Przewodnik Polska Na Urlop I Weekend: Pomorze

przewodnik

Co warto zobaczyć • Gdzie dobrze zjeść • Co przeczytać przed wyjazdem

opisy atrakcji turystycznych

informacje praktyczne

poLska na urLop i weekend

48stro

n

15tras

wycieczki piesze, rowerowe i samochodowe

szczegółowe mapki tras

Kolekcja 23 książek – doskonały prezent na Dzień Dziecka!

Jeśli zależy Wam na zdrowiu emocjonalnym i rozwoju intelektualnym dzieci i wnuków, czytajcie

im 20 minut dziennie. Codziennie!

Inicjator Kolekcji: Wydawca:

Kolekcję można zamówić przez:

Sklep internetowy: www.polityka.pl

Telefon: 067 210 86 50

w godz. 8.00–18.00 (w dni robocze)*

Wpłata na konto: Polityka SP, ul. Słupecka 6, 02-309 Warszawa

Bank BPH nr rachunku: 50 1060 0076 0000 3310 0014 8132

W tytule przelewu prosimy wpisać: Kolekcja + dokładny adres dostawy.

Kopię dowodu wpłaty prosimy przesłać na adres: Centrum Dystrybucji Piła – Winkowski Sp. z o.o.

Al. Powstańców Wlkp. 176 64–900 Piła 2, skr. poczt. 1

* ko

szt

po

łącz

enia

wed

ług

tary

f o

per

ato

rów

tel

eko

mu

nik

acyj

nyc

h

Zamiast 344,77 zł zapłacisz tylko 299 zł

i oszczędzasz tym samym ponad 45 zł!

przewodnik_pomorze_okII.indd 1 2008-04-22 12:03:41

1

SPIS TREŚCI

Mapa regionu .......................................................................................... 2–3Czy wiesz, że... ..................................................................................... 4–5Parki narodowe wybrzeża ...................................................................... 6–7Typy wybrzeży ........................................................................................ 8Wraki w Zatoce Gdańskiej ..................................................................... 9Zabytki techniki ...................................................................................... 10–11Z Polski do niemieckich uzdrowisk (wycieczka rowerowa) ...................... 12–13Z wyspy na wyspę (wycieczka rowerowa) ................................................. 14–15Wokół Mokrzyckich Gór (wycieczka rowerowa)........................................ 16–17Na Kawczą Górę i do żubrów (wycieczka piesza) .................................... 18–19Morze i równiny (wycieczka samochodowa) .............................................. 20–21Przez Równiny Gryficką i Białogardzką (wycieczka samochodowa) ........ 22–23Do zamku w Kręgu (wycieczka samochodowa) ......................................... 24–25Przez krainę w kratę (wycieczka samochodowa) ....................................... 26–27Na ziemi Słowińców (wycieczka samochodowa) ....................................... 28–29Nad Jezioro Żarnowieckie (wycieczka samochodowa) ............................. 30–31Do Groty Mechowskiej (wycieczka rowerowa) .......................................... 32–33Krajobrazy klifów (wycieczka piesza) ...................................................... 34–35Wśród kaszubskich jezior (wycieczka samochodowa) .............................. 36–37Leśnymi drogami Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego (wycieczka rowerowa) ............................................................................... 38–39Do zameczków wodnych (wycieczka rowerowa) ...................................... 40–41Gdańsk – plan centrum .......................................................................... 42–43Gdańskie zabytki .................................................................................... 44–45Zespół zamkowy w Malborku ................................................................ 45Przez Żuławy do Malborka .................................................................... 46–47

Łyżką po mapie. Przeczytaj przed wyjazdem ........ 48

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszego opracowania, zarówno w całości, jak i we fragmentach, nie może być reprodukowana ani przetwarzana w sposób elektroniczny, mechaniczny, fotograficzny i inny oraz nie może być przechowywana w żadnej bazie danych bez pisemnej zgody PPWK S.A.

Żadna cześć opracowania, przy której znajduje się copyright Polityki SP nie może być reprodukowana ani przewarzana w sposób elektroniczny, mechaniczny i inny oraz nie może być przechowywana w żadnej bazie zarówno w całości, jak i we fragmentach, bez pisemnej zgody Polityki SP.

Aktualizację informatora zakończono 31 marca 2008 r.Wydawnictwo PPWK S.A. dołożyło wszelkich starań, aby informacje zawarte w niniejszej publikacji były zgodne z prawdą i możliwie aktualne. Jeżeli znajdą Państwo jednak jakieś niezgodności ze stanem rze czywistym, prosimy o zgłoszenie ich do PPWK S.A.

© Copyright by PPWK S.A., al. Bohaterów Września 9, 02-389 Warszawa Dział Sprzedaży Usług tel. 022-58-51-800, e-mail: [email protected]

2

MAPA REGIONU

Trasy wycieczek pieszych i rowerowych

Szlaki turystyczne

Znakowane szlaki rowerowe

Nieznakowane trasy rowerowe Ścieżkidydaktyczne Trasy statków wycieczkowych Szlaki kajakowe Jazy Przystanieżeglugipasażerskiej Porty i przystanie jachtowe; stacje

benzynowedlajachtów

Slip

Wypożyczalniesprzętuwodnego;prom Końcoweprzystankiautobusówmiejskich;

przystanki PKSMiejscowościiobiektyzListyŚwiatowegoDziedzictwaUNESCOMiejscowościzobiektamiuznanymizapomnikihistoriiMiejsca o wybitnych walorach krajoznawczychMiejscagodnezwiedzenia

PozostałeinteresującemiejscaTOPOGRAfIA

Leśniczówki;elektrowniewiatrowe Kościoły;kaplice Krzyże;bunkry

Wrakistatki;głazynarzutowe

Poziomice

Punktywysokościowe

Izobaty

Głębokości

Lasy

Zabudowa

ZAbyTkI; kUlTURA

Kościołyzabytkowe;klasztory Cerkwie;miejscakultu Zamki;ruinyzabytkowe Pałace;twierdze

Objaśnienie znaków do wszyskich map

w przewodniku

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

��

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � � � � � �

� � � � � �

� � � � � � � �

3

MAPA REGIONU

Inne zabytki; muzea Skansenyprzemysłu;skanseny

budownictwa Ośrodkikulturyludowej;wiatraki Pomniki; zabytki techniki Polabitew;miejscamartyrologii GrodziskaTURysTykA; sPORT; REkREAcjA

Uzdrowiska;węzłyszlakówpieszych ZOO;ogrodybotaniczne Baseny odkryte; baseny kryte Terenywspinaczkowe;paralotniarstwo Aerokluby;lotywidokowe Narciarstwo biegowe

Ośrodkijazdykonnej;kręgielnie Wędkarstwo;przystanieżeglarskie Windsurfing;kąpieliska Nurkowiska;kitesurfing Polagolfowe;punktywidokowe

BAzA NOclEGOwA Hotele;pensjonaty Ośrodkiwypoczynkowe;gospodarstwa

agroturystyczne Schroniskamłodzieżowe

Campingi;polabiwakowe

PRzyROdA Graniceparkównarodowych Graniceparkówkrajobrazowych

Granicerezerwatów

Wybrane rezerwaty przyrody; krajobrazowe,leśne,roślinne,zwierzęce,przyrodynieożywionej

Parki Drzewa zabytkowe Jaskinie

OsobliwościprzyrodniczeOsobliwościkrajoznawczeObiektyrekreacyjno-turystyczne

Zasięgwycieczekpieszychirowerowych

Zasięgwycieczeksamochodowych

Łyżkąpomapie–

rekomendacjekulinarnePolitykiObiekty rekomendowane przezPolitykę

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

��

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � � � � � �

� � � � � �

� � � � � � � �

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � �

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

��

4

CZY WIESZ, ŻE...

PRADZIEJE POMORZAPierwsi nieliczni osadnicy pojawili się na Pomorzu nie-

długo po wycofaniu się lądolodu, jednak dopiero w okre-sie neolitu (od 5 tys. p.n.e.) kraina ta została zaludniona przez liczniejsze grupy ludzi. Po ówczesnych rolnikach – zaliczanych do archeologicznej kultury pucharów lejko-watych – pozostały widoczne do dzisiaj megalityczne konstrukcje i gigantyczne kamienno-ziemne nasypy z obstawą z głazów narzutowych. Największe trapezo-wate grobowce bezkomorowe zlokalizowano na Kuja-wach, gdzie osiągają nawet 120 m długości. Na Pomorzu osiągają od 15 do 70 m., ale jest ich tam najwięcej. Naj-liczniejsze skupisko neolitycznych megalitów znajduje się na południe od Poganic, w okolicach wsi Łupawa (ok. 60 grobowców, z których największy ma 56 m długości).

W okresie brązu i wczesnego żelaza (1300-400 p.n.e.) Pomorze zamieszkiwała ludność kultury łużyckiej. Łuży-czanie zostawili po sobie kurhany ziemne, cmentarzyska i pozostałości osad. Około 500 r. p.n.e. na terenie Pomo-rza zaczęła dominować kultura pomorska, słynna ze swych grobów kloszowych i urn ozdobionych plastyczny-mi wizerunkami twarzy. W II w. p.n.e. z kultury tej rozwi-nęła się kolejna, zwana oksywską (od Oksywia – dzielni-cy Gdyni). Trwający przez lata spór czy te dwie kultury należy identyfikować z żywiołem germańskim czy sło-wiańskim nie został rozstrzygnięty, a większość badaczy

uważa, że istnieje zbyt mało przesłanek, by te kultury ar-cheologiczne można było wiązać z konkretnymi nacja-mi.

W pierwszych wiekach naszej ery z północy przywę-drowali na Pomorze Germanie zwani Gotami (identyfiko-wani z archeologiczną kulturą wielbarską). Zanim wyru-szyli na południe przez kilkaset lat zamieszkiwali pomorskie lasy, w których wznosili tajemnicze kręgi ka-mienne z dużych głazów narzutowych i kurhany. Najsłyn-niejsze znajdują się w rezerwatach archeologicznych w Grzybnicy, Odrach i Węsiorach. Ponieważ nie wszyst-kie z gockich konstrukcji kryją pochówki, trudno było określić funkcję tych miejsc. Mimo wielu fantastycznych interpretacji badacze są przekonani, że miały one zwią-zek z kultem zmarłych przodków.

Słowianie pojawili się na Pomorzu w VI w. Największy-mi plemionami słowiańskimi byli Pomorzanie i Połabia-nie, a ich głównymi osadami były Gdańsk, Kołobrzeg i Wolin. Na Pomorzu zachowały się też pozostałości wie-lu mniejszych osad i kurhanów. W drugiej połowie I tys. na wybrzeżu Bałtyku sieć osad handlowych założyli Skandynawowie. Na Wolinie, czy w Truso (nad j. Drużno) żyli w zgodzie razem z miejscową ludnością. Pierwszym polskim władcą, który zawładnął Pomorzem był prawdo-podobnie Mieszko I, jednak mieszkańcy tego regionu przy każdym osłabieniu władzy centralnej dążyli do odzy-skania niezależności.

KRAINA KASZUBÓW

Kaszubi to, obok górali i Ślązaków, jedna z najbar-dziej wyrazistych wśród mieszkańców naszego kraju grup kulturowo-etnicznych. Wyróżniają się charaktery-stycznym językiem (dialek-tem) i bogatą literaturą. Język ten jest ciągle żywy, posługu-je się nim teraz w Polsce ok. 300–500 tys. osób. Kaszubi zamieszkują wschodnie Po-morze. Dzielą się na Kaszu-bów nadmorskich (okolice Pucka i Wejherowa) oraz Kaszu bów leśnych (okolice Kartuz i Kościerzyny, Bory Tu cholskie). Są potomkami wschodniej gałęzi śred-niowiecznego sło wiańskiego ludu Pomorzan. Przetrwali in-tensywny nacisk germaniza-cyjny na przełomie XIX i XX w., a po 1918 r. nie za-wsze byli traktowani przy-chylnie przez polskie wła -dze. W czasie spisu pow szechnego w 2002 r. za-ledwie ok. 5100 osób określi-

0 10 km

trasa Pielgrzymki Morskiejna Zatoce Puckiej

nazwy w językukaszubskim

Łeba

Łupawa

Wisła

RËMIÔ

OŚRODKI KULTURYKASZUBSKIEJ

BÔ Ł T

Wieżëca329

WIÔLGÔ WIES

KUŹNICAJASTARNIÔ

HÉL

PÚCK

Swôrzéwò

GDINIÔ

GDUŃSKSOPÒT

ŻUKÒWÒKARTUZË

KÒSCÉRZËNA

Wdzëdzé

WieleBRUSË

DËRSZEWO

Chmielno

Wieżëca

Swiónowò

Głodnica

BËTOWÒ

Stãzëca

RËMIÔ

REDAWEJROWÒ

KrokowaŁEBA

LÃBÒRG

Łãczëce

Nôdolé

MuzeumKaszubskie

MuzeumPiśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej

Ośrodek Edukacji Kaszubskiej

Ośrodek KulturyKaszubsko-Pomorskiej

MuzeumRybackie

ZrzeszenieKaszubsko-Pomorskie

MuzeumZiemi Puckiej

Sanktuarium NMP Królowej Kaszub

SanktuariumMB Swarzewskiej

Królowej Polskiego Morza

Wystawa Haftu Kaszubskiego

Muzeum Regionalne

Muzeum KaszubskiejCeramiki Neclów

MuzeumZachodnio-Kaszubskie

Kaszubski Uniwersytet Ludowy

Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny

KalwariaWielewska

Kaszubski ParkKrajobrazowyKaszubski ParkKrajobrazowy

K A S Z UB

I NA

DM

OR

SC

Y

KA

SZ

UB I L E Ś N I

(29 VI).

©

5

CZY WIESZ, ŻE...

Z ceramiki słynie warsztat garncarski (zarazem muzeum) rodziny Neclów w Chmielnie. Są też charakterystyczne kaszubskie instrumenty ludo we. Burczybas to rezonan-sowa beczka z przeciągniętym przez denko końskim włosiem, które pociągane wydaje burczący odgłos. Dłu-gie trąby nazywane są bazunami, jest też instrument per-kusyjny znany jako diabelskie skrzypce. Charaktery-styczne są również tańce kaszubskie, które często nawiązują do codziennych zajęć, np. łowienia ryb.Specy-ficzne sa również obyczaje świąteczne a jednym z bar-dziej znanych zwyczajów Ka szubów jest używanie tabaki przechowywanej w taba kierach z rogów bydlęcych.

ło swą narodowość jako kaszubską, co przy kilkudziesięciokrotnie większej licz bie ludności posługującej się dialektem kaszubskim świad czy o tym, że większość Ka-szubów uważa się za Polaków, choć o et nicznej odręb-ności.

W dniu 19 III 1238 r. papież Grzegorz IX wystawił dokument, w którym książęta zachodniopomorscy określeni byli tytułem dux Slavorum et Cassubia. Jest to pierwsze znane użycie słowa Kaszuby. Dla upamiętnienia tej daty obchodzony jest Dzień Jedności Kaszubów. Najstarszy zabytek piśmiennictwa kaszubskiego, rękopis „Dutki brzeskie”, pochodzi z 1402 r. Najstarsze druki w języku kaszubskim pochodzą z końca XVI w. i związane są z charakterystycznym dla reformacji zwrotem ku językom narodowym. Jednak Kaszubi, w przeciwieństwie np. do Mazurów i Słowińców, byli i są wyznawcami głównie religii rzymskokatolickiej. W 1879 r. Florian Ceynowa opublikował zasady gramatyki kaszubskiej, określono też składający się z 34 liter alfabet kaszubski.

Na kulturę i tradycję kaszubską składa się nie tylko język. Charakterystyczne jest także lokalne budownic-two. Domy kaszubskie są zazwyczaj drewniane, o budowie zrębowej, kryte gontem lub strzechą, z charakterystycznymi podcieniami zwanymi wystawkami. Gospoda rzy kaszubskich nazywano gburami, stąd określenie chata gburska. Dziś przykłady architektury kaszubskiej spoty-kamy coraz rzadziej, jej ostoja są głównie skanseny. W hafcie kaszubskim dominują barwne motywy roślinne.

BURSZTYNBursztyn jest skamieniałą żywicą kopalnych drzew

iglastych, powstałą mniej więcej 40 mln lat temu, spotykaną na południowych wybrzeżach Bałtyku. Ma ona barwę żółtawą w różnych odcieniach, najczęściej brunatnym lub czerwonawym. W zależności od zawartych w nim pęcherzyków powietrza, bursztyn może być przezroczysty lub mętny. Jest palny, przyjemnie pachnący i lekki, pływa w wodzie słonej a tonie w słodkiej. Często w płynnej niegdyś, a dziś skamieniałej żywicy znajdują się inkluzje, czyli doskonale zachowane mimo upływu milionów lat organizmy roślinne lub zwierzęce. Mają one ogromną wartość naukową, są też wyjątkowo atrakcyjne dla kolekcjonerów. Panuje również przekonanie, że bursztyn ma też właściwości lecz nicze, jest stosowany także w kosmetyce.

Bursztyn nadbałtycki ceniony był już w głębokich pra-dziejach. W epoce brązu trafiał nawet do Grecji i obecnej Turcji. Droga, którą przewożono jantar nazywana była szlakiem bursztynowym i w różnych epokach miała inny przebieg. Najsłynniejszy szlak z czasów imperium rzym-skiego (I w. n.e.), prowadził znad Bałtyku, przez Żuławy, Kujawy, Śląsk i Bramę Morawską do Wiednia, a potem do Rzymu. Największa znana bryła bursztynu bałtyckie-go została znaleziona w 1860 r. w oko licach Kamienia Pomorskiego – ważyła prawie 10 kg. Na początku XVIII w., zostało wyko nane największe dzieło z użyciem tego surowca, jakim była Bursztynowa Kom nata, czyli kunsztowne wyposa żenie gabinetów monar chów pru-

skich, a potem rosyj skich. Komnata ta zaginęła pod ko-niec II wojny światowej.

W ostatnim czasie przetwórstwo bursztynu bardzo się rozwinęło na naszym wybrzeżu. Tysiące rzemieślników przerabiają ok. 200 ton surowca rocznie. Niestety polski bursztyn został niemal całkowicie wyeksploatowany i jest teraz sprowadzany z zagranicy, głównie z należącego do Rosji obwodu kaliningradzkiego. Znaczna część tego „importu” to przemyt.

Z historią bursztynu można zapoznać się m.in. w Muzeum Zamkowym w Malborku oraz otwartym w 2006 r. nowoczesnym Muzeum Bursztynu w Gdańsku.

Inkluzje

Kaszubskie łodzie w Muzeum Rybołówstwa w Helu

S. Ronde

W. Głodzik

6

PARKI NARODOWE WYBRZEŻA

WOLIŃSKI PARK NARODOWY Powierzchnia Parku przekracza 109 km2, z czego lasy

zajmują 42%, wody 43%, a pozostałe obszary 15%. Na stosunkowo niewielkim obszarze znajdują się tereny bar-dzo zróżnicowane pod względem krajobrazowym.

Na terenie Parku znajdują się najwyższe w Polsce, ciągle aktywne, strome klify, o wy sokości dochodzącej

SŁOWIŃSKI PARK NARODOWY Park od 1995 r. znajduje się na liście obszarów chro-

nionych Konwencją Ramsarską. Obejmuje fragment wy-brzeża pomiędzy Rowami a Łebą. Zajmuje powierzchnię 186 km2, z czego ponad połowę stanowią jeziora, a 1/4 lasy. Na terenie parku znajduje się pięć płytkich jezior przybrzeżnych: Łebsko, Gardno, Dołgie Wielkie, Jezioro Smołdzińskie i Dołgie Małe, powstałych przez odcięcie bałtyckich zatok piaszczystą mierzeją, usypywaną przez fale i prądy morskie. Działo się to całkiem niedawno, być może tylko około 1000 lat temu. Mierzeja ma 35 km dłu-gości i 1–3 km szerokości. Niemal cała objęta jest obsza-rem ochrony ścisłej.

Oddzielone od morza zbiorniki stały się jeziorami wy-słodzonymi przez rzeki. Przy sztormowej pogodzie woda morska czasem się do nich wdziera i sprzyja rozwojowi słonorośli. Stale napływająca woda z rzek, zamula jezio-ra. Następuje ich intensywne zarastanie, powoli zamie-niają w bagna i torfowiska.

Nie zakończyły się też procesy związane z wędrów

do 95 m. porośnięte zaroślami rokitnika zwyczajnego. Płyt kie, piaszczyste dno morza u stóp klifu porastają glony, na pla ży nadmorskiej spotkać moż na m.in. wy dmu chrzycę piasko-wą, a na górze, przy klifie, ro-śnie unikatowa wolińska bu-czyna storczy kowa. Zasadni-czą część parku zaj mują wzgórza mo r enowe docho-dzące do 115 m n.p.m. poro-śnięte buczyną. a w okolicach Wisełki borem bażynowym z prze wagą sosny. Średni wiek drze wo stanów na terenie par-ku przekracza 100 lat. Wstecz-na delta Świny, leżąca na po-łudniowobałtyckiej trasie ptasich przelotów, jest ostoją ptactwa wodnobłotnego. Tu także występują rzadkie ga-tunki roślin, wśród nich rośliny słono lubne (halofity).

W Parku można spotkać 230 gatunków ptaków, jest to również siedlisko największe-go w Polsce chrząszcza: je-lonka rogacza. Ssakami mor-skimi są coraz rzadsze: foka sza ra i morświn. Licznie wy-stępują tu też jelenie, dziki, sarny, lisy, borsuki i kuny.

We wschodniej części Parku znajdują się cztery jezio-ra polodowcowe: Warnowo, Rabiąż, Domysłowskie i Czaj cze. Te ostatnie jest największe i najpiękniejsze, na jego środku znajduje się półwysep z grodziskiem, koło które go wystaje z wód jeziora wielki narzutowy Wydrzy Głaz. Równie piękne są jeziora sztuczne. Jednym z nich jest zalane wyrobisko dawnej kopalni kredy koło Wapni-cy, które za sprawą specyficznego zabarwienia wody nazywane jest Jeziorem Turkusowym.

ką morskiego piasku, który przenoszony prądami i wy-rzucany falowaniem na brzeg ulega wysuszeniu. Na-stępnie wiatr tworzy z niego ruchome wydmy. Te ze Słowińskiego Parku Narodowego, występujące głównie na mierzei, należą do największych w Europie. Najwyższa z nich, Góra Łącka, ma wysokość 40 m n.p.m. Poruszają się z prędkością od 3 do 10 metrów na rok. Nie dość, że same nie pokrywają się roślinnością, to jeszcze doprowadzają do obumierania zasypywanych przez siebie lasów, a czasem nawet wsi. Tak zniknęły słowińskie osa-dy Boleniec i Rąbka, a mieszkańcy musieli opuścić daw-ną Łebę i przenieść się wgłąb lądu.

Jednak w końcu rośliny „zdobywają” piach. Stabilizują one piaski, które zarastają trawami i porostami, potem krzewami, wreszcie drzewami na koniec powstaje bór bażynowy, składający się głównie sosen, wśród których rośnie bażyna – krzewinka z ro dziny wrzosowatych o owocach podobnych do jagód.

W Parku można spotkać wodnobłotne ptaki i większe zwierzęta: sarny, łosie, jelenie, bobry i dziki. Na brzegu morskim bywają też morświny i foki.

głaz narzutowy Mieszkogłaz narzutowy Mieszko

J. Turkusowe

Zagroda Pokazowa ŻubrówZagroda Pokazowa Żubrów

J. Czajcze

Nad ZalewemSzczecińskim

Bory Wolina

Poznaj Las

Jeziora

Procesy przyrodnicze

dąb Wolinianin

J. CzajczeJ. CzajczeJ. Czajcze

dąb Wolinianin

o.o.ś. im. S. Jarosza

o.o.ś.im. M. Raciborskiego

o.o.ś. im. Z. Czubińskiego

im. B. Dyakowskiegoo.o.ś.

o.o.ś.im. A. Wodziczki

o.o.ś. im. W. Szafera

ruinywyrzutni V-3

Muzeum PrzyrodniczeWolińskiego P.N.

Kikut

MO

R Z E B A Ł T Y C K I E

Z a l e w

S z c z e c i ń s k i

J. Czajcze

J. Koprowo

J. WickoWielkie

Karsibór

Wlk.Krzek

DZI

WNA

ŚWINA

Wisełka116

Grzywacz

Kołczewo

Wapnica

LubinDargobądz

Ładzin

Warnowo

KARSIBÓR

PRZYTÓR

WOLIN

MIĘDZYZDROJEŚWINOUJŚCIE

Z a t o k a P o m o r s k a

WOLIŃSKI PARK NARODOWY

ścieżki przyrodnicze

obszary ochrony ścisłejw Wolińskim P.N.

0 5 km

o.o.ś. im. W. Szafera

7

PARKI NARODOWE WYBRZEŻA

Jedną z największych atrakcji parku jest platforma wi-dokowa na górze Rowokół, o wysokości 115 m n.p.m., położonej w odległości 6 km od morza. Była to święta góra Słowińców, potem znajdowało się tu chrześcijań-skie sanktuarium. Przy dobrej widoczności mamy stąd wspaniałą panoramę całego terenu Słowińskiego Parku

Narodowego (wstęp płatny). W po bliskim Smołdzinie znajduje się parkowe Muzeum Przyrodnicze.

Na mierzei w pobliżu wsi Rąbka koło Łeby znajdował się w czasie II wojny światowej niemiecki poligon rakieto-wy, którego pozostałości są nie lada atrakcją dla przybywających do parku turystów.

UZDROWISKA BAŁTYCKIE Uzdrowisko, to miejscowość posiadająca warunki na-

turalne, niezbędne do prowadzenia lecznictwa. Do lecz-niczych właściwości środowiska nadmorskiego zaliczyć można dużą wilgotność, znaczne nasilenie wiatrów, na-słonecznienie oraz obecność aerozolu morskiego (mgły morskiej). Poza drobinami wody aerozol zawiera m.in. związki sodu, magnezu, potasu, wapnia, bromu i jodu.

miejscowości posiadające status uzdrowiska

0 20 km

choroby ortopedyczno-urazowechoroby układu nerwowegochoroby reumatologicznechoroby układu krążeniachoroby dróg oddechowychcukrzycaotyłośćchoroby endokrynologiczneosteoporozachoroby skórychoroby kobiecerehabilitacja po mastektomii

Główne kierunki lecznicze uzdrowisk:

leczenie dzieci

MO

RZ

E B A Ł T Y C K I E

Zatoka Gdańska

Świnoujście Połczyn-Zdrój

Ustka

Dąbki

Kamień Pomorski

Sopot

Kołobrzeg

Nad Bałtykiem duże znaczenie ma obecność jodu, który wpływa na pracę gruczołów wydzielania wewnętrznego i zwiększa odporność organizmu na infekcje. Rozbryzgu-jące się o brzeg fale morskie powodują zwiększenie za-wartości w powietrzu jonów ujemnych, co także korzyst-nie wpływa na zdrowie.

W sąsiadujących z Bałtykiem województwach status uzdrowiska ma 7 miejscowości.

8

TYPY WYBRZEŻY

Wybrzeże mierzejowo-zalewoweJest to płaskie wybrzeże, na którym morskie zatoki

zamykane są narastającymi piaszczystymi mierzejami, zwanymi także kosami. Odcinane od morza zatoki sta-ją się jeziorami przybrzeżnymi lub zalewami połączonymi z morzem wąskimi cieśninami. Mierzeje tworzą się w miejscach, w których po dłuższym prostym odcinku wybrzeża następuje jego zakręt w kierunku zatoki. Prądy morskie niosące piaszczysty materiał wzdłuż prostego odcinka brzegu za jego zakrętem usypują półwysep, któ-ry stopniowo odcina zatokę. Na wschodnim wybrzeżu polskim mamy dwie duże mierzeje. Mierzeja Helska od-cina od otwartego morza Zatokę Pucką, natomiast Mie-rzeja Wiślana zamieniła rozległą zatokę Bałtyku w Zalew Wiślany. W okolicach Łeby znajduje się mierzeja, która odcięła bałtycką zatokę, tworząc w jej miejscu duże i płyt-kie jeziora przybrzeżne: Łebsko, Gardno i Sarbsko. Z ko-lei na Pomorzu Zachodnim wymienić można Mierzeję Przytorską, stanowiącą zachodnią część wyspy Wolin oraz mierzeję zamykającą Zalew Kamieński, na której położone jest miasto Dziwnów.

Wybrzeże klifoweKlif jest to stroma, często pionowa skarpa opadająca

ku morzu. U podnóża klifu czasami występuje wąska plaża. Klif powstaje w wyniku niszczącej działalności morza zwanej abrazją. Poruszane falami okruchy skalne systematycznie uderzają o skałę na brzegu i ścierają ją, żłobiąc niszę abrazyjną. Powstaje pod nią lekko nachylona ku morzu powierzchnia zwana platformą abrazyjną, a wypłukany przez morze materiał skalny gromadzi się na jej przedpolu. Podcięta niszą skarpa osuwa się i klif stale się cofa aż do momentu, gdy znajdzie się poza zasięgiem niszczącej fali przyboju. Wtedy klif żywy (aktywny) zamienia się w klif martwy, nie podlegający już procesowi abrazji. W Polsce wybrzeże klifowe spotykamy m.in. na wyspie Wolin, w okolicach Trzęsacza, Jastrzębiej Góry, Pucka i Gdyni-Orłowa.

Wybrzeże deltoweZ wybrzeżem deltowym mamy do czynienia wtedy,

gdy rzeka przy swoim ujściu nanosi więcej materiału, niż zabiera go morze. Wybrzeże jest wówczas płaskie, po-

przecinane odnogami uchodzącej do morza rzeki, czasa-mi bagniste. Występują tu licznie łachy i płycizny, a także wysunięte w morze piaszczyste półwyspy. Z wybrzeżem deltowym mamy do czynienia przy ujściu Wisły, choć wy-stępują tu także cechy wybrzeża mierzejowo-zalewowe-go. Delta Wisły ukształtowała się bowiem w zalewie, od-ciętym wcześniej Mierzeją Wiślaną. Ponadto delta w dużym stopniu została przekształcona przez człowieka, osuszona i zagospodarowana rolniczo, a rozgałęzione ujście zastąpił sztuczny przekop koło Świbna. Na zacho-dzie pomiędzy wyspami Wolin i Uznam od strony Zalewu Szczecińskiego systematycznie narasta wsteczna delta Świny.

Wybrzeże lobowe i antropogenicznePodczas zlodowacenia w okolicach czoła lądolodu po-

wstały loby, czyli wysunięte ku południowi wielkie jęzory lodowcowe. Wygniatały one w gruncie rozległe zagłębie-nia, które po ociepleniu wypełniło morze, tworząc duże zatoki o regularnym zarysie linii brzegowej. Ten typ wy-brzeża, nazywany lobowym, występuje w Polsce w Zato-ce Gdańskiej.

Niektóre fragmenty wybrzeży, zwłaszcza w okolicach dużych miast i terenów przemysłowych, są w znacznym stopniu przekształcone przez człowieka. Całymi kilome-trami mogą się ciągnąć betonowe nabrzeża, falochrony lub zbudowane z kamienia lub ziemi wały, sztuczne wy-spy i półwyspy. W Polsce z wybrzeżem antropogenicz-nym mamy do czynienia m.in. w Gdańsku i Gdyni.

mierzejowo-zalewowe

Wybrzeża:

klifowe

lobowo-deltowo-mierzejowo-zalewowe

antropogeniczne

0 20 km

MO

RZ

E

BA

Ł T Y C K I E

Zatoka Gdańska

ŚWINOUJŚCIEŚWINOUJŚCIE

KOŁOBRZEG KOSZALIN

SŁUPSK

WŁADYSŁAWOWO

HEL

GDYNIA

SOPOT

GDAŃSK

ELBLĄG

M. Henzler

Ostrowo, wybrzeże klifowe

9

WRAKI W ZATOCE GDAŃSKIEJ

U polskich wybrzeży, w ciągu setek lat żeglugi i wojen, zatonęło w różnych okolicznościach bardzo wiele jednostek pływających. Na dnie morza naliczono kilkaset wraków. Miały tu miejsce największe tragedie morskie jakie odnotowano w całej światowej historii żeglugi.

Polskie wody przybrzeżne charakteryzują się tym, że są stosunkowo płytkie. Zazwyczaj ich głębokość nie przekracza kilkudziesięciu metrów, a dno jest piaszczyste. W przypadku zatok Puckiej i Gdańskiej duże akweny mają jedynie kilka lub kilkanaście metrów głębokości. Poza tym w przeciwieństwie do wielu innych wybrzeży u nas w ciągu ostatniego półwiecza badanie morskiego dna było mocno ograniczone. Mogli to robić tylko ci, którzy cieszyli się zaufaniem komunistycznych władz, czyli np. wojskowi. W tym czasie inne akweny zostały już dość dokładnie spenetrowane, a dla nurkujących poszukiwaczy skarbów, badaczy historii i amatorów mocnych wrażeń wody polskie są wciąż bardzo atrakcyjne.

Przeszkodą w badaniu wraków na Bałtyku jest zwykle mała przejrzystość wody, jej niska temperatura i często niesprzyjająca pogoda. Poza tym przemieszczające się piaski zasypują wraki, oplatają je też gęsto rybackie sieci. W przypadku okrętów wojennych wraki często naszpikowane są rdzewiejącą, śmiertelnie groźną amunicją i minami. Mimo to w miejscach morskich tragedii można

spotkać coraz więcej wypraw nurków penetrujących zatopione jednostki.

Jednym z najstarszych u polskich wybrzeży jest wrak zatopionego w czasie bitwy pod Oliwą w 1627 r. szwedzkiego galeonu „Solen”. Kiedy po abordażu z pol skiego mniejszego galeonu „Wodnik” prze wagę w walce uzyskali Polacy, Szwedzi wysadzili w powietrze dziobową komorę prochową „Solena” posyłając go na dno. Okręt spoczął na głębokości 16 m w Zatoce Gdańskiej. W 1969 roku w cza sie budowy Portu Północnego od naleziono wrak, a w 1980 r. podniesiono go, wydobywając z niego 6 tys. obiektów, m.in. świetnie zachowane działa i bardzo wiele monet.

3 września 1939 r. w czasie walk w obronie wybrzeża przy porcie na Helu zostały zatopione przez niemieckie sa moloty dwa polskie okręty: niszczyciel ORP „Wicher” i stawiacz min ORP „Gryf”. Oba okręty zostały potem podniesione i zatopione przez Niemców w innych, płytkich, nie przeszkadzających w żeglu dze miejscach jako okrętycele. Po wojnie oba wraki zostały częściowo wydobyte.

Zimą i wiosną 1945 r. w ramach akcji „Hannibal” Niemcy ewakuowali przez Bałtyk żołnierzy, szpitale, służby pomoc nicze i ludność cywilną z Prus Wschod nich do Niemiec w czasie ofensywy Armii Czerwonej. Trzy duże, biorące udział w ewakuacji statki zostały zatopione tor pedami radzieckich okrętów podwod nych. Nie było list pasażerów, więc nie znamy dokładnej liczby ofiar. 30 I 1945 r. zatonął na północ od Łeby statek pa sażerski „Wilhelm Gustloff”, na którym znajdowało się prawdopodobnie

ponad 10 tys. stłoczonych ludzi, spośród których uratowano 838 osób 10 II 1945 r. zatonął statek pasażerski „Steuben” z wojskiem, lekarzami, pielęgniar kami i cywilami. Spośród znajdujących się na pokładzie ok. 4,3 tys. osób uratowano około 600 rozbitków. 16 IV 1945 r. odległości około 12 mil morskich od Łeby zato piony został transportowiec MS „Goya”. Zginęło na nim co najmniej 6 tys. ludzi, uratowano zaledwie 165 osób.

W lipcu 2006 roku 30 mil na północ od Władysławowa odnaleziono wrak, który zidentyfikowano jako jedyny niemiecki lotniskowiec „Graf Zeppelin”. Był on ukończony w 90%, kiedy trafił lekko uszkodzony w ręce Rosjan w 1945 r. W nie do końca wyjaśnionych okolicznościach zatonął na Bałtyku w 1947 r. Najprawdopodobniej zatopili go w ramach ćwiczeń Rosjanie przy pomocy torped i bomb lotniczych, pod naciskiem zachodnich sojuszników domagających się likwidacji okrętów przechwyconej floty hitlerowskiej. Część wraków udostępnionych jest dla wszystkich zainteresowanych nimi płetwonurków. Dotyczy to głównie okolic Mierzei Helskiej. Udostępnione są wraki, których eksploracja nie wiąże się z dużym ryzykiem i których badanie nie budzi protestów osób, uznających miejsca morskich tragedii za cmentarzyska, których nie powinno się ogołacać z pamiątek historii.

wraki udostępnionedo płetwonurkowania

pozostałe wraki

głębokość zaleganiawraków (m)

0 10 km

21

Z a t o k a

G d a ń s k a

ZatokaPucka

M O R Z E B A Ł T Y C K I E

GDAŃSK

GDYNIA

WŁADYSŁAWOWO

PUCK

HEL

SOPOT

ORP Delfin 21

ORP Wicher 6–12ORP Gryf 9

2 Kanonierka 313 UJ 301 32

Napoleon 56

Solen 16

W27 25

W23 Lorelay 3

W21 4

Parowiec 5912 3

1 Trałowiec 42

Frachtowiec 57

Stuttgart 21

Zawisza Czarny 7

Catharina 7

Helena 4UJ 1102 6

Chemik 67

U 346 47

Abille 47

Barka 53

BN Hel 50,5

U-Boot 67

BN kuter 56,5

Kuter rybacki 15ORP Kujawiak 5

Kuter rybacki 18

Kuter rybacki 23

Franken 67

Tankowiec 26

Pogłębiarka 37

Christa 16,5

Mont Vernon 26,5

ORP Groźny 18,5

10

ZABYTKI TECHNIKI

FORTYFIKACJEPołudniowe wybrzeże Bałtyku było teatrem wielu dzia

łań wojennych, po których pozostały pamiątki w postaci nadbrzeżnych fortyfikacji, stanowisk ognio wych i doświadczalnych poligonów, zwłaszcza z cza sów ostatniej wojny. Dziś działają na ich miejscu interesujące muzea.

Świnoujście było największą bazą morską hitlerowskich Niemiec na Bałtyku, bronioną systemem fortów pochodzących z XIX w., które można dziś zwiedzać. Na wyspie Wolin eksperymentowano z ogromnymi działami o zasięgu po nad 100 km, znanymi jako V3. W okolicach Łeby znajdował się niemiecki poligon rakietowy. Koło Gdyni zachowały się pozostałości dwóch torpedowni, w których montowano i testowano torpedy.

Wiele fortyfikacji, zarówno polskich jak i nie mieckich, zachowało się na Mierzei Helskiej. Tu zloka lizowano cyplową baterię im. H. Laskowskiego, biorącą udział w obronie wybrzeża w 1939 r., oraz potężną niemiecką baterię „SchlezwigHolstein”.

MOSTYZwodzony most drogowy w Dziwnowie, łączący wys

pę Wolin ze stałym lądem, został zbudowany w latach 1989–94, w miejscu wcześniejszego mostu drewnianego ze zwodzonym przęsłem (kręcono na nim jeden z odcinków filmu „Czterej pancerni i pies”).

W czasie budowy zastępował go wojskowy most pontonowy. Jest to jeden z czterech mostów łączących największą polską wyspę z resztą kraju, pozostałe trzy znajdują się w Wolinie.

Ruchome przęsło jest podnoszone o każdej parzystej godzinie przez całą dobę, o ile są jednostki pływające, które zgłosiły zamiar przejścia. Na torze wodnym obowiązuje ruch jednokierunkowy regulowany sygnalizacją świetlną. Nie wolno rzucać tam kotwicy, gdyż na dnie pod mostem ułożono kabel energetyczny. Prześwit pod opusz czonym ruchomym przęsłem wynosi średnio 2,2 m.

Most obrotowy łączy miasto Wolin na wyspie Wolin z niewielką wyspą na Dziwnie zwaną Ostrowem /lub Wyspą Wikingów. Do niedawna prowadziło tędy główne połączenie drogowe Świnoujścia ze stałym lądem. Dziś większość samochodów przejeżdża mostem obwod nicy A3 o charakterystycznej, łukowej konstrukcji. Przez most obrotowy turyści odwiedzający miasto Wolin mogą dostać się do słynnej Wioski Wikingów i budowanego obecnie skansenu.

Środkowa część mostu obraca się o 90 stopni, umożliwiając żeglugę dwoma jednokierunkowymi torami wodnymi. Teoretycznie ruch drogowy jest zatrzymywany dwukrotnie każdego dnia powszedniego, o 8.00 i o 14.00. Jednak wobec minimalnego ruchu jednostek pływających na Dziwnie most obracany jest znacznie rzadziej. Żeglugę przy moście reguluje sygnalizacja świetlna. Do czasu otrzymania sygnału wolnego przejścia, statek nie powinien zbliżać się do mostu na odległość mniejszą niż 100 m. Prześwit pod środkową częścią mostu w pozycji zamkniętej wynosi średnio 3,1 m.

Fort Anioła w Świnoujściu

Twierdza Wisłoujście

M. Czasnojć

Obiekty fortyfikacyjne w Gdańsku: średniowieczna twierdza Wisłoujście z okrągłą wieżą pełniącą rolę latarni morskiej (w br. planowany koniec prac konserwatorskich, tel. 0-58-343-14-05), śluza Kamienna (regulowano nią po ziom wody w miejskich fosach), pozostałości twierdzy z czasów pruskich, wartownia polskiej składnicy tran-zytowej na Westerplatte i stanowiska baterii nadbrzeż-nych z XX w.

Ufortyfikowane mosty na Wiśle w Tczewie: kra-townicowy most, niegdyś najdłuższy w Europie, na stra-tegicznej linii kolejowej Berlin – Królewiec, zbudowany w latach 1851–57 z obronnymi bramami wjazdowymi i neogotyckimi wieżycami ze strzelnicami (zachowały się dwie pary).

W latach 1888–91 obok tego mostu wy budowano nowy most kolejowy, a stary zamieniono na drogowy. Oba są dziś mostowym skansenem. Przy ich budowie i odbudowie, zastosowano większość rozwią zań sto-sowanych przy budowie mostów od połowy XIX w.

W Tczewie warto też odwiedzić jedyne w Polsce muzeum rzeki – Muzeum Wisły (ul. 30 stycz nia 4, tel. 0-58 530-22-52 w. 20 – kasa, otwarte codziennie oprócz poniedziałków w godz. 10–15).

P. Uba

11

ZABYTKI TECHNIKI

w wyniku trzęsień ziemi. Na ziemiach polskich pierwsze wzmianki o umieszczanych na brzegach paleniskach w formie koszy z drewnem, tzw. garnków Wulkana, po-chodzą z XI w. Pierwsze nasze latarnie miały for-mę żurawi, na których podnoszono paleniska. Garnki Wul kana umieszczano też na wysokich kościelnych wieżach. Pierwsza na ziemiach polskich ceglana baszta gotycka, której zasadni-czym zadaniem było wskazywanie statkom wejścia do portu, po-wstała w GdańskuWisłoujściu w koń cu XV w. Latarnia na Rozewiu fi-guruje na szwedzkiej mapie z końca XVII w.

Wraz z rozwojem techniki zmieniało się źródło świat ła. Były nim płonące drewno, oliwa, węgiel, świece, nafta. W XIX w. przełomowe okazało się zasto sowanie soczewki skupiającej światło oraz elek-trycznej lampy łukowej. Dziś praktycznie wszyst kie latar-nie obsłu giwane są automa tycznie, ludzie zaj mują się tylko kon serwacją urzą dzeń, praktycznie zanikł więc za-wód latar nika. Powszechne zastosowanie tech nik nawi-gacji sate litarnej (GPS) może wkrótce doprowa dzić do całkowitego wycofania z użycia latarń morskich, któ re staną się tylko atrakcyjnymi zabyt kami oraz wieżami wi-dokowymi.

Na polskim wy brzeżu stoi dziś 16 czynnych latarń mor skich, więk szość z nich jest udostęp nionych do zwiedza nia. Roz mieszczone są w ten sposób, że w przynajmniej 30kilome trowym pasie wód przybrzeżnych nie ma punktu, z któ re go nie byłaby wi doczna conaj mniej jed-na polska latar nia. Na wschod nim wybrzeżu znaj dują się też trzy nieczyn ne już latarnie.

latarnie udostępnione do zwiedzania

wysokość wieży (m) / wysokość źródła światła ponad wodą (m)

zasięg światła białego (km)

latarnie nieczynne

latarnie czynne

0 20 km

Ustka

30/25

33,3

10

Kikut

Jastarnia

Góra Szwedów17/34,3

40,2/38,5

27/56

30/25

61/56

26,5/53

13,3/2225,2/75

33,4/75

32,7/83,216/67

19,5/22,2

33,3/50,223/19,7

68/68

15/91,5

45/62,8

26/36,551/50,1

Gdańsk - Port Północny

MO

RZ

E

BA

Ł T Y C K I E

Zatoka GdańskaZa toka Gdańska

Niechorze

Kołobrzeg

Świnoujście

Gąski

Darłowo Jarosławiec

Ustka

Czołpino

Stilo

Rozewie

Hel

Krynica Morska

Sopot

Gdańsk - Nowy Port

46,3

29,6

29,6

43,5

27,842,6

33,3

38,9

43,5

4833

,3

46,3

27,8

31,5

37

LATARNIE MORSKIELatarnia morska to stały znak nawigacyjny w postaci

wysokiej wieży z silnym źródłem światła, umieszczonym na jej wierzchołku w tzw. laternie (przeszklonym pomieszczeniu z lampą). Światło ma charakterystyczny dla konkretnej latarni rytm zapalania się i gaśnięcia. Czasa-mi barwa światła jest różna, w zależności od kierunku z któ rego patrzymy na latarnię (jest tak m.in. w Świnouj-ściu). Zasięg światła latarni wynosi od kilku do kilkudzie-sięciu kilometrów i zależy od jasności źródła światła, warunków atmosferycznych i wzniesienia światła powy-żej poziomu morza. Przy bardzo słabej widoczności (mgła) latarnie wysyłają sygnały dźwiękowe. Wysyłane są też niekiedy sygnały radiowe, mamy wtedy do czynie-nia z radiola tarnią. W dzień przy dobrej widoczności że-glarze identy fikują latarnie na podstawie ich charaktery-stycznego wy glądu, elementów konstrukcyjnych, koloru i kształtu.

Zazwyczaj latarnie wznoszone są na brzegu morza lub w niewielkiej odległości od niego. Bywa, że latarnie budowane są na niewielkich wysepkach, sztucznych konstrukcjach lub nawet na dnie morza, jeżeli oczywiście jest stosunkowo płytko. Czasami latarnię zastępuje latar-niowiec, czyli jednostka pływająca zakotwiczona na stałe w ściśle określonym miejscu, zaznaczonym na ma pach nawigacyjnych, często pozbawiona własnego napę du, wyposażona za to w silne źródło światła o określonej charakterystyce. Występują też latarnie w głębi lądu na wyjątkowo dobrze widocznym z morza miejscu, np. na szczycie góry. Znaki nawigacyjne o zdecydowanie słabszym i niżej umieszczonym świetle, np. w główkach portów, nazywane są stawami.

Latarnie morskie znane były już w czasach starożytnych. Około 400 r. p.n.e. rozpalano ogniska na szczytach kolumn. Spośród ok. 20 latarń morskich znanych w starożytności najsłynniejszymi były latarnia na wyspie Faros u wejścia do portu w egipskiej Aleksandrii (o wysokości około 100–120 m) oraz pełniący funkcję latarni posąg Heliosa z brązu na wyspie Rodos (wys. ok. 37 m) zwany Kolosem Rodyjskim. Obie latarnie zaliczone zo-stały do siedmiu cudów świata i obie zostały zniszczone

Latarnia morska w Rozewiu

M. Czasnojć

12

Z POLSKI DO NIEMIECKICH UZDROWISKW

YCIE

CZKA

ROW

EROW

A –

42 k

m

Wolgastsee (pow. 47 ha, 1,4 km długości, śr. głęb. 4,1 m) to otoczone lasami jezioro rynnowe, nad brzegami którego padł podobno w 1360 r. ostatni pomorski tur. Kilkaset metrów na wschód od jeziora sięga graniczny „worek”, przyznany Polsce dopiero w 1950 r., z ujęciem wody dla Świnoujścia. Niestety jego nadmierna eksploatacja powoduje systematyczny spadek poziomu wód w Wolgastsee. Na zachodnim brzegu jeziora leży wieś Korswandt z kąpieliskiem i wypożyczalnią sprzętu wodnego.

Wzgórze Golm (69 m n.p.m.) wraz ze wzgórzami Lubina tworzy szeroką na kilkanaście kilometrów bramę doliny polodowcowej pra-Świny. Są tu ślady grodziska z epoki brązu. Ze względu na wspaniałą panoramę Świnoujścia w XIX w. powstała tu kawiarnia dla spacerowiczów. Dziś jest tu mauzoleum ze zbiorowym grobem ok. 20 tys. ofiar amerykańskiego nalotu na Świnoujście w marcu 1945 r. Na wzgórzu rezerwat przyrody.

0 1 2 km

13

Z POLSKI DO NIEMIECKICH UZDROWISKW

YCIECZKA ROWEROW

A – 42 km

Seebad Ahibeck

ŚWINOUJŚCIE-AHLBECK

Seebad Heringsdorf

Seebad Bansin

ŚWINOUJŚCIE-AHLBECK

111

2,5

2

3

3,5

Pudagla

4

4,5

Pudagla

3Benz

3,5

1,5

Selin

Neu Sallenthin

Gothen

3,5

4,5

Korswandt

3

3

ruchliwy odcinek

P

P

P

Najpierw rowerowy relaks na nadmorskich promenadach ekskluzywnych „cesarskich kąpielisk”, a potem nie-co trudniejszy, ale obfitujący w piękne krajobrazy rajd po pagórkowatych lasach i polach dookoła uznamskich jezior.

Wyruszamy ze Świnoujścia w kierunku granicy polsko-niemieckiej. Po jej przekroczeniu, kilkadziesiąt metrów za pętlą autobusową skręcamy w prawo w leśną aleję ze szlakiem rowerowym. Docieramy do nadmorskiej promenady i zmierzamy nią do kąpieliska morskiego Seebad Ahlbeck.

Seebad Ahlbeck rozkwitło dopiero w XIX w., kiedy modne wśród najwyższych sfer stało się odwiedzanie kurortów w okolicy Świnoujścia. Bawił tu m.in. w 1905 r. cesarz Austrii Franciszek Józef I. Jedną z największych atrakcji ekskluzywnego kąpieliska jest zabytkowy pawilon kawiarniany na molo.

Nadmorską promenadą jedziemy wśród odrestaurowanych pensjonatów do nowoczesnego skweru-pasażu w Seebad He-ringsdorf.

Seebad Heringsdorf to najbardziej ekskluzywny kurort niemieckiego wybrzeża. Na przełomie XIX i XX w. co roku bywał tu niemiecki cesarz Wilhelm II. W końcu XX w. Heringsdorf odzyskał dawny blask. W 1995 r. wybudowano tu molo, jedno z najdłuższych na Bałtyku, liczące niemal pół kilometra długości.

Kolejnym etapem jazdy brzegiem Bałtyku jest Seebad Ban-sin.

Seebad Bansin to najmniejsze i najstarsze z „cesarskich kąpielisk”, wzmiankowane już w 1111 r. Poza kurortem jest tu port rybacki, a duży targ rybny należy do największych tutejszych atrakcji.

Wspiąwszy się po wysokich schodach lub podjechawszy z centrum Bansin przez Bergstrasse jedziemy rowerową aleją przez wzgórza. Przejeżdżamy przez Camping Ückeritz, jeden z największych kempingów w Europie. Znaki szlaku rowerowego odchodzą w głąb lądu i prowadzą do wsi Pudagla.

Pudagla. W XIV–XVI w. stał tu klasztor norbertanów, na fundamentach którego wzniesiono zamek, gruntownie przebudowany w 1840 r. Mieści się w nim obecnie restauracja. Jest tu także udostępniony do zwiedzania zrekonstruowany XIX-wieczny wiatrak typu koźlak.

Zjechawszy do zalewu Achterwasser (jest tu punkt widokowy) wracamy do Pudagli i jedziemy na południe do miejscowości Benz.

Benz to spora wieś z kościołem z przełomu XV i XVI w., kilkakrotnie przebudowywanym, z cennymi XIX-wiecznymi organami. Jest tu także udostępniony do zwiedzania wiatrak holenderski z 1820 r.

Pieszym szlakiem żółtym jedziemy na wschód, a potem na północ do letniskowej wsi Sellin nad je-ziorem Schmollensee.

Schmollensee to polodowcowe jezioro o średniej głębokości 2,7 m. Z sąsiedniego zalewu Achterwasser wle-wają się do niego zasolone wody morskie.

Jedziemy asfaltową drogą na wschód do Neu Sallenthin, gdzie skręcamy w lewo. Docieramy do ru-chliwej szosy, jedziemy jej poboczem na wschód i skręcamy za barierkami w prawo, ku mostkowi na kanale.

Saackkanal w 1817 r. połączył jezioro Gothensee z Bałtykiem, aby je osuszyć i zamienić w pastwisko. W latach 1858–59 jezioro całkowicie wyschło. Dziś jest płytkim zbiornikiem o powierzchni 5,5 km2 objętym ochroną.

Przez wsie Gothen i Korswandt wracamy do Ahlbeck i dalej do Świnoujścia, z którego wyruszy-liśmy.

Willa Hintze w Seebad Heringsdorf

A. Kubasik

14

Z WYSPY NA WYSPĘW

YCIE

CZKA

ROW

EROW

A –

42 k

m

I miejsce w rankingu plaż

w 2006 roku

Świnoujściewww.swinoujscie.pl

Centrum Informacji TurystycznejWybrzeże Władysława IV

091-322-49-99

Muzeum Rybołówstwa Morskiego w dawnym ratuszu, znajdują się tu zbiory prezentujące historię rybołówstwa, dzieje miasta i regionu, stare przyrządy nawigacyjne, okazy fauny morskiej, miejsce wielu wystawpl. Rybaka 1

091-321-24-26 wt.-niedz. 9 – 17;

Cennik: norm. 5 zł, ulg. 3 zł. kościół Chrystusa Króla

z XVIII w., wznie sio ny na miejscu gotyckiej świątyni, w na wie głównej zwisa ze stropu potężny, drewniany model statkupl. Kościelny 1

zespół fortów z XIX w.Fort Aniołaul. Jachtowa

091-321-35-71, 0-601-767-171Fort Zachodniul. Jachtowa

0-508-738-118www.westbatterie.prv.plFort Gerharda

091-327-89-39;0-503-741-307www.fortyfikacje.pl, najwyższa w Polsce latarnia

morska (68 m) z 1858 r. 091-321-61-03

Wybrzeże Władysława IV 091-321-18-65

+49 383-783-00-330-608-354-246, 0-608-354-295www.kolejka.e-swinoujscie.plCennik: dorośli 20 zł, dzieci 10 zł

Możliwość zwiedzania miasta kolejką tury styczną, czas jazdy ok. 1 godz. Możliwość przeje-chania fragmentu trasyRejsy po porcie

przystań obok Muzeum Rybołówstwa Morskiego

0-602-654-288 codziennie 14.30 – 16.30

Cennik: norm. 35 zł, ulg. 17,50 zł.

0 1 2 km

15

Z WYSPY NA WYSPĘW

YCIECZKA ROWEROW

A – 42 km

MIĘDZYZDROJE

ŁUNOWO

PRZYTÓR

ŚWINOUJŚCIE

MIĘDZYZDROJE

2

5

2

2

2,5

9

4

2

4

9Dzwon

Wycieczka prowadzi przez rozległe lasy Półwyspu Przytorskiego do Świnoujścia, miasta niezwykle malowniczo położonego i pełnego tajemnic przeszłości.

Wyruszamy z centrum Międzyzdrojów i jedziemy na południe ul. Nowomyśliwską. Przejeżdżamy tu-nelem pod torami i docieramy do skrzyżowania z szosą Wolin–Świnoujście w Lubiewie. Stąd aż do Świnoujścia trzymamy się niebieskiego szlaku rowerowego. Jedziemy szosą na zachód i skręcamy w lewo przy budynku stojącym przy szosie. Po chwili jedziemy szeroką przesieką pod linią wysokiego napięcia przez las do Łunowa.

Tam skręcamy w lewo w szutrową ul. Gajową, a potem w prawo w ul. Zalewową. Docieramy do asfaltowej szosy w centrum Łunowa, którą jedziemy na zachód wśród zabudowań za niebieskimi znakami rowerowymi do Przytoru.

W średniowieczu pomiędzy Przytorem a Karsiborem działała głów na przeprawa przez Świnę (dziś Starą Świnę), której strzegł wczesno średniowieczny gród Wolinian, a potem książęcy dwór z komorą celną.

Zjeżdżamy z asfaltu za niebieskimi znakami na betonowe pły-ty, a następnie gruntową drogę. Dojeżdżamy do ruchliwej szosy i skręcamy nią w lewo, by po 3 km jazdy dotrzeć do prze prawy promowej „Karsibór”.

Między wyspami Wolin i Uznam pływają największe w Polsce promy przeprawowe, posiadające status promów morskich. Nigdyś było tutaj zakole Świny, rozgałęziającej się na kilka koryt. W końcu XIX w. przekopano kanały Mieliński i Piastowski (Kaiserfahrt), skracając i stabilizując drogę wodną z Bałtyku na Zalew Szczeciński.

Po przeprawie promem na wyspę Uznam jedziemy dalej pro-wadzącą wzdłuż szosy ścieżką rowerową. Wjeżdżamy niebie-skim szlakiem do Świnoujścia ul. Nowokarsiborską, Grun waldzką i 11 Listopada. Koło targowiska przecinamy bru kowaną ul. Woj-ska Polskiego, kierując się od tego momentu aż do końca wy-cieczki znakami nowego zielonego szlaku rowerowego R10. Docieramy do Dzielnicy Nadmorskiej.

Ekskluzywna Dzielnica Nadmorska powstała na terenach tzw. „nowych lądów”, czyli ogromnych obszarów wydm naniesionych niedawno przez morze. Grunty rozparcelowano pod koniec XIX w. Większość z licznych zabytkowych pensjonatów pochodzi z pierwszych lat XX w.

Jedziemy na wschód przez Dzielnicę Nadmorską, a potem obrzeżami dzikiej części Parku Zdrojowego.

Park Zdrojowy w Świnoujściu należy do największych parków uzdrowiskowych na świecie. Zaprojektował go w 1827 r. ogrodnik pruskiego dworu P.J. Lenne. Projekt został zrealizowany tylko częściowo.

Docieramy do parkingu niedaleko ujścia Świny i za znakami szlaku R10 jedziemy na południe do centrum miasta, mijając forty.

Zachodni kompleks forteczny powstał w drugiej połowie XIX w. by bronić od strony morza ujścia Świny. Składał się z Fortu Zachodniego (Westbatterie) z nadbrzeżną baterią dział 210 mm i Fortu Anioła (Engelsburg).

Docieramy do zabytkowego budynku kapitanatu portu z 1879 r. i przepływamy na wschodni brzeg Świny „małą” przeprawą promową. Szlak prowadzi nas na wschód wzdłuż torów, a potem za przejaz-dem na północ ul. Ku Morzu. Skręcamy za betonową ruiną w prawo w las. Mijamy 2 km dalej wieżę kierowania ogniem, którą łatwo przegapić.

„Dzwon” to popularna nazwa zbudowanego w 1939 r. bunkra dowodzenia, z którego kierowano ogniem najpotężniejszej na wyspach baterii nadbrzeżnej Göben, ukrytej w lasach niedaleko Przytoru. W 2003 r. na szczycie „dzwonu” dobudowano przeciwpożarową wieżę obserwacyjną.

Jadąc szlakiem R10 na wschód przez las stopniowo zbliżamy się do morza, by wreszcie dotrzeć prowadzącą wzdłuż plaży drogą z betonowych płyt do Międzyzdrojów.

Dzwon – dawny niemiecki bunkier dowodzenia - wieża kierowania ogniem w Świnoujściu

M. Zamorski

16

WOKÓŁ MOKRZYCKICH GÓRW

YCIE

CZKA

ROW

EROW

A –

24 k

m

Wolinwww.wolin.pl

Informacja Turystyczna w Domu Kultury, ul. Zamkowa 23,

091-322-08-73, pon.– pt. w godz. 7.30 –15.30 Mu zeum Re gio nal ne im. Andrzeja

Kaubego, zbio ry ar che olo gicz newww.muzeumwolin.plul. Zamkowa 24

091-326-20-19, 091-326-17-63 IX–V wt.–niedz. 9 –16; VI–VIII

codziennie 9 –17.Cennik: norm. 3,50 zł, ulg. 3 zł, 1,75€ czwartki, niedziele wstęp bezpłatny.

Wioska wikingów. Po grodzie zwanym Jumme, w któ-rym mieszkali zarówno wikingowie, jak i Słowianie, pozo-stały tylko resztki. Od kilku lat na wyspie Ostrów miłośnicy historii rekonstruują średniowieczną zabudowę grodu. Z 30. zaplanowanych budynków stoi już 9 chat, brama i palisada. Co roku, w wakacje odbywa się tu festyn arche-ologiczny

Wzgórze Wisielców to rezerwat archeologiczny. Znajdziemy tu cmentarzysko kurhanowe z IX–X w. (ok. 120 kurhanów i pochówki ciałopalne). W tym miejscu była strażnica, na której płonął ogień ułatwiający nawigację na Zalewie i odbywały się egzekucje skazańców

K. Grzegorczyk

0 1 2 km

17

WOKÓŁ MOKRZYCKICH GÓRW

YCIECZKA ROWEROW

A – 24 km

WOLIN

Płocin

Sułomino

Dargobądz

Mokrzyca Wielka

Mokrzyca Mała

ruiny zamkuŻurawice

ruina

tor dlaquadów

1,5

1

3

4

WOLIN

5

4

3

5

Mokrzyckie Góry, schodzące łagodnymi zboczami do Zalewu Szczecińskiego, tworzą jeden z najbardziej malowniczych – poza morskimi klifami – krajobrazów wyspy Wolin. Właśnie one są celem tej wycieczki.

Wyjeżdżamy z miasta Wolina na północ ulicą Mickiewicza, przejeżdżając pod wiaduktami drogowym i kolejowym. Kilkaset metrów dalej na rozgałęzieniu dróg skręcamy w lewo. Jedziemy przez Mokrzycę Małą, a potem Wielką.

Mokrzyca Mała była wzmiankowana już w 1301 r. Wieś należała do uposażenia miasta Wolina. W końcu XIX w. w południowej części wsi zbudowano folwark z dworem, które przetrwały do dziś. Zachował się też częściowo park dworski i ceglane zabudowania gospodarcze.

Mokrzyca Wielka, również wzmiankowana na początku XIV w., wchodziła w skład dóbr pobliskiego zamku Apenburg. Był tutaj folwark. W XIX w. zbudowano dwór i ciekawy tarasowy park, dziś całkowicie zarośnięty.

Przekraczamy linię kolejową i zjeżdżamy w lewo na dziurawą asfaltową drogę poprowadzoną wśród pól i łąk na południowy zachód. Dojeżdżamy do lasu porastającego zbocze po lewej stronie. Dziurawy asfalt przechodzi w „kocie łby”. Skręcamy w lewo w wyraźny trakt prowadzący w głąb lasu do góry, ozna-czony niebieskimi znakami pieszego szlaku. Przeciąwszy leśny dukt wjeżdżamy do jeszcze bardziej gęstego lasu z rzadkimi gatunkami drzew. Są to pozostałości po pałacowym parku.

Niedyś była tu największa rezydencja szlachecka na wyspie. Pierwszy dwór na wzgórzu prawdopodobnie zbudowano już w XIV w. Do XVIII w. była to siedziba rycerskiego rodu von Apenburg, a do początku XX w. ich spadkobierców von Hillerów, pochowanych na cmentarzyku nieopodal ruin. W 1945 r. pałac został wysadzony przez Niemców w powietrze, a ruiny rozszabrowano. Komisja nazewnicza nadała w 1948 r. resztkom pałacu nazwę Żurawice. Dziś pozostały ledwo widoczne fragmenty murów otoczone lasem.

Wracamy niebieskim szlakiem na drogę i jedziemy nim dalej na zachód. Na początku Dargobądza zaczyna się asfalt.

Dargobądz to wieś, w której wykopaliska ujawniły ślady osadnictwa z epoki brązu i okresu świetności wczesnośredniowiecznego Wolina. Wzmiankowana pierwszy raz w 1297 r. osada należała do XVI w. do uposażenia biskupstwa kamieńskiego.

Przejeżdżamy pod wiaduktem na drodze Wolin–Świnoujście, potem przecinamy główną ulicę Dargo-bądza i wjeżdżamy na drogę gruntową trzymając się niebieskich znaków. Z nimi skręcamy w lewo w piaszczystą drogę i docieramy do skraju lasu. Tam niebieskie znaki piesze odbijają ścieżką w prawo, my jedziemy dalej drogą prosto. Kiedy pojawiają się „kocie łby” skręcamy w lewo w leśny dukt oznaczo-ny niebieskimi znakami rowerowymi . Będziemy się nimi kierowali już do końca wycieczki. Wyjeżdżamy na skraj lasu 1,5 km dalej, widzimy po prawej ruiny wiatraka i zjeżdżamy z górki do głównego skrzyżo-wania wsi Sułomino.

Sułomino było po raz pierwszy wzmiankowane w 1186 r. Już w XVI w. stał tu młyn. Wiatrak typu holenderskiego, którego ruiny widzieliśmy, pochodzi z XIX w. Na terenie położonego nad Zalewem Szczecińskim toru quadów od 1998 r. corocznie organizowana jest impreza country „Western Piknik”.

Jedziemy polną drogą w stronę Wolina za niebieskimi znakami rowerowymi równolegle do brzegu zalewu, oddzieleni od niego ogrodzeniem toru quadów. W dali widać ogromne wiatraki położonych już na stałym lądzie elektrowni wiatrowych w Zagórzu. Jedziemy pagórkami wśród pól, z których roztaczają się piękne widoki na Zalew Szczeciński. Droga robi się wyboista. Zjeżdżamy do Płocina i skręcamy w prawo.

Płocin, wzmiankowany już w 1186 r., to osada, w której znajdował się folwark i gospodarstwa rybackie utrzymujące klasztor cysterek z Wolina.

Jedziemy wzdłuż wału brzegiem zalewu, po czym za znakami niebieskiego szlaku rowerowego wjeż-dżamy od południa do Wolina.

Z uwagi na długość trasy możemy ją również pokonać pieszo

Południowe brzegi wyspy WolinK. Grzegorczyk

18

NA KAWCZĄ GÓRĘ I DO ŻUBRÓWW

YCIE

CZKA

PIE

SZA

– 26

km

Międzyzdrojewww.miedzyzdroje.pl

Informacja Turystyczno-Kulturalna, MDKul. Bohaterów Warszawy 20

091-328-27-78

Muzeum Przy rod ni cze Wo lińskie go Parku Narodowegoul. Niepodległości 3

091-328-07-27 V-VIII wt.– niedz. 9 –17, IX-IV

wt.–sob. 9 –15Zagroda pokazowa żubrów:

V– IX co dzien nie oprócz poniedziałków 10 –18; po sezo-nie do 16 z wyjątkiem niedziel i poniedziałkówCennik: norm. 5 zł, ulg. 3 zł

molo spacerowe nadmorska „Promenada

Gwiazd” z od ci ska mi dłoni znanych polskich aktorów

Gabinet Figur Woskowychul. Bohaterów Warszawy 19 ( przy Promenadzie)

091-328-08-91 codziennie 10 –22

0 1 2 km

19

NA KAWCZĄ GÓRĘ I DO ŻUBRÓWW

YCIECZKA PIESZA – 26 km

MIĘDZYZDROJE

Warnowo

Zagroda Pokazowa Żubrów

WydrzyGłaz

Wisełka

Latarniamorska

Kikut

ŚwidnaKępa35 km

OśrodekKancelarii Premiera

GłazyPiastow

skie GóraGosań93 m

NajwyższyKlifw Polsce

KawczaGóra57 m

MIĘDZYZDROJE

6

1

1,5

1

3

2

2

1,5

4

3

1,5

Dość forsowny spacer po najpiękniejszych zakątkach Wolińskiego Parku Narodowego. Zwiedzamy m.in. najwyższe klify w Polsce i najcenniejsze buczynowe rezerwaty parku.

Wyruszamy spod siedziby PTTK przy głównym rondzie w Międzyzdrojach. Idziemy zielonym szlakiem pieszym i rowerowym R10 na wschód ulicami Kolejową i Leśną. Dochodzimy do rezerwatu żubrów.

Zagroda pokazowa żubrów powstała w 1976 r., kiedy sprowadzono tu pierwsze sztuki z Puszczy Białowieskiej i Knyszyńskiej. Stado w godzinach zwiedzania trzymane jest z zagrodzie pokazowej, a poza nimi na 20-hek-tarowym ogrodzonym leśnym wybiegu.

Idziemy dalej na wschód leśną drogą za znakami obu szlaków do Warnowa. Na skrzyżowaniu szos na skraju wsi skręcamy w lewo i mijamy leśniczówkę. Kilometr dalej zielony szlak pieszy odbija w prawo od prowadzącego dalej szosą rowerowego szlaku R10. My wybieramy szlak pieszy i po kolejnym kilometrze przez las jesteśmy nad jeziorem.

Jezioro Czajcze (pow. 72,5 ha, głęb. max. 6 m) jest drugim co do wielkości jeziorem na wyspie. Na wysuniętym na środek jeziora cyplu (który we wczesnym średniowieczu był wyspą) znajdował się gród obronny, a od końca XVI w. drewniany dworek myśliwski. Na półwyspie nad wodą leży narzutowy Wydrzy Głaz, pomnik przyrody o obwodzie ponad 8 m i wadze ok. 26 ton.

Zielony szlak pieszy prowadzi dookoła cypla, a potem znów na szosę ze szlakiem rowerowym R10. Idziemy przez las szosą na północny wschód, by dotrzeć do jeziora Wisełka i wsi o tej samej nazwie.

Wisełka to spokojna letniskowa wieś, oddalona od morskiego brzegu o półtora kilometra. Leży nad malowniczym jeziorem rynnowym o tej samej nazwie o powierzchni 20 ha i głębokości do 8 m. Piaszczyste, łatwo dostępne brzegi pozwalają na uprawianie sportów wodnych i wędkowanie.

W Wisełce przecinamy szosę Międzyzdroje–Dziwnów i podążamy zakręcającą łukiem ul. Leśną. Przechodzimy przez bramę parku narodowego i idziemy prowadzącą w kierunku plaży drogą z czarnym szlakiem pieszym. Po kilkuset metrach czarny szlak skręca z drogi w prawo, a my wraz z nim. Obok czarnych pojawiają się czerwone znaki piesze, którymi teraz się kierujemy.

Trzeba być czujnym, bo szlak czerwony kluczy wśród nadmorskich leśnych wzgórz i przecina pieszy szlak czarny, by doprowadzić nas w końcu po stromym podejściu do latarni morskiej.

Bezzałogowa, 15-metrowa latarnia „Kikut”, dzięki położeniu na wzgórzu, ma najwyższą wysokość światła na polskim wybrzeżu: 91,5 m n.p.m. Nadbudowano ją w 1962 r. na XIX-wiecznej wieży widokowej „Kieck”. Nie jest udostępniona do zwiedzania.

Wracamy do skrzyżowania szlaków i idziemy za czarnymi znakami w prawo, na zachód ku morzu. Spacerujemy wśród pięknych iglastych, a potem liściastych lasów nieopodal morskiego klifu, by w końcu dotrzeć do znanego nam już miejsca, w którym czarny i czerwony szlak nakładają się. Dochodzimy do drogi z Wisełki na plażę, skręcamy tam w prawo i idziemy w stronę morza za czerwonymi znakami pieszymi. Omijamy ośrodek Kancelarii Premiera i schodzimy na plażę.

Czeka nas teraz najpiękniejsza część wyprawy, kiedy będziemy maszerować plażą czerwonym szlakiem na zachód przez 8 km u stóp wysokiego klifu. Docieramy do głazowiska.

Głazy Piastowskie to zespół pomników przyrody. Głazy, kamienie i żwir zostały wymyte przez morze z po-zostawionej tu przez lodowiec gliny morenowej. Latem tworząca klif glina jest twarda jak skała, a w czasie wiosennych roztopów spływa malowniczymi jęzorami niczym lawa. Ponad głazowiskiem znajduje się rezerwat im. prof. Z. Czubińskiego, chroniący buczynę pomorską ze stanowiskami storczyków. Ok. 100 m od brzegu spoczywa wrak niemieckiego betonowca Karl Finsterwalde.

Przechodzimy pod najwyższm w Polsce klifem, którego szczyt, wzgórze Gosań, znajduje się na wysokości 93 m n.p.m. Przez plażowy port rybacki docieramy do mola w Międzyzdrojach.

Żubr

K. Zachwieja

20

MORZE I RÓWNINYW

YCIE

CZKA

SAM

OCHO

DOW

A –

140

KM

katedra z XII –XIII w., przebudowana,zesłynnymi barokowymi organami z XVIII w. zruchomymifigurami,cennewyposażeniewnętrza,wirydarzzchrzcielnicązXIIw.,otoczonykrużgankami,wskarbcu–muzeum

Muzeum Kamieni w XIVwiecznejBaszcieWolińskiej(1308r.),jedynejzośmiuocalałych,taraswidokowyul.J.Słowackiego1

607970880, 609358205www.sokolowski-muzea.pl

wt.– sob. 10 –18, niedz. 10 –16. W sezonie codziennie 10 –18.

Cennik:norm.8zł, ulg.5zł.pałacbiskupizXVIw.zabytkowyukład

urba ni stycz ny dawna kanoniafragmentyfortyfikacji

zBramąWolińską gotycki ratusz

(XII–XIV w.) kościółśw.Mikołaja,

z XIV w. domy z XVIII –XIX w.

Niemicakościółsalowy

zbudowany w 1795 r.ruinapałacuipark

GolczewokościółzXVw.zzabytkowąambonąz XVII w.wieżazamkowa

zXVw.wys.33m–dziśpunkt widokowy

domy z XVIII –XIX w.NowogardkościółzXIVw.,późnogotycki

mury obronne z XIV w.Kulicezespółpałacowy

rodzinyBismarckówz 1844 r., obecnie siedziba Fundacji Europea Pomerania i miejsce spotkańpolskoniemieckichPłoty

zamek „Stary”, renesansowy z XVI w., przykładfeudalnegozałożeniawarownego

zamek „Nowy” z XVII w., przebudowanyobazamkinieudostępnionedozwiedzania

BaszewicekościółzXVw. zagrody wiejskie drewniane

i zabudowania gospodarcze

Gryficewww.gryfice.com.pl

kościółmariacki,gotycki(XIII –XIV w.), przebudowany

mury i bramy miejskie (XIV i XVII w.)MuzeumKoleiWąskotorowej

ul.Błonie2

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � � � � � � � � � � � �

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

��

�

�

�

�

�

��

�

Wieża zamkowa w Golczewie

0 5 10 km

Dziwnów www.dziwnow.pl

Informacja Turystyczna UMiGul. Szosowa 5

0913275192dużyośrodekwypoczynkowykąpieliskomorskieprzystańżeglugi

przybrzeżnej,rejsypoBałtykulub do Kamienia PomorskiegoWybrzeżeKościuszki2

0913813071 w. 66 promenada spacerowo

widokowawzdłużwielokilometrowejplaży

most zwodzony

Kamień Pomorskiwww.kamienpomorski.pl

ul. Szpitalna 9 0913825043,

fax 0913821826www.it.kamienpom.w.interia.pl

uzdrowisko nad Zalewem KamieńskimprzystańżeglugipasażerskiejSezonowe rejsy statkiem

Viktoria z Kamienia (molo) do Dziwnowa, rejsy w morze statkiem Korsarz z Dziwnowa oraz na życzenie po Zalewie Kamieńskim – informacja, rezerwacja tel.

0913813072 w. 66

21

MORZE I RÓWNINYW

YCIECZKA SAMOCHODOW

A – 140 KM

Dziwnów

Dziwnów

Gryfice

Golczewo

Nowogard

Płoty

34

22

196

E28

12

64

Z Dziwnowa jedziemy do Kamie nia Pomorskiego, w któ-rym warto obejrzeć gotycką katedrę, mury miejskie i pałac biskupi. Warto też zobaczyć narzutowy Królewski Głaz le-żący w wodzie przy brzegu Wyspy Chrząszczew skiej. Potem zmierzamy w głąb lądu, oglądamy wieżę zam kową i kościół z XV w. w Gol czewie.

Jadąc dalej na południe przez Rów ninę Nowogardzką, porośniętą Pusz czą Goleniowską, mijamy nieopodal Błotna pomnikowy „Dąb Czarnieckie go”, a przed Nowogardem głaz na rzutowy „Skamieniały Chciwiec”.

W samym Nowogardzie warto zwiedzić zabytkowy ko-ściół, a nad jeziorem Nowogardzkim możemy zobaczyć pozostałości murów obron nych. Są tu też dwa 700letnie cisy, rosnące dziś między osiedlowymi blokami. W pobli-skich Płotach ma my przykład dobrze zacho wanego rene-sansowego założenia wa rowne go. Jadąc stamtąd na pół-noc wzdłuż sztucznego jeziora Rejowickiego na Redze docieramy do Gryfic.

W Gryficach warto zobaczyć gotycki kościół, mury i bra-my miejskie oraz Muzeum Kolei Wąskotorowej. Następnie zmie rzamy ku morzu przez dwo ry w Stuchowie i Świerz-nie, ogląda jąc w Lędzinie XIXwieczny wiatrak ho lenderski. Docieramy do wybrzeża w Niechorzu, znanym ze zbudo-wanej w 1866 r. 45metrowej latarni morskiej. Jadąc brze-giem morza na zachód docieramy do ruin podcinanego dziś przez morze, a stojącego niegdyś kilkaset metrów w głębi lądu, kościoła w Trzęsaczu. Można się zatrzymać na jednej z licznych tu plaż lub skorzystać z pola golfowego koło Łukęcina, by następnie zam knąć pętlę wycieczki w Dziwnowie

wczesnośredniowieczne grodzisko

Świerzno pałac von Flemmingów,

barokowy, kon strukcji szachulcowej z lat 1718 – 30, przebu dowany w latach 1923 – 25 i 1937 – 38; zespół zabudowań gospodarczych i w otocze niu klasycystyczny ogród francuski

kościół parafialny Św. Trójcy, ryglowy z 1681 r., przebudowany dwukrotnie w XVIII w.

Ciećmierz kościół Zwiastowania NMP

z pocz. XVII w., kopia późnogotyckiego ołtarza

stara zabudowa wsi

Cerkwica kościół gotycki z XIV–XV w.

z wieżą z XIII w., studzienka

św. Ottona w miejscu chrztu ludności Po mo rza Zachodniego przez misję Bolesława Krzywoustego w 1124 r.

Karnice kościół gotycki z XV w., zbudo-

wany z gra ni towych głazów

Lędzin wiatrak typu holenderskiego

z XIX w.

Niechorze latarnia morska z 1866 r.

udostępniona do zwiedzania codziennie 10–17

Cennik: 3 zł, ulg. 2 zł domki ry bac kie z XVIII w. Muzeum Rybołówstwa

Morskiegoal. Bursztynowa 28

091-386-32-50 pon.– sob. 10 – 20

Możliwość rezerwowania

innych terminów wejścia: Cennik: norm. 4 zł, ulg. 2 zł, grupy zorga ni zo wa ne 2 zł

Podane ceny oraz godziny otwarciaobowiązująodpaździernikadoczerwca. W sezonie letnim otwarte codziennie

Śliwin kąpielisko morskie budownictwo ludowe

Rewal nadmorski ośrodek

wypoczynkowy z kąpie liskiem

Trzęsacz niewielkie kąpielisko morskie ruiny (ściana) kościoła

gotyckiego ( XIV–XV w.) na brzegu kli fo wym

091-384-55-96 codziennie 10 –15, w sezonie

letnim do 19Cennik: norm. 6 zł, ulg. 4 zł, fotografowanie 7 zł, filmowanie 11 złDużąatrakcjąturystycznąjestmożliwośćprzejażdżkikolejkąwąskotorową„Ciuchcia-Retro-Expres”.WyjeżdżaranozGryficikursujeprzez:Trzęsacz,Rewal,Niechorze,Pogorzelica.CiuchciajeździV – IXkilkarazydziennie,azabytkowyparowózParysjeździwniedziele.Cena przejazdu 7 zł

Galeria Muzeum Bramaul. Brama Wysoka 4

091-384-29-92 wt.– pt. 10 –18, sob. 10 –15

Stuchowo pałac eklektyczny z 2. poł.

XIX w. (obecnie szkoła) i duży park krajobrazowy w stylu angielskim

Trasa prowadzi wzdłuż wybrzeża Bałtyku, przez znane miejscowości wypoczynkowe oraz przez Równiny: Gry-ficką i Nowogardzką. Na trasie obejrzeć można zabytki obronne – mury i bramy miejskie, w różnym sta nie za-chowane pałace oraz zabytkowe kościoły.

Ruiny kościoła w Trzęsaczu

M. Pizoń

22

PRZEZ RÓWNINY GRYFICKĄ I BIAŁOGARDZKĄW

YCIE

CZKA

SAM

OCHO

DOW

A –

150

km

Kołobrzegwww.kolobrzeg.pl

Centrum Promocji i Informacji TurystycznejPl. Ratuszowy 2/1

094-355-13-20 Informacja Turystyczna

ul. Dworcowa 1 094-352-79-39

www.kolobrzeg.turystyka.pl gotycka konkatedra z XIV–XV w., ra tusz neo go tyc ki z poł. XIX w. Muzeum Oręża Polskiego –

Wystawy stałe „Dzieje Kołobrzegu” i „Zbiory Metrologiczne” ul. Armii Krajowej 13,

094-352-52-53;

VI–VIII codziennie 9.30–17, śr. 9.30–12; IX–V wt.–sob. 10–16, czw. 11–17, niedziela i poniedziałek nieczynne;bilety norm. 7 zł, ulg. 5 zł, wycieczki 4 zł, przewodnik 20 zł, fotografowanie 3 zł

Muzeum Oręża Polskiegoul. E. Gierczak 5

094-352-52-53 VI–VIII wt.–sob. 10–16; IX–V

wt.–niedz. 10–16, czw. 11–17, pon. nieczynne.Cennik: norm. 7 zł, ulg. 5 zł, wycieczki 4 zł, przewodnik 20 zł, fotografowanie 3 zł

fragmenty murów miej skich (XV w.) z basz ta mi

ka tow nia z XV w. latarnia morska odbudowana

w 1945 r.www.latarnia.kolobrzeg.plul. Morska 1

094-352-04-47 VII –VIII od 10 do zachodu

słońca, XI – I pt.–niedz. 11–16, w pozostałe miesiące 10 –17Cennik: norm. 4 zł, ulg. 3 zł, wycieczki pow. 25 osób 2 złrejsy na BornholmKołobrzeska Żegluga Pasażerskaul. Morska 2,

094-352-43-01www.kzp.man.pl

molo spacerowe

Trzebiatówwww.trzebiatow.pl

Punkt Informacji Turystycznejul. Witosa 9a

091-387-24-45 rynek z gotycko-barokowym

ratuszem i kamieniczkami z XV–XVIII w.

gotycki kościół Ma cie rzyń stwa NMP (XIV–XV w.), z wie ży kościoła widok na okolicę

fragmenty murów obronnych z końca XIII w. z basztą z XV w.

zespół pałacowy z XVII –XVIII w.

kościół cmentarny św. Gertrudy, póź no go tyc ki z XV w.

kościół Św. Du cha z XV w., obecnie cer kiew

grodzisko z XI–XII w.

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � � � � � � � � � � � �

��

��

��

��

��

��

��

�

��

�

�

��

�

��

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

Zamek „Stary” w Płotach

0 5 10 km

23

PRZEZ RÓWNINY GRYFICKĄ I BIAŁOGARDZKĄ

Kołobrzeg

Gryfice

Karlino

Trzebiatów

Płoty

Kołobrzeg

6E28

43

18

12

50

18

Dygowo

11

Wycieczka prowadzi z portowego Kołobrzegu, z licznymi zabytkami (są tu między innymi: konkatedra oraz 26metrowa latarnia morska), przez morskie kąpieliska Dźwi rzyno i Mrzeżyno (z godnym uwagi portem żeglarskim) do położonego w głębi lądu Trzebiatowa.

W Trzebiatowie warto zobaczyć gotyckobarokowy ratusz w zabytko wym, dob rze utrzymanym rynku, gotycki kościół, fragmenty murów miejskich z basztą i interesujący zespół pałacowy. W zakolu Re gi znajduje się grodzisko z IX–XII w. z pogańskimi miejscami kultu otoczonymi rowami. Następnie jedziemy do Gryfic znanych z gotyckiego kościoła mariac kiego, murów i bram miejskich oraz Muzeum Kolei Wąskotorowej. (patrz str. 20–21)

Jadąc w głąb lądu mijamy jezioro Rejowickie, które powstało w wyniku przegrodzenia Regi w 1926 r. tamą z elektrownią wodną. Dojeżdżamy do znanych z dwóch zamków Płotów. Stary, położony w zachodniej części miasta, zbudowany na miejscu dawnego grodu słowiańskiego pochodzi z XIII w. i ma charakter wieży mieszkalnej, nowy, położony w centrum miasta, to oto czona parkiem renesansowa rezydencja, znacznie rozbudowana na początku XX w.

Jadąc na wschód mijamy szereg miejscowości z zespołami parkowopałacowymi (Rzesznikowo, Rymań, Wart kowo, Kozia Góra) i docieramy do Karlina, znanego z wytrysku ropy naftowej z od wiertu i pożaru w 1980 r. Warto zobaczyć kilka tutejszych zabytków, m.in. późno gotycki kościół, ratusz, Dom Napoleona.

Z Karlina kierujemy się na pólnocny wschód i docieramy do Dygowa.

Dygowo to punkt wypadowy do krót-kiej dodatkowej wycieczki archeologicz-nej, zalecanej zwłaszcza tym turystom, którzy na samochodzie mają rowery. Za-czynamy ją skręcając we Wrzosowie na Kłopotów, w którym zachowały się zarysy grodziska i kurhany średniowieczne. W niedalekim Włościborzu (kilometr od wsi) wznosi się inny dobrze zachowany kurhan. W Bardach czeka na nas kolejne grodzisko i kurhan, a w Pustarach grodzi-sko stożkowe z XIIIXIV w. Stąd wracamy na główną trasę do Dygowa.

Wracamy ku morzu i kończymy wycieczkę w Kołobrzegu, skąd wyruszyliśmy.

Niewielki odcinek trasy biegnie wzdłuż wybrzeża Bałtyku, pozostałe przez nizinne obszary Równiny Gryfickiej oraz Białogardzkiej urozmaiconej przez pojedyncze wały wzgórz morenowych.

NAZEWNICTWO BAŁTYCKIEBałtyckie, Morze – istnieje wiele hipotez na temat pochodzenia nazwy

Bałtyk: od słowiańskiego słowa bolto – nizinna przestrzeń pokryta wodą stojącą, bagno; od łacińskiego słowa balteus – pas, cieśnina; hipoteza germańska wywodzi nazwę od nazwy cieśniny Bełt – ger-mańskich słów bälte, belti – pas, przepaska. W starożytności i śre-dniowieczu Morze Bałtyckie miało również inne nazwy, np. Mare Suevicum (morze swebskie), Sarmatikos Okeanos (sarmacki oce-an), Longum Mare (długie morze), Mare Septentrionale (morze północne), Ostsee (morze wschodnie) itd.

Białogard – od przymiotnika biały i słowa gard – gród. Pierwszy człon określał być może białą lub jasną barwę murów obronnych.

Bytów – od imienia Byt, które nosił założyciel lub właściciel osady. Darżlubie – od imienia Darżelub – bardzo drogi i kochany.Dziwnów – od starosłowiańskiego przymiotnika dziki, które miało na-

wiązywać do charakteru nurtu rzeki.Elbląg – od pruskiego „bardzo ciemny” lub „zgniły, zbutwiały” albo od

germańskiego „łożysko rzeki, rzeka”.Gdańsk – prawdopodobnie od prasłowiańskiego „mokry, wilgotny” lub

od pruskiego słowa gudde – zarośla.Gdynia – nazwa ma rodowód podobny do nazwy Gdańska.Gryfice – od niemieckiego słowa grif – stwór baśniowy; związana jest

z wizerunkiem gryfa w herbie książąt pomorskich.Hel – w niemieckiej gwarze „cypel ziemi wchodzący w wodę”, „miej-

sce wzniesione, odkryte, niezalesione”.Karwia – w gwarze kaszubskiej „pastwisko dla krów”.Kaszuby – od słowa szuba – kożuch suknem obszyty lub od wyrazu

kaszuby – bagna, moczary; płytkie, porosłe trawą wody.Kołobrzeg – od słowiańskiego wyrazu kół – pal, drąg i wyrazu brzeg;

miejsce nad brzegiem morza lub na wzgórzu otoczone palisadą.Kościerzyna – od wyrazu kościerz – zarośla, krzewy, w kaszubskim

„drzewo gałęziste, rosochate”.Łazy – od wyrazu „łaz” oznaczającego pole uprawne powstałe po kar-

czunku lub zwyczajną trzebież w lesie. Łeba – od prasłowiańskiego „biały” lub „płynąć, lać”.Oksywie – od staroskandynawskiego słowa oxihoved – głowa wołu,

opisuje kształt przylądka oksywskiego.Pelplin – od wyrazu pło oznaczającego mokradło lub bagno lub od

słowa pepłać – czyli mieszać w brudnej wodzie. Puck – od prasłowiańskiego rdzenia „put” oznaczającego ścieżkę

wodną lub kładkę.Reda – od starosłowiańskiego słowa „płynąć”.Rega – istnieją 2 hipotezy: od wyrazu rzeka lub od raga, którym to

słowem w pomorskiej gwarze opisywano pierwiastek arg ozna-czający kolor biały.

Rozewie – od germańskiego wyrazu resehaupt oznaczającego duży przylądek lub pagórek.

Rumia – od germańskiego rdzenia „rum” – przestrzeń, miejsce.Sławno – od prasłowiańskiego słowa „slav” oznaczającego płynąć,

skraplać.Świna – istnieją 2 hipotezy: od wyrazu świnia lub od prasłowiańskiego

słowa „sveid”, co miało znaczyć: jaśnieć, błyszczeć.Tczew – niektórzy językoznawcy są zdania, iż historyczna nazwa

Tczewa – Trsow oznaczać miała osadę tkaczy.Trzebiatów – najprawdopodobniej od słowa „tribeti”, które oznacza

ofiarować – co nawiązywałoby do składanych pogańskich ofiar w pobliskich miastu sanktuariach.

Ustka – od wyrazu ujście, które znajduje tu rzeka Słupia wpływająca do morza.

Uznam – prawdopodobnie od germańskiego usedom – ogrodzenie, gród nad ujściem rzeki.

Westerplatte – od niemieckiego przymiotnika wester – zachodni i wy-razu platte – płyta, przenośnie wyspa. Przed zasypaniem ujścia Wisły w XIX w. Westerplatte faktycznie było wyspą położoną na zachód od ujścia rzeki.

Wolin – od zgermanizowanej wersji nazwy, w której prasłowiańska podstawa „vol” miała oznaczać: mokry, wilgotny.

Żuławy – od staropruskiego wyrazu sulawa – wyspa.

24

DO ZAMKU W KRĘGUW

YCIE

CZKA

SAM

OCHO

DOW

A –

170

km

Darłowo Centrum Informacji

Turystycznej – Port sezon letni ul. Zamkowa 4poza sezonem UM w Darłowiepl. Kościuszki 9

0-509-385-718www.cit.darlowo.pl

Zamek książąt pomorskich z XIV w., obecnie muzeumul. Zamkowa 4

094-314-23-51www.muzeumdarlowo.pl

wt.– niedz. 10 –16, od 15

VI – 31 VIII pn.– pt. 10 –18, sob.– niedz. 10 –16Cennik: norm. 8 zł, ulg. 4 zł, wejście na wieżę 2 zł, wystawa morska 3 zł, przewodnik 35 zł

ratusz ba ro ko wy z 1725 r. zabytkowe domy

z XVII–XIX wieku kościół mariacki z XIV w., kaplica św. Gertrudy z XVI w.

mury obronne z bra ma mi z XIV w.

Darłówko (cz. Darłowa) latarnia morska z 1885 r.

udostępniona do zwiedzania 10 –18Cennik: norm. 3 zł, ulg. 2 zł

pozostałości wyrzutni V1 i V2 na zach. brze gu Wieprzy

Sławno kościół mariacki, gotycki

z XIV w., prze budowany kościół św. Antoniego

neogotycki z ołtarzem z XVI w. i witrażami

bramy miejskie z XV w. (Koszalińska i Słup ska)

zabytkowe kamieniczki z XIX w.

Krąg zamek renesansowy

z XVI w., z basztami narożnymi, w parku z XIX w. o cha rak te rze krajobrazowym starodrzew i most zwodzony z XIX w.

kościół z XVI w. przebudowany na barokowy

Żydowo kościół o konstrukcji

szkieletowej z XVIII w. elektrownia wodna

szczytowo-pompowa, wy-ko rzy stu ją ca 80 m róż ni cy po zio mów między jeziorami Kwiecko i Kamień

Koszalinwww.koszalin.pl

Regionalne Centrum Informacji Turystycznejul. Dworcowa 11/15

094-346-24-40www.it-pomorze.pl

katedra NMP gotycka z XIV w., przebu do wa na w XIX w.

kaplica św. Gertrudy z XIV w., go tyc ka

kaplica zamkowa, obecnie kościół grecko-kato lic ki z XIV w., przebudowany w XVII i XIX–XX w.

fragmenty murów obron nych z XIII –XIV w.

kompozycja pla stycz na „Płonące Ptaki”, dzieło W. Ha sio ra

kamienice z XVI – XIX w.

Muzeum w Koszalinie, zbio ry ar che olo gicz no-hi sto rycz-newww.muzeum.koszalin.plul. Młyńska 37– 39

094-343-20-82 wt.– niedz. 10 –16, VI –VIII

wt.– niedz.10 –17Cennik: norm. 7 zł, ulg. 4,5 zł, zbiorowy norm. 4 zł, ulg. 3 złOprowadzanie po wystawach 30 zł, fotografowanie 10 zł

Góra Chełm ska (na pn.- -wsch. od mia sta), punkt wi do-ko wy, dawniej miejsce kultu pogańskiego

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � � � � � � � � � � � ��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

�

�

�

�

��

��

��

��

�

�

�

��

��

��

�

�

Renesansowy zamek w Kregu

Gotycki zamek w Darłowie

0 5 10 km

25

DO ZAMKU W KRĘGUW

YCIECZKA SAMOCHODOW

A – 170 km

Darłowo

Grzybnica

KOSZALIN

Krąg

Darłowo

6E28

40

29

49

25

Żydowo

36

Wycieczkę rozpoczynamy w Darłówku (dzielnicy Darłowa), gdzie u ujścia Wieprzy znajduje się port rybacki XIX-wieczna latarnia morska a na zachodnim brzegu ruiny wyrzutni V1 i V2.

W Darłowie wśród licznych zabytków wyróżnia się zamek książąt pomorskich. Zamek książąt pomorskich – jego fundatorem w XIV wieku był książę Bogusław V, którego żoną była najstar-

sza córka Kazimierza Wielkiego, Elżbieta Piastówna. Rezydował tu także pomorski książę Eryk Pomorski – w swo-im czasie król Danii, Norwegii i Szwecji, a później… bałtycki pirat. Dzisiaj na zamku można obejrzeć umeblowane komnaty, ekspozycje dotyczące regionu i maka-bryczne ciekawostki: mumię kota zamurowane-go podczas budowy zamku jako dar wotywny i wypchane dwugłowe cielę, które przyszło na świat w okolicy Darłowa w 1919 r.

Z Darłowa jedziemy dalej na południe drogą nr 205 i poprzez Sławno dojeżdża-my do Kręgu z pięknym renesansowym zamkiem.

Zamek Podewils – zbudowany w XV wieku na dębowych palach, jak domy w Wenecji, bo teren był bagnisty i podmokły, stąd zaliczało się go do tzw. zamków wodnych. Przez lata przebu-dowywany, niszczony, znów odbudowywany był siedzibą rodu von Podewils. W zamku zachowa-ły się gotyckie piwnice, ma on 52 pokoje i 365 okien co jest odpowiednikiem liczby tygodni i dni w roku. Dzisiaj interesująca, różnorodna bryła mieści elegancki hotel. Pięknie położony w parku nad jeziorem jest doskonałym miejscem na krótki i dłuższy odpoczynek.

Trasa biegnie przez tereny Wybrzeża Słowińskiego i Równiny Sławieńskiej oraz urozmaico ne morenami fragmenty Wysoczyzny Polanowskiej. Znaczna część przechodzi przez kompleksy leśne. Warto zobaczyć kościół i bramy miejskie w Sławnie, zamek renesansowy w Kręgu oraz cmentarzysko Gotów w Grzy bnicy.

Dysponując większą ilością czasu, możemy w Kręgu skręcić na zachód i dojechać do Borkowa (gm. Male-chowo) gdzie znajdziemy neolityczne megality. Są to doskonale widoczne w terenie konstrukcje kamienno-ziemne, wzniesione w III tys. p.n.e. Na ziemiach polskich przedstawiciele kultur megalitycznych budowali po-tężne, najczęściej trapezowate nasypy kamienno-ziemne z obstawami z wielkich głazów narzutowych. Są to grobowce bezkomorowe, zwane też grobowcami kujawskimi. Ich długość na Pomorzu (m.in. w Borkowie) waha się od 15 do 70 m, podczas gdy na Kujawach osiągają one nawet 120 m.

Opuszczamy Krąg i kierujemy się dalej na południe w kierunku Polanowa. W pobliżu tej miejscowości znajduje się Święta Gora – niegdyś pogańskie miejsce kultu. Kolejne ciekawe miejsce to Żydowo poło-żone między dwoma jeziorami Kwiecko i Kamień. Oddalone od siebie o 2 km jeziora mają aż 80 m różnicy poziomów, co wykorzystano budując tu wodną elektrownię szczytowo-pompową.

Za Żydowem zmieniamy kierunek jazdy i kierujemy się na wschód aby po około półgodzinnej jeździe znaleźć się w małej miejscowości Grzybnica.

Grzybnica to jedno z cmentarzysk i miejsc kultu Gotów – ludu germańskiego, który przybył z północy i za-mieszkiwał ziemie polskie w I i II w. W rezerwacie archeologicznym znajdziemy nie tylko kamienne kręgi wyzna-czone przez duże głazy narzutowe, ale i bruki, kurhany oraz ponad 100 grobów. Największym okręgiem tego typu w Polsce, zwanym „polskim Stonehenge”, są leżące na północ od Czerska Pomorskiego – Odry. W tam-tejszym rezerwacie „Kamienne Kręgi” zachowało się 12 kręgów (największy z nich ma 33 m średnicy), 30 kurhanów dochodzących do 2 m wysokości i ponad 600 grobów. Trzeci ośrodek kulu z tego okresu można podziwiać w Węsiorach (na trasie między Kartuzami a Bytowem) gdzie odkryto 132 groby, kręgi kamieni mie-rzących czasami 1,5 m i 20 kurhanów. Ponieważ nie wszystkie z tajemniczych konstrukcji kryją groby, zaczęto snuć czasami wręcz fantastyczne, domysły, że kręgi kamienne to obserwatoria astronomiczne lub też miejsca o podwyższonym poziomie promieniowania ziemskiego. Najprawdopodobniej jednak budowa tych konstrukcji związana była z kultem zmarłych. Następne miejsce na naszej trasie to Koszalin gdzie poza katedrą i fragmen-tami murów miejskich warto zwiedzić Górę Chełmska (137 m n.p.m.), niegdyś miejsce pogańskiego kultu, potem miejsce pielgrzymek chrześcijan a dziś znakomity punkt widokowy z wieżą zbudowaną w 1888 r.

Z Koszalina kierujemy się na północ, mijamy Suchą Koszalińską z XVIII-wiecznym pałacem i parkiem i docieramy do wypoczynkowej miejscowości Dąbki z kąpieliskami nad morzem i dużym jeziorem Buko-wo, po czym zamykamy pętlę naszej wycieczki w Darłowie.

Zamek w Kręgu

R. Pawlak

26

PRZEZ KRAINĘ W KRATĘW

YCIE

CZKA

SAM

OCHO

DOW

A –

185

km

Ustka Miejskie Centrum

Informacji Turystycznejul. Marynarki Polskiej 87

059-814-71-70www.ustka.pl latarnia morska z 1871 r.

ul. Marynarki Polskiej 1 059-814-45-66

www.latarnie.com.pl udostępniona do zwiedzania

10 –18Cennik: norm. 3 zł, ulg. 2 zł

neogotycki kościół z 1885 r. ze star szym wy po sa że niem

ratusz, Muzeum Ziemi Usteckiejul. Marynarki Polskiej 62A

059-814-33-02 wt.– sob. 10 –18

Cennik: norm. 5 zł, ulg. 3 zł, wycieczkowy 2 zł, przewodnik 10 zł

Muzeum Chlebaul. Marynarki Polskiej 49

059-814-48-40 Muzeum dostępne jest dla

turystów przez cały rok, najlepiej po wcześniejszym ustaleniu terminu 059-814-48-40Cennik: 3 zł, wycieczkowy 1,5 zł

domy z XVIII i XIX w.

Słupsk Ośrodek Informacji

Turystycznejul. Sienkiewicza 19

059-842-43-26www.slupsk.pl

Zamek książąt pomorskich

przebudowany w stylu renesansowym z XVI w., w nim muzeum, www.muzeum.slupsk.plul. Dominikańska 5 –9

059-842-40-81 15 V –15 IX: śr.– niedz. 10 –16

Cennik: norm. 8 zł, ulg. 5 zł, wy-cieczkowy 4 zł, przewodnik 40 zł, fotografowanie 10 zł; wstęp na wieżę norm. 2 zł, ulg. 1 zł

kościół dominikański, gotycki z XV w., przebudowany

fragmenty murów miejskich z basztą XV w.

kościół NMP z XIV w. zabytkowy spichlerz

Sierakowo Słupskie kościół z XV w., przebudowany

w XVIII–XIX w. z bogatym wyposażeniemOsowo

szkieletowy kościół, przebudowany w XVIII w.

czworak dworski z 1897 r.Kosierzewo

kościół gotycki z XV–XVI w. przebudowany w XIX w.Sławsko

kościół gotycki z XV w., gotyckie malowidła, dzwon z 1500 r.Stary Jarosław

gotycki kościół z XIV w., przebudowany w XIX w.

budynki o konstrukcji szkieletowej (nr 11, 40, 41, 74)

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � � � � � � � � � � � �

��

��

��

��

��

��

�

��

�

�

�

�

�

�

��

��

�

�

��

��

�

��

��

Zamek książąt pomorskichw Słupsku

0 5 10 km

27

PRZEZ KRAINĘ W KRATĘW

YCIECZKA SAMOCHODOW

A – 185 km

Ustka

Sławno

SŁUPSK

Ustka

Krąg

Darłowo

6E28

66

18

18

50

22

Barzowice gotycki kościół murowany

z końca XV w., przebudowany w XIV i XIX w.

Jarosławiec latarnia morska z 1838 r.

www.latarnie.com.pl udostępniona do zwiedzania

10 –18Cennik: norm 3 zł, ulg. 2 zł

Łącko późnogotycki kościół z przeł.

XV i XVI w., przebudowany w XVII w.

Swołowo zabudowa wsi obiektami

o konstrukcji szkie letowej z XIX w. i budynkami bramnymi

Zaleskie barokowy kościół z lat

1754– 57 dwór z XVIII w. park z 2. poł. XIX w.

Duninowo kościół gotycki z XV w.,

przebudowany domy o konstrukcji

szkieletowej

Wyruszamy z Ustki – portowego miasta i uz drowiska z rozległą plażą. Wśród nie licznych za bytków wyróżnia się neogotycki kościół i porto wa latarnia morska u ujścia Słupi, jest tu także Mu zeum Ziemi Us teckiej.

Jedziemy w głąb lądu na południowy za-chód i do cieramy do Słupska. Tu najważniejszym zabytkiem jest odbudowany w latach 1959 – 65 w renesanso wym kształcie zamek książąt pomorskich, które go dzieje sięgają początku XVI w. Mieści się w nim muzeum z naj większą na świecie kolekcją portretów Witkacego (jest tu ok. 240 obrazów). Poza kilkoma kościo łami warto też obejrzeć pozostałości fortyfikacji i zabytkowy spichlerz.

Jadąc na południe docieramy do położonej pod Kępicami wsi Warcino ze zbu-dowanym w XVII w. pa łacem Bismarcków i parkiem z pom nikiem Marii Ko nopnickiej. W pałacu o neo kla sy cystycznym wystroju znajduje się niewiel kie muzeum, w pobliżu jest też XIXwieczny zespół dworskofolwarczny.

Jadąc na zachód dociera my do miejscowości Krąg, w której znajduje się użyt kowany dziś jako hotel renesanso wy zamek, otoczo ny XIXwiecznym parkiem krajobrazowym ze zwodzo nym mostem (patrz str. 22–23)

Jeżeli dysponujemy większą ilością czasu możemy w Kręgu pojechać 90 km dalej na południe aby dotrzeć w okolice Bornego-Sulinowa. Jednak wtedy wycieczkę należy wydłużyć do dwóch dni i przewidzieć tam nocleg.

Stąd zmierzamy na pół noc, by przez Sławno dojechać do Darłowa, w którym znajduje się zbudowa-ny w XIV w. zamek książąt pomorskich, mieszczący dziś muzeum (patrz str. 24–25).

Z Darłowa dojeżdżamy do znanego morskiego kąpieliska Jarosławiec ze zbudowaną w 1838 r. i udos tępnioną do zwiedzania latarnią mor ską. Przez położone w głębi lądu Postomino z pałacem z przełomu XVIII i IX w. i parkiem krajo brazowym wjeżdżamy do Swołowa uważanego za stolicę tzw. „Krainy w Kratę”

Opuszczamy Swołowo i mijając wieś Zaleskie z dworem i przylegającym doń parkiem wracamy do Ustki.

Trasa wiedzie przez Równinę Sławieńską oraz zalesione tereny Wysoczyzny Polanowskiej, gdzie wysokości względne osiągają ponad 100 m.

„Kraina w kratę” leży między Darłowem i Łebą, a jej nazwa pochodzi od stylu budownictwa o konstrukcji szkieletowej, której charakterystyczną cechą są tworzące kratę, malowane na czarno, drewniane elementy konstrukcji i gliniano-słomiane wypełnienia bielone wapnem. W ponad 90 wsiach zachowało się ok. 2,5 tys. budynków, najwięcej we wsi Swołowo, w której zachował się także unikalny układ zabudowań, tzw. owalnica. Gospodarstwa, z których każde tworzy zamknięty czworobok, usytuowane są po obu stronach biegnącej po owalu drogi. W środku owalu stoi gotycki kościół. Swołowo uznane zostało za zabytek europejskiego dziedzictwa kulturowego.

Borne Sulinowo i okolice. Niemcy w latach 1934–36 na 18 tys. ha po wysiedlonych 7 wsiach urządzili tu wielki poligon Gross Born i szkołę oficerów artylerii. Po wojnie, do 1992 r. stacjonowała tu radziecka dywizja zmechani-zowana i bry gada rakiet taktycznych. Obecnie obejrzeć można ponie mieckie i poradzieckie militarne miasteczka, fragmenty fortyfikacji Wału Pomorskiego, poligonowe stanowiska dowodzenia i Wrzosowiska Kłomińskie (na dawnym czo ł gowisku), jedne z największych w Polsce. Właściciel prywatnej Izby Muzealnej (ul. Orła Białego 25, tel. 0-505-702-541, godz. 9–18), Andrzej Michalak orga-nizuje wycieczki po poligonie. W okolicach miasta i na poligonie znajdują się trasy rowerowe i do jazdy konnej. W dniach 14–17 VIII br. odbędzie się V Międzynarodowy Zlot Pojazdów Militarnych.

Skansen w Klukach

W. Fedyk

28

NA ZIEMI SŁOWIŃCÓWW

YCIE

CZKA

SAM

OCHO

DOW

A –

195

km

Łebawww.leba.pl

Lokalna Organizacja Turystycznaul. 11 Listopada 5a

059-866-25-65www.lotleba.pl

Biuro Informacji i Usług Turystycznychul. Kościuszki 21

059-866-25-12 kościół tzw. rybacki z XVII w. ruiny kościoła gotyckiego

z XIV w.Rąbka (cz. Łeby)

sezonowe Muzeum Przyrodnicze Słowiń skiego Parku Narodowego

pomost widokowy na jez. Łebsko

pozostałości wyrzutni rakietowych V2 z II wojny światowejCharbrowo

pałac z XVII w., przebudowany w XIX i XX w.

kościół barokowy z XVI w.

Cecenowo neogotycki kościół z poł.

XIX w. klasycystyczny dwór z XVIII w.

w parku krajobrazowymWolinia

pałac z XVIII w., później rozbudowany

spichlerz z XVIII w.Stowięcino

kościół z XV w., przebudowany w XVIII w.; eklektyczna wieża kościelnaGórzyno

dwór z XIX w., przebudowany, cenne witraże, kominek, boazerie

zabytkowe budownictwo wiejskieWytowno

kościół z XVIII w. z gotycką wieżą z XIV w., wewnątrz cenne gotyckie rzeźby

w czasie ostatniej wojny był tu obóz pracy przymusowej

Machowinko pałac z 2. poł. XIX w., park

z cennymi drzewami budynek bramny (nr 15)

z 1649 r.Gąbino

dwór późnoklasycystyczny z poł. XIX w., park z XIX w.

domy i zabudowania gospodarcze murowano- -szkieletowe z poł. XIX w. spichlerz z 1865 r.Gardna Wielka

kościół gotycki z XV w., przebudowany

zabytkowe domy rybackie o konstrukcji szkieletowej

Smołdzino ul. Kościuszki 3 059-811-72-15

www.powiat.slupsk.pl/smol-dzino/

kościół z XVII w. z cennym wyposażeniem wnętrza

Muzeum Przyrodnicze Słowińskiego Parku Narodowego

ul. Mostnika 1 059-811-72-04 V – IX codziennie 9 –17, poza

sezonem pon.–pt. 7.30 –15.30: klucze w domu kustoszaCennik: norm. 1 zł; ulg. 0,50 zł

grodzisko na zboczu góry Rowokół

na szczycie punkt widokowy V– IX codziennie 9 –21

Cennik: norm. 3 zł; ulg. 1,50 zł elektrownia wodna

Kluki Muzeum Wsi Słowińskiej

Kluki 27 059-846-30-20 15V–15IX pon. 9 –15,

wt.– niedz. 9 –18, poza sezonem 9 –15Cennik: norm. 7,50 zł; ulg. 4,50 zł, wycieczkowy 3,5 zł, przewodnik 40 zł, fotografowanie 10 zł

wieża widokowa nad jez. ŁebskoŻelazo

zespół parkowo-dworski

0 5 10 km

29

NA ZIEMI SŁOWIŃCÓWW

YCIECZKA SAMOCHODOW

A – 195 km

Łeba

SŁUPSK

Łeba

Poganice

Smołdzino

50

Kluki

23

38

50

6E28

z XVII w., rozbu dowany w połowie XIX w., dawna sie dzi ba rodu BandemerówŻelkowo

kościół z 1879 r. murowany z ciosów grani towych

elektrownia wodnaGłówczyce

ul. Kościuszki 8 0598116018 w. 41

neogotycki kościół z 1890 r. murowany neogotycki dwór

z poł. XIX w.Czołpinolatarnia morska

codziennie 10 –18Cennik: norm. 3 zł; ulg. 2 zł

Wyruszamy z Łeby, dużego kąpieliska morskiego i jedziemy na południe, mijając kilka miejscowości z cie kawymi dworami i pałacami: Charbrowo, Ce ce nowo, Wolinia, Górzyno. Warto zatrzymać się w Po-ganicach, gdzie oprócz pałacu i parku z rzadkimi okazami drzew możemy obejrzeć działającą niewielką elektrownię wodną, obok której w starym młynie znaj duje się res tauracja.

Jadąc z Poganic na zachód dotrzemy do Słupska. (patrz str. 26–27), a następnie kierujemy się do Smołdzina, w którym znajduje się muzeum przyrod nicze oraz siedziba dyrekcji Słowińskiego Parku Naro dowego.

Słowiński Park Naro dowy (patrz str. 6). Słynie z wędrujących wydm, piasz czystych mierzei i dużych jezior przybrzeżnych Gardno i Łebsko. Dużą jego część zobaczymy z wieży widoko wej na wzgórzu Rowokół (115 m n.p.m), na którego zboczach znajduje się zamieszkiwane niegdyś przez pogan średniowieczne grodzisko. Wzgórze było naj praw do podobniej miejscem kultu boga słońca Swa rożyca, potem zaś siedzibą rozbójników. Po osadzeniu tu chrześcijańskich zakonników było to znane i tłumnie od wiedzane miej sce pielgrzymkowe. Płytkie jezioro Gardno zajmuje ósme miejsce w Polsce pod względem powierzchni (25 km2 ) i jest lubiane przez amatorów windsurfingu.

W pobliskich Klukach możemy zwiedzić skansen Słowiń ców, ludności spokrewnionej z Kaszubami, trud niącej się głównie rybołówstwem. Położona na odludziu wieś niemal cała zamieszkała była kiedyś przez rodzinę Kluck i najdłużej zachowała tradycje W skansenie na powierzchni 10 ha zgromadzono 20 budynków o konstrukcji szachul cowej z dachami krytymi trzciną. W chałupie z końca XVIII w. znajduje się unikatowy komin szachulcowy, wyprowadzo-ny tylko na poddasze.

Słowińcy, od których pochodzi nazwa parku byli rdzennymi mieszkańcami okolic Łeby. Była to spokrewniona z Kaszubami słowiańska grupa etnicznokulturowa, poddawana silnemu naciskowi germanizacyjnemu. Słowińcy różnili się od Kaszubów tym, że byli wyznania ewangelickiego i praktycznie nie odczuwali wspólnoty z Polakami. Po 1945 r. byli traktowani przez Polaków jak Niemcy i w większości wyemigrowali. Ostatni mieszkający na terenie Polski Słowiniec zmarł w 1987 r.

Z Kluk kierujemy się na wschód i kończymy naszą wycieczkę w Łebie.

Trasa przebiega terenami Pobrzeża Koszalińskiego. Obejmuje Wybrzeże Słowińskie po północnej stronie jezior Łebsko i Gardno, chronionych statusem parku narodowego i zaliczonych do międzynarodowych rezer-watów biosfery UNESCO.

Muzeum Przyrodnicze Słowińskiego Parku Narodowego w Smołdzinie

Ruchome wydmy w Słowińskim Parku Narodowym

Słupskie elektrownie wodneW okolicach Słupska zwiedzić można 10 elektrowni wodnych. Najciekawsze leżą w dorzeczu Słupi:

EW Struga (najstarsza z 1896 r., z do dziś pracującą tą samą turbiną), EW Gałąźnia Mała, EW Strzegomino, EW Krzynia i EW Skarszów Dolny. Pozostałe są w dorzeczu Łupawy – EW Poganice, EW Żelkowo i EW Smołdzino oraz dorzeczu Wieprzy – EW Biesowice. Wstęp od poniedziałku do soboty, w godz. 10–15, bilet norm. – 1,5–2 zł, ulg. – 1 zł. W EW Gałąźnia Mała izba muzealna z eksponatami techniki energetycznej. Elektrownie w dorzeczu Słupi i Łupawy z całą hydrotechniczną infrastrukturą: kanałami, jazami, sztolniami i budynkami są znakomitym świadectwem koegzystencji techniki z przyrodą

T. Figurski

G. Lewandowski

30

NAD JEZIORO ŻARNOWIECKIEW

YCIE

CZKA

SAM

OCHO

DOW

A –

170

km

Białogarda neogotycki kościół z 1871 r. średniowieczne grodzisko

wyżynne pomnik ofiar Stutthofu

Lębork Punkt Informacji

Turystycznejul. kard. S. Wyszyńskiego 3

059-862-29-22www.lebork.pl

kościół św. Jakuba z XV w., gotycki, przebu dowany w XX w.

zamek krzyżacki zbudowany prawdopodobnie w 1340 r., w 1410 r. zdobyty przez wojsko polskie, następnie przekazany

w lenno Erykowi II, w rękach Gryfitów pozostawał do połowy XVII w., pod koniec XVII w. przyłączony do Brandenburgii, później do Prus.

Muzeum w Lęborkuul. Młynarska 14–15

059-862-24-14www.muzeum.lebork.pl

wt.–pt. 10 –16, sob. 9 –15, niedz. bezpłatnie 9 –14Cennik: norm. 4 zł, ulg. 2 zł

fragmenty murów miejskich z basztami z XIV w.

pojedyncze zabytkowe budowle (młyn, spichlerz)Bożepole Wielkie

kościół o konstrukcji

szkieletowej, obecnie nie użytkowany

pałac i park z przełomu XVIII i XIX w.Luzino

ul. Ofiar Stuthoffu 56 058-678-20-86

barokowy kościół z lat 1733 –1740

d. kościół ewangelicki z XIX w. ob. biblioteka

park dendrologicznyBolszewo

neogotycki kościół z 1857 r. elektrownia wodna z lat

1909 –1911, ponownie otwarta w 1986 r.Wejherowowww.wejherowo.pl

pl. Jakuba Wejhera 8 058-677-70-23

miejscowość pielgrzymkowa zespół kalwarii – 26 kaplic

wczesno baro ko wych z XVII w. kościół klasztorny reformatów

z XVII w. z wyposażeniem barokowym

kościół farny Św. Trójcy z XVIII w., prze bu do wany

pałac XVIII –XIX w. w nim Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiejul. Zamkowa 2a

058-672-29-56www.muzeum.wejherowo.pl

V –X .pn.– pt. 10 –17; sob., niedz. 11 –17, pon. bezpłatnie;

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � � � � � � � � � � � �

��

��

�

�

��

�

�

��

�

�

�

��

�

�

�

�

�

��

�

��

0 5 10 km

31

NAD JEZIORO ŻARNOWIECKIEW

YCIECZKA SAMOCHODOW

A – 170 km

Lębork

Łeba

Wejherowo

Mechowo

Żarnowiec

6E28

29

33

Łeba

20

27

50

XI –IV pon.– niedz. 9 –15 niedz. bezpłatnie Cennik: norm. 3 zł, ulg. 1,5 zł, wycieczki po kontakcie tel. 058-736-18-21

Wielka Piaśnica pomnik i zbiorowe mogiły

upamiętniające śmierć 12 000 Polaków zamordowanych przez hitlerowców

Mechowo kościół z głazów narzutowych

(XVI w.) z drewnianą wieżą na skraju wsi grota wypłukana

przez wodę w piaskowcu polodowcowym (patrz. str. 32–33)

Kłanino pałac z XVIII w.,

przebudowany w XIX w. z bogatym wyposażeniem i park z drzewami pomnikowymiKrokowa

pałac odrestaurowany w latach 90. XX w., w nim Kaszubskie Centrum Spotkań Europejskich i luksusowy hotelŻarnowiec

zespół klasztorny pocysterski, gotycki z XIV–XV w., bogato wyposażony, w skarbcu księgi, wyroby ze złota, szaty liturgiczne

obiekty niedokończonej budowy (1982–1990) pierwszej polskiej elektrowni atomowej

Wyjeżdżamy z Łeby, du żego kąpieliska morskiego. Jadąc na południe docieramy do Lęborka. W zbudo wanym przez Krzyża-ków w XIV wieku zamku, którego póź niejsze przebudowy zniekształciły pierwotny wygląd, obecnie mieści się sąd rejonowy. Jest tu też gotycki kościół św. Jakuba, póżniej przebudowywany, stanowią cy pierwotnie budowlę ob ronną. Są także dobrze zachowane XIVwieczne mury obronne z Basztą Blusz czową, neo-gotycki ratusz oraz spichlerz solny, będący obecnie zborem zielono świątkowców.

Jadąc na wschód dotrze my do Wejherowa. Jest to miejscowość pielgrzymkowa z zespołem 26 baroko wych kaplic z XVII w., barokowym kościołem klasztor nym Re formatów oraz pałacem z przełomu XVIII i XIX w., w którym znajduje się obecnie Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki KaszubskoPomorskiej.

Jadąc dalej na północ warto wstąpić do Mechowa, w którym znajduje się XVIwieczny kościół zbudowany z głazów narzutowych z drewnianą wieżą. Na skraju wsi znajduje się grota wy-płukana w zlepieńcach przez wodę, odkryta w 1818 r., o łą cznej długości korytarzy 61 m. Ze względu na zagrożenie zawa leniem udos tępniona jest do zwiedzania jedynie w niewielkim fragmencie.

Kontynuujemy podróż dalej w kierunku północnym, docieramy do Krokowej, w której znajduje się niedawno odresturowany pałac a następnie dojeżdżamy do Żarnowca.

W Żarnowcu znajduje się gotycki zespół klasztorny cystersów z przełomu XIV i XV w. z bogatym wyposażeniem, któremu niegdyś podlegały okoliczne posiadłości, o powierzchni 50 km2 (obecnie mieści się w nim klasztor benedyktynek). Miejscowość znajduje się nad sporym jeziorem Żarnowieckim (powierzch nia 1431 ha, głębokość do 16 m), które w przeciwieństwie do innych jezior polskiego wybrzeża Bałty ku nie powstało przez odcięcie piaszczystymi mierzejami morskich zatok. Jest to jezioro rynnowe, wypłukane przez płynącą pod lodowcem olbrzymią rzekę, a jego dno znajduje się poniżej poziomu morza (kryptode presja). Przepływa przez nie rzeka Piaśnica. W latach 1982– 90 budowano tu pierwszą w Polsce elektrow nię jądrową, lecz wobec społecznych protestów inwestyc ję przerwano. Pozostały po niej niedokończone budynki na wschodnim brzegu jeziora. Działa za to uruchomiona w 1982 r. w Czymanowie na południe od jeziora największa w Polsce wodna elektrownia szczy towo-pompowa o mocy 716 MW, z charakterys tycznymi ogromnymi czterema rurami pomiędzy górnym zbior nikiem elektrowni a jeziorem Żarnowieckim.

Z Żarnowca zmierzamy na zachód przez Choczewo, by w Wicku skręcić na północ w kierunku Łeby.

Jeżeli mamy jeszcze trochę czasu, w miejscowości Choczewo można skręcić na północ w kierunku Lubiatowa, gdzie koło leśniczówki Szklana Huta widać dobrze zachowane kurchany wczesnośredniowieczne.

Trasa prowadzi przez wschodnią część Pobrzeża Koszalińskiego i tereny Wysoczyzny Żarnowieckiej z położo-nym tu rynnowym Jez. Żarnowieckim. Warto zobaczyć grotę w Mechowie, w piaskach scementowanych węgla-nem wapnia.

Mury miejskie w Lęborku

Klasztor w Żarnowcu

M. Czasnojć

S. Ronde

32

DO GROTY MECHOWSKIEJW

YCIE

CZKA

ROW

EROW

A –

47 k

m

Władysławowowww.wladyslawowo.pl

Biuro Informacji Turystycznejul. J. Hallera 4

058-674-34-72 Muzeum Nadmorskiego

Parku Krajo bra zo wego

ul. Morska 6 058-674-06-85 pon.– pt. 9 –14, wstęp wolny Hallerówka (Centrum Pamięci

Gen. Hallera i Błękitnej Armii)ul. Morska 6

058-674-07-95

pon.– pt. 10 –14, w sezonie 10 –18Cennik: norm. 1 zł, ulg. 0,5 złRozewie (część Władysławowa) Latarania Morska im.

S. Żeromskiego na przylądku

Rozewie, w niej Muzeum Latarnictwaul. Leona Wzorka 1

058-674-95-42www.cmm.pl

9 –19 z przerwą 13 –15Cennik: norm. 5 zł, ulg. 3 zł

0 1 2 km

33

DO GROTY MECHOWSKIEJW

YCIECZKA ROWEROW

A – 47 km

PUCK

Mechowska GrotaMechowo

Starzyno

Radoszewo

JASTRZĘBIA GÓRA

ROZEWIE

WŁADYSŁAWOWO

elektr.wiatrowe

Swarzewo

PUCK

Czarny Młyn

Darżlubie

3

2

4

6

2

6

4

3

5

4

2,5

2,5

3

Rowerowa wycieczka po północnych Kaszubach prowadzi skrajem Puszczy Darżlubskiej do Grot Mechowskich. Wracamy zwiedzając zatłoczone letniska nad otwartym morzem i Zatoką Pucką.

Wyruszamy z Pucka wiodącą na zachód ulicą 10 Lutego. Dojeżdżamy do Połczyna, w pobliżu którego mamy kilka elektrowni wiatrowych. Z Połczyna prowadzi dalej na zachód do Darżlubia kasztanowa aleja. W Darżlubiu jedziemy asfaltem prosto i na skraju lasu za wsią skręcamy w prawo zgodnie z kierunkowskazem do Mechowa.

W Mechowie znajduje się piękny ryglowy kościół z połowy XVIII w. Przy wjeździe do wsi znajdują się Groty Mechowskie, osobliwość geologiczna, powstała przez wypłukanie piasku spomiędzy scementowanych węglanem wapnia słupów piaskowożwirowych.

W centrum Mechowa skręcamy w prawo w wiodącą na północ gruntową drogę. Na rozwidleniu przed lasem wybieramy lewy wariant i zagłębiamy się w Puszczę Darżlubską, by po 2 km skręcić w lewo. Na kolejnej krzyżówce skręcamy ze szlakiem w prawo, mijamy leśniczówkę i wjeżdżamy do wsi Starzyno.

Starzyno to sięgająca historią początku XIII w. wieś o silnych kaszubskich tradycjach. Mamy tu murowany kościół z połowy XVII w. z polichromią Sądu Ostatecznego i kulą armatnią w zewnętrznej ścianie.

Przecinamy szosę wojewódzką nr 213 Puck–Krokowa obok restauracji myśliwskiej (gdzie można smacznie zjeść) i zmierzamy za kierunkowskazem na północ do Radoszewa.

Dwukrotnie przekraczamy Czarną Wdę koło Czarnego Młyna i jadąc na północ docieramy do Jastrzębiej Góry.

Jastrzębia Góra – dzielnica Władysławowa jest, w świetle najnowszych pomiarów, najbardziej na północ wysuniętym miejscem w Polsce (54°50’11”N). W okresie międzywojennym powstało tutaj duże letnisko. Na wschodnim skraju Jastrzębiej Góry klif rozcięty jest głębokim wąwozem zwanym Lisim Jarem. Znajduje się tu obelisk upamiętniający powrót króla Zygmunta III Wazy w 1598 r. z wyprawy do Szwecji.

Jedziemy na wschód do Rozewia.

Na przylądku Rozewie na terenie rezerwatu znajduje się sięgający 54 m klif, wzmocniony betonową opaską. Porasta go bukowy las, a na jego szczycie znajduje się latarnia morska o wysokości 33 m z Muzeum Latar nictwa.

Z Rozewia jedziemy na południowy wschód przez Chłapowo (warto tu zobaczyć wąwóz zwany Rudnikiem) do Władysławowa szosą zwaną „Autostradą Słońca”.

Władysławowo to położone u nasady Mierzei Helskiej miasto portowe i znane letnisko. Na wieży pełniącego funkcję ratusza Domu Rybaka mamy taras widokowy na wys. 63 m n.p.m. Warto też zobaczyć Park Przyrodniczy, willę gen. J. Hallera, Aleję Gwiazd Sportu i port rybacki.

Ruszamy z centrum Władysławowa w stronę Helu, skręcamy w prawo w ul. Bohaterów Kaszubskich i ścieżką rowerową jedziemy do Swarzewa.

W Swarzewie znajduje się sanktuarium maryjne z gotycką figurą Matki Boskiej z XV w. oraz kapliczką nad cudownym (lecz wyschniętym) źródłem. Z miasta widać trzy duże elektrownie wiatrowe.

Ścieżką rowerową wiodącą brzegiem zatoki wracamy do Pucka.

Mechowska Grota

M. Czasnojć

Windsurfing

M. Ogórek

34

KRAJOBRAZY KLIFÓWW

YCIE

CZKA

PIE

SZA

–19

km

Puckwww.puck.pl

ul. Lipowa 3a 058-673-29-51

Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacjiul. Lipowa 3

058-673-29-51 Muzeum Ziemi Puckiej

pl. Wolności 28 058-673-22-29

www.mzp.puck.pl VII – VIII: wt.– pt. 9 –17,

sob. 10 –14, niedz. 10 –14IX–VI: pon.– pt. 9 –15, sob. 10 –14W niedziele nieczynne.Cennik: norm. 3,50 zł; ulg. 2,50 zł; przewodnik 16 zł

zespół kamieniczek

z XVIII –XIX w. kościół gotycki z XIII –XIV w.,

przebudowany dawny szpital barokowy

o konstrukcji szkieletowej ok. 1720 r.

małe muzeum rybackie ruiny zamku krzyżackiego głazy narzutowe –

12 ApostołówMOKSiR organizuje rejsy statkiem „Iwa”www.moksir.puck.plul. Lipowa 3C

058-673-26-10rejsy odbywają się V– IX: pon.– pt. 7–15Cennik: norm. 10 zł, ulg. 6 zł, grupy pow. 20 osób 8 zł

0 1 2 km

35

KRAJOBRAZY KLIFÓWW

YCIECZKA PIESZA – 19 km

PUCK

Rzucewo

Osłonino

REKOWO

Mrzezino

Połchowo

Rez.Beka

12 Apostołów

Klif Pucki

KlifRzucewski

2

3

3

4

2,5

1,5

3

MechowskaGrota

Niezbyt uciążliwa i atrakcyjna widokowo piesza wycieczka prowadzi z Pucka do Rekowa malowniczymi klifami Kępy Puckiej. Docieramy do objętych rezerwatem łąk słonoroślowych u ujścia Redy z ciekawą ścieżką dydaktyczną.

Wyruszamy ze stacji PKP w Pucku. Idziemy ulicami Dworcową i Morskiego Dywizjonu Lotniczego i docieramy do centrum miasta. Po zwiedzeniu rynku i portu idziemy na wschód przez park nadmorski. Kierujemy się niebieskimi znakami pieszymi, które będą nam towarzyszyć aż do końca wycieczki. Zmierzamy skrajem Nadmorskiego Parku Krajobrazowego na południowy wschód wzdłuż brzegu Zatoki Puckiej, za którą widać Mierzeję Helską.

Zatoka Pucka nazywana jest także Małym Morzem. Od otwartego Bałtyku oddziela ją długa Mierzeja Helska. Zatoka jest bardzo płytka, jej średnia głębokość wynosi ok. 5 m. Jej wody są mniej słone, cieplejsze i spokojniejsze niż za mierzeją, dlatego jest ona bardzo popularna wśród amatorów sportów wodnych, zwłaszcza windsurfingu.

Nadmorski Park Krajobrazowy (zał. w 1978 r.) obejmuje część Zatoki Puckiej, wraz z całą Mierzeją Helską i pasem wybrzeża od Białogóry do Mechelinek sięgającym od kilkudziesięciu metrów do kilku kilometrów w głąb lądu.

Maszerujemy wzdłuż klifu Kępy Puckiej, który za ujściem Błądzikowskiego Potoku zakręca ku południowi. Dochodzimy do Rzucewa.

Rzucewo to stara kaszubska wieś nad Zatoką Pucką, w której odkryto ślady neolitycznej osady z bogato wyposażonymi (m.in. w przedmioty z bursztynu) grobami szkieletowymi z końca III tys. p.n.e.

W Rzucewie wchodzimy w głąb lądu i zmierzamy za niebieskimi znakami na południe. Idziemy do Osłonina zabytkową aleją.

Aleja Sobieskiego to kilkusetletnia aleja lipowa o częściowo zachowanym czterorzędowym układzie drzew, łącząca Rzucewo i Osłonino. Według legendy lipy sadził sam król Jan III Sobieski.

Osłonino to wieś na południowym skraju Kępy Puckiej, w której odkryto ślady średniowiecznej osady garncarzy z piecami wypałowymi. Na pobliskiej mieliźnie Zatoki Puckiej tkwi kilkanaście wraków (patrz str. 9).

Schodzimy z położonego na wyniesieniu Osłonina ku południowi, przekraczamy rzekę Gizdepkę i dochodzimy do rezerwatu Beka z ciekawą ścieżką dydaktyczną.

Rezerwat Beka (zał. w 1988 r., pow. 193 ha) obejmuje podmokłe łąki u ujścia Redy do Zatoki Puckiej, zalewane wodą morską. Jest to ważna ostoja roślinności słonolubnej i ptactwa wodnego. W północnej części rezerwatu poprowadzono ścieżkę dydaktyczną z 7 stanowiskami obserwacyjnymi.

Po przejściu ścieżki dydaktycznej wracamy na niebieski szlak i wspinamy się nim do Mrzezina, mijając żwirownię. Ze wsi na górze rozciągają się wspaniałe widoki na zatokę i pradolinę Redy.

Mrzezino jest wsią wzmiankowaną już w 1188 r. Tutejsza szkoła zbudowana została w połowie XIX w., a linia kolejowa w 1898 r.

Idziemy przez Mrzezino asfaltową drogą na zachód, mijamy cmentarz i stację PKP. Schodzimy niebieskim szlakiem w dół, trzymając się torów. Przekraczamy je, po czym wspinamy się do Połchowa. Wychodząc ze wsi widzimy na skraju lasu niewielką grotę.

Grota koło Połchowa to właściwie zlepieńcowa „skała” o wys. 4 m, z wypreparownym w niej korytarzem długości 5,5 m, przypominającym Groty Mechowskie.

Z Połchowa można skręcić do Sławutówka.

Niebieski szlak prowadzi teraz krętymi ścieżkami na południowy zachód, przez las porastający porozcinane niewielkimi dolinkami zbocze pradoliny Redy. Docieramy do asfaltowej drogi w Rekowie.

Klif rzucewski

Zamek Jan III Sobieski – z nazwy i stylizowanego wyglądu – zamek, tak naprawdę – neogotycki pałac rodziny von Below. Postawiony w 1845 r. na miejscu kilku innych, wcześniej niszczonych pałaców, w pięknym parku i prawie na samym brzegu zatoki Gdańskiej. Dzisiaj mieści się tu hotel. Znakomite miejsce na wypady nad morski brzeg, do okolicznych atrakcji, czy po prostu na wizytę w świetnej hotelowej restauracji.

Pałac von Below. Dobra w Sławutówku należały do znamienitych właścicieli: Wejherów, Radziwiłłów, króla Jana III Sobieskiego, w końcu do rodu von Below, od XVIII wieku związanego z tą okolicą. Wojenna zawierucha nie oszczędziła i tego miejsca. Odnowiony pałac, właściciel graf Ulrich von Krockow, przeznaczył na hotel.

S. Ronde

36

WŚRÓD KASZUBSKICH JEZIORW

YCIE

CZKA

SAM

OCHO

DOW

A –

160

km

Sopotwww.sopot.pl

ul. Dworcowa 4 058-550-37-83 przystań żeglugi

przybrzeżnej Opera Leśna

ul. Moniuszki 12 058-555-84-00

www.bart.sopot.plCeny biletów zależą od wyko-nawcy i koncertu lub rodzaju imprezy.

Muzeum Sopotuul. Poniatowskiego 8

058-551-22-66www.muzeumsopotu.pl

wt.– pt. 9 –16, sob., niedz. 11–17Cennik: norm. 5 zł, ulg. 3 zł, wycieczki 1 zł, w czwartki wstęp wolny.

Skansen archeologiczny Grodzisko w Sopocie

ul. Haffnera 63 058-322-21-12,

0-502-757-014www.archeologia.pl

V– X: wt.– niedz. 10 –16VII i VIII: wt.– niedz. 10 –18Cennik: norm. 4 zł, ulg. 2 zł

molo spacerowe z XIX w.

Kartuzy Rynek 2 058-684-02-01

zespół poklasztorny Kartuzów kościół z XV–XVIII w. obok

refektarz i erem Muzeum Kaszubskie im.

Franciszka Tredera, ul. Kościerska 1

058-681-14-42, tel./fax 058-681-03-78www.muzeum-kaszubskie.gda.pl

V– IX: wt.– pt. 8 –16, sob. 8 –15, niedz. 10 –14

X– IV: wt.– pt. 8 –16, sob. 8 –15Cennik: norm. 7,50 zł; ulg. 5,50 zł; przedszkolny 2,50 zł; przewodnik 45 zł

ośrodek garncarstwa i hafciarstwa (warsztaty)

Łapalice zamek współczesny o bogatej

architekturze zewnętrznej – dwanaście kopulastych wież nazwanych imionami apostołówChmielno

ul. Gryfa Pomorskiego 20 058-684-22-05

www.chmielno.pl ośrodek ceramiki

kaszubskiej Muzeum Ceramiki

Kaszubskiej Neclówwww.necel.plul. Gryfa Pomorskiego 65

058-684-22-89, codziennie 9 –18

Cennik: 3 zł od osoby Regionalna Izba Pamięci

Remus,ul. Gryfa Pomorskiego 33

058-684-23-22, codziennie 9-15, inne godziny

po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym. Cennik: 1,50 zł od osoby

kościół z XIX w. z polichromią o motywach kaszub skich

Kościerzynawww.koscierzyna.gda.pl

Rynek 21 058-686-28-80

www.infokoscierzyna.pl Muzeum Ziemi Kościerskiej

(Ratusz Miejski)www.muzeum.koscierzyna.gda.plRynek 9

wt.– śr., pt. 8 –16, czw. 8 –18Cennik: norm. 4 zł, ulg. 3 zł, grupowy 2 zł, przewodnik 6 zł

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� � � � � �

� � � � � � �

��

��

��

��

�

��

�

�

��

�

��

�

�

��

��

��

��

�

��

��

�

0 5 10 km

37

WŚRÓD KASZUBSKICH JEZIORW

YCIECZKA SAMOCHODOW

A – 160 km

Kartuzy

GDAŃSK

Sopot

Sopot

Chwaszczyno

4

11

Chmielno

9

10

Przodkowo

14

Węsiory

25

Kościerzyna

28

22

Będomin

9

Przywidz

GDAŃSK

8

15

Wyruszamy z Sopotu na południe, wjeżdżamy na teren Gdańska i skręcamy na zachód w drogę nr 218. Przecina ona Trójmiejski Park Krajobrazowy i obwodnicę trójmiejską, wiodąc na północny za-chód do Chwaszczyna.

Chwaszczyno to duża wieś z barokowym kościołem z 1726 r., przebudowanym w XIX w. Jest w nim dwukondygnacyjny barokowy ołtarz i gotycka figura Madonny z Dzieciątkiem.

Jedziemy na południowy zachód drogą nr 20 i za Mniszewem skręcamy w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Przodkowa.

Przodkowo jest wsią, w której znaleziono ślady prehistorycznych cmentarzysk i średniowieczne grodzisko. Na uwagę zasługuje również neogotycki kościół z XIV-wieczną, gotycką rzeźbą Madonny oraz Muzeum Pożar-nictwa.

Dalej kontynuujemy podróż drogą nr 224 na południowy zachód i dojeżdżamy do Kartuz.

Kartuzy rywalizują z Kościerzyną o miano stolicy Kaszub, choć prawa miejskie mają dopiero od 1923 r. Nazwa miasta pochodzi od zakonu kartuzów o pustelniczej regule, sprowadzonych tu w XVI w. Kartuzi mieszkali w małych domkach, zwanych eremami, i mogli rozmawiać tylko raz w roku. W gotyckiej kolegiacie z przełomu XIV i XV w., o oryginalnym dachu w kształcie wieka trumny, znajdują sie cenne kurdybany (skórzane, zdobione obicia ścian) z XVII w. Na zewnątrz widać zegar z trupią czaszką i dewizą zakonu: „memento mori”. Warto też zwiedzić etnograficzne Muzeum Kaszubskie.

Z Kartuz jedziemy na zachód w kierunku Sierakowic i niebawem dojeżdżamy do Łapalic, wjeżdżając na teren Kaszubskiego Parku Krajobrazowego.

Kaszubski Park Krajobrazowy obejmuje część Pojezierza Kaszubskiego z systemem rynnowych Jezior Raduńskich. Na jego terenie znajduje się najwyższe wzniesienie Północnej Polski – Wieżyca.

Przy zachodnim krańcu jeziora Łapalickiego skręcamy w lewo, w drogę prowadzącą do Chmielna.

W Chmielnie znajduje się Muzeum Ceramiki Kaszubskiej przy działającym warsztacie starego rodu garncarskiego Neclów. Między jeziorami Białym i Kłodno jest grodzisko z ładną panoramą ze szczytu.

Z Chmielna jedziemy dalej na południe do Strężycy zajeżdżając po drodze do wsi Węsiory, gdzie znajdują się kamienne kręgi będące cmentarzyskiem zamieszkujących niegdyś te ziemie Gotów (patrz str. 25). Kontynuując naszą podróż dalej na południe docieramy do Kościerzyny.

W Kościerzynie warto przejść się ulicą Długą, przy której stoją XIX-wieczne kamieniczki, a także zajrzeć do skansenu kolejowego w starej powozowni.

Z Kościerzyny kierujemy się w kierunku Nowej Karczmy i docieramy do Będomina.

W Będominie w roku 1747 urodził się Józef Wybicki. Dziś w klasycystycznym dworze mieści się Muzeum Hymnu Narodowego a w niewielkim parku rośnie dąb o obwodzie 6 m, pamiętający czasy Wybickiego.

Jedziemy dalej na wschód mijając po drodze wsie: Nowa Karczma, Przywidz, Czapielsk, Kolbudy.

W okolicy tej ostatniej wsi znajdują się trzy stuletnie elektrownie wodne na Raduni, nadal działające i udostępnione do zwiedzania (patrz str. 40–41).

Jadąc dalej na wschód docieramy do Gdańska.

zachowany średniowieczny układ zabu do wy, domy z XIX w.

neogotycki ratusz z XIX w. Skansen Parowozownia –

skansen kolejowy, w sezonie turystycznym kursuje do Gdyni i z powrotem zabytkowy pociąg „Costerina”ul. Towarowa 7

058-721-86-31 codziennie 10 –18

Cennik: norm. 3 zł, ulg. 2 zł

Będomin dworek, w którym urodził się

Józef Wybicki Muzeum Hymnu Narodowego 058-687-71-83,

058-687-74-24 X– IV: wt.– sob. 9 –15,

niedz. 10 –15V– IX: wt.– sob. 9 –17, niedz. 10 –17Cennik: norm. 7 zł, ulg 3 zł, rodzinny 15 zł, opłata za prze-wodnika 40 zł

Trasa przebiega przez interesujący krajobraz morenowy i wzdłuż licznych jezior rynnowych Pojezierza Kaszubskiego. Wysokości względne sięgają tu 160 m. Prowadzi do najważniejszych ośrodków Kaszubów: Kartuz i Kościerzyny.

Skansen kolejowy w Kościerzynie

M. Basińska

38

LEŚNYMI DROGAMI TRÓJMIEJSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGOW

YCIE

CZKA

ROW

EROW

A –

20 k

m

Gdyniawww.gdynia.pl

pl. Konstytucji 1, (Dworzec PKP) 058-721-24-66 Muzeum Oceanograficzne

i Akwarium Gdyńskieal. Jana Pawła II

058-732-66-01www.akwarium.gdynia.pl

15 IV– 31 V codziennie 9 –19 VI – VIII codziennie 9 –20, IX–X codziennie 10 –17, XI – IV wt.– niedz. 10 –17Cennik: norm. 10 zł, ulg. 7 złWstęp bezpłatny: dzieci do lat 4

Muzeum Marynarki WojennejSkwer Kościuszki

058-626-39-84 wt.– niedz. 10 –17, w okresie

jesienno-zimowym 10–16, w piątki bezpłatnieCennik: norm. 4 zł, ulg.2 zł Okręt Muzeum ORP Błyskawica(oddział Muzeum Marynarki Wojennej)

058-626-37-27 od V do 15 IX, wt.– niedz.

10 –13 i 14 –17Cennik: norm. 8 zł, ulg. 4 zł

Statek Muzeum Dar Pomorzaal. Jana Pawła II

058-620-23-71www.cmm.pl

wt.–niedz. 10 –16Cennik: norm. 6 zł, ulg. 3 zł

Muzeum Miasta Gdyni – sie-dziba głównaZawiszy Czarnego 1

058-662-09-10www.muzeumgdynia.pl

wt.–niedz. 10–17Cennik: norm. 7 zł, ulg. 4 zł (bilet

ważny do wszystkich oddziałów Muzeum)Domek Abrahama (oddział Muzeum Miasta Gdyni)ul. Starowiejska 30

058-662-09-10 wt.– sob. 10 –16

Centrum Gemini (oddział Muzeum Miasta Gdyni)ul. Waszyngtona 21 (parter)

wt.– sob. 11 –18Cennik: norm. 2 zł, ulg. 1 złW piątki wstęp wolny.

0 1 2 km

39

LEŚNYMI DROGAMI TRÓJMIEJSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGOW

YCIECZKA ROWEROW

A – 20 km

WITOMINO

GDYNIA Akwarium morskie

Rez. Kacze Łęgi

KARWINY

GOŁĘBIEWO

Rez. Źródliskaw Dolinie Ewy

OLIWA

2

1,5

2,5

1,5

1,5

2,5

2

4

3

Średnio trudna rowerowa wyprawa prowadzi z Gdyni do słynnej Oliwy przez pofałdowane lasy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Po drodze napotykamy ciekawe rezerwaty przyrody i cudowne źródełko.

Wyprawę rozpoczynamy na dworcu PKP Gdynia Główna Osobowa. Jedziemy ul. Wolności na zachód. Na granicy lasu pojawiają się znaki ścieżki rowerowej, która wiedzie pagórkowatym terenem w głąb Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego.

Trójmiejski Park Krajobrazowy (pow. 20 tys. ha) pokryty jest w 90% lasami, głównie borami sosnowymi, a także lasami bukowymi i dębowymi. Szczególnie skomplikowana jest rzeźba terenu w zachodniej, graniczącej z Trójmiastem części parku, gdzie krawędź morenowej wysoczyzny porozcinana jest siecią erozyjnych dolinek. Różnice wysokości dochodzą tu do 80 m, a nachylenie stoków do 40°.

Ścieżka rowerowa prowadzi nas przez las do drogi Demptowo–Witomino. Skręcamy w nią w lewo, tędy także wiedzie ścieżka rowerowa. Na krótkim odcinku widzimy żółte znaki pieszego szlaku. Dojeżdżdżamy do Witomina, otoczonej lasami dzielnicy Gdyni.

Skręcamy z ul. Sosnowej w lewo w główną ul. Chwarznieńską, a chwilę później w prawo w ul. Hodowlaną. Przy skwerze skręcamy w prawo w ul. Wielkokacką, by po chwili znów skręcić w prawo w stronę lasu za znakami ścieżki rowerowej i pieszego szlaku czarnego. Przejeżdżamy pod torami linii Gdynia–Kościerzyna i od razu skręcamy w prawo. Jesteśmy na terenie leśnego rezerwatu.

Rezerwat Kacze Łęgi (pow. 9 ha) obejmuje fragment wiązowo-jesionowego łęgu rosnącego u ujścia Potoku Źródła Marii do meandrującej rzeczki Kaczej. Rośnie tu objęty ścisłą ochroną bluszcz pos polity, jest to też ostoja płazów.

Ponownie przejeżdżamy pod torami, ścieżka rowerowa nakłada się tu na czerwony pieszy Szlak Wejherowski. Po chwili skręcamy z niego w lewo w leśną drogę, która prowadzi nas wzdłuż torów. Wjeżdżamy do gdyńskiej dzielnicy Karwiny ul. Nałkowskiej i skręcamy w prawo w ścieżkę rowerową wzdłuż dwupasmowej ul. Chwaszczyńskiej.

Mijamy przed stacją benzynową piękną kapliczkę (z każ dej strony figurka innego świętego). Przed rozwidleniem dróg przechodzimy na przejściu na drugę stronę dwupasmówki i skręcamy w lewo w prowadzącą obrzeżami Wielkiego Kacka pod górę ul. Górniczą. Wiedzie nas ona obok budowanego kościoła do żółtego mostku nad Obwodnicą Trójmiejską. Prze jechawszy mostkiem skręcamy w lewo w ul. Źródło Marii, którą docieramy do kapliczki z cudownym źródełkiem.

Potok Źródło Marii, przepływający przez Wielki Kack i Karwiny, ma swój początek w obudowanym i oz do-bionym kwiatami źródle na zboczu, ponad którym postawiono na kamiennym kopcu niewielką niebieską figurkę Marii.

Po krótkim odpoczynku jedziemy na południe pieszym żółtym Szlakiem Trójmiejskim. Prowadzi on pod Obwodnicą Trójmiejską, a następnie pod torami do leśniczówki Gołębiewo.

Kilkaset metrów za leśniczówką szlak skręca w lewo i prowadzi przez las na południe. Przy dużym centrum handlowym Osowa przekraczamy ruchliwą ulicę Spacerową. Żółty szlak wiedzie na przemian na południe i na wschód przez las nieopodal należącej do Gdańska osady Owczarnia, zmuszając nas czasem do ostrych podjazdów i zjazdów. Docieramy do leśnego rezerwatu w Dolinie Świeżej Wody.

Rezerwat Źródliska w Dolinie Ewy (pow. 12 ha) obejmuje fragment erozyjnej doliny na krawędzi wysoczyzny z łęgami, ziołoroślami i szuwarami. Występuje tu wiele chronionych gatunków roślin, także górskich i podgór-skich.

Przy rezerwacie porzucamy żółte znaki i jedziemy na wschód ul. Kościerską, która Doliną Ewy prowadzi nas do pełnej turystycznych atrakcji Oliwy. Tu kończymy naszą wyprawę.

Jesień w Parku Oliwskim

S. Ronde

40

WYC

IECZ

KA R

OWER

OWA

– 43

km

DO ZAMECZKÓW WODNYCH

S. Ronde

0 1 2 km

41

DO ZAMECZKÓW WODNYCHW

YCIECZKA ROWEROW

A – 43 km

222

ORUNIA

ŁOSTOWICE

Borkowo

Jankowo Gd.

Bąkowo

elektrowniezameczkiwodne

Belkówko

Lisewiec

Pręgowo Dolne

Kolbudy

Łapino

Widlino

RĘBOWO

Sulmin

Otomin

CHEŁM

elektrowniezameczki

wodne

1

221

221

2,5

2

1

2

2

1,5

2,5

1,5

5

2

4,5

3,5

5

2,5

5

Goszyn

Dość wymagająca kondycyjnie wycieczka prowadzi z Gdańska przez atrakcyjne krajobrazowo tereny do „zameczków wodnych”, czyli energetycznej kaskady na Raduni.

Wyruszamy ze stacji PKP Gdańsk Orunia. Prowadzimy rowery chodnikiem pod prąd jednokierunkowej ul. Gościnnej, mijając neogotycki, strzelisty kościół. Przedostajemy się przez ruchliwy Trakt Św. Wojciecha i Kanał Raduni, po czym ul. Raduńską zagłębiamy się w Park Oruński.

Park Oruński powstał w XVII w. przy dworku myśliwskim, będącym letnią rezydencją Jana III Sobieskiego. W położonej między morenowymi wzgórzmi dolinie Potoku Oruńskiego znajdują się stawy i kilka XIX-wiecz-nych budowli, m.in. dworek i kuźnia o konstrukcji ryglowej. Park i dworek zostały częściowo zniszczone przez powódź w 2001 r.

Ul. Raduńska prowadzi nas przez park w górę Potoku Oruńskiego na zachód do Łostowic, gdzie skręcamy w lewo w ul. Niepołomicką. Dojeżdżamy do ruchliwej ul. Starogardzkiej (droga nr 222), skręcamy w nią w prawo, a po 600 m znów w prawo w ul. Akacjową.

W centrum Borkowa skręcamy w lewo w ul. Kasztanową, a chwilę później w prawo w gruntową drogę. Jedziemy na zachód, przejeżdżamy mostkiem nad Obwodnicą Trójmiasta i dojeżdżamy do Jankowa.

Tam przy kościele wjeżdżamy w ul. Parkową, która prowadzi nas dalej na zachód. W Bąkowie koło sklepu skręcamy w lewo i jedziemy żółtym szlakiem pieszym. Dojeżdżamy do elektrowni wodnej.

Elektrownia wodna nad Jez. Goszyńskim jest jedną z 7 elektrowni tzw. kaskady Raduni. Zbudowano ją w 1910 r. na zaporze ziemnej o długości 260 m i różnicy poziomów wody 15 m. Jej moc zainstalowana to 2450 kW. Dzięki zaporze powstało Jezioro Goszyńskie (pow. 75 ha). Elektrownie na Raduni ze względu na charakterystyczny wygląd nazywane są „zameczkami wodnymi”.

Tuż za ośrodkiem wypoczynkowym skręcamy w prawo, przeprawiamy się mostkiem na południowy brzeg Raduni i jedziemy na zachód wzdłuż brzegu Jeziora Goszyńskiego. Przekraczamy nieczynną linię kolejową i asfaltową drogą dojeżdżamy do Goszyna, w którym skręcamy w prawo.

Po 2 km przy kapliczce w Bielkówku skręcamy w lewo i wspinamy się gruntową drogą do wsi Lisewiec. Trudny podjazd wynagradzają wspaniałe widoki z najwyżej położonego punktu na trasie (ok. 140 m n.p.m). Z Lisewca prowadzi na zachód, a potem na północ asfaltowa droga do Pręgowa Dolnego.

Pręgowo Dolne to niewielka wieś nad Radunią z XIV-wiecznym kościołem zbudowanym głównie z polnego kamienia. W Pręgowie w 2. poł. XIX w. wzniesiono unikatowe wówczas ujęcie wody pitnej. Źródlana, zimna i czysta woda była transportowana podziemnym wodociągiem do oddalonej o 14 km Oruni, skąd przez wieżę ciśnień trafiała do mieszkańców Gdańska.

Z Pręgowa jedziemy asfaltową drogą wzdłuż Raduni do Kolbud.

Tam skręcamy w prawo w główną drogę nr 221 Gdańsk–Kościerzyna, przejeżdżamy przez tory i most na Raduni, po czym skręcamy w lewo przy Urzędzie Gminy. Wróciwszy na zachodni brzeg rzeki jedziemy wzdłuż torów na północ i docieramy do kolejnego „zameczku wodnego”.

Elektrownię wodną w Łapinie zbudowano w latach 1925–27 i odbudowano po wojennych zniszczeniach w 1945 r. Jest tu jaz burzowy o bardzo ciekawej konstrukcji. Półkilometrowa zapora ziemna podniosła poziom wody o 14 m.

Jedziemy dalej na północ drogami o zmiennej nawierzchni (asfalt, bruk, płyty betonowe) przez Łapi no i Widlino do Niestępowa. Tam skręcamy w prawo, przejeżdżamy most na Raduni i asfaltową drogą jedziemy do Sulmina, a potem w stronę Otomina. Nie dojeżdżając do niego skręcamy w prawo, by pieszymi szlakami czarnym i zielonym objechać lasem od południa Jezioro Otomińskie. W Otominie skręcamy w prawo w ul. Konną, która już jako ul. Jabłoniowa przechodzi w Rębowie pod Obwodnicą Trójmiasta. Jadąc dalej na wschód przez Ujeścisko docieramy do gdańskiej dzielnicy Chełm, gdzie kończymy wyprawę.

Elektrownie wodne na Raduni można zwiedzać w dni powszednie 8–15, wcześniej trzeba telefo-nicznie (058-682-01-04) lub pisemnie uzgodnić listę obiektów i termin zwiedzania.

Elektrownia wodna na Raduni w Straszynie

S. Ronde

42

PLAN CENTRUM GDAŃSKA

Gdańskwww.gdansk.pl

ul. Długa 45 058-301-91-51,

058-301-13-43www.pttk-gdansk.pl

Centralne Muzeum Morskieul. Ołowianka 9/13,

058-301-86-11www.cmm.pl

wt.–niedz. 9.30–16bilet norm. 6 zł, ulg. 4 zł (bilet uprawnia do przepra-wy promowej spod Żurawia na wyspę Ołowiankę w obie strony)Karnet do wszystkich obiektów Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku (Spichlerze, Żuraw, „Sołdek”) wraz z przeprawą promową w obie strony: norm. 15 zł, ulg. 9 zł. Przeprawa pro-mem w jedną stronę 1 zł.

Muzeum Poczty i Telekomunikacjiul. Obrońców Poczty Polskiej 1/2

058-301-76-11www.mhmg.gda.pl

wt.–pt. 10–16,niedz. 10.30–14bilety norm. 3 zł, ulg. 2 zł

Westerplatte – Wartownia nr 1,mjr. Sucharskiego


w okresie letnim 9–16 bilet norm. 3 zł, ulg. 2 zł

Statek Sołdek www.cmm.plul. Ołowianka 9–13

058-301-86-11 w. 327 cały rok bez poniedział-

ków 9.30–16bilet norm. 6 zł, ulg. 4 zł

Muzeum Narodowe w Gdańsku – Dział Sztuki Dawnej ul. Toruńska 1

058-301-70-61 w. 233www.muzeum.narodowe.gda.pl

wt.–pt. 9–16, sob.–niedz. 10–16bilet norm. 10 zł, ulg. 6 zł,

43

PLAN CENTRUM GDAŃSKA

rodzinny 18 zł. Dwór Artusa

www.mhmg.gda.plul. Długi Targ 43/44,

058-767-91-00 śr.–sob. 10–16,

niedz. 11–16 bilet norm. 8 zł, ulg. 5 złwt. 10–15 – dzień bezpłatnego wstępuWystawa „Drogi do Wolności” – pamiątki z gdańskich strajków i powstania „Solidarności”.ul. Wały Piastowskie 24

058-308-47-12www.fcs.org.pl

V–IX 10–17, X–IV 10–16, pon. nieczynnebilet norm. 6 zł, ulg. 4 zł, rodzinny 10 zł, promocyj-ny (śr.) 2 zł

Dom Uphagena mieszczańskie wnętrza z XVIII w.ul. Długa 12


śr.–sob. 10–16, niedz. 11–16 bilet norm. 8 zł, ulg. 5 złwt. 10–15 – dzień bezpłatnego wstępu

Muzeum Światowego Latarnictwaul. Przemysłowa 6a

058-760-16-42 V–IX 10–19 Kuźnia Wodna

ul. Bytowska 1a 058-552-51-51

bilet norm. 5 zł, ulg. 2,5 zł Spichlerz Opacki

w Oliwie – Muzeum Etnograficzneul. Cystersów 19

058-552-41-39www.muzeum.narodowe.gda.pl

V–IX, wt.–niedz. 10–17, X–IV wt.–niedz. 9–16bilet norm. 8 zł, ulg. 5 zł, rodzinny 14 zł

Katedra Oliwska ul. Cystersów 10

058-552-47-65

0 100 200 m

44

GDAŃSKIE ZABYTKI

BAZYLIKA MARIACKAKościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

uchodzi za największą ceglaną budowlę średniowieczną w Europie. Ma 105 m długości, szerokość w transepcie 66 m, wysokość wnętrza 27 m. Wysokość głównej wieży dzwonnej to 82 m. Łączna kubatura budynku wynosi ok. 155 tys. m3, może się tu zmieścić na raz ponad 20 tys. ludzi. Gotycka świątynia wznoszona była w latach 1343–1502. Do wnętrza kościoła prowadzi 7 bram, każda z innej uli-cy. Trójnawowa hala wspiera się na 27 filarach, a oświe-tla ją 37 olbrzymich, wysokich i ostrołukowych okien, z których największe wschodnie jest ozdobione witrażem o powierzchni 127 m2. Najcenniejszym elementem wypo-sażenia wnętrza jest tryptyk „Sąd Ostateczny” malowany przez Hansa Memlinga w latach 1467–73. Został on zdobyty u wybrzeży Anglii przez załogę gdańskiego korsarskiego okrętu „Peter von Danzig” wraz z cennym ładunkiem burgundzkiego statku w 1473 r. W kościele znajdu-je się jego kopia, oryginał przecho-wywany jest w Muzeum Narodowym w Gdańsku. Na uwagę zasługuje również ołtarz główny wykonany w latach 1511–16 w augsburskim warsztacie Mistrza Michała, a także 6 innych gotyckich ołtarzy oraz kilka epitafiów autorstwa Willema van den Blocke’a.

W 1945 r. kościół został poważ-nie zniszczony, po wojnie go odre-staurowano.

ŻuraWDźwig portowy zbudowany w latach 1442–44, poruszany siłą ludzkich mięśni. Drewniana konstrukcja została posadowiona na basztach Bramy Szerokiej, która z kolei jest elementem murów obronnych tzw. Głównego Miasta. We-wnątrz znajduje się muzeum morskie.

DWór artusaKlub spotkań dla patrycjuszy (dwory Artusa powstały w wielu bogatych kupieckich mia-stach na terenie Państwa Zakonnego). Obec-ny gmach powstał na miejscu poprzedniego, strawionego pożarem w XV w. Barokowa fasa-da została wymurowana w latach 1616–17 przez gdańskiego rzeźbiarza Abrahama van den Blocke. W XVIII w. dwór został przekształ-cony w giełdę. Fasada łączy elementy gotyckie z formą manierystyczną. W portalu znajdują się medaliony z popiersiami Zygmunta III Wazy

i Władysława IV. Przeprowadzone w latach 1993–95 prace rewaloryzacyj-ne i konserwatorskie przywróciły wnętrzu w znacznym stopniu oryginalny wystrój. Obecnie mieści się tu oddział Muzeum Historycznego.

ratusz GłóWNeGo MiastaRenesansowa siedziba władz wybudowana pod koniec XIV w. Ratusz wielokrotnie był rozbudowywany, w latach 1486–88 dobudowano smukłą wieżę, w 1561 r. ukoń-

czono budowę wspaniałego hełmu, na którym umieszczono złoty posąg króla Zygmunta Augusta. Portal po-chodzi z 1768 r. Wewnątrz znajduje-my niezwykle piękny wystrój w stylu manieryzmu niderlandzkiego. Uwagę zwraca słynna Sala Czerwona (Wiel-ka Sala Rady) uważana za jedną z najbogatszych nowożytnych wnętrz ratuszowych. Strop sali zdobi 25 ob-razów, najsłynniejszy z nich to „Apo-teoza Gdańska”. Obecnie siedziba władz miasta i Mu-zeum Historycznego Miasta Gdań-ska. Z wieży (liczącej 81,5 m. wyso-kości) rozciąga się wspaniały widok na miasto i okolicę.

ArCHiKateDra W oLiWie

W Oliwie, dzielnicy Gdańska, w la-tach 1188–1831 znajdowało się opac-two cystersów. Przy ich klasztorze w XIII i XIV w. wzniesiono katedrę o długości 107 m z fundacji książąt pomorskich. Wyróżnia się ona dwie-

ołtarzgłówny

BramaMariacka

zegarastronomiczny

zakrystia

kaplicaŚw. Krzyża

kaplicaśw. Jakuba

kaplicaśw. Barbary

BramaRadnych

IzbaRadnych

BramaKaletnicza

BramaWysoka

BramaNa Groblę

Tabernakulum

GrupaUkrzyżowania

Tablica XPrzykazań

kaplicaśw. Anny

kaplicaśw. Rajnolda

PięknaMadonna

KaplicaKapłańska

kaplicaLudzi Morza

kaplicaWszystkichŚwiętych

chrzcielnicaorgany

nagrobekBahrów

BAZYLIKA MARIACKA W GDAŃSKU

kaplicaśw. Antoniego

kaplicaŚw. Trójcy

„Sąd Ostateczny”Hansa Memlinga

Pieta

kaplicaśw. Jerzego

wejściegłówne

N0 10 m

Fontanna Neptuna. Rzeźba nawiązuje do związków miasta z morzem.

Stoi przed Dworem Artusa od 1633 r.P. Luśniak

45

GDAŃSKIE ZABYTKI

bram, 4 zwodzone mosty i 3 kratownice. Przy wjeździe z innych kierunków etapów było jeszcze więcej.

Do pierwszego w historii Malborka oblężenia doszło po bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. i trwało 2 miesiące.Twierdzy nie udało się zdobyć, król Władysław Jagiełło odstąpił. Następne oblężenie, w czasie wojny trzynastoletniej w 1454 r. trwało aż pół roku i także zakończyło się niepo wodzeniem. Okazało się, że najlepszym kluczem do bram twierdzy są pieniądze. Zakon popadł w tarapaty fi nansowe i nie miał czym zapłacić zaciężnej załodze warowni. W 1457 r. Kazimierz Ja giellończyk zapłacił najemnikom 190 tysięcy węgier skich florenów, dzięki czemu bez walki uda ło mu się przejąć zamek. Stolica państwa krzyżackiego została przeniesiona do Kró lewca, a Malbork przez ponad 300 lat pozostał pod panowaniem Rzeczypos politej.

Pałac Wielkich Mistrzów stał się jedną z rezydencji polskich królów. W Malborku znajdował się też jeden z największych ar senałów Rzeczpospolitej, strzeżony przez 200 żołnierzy. W 1772 r. zamek opanowały wojska pruskie, służył on im jako koszary i magazyny. Nastąpiła wtedy daleko idąca dewastacja obiektu, zniszczone zostały m.in. gotyckie sklepienia. W czasie wojen napoleońskich Malbork znów był twierdzą, co wiązało się z modernizacją systemu obronnego i ogromnym zadłużeniem miasta. Od poło wy XIX w. do 1944 r. Niemcy odbudowywali zamek w jego średniowiecznej formie, gromadząc w nim zbio ry muzealne. Kiedy w 1945 r. dotarł tu front wschodni, Malbork został ogłoszony twierdzą i obsadzony od działami SS. Niemcy bronili się tu od stycznia do począt ku marca, co spowodowało zniszczenie zamku w 50%. Po wojnie obiekt został odbudowany, powołano Muzeum Zamkowe w Malborku, a we wschod nim skrzydle otwarto wystawę bursztynów. W 1997 r. malborski zamek trafił na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (plan zespołu zamkowego – str. 47).

ZESPÓŁ ZAMKOWY W MALBORKUBudowę zamku w Malborku, nazwanej przez Krzyża

ków Marienburgiem, rozpoczęto w zakolu Nogatu w 1274 r. Początkowo był to zamek konwentual ny, jakich zbudowano wiele w państwie krzyżackim.

Do końca XIII w. powstał obecny Zamek Wysoki otoczony międzymurzem i fosą. W 1309 r. przeniesiono z Wenecji do Malborka siedzibę wielkiego mistrza zakonu. Warownia stała się stolicą potężnego już wtedy państwa krzyżackiego. Rozbudowano Zamek Wysoki do regu larnej budowli czworobocznej. Surowa bryła zamkuklasztoru ozdobiona została dekoracyjnymi wieżyczkami i fryzami, co nadało warowni cechy optycznej lekkości.

Na miejscu wcześniejszego ufortyfikowanego przedzamcza wzniesiono Zamek Średni, pełniący poza obronnymi także funkcje reprezentacyjne. W przypadku zdobycia Zamku Średniego załoga Malborka z powodzeniem mogła bronić się w oddzielonym od niego dwoma solidnymi murami Zamku Wysokim. Na Zamku Średnim znajdował się Pałac Wielkich Mistrzów, a w przylegającym do niego skrzydle zachodnim mieścił się Wielki Refektarz o wy miarach 30 x 15 m, w którym urządzano wystawne uczty nawet dla 400 biesiadników. Przepych Malborka nie ustępował niczym innym europejskim stolicom. Odby wały się tu turnieje i polowania, zjeżdżało się licznie europejskie rycerstwo by walczyć z poganami.

Jednocześnie na tarasie za lewowym Nogatu budowano przedzamcze, zwane też Zamkiem Niskim. Była to największa pod względem powierzchni część warowni, otoczona własnym systemem murów obronnych i fos z bramami wjazdowymi, mieszcząca zaplecze gospodarcze. Aby dostać się na Zamek Wysoki trzeba było przedostać się wcześniej przez zamki Niski i Średni, pokonując szereg zabez pieczeń. Wjeżdżając do Malborka od zachodu, najsłabiej obwarowanej strony, trzeba było pokonać 14

stał się siedzibą biskupa gdańskiego, w 1976 r. uzyskał tytuł bazyliki mniejszej, a w 1992 r. został podniesiony do rangi archikatedry.

ma smukłymi wieżami przy głównym wejściu. We wnętrzu znajdują się 23 ołtarze, głównie barokowe, ale także renesansowe i rokokowe. Najstarszą kaplicą katedry jest położona przy ambicie (obejściu za prezbiterium z ołtarzem) kaplica Św. Krzyża (zwana też Opacką), pod którą znajduje się krypta z grobami biskupów gdańskich. W katedrze po chowanych jest też ponad 60 książąt pomorskich w grobowcu z czarnego marmuru przy północnej ścianie prezbi terium. Największą sławę ka tedrze przynoszą wspaniałe rokokowe organy, zbudowane w latach 1763–88 przez Jana Wulfa z Ornety i F.R. Dalitza z Gdańska. Składają się z 7876 drewnianych i cynowych piszczałek. Od 1958 r. w katedrze w Oliwie organizowane są międzynarodowe festiwale muzyki organowej. Codziennie odbywają się tu 20mi nutowe koncerty organowe, w lecie nawet 6 razy dziennie. Do katedry przylega budynek klasztoru cystersów, w którego południowym skrzydle znajduje się Muzeum Diecezjalne z ekspozycją sztuki sakralnej. Po rozwiązaniu opactwa w 1831 r. był tu kościół parafialny, który w 1925

n a w a g ł ó w n a

krużganki

Muzeum Archidiecezjalne

Gdańskie Seminarium Duchowne

krużganki

n a w a p ó ł n o c n a

n a w a p o ł u d n i o w a

d a w n y k l a s z t o r

o g r ó d

w i r y d a ż

Wielki Refektarz

prezbiterium

ołtarzgłówny

kaplica Św. Krzyża(kaplica Opacka)

Kaplica Mariacka(Kaplica Polska)

Sala PokojuOliwskiego

grobowiecksiążąt

pomorskich

tran

se

pt

wielkieorgany

nagrobek rodzinyKosów

ARCHIKATEDRA W OLIWIE

małeorgany

stalle

Kaplica Chrzcielna(św. Jana Nepomucena)

dawny ołtarzgłówny

wejściegłówne

N

am

bit

0 10 m

46

WYC

IECZ

KA S

AMOC

HODO

WA

– 12

0 km

PRZEZ ŻUŁAWY DO MALBORKA

Stegna Muzeum Bursztynu

Bursztynowa Komnataul. Gdańska 64

055-247-42-09www.bursztynowakomnata.com

V–IX codziennie 10–19bilet norm. 4 zł, ulg. 2 zł

kościół barokowy z XVII w., szkieletowy, w nim cenne organy (koncerty)

domy drewniane, podcieniowe z XIX w.

Sztutowo Muzeum Stutthof

ul. Muzealna 6 055-247 83 53

www.stutthof.pl codziennie V–IX 8–18

X–IV 8–15 zwiedzanie z przewodnikiem wt.–niedz. w grupach do 40 osób; projekcje filmu o martyro-logii więźniów – 25 min.wejście na teren muzeum bez-płatne, wstęp do sali kinowej 3 zł

Nowy Dwór Gdańskiwww.miastonowydwor.pl

ul. Obrońców Westerplatte 1 055-247-29-61

kościół z 1850 r. Muzeum Żuławskie

ul. Kopernika 17 055-247-57-33

pon.–pt. 9.30 –15.30Wstęp bezpłatny.

wieża ciśnień z 1908 r. most zwodzony z 1936 r. domy szachulcowe z XVIII

i XIX w. z podcieniami

Marynowy zespół domów drewnianych

z XVIII–XIX w., częściowo o konstrukcji szkieletowej

Nowy Staw kościół gotycki z ok. 1400 r.,

przebudowany, z cennym wyposażeniem

dom drewniany podcieniowy z 1820 r.

Fiszewo ruiny kościoła

gotyckiego

Elblągwww.elblag.pl

ul. Czerwonego Krzyża 2

055-232-42-34www.it.elblag.com.pl

kościół katedralny św. Mikołaja, gotycki z XIII –XVI w. z 95 m wieżą

kościół mariacki gotycko-renesansowy z XIII –XVI w., w nim „Galeria EL” – wystawy sztuki współczesnejul. Kuśnierska 6

055-232-53-86www.galeria-el.pl

pon.– sob. 10 –18 (w sezonie zimowym 10 –17), niedz. 10 –17 (w sezonie zimowym 10 –16)

rynek, kamieniczki mieszczańskie zrekon-struowane, mury miej-skie z Bramą Targową

Muzeum Archeologiczno- -Historyczne w ElbląguBulwar Zygmunta Augusta 11

055-232-72-73www.muzeum.elbag.pl

V– IX: wt.– niedz. 8 –16, X– IV: wt.– niedz. 9 –17. W poniedziałki i dni poświąteczne nieczynne. W soboty wstęp wolny od 16 VI do 31 VIII.W niedziele wstęp wolny

od 1 IX do 15 VI.Cennik: całe Muzeum – dorośli 10 zł, dzieci i młodzież 5 złWystawy w Gimnazjum – dorośli 6 zł, dzieci i młodzież 3 złWystawy w Podzamczu – dorośli 6 zł, dzieci i młodzież 3 zł, przewodnik 30 zł, fotografo-wanie 10 zł

rekreacyjny park leśny „Bażantarnia”

Kmiecin kościół gotycki, wieża i soboty

drewniane z XVII w. izba regionalna ze zbiorami

etnograficznymi

��

��

��

��

� ��

��

� ��

� � � � � � � � � � ��

� � ��

� �

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

� � � � � �

� � � � � � �

��

��

� � � � �

� � � � � � ��

��

��

��

�

��

�

��

�

��

��

�

�

�

�

0 5 10 km

47

PRZEZ ŻUŁAWY DO MALBORKAW

YCIECZKA SAMOCHODOW

A – 120 km

Nowy DwórGdańsk

Stegna

ELBLĄG

Malbork

Nowy DwórGdańsk

Stegna

7E77

15

24

32

23

15

22

55

Wyruszamy ze Stegny, niegdyś wioski rybackiej a dziś spokojnego kąpieliska nad Zatoką Gdańską. Jest w nim barokowy kościół z cennymi organami. Zmierzamy na po-łudnie do Nowego Dworu Gdańskie go z Muzeum Żuław-skim, wieżą ciśnień z 1908 r. i mostem zwodzonym z 1936 r. Jedziemy przez Żuławy Wiślane, czyli deltę Wi-sły. Są to równinne, nisko położone (w dużej części poniżej poziomu morza), żyzne tereny rolnicze, osuszane licznymi kanałami przez holenderskich osadników od XVI w.

Niedaleko Stegny w miejscowościu Sztutowo w czasie II wojny światowej znajdował się obóz koncentracyjny KL-Stutthof przez który przeszło ponad 110 tys. więźniów, pozostało zaś w nim na zawsze około 65 tys. W zachowanych barakach urządzona jest ekspozycja obrazująca działalność obozu.

Z drugiej strony Stegny, nad morzem, znajduje się miejscowość Jantar, gdzie już w pradziejach wydobywano i wstępnie obrabiano bursztyn. Dziś organizowane są tu Mistrzostwa Świata w Poławianiu Bursztynu.

Jadąc na południe dotrzemy do słynne go Malborka. Jest tu jedna z naj większych warowni Europy z przełomu XIV i XV w., będąca siedzibą wielkich mistrzów krzy żackich (patrz str. 45). Zwiedzanie forte-cy zajmuje kilka godzin.

Kolejnym etapem wycieczki jest pamiętający czasy Prusów Elbląg, jeszcze w XVII w. ważny port nad wpadającą do Zalewu Wiślanego rzeką Elbląg. Do jego największych atrakcji należy gotycki kościół katedralny z 95-metrową wieżą, artystyczna „Galeria EL” w budynku dawnego kościoła, zrekonstruowa-ne miejskie kamieniczki z różnych epok oraz muzeum regionalne w budynku dawnego klasztoru. Przez Nowy Dwór Gdański wracamy do Stegny.

Malbork

Pl. Słowiański 5 055-647-99-00

www.malbork.pl zamkowy zespół

rezydencji wielkich mistrzów krzyżackich z XIV–XV w.

otoczony murami obronnymi z bramami – jedna z najwięk-szych warowni w Europieul. Starościńska 1

055-647-08-00 do 02www.zamek.malbork.pl

15 IV–15 IX 9–19, 1–14 IV i 16–30 IX 10–17,

1 X–31 III 10–15Cennik: norm. 30 zł / 25 zł, ulg. 20 zł / 19 zł, w bilet wliczona jest zryczałtowana opłata za przewodnikaBilety grupowe: norm. 25 zł / 20 zł, ulg. 15 zł / 14 zł, szkolny 6 zł, każda grupa musi dodatko-

wo opłacić przewodnika Ganki obronne i wieża główna norm. 6 zł, ulg. 4 zł

ratusz gotycki z XIV–XV w., częściowo rekonstruowany

kościół św. Jana, gotycki z XV–XVI w., przebudowany

Trasa prowadzi wschodnią częścią Żuław Wiślanych. Region ten od czasów średniowiecza zagospodarowy-wali koloniści holenderscy i ich potomkowie w celu odwodnienia nisko położonych terenów.

Zamek krzyżacki w Malborku

Nogat

Kanał Juranda

ZAMEKŚREDNIZAMEKŚREDNI

ZAMEK NISKI

(PRZEDZAMCZE)

ZAMEKWYSOKIZAMEKWYSOKI

wały von Plauena

dawny kościółśw. Wawrzyńca

kościółśw. Jana

kościółśw. Jana

BramaNowa

BasztaNowaBasztaNowa

Basztanad Piekarnią

BasztaWróbla

wejściedo zamku

BramaSzewska

DomPodstarościego

BramaGłówna

BasztaPodstarościńska

BasztaWójtowska

kasabiletowa Karwan

BasztaProchowa

Zamek

BasztaTrójścienna

BasztaSzarysz

BasztaKęsa

BasztaKominkiBaszta

Kominki

Ludwisarnia

fragmentydawnejkuźni

mury obronne

mury obronne

mury obronne

mury obronne

mury obronne

mury obronne

mury obronne

mury obronne

mury obronne

DomPodcieniowyDom

Steinbrechta

dawne budynkigospodarcze

Baszty Mostowe

PałacWielkichMistrzów

WielkiRefektarz

WielkiRefektarz

kaplicaśw. Anny Wieża

KleszaStarościńska

Piastowska

kościółNMP

kościółNMP

Bramaśw. Mikołaja

Ganek

Gdanisko

Młyn

most

BasztaMaślankowa

ZESPÓŁ ZAMKOWY W MALBORKU

fosa

fosa

bastionziemny

fosa

N

0 50 m

P

P

C. Mazur

48

Darłowo, „Eryk”, ul. Rynkowa 2 d, tel. 094-314-36-86, www.eryk.com.pl. Lokal nazwany na część urodzonego w Dar łowie księcia pomorskiego, będącego też królem Da-nii, Szwecji i Norwegii. Królewskie ambicje odbijają się w karcie. Ale godne polecenia są: bigos wikingów i zupa ry-backa.

Dziwnów, „Portowa”, ul. Wybrzeże Kościuszkowskie 2, tel. 091-381-42-70, www.pokojegoscinne.kbf.pl. W pobliżu przystani wakacyjnej floty pasażerskiej lokal specjalizujący się w daniach rybnych: w cieście, z wody, smażone.

Elbląg, „Słowiańska”, ul. Krótka 4, tel. 055-611-47-26. Przełamując niechęć do przeładowanego wnętrza jelenimi rogami i wypchanymi ptakami należy skorzystać z uroków kuchni staropolskiej, w tym zwłaszcza doskonałych zup i dziczyzny.

Gdańsk, „Kubicki”, ul. Wartka 5, tel. 058-301-00-50, www.trojmiasto.pl. Lokal otworzony w 1919 r. i cały czas w rękach tej samej rodziny. Bogate złocenia i pąsowe ko-tary przywołują nastrój międzywojennej Polski, a wódka z płatkami złota – goldwasser przypomina, że jesteśmy w starym Gdańsku. Smacznie!

Gdynia, „Jack Fish”, ul. Jana z Kolna 55, tel. 058-661- 75-34. Jedną z zalet tej restauracji jest sąsiedztwo hal ryb-nych. Dzięki temu w karcie znaleźć można aż cztery zupy rybne, dorsza w sosie chrzanowym czy łososia z rusztu.

Gryfice, „Duet”, Ruta 10, tel. 091-384-43-75, www.du-et05.emeteor.pl W karcie – kuchnia polska, z przewagą ryb. Smaczne i na najskromniejszą nawet kieszeń.

Jastrzębia Góra, ul. Rutkowskiego 2, tel. 058-674-94-04, www.kaszebe.com Czynne od maja do września. Kuchnia kaszubska czyli krokiety z kapustą i grzybami oraz prawdziwa orgia rybna.

Kamień Pomorski, „Pod Muzami”, ul. Gryfitów 1, tel. 091-382-22-40, www.podmuzami.pl Z widokiem na morze, klasyczny pruski mur – same uroki. W kuchni – polskie smakołyki: sandacz faszerowany, żur w chlebie, pieczona golonka i pierogi.

Kołobrzeg, „Pod Winogronami”, ul. Towarowa 16, tel. 094-354-73-36, www.winogrona.pl. Lokal obok latarni morskiej, kilka kroków od portu. Wnętrze stanowczo prze-ładowane. Warto jednak tu zasiąść dla rewelacyjnej rosyj-skiej solianki i zapiekanki z sandacza po moskiewsku.

Koszalin, „Gospoda Jamneńska”, ul. Młyńska 37, tel. 094-345-09-82, www.gospoda.koszalin.pl Kuchnia

specjalizuje się w daniach polskich. W lecie czynny uroczy ogródek. Godne polecenia delikatne wątróbki z drobiu i go lonka.

Lębork, „Karczma Rycerska”, al. Wolności 9, tel. 059- 862-82-00, www.karczma-rycerska.pl. Tuż przy XIV wiecz-nych murach, lokal stylizowany na staropolską piwnicę. Bardzo dobre polęd wiczki w sosie kurkowym i golonka w piwie. Doskonała zupa serowa.

Łeba, „Wodnik”, ul. Nadmorska 10, tel. 059-866-13-60, www.wodnik.leba.pl To Mekka amatorów węgorza smażo-nego na maśle. Wszystkie pozostałe dania nie umywają się do niego. Ale przyjść warto.

Malbork, „Zamkowa”, ul. Starościńska 14, tel. 055-272-27-38. W Zamku Niskim, odbudowanej części krzy-żackiej twierdzy, zlokalizowano kilka restauracji. Nie zrażać się tłumami turystów. Warto stracić trochę czasu dla zra-zów zawijanych z kaszą gryczaną i żurku.

Sasino, „Ewa Zaprasza”, ul. Morska 49, tel. 058-676-33-39, www.ewazaprasza.com.pl Kuchnia polska – w tym rewelacyjny móżdżek po polsku. Godne polecenia: pikant-na zupa rybna i węgorz w sosie koperkowym. Wspaniała atmosfera, zwłaszcza pod parasolami lub w ogrodowej al-tance.

Sopot, „Bar Przystań”, Al. Wojska Polskiego 11, tel. 058-550-02-41, www.barprzystan.pl Pawilon stojący bez-pośrednio na plaży, pośród łódek tutejszych rybaków. Godne polecenia rolmopsy po kaszubsku, filety ze świeże-go dorsza, zupa rybna.

Smołdzino, „U Bernackich”, ul. Bohaterów Warszawy 26, tel. 059-811-73-64, www.ubernackich.pl. Chłopskie wnętrza przeładowane ozdobami ale karta zaspokajająca wyrafinowane gusta. Doskonałe pierogi z kurkami i ruskie. Z mięs – pieczeń Belzebuba.

Świnoujście, „W Sieci”, ul. Żeromskiego 1B, tel. 091- 321-90-66. W karcie królują ryby, doskonała kapitańska zupa, a także niespotykane gdzie indziej gołąbki z rybnym farszem i bigos rybny. Bardzo tanio!

Trzebiatów, „Ratuszowa”, Rynek 26, tel. 091-387-48- 97, www.eholiday.pl Niedrogo, smacznie i rybnie. Danie popisowe – przysmak pomorski czyli schab w połączeniu z piersią kur częcą, papryką i ostrym sosem.

Ustka, „Bar Korsarz”, ul. Limanowskiego 1A, tel. 059- 814-70-84. Rybacka knajpa zaaranżowana w pretensjonal-nym kształcie żaglowca w pobliżu portu. W karcie królują tutejsze ryby i sprowadzane owoce morza.

Artykuły z Polityki, dostępne w bezpłatnym internetowym archiwum www.polityka.pl związane z przedstawionymi w przewodniku atrakcjami:

Bytów. W cyklu „Wakacje z duchami”, „Mury dla kom-turów”, nr 27/2006.

Gdańsk. O kurantach i dzwonach na gdańskiej sta-rówce, „Bach na wieży”, nr 21/2002. O samym mieście, w cyklu „Półprzewodnik Polityki”, nr 34/2001. O koryta-rzu eksterytorialnym, „Droga do Gdańska. Autostradą przez korytarz”, nr 7/2006, „Pomocnik Historyczny”.

Gdynia. „Rozważna i romantyczna. Jak zbudowano port i miasto Gdynię”, nr 34/2006, „Pomocnik Histo-ryczny”.

Gostkowo. O nawiedzanym pałacu, „Diabeł ubiera się na bagnie”, nr 49/2006.

Gródek. Opustoszałe koszary posowieckie, „Widmo zony”, nr 45/2007.

Kaszuby. Opowieść Donalda Tuska o rodzinnych stronach, „Wiek męski z tabakierą”, nr 31/2002.

Latarnie morskie. O rodach latarników, „Ostatni nie zgasi światła”, nr 50/2005.

Ranking kąpielisk morskich „Polityki”, nr 29/2006.„Pomniki techniki”: w cyklu „Półprzewodnik Polityki”

artykuły z 2005 r., m.in.: o nadmorskich twierdzach, poli-gonie Borne Sulinowo, elektrowniach wodnych i zabyt-kowych mostach

Żarnowiec. O historii budowy elektrowni, „Gorączka atomowa”, nr 19/2005.

przeczytaj przed wyjazdemwww.polityka.pl

ŁYŻKĄ PO MAPIERecenzent kulinarny POLITYKI Piotr Adamczewski poleca:

Przewodnik POMORZE – bezpłatny dodatek do POLITYKI. Kolejne przewodniki z POLITYKĄ w cenie 5,99 zł (w tym 7% VAT).

3/6

4/65/6

6/6

2/61/6

przewodnik


poLSkA nA urLop i weekend

przewodnik



przewodnik



przewodnik



przewodnik



nowA SeriA przewodników

POLSKA na urlop i weekend

Opisy ponad

100 wycieczek

za tydzień (29 kwietnia): MAzurY, wArMiA i SuwALSzCzYznA7 maja: MAZOWSZE, ŁÓDZKIE, PODLASKIE, LUBELSKIE i ŚWIĘTOKRZYSKIE14 maja: MAŁOPOLSKA 21 maja: DOLNY ŚLĄSK i GÓRNY ŚLĄSK28 maja: WIELKOPOLSKA i ZIEMIA LUBUSKA

Przewodnik Polska Na Urlop I Weekend: Pomorze

Documents

Transcript of Przewodnik Polska Na Urlop I Weekend: Pomorze