PRZEMIANY EDUKACYJNE W WENEZUELI W LATACH …

Kultura i Edukacja 2012, nr 4 (90) ISSN 1230–266X

A n n a R a t k e - M a j e w s k aUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

PRZEMIANY EDUKACYJNE W WENEZUELI W LATACH PREZYDENTURY HUGO CHÁVEZA – SZANSA, STAGNACJA CZY ZAGROŻENIE?

1. Wprowadzenie

Amerykę Łacińską uważa się za region silnie zróżnicowany, zarówno pod wzglę-dem dystrybucji dóbr w społeczeństwie, jak i odnośnie, dostępu do oświaty. Nie-trudno na tym obszarze zauważyć zależność pomiędzy statusem ekonomiczno--społecznym uczniów a ich szansami edukacyjnymi. Obok osób pochodzących z zamożnych środowisk i otrzymujących rzetelne wykształcenie w renomowanych szkołach o wysokim poziomie nauczania wyodrębnić można grupy żyjące w skraj-nej nędzy, które pobierają nauki niskiej jakości lub nie mają z nimi żadnej styczności. W wielu przypadkach deklarowane w konstytucjach państw latyno-amerykańskich prawo do edukacji każdego obywatela nie znajduje więc odzwier-ciedlania w rzeczywistości. Rządy Ameryki Łacińskiej, a także organizacje międzynarodowe o zasięgu regionalnym oraz światowym, od lat starają się poko-nać bariery edukacyjne, ujednolicić wzorce kształcenia i wyrównać dysproporcje w nauczaniu poszczególnych grup społecznych. Dzięki ich zabiegom oblicze latynoamerykańskiego szkolnictwa, wciąż pełnego problemów, powolnie ulega zmianom1.

1 M.E. Bello, Reformas y políticas educativas en América Latina [Reformy i polityki edukacyjne w Ameryce Łacińskiej], „Acción Pedagógica” 2001, nr 10, s. 14–15.

128 Anna Ratke-Majewska

Największe trudności w dostępie do oświaty ma ludność z terenów niezurba-nizowanych, zwłaszcza ze słabo rozwiniętego interioru2. Co więcej, duże znaczenie odgrywa również płeć: mniejsze szanse na zdobycie wykształcenia mają bowiem kobiety3. Różnice widoczne są także w kwestii długości cyklu edukacji4. Równie poważnym zagadnieniem, z jakim borykają się społeczeństwa latynoamerykań-skie, jest analfabetyzm5.

Przenosząc poruszoną powyżej tematykę na grunt omawianego tematu, należy podkreślić, iż Wenezuelę w kwestiach związanych z kształceniem ludności nękają te same problemy, co inne państwa Ameryki Łacińskiej. Czynnikiem wyróżniają-cym Boliwariańską Republikę Wenezueli od innych krajów regionu jest jednak polityka prezydenta Hugo Cháveza, którego postulaty i decyzje tworzą nowy obraz wenezuelskiej edukacji. Zastanowić się jednakże trzeba, czy proponowany przez niego kierunek zmian stanowi w istocie szansę dla obywateli pragnących podnieść poziom swego wykształcenia? Za przemianami oświatowymi kryje się rozwój czy są one zagrożeniem? Rolą niniejszego artykułu jest więc nie tylko przedstawienie reform prezydenta Wenezueli, ale i sformułowanie wniosków odnoszących się do ich skuteczności oraz prognoz dotyczących poziomu edukacji wenezuelskiego społeczeństwa.

2. Zapowiedź zmian w sektorze oświaty

Dnia 6 grudnia 1998 roku w wyborach prezydenckich zwyciężył Hugo Rafael Chávez Frías, kandydat lewicowo-populistycznego Ruchu V Republiki i tzw. ko-alicji Bieguna Patriotycznego (Polo Patriótico). Na stanowisko wyniosło go popar-cie ludności zmęczonej monotonią życia politycznego zdominowanego przez dwie rządzące na przemian partie (Acción Democrática – AD i Comité de Organización

2 R. Blanco, S. Cusato, Desigualdades educativas en América Latina: todos somos responsables [Nierówności edukacyjne w Ameryce Łacińskiej: wszyscy jesteśmy odpowiedzialni], strona interne-towa Escuela y Reproducción Social [Szkoła i Reprodukcja Społeczna], http://www.reproduccion-social.edusanluis.com.ar/2010/12/desigualdades-educativas-en-america.html [dostęp: 1.12.2011].

3 M. Subirats, La educación de las mujeres: de la marginalidad a la coeducación. Propuestas para una metodología de cambio educativo [Edukacja kobiet: od marginalizacji do koedukacji. Propozycje dla metodologii zmian edukacyjnych], Santiago de Chile 1998, s. 7–10.

4 Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2008 [Rocznik statystyczny Ameryki Łaciń-skiej i Karaibów, 2008], CEPAL, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/7/35327/ANUARIO2008.pdf [dostęp: 2.12.2011].

5 Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2010 [Rocznik statystyczny Ameryki Łaciń-skiej i Karaibów, 2010], CEPAL, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/6/42166/LCG2483b_1.pdf [dostęp: 2.12.2011].

129Przemiany edukacyjne w Wenezueli…

Política Electoral Independiente – COPEI), zniechęconej brakiem jakichkolwiek głębszych reform oraz niezadowolonej z bierności dotychczasowych władz w ob-liczu pogłębiającego się kryzysu gospodarczo-fi nansowego. Obywatele domagali się zmian, a Chávez obiecał je przeprowadzić6. Jednym z obszarów ocenianych jako wymagające gruntownej reorganizacji była edukacja. Jej stan w istocie nie był zadowalający. Przeważająca część spauperyzowanego społeczeństwa nie miała szans na zdobycie wykształcenia ponadpodstawowego, co więcej, odsetek uczniów uczęszczających do szkół podstawowych był znacznie niższy od średniej latyno-amerykańskiej. Problemem był także analfabetyzm, znacznie wyższy wśród kobiet niż wśród mężczyzn7. Dezaprobatę ludności wzbudziło ponadto ograniczanie wy-datków państwa na szkolnictwo: z 7,4% PNB w 1983 roku do 3,8% w 1998 roku. Obywatele mieli nadzieję, iż nowy rząd przeznaczy na oświatę środki pieniężne umożliwiające jej sprawne funkcjonowanie, poprawi poziom nauczania, a także zapewnieni możliwość zdobycia wykształcenia szerokim masom społecznym8.

Hugo Chávez postanowił wyjść naprzeciw powyższym oczekiwaniom – edu-kacja stała się jednym z priorytetów jego polityki. Miała zaspokoić zapotrzebowa-nie państwa na dobrze wyszkolone kadry oraz zapewnić prezydentowi rzesze zwo-lenników, złączonych ideologiczne z założeniami rewolucji boliwariańskiej. Chávez w swych wypowiedziach podkreślał, iż wenezuelskie szkolnictwo znajduje się w stanie głębokiego kryzysu, z którego należy je wyprowadzić, dlatego niemal natychmiast po objęciu urzędu podjął działania zmierzające w tym kierunku9.

3. Nowa konstytucja w służbie edukacji

Pierwszym krokiem na drodze ku zapowiadanym reformom oświatowym była uchwalona w grudniu 1999 roku Konstytucja Boliwariańskiej Republiki Wenezu-eli, w której podkreślono, iż kształcenie obywateli stanowi jeden z najistotniej-szych celów państwa. Demokratyczna, bezpłatna i obowiązkowa edukacja stała się fundamentalnym obowiązkiem społecznym, a każdy członek wenezuelskiej

6 A. Fijałkowska, M.F. Gawrycki, Wenezuela w procesie (r)ewolucyjnych przemian, Warszawa 2010, s. 16–18; J. Perlin, A. Oberda, Polityka zagraniczna Wenezueli [w:] Polityka zagraniczna państw Ameryki Łacińskiej, M.F. Gawrycki (red.), Warszawa 2006, s. 177–178.

7 Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2004 [Rocznik statystyczny Ameryki Łaciń-skiej i Karaibów, 2004], CEPAL, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/0/21230/p1_1.pdf [dostęp: 3.12.2011].

8 F. Losego, Adelante con Bolívar [Naprzód z Bolivarem], „El correo de la UNESCO” 2001, nr 6, s. 13, http://unesdoc.unesco.org/images/0012/001227/122747s.pdf#122750 [dostęp: 3.12.2011].

9 A. Fijałkowska, M.F. Gawrycki, op.cit., s. 110.


wspólnoty uzyskał gwarancję równych szans w dostępie do wysokiej jakości wy-kształcenia10.

Konstytucja dała początek przemianom edukacyjnym w Wenezueli, gdyż chęć realizacji jej założeń skłoniła nowo obrane władze do działania. W latach 1999––2000 dokonano oceny wenezuelskiego systemu szkolnictwa. Uznano, iż wprowa-dzone przez poprzednie rządy zmiany w oświacie przyczyniły się do znacznego pogorszenia jej kondycji. Odpowiedzą na zły stan szkolnictwa był Narodowy Pro-jekt Edukacyjny (el Proyecto Educativo Nacional). Zawierał on szereg postulatów, które miały być środkiem zaradczym na problemy zaobserwowane w sektorze nauczania11. Na bazie wytycznych owego Projektu powstał m.in. Plan Siedmiolet-ni 2001–2007 (el Plan Septuanual 2001–2007). Jego podstawowym celem była realizacja przedsięwzięć zmierzających do urzeczywistnienia zapisów ustawy za-sadniczej. W związku z tym postanowiono, iż wdrożone zostaną tzw. projekty sztandarowe (los proyectos banderas), takie jak: Simoncito, Escuelas Bolivarianas, Liceos Bolivarianos, Escuelas Técnicas Robinsonianas i Educación Intercultural Bi-lingüe oraz powstaną różnego rodzaju misje edukacyjne12. Warto podkreślić, iż punktem wyjścia dla każdej z inicjatyw była decyzja o zniesieniu opłat wpisowych w szkolnictwie publicznym, a także obietnica zwiększenia nakładów państwa na oświatę i poczynienia licznych inwestycji w omawianym sektorze13.

4. Sztandarowe projekty

Założeniem projektu Simoncito była organizacja powszechnego wychowania przedszkolnego dzieci w wieku do lat 6. Do priorytetów przedsięwzięcia zaliczono zapewnienie najmłodszym kompleksowej opieki, w tym zdrowotnej i socjalnej, wysokiego poziomu nauczania, a także możliwości wszechstronnego rozwoju. Za

10 Constitución de la República Bolivariana de Venezuela [Konstytucja Boliwariańskiej Republi-ki Wenezueli], Tribunal Supremo de Justicia [Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości], http://www.tsj.gov.ve/legislacion/constitucion1999.htm [dostęp: 3.12.2011].

11 Proyecto educativo nacional: postulados y la escuela como centro del quehacer comunitario [Narodowy Projekt Edukacyjny: postulaty i szkoła jako centrum wspólnego interesu], „Educere: La Revista Venezolana de Educación” 2000, nr 11, s. 249–252, http://redalyc.uaemex.mx/pdf/356/ 35601125.pdf [dostęp: 3.12.2011].

12 Currículo Nacional Bolivariano. Diseño Curricular del Sistema Educativo Bolivariano [Boliwa-riański Narodowy Program Nauczania. Schemat Nauczania w Systemie Edukacji Boliwariańskiej], Ministerio del Poder Popular Para la Educación [Ministerstwo Władzy Ludowej ds. Edukacji], http://www.me.gob.ve/media/contenidos/2007/d_905_67.pdf [dostęp: 5.12.2011].

13 F. Losego, op.cit., s. 14.


kwestię najwyższej wagi uznano przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i wy-równywanie szans wszystkich przedszkolaków, bez względu na ich pochodzenie społeczne. Zadaniem projektu była również walka z przemocą w stosunku do dzie-ci oraz zmniejszenie ich śmiertelności. Szczególną uwagą zostało otoczone macie-rzyństwo i rodzina, które wspólnie z instytucjami wychowania przedszkolnego umożliwić miały najmłodszym godny start w życie. Co więcej, przypuszczano, iż Simoncito przyczyni się z czasem do ograniczenia wydatków przeznaczanych przez państwo na oświatę. Założono, iż dzieci rzetelnie kształcone w wieku przedszkol-nym lepiej radzą sobie w trakcie późniejszej edukacji, a przede wszystkim rzadziej powtarzają klasę, co generuje oszczędności14. Program przewidywał, że właściwy poziom nauczania zapewnić może jedynie odpowiednio dobrana kadra, posiada-jąca specjalistyczne wykształcenie i predyspozycje. Według ustaleń od nauczycie-li przedszkolnych zaczęto wymagać odpowiednich kwalifi kacji, zgodnych ze szcze-gólnymi potrzebami podopiecznych. Warto ponadto dodać, iż projekt Simoncito nie tylko miał zapewniać dzieciom zdobycie wykształcenia, przygotowywać je do życia w społeczeństwie oraz umożliwiać im rozwój fi zyczny i kulturalny. Jego za-daniem było także zaspokojenie podstawowych potrzeb najmłodszych, takich jak codzienne, możliwie zbilansowane posiłki. Inicjatywa ta cieszyła się ogromną po-pularnością, zwłaszcza wśród rodzin najbiedniejszych, których dzieci dzięki opie-ce placówek edukacji przedszkolnej mogły wychowywać się w lepszych warunkach bytowych15.

Kolejny projekt sztandarowy nazwano Escuelas Bolivarianas, czyli Szkoły Bo-liwariańskie. Odbiorcami przedsięwzięcia byli uczniowie w wieku od lat 6 do 12. Miały one przeciwdziałać wykluczeniu edukacyjnemu dzieci i młodzieży, porzu-caniu rozpoczętego już kształcenia, powtarzaniu klas oraz utracie tożsamości na-rodowej, lokalnej czy regionalnej. W związku z tym do ich zadań należało promo-wanie idei demokratycznych, propagowanie wiedzy na temat historii kraju i regionu, walka z dyskryminacją oraz uprzedzeniami, a także zachęcenie pod-opiecznych do aktywności na niwie społecznej. W celu wdrożenia owych zamy-słów w życie rząd wystosował wytyczne do szkół podstawowych, w których zalecił zapewnienie uczniom całodniowej opieki w placówkach edukacyjnych. Zapowie-dziano reorganizację programu nauczania, unowocześnienie technik zarządzania

14 Proyecto Simoncito: educación inicial de calidad [Projekt Simoncito: wczesna edukacja dobrej jakości], Ministerio de Educación y Deportes [Ministerstwo Edukacji i Sportu], http://www.oei.es/quipu/venezuela/proyecto_simoncito.pdf [dostęp: 7.12.2011].

15 Venezuela. Early Childhood Care and Education (ECCE) programmes, UNESCO International Bureau of Education, http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001481/148112e.pdf [dostęp: 9.12.2011].


szkołą i rozwój badań pozwalających na dalsze ulepszenia systemu szkolnictwa. Postanowiono również odnowić budynki szkolne, a jeśli zaistnieje taka potrzeba, zbudować nowe16. Projekt Escuelas Bolivarianas miał ponadto istotny wymiar psy-chologiczny. Trwające niemal cały dzień różnorodne zajęcia umożliwiły szkole zwiększenie kontroli nad wychowankami zachowującymi się agresywnie, dzięki czemu możliwa była poprawa ich zdrowia emocjonalnego. Stanowiło to niezwykle ważne osiągnięcie, zwłaszcza w środowiskach przejawiających zachowania pato-logiczne. Niewątpliwym sukcesem omawianego projektu był także zauważalny wzrost zainteresowania rodziców sprawami szkoły17.

Liceos Bolivarianos (Licea Boliwariańskie), kolejny na liście projektów Cháve-za, kierował swe założenia do młodzieży w wieku od 12 do 18 lat. Jego celem było przygotowanie młodych ludzi do życia w dynamicznie zmieniającym się świecie u progu XXI wieku. Szczególną opieką otoczeni zostali uczniowie z tere-nów wiejskich, przygranicznych, a także zamieszkiwanych przez plemiona tubyl-cze. Przedsięwzięcie gwarantowało zdobycie w ciągu pięciu lat wykształcenia średniego, umożliwiającego nie tylko kontynuowanie nauki w szkołach wyższych, lecz również mającego pomóc w stawieniu czoła złożonym oraz wzajemnie ze sobą powiązanym wyzwaniom społeczno-gospodarczym kraju. Zadaniem pro-jektu było ukształtowanie młodzieży w ten sposób, aby posiadła ona umiejętność rozwiązywania problemów i zaspokajania potrzeb zarówno własnych, jak i regio-nu oraz państwa. Liceos Bolivarianos miały wspierać rozwój społeczny, fi zyczny i kulturalny każdego młodego obywatela. Duży nacisk położono ponadto na ufor-mowanie świadomości historycznej wenezuelskich nastolatków18. Program na-uczania został podzielony na 5 obszarów: Nauki Przyrodnicze i Matematyka (Ciencias Naturales y Matemática), Język – Kultura – Dialekt (Lengua – Cultura – Idioma), Nauki Społeczne (Ciencias Sociales), Edukacja dla Pracy i Rozwoju Wewnętrznego (Educación Para el Trabajo y Desarrollo Endógeno) oraz Edukacja – Sport – Wychowanie Fizyczne – Środowisko (Recreación – Deportes – Educación Física – Ambiente). Kształcenie w szkołach średnich miało więc być kompleksowe, ukierunkowane na przekazywanie uczniom wiedzy i doświadczenia, a także do-stosowane do ich specyfi cznych wymagań. Podkreślano, iż absolwent Liceo Boli-

16 M.S. Diaz, Venezuela’s Bolivarian Schools Project, OECD iLibrary, http://www.oecd-ilibrary.org/docserver/download/fulltext/5l9lqxf67tlx.pdf?expires=1323270534&id=id&accname=guest&checksum=2EB83803C6839BF1BF995937756159A2 [dostęp: 9.12.2011].

17 J. Orozco, Th e Bolivarian School, strona internetowa New Internationalist, http://www.newint.org/features/2006/06/01/education/ [dostęp: 10.12.2011].

18 Liceo Bolivariano [Liceum Bolivariańskie], Ministerio de Educación y Deportes [Ministerstwo Edukacji i Sportu], http://www.oei.es/quipu/venezuela/Liceo_Bolivariano.pdf, [dostęp: 11.12.2011].


variano powinien rozumieć zachodzące na świecie zjawiska oraz umiejętnie po-żytkować zdobyte informacje19.

Bardzo podobnym do Liceów Boliwariańskich był projektem sztandarowym Escuelas Técnicas Robinsonianas. Przewidywał on wprowadzenie zasadniczych zmian w szkołach szczebla średniego o profi lu technicznym, gdzie nauka trwać miała 6 lat. W wytycznych programu określono, iż celem kształcenia w wenezuel-skich technikach powinno być podniesienie jakości, wydajności i warunków pra-cy z wykorzystaniem najnowszych osiągnięć technicznych oraz technologicznych. Zajęcia w szkole, prócz rzetelnego przygotowania do wykonywania określonych zawodów, propagować miały także wartości demokratyczne. Ich zadaniem było wspieranie rozwoju kulturalnego, społecznego i fi zycznego uczniów. Obowiązkiem techników stało się nauczanie szacunku do środowiska naturalnego oraz tradycji narodowych. Co więcej, szkoła średnia miała być przygotowaniem do studiowania i prowadzenia badań na uczelniach technicznych. Realizacja powyższych zaleceń wymagała przekształcenia programu nauczania, zapewnienia odpowiednio wypo-sażonych w narzędzia i materiały laboratoriów oraz warsztatów, a także organiza-cji stażów dla młodzieży. Postawiono na współpracę pomiędzy technikami, jed-nakże współdziałanie poszczególnych szkół średnich rozwijać miało się również z uczelniami oraz instytucjami państwowymi. Do zadań projektu zaliczono poza tym ulepszenie systemu zarządzania placówkami edukacyjnymi oraz prowadzenie szkoleń dla kadry. Należy podkreślić, iż Escuelas Técnicas Robinsonianas uważano za niezwykle ważne dla rozwoju gospodarczego kraju. Zakładano, że ożywienie sektorów produkcyjnych w Wenezueli zależy bezpośrednio od dobrze wykształ-conego personelu technicznego. Wysoki poziom nauczania w technikach stał się więc warunkiem poprawy jakości życia całego społeczeństwa20.

Listę projektów sztandarowych zamknęło przedsięwzięcie noszące nazwę Edu-cación Intercultural Bilingüe (Dwujęzyczna Edukacja Międzykulturowa). Odbior-cami jego założeń była ludność tubylcza. Celem stało się zapewnienie społeczno-ściom rdzennym wysokiego poziomu kształcenia przy jednoczesnym poszanowaniu ich języka i kultury. Zadaniem projektu było przede wszystkim ułatwienie przedstawicielom grup autochtonicznych dostępu do szkół wszystkich szczebli i typów kształcenia, propagowanie ich rozwoju kulturalnego oraz społecz-

19 La Educación Bolivariana. El Liceo Bolivariano [Edukacja Bolivariańska. Liceum Bolivariań-skie], „Educere: La Revista Venezolana de Educación” 2005, nr 28, s. 35–38, http://redalyc.uaemex.mx/pdf/356/35602808.pdf [dostęp: 12.12.2011].

20 Escuelas Técnicas Robinsonianas [Robinsoniańskie Szkoły Techniczne], Ministerio de Educa-ción y Deportes [Ministerstwo Edukacji i Sportu], http://www.oei.es/quipu/venezuela/Esc_Tec_Ro-binsonianas.pdf [dostęp: 12.12.2011].


nego, a także stworzenie odpowiednich programów nauczania. Co więcej, do nie-zwykle ważnych postulatów przedsięwzięcia należała gwarancja posługiwania się językami tubylczymi w placówkach edukacyjnych znajdujących się na obszarach zamieszkiwanych przez ludy rdzenne. Zapowiadano ponadto, że dokumenty pu-bliczne oraz znaki drogowe zostaną przetłumaczone na języki autochtoniczne, które obecne będą także w mediach. Educación Intercultural Bilingüe, ochraniając i umacniając wielokulturowość Wenezueli, miała jednoczyć ludność wokół wspól-nych idei państwowych21.

Projekty sztandarowe nie wyczerpują bogactwa przedsięwzięć inicjowanych w celu zreformowania systemu wenezuelskiej oświaty u progu XXI wieku. Mniej znaczące w tym okresie programy edukacyjne rządu dotyczyły m.in.kwestii kształ-cenia nauczycieli, publikacji i udostępniania materiałów szkoleniowych, zaopa-trzenia bibliotek, tworzenia centrów informatycznych, budowy oraz wyposażenia placówek edukacyjnych, a także organizacji szkół specjalnych22.

5. Misje edukacyjne

Plan Siedmioletni 2001–2007 zakładał powstanie różnorodnych misji boliwariań-skich (las misiones bolivarianas). Miały one pobudzić rozwój społeczno-gospo-darczy państwa, przede wszystkim poprzez udzielanie pomocy humanitarnej, udoskonalenie systemu szkolnictwa i opieki zdrowotnej, zachęcenie do aktywno-ści społecznej, kulturalnej oraz politycznej szerokich mas ludności, a także pro-pagowanie wartości ujętych w ustawie zasadniczej. Wszelkie programy adreso-wano zasadniczo do najbiedniejszych warstw wenezuelskiego społeczeństwa, jednak prawo do korzystania z ich wsparcia uzyskali wszyscy mieszkańcy kraju. W ten sposób od 2003 roku stopniowo powstała sieć misji zdrowotnych, eduka-cyjnych, mieszkaniowych, kulturalnych, ekologicznych, a także tych, które miały na celu: zreformowanie sektora energetycznego i rolniczego, zapewnienie właści-wego zaopatrzenia w produkty spożywcze oraz inne artykuły pierwszej potrzeby, stworzenie szans rozwoju zawodowego i pozyskania pracy, podejmowanie działań na rzecz ludności autochtonicznej, pomoc w realizacji konstytucyjnego prawa do poświadczenia tożsamości oraz włączenie armii w życie społeczno-polityczne

21 La educación bolivariana. Políticas, programas y acciones: cumpliendo las metas del milenio. Parte II [Edukacja bolivariańska. Polityki, programy i akcje: zgodnie z celami milenijnymi. Część II], „Educe-re: La Revista Venezolana de Educación” 2006, nr 32, s. 689–713, http://www.scielo.org.ve/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1316–49102006000400015&lng=pt&nrm=iso [dostęp: 13.12.2011].

22 Ibidem.


kraju. Niemal co roku w państwie Cháveza powstawały nowe projekty. Należy jednakże podkreślić, iż wenezuelski rząd obdarzał szczególną troską misje edu-kacyjne, widząc w nich realną szansę na trwałe poprawienie warunków bytowych społeczeństwa23.

Wśród realizowanych od 2003 roku przedsięwzięć oświatowych wymienić można: Misión Robinson, Misión Ribas, Misión Sucre oraz Misión Alma Mater. Warto jednak wspomnieć również o ich poprzedniku, który pomimo iż nie nosił nazwy „misja”, wypełniał jej cele. Był to powstały w lutym 1999 roku Plan Bolívar 2000. Zakładał on zaangażowanie wenezuelskich sił zbrojnych w różnego rodzaju prace społeczne. W ramach Planu prowadzono więc działania cywilno-wojskowe o charakterze pomocy humanitarnej i rozwojowej. Akcja utworzyła grunt dla ko-lejnych programów rządu Cháveza, w tym dla wspomnianych misji edukacyj-nych24.

Realizację Misji Robinson (Misión Robinson) rozpoczęto w roku 2003. Została ona podzielona na trzy etapy i jej podstawowym celem było wyeliminowanie anal-fabetyzmu w Wenezueli. Pierwsza faza przedsięwzięcia, Misión Robinson I, pole-gała na nauce czytania i pisania. Dzięki niej ponad 1,5 miliona obywateli stało się ludźmi piśmiennymi. W rezultacie już 28 października 2005 roku UNESCO ogło-siło państwo wenezuelskie terytorium wolnym od analfabetyzmu. Drugi etap Mi-sji Robinson (Misión Robinson II) zrodził się pod hasłem „Mogę kontynuować naukę” (Yo sí puedo seguir estudiando). Jego zadaniem było umożliwienie uczest-nikom projektu zdobycia wykształcenia podstawowego na poziomie klasy szóstej oraz utrwalenia wiedzy pozyskanej w procesie alfabetyzacji. Program nauczania rozwijać miał umiejętności uczniów i poszerzać ich zasób wiedzy z zakresu mate-matyki, historii, geografi i, języka angielskiego, informatyki oraz nauk biologicz-nych i społecznych. Dawał także szansę na dalsze kształcenie w różnych zawodach. Co więcej, aby zwiększyć efektywność pracy nauczycieli, podczas lekcji szeroko wykorzystywano multimedia oraz publikacje w formie broszur. W 2007 roku na-ukę w ramach Misji zakończyło 1,3 miliona osób25. Zainicjowana w 2006 roku Misión Robinson III nastawiona była z kolei na rozwinięcie w społeczeństwie zdol-ności czytania ze zrozumieniem i propagowanie nawyku sięgania po lekturę w ce-

23 A. Fijałkowska, M.F. Gawrycki, op.cit., s. 85–105.24 L. González, T. Lacruz, Política social en Venezuela [Polityka społeczna w Wenezueli], Univer-

sidad Católica Andrés Bello [Katolicki Uniwersytet im. Andrés Bello], http://biblioteca2.ucab.edu.ve/iies/bases/iies/texto/GONZALES_Y_LACRUZ_2007.PDF [dostęp: 14.12.2011].

25 Misiones Bolivarianas [Misje Boliwariańskie], Ministro del Poder Popular para la Comunica-ción y la Información [Ministerstwo Władzy Ludowej ds. Komunikacji i Informacji], http://aristo-bulo.psuv.org.ve/wp-content/uploads/2008/09/misiones_bolivarianas.pdf [dostęp: 16.12.2011].


lu wyeliminowania analfabetyzmu funkcjonalnego26. Warto nadmienić, iż zajęcia na każdym z etapów Misji Robinson były prowadzone w oparciu o kubański pro-gram alfabetyzacji ludności Yo, sí puedo, którego przeniesienie na grunt wenezu-elski wymagało wsparcia ze strony nauczycieli z Kuby27.

Misja Ribas (Misión Ribas) została stworzona w 2003 roku, również w oparciu o kubańskie doświadczenia i metody edukacyjne. Miała ona umożliwić obywate-lom Wenezueli zdobycie wykształcenia średniego. W ramach Misji oferowano trzygodzinne zajęcia prowadzone przez pięć dni w tygodniu w grupach od 17 do 30 osób. Jedną z wykorzystywanych w ramach programu metod nauczania było kształcenie na odległość, co znacznie zwiększyło krąg odbiorców programu. Nauka w ramach Misión Ribas trwała 2 lata. Po upływie tego czasu uczestnicy projektu otrzymywali dyplom równoważny z dokumentem potwierdzającym ukończenie szkoły średniej, który uprawniał do ubiegania się o przyjęcie na uczelnie wyższe. Misión Ribas cieszyła się dużą popularnością w społeczeństwie, a liczba jej absol-wentów nieustannie wzrastała, z około 20 tysięcy w 2005 roku po ponad 700 ty-sięcy w roku 201128.

Kolejne dwie misje (Misión Sucre oraz Misión Alma Mater) odnosiły się do kwestii szkolnictwa wyższego. Celem istniejącej od 2003 roku Misji Sucre było zapewnienie darmowego dostępu do wyższego wykształcenia wszystkim osobom zainteresowanym, bez względu na ich rasę, płeć, pochodzenie czy wysokość do-chodów. Zgodnie z projektem rzesze studentów uzyskały możliwość pobierania stypendiów oraz uczestniczenia w programach wymian studenckich z wieloma państwami latynoamerykańskimi. W polu zainteresowań Misión Sucre znalazła się również rozbudowa i modernizacja uczelni, a także stworzenie nowoczesnej infra-

26 M. Pradas, Misión Robinson III inició actividades en San Juan de Los Morros [Misja Robinson III rozpoczęła działalność w San Juan de Los Morros], El Boletín Digital Universitario de la Univer-sidad de Carabobo [Biuletyn Cyfrowy Uniwersytetu w Carabobo], http://boletin.uc.edu.ve/index.php?view=article&catid=14%3Aeducaci&id=6355%3Amisiobinson-iii-inicitividades-en-san-juan-de-los-morros&format=pdf&option=com_content [dostęp: 16.12.2011]; R.M. Torres, Venezuela: Cole-gio durante el día, misiones a la noche [Wenezuela: szkoła za dnia, misje w nocy], „Revista Interamericana de Educación de Adultos” 2007, nr 1, s. 296–300, http://tariacuri.crefal.edu.mx/rieda/ene_dic_2007/resenas_contrasenas/resenas_art5_p1.htm [dostęp: 16.12.2011].

27 N. Lobo, Método cubano de alfabetización se extiende a otros países. Entrevista con la Leonela Realy inventora del método „Yo, Sí Puedo” [Kubańska metoda alfabetyzacji rozprzestrzenia się na inne kraje. Wywiad z Leonela Realy, wynalazczynią metody „Yo, Sí Puedo”], strona internetowa Asamblea Popular Revolucionaria Americana [Ludowe Amerykańskie Zgromadzenie Rewolucyjne], http://www.aporrea.org/imprime/n9673.html [dostęp: 16.12.2011].

28 A. Fijałkowska, M.F. Gawrycki, op.cit., s.93; N. Carucí, Misión Ribas sigue sumando bachilleres integrals [Misja Ribas wciąż powiększa liczbę maturzystów], strona internetowa Venezuela de Verdad [Wenezuela Naprawdę], http://www.venezueladeverdad.gob.ve/content/misi%C3%B3n-ribas-sigue-sumando-bachilleres-integrales [dostęp: 17.12.2011].


struktury pomocniczej, w skład której zaliczono dobrze wyposażone laboratoria, biblioteki oraz pracownie komputerowe. Istotnym osiągnięciem projektu było ponadto utworzenie w 2003 roku Wenezuelskiego Uniwersytetu Boliwariańskiego (la Universidad Bolivariana de Venezuela). Powstanie nowej szkoły wyższej, stop-niowo powiększanej o kolejne oddziały ze zróżnicowaną ofertą edukacyjną, wpły-nęło na wzrost liczby studentów. Działania podejmowane w ramach Misión Sucre przynosiły więc zauważalne zmiany. Dla porównania w 2008 roku studiowało 458 tysięcy osób, rok później 1,6 miliona29, a w roku 2010 liczba obywateli uczęszcza-jących do szkół wyższych przekroczyła już 2 miliony30.

Misión Alma Mater uznać można za najmłodszy projekt sektora oświatowego. Pomimo iż misję stworzono w listopadzie 2006 roku, szanse na realizację jej zało-żeń pojawiły się dopiero w maju roku następnego, kiedy to rząd Cháveza przezna-czył na nią odpowiednie zasoby pieniężne. Jej dążeniem było zwiększenie puli miejsc na uczelniach wyższych, co miało zostać osiągnięte poprzez budowę no-wych uniwersytetów, instytutów, politechnik oraz kampusów dla studentów31. Pre-zydent zapowiedział, że w latach 2007–2012 powstanie aż 29 szkół wyższych. W ra-mach Misji Alma Mater zaplanowano założenie 14 uniwersytetów regionalnych, 10 uczelni, wyspecjalizowanych w dziedzinach takich jak: medycyna i nauki o zdrowiu, sztuki piękne, chemia, bezpieczeństwo wewnętrzne, ekonomia, tury-styka, języki obce, informatyka, rolnictwo oraz nauki podstawowe, 4 instytutów technologicznych, a także Uniwersytetu Południa (la Universidad del Sur). Prze-widziano również przekształcenie 29 istniejących już szkół technicznych w poli-techniki32. Realizacja programu Alma Mater nie należała do zadań prostych. Na-potkano przede wszystkim trudności fi nansowe, a efektywność działań misji próbowano zwiększyć kolejnymi dekretami i uchwałami33. Do roku 2009 powoła-no jedynie cztery nowe uniwersytety: la Universidad Bolivariana de Trabajadores

29 A. Fijałkowska, M.F. Gawrycki, op.cit., s. 93–94, 118–119.30 J.M. Blanco Díaz, Matrícula universitaria venezolana es de las más altas del mundo [Liczba

zapisów na studia w Wenezueli jest jedną z najwyższych na świecie], strona internetowa Prensa Presidencial [Prasa Prezydencka], http://www.minci.gob.ve/noticias_-_prensa/28/201635/matricu-la_universitaria_venezolana.html [dostęp: 17.12.2011].

31 A. Fijałkowska, M.F. Gawrycki, op.cit., s. 94.32 MAB, Presidente Chávez relanzó Misión Alma Mater [Prezydent Chávez wznowił Misję Alma

Mater], strona internetowa Radio Nacional de Venezuela [Narodowe Radio Wenezueli], http://www.rnv.gob.ve/noticias/index.php?act=ST&f=20&t=47250 [dostęp: 17.12.2011].

33 AVN, Ministerio de Educación Universitaria asume reimpulso de la Misión Alma Mater [Mi-nisterstwo Szkolnictwa wyższego bierze na siebie wznowienie Misji Alma Mater], artykuł dziennika „El Nacional” z 14.11.2011, http://www.el-nacional.com/noticia/9764/14/Ministerio-de-Educacion-Universitaria-asume-reimpulso-de-la-Mision-Alma-Mater.html [dostęp: 18.12.2011].


„Jesús Rivero” (UBT), la Universidad Nacional Experimental de las Artes (UNEAR-TE), la Universidad Nacional Experimental de la Seguridad (UNES) oraz la Univer-sidad Venezolana de los Hidrocarburos (UVH)34.

6. Zaostrzenie kursu ideologicznego

Przedstawione rządowe programy, projekty edukacyjne i misje społeczne miały za zadanie zreformować wenezuelską oświatę. Pomimo iż wprowadziły wiele zmian, nie uznano ich za wystarczające. Rząd Wenezueli postrzegał je jako środek doraź-ny na drodze ku stworzeniu systemu edukacji, który działałby prężnie, a także hołdował wszystkim wartościom boliwariańskim. W 2006 roku powstała nowa koncepcja szkolnictwa, zbudowana na bazie doświadczeń z lat poprzednich. Opra-cowano jej wytyczne i nadano kształt kolejnym zasadom kształcenia, ocenianym jako bardziej efektywne i korzystne dla społeczeństwa. W ten sposób w 2007 roku został ukształtowany Boliwariański Narodowy Program Nauczania (el Currículo Nacional Bolivariano)35.

Cechą charakterystyczną nowego modelu oświatowego była jego silna ideolo-gizacja. Uznano za konieczne, aby edukacja boliwariańska stała się przede wszyst-kim procesem politycznym, budzącym w ludności uczucia patriotyczne, wpajają-cym wierność i posłuszeństwo dla władzy, a także przekonanie o konieczności służenia krajowi przez całe życie. Nie oznacza to jednak, że przed rokiem 2007 kształcenie wolne było od ideologii. W szkołach uczono opisanych w konstytucji „zasad boliwariańskich”, wpajano szacunek do symboli państwowych oraz pod-kreślano wagę pamięci historycznej i tożsamości narodowej. Co więcej, w celu stworzenia oddanej ojczyźnie armii do obowiązków uczniów szkół średnich zali-czono przejście szkolenia wojskowego. Zwracano również uwagę na integrację społeczeństwa Wenezueli, dzięki której każdy obywatel czułby się odpowiedzialny za losy całej wspólnoty36. Wartości boliwariańskie były więc ważne już od 1999 roku. Nowy projekt programu nauczania systemu edukacji boliwariańskiej położył na nie jednakże jeszcze większy nacisk. Chávez po kilku latach rządów doszedł do

34 RNP, Misión Alma Mater creó su cuarta universidad [Misja Alma Mater stworzyła swój czwar-ty uniwersytet], strona internetowa Radio Nacional de Venezuela [Narodowe Radio Wenezueli], http://www.rnv.gov.ve/noticias/?act=ST&f=20&t=105231 [dostęp: 18.12.2011].

35 J. Martí, Sistema Educativo Bolivariano De Venezuela [System Edukacji Boliwariańskiej We-nezueli], strona internetowa Buenas Tareas [Dobre Prace], http://www.buenastareas.com/ensayos/Sistema-Educativo-Bolivariano-De-Venezuela/591436.html [dostęp: 18.12.2011].

36 F. Losego, op.cit., s. 14.


wniosku, iż pełne przeobrażenie rzeczywistości politycznej, gospodarczej i spo-łeczno-kulturalnej kraju wymaga zaostrzenia kursu ideologicznego. Polem walki o nową wenezuelską tożsamość, opierającą się o reguły boliwariańskie, stała się przede wszystkim edukacja.

Należy zwrócić uwagę jeszcze na jedną kwestię. Już od momentu objęcia wła-dzy, Chávez forsował światopogląd odwołujący się przede wszystkim do chwa-lebnej historii Wenezueli. Prezydenta w dużej mierze inspirowały dokonania: Simóna Bolívara, jednego z największych bohaterów wojny o niepodległość w Ameryce Południowej, Simóna Rodrígueza, fi lozofa i nauczyciela, który twier-dził, iż edukacja powinna być dostosowana do potrzeb nowo powstałych państw południowoamerykańskich, a także Ezequiela Zamory, polityka oraz żołnierza zasłużonego w wenezuelskiej wojnie domowej (Guerra Federal) z lat 1859–1863, nawołującego do reformy rolnej i nadania ziemi chłopom37. Od nazwisk tych trzech postaci pochodziły określenia wielu przedsięwzięć politycznych, społecz-nych i gospodarczych (w tym opisywanych już projektów edukacyjnych). Przed rokiem 2007 owych bohaterów uważano za symbol zabiegania o stabilność we-wnętrzną i znaczenie międzynarodowe państwa. El Currículo Nacional Bolivaria-no sprawił, że Bolívar, Rodríguez i Zamora przerodzili się w przedmioty kultu, stali się przywódcami ideowymi, a głoszone przez nich poglądy traktowano jako niezaprzeczalne prawdy. Podejście to w znacznym stopniu wpłynęło na kształt wenezuelskiej edukacji38.

Boliwariański Narodowy Program Nauczania nie był ostatnim przedsięwzię-ciem, który miał przekształcić system oświaty. Zwieńczeniem dekady przemian stała się ustawa organiczna o edukacji (La Ley Orgánica de Educación) z 2009 roku. W swych założeniach stanowiła podsumowanie wszelkich zmian, jakie zostały wprowadzone pod rządami Cháveza39. Nowe prawo wzbudziło liczne kontrower-sje zarówno w kraju, jak i poza jego granicami. Z jednej strony uważano je za ko-lejne narzędzie służące indoktrynacji, z drugiej podkreślano, iż jego wprowadzenie

37 A. Fijałkowska, M.F. Gawrycki, op.cit., s. 94; M. Harnecker, Venezuela: una revolución sui géneris [Wenezuela: rewolucja sui generis], Barcelona 2004, s. 32–33.

38 L.J. Sánchez Almao, El Currículo Nacional Bolivariano [Boliwariański Narodowy Program Nauczania], strona internetowa Monografi as.com – El Centro de Recursos Educativos más amplio de la Red [Monografi as.com – największe w Internecie Centrum Zasobów Edukacyjnych], http://www.monografi as.com/trabajos62/curriculo-bolivariano/curriculo-bolivariano2.shtml [dostęp: 20.12.2011].

39 Ley Orgánica de Educación [Ustawa organiczna o edukacji], Gaceta Ofi cial de la República Bolivariana de Venezuela [Dziennik Urzędowy Boliwarińskiej Republiki Wenezueli], Número 5929 Extraordinario del 15 de Agosto de 2009 [numer nadzwyczajny 5929 z 15 sierpnia 2009].


było ze wszech miar pożyteczne dla ludności Wenezueli. Warto przyjrzeć się obu podejściom do sprawy, traktując je jako część rozważań nad zagrożeniami i korzy-ściami płynącymi z polityki edukacyjnej prezydenta Cháveza.

7. Społeczny opór wobec reform szkolnictwa

Sprzeciw wobec zmian oświatowych widoczny był w niektórych kręgach społecz-nych już od roku 1999. Zapisy konstytucji i kolejne projekty budziły obawy m.in. wśród rodziców, nauczycieli i uczniów. W 2001 roku tysiące wenezuelskich oby-wateli protestowały przeciw proponowanym reformom dotyczącym kształcenia. Sprzeciwiano się przede wszystkim indoktrynacji dzieci, zaangażowaniu kubań-skich pedagogów w misje edukacyjne oraz nadzorowaniu funkcjonowania szkół przez wyznaczonych urzędników państwowych. Rodzice i nauczyciele, w celu podkreślenia, iż chcą odzyskać władzę nad przekazywanymi ich podopiecznym treściami, skandowali: „¡Chávez, con mis hijos no te metas!”, co oznacza „Chávez, nie wtrącaj się do moich dzieci!”40. Hasło to stało się symbolem i towarzyszyło protestującym przeciw kolejnym zamysłom rządu odnośnie do systemu szkolnic-twa w latach następnych41.

Z biegiem czasu liczba sceptyków rosła, jednakże silny, niemal masowy opór powstał dopiero na fali reform oświatowych z roku 2009. Nowa ustawa organiczna o edukacji poruszyła wielu obywateli i wywołała liczne kontrowersje. Wątpliwości zrodziły się przede wszystkim na tle niejednokrotnie powtarzanych w dokumencie mglistych zapisów, takich jak: „ideologia boliwariańska”, „doktryna naszego Wy-zwoliciela Simóna Bolívara”, „doktryna Simóna Rodrígueza”, „zasady boliwariań-skie” czy „wenezuelskość”42. Owe terminy nie zostały w akcie prawnym zdefi nio-wane, co wzbudziło podejrzenia, iż będą one dowolnie interpretowane przez władzę. Niezadowolenie rosło wraz ze świadomością, że na tych niesprecyzowa-nych pojęciach będzie opierać się cały system edukacji. Zdaniem wielu sprzeciwia-

40 Th ousands Protest against Chavez’s Education Reforms in Venezuela, strona internetowa Latin American Studies, http://www.latinamericanstudies.org/venezuela/education.htm [dostęp: 01.02.2012]; Venezuelans protest Chavez’s education reforms, strona internetowa Latin American Studies, http://www.latinamericanstudies.org/venezuela/education.htm [dostęp: 1.02.2012].

41 Venezuela: La ley de educacion ‘orwelliana’ de la tirania chavista [Wenezuela: ustawa o „orwel-lowskiej” edukacji tyranią zwolenników Cháveza], strona internetowa Th e Hispanic American Cen-ter for Economic Research (HACER), http://www.hacer.org/latam/?p=99 [dostęp: 1.02.2012].

42 Ley Orgánica…, op.cit.


jących się nowym zapisom prawa ustawa organiczna otworzyła drogę do kształce-nia dzieci i młodzieży w duchu socjalizmu, na wzór kubański43.

Duże wątpliwości wzbudziło ponadto nałożenie m.in. na rady gmin obowiązku kreowania w obywatelach postaw społecznie odpowiedzialnych. Dla niektórych osób oznaczało to przyzwolenie na ingerencję urzędników państwowych w wy-chowanie dzieci i młodzieży. Zdaniem przeciwników ustawy celem zaangażowania radnych w edukację była indoktrynacja ludzi młodych i chęć przekazywania im, pod pretekstem przybliżania problemów społeczności lokalnych, poglądów socja-listycznych44.

Ideologizacji szkolnictwa sprzeciwiali się nie tylko wspomniani wcześniej ro-dzice, nauczyciele czy uczniowie, ale i studenci, pracownicy naukowi oraz dzien-nikarze. La Ley Orgánica de Educación zagroziła każdej z tych grup. Z treści po-szczególnych artykułów wynikało bowiem, iż zgodnie z prawem ograniczeniu ulegnie wolność prasy oraz autonomia uniwersytetów45. Na media nałożono obo-wiązek krzewienia wartości konstytucyjnych i zasad wynikających z nowych prze-pisów o edukacji. W związku z tym zabroniono rozpowszechniania informacji, które wywołują przerażenie u dzieci, podżegają do nienawiści, są sprzeczne z mo-ralnością, obyczajami oraz mogą naruszyć zdrowie psychiczne i fi zyczne obywa-teli. Zadaniem nauczania stało się ponadto wykształcenie w uczniach umiejętności krytycznego podejścia do treści prezentowanych w mediach. Co więcej, zakazano zarówno placówkom publicznym, jak i prywatnym głoszenia idei sprzecznych z doktrynami oraz postawami propagowanymi w Republice Boliwariańskiej46. Zapisy te stworzyły ogromne pole do nadużyć i były odczytywane przez przeciw-ników ustawy jako środek do marginalizacji (lub eliminacji) niepaństwowych me-diów, szkół oraz uczelni, a także usuwania ze stanowisk czy środowiska studenc-kiego i pociągania do odpowiedzialności osób, które sprzeciwią się wytycznym rządu oraz jego przedstawicieli47.

43 isv, Ley de educación causa protestas en Venezuela [Ustawa o edukacji wywołuje protesty w Wenezueli], artykuł dziennika „El Universal” z 11.08.2009, http://www.eluniversal.com.mx/no-tas/618565.html [dostęp: 1.02.2012].

44 A. Fijałkowska, M.F. Gawrycki, op. cit., s. 115–116; L. Carvajal, F. Pantin, Lo positivo y lo ne-gativo en la Ley de Educación [Pozytywne i negatywne strony ustawy o edukacji], artykuł dziennika „El Universal” z 10.08.2009, http://www.eluniversal.com/2009/08/11/pol_esp_lo-positivo-y-lo-ne-g_11A2607803.shtml [dostęp: 7.02.2012].

45 Las trampas de Chávez [Pułapki Cháveza], artykuł dziennika „El País” z 17.08.2009, http://www.elpais.com/articulo/opinion/trampas/Chavez/elpepiopi/20090817elpepiopi_2/Tes [dostęp: 7.02.2012].

46 Ley Orgánica…, op.cit.47 Las trampas…, op.cit.


W myśl nowego aktu prawnego system wenezuelskiego szkolnictwa przybrał charakter laicki. Postanowienie to spotkało się z ostrą krytyką Kościoła katolickie-go. Oceniano, iż konsekwencją owej decyzji będzie nie tylko zniknięcie religii z programów nauczania, ale i uniemożliwienie religijnym instytucjom edukacyj-nym (oferującym bezpłatną naukę na wysokim poziomie) dostępu do dotacji pań-stwowych na cele oświatowe48.

Warto ponadto zwrócić uwagę, iż najbardziej aktywną grupą protestujących przeciw niektórym założeniom edukacyjnym rządu byli studenci. Z ich sprzeci-wem spotykała się każda zagrażająca wolności słowa czy autonomii uniwersytetów decyzja Cháveza49. Środowisko studenckie cechowała wytrwałość w organizowa-niu licznych akcji protestacyjnych oraz radykalizm (czego przejawem było na przy-kład zaszywanie sobie ust podczas strajku głodowego w 2011 roku)50.

8. Sukcesy przemian edukacyjnych

Reformy edukacyjne forsowane przez wenezuelski rząd miały niewątpliwie wady, które doprowadziły do niepokojów w społeczeństwie. Jednakże, aby rzetelnie oce-nić skutki przedsięwzięć oświatowych Cháveza, należy również przyjrzeć się uważ-nie opiniom osób pochwalających zmiany, a także zwrócić uwagę na pozytywne skutki społeczne i sukcesy polityki edukacyjnej władz Wenezueli.

Treści ideologiczne przekazywane w szkołach budziły w niektórych opór, nie oznacza to jednak, że kształcenie zgodne z zasadami i wartościami propagowany-mi w państwie nie spotykało się z aprobatą. Zwolennicy reform zwracali przede wszystkim uwagę na korzyści płynące z nauczania wokół idei boliwariańskich. Najczęściej pochwalali budzenie w uczniach uczuć patriotycznych oraz kształto-wanie w nich postaw obywatelskich i społecznych. Podkreślali, iż zmiany w spo-sobie wychowania były nieuniknione z uwagi na realia oraz dynamikę przemian we współczesnym świecie, gdzie pojęcia takie jak: obywatel, społeczeństwo czy państwo tracą na znaczeniu. Wielu zaznaczało w swych wypowiedziach, że gdyby

48 L. Carvajal, F. Pantin, op.cit.49 A. Fijałkowska, M.F. Gawrycki, op.cit., s. 117–118, 120–123, 183–195.50 Strajk głodowy studentów w obronie rządowego fi nansowania uczelni w Wenezueli, artykuł

dziennika „Gazeta Prawna” z 26.03.2011, http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/499575,strajk_glodowy_studentow_w_obronie_rzadowego_fi nansowania_uczelni_w_wenezueli.html?utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+GazetaPrawna-+%28GazetaPrawna.pl%29 [dostęp: 7.02.2012].


nie polityka edukacyjna rządu młodzi ludzie zapomnieliby, czym jest hymn naro-dowy, szacunek do ojczyzny, tolerancja, altruizm i współpraca51.

Do kolejnych, mających duże poparcie społeczne sukcesów polityki edukacyj-nej prezydenta Wenezueli zaliczyć należy ograniczenie analfabetyzmu w kraju, zwiększenie liczby absolwentów szkół ponadpodstawowych i wyższych, ułatwienie kobietom dostępu do edukacji oraz zapewnienie kształcenia osobom ubogim i po-chodzącym z terenów wiejskich. Owe pozytywne skutki reform odzwierciedlają w dużej mierze dane statystyczne, które warto przeanalizować.

Tabela 1. Udział procentowy osób niepiśmiennych powyżej 15. r.ż. w całej populacji

Rok Ogółem Mężczyźni Kobiety1990 11,1 9,9 12,32000 7,5 7,0 8,02005 6,0 5,8 6,22010 4,8 4,8 4,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z Roczników Statystycz-nych Ameryki Łacińskiej i Karaibów (Anuario estadístico de América Latina y el Caribe) z lat 2005–2011.

Tabela 1 prezentuje procentowy udział analfabetów w populacji Wenezueli. Widoczne jest, że na przestrzeni 10 lat (od roku 2000 do 2010) odsetek osób nie-piśmiennych zmalał o 2,7 punktu procentowego, z 7,5% do 4,8%. Przede wszyst-kim jednakże zniknęły zasadnicze różnice w poziomie analfabetyzmu pomiędzy płciami. Fakt ten należy uznać za dowód na skuteczność działań rządu Cháveza mających na celu ułatwienie kobietom dostępu do oświaty. Zasługą reform oświa-towych było także radykalne zmniejszenie odsetka osób nieposiadających umie-jętności czytania i pisania wśród ludzi powyżej 60. r.ż. Jedynie na terenach miej-skich poziom analfabetyzmu w tej grupie wiekowej obniżył się z 27,3% w 2004 roku do 17,5% w 2010 roku52. Ów spadek był m.in. zasługą misji edukacyjnych wenezuelskiego rządu.

51 L. Carvajal, F. Pantin, op.cit.; J. Orozco, op.cit.52 Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2005 [Rocznik statystyczny Ameryki Ła-

cińskiej i Karaibów, 2005], CEPAL, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/1/26531/LCG2311B_2.pdf [dostęp: 8.02.2012]; Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2011 [Rocznik statystycz-ny Ameryki Łacińskiej i Karaibów, 2011], CEPAL, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/7/45607/LCG2513b_1.pdf [dostęp: 8.02.2012].


Darmowy dostęp do wykształcenia, pomoc fi nansowa dla osób pobierających naukę, tworzenie nowych ( i udoskonalanie istniejących) placówek edukacyjnych oraz rozbudowana sieć misji sprawiły, że z roku na rok zwiększała się liczba absol-wentów szkół średnich i wyższych. Dla porównania współczynnik skolaryzacji netto53 na poziomie szkolnictwa średniego wzrósł z 19,2% w roku 1995 do 71,8% w 2010. Ten sam wskaźnik w odniesieniu do szkolnictwa wyższego, który w 1995 roku wynosił 28,5%, w roku 2009 osiągnął poziom 78,1%54. Dane te obrazują, iż coraz większa liczba młodych ludzi w państwie Cháveza decydowała się na kon-tynuowanie nauki po szkole podstawowej. Wzrost zainteresowania dalszym kształ-ceniem można uznać za wielki sukces. Wenezuelskie społeczeństwo, które przed reformami w przeważającej części osiągało jedynie wykształcenie podstawowe, zaczęło przeobrażać się we wspólnotę ludzi nie tylko piśmiennych, ale i pragną-cych realizować swe aspiracje.

Istotne jest, że podczas wprowadzania zmian w systemie oświatowym, podjęto działania mające na celu dostosowanie treści przekazywanych w szkołach do po-trzeb rynku pracy. Komputeryzacja placówek edukacyjnych, zapewnianie im od-powiedniego wyposażenia czy umożliwienie uczniom pozyskania doświadczenia w zdobywanym zawodzie to warte uwagi udogodnienia powstałe na gruncie re-form szkolnictwa. Dużym osiągnięciem był również rozwój oświaty wśród rdzen-nej ludności. Nie tylko zwiększono liczbę szkół, ale i wprowadzono rozwiązania mające na celu dostosowanie programów nauczania do potrzeb kulturowych spo-łeczności indiańskich. Decyzje te można ocenić jako ważny krok ku integracji mniejszości tubylczej z pozostałą częścią społeczeństwa Wenezueli.

Z wymienionymi powyżej licznymi inwestycjami, związanymi z rozwojem in-frastruktury, doskonaleniem kadry czy wspieraniem osób pobierających naukę, wiązało się zwiększenie wydatków państwa przeznaczanych na edukację. Przed-stawienie rzetelnych danych na temat nakładów Wenezueli na oświatę nie jest możliwe z uwagi na fakt, iż są one niejasne oraz pełne luk. Zgodnie z informacja-mi zebranymi przez Centrum Badań Społecznych (El Centro de Investigación So-cial, CISOR) oraz organizację Grupa Społeczna CESAP (el Grupo Social CESAP) wydatki publiczne wpływające do sektora edukacji wzrosły w latach 1999–2006

53 Relacja liczby uczniów w grupie wiekowej określonej jako odpowiadająca temu poziomowi kształcenia do liczby ludności w tym wieku. Zob. Pojęcia stosowane w badaniach statystycznych sta-tystyki publicznej, Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl/gus/defi nicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-5064.htm [dostęp: 8.02.2012].

54 Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2011 [Rocznik statystyczny Ameryki Ła-cińskiej i Karaibów, 2011], op.cit.


z 4,1% PKB do 5,1% PKB55. Z kolei według danych z Rocznika Statystycznego Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych ds. Ameryki Łacińskiej i Kara-ibów (CEPAL) nakłady państwa na oświatę w latach 2006–2007 wynosiły jedynie 3,7% PKB56. Źródła nie dają więc jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o wyso-kość środków fi nansowych przekazywanych w kolejnych latach na kształcenie. Można jednakże zaobserwować, jak zmieniały się wydatki państwa na cele eduka-cyjne. Widoczne jest, że początkowo nakłady na szkolnictwo rosły, po czym dra-stycznie zaczęły spadać, toteż coroczne zwiększanie inwestycji w sektorze oświa-towym pozostało jedynie płonną obietnicą prezydenta Cháveza.

9. Próba oceny przemian edukacyjnych

Przemiany wenezuelskiej edukacji to szansa, stagnacja czy zagrożenie dla społe-czeństwa? Odpowiedź na to pytanie, pomimo szerokich rozważań, nie jest zada-niem prostym, ponieważ reformy, które przeprowadzono na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat w systemie oświatowym Wenezueli, nasuwają wiele wątpliwości co do ich zasadności oraz rezultatów.

Pierwsze zastrzeżenie, jakie pojawia się odnośnie do polityki edukacyjnej Cháveza, to nasycenie ideowe szkolnictwa, szkalowane podczas licznych akcji pro-testacyjnych. Zadać można w tym miejscu pytanie, czy istotnie owa ideologizacja godna była wyłącznie potępienia? Propagowane treści miały bowiem na celu wy-kształcenie w uczniach wielu pozytywnych postaw. Upowszechniane były m.in. wartości takie jak: tolerancja, odrzucenie przemocy i wszelkich form dyskrymina-cji, solidarność ze wspólnotą, wiara we własne siły oraz kreatywność. Szkoły za-chęcały do aktywności na niwie społecznej i zaangażowania w życie państwa. Sta-wiały ponadto na rozwój fi zyczny oraz kulturalny podopiecznych. Sprzeczne uczucia budzi natomiast ogromny nacisk, jaki położono na poszanowanie symbo-li państwowych, formowanie świadomości historycznej oraz zachowanie tożsamo-ści narodowej. Z jednej strony patriotyzm, przeciwdziałanie dezintegracji pamię-ci zbiorowej i duma z osiągnięć własnego kraju mają znaczący wpływ na wzmocnienie więzi społecznych, przez co są bardzo ważne dla istnienia wspólno-

55 Gasto público en educación como porcentaje del PIB. Serie desde 1990 al 2006 [Wydatki pu-bliczne na edukację jako procent PKB. Seria od 1990 do 2006 roku], strona internetowa Venescopio. Venezuela en cifras [Venescopio. Wenezuela w cyfrach], http://venescopio.org.ve/seccion.asp?sec-cion=Gasto%20Social%20del%20Estado [dostęp: 8.02.2012].

56 Anuario estadístico de América Latina y el Caribe 2011 [Rocznik statystyczny Ameryki Łaciń-skiej i Karaibów, 2011], op.cit.


ty. Z drugiej przesadny kult państwa, jego bohaterów oraz historii pochłania dużo czasu i energii, które mogłyby być w szkołach przeznaczone na przekazywanie i zdobywanie wiedzy oraz rozwijanie w uczniach licznych umiejętności. Co więcej, rozpatrywanie przeszłości jedynie przez pryzmat chwalebnych wydarzeń prowa-dzić może do przekłamań. Bezdyskusyjne akceptowanie narzuconych przez władze poglądów, nawet cennych dla jedności narodu, zakłóca ponadto prowadzenie wol-nych badań naukowych.

Patrząc na kwestię ideologii w szkole z innej perspektywy, można zauważyć, że jej obecność nie jest zjawiskiem wyjątkowym. Wartości religijne, patriotyczne, idee demokratyczne czy socjalistyczne były i są wpajane każdemu uczniowi – stanowią nieodłączną część edukacji. Ideologizacja szkolnictwa nie musi być więc automa-tycznie godna potępienia. Problem pojawia się wtedy, gdy zamiast różnorodności poglądowej uznaje się tylko jeden sposób myślenia. Analizując przypadek prze-mian edukacyjnych w Wenezueli, można dojść do wniosku, iż zadaniem szkolnic-twa stało się nie nauczanie, lecz głoszenie słuszności „ideologii boliwariańskiej”.

Kolejną sprawą, która rodzi niemałe wątpliwości, jest ułatwienie dostępu do oświaty różnym grupom społecznym. Nie można zaprzeczyć, że umożliwienie zdobycia wykształcenia osobom z ubogich środowisk to działanie godne pochwa-ły. Doprowadziło do ograniczenia poziomu analfabetyzmu w kraju, przeciwdzia-łało wykluczeniu społecznemu i dało szansę rozwoju zawodowego oraz naukowe-go każdemu, bez względu na jego sytuację materialną. Z drugiej strony pojawia się pytanie, czy ilość szła w parze z jakością kształcenia? Dla przykładu dzięki Misji Ribas wykształcenie średnie można było zdobyć już w dwa lata, ucząc się pięć razy w tygodniu po trzy godziny. Nie jest możliwe, aby w tak krótkim czasie reali-zowano cały program szkoły średniej. Mimo to uczestnicy misji otrzymywali dy-plomy uprawniające do podjęcia nauki na uczelniach. Ponadto, chociaż wydatki państwa na edukację nie były zwiększane, przeprowadzono kosztowne inwestycje, a liczba miejsc w szkołach wyższych znacznie wzrosła. Ucierpieć na tym niestety musiały jakość i warunki kształcenia. Bez środków fi nansowych niemożliwy był również rozwój nauki. Taki stan doprowadzić może w przyszłości do zapaści inte-lektualnej wenezuelskiego społeczeństwa.

Przemiany edukacyjne w Wenezueli wymykają się próbom jednoznacznej oce-ny. Każde posunięcie Cháveza wywołało szereg zarówno pozytywnych, jak i nega-tywnych konsekwencji dla społeczeństwa. Warto w tym miejscu zauważyć, iż wy-soka aktywność państwa na płaszczyźnie oświatowej (bez względu na ocenę jej skutków społecznych) jest zaprzeczeniem zjawiska stagnacji, rozumianego jako brak zmian w jakiejś dziedzinie. Jednakże czy przeciwieństwo stagnacji w przy-padku edukacji wenezuelskiej stanowi postęp? Czy system oświatowy może służyć


polityce bez szkody dla niego samego? Czy wykształcenie powinno być dobrem ekskluzywnym, gdyż w przeciwnym razie istnieje prawdopodobieństwo, że straci na jakości? Nie można tego osądzić, ponieważ każda odpowiedź budzi cień wąt-pliwości. Reformy mają szansę umocnić wenezuelską wspólnotę, polepszyć jakość życia ludności oraz wyrównać szanse edukacyjne i zawodowe. Istnieje jednakże takie samo prawdopodobieństwo, że w wyniku przemian poziom oświaty silnie zmaleje, a zdobycie rzetelnego wykształcenia stanie się niemożliwe, na czym ucier-pi państwo oraz jego obywatele.

L I T E R A T U R A :

Bello M.E., Reformas y políticas educativas en América Latina, „Acción Pedagógica” 2001, nr 10.

Fijałkowska A., Gawrycki M.F., Wenezuela w procesie (r)ewolucyjnych przemian, Warszawa 2010.

Harnecker M., Venezuela: una revolución sui géneris, Barcelona 2004.Perlin J., Oberda A., Polityka zagraniczna Wenezueli [w:] Polityka zagraniczna państw

Ameryki Łacińskiej, M.F. Gawrycki (red.), Warszawa 2006.Subirats M., La educación de las mujeres: de la marginalidad a la coeducación. Propuestas

para una metodología de cambio educativo, Santiago de Chile 1998.

ŹRÓDŁA INTERNETOWE:

Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2004, CEPAL, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/0/21230/p1_1.pdf [dostęp: 3.12.2011].

Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2005, CEPAL, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/1/26531/LCG2311B_2.pdf [dostęp: 8.02.2012].

Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2008, CEPAL, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/7/35327/ANUARIO2008.pdf [dostęp: 2.12.2011].

Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2010, CEPAL, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/6/42166/LCG2483b_1.pdf [dostęp: 2.12.2011].

Anuario estadístico de América Latina y el Caribe, 2011, CEPAL, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/7/45607/LCG2513b_1.pdf, [dostęp: 8.02.2012].

AVN, Ministerio de Educación Universitaria asume reimpulso de la Misión Alma Mater, artykuł dziennika „El Nacional” z 14.11.2011, http://www.el-nacional.com/noti-cia/9764/14/Ministerio-de-Educacion-Universitaria-asume-reimpulso-de-la-Mision-Alma-Mater.html [dostęp: 18.12.2011].


Blanco Díaz J.M., Matrícula universitaria venezolana es de las más altas del mundo, strona internetowa Prensa Presidencial, http://www.minci.gob.ve/noticias_-_pren-sa/28/201635/matricula_universitaria_venezolana.html [dostęp: 17.12.2011].

Blanco R., Cusato S., Desigualdades educativas en América Latina: todos somos responsables, strona internetowa Escuela y Reproducción Social, http://www.reproduccionsocial.edusanluis.com.ar/2010/12/desigualdades-educativas-en-america.html [dostęp: 1.12.2011].

Carucí N., Misión Ribas sigue sumando bachilleres integrales, strona internetowa Venezuela de Verdad, http://www.venezueladeverdad.gob.ve/content/misi%C3%B3n-ribas-sigue-sumando-bachilleres-integrales [dostęp: 17.12.2011].

Carvajal L., Pantin F., Lo positivo y lo negativo en la Ley de Educación, artykuł dziennika „El Universal” z 10.08.2009, http://www.eluniversal.com/2009/08/11/pol_esp_lo-posi-tivo-y-lo-neg_11A2607803.shtml [dostęp: 7.02.2012].

Currículo Nacional Bolivariano. Diseño Curricular del Sistema Educativo Bolivariano, Mi-nisterio del Poder Popular Para la Educación, http://www.me.gob.ve/media/conteni-dos/2007/d_905_67.pdf [dostęp: 5.12.2011].

Diaz M.S., Venezuela’s Bolivarian Schools Project, OECD iLibrary, http://www.oecd-ilibra-ry.org/docserver/download/fulltext/5l9lqxf67tlx.pdf?expires=1323270534&id=id&accname=guest&checksum=2EB83803C6839BF1BF995937756159A2 [dostęp: 9.12.2011].

Escuelas Técnicas Robinsonianas, Ministerio de Educación y Deportes, http://www.oei.es/quipu/venezuela/Esc_Tec_Robinsonianas.pdf [dostęp: 12.12.2011].

Gasto público en educación como porcentaje del PIB. Serie desde 1990 al 2006, strona inter-netowa Venescopio. Venezuela en cifras, http://venescopio.org.ve/seccion.asp?seccio-n=Gasto%20Social%20del%20Estado [dostęp: 8.02.2012].

González L., Lacruz T., Política social en Venezuela, Universidad Católica Andrés Bello, http://biblioteca2.ucab.edu.ve/iies/bases/iies/texto/GONZALES_Y_LACRUZ_2007.PDF [dostęp: 14.12.2011].

isv, Ley de educación causa protestas en Venezuela, artykuł dziennika „El Universal” z 11.08.2009, http://www.eluniversal.com.mx/notas/618565.html [dostęp: 01.02.2012].

La Educación Bolivariana. El Liceo Bolivariano, „Educere: La Revista Venezolana de Edu-cación” 2005, nr 28, http://redalyc.uaemex.mx/pdf/356/35602808.pdf [dostęp: 12.12.2011].

La educación bolivariana. Políticas, programas y acciones: cumpliendo las metas del milenio. Parte II, „Educere: La Revista Venezolana de Educación” 2006, nr 32, http://www.scie-lo.org.ve/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1316–49102006000400015&lng=pt&nr-m=iso [dostęp: 13.12.2011].


Las trampas de Chávez, artykuł dziennika „El País” z 17.08.2009, http://www.elpais.com/articulo/opinion/trampas/Chavez/elpepiopi/20090817elpepiopi_2/Tes [dostęp: 7.02.2012].

Liceo Bolivariano, Ministerio de Educación y Deportes, http://www.oei.es/quipu/venezu-ela/Liceo_Bolivariano.pdf [dostęp: 11.12.2011].

Lobo N., Método cubano de alfabetización se extiende a otros países. Entrevista con la Le-onela Realy inventora del método „Yo, Sí Puedo”, strona internetowa Asamblea Popular Revolucionaria Americana, http://www.aporrea.org/imprime/n9673.html [dostęp: 16.12.2011].

Losego F., Adelante con Bolívar, „El correo de la UNESCO” 2001, nr. 6, http://unesdoc.unesco.org/images/0012/001227/122747s.pdf#122750 [dostęp: 3.12.2011].

MAB, Presidente Chávez relanzó Misión Alma Mater, strona internetowa Radio Nacional de Venezuela, http://www.rnv.gob.ve/noticias/index.php?act=ST&f=20&t=47250 [do-stęp: 17.12.2011].

Martí J., Sistema Educativo Bolivariano De Venezuela, strona internetowa Buenas Tareas, http://www.buenastareas.com/ensayos/Sistema-Educativo-Bolivariano-De-Venezu-ela/591436.html [dostęp: 18.12.2011].

Misiones Bolivarianas, Ministro del Poder Popular para la Comunicación y la Información, http://aristobulo.psuv.org.ve/wp-content/uploads/2008/09/misiones_bolivarianas.pdf [dostęp: 16.12.2011].

Orozco J., Th e Bolivarian school, strona internetowa New Internationalist, http://www.newint.org/features/2006/06/01/education/ [dostęp: 10.12.2011].

Pojęcia stosowane w badaniach statystycznych statystyki publicznej, Główny Urząd Staty-styczny, http://www.stat.gov.pl/gus/defi nicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-5064.htm [do-stęp: 8.02.2012].

Pradas M., Misión Robinson III inició actividades en San Juan de Los Morros, El Boletín Digital Universitario de la Universidad de Carabobo, http://boletin.uc.edu.ve/index.php?view=article&catid=14%3Aeducaci&id=6355%3Amisiobinson-iii-inicitividades-en-san-juan-de-los-morros&format=pdf&option=com_content [dostęp: 16.12.2011].

Proyecto educativo nacional: postulados y la escuela como centro del quehacer comunitario, „Educere: La Revista Venezolana de Educación” 2000, nr 11, http://redalyc.uaemex.mx/pdf/356/35601125.pdf [dostęp: 3.12.2011].

Proyecto Simoncito: educación inicial de calidad, Ministerio de Educación y Deportes, http://www.oei.es/quipu/venezuela/proyecto_simoncito.pdf [dostęp: 7.12.2011].

RNP, Misión Alma Mater creó su cuarta universidad, strona internetowa Radio Nacional de Venezuela, http://www.rnv.gov.ve/noticias/?act=ST&f=20&t=105231 [dostęp: 18.12.2011].


Sánchez Almao L.J., El Currículo Nacional Bolivariano, strona internetowa Monografi as.com – El Centro de Recursos Educativos más amplio de la Red, http://www.monogra-fias.com/trabajos62/curriculo-bolivariano/curriculo-bolivariano2.shtml [dostęp: 20.12.2011].

Strajk głodowy studentów w obronie rządowego fi nansowania uczelni w Wenezueli, artykuł dziennika „Gazeta Prawna” z 26.03.2011, http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/499575,strajk_glodowy_studentow_w_obronie_rzadowego_fi nansowania_uczelni_w_wenezueli.html?utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_cam-paign=Feed%3A+GazetaPrawna+%28GazetaPrawna.pl%29 [dostęp: 7.02.2012].

Th ousands Protest against Chavez’s Education Reforms in Venezuela, strona internetowa Latin American Studies, http://www.latinamericanstudies.org/venezuela/education.htm [dostęp: 1.02.2012].

Torres R.M., Venezuela: Colegio durante el día, misiones a la noche, „Revista Interamerica-na de Educación de Adultos” 2007, nr 1, http://tariacuri.crefal.edu.mx/rieda/ene_dic_2007/resenas_contrasenas/resenas_art5_p1.htm [dostęp: 16.12.2011].

Venezuela. Early Childhood Care and Education (ECCE) Programmes, UNESCO Interna-tional Bureau of Education, http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001481/148112e.pdf [dostęp: 9.12.2011].

Venezuela: La ley de educacion ‘orwelliana’ de la tirania chavista, strona internetowa Th e Hispanic American Center for Economic Research (HACER), http://www.hacer.org/latam/?p=99 [dostęp: 1.02.2012].

Venezuelans Protest Chavez’s Education Reforms, strona internetowa Latin American Stu-dies, http://www.latinamericanstudies.org/venezuela/education.htm [dostęp: 1.02.2012].

AKTY PRAWNE:Constitución de la República Bolivariana de Venezuela, Tribunal Supremo de Justicia, http://

www.tsj.gov.ve/legislacion/constitucion1999.htm [dostęp: 3.12.2011].Ley Orgánica de Educación, Gaceta Ofi cial de la República Bolivariana de Venezuela,

Número 5929 Extraordinario del 15 de Agosto de 2009.

SUMMARY

Th is article examines the huge changes that have occurred in the educational system in Venezuela at the period of President Hugo Chávez. It presents decisions and projects of the Venezuelan government and their overwhelming infl uence on society. Moreover, the text


exposes the doubts which have arisen from the chosen course of reforms. Th e article at-tempts to answer the question whether education system can serve a policy purpose with-out being harmful to itself, and whether education should be one of the exclusive goods. On the one hand, it explains that the Bolivarian education can create a great opportunities for people to upgrade their educational and living standards in the future. On the other hand, it tries to illustrate that the omnipresent ideology is becoming very dangerous for quality of education.

Key words:

Bolivarian education, educational system in Venezuela, Hugo Chávez, Bolivarian Mission, Flag Project, Venezuelan Organic Education Law

PRZEMIANY EDUKACYJNE W WENEZUELI W LATACH …

Documents

Transcript of PRZEMIANY EDUKACYJNE W WENEZUELI W LATACH …