Monitoring Rzecznika Praw Dziecka 2017

Przemoc w wychowaniu - czas z tym skończyć!

Koncepcja badań i opracowanieEwa Jarosz

Społeczny Doradca Rzecznika Praw Dziecka(Uniwersytet Śląski)

1

Wychować dziecko – znaczy piastować duszę jego na ręku,

znaczy to uznać z pokorą, iż możliwość szkodzenia dziecku trafia się często,

a dopomożenia mu – rzadko.

Ellen Key

Every five minutes a child dies as a result of violence; and globally, one billion children experience emotional, physical or sexual violence every year. This means half of the world’s children! ...

The vision of a world without violence is within reach. And change is indeed happening... Clearly, increased investment in children’s protection from violence is needed ....We must move with a deep sense of urgency! And in this process, everyone is needed: policy makers as well as ordinary citizens, children as well as adults..

Marta Santos Pais, Specjalny Reprezentant Sekretarza Generalnego ONZ ds. przemocy wobec dzieci,

Wystąpienie z dnia 9.10.2017; http://srsg.violenceagainstchildren.org/story/2017-10-09_1583

2

3

Cel 16:

Zadania:1. Znacząco zmniejszyć poziom

przemocy we wszystkich formach oraz związany z nią wskaźnik śmiertelności na całym świecie.

2. Wyeliminować nadużycia, wykorzystywanie i handel ludźmi oraz wszelkie formy przemocy i tortur wobec dzieci.

Coraz więcej naukowych dowodów na szkodliwość

kar cielesnych i ich długotrwałe niekorzystne

skutki rozwojowe i zdrowotne

lęki i depresja, myśli

samobójcze i autoagresja

niska samoocena, problemy psychiczne

i zachowaniowe

zaburzenia poznawcze

(koncentracji uwagi, IQ)

zaburzenia rozwoju samoregulacji

normalizacja przemocy

zaburzenia eksternalizacyjne,

skłonność do agresji

nadużywanie substancji

psychoaktywnych

4Gershoff, 2002, 2010, 2013, Gershoff i Grogan-Keylor 2016; Strauss 1996, 2009, Xu, Tung i Dunway 2000, Tomoda, Teicher i in.2009, Affifi et all, 2017

• związek pomiędzy stosowaniem „lekkich” kar cielesnych /klapsów/ a wystąpieniem zagrażających zdrowiu i życiu dziecka zachowań przemocy

(Gershoff, 2013; Global Initiative to End Corporal Punishment of Children, 2016; Lee et al., 2013; Zolotor, Theodore, Chang, Berkoff, & Runyan, 2008; Affifi et al., 2017)

• związek pomiędzy aprobatą kar cielesnych a ryzykiem wystąpienia „poważnych” form znęcania się nad dzieckiem

(Durrant, Trocmé, Fallon Barbara, Black, & Knoke, 2006)

5

Odkryte związki pomiędzy stosowaniem klapsów a poważnymi formami znęcania się nad dzieckiem wskazują, że zmniejszanie akceptacji i używania klapsów może owocować zmniejszeniem się liczby przypadków poważnego znęcania się nad dzieckiem

(Affifi et al., 2017)

Badania naukowe różnych autorów wskazują na:

Metodologia badania

• VII edycja w ramach monitoringu społecznych postaw wobec przemocy w wychowaniu /od 2011 roku/

• zebranie danych przez firmę badawczą na zlecenie RPD 1-6. 09. 2017 przez KANTAR TNS

• 1042 osobowa reprezentatywna próba Polaków od 15 rż :

649 osób posiadających dzieci w tym starsze

273 rodziców dzieci do 18 r.ż.

• badania surveyowe; wywiady bezpośrednie /CAPI/

6

Cele badania 2017 :diagnoza stanu postaw, analiza dynamiki, zakres występowania

▪ Poziom społecznej aprobaty zachowań przemocowych wobec dzieci

▪ Zakres uznawania bicia za metodę wychowawczą i sytuacje w jakich

dopuszczane są kary cielesne wobec dzieci

▪ Poziom społecznej wiedzy o istnieniu prawnego zakazu bicia dzieci oraz

ocena zakazu

▪ Społeczne przyzwolenie na ingerencję w rodzinę w sytuacjach bicia dzieci

oraz preferencji co do podmiotów interwencji w rodzinę oraz preferencji na

temat rodzaju interwencji wobec rodziców bijących dzieci

▪ Społeczne preferencje w zakresie osobistego reagowania na sytuacje

przemocy wobec dziecka

▪ Zakres występowania zachowań przemocy w wychowaniu w oparciu o

relacje rodziców (III pomiar) 7

Społeczna akceptacja bicia dzieci

8

2%

25%

40%

33%

(Ogółem N=1042)

zdecydowanie tak raczej tak

raczej nie zdecydowanie nie

Czy zgadza się Pan(Pani) z następującym stwierdzeniem: tzw. lanie jeszcze nikomu specjalnie nie zaszkodziło?

2%

21%

38%

39%

Rodzice dzieci do 18 r.ż. dla N=273)

14%

19%

tak nie trudno powiedzieć

41

54

5

36

56

8

38

57

6

37

51

12

28

60

12

32

57

1117

81

1

27

73

0

2008 CBOS 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

„lanie” jeszcze nikomu specjalnie nie zaszkodziło? (dane 2008-2017)

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć

11

30 28 26

59

2734

23

89

2934

23

67

30 30

20

125

23

3327

126

2632

25

115

12

33

48

12

25

3933

0

Społeczna aprobata uderzania dzieckaCzy zgadza się Pan(Pani) z następującym stwierdzeniem: są takie sytuacje, kiedy trzeba dziecku dać klapsa

10

5%

47%23%

25%

Rodzice dzieci do 18 r.ż. N=273

6%

46%27%

21%

Ogółem N=1042

zdecydowanie tak raczej tak

raczej nie zdecydowanie nie

11

22%

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć

28

50

118

3

18

50

18

94

18

50

19

11

3

13

47

22

127

10

51

21

126

12

46

22

127

12

34 32

22

16

46

2721

0

są takie sytuacje, kiedy trzeba dziecku dać klapsa (dane 2008 -2017 w %)

tak nie trudno powiedzieć

78

19

3

69

27

4

68

29

3

60

33

7

61

33

6

58

34

7

4654

1

5248

0

CBOS 2008 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

26%

12

3017 16

7

65

35

66

15

37 42

7083 84

93

35

65

34

85

63 58

Ściśnięcie (np.ramienia),

uszczypnięcie

Pociągnięcie zawłosy, ucho

Bicie jakimśprzedmiotem(np. paskiem,

klapkiem)

Spoliczkowanie Zabronieniejakichś

przyjemnychaktywności (np.

oglądaniatelewizji,

komputera)

Obrażenie się na dziecko -traktowanie dziecka „jak powietrze”

Nakrzyczeniena dziecko

Użycienegatywnych

porównań,epitetów (np.osioł, głupek)

Grożenie „laniem”

Kilkugodzinnaizolacja (np.zabronienie

wychodzenia zpokoju)

Tak Nie

Zachowania przemocowe społecznie akceptowane w wychowaniu

Które z wymienionych sposobów postępowania z dzieckiem mogą być Pana\Pani zdaniem wykorzystywane w wychowaniu?

Uznawanie bicia dzieci za metodę wychowawczą

3%

18%

42%

37%

Ogółem N=1042

zdecydowanie tak raczej tak

raczej nie zdecydowanie nie

Zbicie dziecka jest w niektórych sytuacjach najbardziej skuteczną metodą wychowawczą?

3%

14%

41%

42%

Rodzice dzieci do 18 r.ż. N=273

Uznawanie bicia dzieci za metodę wychowawczą 2011-2017

14

tak nie trudno powiedzieć

21

71

8

25

71

5

29

63

8

27

66

8

26

65

97

92

1

21

79

0

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć

3

18

3833

84

20

3734

54

25

3528

84

23

3531

84

23

36

28

91

6

27

65

13

18

4237

0

Sytuacje uprawniające do stosowania kar cielesnych W jakich okolicznościach, Pana/Pani zdaniem, dziecko zasługuje na to, aby "dostać w skórę"?

15

20

21

24

26

16

26

39

80

79

76

74

84

74

61

dziecko jest uparcie niegrzeczne i często nie wypełniapoleceń, nie słucha rodzica

dziecko kłamie, oszukuje

dziecko zachowuje się w sposób bezpośrednio zagrażającyjego życiu

dziecko zachowuje się w sposób narażający zdrowie

dziecko nie chce się uczyć, przynosi złe oceny, wagaruje

dziecko popełniło jakieś poważne wykroczenie lubprzestępstwo

Wobec dzieci nie należy stosować żadnych kar fizycznych, wżadnych okolicznościach

Tak Nie

Społeczny odbiór działań wobec przemocy w wychowaniu:

- wiedza i ocena zakazu - charakter działań

16

„Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych”

art. 96.1 krio

Wiedza o prawnym zakazie kar cielesnych„Bicie dziecka jest niezgodne z polskim prawem”

17

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć

37 37

12

4

11

39 39

12

47

29

37

18

512

35

41

10

3

11

32

40

115

11

45

16 1419

6

28

42

18

11

0

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

28%

42%

19%

11%

Ogółem N=1042

zdecydowanie tak raczej tak

raczej nie zdecydowanie nie

35%

45%

15%

5%

Rodzice dzieci do 18 r.ż. N=273)

19%

36%

33%

12%(Ogółem N=1042)

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

zdecydowanie nie

24%

33%

34%

9%

Rodzice N=273

Społeczna ocena zakazu bicia dzieci

18

Czy Pana(Pani) zdaniem wprowadzenie w Polsce całkowitego zakazu bicia dzieci jest słuszne, może przynieść pozytywne skutki?

tak

47 47 45

55 57 55Dane 2011-2017 w %)

2011 2012 2013 2014 2015 2017

Opinie na temat działania wobec rodziców stosujących przemoc w

wychowaniu

19

4%

29%

43%

24%

sposób postępowania rodziców z dzieckiem, w tym posługiwanie się

karami fizycznymi, jest wyłącznie ich prywatną sprawą?

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

zdecydowanie nie

8

4

7

25

9

25

22

1

żadnych działań, to ich prywatna sprawa

powinno się ich zamykać w więzieniu

powinno się im odbierać dzieci iumieszczać je w rodzinach zastępczych

powinno się ich nadzorować przezkuratora

powinno się ich przymusowo leczyć(przymusowa terapia)

powinno się im pomagać lepiej radzićsobie ze stresem i panować nad sobą

powinno się ich edukować w zakresiepozytywnych metod wychowania

nie wiem/ trudno powiedzieć

Jakie działanie powinno się przede wszystkim podejmować wobec rodziców, którzy biją swoje dzieci?

20

28

52

52

1

1

odstraszanie surowymi karami za biciedzieci (np. ograniczenie wolności, nadzórkuratora, odbieranie dzieci na jakiś czas)

edukowanie o prawach i godności dziecka

tłumaczenie, że bicie jest szkodliwe ipokazywanie jak radzić sobie z dzieckiem

inne działania

nie wiem/ trudno powiedzieć

Co Pani/Pana zdaniem mogłoby spowodować, że rodzice mniej stosowaliby kary cielesne wobec dzieci?

Zachowania przemocowe wobec dzieci w relacjach rodziców

(273 rodziców dzieci do 18 roku życia)

21

53

34

7

6

5

4

2

1

3

4

Rodzice dzieci do 18 r.ż. N=273

Metody wychowawcze deklarowane przez rodzicówJakich sposobów używa(ł(a)) Pan(Pani) najczęściej jeśli dziecko zasługuje (zasługiwało) na

ukaranie?

22

KAR A| ZAKAZ P R ZY JEM NOŚCI

R O ZM O WA| T ŁUM AC ZENIE| O S T R ZEŻENIE S ŁO W NE

KLAP S | LANIE

KR ZY K

S IEDZENIE W P O KO JU| DO KĄT A

ZBY T M AŁE DZIEC KO

NAKAZ ZR O BIENIA C ZEGO Ś | P R AC A| S P R ZĄT ANIE IT P .

INNE

NIE W IEM / T R UDNO P O W IEDZIEĆ

ŻADNE

52

33

14

9

2

2

3

1

4

5

OSOBY POSIADAJĄCE DZIECI N=647

1%

14%

14%

71%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Panu(Pani) dać dziecku klapsa

Czy zdarzyło się Panu\Pani wymierzyć swojemu dziecku klapsa?

23

1%

25%

29%

45%

kiedykolwiek

dosyć często od czasu do czasu

raz lub kilka razy nigdy

UDERZANIE DZIECKA

Częściej klapsy stosują rodzice:- nieuznający, że bicie jest niezgodne z prawem- doświadczający zachowań przemocy w swoim

dzieciństwie- nisko wykształceni- z małych miejscowości- starsi wiekiem

6%3%

91%

od czasu do czasu raz lub kilka razy nigdy24

1%

7% 8%

84%

dosyć często od czasu do czasu raz lub kilka razy nigdy

Czy w ciągu ostatniego rokuzdarzyło się,

że dziecko dostało tzw. lanie?

Czy zdarzyło się kiedykolwiek, że Pana(Pani) dziecko dostało tzw. lanie?

BICIE DZIECKA

Zachowania przemocowe w relacjach rodziców Dynamika 2014-2017

25

klapsy2014

klapsy2015

klapsy2016

klapsy2017

bicie 2014 bicie 2015 bicie 2016 bicie 2017

64 64 6267

32

22

13

25

55 55 55 55

17

9 8

16

rodzice rodzice dzieci do 18

Zachowania przemocowe wobec dziecka w relacjach rodziców dzieci do 18 r.ż.

Czy zdarzyły się Panu\Pani wobec własnego dziecka któreś z zachowań:..?

2610

14

3

9

10

16

70

10

7

39

55

16

90

86

97

91

90

84

30

90

93

61

45

84

karmić na siłę (kiedy było małe)

szarpać, popychać lub potrząsać ze…

spoliczkować

pociągnąć za włosy lub uszy

„dać w skórę” pasem lub innym przedmiotem

uszczypnąć, ścisnąć ze złością rękę, nogę…

nakrzyczeć

wyzywać, nazwać np. ciamajdą, osłem itp.

zagrozić wyrzuceniem z domu, oddaniem…

grozić że dostanie lanie

wymierzyć klapsa

wymierzyć "lanie"

Tak Nie

Główne wnioski

Społeczna akceptacja zachowań przemocowych wobec dzieci charakteryzuje się

zróżnicowanym poziomem;

najniższa - zachowania, które są kulturowo wyraźnie naznaczone jako przemoc lub

zachowania niestosowne ( spoliczkowanie, obraźliwe epitety, bicie przedmiotem)

wyższa – zachowania które w tradycjach wychowawczych miały pozycję skutecznych

sposobów oddziaływania na dzieci (grożenie laniem, sprawianie lania, wielogodzinna

izolacja)

najwyższa – zachowania, które nie są spostrzegane powszechnie jako przemoc

(krzyczenie na dzieci, klapsy)

Co piąty Polak uznaje bicie za skuteczna metodę wychowawczą, zdecydowana

aprobatę deklaruje niewiele osób .. Jednak w trudnych sytuacjach które stwarza

dziecko jako zasadne użycie kar cielesnych uznaje niemal co trzeci Polak. Najwyższą

aprobatę dla użycia kar cielesnych jako meto wychowawczych mają te zachowania w

których dziecko stwarza samo dla siebie zagrożenie zdrowia i życia lub gdy łamie

podstawowe normy etyczno-prawne27

Główne wnioski –cd

Aprobata zachowań przemocy , jakkolwiek nadal niepożądanie wysoka, na przestrzeni

ostatnich lat spada , szczególnie w grupie dotychczasowych zdecydowanych

zwolenników kar cielesnych. Dokonuje się więc korzystna zmiana społecznych postaw

wobec dzieci.

Wiedza o istnieniu w Polsce prawa zakazującego kar cielesnych stale utrzymuje się na

dość niskim poziomie. Nieco wyższa jest w grupie rodziców posiadających dzieci do 18

roku życia. Powoli wzrasta pozytywna ocena zakazu i jego funkcjonalności

Rodzice częściej deklarują stosowanie tych zachowań przemocy wobec własnych

dzieci , które w powszechnym uznaniu nie są nazywane przemocą /klapsy, krzyczenie,

grożenie biciem/, rzadko natomiast przyznają się do tych, które jednoznacznie są

określane społecznie jako przemoc lub jako niewłaściwe ( spoliczkowanie, obraźliwe

epitety, wyraziste formy fizycznej przemocy).

Rodzice rzadziej przyznają się do aktualnego posługiwania się karami cielesnymi

zachowaniami przemocy. Dynamika deklaracji rodziców o zastosowanie „lekkich” kar

cielesnych nie zmienia się a nieznacznie oscyluje w kategorii bicia dziecka 28