1

Przewodniksamoopieki dla

osób chorych nacukrzycę

Publikacja wsparta nieograniczoną dotacją z firmy

Polish Version

2

Kiedy diagnoza brzmi: cukrzyca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

Czym jest cukrzyca? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

Jakie są oznaki i objawy cukrzycy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

Jakie są różne typy cukrzycy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

Czy hipoglikemia i niski poziom cukru we krwi

to jedno i to samo? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

Co oznacza wysoki poziom cukru we krwi? . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

Mierzenie poziomów cukru we krwi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

Jakiego typu diety powinienem przestrzegać? . . . . . . . . . . . . . .10

Czy mam się martwić poziomem cholesterolu we krwi? . . . .13

Co ze sportem i ćwiczeniami? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

Czy mam zmniejszyć spożycie alkoholu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

Jak często należy kontrolować stan oczu? . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

Jakiego typu leków będę potrzebować? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

Czy muszę płacić za lekarstwa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

Jak cukrzyca wpływa na prowadzenie samochodu? . . . . . . .16

Kiedy diagnoza brzmi:cukrzyca

Zdobądź odpowiedź naswoje pytaniaCelem tej broszury jest:

■ pomoc w udzieleniuodpowiedzi na twoje pytaniadotyczące cukrzycy;

■ objaśnienie różnych typówcukrzycy oraz

■ skrótowe przedstawienie, wjaki sposób możesz skutecznieradzić sobie z chorobą.

W jaki sposób możnazachorować nacukrzycę?Cukrzyca rozwija się, kiedy twojeciało nie może właściwiewykorzystywać glukozy (cukru).Średni poziom cukru we krwiwzrasta zamiast zostać spalonymw codziennej aktywności.

Jakie powikłaniawywołuje cukrzyca?Jeżeli ten nienormalnie wysokipoziom cukru nie jest leczony,może uszkodzić różne częściciała. Powikłania wywołanecukrzycą to między innymiuszkodzenia:

■ oczu;■ nerek;■ serca;■ naczyń krwionośnych oraz■ nerwów.

Jeżeli cukrzyca zostanie wcześniewykryta, może być leczona, comoże w dużym stopniu obniżyćryzyko rozwinięcia się poważnychdolegliwości.

Jak wiele osób wIrlandii cierpi nacukrzycę?

Szacuje się, że 200 tys. osób wRepublice Irlandii choruje nacukrzycę. Ta liczbaprzypuszczalnie się zwiększy,ponieważ ilość mieszkańcówIrlandii wzrasta, populacja starzeje

3

się, a współczynniki otyłości idą wgórę. Jeżeli jesteś w podeszłymwieku i masz nadwagę, w twoimprzypadku istnieje zwiększoneryzyko zachorowania na cukrzycętypu 2.

Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca to choroba, w którejorganizm ma trudności zwykorzystaniem glukozy (cukru)zawartej we krwi. Zwykleorganizm wytwarza hormonzwany insuliną. Insulina jestwydzielana przez trzustkę.Trzustka to narząd znajdujący sięw jamie brzusznej, niedalekożołądka. Insulina umożliwiatransport glukozy z pokarmu dokrwi i przetworzenie jej przezorganizm na energię.

■ U osób chorych na cukrzycęorganizm nie wytwarzawystarczającej ilości insulinylub też insulina wytwarzanaprzez ich trzustkę nie działaskutecznie.

Oznacza to, że organizm niemoże przetransportowaćglukozy z krwi, więc poziomcukru we krwi pozostaje wysoki.

Ten nadmiar glukozy we krwipowoduje znaczne zaburzeniafunkcji organizmu.

Jakie są oznaki iobjawy cukrzycy?

Kiedy udasz się do lekarzarodzinnego, cukrzyca możezostać rozpoznana dziękinastępującym objawom:

■ czujesz się zmęczony lubchory;

■ wystąpiła u ciebie utratawagi;

■ cierpisz na infekcję, która ztrudem ustępuje;

■ bez przerwy odczuwaszpragnienie – podwyższonypoziom glukozy we krwipowoduje zwiększonyprzepływ płynów przez nerki iobfite wytwarzanie moczu, cowywołuje pragnienie iodwodnienie;

■ masz zaburzone widzenie –nadmiar glukozy może byćabsorbowany przez oczy ipowodować zaburzeniawidzenia.

4

Jakie są różne typycukrzycy?

Istnieje kilka różnych postacicukrzycy. Najpopularniejsza jestcukrzyca diabetes mellitustypu 2 i diabetes mellitus typu 1.

Około 9 na 10 osób cierpiącychna cukrzycę choruje na cukrzycętypu 2. Kobiety mogą czasemzachorować na cukrzycę podczasciąży.

Stan taki nazywany jest „cukrzycąciężarnych”, ponieważ najczęściejtrwa tylko w czasie ciąży.

Co to jest cukrzycatypu 1?

Kiedy ktoś choruje na cukrzycę

typu 1:

■ jego trzustka przestajeprodukować insulinę.

Dokładna przyczyna tej chorobypozostaje wciąż nieznana.Zazwyczaj występuje ona u osóbponiżej 35 roku życia, lecz istniejąwyjątki od tej reguły.

Co to jest cukrzycatypu 2?Kiedy ktoś cierpi na cukrzycę typu2, jego trzustka wciąż wytwarzapewną ilość insuliny, ale:

■ trzustka nie wytwarza insuliny wilości wystarczającej dozaspokojenia potrzeborganizmu; lub

■ wytwarzana insulina nie działadostatecznie dobrze.

Starsze osoby są bardziej narażonena zachorowanie na cukrzycę typu2, jednakże istnieją wyjątki od tejreguły.

W jaki sposób leczy sięcukrzycę typu 1?Osoby chore na tę postać cukrzycymuszą brać zastrzyki insuliny lubużywać pompy insulinowej.

W jaki sposób leczy sięcukrzycę typu 2?Istnieją rozmaite sposoby leczeniacukrzycy typu 2. Wybór metodyzależy od wielu czynników i różni sięw zależności od przypadku. Leczeniemoże zawierać którąkolwiek

5

z podanych niżej kombinacji:

■ dieta i ćwiczenia fizyczne;

■ dieta, ćwiczenia fizyczne ilekarstwa w postaci tabletek;

■ dieta, ćwiczenia fizyczne,lekarstwa w postaci tabletek iinsulina;

■ dieta, ćwiczenia fizyczne iinsulina.

W jaki sposób leczy się„cukrzycę ciężarnych”?W cukrzycy ciężarnych zwiększoneobciążenie organizmu w okresieciąży oznacza, że matka niewytwarza insuliny w ilościwystarczającej do zaspokojeniapotrzeb jej ustroju.

Ten typ cukrzycy jest najpierwleczony poprzez kontrolę ilości itypu pokarmu oraz napojówspożywanych przez matkę. Jeżeli tonie wystarcza do wyleczeniachoroby, matka może otrzymywaćdodatkową dawkę insuliny wpostaci zastrzyków.

Uregulowanie poziomu cukru wekrwi przyszłej matki ma ogromneznaczenie dla zdrowia dziecka, gdyżzwiększone dostawy cukru we krwimogą spowodować zbyt dużywzrost dziecka.

Czy niedocukrzenie iniski poziom cukru wekrwi to jedno i to samo?

Hipoglikemia lub niedocukrzeniewystępuje wtedy, gdy poziomglukozy we krwi („poziom cukru wekrwi”) spada poniżej normalnegozakresu.

Spadek poniżej normy oznaczaspadek poniżej 4mmol/l (70mg/dl).

Niektóre tabletki i insulina mogąspowodować hipoglikemię,szczególnie wtedy, gdy:

■ pory posiłków są opóźnione;lub

■ lekarstwa te bierze się powyjątkowo forsownejaktywności fizycznej.

Jakie są sygnałyostrzegawczehipoglikemii?Jeżeli masz hipoglikemię, możeszodczuwać następujące objawy:■ pocenie się;■ drżenie;■ zawroty głowy oraz■ zaburzenia widzenia.

6

Co powinienem zrobić,jeśli czuję, że zaczyna sięatak hipoglikemii?Jeżeli czujesz, że poziom cukru wtwojej krwi spada, zareaguj jaknajszybciej. Nigdy nie opóźniajdziałania zapobiegającegowystąpieniu ataku hipoglikemii.

Atak hipoglikemii można pokonać,pijąc lub zjadając coś słodkiego, jakna przykład (w przypadku osobydorosłej):■ 100ml soku jabłkowego lub■ trzy twarde landrynki.

Jeżeli w ciągu godziny nie planujeszkonkretnego posiłku, powinieneśzjeść coś zawierającegowęglowodany (skrobię), jak np.batonik na bazie płatków zbożowychlub kanapkę, albo zastosuj się doinstrukcji otrzymanych od zespołudiabetologicznego. Takie działaniezapobiegnie ponownemu obniżeniupoziomu cukru we krwi.

Zawsze informuj swojego lekarza lubpielęgniarkę diabetologiczną owszelkich atakach hipoglikemii(chyba że wiesz, dlaczegoniedocukrzenie miało miejsce), takaby mogli oni zadecydować oewentualnych zmianach w leczeniufarmakologicznym.

Jak mogę zapobiecatakom hipoglikemii?■ Staraj się nie opuszczać

posiłków.

■ Staraj się jeść węglowodanyprzy każdym posiłku (naprzykład makaron, chleb alboryż).

■ Jeżeli uprawiasz sport, zjedzjakąś przekąskę i sprawdzajpoziom glukozy co kilkagodzin – atak hipoglikemiimoże nastąpić nawet, jeśliupłynęło sporo czasu odtreningu.

■ Zawsze miej przy sobie cukierw jakiejś formie, np. cukierkilub napój na bazie glukozy,jak sok jabłkowy, na wypadekataku hipoglikemii.

Bardzo ważne jest noszenieidentyfikatora informującego otym, że chorujesz na cukrzycę;może to być np.bransoletkaidentyfikacyjna, donabycia podadresem:

www.diabetes.ie.

7

Co oznacza wysokipoziom cukru we krwi?

„Hiperglikemia” lub wysokipoziom cukru we krwi występuje,gdy poziom glukozy we krwiznajduje się powyżej zakładanegopoziomu.

Na krótką metę wysoki poziomcukru we krwi pogorszy twojesamopoczucie i wywołazmęczenie.

Wysoki poziom cukru we krwiutrzymujący się przez dłuższyczas może doprowadzić do:

■ schorzeń oczu;

■ chorób serca oraz

■ owrzodzenia stóp.

Cukrzyca jest także łączona zwysokim ciśnieniem krwi.

Jeżeli masz stale wysoki poziomglukozy we krwi, skontaktuj się zeswoim lekarzem.

Co powoduje wysokipoziom cukru we krwi?Osoby chorujące na cukrzycęmogą mieć wysoki poziom cukruwe krwi z następującychpowodów:

■ nie wstrzykują (nie aplikują)przepisanej insuliny;

■ cierpią na jakąś infekcję lub innąchorobę lub

■ zbyt dużo zjadły.

Jeżeli nawet nie możesz jeść,choroba może spowodować uciebie wzrost poziomu cukru wekrwi.

Czy będę potrzebowaćwięcej insuliny, jeżelichoruję?Kiedy chorujesz, powinieneśczęściej sprawdzać poziom glukozywe krwi i nigdy nie zapominaj ozażywaniu przepisanej insuliny.Zwiększenie dawki insuliny podczaschoroby może okazać się konieczne.

Jeżeli twój poziom cukru we krwijest wyższy niż 15 mmol (270mg/dl), a stan ten utrzymuje siędłużej niż przez godzinę, wykonajbadanie krwi lub moczu naobecność ciał ketonowych. W razieobecności ciał ketonowychpowinieneś zastosować się dozaleceń swojego zespołudiabetologicznego lubskontaktować się z nim.

8

Mierzenie poziomucukru we krwi

Dlaczego powinienemmierzyć swój poziomcukru we krwi?Najlepszym sposobemutrzymania cukrzycy podkontrolą jest mierzenie poziomucukru we krwi. Służy do tegobadanie krwi pobieranej zopuszka palca. Jeżeli jednak badanie krwipobieranej z opuszka palcawydaje ci się trudne, innymsposobem na mierzeniepoziomu cukru jest badaniemoczu. Chociaż badania moczunie są tak dokładne, pewna częśćpacjentów uważa je zaodpowiednie i wystarczające.

Ile powinien wynosićidealny poziom cukruwe krwi w moimprzypadku?Zakładany poziom cukru we krwimoże być odmienny u różnychosób. Powinieneś poprosić swójzespół diabetologiczny o ustaleniedocelowego poziomu specjalniedla ciebie. Jednak ogólnie rzecz biorąc,idealny docelowy poziom cukruwe krwi powinien wynosić:

■ poniżej 10 mmol/l (180 mg/dl)lub

■ poniżej 8 mmol/l (145 mg/dl)u młodszych osób.

Ile powinny wynosićdocelowe poziomy cukruwe krwi w moimprzypadku?

Na czczo

Przed posiłkiem

Po posiłku

9

Kiedy powinienemprzeprowadzać badaniekrwi?Powinieneś mierzyć poziomcukru we krwi:

■ po przebudzeniu się rano oraz

■ przed posiłkami.

Badania wskażą, jak dieta, wpołączeniu z kuracjąfarmakologiczną i wysiłkiemfizycznym, wpływa na utrzymaniecukrzycy pod kontrolą. Stanowiąone także użyteczne informacjedla twojego lekarza.

Jak często powinienemrobić badania krwi?Ogólnie rzecz biorąc, powinieneśmierzyć poziom glukozy we krwi1-4 razy w ciągu dnia. Twój lekarzlub pielęgniarka najlepiej doradząci co do częstotliwościprzeprowadzania badań. Podczas choroby lub po zmianietrybu życia konieczne będzieczęstsze przeprowadzanie badań.

Jakiego typu dietypowinienemprzestrzegać?

Idealna dieta dla osób dotkniętychcukrzycą w sumie nie różni się oddiety idealnej dla wszystkichinnych osób.Zdrowa dieta jest niezbędnymelementem kuracji dla osóbcierpiących na cukrzycę i dlategopowinna być przestrzegana przezcałe życie.

Zdrowe diety to diety:

■ ubogie w rafinowany cukier;

■ ubogie w tłuszcze nasycone;

■ bogate w błonnik, witaminy iminerały.

Jeżeli masz nadwagę, konieczniepowinieneś zeszczupleć, zmieniającw tym celu dietę i podejmującwysiłek fizyczny. Pomoże to wutrzymaniu cukrzycy pod kontrolą,gdyż wówczas sprawniej przebiegawydzielanie insuliny i lepsze jestwykorzystanie glukozy przezorganizm. Osobom, u którychzdiagnozowano cukrzycę, powinnosię zapewnić konsultację zdietetykiem w celu opracowaniadla nich poprawnej diety.

10

11

Czy istnieją jakieśporady dotyczącezdrowego jedzenia?Jedz posiłki regularnie

Jedz posiłki regularnie każdegodnia, szczególnie śniadanie.

Upewnij się w zespolediabetologicznym, czy przytwoim trybie przyjmowaniainsuliny powinieneś zjeść lekkiposiłek przed udaniem się naspoczynek.

Jedz produkty skrobiowe

Jako główny składnik posiłkówjedz produkty skrobiowe, jak tewymienione na poniższej liście:

■ chleb;

■ produkty zbożowe;

■ ziemniaki;

■ makaron lub

■ ryż.

Staraj się jeść tę samą ilośćproduktów skrobiowych wcodziennych posiłkach. Wybierajprodukty bogate w błonnik, jak:

■ płatki na bazie otrąb;

■ owsianka;

■ płatki zbożowe;

■ pieczywo pełnoziarniste;

■ niełuskany ryż lub

■ makarony.

Ogranicz spożyciecukruOgranicz spożycie cukru isłodyczy. Kiedy pozwalasz sobiena słodycze, zjadaj je podczasposiłku. Do słodzenia gorącychnapojów używaj słodzikówzamiast cukru. Jeśli możesz,spożywaj z umiaremnastępujące produkty lubzrezygnuj z nich całkowicie:

■ cukier;

■ czekolada i słodycze;

■ miód i glukoza;

■ zwykłe dżemy i marmolady;

■ ciastka i słodkie herbatnikioraz

■ słodkie gazowane napojeoraz napoje na bazie syropów.

Ogranicz spożycie tłuszczów Wybieraj porcje chudego mięsa,odkrawaj wszelki widoczny tłuszczi stosuj niskotłuszczowe metodyobróbki termicznej, jak: pieczenie,duszenie, prażenie, pieczenie naruszcie, gotowanie w wodzie lubna parze albo podgrzewanie wkuchence mikrofalowej.

■ Wybieraj produkty mleczne oniskiej zawartości tłuszczu.

■ Zamiast masła lub margarynystosuj produkty dosmarowania pieczywa oniskiej zawartości tłuszczu.

■ Ogranicz ilość używanychproduktów do smarowania.

■ Zastąp zwykłe mlekomlekiem odtłuszczonym.

Jedz tłuste rybyPrzynajmniej dwa razy w tygodniujedz tłuste ryby, między innymi:■ makrelę;■ łososia;■ sardynki;■ pstrągi;■ świeżego lub mrożonego

tuńczyka i■ śledzie.

Jedz warzywa i owoceJedz mnóstwo warzyw iowoców. Staraj się spożywaćprzynajmniej pięć porcjikażdego dnia – rozłóż porcjerównolegle w czasie dnia.

Ogranicz spożycie soliPrzy stole nie dodawaj soli dopotraw i koniecznie ograniczspożycie solonych produktów,takich jak:

■ konserwy mięsne;

■ sosy z torebek;

■ substancje do zagęszczaniasosów;

■ wędzone ryby;

■ chipsy oraz

■ orzechy.

Produkty „dla cukrzyków” sąbezużyteczneOdradza się zakup specjalnychproduktów żywnościowychprzeznaczonych dla cukrzyków,jak słodycze, czekolada iherbatniki. Produkty te zawierająduże ilości tłuszczów i wobectego są bardzo kaloryczne.

12

13

Czy mam się martwićpoziomem cholesteroluwe krwi?

Kontrola poziomu cholesteroluwe krwi jest bardzo ważna.Wysoki poziom cholesterolumoże przyspieszyć twardnienietętnic i zwiększyć ryzyko zawałuserca.

Zdrowa dieta niskotłuszczowa owysokiej zawartości błonnika iskrobi pomaga kontrolowaćpoziom cholesterolu we krwi.

Zgodnie z europejskimiwytycznymi:

■ osoby chore na cukrzycępowinny dążyć doutrzymania poziomucholesterolu poniżej 4.5mmol/l (175 mg/dl.). Jednakżepoziom ten może ulegaćzmianie w zależności od osoby.

Poproś swojego lekarza oustalenie docelowegopoziomu cholesterolu wtwoim przypadku. Twój lekarzmoże przepisać ci lekarstwapomocne w utrzymaniupoziomu cholesterolu podkontrolą.

Co ze sportem ićwiczeniami?

Wysiłek fizyczny jest ważny wutrzymaniu cukrzycy podkontrolą.

Ćwiczenia pomagają ci:

■ zrzucić wagę;

■ obniżyć wysokie ciśnieniekrwi;

■ obniżyć poziom cukru wekrwi oraz

■ umożliwić sprawniejszedziałanie insuliny i lekarstw.

Ilość ruchu zawsze dobrze jestzwiększyć. Zawsze należyskonsultować się z lekarzem lubpielęgniarką przed rozpoczęciemnowych ćwiczeń. Możeszpoprosić zespół diabetologicznyo pomoc w opracowaniu planutreningów.

Czy mam zmniejszyćspożycie alkoholu?

Napoje alkoholowe zawierająwiele kalorii – prawie tyle samo, cotłuszcze – i bardzo mało substancjiodżywczych lub nie zawierają ichwcale. Powinieneś uważać, ilealkoholu pijesz.

Nie musisz całkowicie rezygnowaćz picia alkoholu, jednak pamiętaj,że alkohol:

■ obniża poziom cukru we krwioraz

■ zakrywa objawy hipoglikemii(niedocukrzenia).

Zaleca się:

■ kobietom – spożywaniealkoholu w ilości poniżej dwóchstandardowych drinkówalkoholowych na dzień oraz

■ mężczyznom – spożywaniealkoholu w ilości poniżej trzechstandardowych drinkówalkoholowych na dzień.

■ Zalecane jest całkowitepowstrzymanie się od piciaalkoholu przez dwa lub trzydni każdego tygodnia.

Standardowy drink, czyli:10 gczystego alkoholu lub 25 g wódki,lub 100 ml 10% wina, lub 200 ml5% piwa.

Jak często należykontrolować stanoczu?

Chorując na cukrzycę, powinieneśzadbać o to, by lekarz co roku zbadałci oczy, łącznie z pełnym badaniemdna oka.

Takie badanie różni się od badaniawzroku przy przepisywaniu szkiełkorekcyjnych.

Jakiego typu lekówbędę potrzebować?

Osoby chorujące na cukrzycę typu 1muszą brać regularne zastrzykiinsuliny lub stosować pompęinsulinową.

Osoby chorujące na cukrzycę typu 2mogą być leczone za pomocąćwiczeń fizycznych i diety.

Jednak w przypadku niektórychpacjentów stosowanie lekarstw i/lubinsuliny może okazać się konieczne.

Istnieje wiele różnych typów

14

15

lekarstw stosowanych w leczeniucukrzycy typu 2. Wiele z tychpreparatów różni się działaniem iczęsto stosuje się więcej niżlekarstwo jednego typu.

Twój lekarz przepisze ci kuracjęnajlepiej dostosowaną do twojegoprzypadku.

Lekarstwa, w połączeniu ze zdrowądietą i regularnym wysiłkiemfizycznym, pomogą ci kontrolowaćpoziom cukru we krwi.

Czy muszę płacić zalekarstwa?

Long Term Illness Scheme (LTI)

[System świadczeń wwypadku długoterminowejchoroby]

Osoby chorujące na cukrzycę ibędące rezydentami RepublikiIrlandii są objęte systememświadczeń na wypadekdługoterminowej choroby. Oznaczato, że wszystkie lekarstwa dla osóbchorujących na cukrzycę ipowiązane z nią schorzenia są,zgodnie z tym systemem, dostępnebez opłat.

Objęte systemem są także

preparaty stosowane w leczeniuwysokiego ciśnienia krwi iwysokiego poziomu cholesteroluoraz paski testowe do pomiarustężenia glukozy.

Jak ubiegać się oświadczenia LTI

Jeżeli pragniesz zarejestrować sięw systemie LTI:

■ poproś swojego lekarza owypełnienie formularzazgłoszeniowego LTI i

■ przedłóż ten formularz wmiejscowym biurze SłużbyOchrony Zdrowia (HealthService Executive). Twój lekarzpowinien być w stanie udzielićci informacji, gdzie znajdujesię miejscowa siedziba służbyzdrowia.

Kiedy zostaniesz zarejestrowanyw systemie LTI, otrzymasz pocztąksiążeczkę LTI.

Znajduje się w niej twój numerrejestracyjny. Zarejestrowanipacjenci mogą otrzymaćprzepisane lekarstwa w każdejaptece.

Jak cukrzyca wpływana prowadzeniesamochodu?

Jeżeli zażywasz lekarstwa nacukrzycę lub insulinę, musiszpoinformować organ wydającyprawa jazdy, że chorujesz nacukrzycę. Możesz znaleźć numermiejscowego organuwydającego prawa jazdy wksiążce telefonicznej.

Czy muszępoinformować firmęubezpieczającą mójsamochód, że chorujęna cukrzycę? Musisz poinformować firmęubezpieczającą twój samochód,że chorujesz na cukrzycę. Wprzeciwnym razie ryzykujeszjazdę bez ubezpieczenia.Ubezpieczenie samochodu niebędzie droższe, jeśli maszcukrzycę.

16

17

PodziękowaniaMs Helen Burke,

Advanced Nurse Practitioner in Diabetes

Ms Demelza Dooner,Clinical Nurse Specialist in Diabetes

Ms Anna Clarke,Diabetes Federation of Ireland,

Health Promotion and Research Manager

The translation of this booklet was validated byMateusz Kosecki,

www.bioton.pl

styczeń 2008

Zawartość tej broszury odzwierciedla wytyczne Irlandzkiej FederacjiCukrzycy w momencie druku.

Publikację niniejszej broszury umożliwiła nieograniczona dotacjaedukacyjna przekazana przez

Merck Sharp & Dohme Ireland (Human Health) Ltd.

Niniejszą broszurę można pobrać za darmo ze strony:

www.diabetes.ie

18

Notatki

19

Notatki

20

Infolinia:

1850 909 909

www.diabetes.ieDiabetes Federation of Ireland 76 Lower Gardiner Street, Dublin 1

Tel: 01 836 3022 Fax: 01 836 5182 Infolinia: 1850 909 909 E-mail: info@diabetes.ie

Informacje dodatkoweW celu uzyskania dodatkowych informacji w twoim języku odwiedź portal

internetowy stowarzyszenia ds. cukrzycy w twoim kraju ojczystym lub stronęwww.idf.org

Możesz skorzystać z Internetu w każdej bibliotece publicznej.