muzyki

Problematyka muzyczno-psychologiczna pojawiła się na początku XX wieku w pracach dotyczących zagadnień muzyczno-estetycznych (O. Hostinsky) i muzyczno-pedagogicznych (F. Cada). Po pierwszej wojnie światowej zagadnienia psychologiczne interesowały nie tylko estetyków muzyki (O. Zich), pedagogów muzyki (A. Cmiral) i teoretyków (J. Hutter, E. Hradecky, V. Helfert), ale pojawiły się one także w pracach kompozytorów, takich jak A. Haba, K. B. Jirak, B. Martinu. W pracach tych można znaleźć analizę problemów dotyczących talentu muzycznego, myślenia muzycznego i odbioru muzyki. Po drugiej wojnie światowej problematyka muzyczno-psychologiczna została wprowadzona na większą skalę do prac poświęconych pedagogice muzycznej (F. Lysek, F. Kratochvil, L. Melkus, V. Fedori F. Sedlak), estetyce muzyki (J. Zich, A. Sychra, J. Burjanek, J. Volek, J. Jiranek) i teorii muzyki (K. Janecek, K. Risinger, J. Kresanek, B. Dusek, P. Faltin, I. Polednak, O. Elschek, C. Kohoutek).

3

Stan obecny psychologii muzyki w Czechach i na Słowacji

Psychologia muzyki wykładana jest na jedenastu wydziałach pedagogicznych, naj-obszerniej na wydziałach pedagogiki trzech akademii muzycznych, a także okazjonalnie na wydziałach filozoficznych w Pradze, Brnie i Bratysławie. Zagadnienia muzyczno-psycho-logiczne znajdują się w sferze zainteresowań i badań specjalistów z Akademii Nauk w Pradze i Instytutu Psychologii Dziecięcej w Bratysławie.

Zakres działań teoretycznych i eksperymentalnych stanowią:(1) metodologiczne zagadnienia psychologii muzyki (I. Polednak, CSAV Praha);(2) psychologia odbioru muzyki (R. Brejka, VSMU Bratysława; E. Michalova, PeF Bańska

Bystrzyca; O. Cencikova, PeF Usti nad Łabą);(3) psychologia uzdolnienia muzycznego (F. Sedlak, PeFUK Praga; L. Zenkl, PeF Ostrawa;

O. Duzbaba, PeFUK Praga; M. Franek, CSAV Praga; V. Tichy, HAMU Praga);(4) psychologia działania muzycznego (P. Krbata, VSMU Bratysława) i zawodowego

kształcenia muzycznego (M. Holas, HAMU Praga);(5) pomiar talentu muzycznego (V. Dockal, USPs Bratysława; M. Holas, HAMU Praga;

P. Krbata, VSMU Bratysława);(6) psychologia muzycznego procesu twórczego (J. Kulka, JAMU Brno; H. Vanova, PeFUK

Praga; J. Hlavsa);(7) muzykoterapia (specjaliści tacy jak: K. Kalina, J. Schanilcova, J. Doubravova, A. Linka,

P. Pokorna).

Czasopisma

W Czechach i na Słowacji nie ma czasopisma poświęconego w całości psychologii muzyki. Pojedyncze artykuły drukowane są w pismach Esteticka Vychova, Hudebni Rozhledy, Opus Musicum, Hudobny Zivot, Ceskoslovenska Psychologie, i Psychologia a Patopsycho-logia Dietata. Większe prace są publikowane przede wszystkim w Spravy VSMU lub Ziva hudba (biuletyn HAMUu). Od roku 1988 prace dotyczące zagadnień psychologicznych publikowane są w Teorie a vyzkum w hudebni pedagogice [Teoria i eksperymenty pedagogiki muzycznej], piśmie wydawanym przez Czeskie Towarzystwo Muzyczne.

Aktualne problemy

Najważniejsze obecnie sprawy to:(1) stworzenie warunków do studiowania psychologii muzyki jako samodzielnej dyscypliny

naukowej na uniwersytetach i w akademiach muzycznych;(2) zorganizowanie odpowiedniego ośrodka dla wymiany pedagogicznych i naukowych doś-

wiadczeń w dziedzinie psychologii muzyki pomiędzy innymi placówkami w Czechach, na Słowacji i za granicą;

(3) stworzenie specjalnego banku danych w celu zbierania informacji w dziedzinie psycho-logii muzyki.

4

Wyjaśnienie skrótów nazw instytucji

HAMU = Akademia Muzyczna w PradzeJAMU = Akademia Muzyczna w BrnieVSMU = Akademia Muzyczna w BratysławieCSAV = Akademia Nauk w PradzePeF = Wydział PedagogikiUSPs = Instytut Psychologii Dziecięcej w Bratysławie

Opracował: Milan HolasTłumaczyła z angielskiego: Monika Wąsowska

Psychologia muzyki w Estonii

W roku 1988 powstało Estońskie Towarzystwo Psychologiczne.

Badania eksperymentalne w dziedzinie psychologii muzyki

Pojedynczy badacze działają w Akademii Nauk, Instytucie Języka i Literatury orazw Centrum Radiowym. Tematyka ich prac obejmuje: (1) akustykę muzyczną, (2) zagadnienia podzielności i koncentracji uwagi podczas słuchania, (3) doświadczanie i percepcję składników muzyki (skoków interwałowych, rytmu) badanych w paradygmacie etnomuzykologicznym.

Psychologia muzyki w kształceniu muzycznym

Instytucje:– Państwowe Konserwatorium w Tallinie, Wydział Wykonawstwa.– Talliński Instytut Pedagogiczny, Wydział Psychologii i Estetyki.Przedmioty:– Wstęp do psychologii muzyki– Psychologia początków uczenia się muzyki

Muzykoterapia

Instytucja: Talliński Instytut PedagogicznyPrzedmiot: Vibroakustyka

Przygotowała: Maris Valk-FalkTłumaczył z angielskiego: Kacper Miklaszewski

5

Psychologia muzyki w Finlandii

Psychologia muzyki w Finlandii ma niedługą tradycję. W roku 1949 Eino Roika napisał wprowadzenie do psychologii muzyki, które przez ponad trzydzieści lat było podstawowym podręcznikiem na ten temat w języku fińskim. Był to ogólny zarys problematyki psychologii muzyki oparty na literaturze dostępnej w tamtych latach.

Wiedzę z psychologii muzyki uzupełniło z czasem kilka rozpraw doktorskich, napi-sanych przez naukowców specjalizujących się w pedagogice. W tym czasie nie istniała żadna instytucja, która zajmowałaby się psychologią muzyki.

Opracowano następujące tematy: zdolności muzyczne (Kai Karma, 1980), muzyko-terapia (Kimmo Lehtonen, 1986), selekcja kandydatów na studia muzyczne (Tuula Lotti, 1988), gusty muzyczne i postawy uczniów (Leif Finnas, 1985).

Obecnie obserwuje się wzrost zainteresowania psychologią muzyki. Obok tradycyjnych studiów muzycznych, w Akademii im. Sibeliusa można również studiować metodologię badań w dziedzinie muzyki, pedagogikę muzyczną i psychologię muzyki, także w ramach studiów podyplomowych. Zainteresowanie muzyką wzrasta także w dziedzinach takich jak medycyna czy fonetyka, co na przyszłość toruje drogę studiom interdyscyplinarnym.

Opracował: Kai KarmaTłumaczyła z angielskiego: Monika Wąsowska

Zarys francuskiej psychologii muzyki

Główne obszary działalności, tło historyczne

1. Przełom XIX i XX wieku

Propagowanie badań prowadzonych za granicą: obejmowało ono tłumaczenie ksią-żek, artykułów naukowych (Helmholz, Wundt, Ebbinghaus, Bekésy), a także szczegółowe omawianie prac badawczych na łamach czasopisma L'Année Psychologique (m.in. badań Pierona z lat 1914–1918, 1934, poruszających zagadnienie psychofizjologii słuchu).

Badania eksperymentalne prowadzone we Francji, choć nie zajmowały głównego miejsca w pracach naukowców francuskich, podejmowały m.in. takie zagadnienia jak:– synestezyjny słuch barwowy (wrażenie koloru wywołane pewnymi dźwiękami), prace

prowadzone w Laboratorium Psychologii Fizjologicznej w Sorbonie (École des Hautes-Études), głównie przez Beaunisa i Bineta (1892, 1893);

– wrażenia słuchowe (Toulouse i Pieron, 1911);– pamięć muzyczna, badania z punktu widzenia psychometrii (Toulouse i Pieron, 1911);Badania te jednak nie wydają się być kontynuowane.

Opracowania teoretyczne dotyczące: inteligencji muzycznej (L. Dauriac, 1893; 1895; J. Combarieu, 1908), wrażliwości muzycznej (L. Landry, 1927). Główna część rozprawy habilitacyjnej C. Lalo Esquisse d'une esthétique musicale scientifique [Szkic naukowej estetyki muzycznej], 1908. Wykłady Dauriaca na Uniwersytecie Paryskim (1896).6

Psychologia wychowawcza: w szczególności na uwagę zasługują tu badania prowadzone przez Maurice'a Chevais (1937).

2. Lata 1945–1959

Kluczową rolę w zakresie psychologii eksperymentalnej w dziedzinie muzyki odegrali dwaj naukowcy: Paul Fraisse (praca zbiorowa nt. psychologii rytmu) i Robert Frances (rozprawa habilitacyjna na temat percepcji muzyki, 1959).

Główne kierunki badań eksperymentalnych w dziedzinie psychologii muzykiw latach 1960–1990

1. Psychoakustyka

Zyskując obecnie coraz większą popularność, często staje się przedmiotem badań w ośrodkach uniwersyteckich współpracujących z pracowniami Narodowego Centrum Badań Naukowych (CNRS). Prace w tej dziedzinie prowadzone są także w Ośrodku Badań Mu-zycznych (GRM) i placówkach IRCAM (patrz część poświęcona placówkom badawczym).

2. Psychologia i wychowawcza psychologia muzyki

Tutaj do ośrodków badawczych należy zaliczyć:1) Laboratorium Psychologii Eksperymentalnej na Uniwersytecie Paryskim (Paryż V), pro-

wadzone w latach 1952 - 1979 przez Paula Fraisse, którego prace koncentrowały się głównie na:a) dalszych badaniach w dziedzinie psychologii rytmu, na przykład badanie zmysłowo-

ruchowego strukturowania, rozróżniania percepcyjnego, uzdolnień rytmicznych;b) badaniach percepcyjnej organizacji słyszenia u dzieci.

Obecnie percepcja słuchowa stanowi główne pole badań tej grupy.2) Laboratorium Uniwersytetu w Paryżu X – Nanterre, działające na miejscu Instytutu

Estetyki i Nauk o Sztuce, znane jako Laboratorium Psychologii Kultury. Współpracuje ono z Narodowym Centrum Badań Naukowych (CNRS). W latach 1969–1985 na jego czele stał prof. Robert Frances. Personel tego laboratorium stanowili naukowcy uni-wersyteccy, pracownicy CNRS lub innych placówek naukowych. Główne kierunki badań to: percepcja muzyki, oceny estetyczne i preferencje, semantyka, neuropsychologia, nauczanie programowane. Obecnie, przybrawszy nazwę Laboratorium Psychologii Sztuki, Kultury i Środowiska, placówka kierowana jest przez prof. Michela Imberty’ego. Na szczególną uwagę zasługują tu badania nad barwą dźwięku i stosowaniem w muzyce zasad gramatyki generatywnej. Program kształcenia kończy się dyplomem Diplôme d'Études Approfondies (DEA) – patrz część poświęcona placówkom badawczym i uniwersytetom – został po raz pierwszy ustanowiony we Francji w dziedzinie wychowawczej psychologii muzyki i jest poświęcony badaniom eksperymentalnym. Był w latach 1982–1984 kierowany przez Arlette Zenatti (kierownika działu badań CNRS) i wiązał się z DEA w zakresie psychologii i nauk pedagogicznych na Uniwersytecie Paryskim X – Nanterre (o psychologii wychowawczej patrz niżej).

7

3. Muzyka i badania w dziedzinie psychopatologii

Badania nad wykorzystaniem muzyki w psychopatologii prowadzone są w szkołach medycznych (na poziomie rozpraw doktorskich), w szpitalach i placówkach specjalizujących się w neuropsychologii, psychiatrii i reedukacji.

Placówki badawcze

Psychologia muzyki we Francji nie posiada odrębnej katedry uniwersyteckiej. Nau-czanie i prace badawcze na tym polu prowadzone są jako część studiów i badań o znacznie szerszym zasięgu. Nie sposób wymienić wszystkich placówek badawczych zajmujących się tą problematyką. Poniższa lista przedstawia tylko główne ich typy, w celu stworzenia ogólnego obrazu ukazującego ich charakter.

1. Uniwersytety. Placówki badawcze na poziomie szkolnictwa wyższego

Zasadniczo program studiów na uniwersytecie francuskim składa się z kilku etapów. Pierwszy z nich, trwający dwa lata, obejmuje wprowadzenie pojęć podstawowych w danej dziedzinie studiów. Drugi, dwuletni, w pierwszym roku prowadzi do uzyskania stopnia licen-cjatu, w drugim zaś zawiera kursy teoretyczne oraz wprowadzenie do badań i zostaje uwień-czony pracą magisterską. Trzeci etap, oprócz dyplomu (Diplôme d’Études Approfondies) zdobywanego w ciągu jednego roku, obejmuje także seminaria teoretyczne i badawcze,a ponadto prace wstępne nad rozprawą doktorską. Ostatnią fazą nauki są studia doktoranckie. Napisanie rozprawy rozciąga się na okres kilku lat, czas nie jest dokładnie sprecyzowanyi waha się w zależności od typu rozprawy. Nauczanie psychoakustyki i/lub psychologii eksperymentalnej, a także wychowawczej psychologii muzyki i/lub muzykoterapii jest pro-wadzone przez profesorów lub adiunktów, zazwyczaj na poziomie licencjatu. Stosunkowo niewiele uczelni oferuje kształcenie tego typu. Odbywa się ono na wydziałach psychologii, muzyki i muzykologii. Jeśli zaś chodzi o specyficzną dziedzinę, jaką stanowi terapia muzycz-na, specjalistyczne nauczanie prowadzone jest w uniwersytetach i szkołach medycznych, i jest uwieńczone przyznaniem dyplomu uniwersyteckiego.

Inne tego typu placówki w obrębie szkół wyższych to: Collège de France, École Pratique des Hautes Études, École des Hautes Études et Sciences Sociales.

2. Specjalistyczne Ośrodki Badawcze

Narodowe Centrum Badań Naukowych (Centre National de la Recherche Scientifique, CNRS) nie posiada własnego laboratorium przeznaczonego do badań w zakresie psychologii muzyki. Naukowcy zajmujący się tą dyscypliną współpracują z laboratoriami uniwersytec-kimi (badania z zakresu psychologii, psychofizjologii słuchu i eksperymentalnej psychologii muzyki) lub z placówkami typu IRCAM (badania eksperymentalne i dokumentalne z psy-choakustyki, dokumentalne i historyczne badania z psychologii muzyki prowadzone z teore-tycznego i eksperymentalnego punktu widzenia). Naukowcy z Narodowego Instytutu Zdrowiai Badań Medycznych (Institut National de la Santé et de la Recherche Médical, INSERM) pracują głównie w szkołach medycznych i szpitalach, prowadząc badania na polu psycho-

8

fizjologii i psychiatrii. Innym jeszcze ośrodkiem o podobnym charakterze jest Narodowy Instytut Badań Pedagogicznych (Institut National de Recherche Pédagogique, INRP).

3. Twórcze Ośrodki Muzyczne

Ośrodki te specjalizują się w muzyce elektroakustycznej. Oprócz tworzenia nowych utworów i zapoznawania kompozytorów z technologią syntezy dźwięku, placówki te prowa-dzą badania dotyczące psychoakustyki i percepcji muzyki. Najstarszym ośrodkiem o takim właśnie charakterze jest Ośrodek Badań Muzycznych (Group de Recherches Musicales, GRM), założony w 1958 roku przez Pierre’a Schaeffera, jako część państwowej sieci radiowej. Od 1975 roku współpracuje on z Narodowym Instytutem Sztuk Audiowizualnych (Institut National de l'Audiovisuel, INA), prowadząc badania takich zagadnień jak: nauczanie począt-kowe w wieku przedszkolnym oparte na muzyce konkretnej; spontaniczne odkrywanie dźwię-ków przez dzieci; fizjologiczne reakcje u dorosłych. Innym przykładem twórczego ośrodka muzycznego jest Instytut Badań Akustyczno-Muzycznych (Institut de Recherche et Coordi-nation Acoustique/Musique, IRCAM), założony w 1977 roku, kierowany przez Pierre’a Bouleza. Prowadzone tam seminaria z psychoakustyki poświęcone są prezentacji badań naukowców francuskich i zagranicznych. Spośród organizowanych przez IRCAM kursów na uwagę zasługuje kurs Stephena McAdamsa, wprowadzający w różne aspekty wrażeń słucho-wych, percepcji i poznania. W roku 1988 IRCAM wespół z Jednostką Badań Psychologii Muzyki – Unité de Recherche en Psychologie de la Musique z uniwersytetu w Liège (Belgia)i Instytutem Pedagogiki Muzycznej i Choreografii w Paryżu, patronował Międzynarodowemu Sympozjum Muzyki i Nauk Poznawczych.

4. Placówki Dokumentacji Muzycznej

W roku 1982 zostało założone Centrum Informacji i Dokumentacji (Centre d'Infor-mation et de Documentation, CID) „Recherche Musicale” kierowane przez Huguesa Du-fourta, szefa badań w CNRS. Powstało ono w wyniku umowy o współpracy pomiędzy Mi-nisterstwem Kultury (Wydział Muzyki), École Normale Superieure de Jeunes Filles (Sèvres)i CNRS. W roku 1986 do współpracy przyłączył się IRCAM. Zaowocowało to wielką wspólną kolekcją publikacji o tematyce naukowej i muzycznej (15 tys. książek do 1990 roku, skomputeryzowany katalog dokumentów), które gromadzi się w Narodowym Centrum Sztuki i Kultury im. Pompidou w Paryżu. Instytut Pedagogiki Muzycznej i Choreografii (IMPC)w Paryżu posiada własne Centrum Dokumentacji, którego zadaniem jest utworzenie wyczer-pującego księgozbioru z dziedziny nauczania tańca i uprzystępnianie prac pedagogicznych. Znajdują się tam do wglądu wszelkie materiały dotyczące seminariów organizowanych przez IMPC. Biblioteka Narodowa (Paryż, skomputeryzowany spis dokumentów), biblioteki uni-wersyteckie (szczególnie Instytutu Psychologii Uniwersytetu Paryskiego V) i biblioteki in-nych placówek naukowych, posiadają własne zbiory książek, rozpraw naukowych i publikacji na temat psychologii muzyki. Zbiory te mają różną objętość. Niektóre z nich dysponują skomputeryzowanymi katalogami.

9

Podstawowa bibliografia

Wkład naukowców francuskich w rozwój psychologii muzyki jasno ukazuje literatura poświęcona temu zagadnieniu.

1. Rozprawy naukowe

Rozprawy w postaci Doctorat d'État ès lettres, czyli rozprawy habilitacyjne, dostarczają w pełni krytycznego przeglądu badań prowadzonych przez długi czas (dziesięć lat i więcej). Przez wiele lat składały się na nie dwa rodzaje prac (rozprawy zasadnicze i uzupełniające), które pierwotnie, zanim stanowiły przedmiot obrony, musiały ukazać się drukiem. Później jednak mogły być składane także w formie maszynopisu. Najlepsze z rozpraw typu Doctorat de 3e Cycle (przygotowywane maksimum cztery lata) mogły być przyjęte jako podstawa rozprawy habilitacyjnej. Rozprawy uzupełniające zostały później zaniechane, zaś wielkość rozprawy zasadniczej stopniowo zmniejszano. Ostatecznie, by uzgodnić stopnie doktoratów francuskich ze stopniami naukowymi innych krajów, zrezygnowano ze stopni Doctorat d'État i Doctorat de 3e Cycle: ustanowiono stopień doktorski nazwany Nowym Doktoratem (Nouveau Doctorat), przygotowywany przez maksimum 5 lat. Można go uzyskać na niektórych uniwersytetach także w zakresie badań w dziedzinie psychologii muzyki. Szkoły medyczne przyznają stopień doktora medycyny, który uzyskuje się przez napisanie krótkiej rozprawy mającej cechy zarówno pracy teoretycznej jak i praktycznej oraz badawczej.

Przykład tytułu rozprawy zasadniczej przedłożonej w celu uzyskania stopnia Doctorat d'Ètat ès lettres na Uniwersytecie w Paryżu:

Frances, R. (1958): La perception de la musique [Percepcja muzyczna]. Paris, Vrin.

Przykład tytułu rozprawy uzupełniającej wydanej drukiem, przedłożonej w celu uzyskania stopnia Doctorat d'État ès lettres na Uniwersytecie w Paryżu:

Fraisse, P. (1956): Les structures rythmiques. Étude psychologique [Struktury rytmiczne. Analiza psychologiczna], Bruxelles, Paris, Erasme.

Przykłady tytułów rozpraw uzupełniających przedłożonych w formie maszynopisuw celu uzyskania stopnia Doctorat d'État ès lettres na Uniwersytecie w Paryżu:

Imberty, M. (1978): Semantique psychologique de la musique [Semantyka psychologiczna muzyki]. Uniwersytet w Paryżu X – Nanterre.

Zenatti, A. (1978): Influence de l'acculturation sur le développement musical de l'enfant entre 4 et 10 ans [Wpływ inkulturacji na muzyczny rozwój dzieci w wieku od 4 do 10 lat]. Uniwersytet w Paryżu IV – Sorbona.

Dumaurier, E. (1985): La perception dans le domaine sonore [Percepcja w dziedzinie dźwięku] Uniwersytet w Paryżu X – Nanterre.

Lecourt, E. (1985). La musique, le groupe et l'inconscient. Une écoute analytique du vecu sonore, entre parole et musique [Muzyka, grupa i nieświadomość. Słu-chanie analityczne percypowanego aktualnie dźwięku. Pomiędzy muzyką a mową]. Uniwersytet w Lyonie II.

10

Nevjinsky, F. (1988): Comparaison de modalités de projection et d'expression au test de Rorschach et à un test psycho-musical chez les adolescents de 13 a 16 ans [Sposoby projekcji i ekspresji u młodzieży w wieku 13 do 16 lat: porównanie testu Rorschacha i testu psycho-muzycznego]. Uniwersytet w Paryżu V – Réne Descartes.

Przykłady tytułów rozpraw przedłożonych w celu uzyskania stopnia Doctorat es Sciences (maszynopisy):

Risset, J. C. (1967): Sur l'analyse, la synthèse et la perception des sons, étudiées à l'aide de calculateurs électroniques [O analizie, syntezie i percepcji dźwięku. Badania prowadzone za pomocą komputerów]. Uniwersytet w Paryżu Sud – Orsay.

Demany, L. (1987): La perception de la hauteur tonale [Percepcja wysokości dźwięków]. Uniwersytet w Paryżu VI – Pierre et Maria Curie.

Przykłady tytułów rozpraw przedłożonych w celu uzyskania stopnia Doctorat de 3e Cycle (maszynopisy):

Imberty, M. (1966): Le sentiment tonal chez l'enfant [Poczucie tonalne u dzieci]. Uniwersytet w Paryżu IV – Sorbona.

Zenatti, A. (1967): Perception et intelligence musicales chez l'enfant [Percepcja muzyczna i inteligencja u dzieci] Uniwersytet w Paryżu X – Nanterre.

Dumaurier, E. (1977): Contribution à la semantique psychologique de la perception: les associations couleurs-sons [Wkład do psychologicznej semantyki percepcji: skojarzenia barw i dźwięków]. Uniwersytet w Paryżu X – Nanterre.

Mialaret, J-P. (1977): Enseignement programme et conduites d'exécution musicale: l'apprentissage élémentaire de la flűte à bec [Nauczanie programowane i wykonaw-stwo muzyczne. Nauka gry na flecie prostym] Uniwersytet w Paryżu X – Nanterre.

Demany, L. (1978): La percpetion de la forme temporelle chez le nourrisson [Percepcja form czasowych u niemowląt] Uniwersytet w Paryżu.

Kupperschmitt, J: La musicotherapie dans la psychose infantile [Muzykoterapia w le-czeniu psychoz u dzieci]. Uniwersytet w Paryżu VII.

Durif-Varembont, J. P. (1983): L'identité sonore dans la therapie a mediateur musical [Tożsamość dźwięków w terapii muzycznej]. Uniwersytet w Lyonie II.

Armand, F. (1984): Perception de la hauteur chromatique chez le nourrisson [Percepcja wysokości chromatycznej u niemowląt]. Uniwersytet w Paryżu V – Rène Descartes.

Christakis, N. (1986): Pop-music; Lieu d'identité et moyen d'expression collective [Muzyka pop: źródło tożsamości i środek wspólnej ekspresji]. Uniwersytet w Paryżu X – Nanterre.

Dubost, B. (1988): Le dechiffrage au piano. Contribution a l'investigation des con-duites psychologiques impliquées dans la lecture à vue musicale au cours des premières années d'études pianistiques [Gra z nut na fortepianie. Wkład do poszukiwań związanych z psychologicznym zachowaniem się wyzwolonym przez czytanie nut podczas pierwszych lat nauki gry na fortepianie]. Uniwersytet w Paryżu X – Nanterre.

Przykłady tytułów rozpraw przedłożonych w celu uzyskania stopnia Doctorat en medicine (maszynopisy):

11

Dorgeuille, C. (1966): Introduction a l'étude des amusies [Wprowadzenie do studiów nad amuzją]. Uniwersytet w Paryżu, Wydział Medyczny.

Grison, B. (1972): Une étude sur les alterations au cours des lesions hemispheriques [Studia nad zmianami muzycznymi podczas uszkodzenia hemisferycznego]. Uniwersytet w Paryżu – Val de Marne, Wydział Medyczny w Creteil.

Arveiller, J. (1976): La musique comme agent therapeutique en psychiatrie, une étude historique et critique [Muzyka jako czynnik terapeutyczny w psychiatrii. Analiza historyczna i krytyczna]. Uniwersytet w Paryżu VII. Wydział Medyczny.

Hallier, T. (1976): Un groupe de musique dans l'institution psychiatrique [Grupa muzyczna w ośrodkach psychiatrycznych]. Uniwersytet w Aix-Marseille II. Wydział Medyczny.

2. Przeglądy i serie specjalistyczne

W języku francuskim nie wydaje się specjalnego przeglądu poświęconego psychologii muzyki. Artykuły dotyczące tej dziedziny publikowane są na łamach cenionych czasopism podejmujących zagadnienia akustyki, psychologii, pedagogiki, muzyki i sztuki. Czasami ukazują się ich wydania specjalne poświęcone interesującej nas tematyce. Serie specjalis-tyczne obejmują:– Psychologie et Pédagogie de la Musique redagowaną przy współpracy Jean-Pierre

Mialareta (EAP, Issy-les-Moulineaux 92130);– Bibliothèque de Recherche Musicale redagowaną przez Francois Delalande (Buchet-

Chastel, Paris 75006 i INA.GRM Paris 75016).– Sprawozdania naukowe IRCAM (IRCAM, Centre Georges Pompidou, Paris 75004)– Publikacje IMPC (SEDIM, Paris 75019).

3. Wybrane pozycje książkowe i inne publikacje

Arveiller, J. (1980): Des musicothèrapies [Muzykoterapie]. Issy-les Moulineaux, EAP.Botte, M-C., Canevet, G., Demany, L., Sorin, C. (1989): Psychoacoustique et perception

auditive [Psychoakustyka i percepcja słuchowa]. Paris, INSERM, Societé francaise d'acoustique, Centre National d'Etude des Telecommunications.

Celeste, B., Delalande, F., Dumaurier, E. (1982): L'enfant du sonore au musical [Od dźwięku do muzyki u dzieci]. Paris, INA GRM / Buchet-Chastel.

Chevais, M. (1937): Education musicale de l'enfant. I: L'enfant et la musique [Wychowanie muzyczne w dzieciństwie. I: Dziecko i muzyka]. Paris, Leduc.

Delalande, F. (1984): La musique est un jeu d'enfant [Muzyka jest zabawą dzieci]. Paris: INA GRM / Buchet-Chastel.

Despins, J-P. (1986): Le cerveau et la musique [Mózg i muzyka]. Paris, C. Bourgois.Dumaurier, E. (1988): La perception dans la domaine sonore [Percepcja w dziedzinie

dźwięku]. Issy-les-Moulineaux, EAP.Fraisse, P. (1974): Psychologie du rythme [Psychologia rytmu]. Paris, PUF.Frances, R. (1958): La perception de la musique [Percepcja muzyki]. Paris, Vrin.Frances, R. (1976): Methode d'enseignement audio-guidee de solfège [Słuchowo-kierowana

(programowana) metoda nauki solfeżu]. Issy-les-Moulineaux, EAP.

12

Hiriartborde, E., Fraisse, P. (1968): Les aptitudes rythmiques [Zdolności rytmiczne]. Paris, CNRS, „Monographies francaises de psychologie” No. 14.

Imberty, M. (1969): L'acquisition des structures tonales chez l'enfant [Kształtowanie się struktur tonalnych u dzieci]. Paris, Klincksieck.

Imberty, M. (1979, 1981): Semantique psychologique de la musique. I: Entendre la musique. II: Les écritures du temps [Psychologiczna semantyka muzyki. I: Rozumienie muzyki, II: Tworzenie czasu]. Paris, Dunod.

Green, A. M. (1986): Les adolescents et la musique [Młodzież i muzyka]. Issy-les-Moulineaux, EAP.

Lechevalier, B., Eustache, F., Rossa, Y. (1985): Les troubles de la perception de la musique d'origine neurologique (Les trois niveaux de desintegration de la perception musicale considerée comme une agnosie auditive) [Zaburzenia percepcji muzycznej pochodzenia neurologicznego (Trzy poziomy dezintegracji percepcji muzycznej traktowanej jako agnozja słuchowa]. Paris, Masson.

Lecourt, E. (1988): La musicothèrapie [Muzykoterapia]. Paris, PUF.Leipp, E. (1977): La machine a écouter. Essai de Psycho-acoustique [Maszyna do słuchania.

Esej o psychoakustyce]. Paris, Masson.McAdams, S., Deliège, I. (Red, 1989): La musique et les sciences cognitives. Les actes du

"symposium sur la musique et le sciences cognitives" (14-18 mars 1988, Paris) [Muzyka i nauki poznawcze. Materiały z „Sympozjum na temat muzyki i nauk poznawczych”]. Liège, Bruxelles, Pierre Mardaga.

Mialaret, J-P. (1978): Pédagogie de la musique et enseignement programme. [Pedagogika muzyczna a nauczanie programowane]. Issy-les-Moulineaux, EAP.

Mialaret, J-P. (1979): Apprentissage musical et enseignement programme [Nauka muzykii nauczanie programowane]. Paris, CNRS. „Monographies francaises de psychologie” No. 47.

Stamback, M. (1960): Troi epreuves de rythme. W: R. Zazzo (red.) Manuel pour l'examen psychologique de l'enfant [Trzy próby rytmu. W: Podręcznik do badań psycho-logicznych dzieci]. Neuchatel, Delachaux & Niestle.

Tomatis, A. A. (1974): Vers l'écoute humaine [W stronę ludzkiego słuchania]. Paris, ESF.Verdeau-Pailles, J. (1982): La musique et l'expression corporelle en therapeutique

psychiatrique [Muzyka i cielesna ekspresja w terapii psychiatrycznej]. Paris, New York, Barcelone, Masson.

Verdeau-Pailles, J., Guiraud-Caladou, J-M. (1976): Les techniques psychomusicales de grou-pe et leur application en psychiatrie [Grupowe techniki psychomuzyczne i ich zastoso-wanie w psychiatrii]. Paris, Doin.

Zenatti, A. (1969): La developpement genetique de la perception musical [Psychologia roz-wojowa percepcji muzycznej]. Paris, CNRS. „Monographies francaises” No. 17 (2 wyd. 1975).

Zenatti, A. (1980): Test musicau pour jeunes enfants avec applications en psychopathologie de l'enfant et de l'adulte [Testy muzyczne dla młodszych dzieci i ich zastosowaniew psychopatologii dzieci i dorosłych]. Issy-les-Moulineaux, EAP.

Zenatti, A. (1981): L'enfant et son environnement musical. Étude experimentale des mecanis-mes psychologiques d'assimilation musicale [Dziecko i jego środowisko muzyczne.

13

Badania eksperymentalne mechanizmów psychologicznych asymilacji muzycznej]. Issy-les-Moulineaux, EAP.

Zenatti, A. (red, w planach wydawniczych): Psychologie de la musique [Psychologia muzyki]. Autorzy: M. Castellengo, D. Deutsch, W. J. Dowling, M. Manturzewska, J-P. Mialaret, H. de la Motte-Haber, J-C. Risset, S. Samson. R. Shuter-Dyson, R. Zatorre, A. Zenatti. Paris, PUF.

Inharmoniques (1987). Musique et perception [Muzyka i percepcja]. Paris, Librairie Seguier, IRCAM, Centre Pompidou.

Music en tete (1981). Actes du colloque sur la Psychopédagogie de la musique [Materiały z Seminarium, na temat psychologii wychowawczej muzyki, Montreuil, 1979]. Issy-les-Moulineaux, EAP.

Sciences de l'Art-Scientific Aesthetics (1974, 9). Paris, Klincksieck.Les sciences de l'education pour l'ere nouvelle (1990). Universite du Caen: Centre d'Etudes

et de Recherches en Sciences de l'Education.

Opracowała: Arlette ZenattiTłumaczyła z angielskiego: Małgorzata Gajda

Psychologia muzyki w Gruzji

Najważniejsze instytucje

Państwowe Konserwatorium Muzyczne im. Saradjishvili, ul. Griboiedova 8. 380008 Tbilisi, Gruzja.Instytut Psychologii im. Uznadze, Gruzińskiej Akademii Nauk, Djaparidze 22, 380004 Tbilisi, Gruzja.

Główny kierunek badań

Teoria nastawień opracowana przez Uznadze (podświadomość psychiki)

Prace z psychologii muzyki oparte na teorii nastawień

Kechchuashvili, G. I: O pozamuzycznych wyobrażeniach w percepcji muzyki (rozprawa doktorska, 1950).

Kechchuashvili, G. I: Poczucie tonalne a nastawienie, 1974.Tavchelidze, N: Wpływ nastawienia na percepcję muzyki klasycznej i współczesnej (rozprawa

doktorska, 1974)Esebua, R: Czasowe i rytmiczne czynniki percepcji muzyki tła i ich wpływ na aktywność

fizyczną i intelektualną (rozprawa doktorska, 1981).Bakuradze, T: O werbalizacji treści muzycznej (rozprawa doktorska, 1987).

14

Główny kierunek badań

Rozwój muzycznych uzdolnień poznawczych

Podstawowe publikacje

Samsonidze, L. S: Specyfika rozwoju percepcji muzycznej (monografia 1987).Samsonidze, L. S: Rozwój myślenia muzycznego w pierwszym etapie nauki muzyki (mono-

grafia, 1990).Samsonidze, L. S: O wzajemnym powiązaniu tekstu poetyckiego i muzyki, 1988.Tavchelidze, H. D: Rola motywacji w kształceniu muzycznym, 1989.Gogoladze, K. A: Rozwój percepcji muzycznej poprzez graficzną reprezentacją treści muzycz-

nej (rozprawa doktorska, 1989)Chelidze, H. A: Właściwości oceniania muzyki współczesnej przez dorastającą młodzież.

Główny kierunek badań

Psychologia społeczna

Główne prace

Djordjadze, I. A: Zastosowanie metod psychologii społecznej w rozwoju zawodowych zainte-resowań muzycznych, 1986.

Djordjadze, I. A: Zawodowe zainteresowanie muzyką jako kategoria estetyczna, 1989.

Główny kierunek badań

Badanie kreatywności muzycznej

Główne prace

Dolidze, L. I: Studium procesów twórczych kompozytorów współczesnych (Schnitke, Nono, Berio).

Davitashvili, A: O kształceniu emocjonalnym wykonawców w pierwszym okresie nauczania muzyki (rozprawa doktorska, 1987).

Balanchivadze, L: O stanie emocjonalnym wykonawców muzyki, 1980.

15

Główny kierunek badań

Patopsychologia

Podstawowe prace

Tavartkiladze, P. Z: Społeczna i psychologiczna rehabilitacja dzieci upośledzonych umysłowo przy pomocy muzyki, 1986.

Shoshina, Zh: Społeczna i psychologiczna rehabilitacja ludzi dorosłych upośledzonych w roz-woju umysłowym, 1982.

Opracowała: Londa SamsonidzeTłumaczyła z angielskiego: Monika Wąsowska

Psychologia muzyki w Japonii

Muzyka jest jednym z tematów badań znajdujących się w sferze zainteresowań psy-chologów japońskich. Jest to najprawdopodobniej wpływ profesora M. Matsumoto (1865–1943), który zrobił doktorat zajmując się badaniami nad percepcją słuchową, prowadzonymi pod kierunkiem W. E. Scripture'a na Uniwersytecie Yale, a także W. Wundta w Lipsku. Mat-sumoto interesował się również psychologią sztuki i opublikował książkę na temat psycholo-gii odbioru sztuki. Był on pierwszym profesorem na Uniwersytecie w Kyoto, a później na Uniwersytecie Tokijskim. Jego zainteresowania i prace inspirowały wielu psychologów pra-cujących pod jego kierunkiem. W 1926 roku Japońskie Towarzystwo Psychologiczne (The Japanese Association of Psychology), którego pierwszym prezesem był Matsumoto, rozpo-częło wydawanie czasopisma The Japanese Journal of Psychology, w którego pierwszych numerach zamieszczono kilka artykułów z dziedziny psychologii muzyki. Dotyczyły one m.in. badań preferencji przy słuchaniu akordów, emocjonalnego znaczenia majoru i minoru oraz zakończeń kadencyjnych. W 1933 roku K. Hirose Yuki, uczeń profesora Matsumoto, opublikował książkę Psychologia dźwięku, zawierającą wiele informacji o badaniach psycho-logicznych w muzyce, także o jego badaniach wibrato. Pierwsza książka zatytułowana Psy-chologia muzyki została napisana w języku japońskim w roku 1935 przez R. Takao, absolwenta Uniwersytetu w Tohoku. Książka ta składała się z trzech części poświęconych odpowiednio akustyce psychofizycznej, właściwościom dźwięku i psychologii muzyki.

Po drugiej wojnie światowej psychologia muzyki znalazła się ponownie w kręgu zainteresowań psychologów japońskich, czego wyrazem jest stałe pojawianie się, chociaż w niewielkiej ilości, książek i artykułów poświęconych tej dziedzinie nauki. Książka T. Umemoto Psychologia muzyki, napisana w roku 1966, była próbą usystematyzowania wiedzy o psychologii muzyki z punktu widzenia muzycznego zachowania się i zawierała informacje o badaniach prowadzonych przez psychologów japońskich. Książka składała się z kilku części dotyczących percepcji muzyki, wykonawstwa muzycznego, kompozycji, recepcji muzyki, uzdolnienia muzycznego i psychologii stosowanej. Książki pod takim samym

16

tytułem opublikowali także S. Tamaoka (1951) i H. Sase (1962). Prace te poświęcone były głównie testom i gustom muzycznym. H. Sakurabayashi, profesor Tokijskiego Uniwersytetu Sztuk i Muzyki prowadził intensywne badania nad psychologiczną reakcją na muzykę, a później badania w dziedzinie muzykoterapii. Yamamatsu (1960), który interesował się zagadnieniem dziedziczności i wpływu kultury na uzdolnienie muzyczne, przeprowadził intensywne badania bliźniąt przy użyciu testów Seashore'a. Prowadził także psychologiczne badania skuteczności metody Suzuki.

Aktywną działalność badawczą prowadzą także członkowie Japońskiego Towarzystwa Akustycznego, w większości inżynierowie akustycy, fizycy i psychologowie eksperymentalni. Przeprowadzili oni badania psychologiczne i fizjologiczne, których wyniki zostały opubliko-wane w czasopiśmie The Japanese Journal of Acoustics. Do najbardziej aktywnych członków Towarzystwa należą: O. Kitamura, R. Teranishi, S. Namba, K. Oghushi, T. Nakamura, S. Kuwano. W latach siedemdziesiątych Towarzystwo utworzyło dwie sekcje: akustyki muzycznej i percepcji słuchowej. Co dwa miesiące organizowane są spotkania członków Towarzystwa. Wielu badaczy zajmujących się percepcją słuchową opublikowało wyniki swoich badańw formalnych sprawozdaniach Towarzystwa, które są najważniejszym źródłem wiedzyo współczesnej psychologii muzyki w Japonii.

W roku 1962 powstało nieformalne Towarzystwo Psychologii Muzyki, mające na celu wymianę informacji naukowych. Podczas corocznych spotkań członków tego Towarzystwa młodzi psychologowie prezentowali wyniki swych badań. W roku 1972 Towarzystwo prze-kształciło się w Japońskie Stowarzyszenie Psychologii Muzyki i Terapii, które wydaje dwa czasopisma: Japoński Rocznik Psychologii Muzyki, w którym zamieszcza się informacjeo wszystkich badaniach w dziedzinie psychologii muzyki prezentowanych na różnych konfe-rencjach w całej Japonii podczas każdego roku oraz Tokijsko–Musashinski Rocznik Muzykoterapii.

W roku 1988 powstało Japońskie Stowarzyszenie Percepcji Muzyki i Poznania Muzycznego, którego celem było sponsorowanie Pierwszej Międzynarodowej Konferencji Percepcji Muzyki i Poznania Muzycznego zorganizowanej w roku 1989. Po sukcesie Kon-ferencji, Stowarzyszenie dalej zajmuje się promowaniem badań w dziedzinie psychologii muzyki w Japonii.

W Japonii, tak jak i w innych krajach, badania prowadzone przez psychologów muzyki można podzielić na kilkanaście różnych grup tematycznych. Są to m.in: percepcja muzyki, poznanie muzyczne, rozwój muzykalności, struktura uzdolnienia muzycznego. Psychologią poznawczą zajmują się: G. Hatano, Y. Oura, J. Abe, T. Murao, którzy przyczynili się do naj-nowszych postępów w rozwoju psychologii muzyki. Czasopismo Music Cognition (1985) pobudziło działalność młodego pokolenia naukowców psychologów.

Japonia jest krajem, w którym wpływy kultur Zachodu i Wschodu stapiają się w jedną unikalną całość. Diametralnie inna muzyka, taka jak Gagaku, Shoumyou, Youkyoku, San-kyoku, Roykyoku, Kouta i Minyou jest wciąż obecna w codziennym życiu Japończyków. Japończycy to ludzie o niezwykłej znajomości wielu stylów tak różnych rodzajów muzyki.W przyszłości musi stać się to przedmiotem zainteresowań i badań naukowców.

Opracował: Takao UmemotoTłumaczyła z angielskiego: Monika Wąsowska

17

Psychologia muzyki w Republice Federalnej Niemiec

Historia

W tym miejscu należy wspomnieć o czterech podstawowych pracach z psychologii muzyki. Dwie pierwsze reprezentują starą psychofizykę, pozostałe dwie odpowiednio: stano-wiska psychologii postaci (Gestalt) i psychologii Ganzheits:Hermann von Helmholtz: Die Lehre vor den Tonempfindungen als physiologische Grundlage

für die Theorie der Musik. Brunszwik, 1863;Carl Stumpf: Tonpsychologie, 2 tomy, Lipsk 1883 i 1890;Ernst Kurth: Musikpsychologie, Berlin 1931;Albert Wellek: Musikpsychologie und Musikaesthetik, Moguncja 1963.

Książki te zajmują się, przede wszystkim, akustyką, fizjologią ucha, teoriami słyszenia, zjawiskami konsonansu i dysonansu, psychofizyką, a także zasadami kompozycji muzycznej i percepcją muzyki.

Do historii psychologii muzyki w naszym kraju należą też inne zagadnienia. Prace badawcze naukowców, począwszy od Theodora Billrotha (Wer ist musikalisch?, 1896) do Alberta Welleka w latach trzydziestych, dotyczyły uzdolnień muzycznych, a także muzycz-nego rozwoju dzieci (Heinz Werner, 1917; Willliam Stern, 1928; Georg Schunemann, 1930i inni, do Fritza Metzlera, 1962 i Helmuta Mooga, 1967 i 1968).

Główne nurty i szkoły badań

Psychologia muzyki w Niemczech jest częścią muzykologii – obok historii muzykii etnomuzykologii. Psychologowie muzyki współpracują ze specjalistami innych dziedzin, takich jak: (1) muzykologia, a zwłaszcza akustyka, estetyka, teoria muzyki i socjologia muzyki; (2) pedagogika muzyczna; (3) muzykoterapia; (4) psychologia ogólna (uzdolnieniea uczenie się, rozwój, percepcja); (5) socjologia młodzieży; (6) badania środków masowego przekazu.

Obecnie, powszechną tendencją jest przyjmowanie stanowiska psychologii poznawczej jako podstawy większości prac badawczych w dziedzinie psychologii muzyki.

Obecna sytuacja psychologii muzyki, instytucje, czasopisma

W Niemczech kilkanaście uniwersytetów prowadzi prace badawcze i zajęcia dydak-tyczne z psychologii muzyki. (Patrz poniższa lista, która być może nie jest kompletna.) Nie ma jednak nigdzie samodzielnej katedry psychologii muzyki. W naszej liście, za nazwą miejscowości podane są nazwiska osób kierujących zajęciami i badaniami.

Akwizgran: DollaseAugsburg: Gembris, KraemerBerlin: de la MotteBielefeld: Stoffer, Meissner

18

Bonn: VogelBrema: KleinenBrunszwik: BatelFreiburg: GruhnGiessen: Jost, Kotter, SchultenHamburg: Karbusicky, Nauck-Borner, Schneider, ReineckeKassel: RosingKilonia: BruhnKolonia: Fricke, MoogMünster: Rotter, VogtOldenburg: StrohOsnabrück: SchmidtPaderborn: BastianSalzburg: HesseSpecjaliści z pięciu ośrodków zajmują się muzykologią (Berlin, Giessen, Hamburg,

Hannover, Kolonia), pozostali to w większości profesorowie i wykładowcy pedagogiki muzycznej.

W roku 1983 powstało Niemieckie Towarzystwo Psychologii Muzyki (Deutsche Gessellschaft für Musikpsychologie). Obecnie liczy ono około 120 członków. Towarzystwo wydaje swój rocznik Musikpsychologie (Florian Noetzel Verlag, Wilhelmshaven).

Podstawowe problemy badawcze

Trzy ostatnio wydane prace przedstawiają obecny stan badań w dziedzinie psychologii muzyki. Są to:Systematische Musikwissenschaft pod red. Carla Dahlhausa i Helgi de la Motte-Haber,

Wiesbaden 1982 (Neues Hanbuch der Musikwissenschaft, tom 10).Psychologische Grundlagen des Musiklernens pod red. Helgi de la Motte-Haber, Kassel 1987

(Hanbuch der Musikpadagogik, tom 4).Helga de la Motte-Haber: Handbuch der Musikpsychologie. Laaber, 1985.Porównaj także: Musikpsychologie. Ein Handbuch in Schlüsselbegriffen pod red. Bruhna,

Oertera i Rosinga. Monachium 1985.Duża część publikacji próbuje dotrzymać kroku tematom anglo-amerykańskim,

tendencjom psychologii poznawczej i stosowanej w niej metodologii.Do tej grupy należy także kilka książek napisanych w języku angielskim, obecnie

wydanych też po niemiecku. Są to:Test of musical ability Arnolda Bentley'a (1966);Psychology of musical behaviour Rosamundy Shuter-Dyson (1982);The nature, description, measurement, and evaluation of music aptitudes Edwina E. Gordona

(1986).Udowodniono, iż utopią jest stare twierdzenie zakładające, że muzykologia może za-

pewnić podstawy ogólnej teorii muzyki. Przyczyn takiego stanowiska należy szukać w obecnej sytuacji nauki o sztuce, na którą składają się nie tylko fakty i dane statystyczne, nie tylko opis rzeczywistości, ale także wyobrażenie o tym co może się wydarzyć. Tak więc w tej

19

dziedzinie nie mogą istnieć takie ogólne zasady, jakie obserwujemy w statystyce czy naukach ścisłych. Dzisiaj spotykamy się z poglądem, że systematyczna muzykologia nie może stworzyć wyczerpującej teorii muzyki, zamiast tego sama przekształca się w naukę mającą praktyczne zastosowanie, i której właściwości muszą być oceniane poprzez jej zdolność do dotrzymywania kroku artystycznym tendencjom współczesności (Helga de la Motte-Haber).

Ogólne tendencje w psychologii muzyki z punktu widzenia autora notki

Z jednej strony można stwierdzić, że naukowcy zdobywają zawodową reputację, wyko-rzystując anglo-amerykańskie metody badań empirycznych, tzn. stosując powszechnie do-stępny i stosowany pakiet programów komputerowych taki jak The Statistical Package for the Social Science (SPSS), zawierający podstawowe procedury statystyczne.

Z drugiej strony, gruntownej próbie poddawane są różne sposoby planowania ekspery-mentów, zbierania materiałów i procedur interpretacji wyników. Sytuacje eksperymentalne coraz bardziej zbliżają się do rzeczywistych sytuacji życiowych. Bodźce muzyczne dobierane są w taki sposób, aby oddawały tendencje dwudziestowiecznej estetyki. Obok tradycyjnych stylów muzycznych stosuje się muzykę pop i muzykę awangardową.

Statystyczne weryfikowanie hipotez badawczych, nie posiadających wiele lub mających tylko bardzo niewielkie znaczenie, może spowodować narastanie krytyki. W związku z tym daje się zauważyć coraz większe zainteresowanie koncepcjami psychologii postaci i psychologii Ganzheits oraz procedurami analizy treści.

W Republice Federalnej dostrzegane jest znaczenie prac naukowych dla rozwiązywania aktualnych problemów życia codziennego, nie tylko dla celów kształcenia, ale także dla osią-gania postępów w ogólnym rozwoju artystycznym i kulturalnym, dla problemu akceptacji lub odrzucenia muzyki awangardowej, dla ustalenia podstaw ekonomicznego zdrowia życia muzycznego oraz dla zrozumienia społecznych i indywidualnych funkcji, które może spełniać muzyka w życiu ludzi.

Ponadto, istnieje poważne przekonanie, że psychologia muzyki powinna przyłączyć się do gorących dyskusji dotyczących najważniejszych wartości sztuki, a także przedstawić swo-je stanowisko w kwestii ekologicznych warunków życia we współczesnym świecie.

Tekst powyższy, nadesłany latem 1990 roku, przedstawia sytuację w Republice Federalnej Niemiec przed zjednoczeniem z NRD (red.).

Opracował: Günter KleinenTłumaczyła z angielskiego: Monika Wąsowska

Rozwój psychologii muzyki w Stanach Zjednoczonych

Rozbudzenie zainteresowania psychologią muzyki w Stanach Zjednoczonych jest zasługą Carla E. Seashore'a. Pomimo że ukończył on Uniwersytet Yale w roku 1899, zdoby-wając stopień doktora filozofii, psychologia była najważniejszym tematem jego zaintereso-wań. Po ukończeniu studiów został wykładowcą na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu

20

Iowańskiego. Na własną prośbę podjął się nadzorowania i prowadzenia kursów tej stosunko-wo nowej dyscypliny – psychologii. Dopiero w roku 1927, kiedy na Uniwersytecie Iowań-skim wprowadzono magisterski i doktorski program psychologii, Seashore został profesorem psychologii.

Swoją długą i znakomitą karierę naukową na Uniwersytecie Iowańskim Seashore zakończył w roku 1949 odchodząc na emeryturę. Pełnił obowiązki dziekana Wydziału Psychologii i Dziekana Kursów Podyplomowych. Angażując się w obowiązki administra-cyjne, miał coraz mniej czasu na nauczanie i prace badawcze. Niemniej jednak, jego zasługi dla rozwoju psychologii muzyki są ogromne. Seashore jest znany przede wszystkim dzięki swoim badaniom dotyczącym zdolności muzycznych (Seashore, 1919a), a także jako autor pierwszego obiektywnego testu badającego te zdolności (Seashore, 1919b). Nie można też nie docenić jego pomocy przy formułowaniu problematyki prac młodych naukowców. Przykładem mogą być badania cech charakterystycznych vibrato (Seashore, Studies..., Tom 1).

Seashore stał się prawdziwym i jedynym autorytetem w psychologii muzyki w Stanach Zjednoczonych na prawie czterdzieści lat. Niemniej jednak, w tym czasie zdobyli popular-ność i uznanie inni naukowcy, tacy jak Max Meyer, Max Schoen i Jacob Kwalwasser, zainte-resowani głównie charakterem społecznych aspektów muzyki i fizycznymi reakcjami na muzykę, jak również zdolnościami muzycznymi. Ale dopiero tuż przed drugą wojną świa-tową, kiedy teorie i testy Seashore'a poddane zostały przez amerykańskich i zagranicznych badaczy bardziej szczegółowym i wnikliwym analizom, psychologia muzyki zdobyła sobiew USA największą popularność. Ciekawe jest to, że przy tak wielkiej popularności psycho-logii muzyki i wzrastającej liczbie wydawanych książek we wszystkich dziedzinach, osoby najbardziej znane i związane z psychologią muzyki były psychologami, a nie zawodowymi muzykami lub nauczycielami muzyki. Z drugiej strony, wielu psychologów traktowało muzykę jako swoje hobby.

Po drugiej wojnie światowej, dwaj psychologowie – Lundin i Farnsworth – wydali książki poświęcone psychologii muzyki. Ich poglądy w większości, jeśli nie w całości, nie były zgodne z twierdzeniami Seashore'a. Na przykład, podczas gdy Seashore wytrwale twier-dził, że zdolności muzyczne są wrodzone i ćwiczenia oraz nauka nie mogą mieć wpływu na ich rozwój, Farnsworth i Lundin byli w takim samym stopniu przekonani, że zdolności muzyczne mają swoje źródło w środowisku człowieka, a więc zarówno doświadczenie jaki ćwiczenie oraz nauka są, przede wszystkim, odpowiedzialne za poziom uzdolnień, który każdy może osiągnąć. Według obu psychologów, coś takiego jak zdolności, w rzeczywistości nie istnieje. Słowa takie jak „zdolności” i „uzdolnienie” przybierają szczególne znaczeniew zależności od tego, kto ich używa.

W okresie powojennym obszar zainteresowań psychologii muzyki znacznie się powięk-szył. Autorzy i badacze zainteresowali się – między innymi – afektywnymi i estetycznymi reakcjami na muzykę, akustyką, gustem muzycznym, muzykoterapią, zastosowaniem muzyki w przemyśle. Związkiem pomiędzy muzyką a takimi czynnikami, jak inteligencja, rasa, reli-gia, narodowość oraz metody uczenia się i nauczania muzyki. Większość badań została pod-jęta w ramach prac magisterskich i rozpraw doktorskich. Kilku naukowców zajmowało się stałym prowadzeniem badań lub badaniami podłużnymi. W ostatnich latach teoria uczenia się muzyki i teoria audiacji stały się wiodącą gałęzią psychologii muzyki. Z badaniami w tej dziedzinie związani są szczególnie teoretycy i pedagodzy muzyki.

21

Obecnie psychologia muzyki w Stanach Zjednoczonych zaczyna się rozwijać na dwa sposoby. Po pierwsze, psychologowie (na przykład Deutsch, 1982), nauczyciele muzyki (na przykład Radocy i Boyle, 1979) i wykonawcy (na przykład Kochevitsky, 1967) piszą i pro-wadzą badania w dziedzinie psychologii muzyki. Wzajemne oddziaływanie pomiędzy oso-bami reprezentującymi te trzy podejścia jest w zasadzie niewielkie, chociaż podejmowano próby ich połączenia. Jedni uważają, że współpraca dałaby bardziej naukowe i praktyczne rezultaty. Inni nie są o tym przekonani. Po drugie, głównym wynikiem tych różnic jest wie-lość definicji psychologii muzyki związana z różnymi zainteresowaniami badawczymi. Psy-chologowie interesują się przede wszystkim psychoakustyką. Pedagogowie muzyki i muzycy wykonawcy uważają badania psychologów za muzycznie jałowe. Pedagogowie są przede wszystkim zainteresowani nauczaniem i uczeniem muzyki. Wykonawcy zajmują się głównie rozwijaniem techniki i grą. Psychologowie uważają badania pedagogów i artystów za nie-kompletne i nieprzydatne w projektowaniu i prowadzeniu badań. Muzycy zainteresowani wykonaniem traktują prace psychologów i pedagogów muzyki jako nieważne, ponieważ psychologowie i nauczyciele muzyki nie są w większym stopni zaangażowani w działalność wykonawczą. Niezależnie jednak od tego czy różnorodność form zaowocuje ostatecznie wyższą jakością badań czy też nie, wysiłek w nie włożony będzie widoczny.

Jest opinią autora tej notatki, że można będzie osiągnąć wiele, jeśli możliwe stanie się rozbudzenie wzajemnego szacunku pomiędzy naukowcami zaangażowanymi w badaniaw dziedzinie psychologii muzyki, bez względu na ich środowisko naukowe i wykształcenie. Należy budować zaufanie i porzucić niepewność pomiędzy grupami badaczy, aby można było spodziewać się rzeczywistego postępu w praktycznym zastosowaniu wiedzy psychologiczno-muzycznej.

Literatura

Deutsch, D. (1982): The psychology of music, New York, Academic Press.Farnsworth, P. R. (1958): The social psychology of music. New York, Dryden Press.Kochevitsky, G. (1967): The art of piano playing. Evanston, Ill., Summy-Birchard Co.Kwalwasser, J. (1927): Test and measurements in music. Boston, Brace and Co.Lundin, R. (1967): An objective psychology of music. New York, Ronald Press.Meyer, M. F. (1922): The psychology of the Other-one. Columbia, Missouri, Missouri Book.Radocy, R. F., Boyle, J. D. (1979): Psychological foundations of musical behaviour. Spring-

field, Ill. Thomas.Schoen, M. (1927): The effects of music. New York, Harcourt, Brace and Co.Seashore, C. E. (1919a): The psychology of musical talent. New York, Silver Burdett.Seashore, C. E. (1919b): Seashore Measures of Musical Talent. New York, Silver Burdett.Seashore, C. E. (red.): The vibrato. Studies in the Psychology of Music, Tom 1. Iowa City,

The University of Iowa.

Opracował: Edwin GordonTłumaczyła z angielskiego: Monika Wąsowska

22

Psychologia muzyki w Szwecji

Historia

Carl E. Seashore, jeden z wielkich amerykańskich prekursorów psychologii muzyki był z pochodzenia Szwedem. Urodził się w roku 1866 w południowej Szwecji. Gdy miał zaledwie kilka lat rodzina wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych. Szwedzkie nazwisko rodziny Sjostrand, co oznacza „brzeg jeziora”, zmieniono na angielskie Seashore, co jest prawie dosłownym tłumaczeniem oryginalnego nazwiska szwedzkiego (sea – morze; shore – brzeg – przyp. tłum.). Prace Carla Seashore'a w dziedzinie psychologii muzyki należą oczywiście do dorobku naukowego Stanów Zjednoczonych.

Historia psychologii muzyki w Szwecji nie jest długa. Najwcześniejsze szwedzkie badania w tej dziedzinie miały na celu stworzenie testów badających uzdolnienia muzycznei mających zastosowanie przy rekrutacji do szkół muzycznych różnych szczebli. Erik Franklin (1956) zaproponował wprowadzenie testów poczucia tonalnego jako miary uzdolnienia muzycznego. Bengt Frazen pracował nad testami wstępnymi do Królewskiego Kolegium Muzycznego w Sztokholmie. W latach sześćdziesiątych brał udział w pracach Komisji Badań ISME. Lars-Gunnar Holmstrom (1963) opracował test muzykalności zawierający podtesty wysokości dźwięku, analizy akordów, pamięci melodycznej i rytmu, i przy jego pomocy przebadał około tysiąca dzieci. Analiza czynnikowa tych i wcześniejszych testów wskazała na istnienie dwóch istotnych czynników związanych z percepcją wysokości dźwięku i doświadczeniem muzycznym.

Zakres bieżących badań

Około roku 1960 Ingmar Bengtsson, profesor muzykologii Uniwersytetu Uppsal-skiego rozpoczął empiryczne badania rytmu muzycznego. Bengtsson sugerował, że żywe wykonanie rytmu muzycznego charakteryzuje się pewnymi systematycznymi odchyleniami (SYVAR – od SYstematic VARiation) mikrostruktur czasowych poszczególnych zdarzeń akustycznych od sztywnej mechanicznej regularności. Zjawisko to jest podobne do zasady „odchylenia od mechanicznej regularności jako zasady sztuki” sformułowanej przez Seashore'a w jego pracy z roku 1930, dotyczącej wykonawstwa muzycznego. W pracowniw Uppsali skonstruowano wysokiej klasy aparaturę do analizy wykonawstwa muzycznego. Analizy wykonania walców wiedeńskich i szwedzkiej muzyki ludowej potwierdziły powyż-szą hipotezę.

Dalsze prace były w dużej mierze wynikiem wspólnych badań Bengtssona i Alfa Gabrielssona z Wydziału Psychologii Uniwersytetu Uppsalskiego. Opracowano bardziej pre-cyzyjne metody analizy wykonania utworów, włączając programy komputerowe i bardziej zaawansowane techniki statystyczne. Obszerne analizy wystarczająco potwierdziły wspomnianą wcześniej hipotezę. Następnie laboratorium zostało wyposażone w syntezator cyfrowy, użyty do programu badającego wzajemne oddziaływania pomiędzy analizą i syntezą w badaniach wykonawstwa muzycznego i doświadczania muzyki. Po odejściu

23

Bengtssona na emeryturę, laboratorium zostało przeniesione na Wydział Psychologii. Bengtsson zmarł w 1989 roku.

Doświadczanie rytmu muzycznego było przedmiotem badań Gabrielssona, opisanychw jego rozprawie z 1973 roku. Przy pomocy analiz wielozmiennowych odkryto dwadzieścia wymiarów doświadczania rytmu i pogrupowano je w trzy odrębne kategorie, obejmujące strukturę, ruchliwość i emocjonalny charakter rytmów.

Bengt Edlund z Wydziału Muzykologii Uniwersytetu w Lundzie, w swojej rozprawie (1985) opisał, w jaki sposób fortepianowe wykonanie krótkiego utworu muzycznego różni się jako funkcja różnego metrum, różnego umieszczenia linii taktowych, wartości nut, określeń artykulacji i akcentów. Obecnie prowadzi on badania porównujące wykonania utworów muzycznych na organach, klawikordzie i fortepianie, to jest na instrumentach o odmiennych możliwościach zaprezentowania różnych cech wykonania.

Peter Reinholdsson z Wydziału Muzykologii Uniwersytetu Uppsalskiego omówiłi dostosował techniki badania wykonawstwa muzycznego do muzyki jazzowej. Obecnie, ra-zem z Erikiem Kjellbergiem, następcą Bengtssona na Wydziale Muzykologii w Uppsali, Reinholdsson zajmuje się empirycznymi badaniami wykonań jazzowych.

Wydział Akustyki Muzycznej w Królewskim Instytucie Technologii w Sztokholmie posiada specjalistyczne laboratorium, w którym pracuje znakomita grupa naukowców badaczy. Dziekanem wydziału jest Johan Sundberg, profesor akustyki, światowej sławy specjalista zajmujący się badaniem głosu śpiewaka i „ojciec” maszyny śpiewającej Musse. Sundberg w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju generatywnej teorii muzyki, a także zajmował się różnorodnymi problemami dotyczącymi m.in. skal i intonacji. Współpracującz muzykiem, Larsem Frydenem, prowadzi rozległe badania wykonawstwa muzycznego, wykorzystując kilkanaście „reguł dotyczących mikrostruktur czasowych, dynamiki i intonacji podczas wykonania muzycznego jako funkcji różnorodnych czynników. W celu sprawdzenia trafności reguł, przykłady muzyczne (tworzone na syntezatorze zgodnie z tymi regułami)są oceniane przez słuchaczy. W badaniach tych uczestniczą także Anders Friberg i Ulf Kronman. Tak więc wykonawstwo muzyczne jest przedmiotem studiów kilkunastu naukowców szwedzkich.

Inne badania prowadzone na tym wydziale dotyczą właściwości różnych instrumentów, takich jak skrzypce, gitara i fortepian (Erik Jansson, Anders Askenfelt), akustyki śpiewu chóralnego (Sten Ternstrom), akustyki pomieszczeń i innych dziedzin w różny sposób po-wiązanych z percepcją i psychologią muzyki.

Bertil Sundin z Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu w Sztokholmie jest prekur-sorem badań śpiewu dzieci w naturalnym otoczeniu (1963). Sundin zajmował się zagadnie-niami wczesnego kształcenia muzycznego i prowadził badania dotyczące doświadczeń i pos-taw nauczycieli, zwłaszcza nauczycieli przedszkoli, wobec ich własnej edukacji muzyczneji zajęć muzycznych, które prowadzą. W najnowszych badaniach zajmuje się on treścią i cha-rakterem wczesnych wspomnień ludzi dorosłych o muzyce. Sundin jest także organizatorem szkoleniowych kursów muzykoterapii w Królewskim Kolegium Muzyki w Sztokholmie, prowadzonych tam od roku 1981, jak również aktywnym członkiem Komisji Badań ISME.

Lage Wedin z Wydziału Psychologii Uniwersytetu w Sztokholmie, w swojej rozprawie (1972) przedstawił badania dotyczące emocjonalnego wyrazu muzyki. Do badań zastosowano różnorodne statystyczne techniki wielozmiennowe. Wyniki zostały przedstawione w postaci trójwymiarowego modelu obejmującego takie czynniki, jak:

24

napięcie (energia) w przeciwieństwie do odprężenia, wesołość w przeciwieństwie do przygnębienia i powaga (uroczysty nastrój) w przeciwieństwie do banalności. Prześledzono także ich związki ze strukturą muzyczną. Wedin znany jest również jako dobry śpiewak.

Soren Nielzen jest psychiatrą na Uniwersytecie w Lundzie. W swojej rozprawie (1982) opisał badania porównawcze emocjonalnego doświadczania muzyki u „normalnych” bada-nych i u pacjentów z różnych grup diagnostycznych. Ci ostatni w wielu przypadkach wyka-zywali wzory percepcji, które różniły się w znaczący sposób od modelu prezentowanego przez pierwszą grupę. Nielzen cieszy się także opinią dobrego dyrygenta operowego.

Muzykolog Nils L. Wallin opublikował rozprawę (1982, w języku szwedzkim) na temat „umysłu muzycznego”. Jest to obszerny przegląd aktualnych zagadnień psychologicz-nych zawierający omówienie wielu zjawisk związanych z percepcją muzyki i procesami poznawczymi.

Bo von Scheele, pianista i badacz, w swojej rozprawie z psychologii przeanalizował efekty poznawczego i sercowo-naczyniowego podejścia do stresu. Bo von Scheele bierze czynny udział w badaniach mających wyjaśnić, w jaki sposób muzycy mogą nauczyć się panowania nad zdenerwowaniem przed koncertem (tremą). W ostatnio opublikowanej książ-ce podjął ten właśnie temat.

Obecnie prowadzone badania w dziedzinie psychologii muzyki w Uppsali (Alf Gabrielsson) dotyczą przeżywania muzyki i przekazywania treści muzycznych. W jednymz badań poproszono około siedemset osób o opisanie najsilniejszego przeżycia muzycznego, jakiego kiedykolwiek doświadczyły. Obecnie analizowany jest charakter tych przeżyć i ich zależność od różnorodnych czynników. W innym projekcie, wybrani słuchacze opisywali,w jaki sposób przeżywają różnorodne współczesne szwedzkie utwory muzyczne. Ich opisy porównywane są z opisami dostarczanymi przez kompozytorów wspominanych utworów. Trzeci projekt zajmuje się badaniem wykonania muzycznego utworów zgodnie z instrukcją zawierającą elementy emocjonalne. Gertrud Ericson prowadzi badania sposobu, w jaki nauka tańca w szkołach podstawowych może oddziaływać na motoryczny, muzyczny, osobowościowy i społeczny rozwój dzieci. Ważnym punktem wyjścia dla tego projektu jest teoria „wielości inteligencji” Howarda Gardnera.

Nauczanie psychologii muzyki

Kursy psychologii muzyki na poziomie akademickim są regularnie prowadzone przez Alfa Gabrielssona na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Uppsalskiego. Kurs podstawowy zapewnia przegląd zagadnień współczesnej psychologii muzyki. Studenci, którzy ukończyli kurs podstawowy mogą uczęszczać na kurs uzupełniający, koncentrujący się obecnie na problemach rozwoju muzycznego i doświadczania muzyki. Liczba chętnych wynosi w ostatnich latach około pięćdziesięciu i więcej, przyjmowanych jest zwykle dwudziestu pięciu – trzydziestu studentów. Gabrielsson prowadzi także w Królewskim Kolegium Muzyki w Sztokholmie krótsze kursy psychologii muzyki przeznaczone dla studentów muzykologii i nauczycieli muzyki.

25

Inna działalność związana z psychologią muzyki

W Królewskim Kolegium Muzycznym w Sztokholmie powstał ostatnio Ośrodek Badań Pedagogiki Muzycznej, którego przewodniczącym jest Lenart Reimers, profesor pedagogiki muzycznej. Prowadzone tam badania obejmują historię pedagogiki muzycznej w Szwecji, zastosowanie komputerów w kształceniu muzycznym i udział nauczycieli w na-rodowym programie oceniania nauczania muzyki w szkołach podstawowych i średnich, Ośrodek organizuje specjalne kursy dla nauczycieli muzyki, którzy chcą brać udział w tym programie badawczym. Ośrodek zorganizował także spotkanie Komisji Badań ISME w Sztokholmie w 1990 roku.

Rada Akustyki Muzycznej Królewskiej Szwedzkiej Akademii Muzycznej, prowadzo-na przez Johana Sundberga, organizuje liczne seminaria otwarte, podczas których świato-wej sławy specjaliści akustyki muzycznej i innych nauk pokrewnych prezentują wyniki swoich badań. Sprawozdania z seminariów publikowane są przez Akademię. Dla psycho-logów muzyki kilka z tych publikacji jest szczególnie interesujących, a zwłaszcza Music, room, acoustics [Muzyka, pomieszczenie, akustyka] (1977); Studies of music performance [Badania wykonawstwa muzycznego] (1983), Harmony and tonality [Harmonia i tonalność] (1987). Dwie inne książki wydane przez Akademię to: Basic musical functions and musical ability [Podstawowe funkcje muzyczne a uzdolnienie muzyczne] (1981) oraz Action and perception in rhythm and music [Działanie i percepcja rytmu i muzyki] (1987).

Ważniejsze konferencje w ostatnich latach to: The Stockholm Music Acoustic Confe-rence (1983), Action and perception in rhythm and music (Uppsala, 1985), Structure and Perception of Electroacoustic Sound and Music (Lund, 1988), Music, Language, Speech and Brain (Stockholm, 1990).

Wybrane pozycje z literatury

Basic musical functions and musical ability. Publikacja Królewskiej Akademii Muzycznej, Stockholm, Nr 32.

Bengtsson, I. (1974): Empirische Rhythmusforschung in Uppsala. Hamburger Jahrbuch für Musikwissenschaft, 1, 195-220.

Bengtsson, I., Gabrielsson, A. (1977): Rhythm research in Uppsala. W: Music, room, acous-tics, Publikacja Królewskiej Akademii Muzycznej, Stockholm, Nr 17, 19–56.

Bengtsson, I., Gabrielsson, A. (1983): Analysis and synthesis of musical rhythm. W: J. Sund-berg (red.): Studies of music performance. Publikacja Królewskiej Akademii Mu-zycznej, Stockholm, Nr 39, 27–60.

Edlund, B. (1985): Performance and perception of notational variants. A study of rhythmic patterning in music. Acta Universitatis Upsaliensis, Studia Musicologica Upsa-liensia, Nova Series, 9.

Franklin, E. (1956): Tonality as a basis for the study of musical talent. Lund, Gumpert.Gabrielsson, A. (1973): „Studies in rhythm“. Acta Universitatis Upsaliensis: Abstracts of

Uppsala Dissertation from the Faculty of Social Sciences Nr 7 (Streszczenie

26

sześciu raportów publikowanych w Scandinavian Journal of Psychology i Swedish Journal od Musicology).

Gabrielsson, A. (1981): Music psychology – A survey of problems and current research activities. W: Basic musical functions and musical ability. Publikacja Królewskiej Akademii Muzycznej, Stockholm, Nr 32, 7–80.

Gabrielsson, A. (1985): Interplay between analysis and synthesis in studies of music perfor-mance and music experience. Music Perception, 3, 59–86.

Gabrielsson, A. (1986): Rhythm in music. W: J. R. Evans i M. Clynes (red.): Rhythm in psy-chological, linquistic, and musical processes. Springfield, Ill. Thomas, 131-167.

Gabrielsson, A. (red. 1987): Action and perception in rhythm and music. Publikacja Królew-skiej Akademii Muzycznej, Stockholm, Nr 55.

Gabrielsson, A. (1988): Timing in music performance and its relations to music experience. W: J. Sloboda (red.): Generative processes in music. The Psychology of perfor-mance, improvisationm and composition. Oxford: Clarendon Press, 27–51.

Holmstrom, L. G. (1963): Musicality and prognosis. Stockholm, Svenska bokforlaget/Norstedts.

Music, room, acoustics (1977). Publikacja Królewskiej Akademii Muzycznej, Stockholm,Nr 17.

Nielzen, S. (1982): Music, mind and mental illness. Lund, University Hospital, Department of Psychiatry

Nielzen, S., Olsson, O. (red. 1989): Structure and perception of electroacoustic sound and music. Amsterdam, Excerpta Medica, International Congress Series 846.

Reinholdsson, P. (1987): Approaching jazz performances empirically: Some reflections on methods and problems. W: A. Gabrielsson (red.): Action and perception in rhythm and music. Publikacja Królewskiej Akademii Muzycznej, Stockholm, Nr 55.

Scheele, B. von (1989): Stresskontrollguiden. [Przewodnik po zagadnieniach stresu]. Stock-holm, Reimers.

Sundberg, J., Lindblom, B. (1976): Generative theories in language and music description. Cognition, 4, 99–122.

Sundberg, J. (1982): Perception of singing. W: D. Deutsch (red.): The psychology of music. New York, Academic Press.

Sundberg, J. (red. 1983): Studies of music performance. Publikacja Królewskiej Akademii Muzycznej, Stockholm, Nr 39.

Sundberg, J. (1987): The science of the singing voice. Dekalb, Illinois, North Illinois University Press.

Sundberg, J. (red. 1987): Harmony and tonality. Publikacja Królewskiej Akademii Muzycz-nej, Stockholm, Nr 54.

Sundberg, J. (1988): Computer synthesis of music performance. W: J. Sloboda (red.): Gene-rative processes in music. The psychology of performance, improvisation and composition. Oxford, Clarendon Press.

Sundin, B. (1963): Barns musikaliska skapande [Muzyczna twórczość dzieci]. Uniwersytetw Sztokholmie, Wydział Pedagogiczny.

Sundin, B. (1978): Barns musikaliska utveckling [Rozwój muzyczny dzieci]. Lund, Liber laromedel.

27

Wallin, N. (1982): Den musikaliska hjarnan [Umysł muzyczny]. Stockholm. Publikacja Królewskiej Akademii Muzycznej, Stockholm, Nr 34.

Wedin, L. (1972): Multivariate studies of musical perception. Reports from the Psychological Laboratories, Stockholm University, Suplement nr 13 (Streszczenie sześciu raportów publikowanych w Scandinavian Journal of Psychology i Swedish Journal of Musicology.)

Opracował: Alf GabrielssonTłumaczyła z angielskiego: Monika Wąsowska

Psychologia muzyki na Węgrzech

Psychologia muzyki na Węgrzech nie rozwija się w sposób jednorodny i konsekwen-tny. Na początku XX wieku zainteresowanie psychologią muzyki stopniowo wzrastało. Pierwszą publikacją w języku węgierskim była praca O psychologii tworzenia muzyki i uczuć napisana przez Valerię Dienes (1906), która studiowała filozofię u Henri Bergsona w Paryżu. W tym czasie, tj. w latach 1906–1920/25 dominowały zagadnienia psychologii ogólnej i pedagogiki, co w rezultacie doprowadziło do stworzenia programów badań eksperymentalnych (patrz: Revesz i Kovacs). Nauczyciele fortepianu, tacy jak Kovacs i Varro pracowali nad udoskonaleniem stworzonej przez siebie metody pedagogicznej, opartej na głównych założeniach psychologii. Próbowali także podsumować najważniejsze wyniki badań dotyczących różnych aspektów tej młodej dziedziny nauki (np. prace nad muzykalnością prowadzone przez Prahacsa).

Działalność naukowa w dekadzie od połowy lat trzydziestych do końca drugiej wojny światowej była bardzo ożywiona. Założenia psychoanalizy zdominowały naukę europejską, nie było więc niczym dziwnym, że wpłynęły także na rozważania psychologii muzyki. Więk-szość prac koncentrowała się na zagadnieniach teoretycznych i filozoficznych (patrz Moso-nyi), chociaż silne było też przekonanie o konieczności zbierania danych empirycznych (zob. Gyulai). Dla celów praktycznych pedagogiki muzycznej, Szogi i Kalman podjęli problem sposobu w jaki można zdobyć uzdolnienie muzyczne.

Po ćwierci wieku pozostawania w cieniu, psychologia muzyki znalazła się ponowniew kręgu zainteresowań naukowców. Większość prac zainspirowana była badaniami w dzie-dzinie pedagogiki muzycznej. Zapoczątkowano także podstawowe badania empiryczne.

Kokas zajmowała się efektem transferowym szkolnego nauczania muzyki opartego na założeniach metodyki Zoltána Kodálya. Niezależnie od Kokasa, Vitanyi i jego współpra-cownicy pracowali nad tym samym zagadnieniem, prowadząc badania z punktu widzenia socjologii muzyki (z pewnymi konsekwencjami psychologicznymi). Vitanyi napisał także podręcznik psychologii muzyki, koncentrując się głównie na rozważaniach estetycznych (1969). Sagi, współpracując z Vitanyim, badała twórcze aspekty muzyki, stosując metody socjologiczne, a później zajmowała się charakterystyką doświadczania muzyki (używając piramid kolorów Pfistera).

Szende prowadzi pomiary psychoakustyczne.

28

Barkoczy i Pleh odkryli kilka pozytywnych efektów nauczania muzyki według koncepcji Kodálya, badając m.in. kreatywność uczniów klas kodalyowskich.

Forrai i współpracujący z nią Kalmar zwrócili uwagę na rezultaty nauczania muzyki we wczesnym dzieciństwie.

Csillag-Gal opisał właściwości znajomości dzieł muzycznych w procesie odbioru słu-chowego z estetyczno-psychologicznego punku widzenia (wykorzystując metodę Francesa).

Laczo zainteresował się pomiarem uzdolnień muzycznych, a jednocześnie związkami pomiędzy uzdolnieniem muzycznym, inteligencją i improwizacjami wokalnymi uczniów szkół podstawowych. Nowym tematem jego badań jest myślenie muzyczne. Niektórzy z jego uczniów zajmują się badaniami empirycznymi i teoretycznymi, dotyczącymi pomiaru uzdol-nień, pamięci muzycznej, odbioru muzyki, itp.

Na język węgierski przetłumaczono niektóre prace zagraniczne, takie jak Psychologia zdolności muzycznych Tiepłowa i Uzdolnienie muzyczne – umiejętności muzyczne. Psycholo-giczne podstawy wychowania muzycznego Michela.

Można więc stwierdzić, że ostatnio psychologia muzyki na Węgrzech rozwija się. Cechą charakterystyczną tego rozwoju jest różnorodność. Nie ma ustalonych, głównych kierunków badań, nie istnieje też żadna szkoła badawcza wsparta autorytetem konkretnego naukowca. Preferowana jest taka psychologia muzyki, która znajduje zastosowanie w kształ-ceniu muzycznym, a jednocześnie – metodologicznie – coraz mocniejszą pozycję zdobywa sobie poznawcza psychologia muzyki.

Opracował: Zoltan LaczoTłumaczyła z angielskiego: Monika Wąsowska

Badania w dziedzinie psychologii muzykii pedagogiki muzycznej w Zjednoczonym Królestwie

Londyn

● University of London, Wydział Muzyczny Instytutu Pedagogiki, 20, Bedford Way, London WC1H 0AL.

Profesor Keith Swanick, ze współpracownikami i studentami: muzyczny rozwój dzieci – analiza kompozycji dziecięcych; muzyka w szkołach; nauczanie jazzu w systemie oświaty ustawicznej; muzyka w leczeniu dzieci z zaburzeniami rozwoju.

Dorothy Taylor: Ruch fizyczny a umiejętność zapamiętywania muzyki.

● City University. Wydział Muzyczny. Northampton Square, London EC1V 0HB.Dr Eric Clarke (i jego współpracownicy): Poznawcze i formalne podejście do muzycz-

nego wyrazu wykonania● Roehampton Institute of Higher Education. Southland College. Wimbledon Parkside, London SW19 5NN.

Dr Graham Welch i dr Desmond Sergeant: Rozwój śpiewu we wczesnym dzieciństwie (3–8 lat).

29

● Royal Holloway and Bedford New College, Wydział Psychologii. Egham Hill, Egham, Surrey, TW20 0EX.

Dr Elizabeth Valenzine, Dr Robert West: Badania porównujące uzdolnienia czytelnicze i uzdolnienia muzyczne. Stałe wysiłkowe uszkodzenia zdrowia muzyków. Terapeutyczne techniki Alexandra.

● Arts Psychology Consultants Limited, 38 Earls Court Square, London SW5 9DQ.Andrew Evans, Martin Lloyd-Elliott: Prowadzenie poradnictwa i terapii dla np. muzy-

ków nie mogących znaleźć pracy; Testy Twórczości Evansa.

Reading

● University of Reading, Muzyczny Ośrodek Informacji i Badań, Bulmershe Court, Earley, Reading, RG6 1HY.

Dr Anthony Kemp: Osobowość muzyka; przygotowywanie programów nauczania.Gordon Cox: Historia pedagogiki muzycznej 1870–1930.Patrick Meaney: Mikrotechnologia w pedagogice muzycznej.

● Wydział psychologii. Earley Gate, Whiteknights, RG6 2AL.P. A. Mueller: Muzykoterapia w leczeniu dzieci autystycznych.

Keele

● University of Keele, Wydział psychologii. Newcastle, Staffordshire, ST5 5BG.Profesor John A. Sloboda: Biograficzne wskaźniki osiągnięć muzycznych.Mike Waterman: Psychologia emocji w muzyce.

Leicester

● University of Leicester, Wydział Psychologii, Leicester, LE1 7RH.Dr David Hargreaves: Rozwojowa, społeczna i poznawcza psychologia muzyki.

Sussex

● University of Sussex, Ośrodek Badań Percepcji i Procesów Poznawczych. Pracownia Psychologii Eksperymentalnej. Falmer, Brighton, BN1 9QG.

Profesor Christopher Longuet-Higgins: Badania komputerowe muzyki.

Oxford

● Oxford Polytechnic.Dr Brian Selby: Podejście systemowe w badaniu twórczości muzycznej (wpływy kli-

niczne, problemy amuzji).

Cambridge

● University of Cambridge. Szkoła Muzyczna Uniwersytetu, 11 West Road, Cambridge CB3 9DP.

Dr Ian Cross: Percepcja kontrapunktu.● Ośrodek Badań Medycznych, Zespół Psychologii Stosowanej, 15 Chaucer Road, CB2 2 EF.

30

Dr Roy Patterson: Percepcja i procesy poznawcze w dziedzinie muzyki.

Manchester:

● University of Manchester, Wydział Psychologii, Oxford Road, Manchester MI3 9PL.Dr Anthony Gregory: W jaki sposób ludzie słuchają muzyki polifonicznej?Sylvie Collins: Emocjonalna reakcja na muzykę.

Bradford

University of Bradford, Bradford West, Yorkshire BD7 1DP.Profesor Peter Comerford: The Bradford Computing Organ.

Glasgow

● University of Strathclyde, Wydział Psychologii, 155 George Street, Glasgow G1 1RD.Dr John B. Davies

● Jordanhill College of Education, Southbrae Drive, Glasgow.Dr Peter Martin.

Belfast

● The Queen's University of Belfast, Wydział Antropologii Społecznej, Belfast BT7 1NN.Profesor John Blacking niedawno zmarł, ale na wydziale pracuje 25 doktorantów

zajmujących się badaniami w dziedzinie etnomuzykologii w różnych częściach świata.

Opracowała: Rosamud Shuter-DysonTłumaczyła z angielskiego: Monika Wąsowska

Psychologia muzyki w Związku Radzieckim

Inspiracją rozwoju psychologii muzyki jako nauki stosowanej w Związku Radzieckim stały się prace S. Bielajewej-Ekzemplarskiej i B. Tiepłowa, które ukazały psychologiczne mechanizmy percepcji i oceny zjawisk muzycznych, strukturujące ogólne uzdolnienie mu-zyczne leżące u podstaw każdego rodzaju aktywności muzycznej i wyróżniające działalność muzyczną z innych form aktywności człowieka. B. Tiepłow uzbroił radzieckich uczonychw strategie jakościowego poznania talentu.

Poglądy Tiepłowa były później rozwijane w pracach znanych radzieckich naukowców: A. Kowalowa, W. Miasiszczewa, N. Wietługinej, E. Nazajkinskiego.

Przedmiotem analizy w monografii E. Nazajkinskiego Psychologia percepcji muzyki jest szeroki krąg problemów mających bezpośredni związek z psychologią muzyki w całości, a więc: historia i rozwój psychologii muzyki w ZSRR oraz na świecie, rola przestrzennych składników percepcji w procesie rozwoju słuchu muzycznego, problemy twórczej wyobraźni słuchacza, analiza psychofizjologicznych mechanizmów słuchu muzycznego i słuchu roz-patrywanego w kontekście mowy.

Badania A. Piliczauskasa (Poznawanie muzyki, Wilno, 1984) odznaczają się szerokim podejściem do zagadnienia. Autor ukazuje wewnętrzne, duchowe życie człowieka, „intona-

31

cyjno-emocjonalny rezonans” procesu poznawania i przeżywania muzyki, będący od-zwierciedleniem osobowości i uzdolnień człowieka.

Aspekt osobowościowy oraz problematyka percepcji i przeżywania muzyki – to stałe przedmioty obserwacji uczonych.

Z eksperymentalnych prac prowadzonych w ostatnim okresie, należy wymienić badania S. Naumienki i J. Tsagarellego. Przedmiotem ich jest nie tylko analiza zdolności wykonawczych lecz również kontekst zdolności ogólnych.

A. Naumienko, analizując strukturę muzykalności, wymienia: słuch muzyczny (poczu-cie rytmu, słuch harmoniczny i melodyczny), twórczą wyobraźnię, poczucie całości muzycz-nej, emocjonalność. Prawie te same składniki oraz pamięć muzyczną wyróżnia Tsagarelli, omawiając strukturę muzykalności charakterystyczną dla przedstawicieli różnych specjal-ności muzycznych.

Badania L. Boczkariowa i jego współpracowników (A. Zielińskiego, A. Wartanian, B. Gricyszina) poświęcone są analizie zdolności ogólnych i szczegółowych składających się na strukturę talentu kompozytora, wykonawcy i słuchacza. Są to zdolności muzyczno-percep-cyjne, ekspresyjno-komunikacyjne, emocjonalno-regulacyjne, mnemoniczne i inne. W wyniku badań udało się m.in. ujawnić determinanty psychologiczne tych zdolności i mechanizmy ich kształtowania. Po zbadaniu stosunków społecznych, ideologicznych, kulturowych i etnogra-ficznych, w które uwikłany jest człowiek jako podmiot aktywności muzycznej, przedsta-wiono dialektykę czynników zewnętrznych i wewnętrznych w procesie przeżycia muzycz-nego, która łączy twórców i wykonawców. Na poziomie eksperymentu została potwierdzona hipoteza dotycząca istnienia trzech mechanizmów przeżycia muzycznego: funkcjonalnego, operacyjnego oraz motywacyjnego, będących przejawem natury człowieka jako indywidual-ności, osobowości i podmiotu działania. Ukazano również możliwość eksperymentalnego śledzenia percepcji adekwatnej do mikro- i makroświata muzyki (wykorzystywano tu świat-ło-dźwięk, utwory muzyczne skomponowane specjalnie przez kompozytorów różnych krajów na zadany temat). Szerokie badania eksperymentalne, przeprowadzone w czasie międzynarodowych konkursów muzycznych, w tym w czasie Konkursu im. P. Czajkowskiego, pozwoliły opracować system psychologicznego przygotowania muzyków do występu publicznego. Problemy związane z przygotowaniem muzyków do występów publicznych są również przedmiotem opracowań A. Wostrikowa, L. Ganelina i J. Tsagarellego.

Analizie psychologicznej działalności dyrygenta oraz struktury uzdolnień dyrygenckich została poświęcona praca W. Rażnikowa i G. Jerżymskiego. W strukturze talentu dyrygenc-kiego bezpośrednio współdziałają ze sobą zdolności muzyczno-wykonawcze (słuch, poczucie rytmu, pamięć muzyczna, wrażliwość intonacyjna, poczucie melodii oraz formy muzycznej) ze specjalnymi zdolnościami dyrygenckimi (zdolność narzucenia zespołowi swojego „obrazu muzycznego”, zdolność do zorganizowania i ukierunkowania procesu zespołowego wyko-nania muzyki).

Prace habilitacyjne E. Tkacz, S. Toricznej, T. Cygulskiej analizują działalność muzyków–pedagogów, a w tym – zdolności pedagogiczno-muzyczne.

W badaniach Tkacz, w których eksperymentalnie kształtowano myślenie diagnostyczne pedagogów muzyki, ukazane są kierunki rozwijania umiejętności i nawyków pedagogicznych powiązanych z zastosowaniem diagnozy przyczynowo-skutkowej i uogólniająco-typolo-gicznej (prognostycznej).

32

Rozpatrując działalność muzyczno-pedagogiczną jako zestaw różnych rodzajów aktyw-ności (organizacyjnej, dyrygenckiej, wokalnej, instrumentalnej), T. Cygulska w podstrukturze talentu pedagogicznego wyróżnia zdolności emocjonalno-percepcyjne, komunikacyjne i organizacyjne. Podobnie jak G. Tarasowa i J. Tsagarelli, Cygulska kojarzy muzykalność z twórczą percepcją muzyki, zwracając po raz pierwszy uwagę na takie wskaźniki słuchu muzycznego jako dokładność i szybkość reakcji. Różnicuje przy tym ekspresywną (wykonawczą) i impresywną (słuchową) emocjonalność.

Zbadaniu psychologicznych właściwości pracy kompozytora poświęcone są monografie fizjologa M. Blinowej oraz muzykologa i kompozytora w jednej osobie A. Muchy. Omawiając typologiczne różnice pomiędzy kompozytorami, M. Blinowa wiąże charakter muzyki z determinantami psychofizjologicznymi i neurodynamicznymi. Korzysta przy tym, niestety, jedynie z metody psychobiograficznej. A. Mucha analizuje szeroki krąg problemów związanych z zagadnieniem rozwijania się osobowości kompozytora, a w tym uzdolnień kompozytorskich: percepcji, fantazji, sfery emocjonalnej i intelektualnej.

Szczególne zainteresowanie psychologów muzyki wzbudzają prace znanych radziec-kich muzykologów: M. Tarakanowej, A. Klimowieckiego, A. Miłki, poświęcone analizie procesu twórczego Beethovena, Prokofiewa i Czajkowskiego.

Eksperymentalnemu zbadaniu aktywności kompozytorskiej poświęcone są również prace L.  Boczkariowa (patrz wyżej).

Psychologowie gruzińscy z powodzeniem badają działalność muzyczną w oparciuo psychologiczną koncepcję nastawienia opracowaną przez D. Uznadze (patrz również notka o psychologii muzyki w Gruzji). G. Keczchuaszwili zbadał rolę nastawienia w procesie percepcji właściwości języka muzycznego w zakresie koła kwintowego, I. Gersamija – znaczenie nastawienia w twórczości śpiewaka, R. Esebua - rolę nastawienia w percepcji tem-pa i rytmu muzyki funkcyjnej, K. Gogoładze – efekt nastawienia na kształtowanie koordy-nacji słuchowo-wzrokowej z uwzględnieniem aspektu rozwojowego. Teoria nastawienia jest również wykorzystywana przez przedstawicieli innych szkół: I. Bielawskiego, G. Tarasowa, M. Starczeusa, L. Boczkariowa i innych.

Znaczna ilość badań poświęcona jest procesom rozwoju i kształtowania się zdolności muzycznych. W pierwszej kolejności przedmiotem analizy stały się zdolności sensoryczne związane z rozwojem słuchu i poczucia rytmu. Szczególnie rozwinęły się badania nad pra-widłowościami kształtowania tych zdolności u dzieci (A. Apraksina, W. Bełoborodowa, T. Berkman, L. Garbuzow, L. Garber, N. Heinrichs, G. Iliina, A. Miediannikow, T. Muchina, T. Owczinnikowa, T. Riepina, K. Tarasowa i inni). Wiele cennego materiału, związanego z problematyką rozwoju zdolności muzycznych, znajduje się w pracach poświęconych percepcji muzyki u dzieci (A. Gotsdiner, I. Dzierżynskaja, E. Nazajkinskij, W. Ostromienski).

Ważny wkład w rozwój teorii wychowania muzycznego i estetycznego oraz psychologii uzdolnień artystycznych wniosły badania prowadzone pod kierunkiem N. Wietługinej, A. Zaporożca, D. Kabalewskiego.

Literatura

33

Muzyka i psychologia (Katalog książek i czasopism): Bibliograficeskii ukazatiel knig i zur-nalnych statiei, Moskwa 1987.

Nazajkinskij, E. W: O psichologii muzykalnych sposobnostiei, Moskwa 1972, Muzyka.Tiepłow, B. M: Psichologia muzykalnych sposobnostiei. W zbiorze: B. Tiepłow: Trudy

dieistv. clenov APN SSSR. Moskwa 1985, Pedagogika. Wydanie polskie (tłum. M. Jędrzejewska): Psychologia zdolności muzycznych. Warszawa 1952, Nasza Księgarnia.

Mucha, A. I: Process kompozitorskogo tvorcestva. Kijów 1974, Muzicna Ukraina.Blinova, M. P: Muzykalnoie tvorcestvo i zakonomiernosti wyssei niervnoi dieiatielnosti. Le-

ningrad 1978, Muzyka.Problemy vyssego muzykalnogo obrazovaniia. Trudy GMPI im. Gnesinych, vyp. XIX.

Moskwa 1975.Psichologiceskiie i piedagogiceskiie probliemy wyssego muzykalnogo obrazovaniia. Nowo-

sybirsk 1987.Chudozestviennoie tvorcestvo. Sbornik trudov Komissii kompleksnogo izuceniiia chudo-

zestviennogo tvorcestva Naucnogo Sovieta po istorii mirovoi kultury AN SSSR. Moskwa 1986, Chudozestviennaia Kartina Mira.

Bockariov, L. L: Psichologiceskiie miechanizmy muzykalnogo pierezyvaniia. Kijów 1989. Prace doktorskie: m.in. J. Tsagarelli, I. Giersamia.

Opracował: Leonid L. BoczkariowTłumaczyła z rosyjskiego: Tamara Ejgenberg

34