PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA

Z BIOLOGII

W ZESPOLE SZKÓŁ W WAGANOWICACH

opracowała: Jolanta Gicala

Spis treści:

I. Podstawa prawna PZO.

II. Cele oceniania osiągnięć uczniów.

III. Sposoby pomiaru osiągnięć edukacyjnych uczniów.

IV. Ogólne kryteria wymagań na poszczególne stopnie.

V. Szczegółowe kryteria wymagań na poszczególne stopnie.

VI. Zasady wystawiania oceny śródrocznej i rocznej.

VII. Tryb i warunki uzyskania wyższej niż przewidywana oceny rocznej.

VIII. Sposoby i zasady informowania uczniów i rodziców o osiągnięciach

i postępach edukacyjnych uczniów.

IX. Szczegółowe cele edukacyjne zawarte w podstawie programowej.

X. Dostosowanie wymagań edukacyjnych ze względu na orzeczenia SPPP

o specyficznych trudnościach w uczeniu się.

I. Podstawa prawna PZO.

Przedmiotowe zasady oceniania z matematyki są zgodne z:

Podstawą programową kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych

i gimnazjum;

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie

podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego

w poszczególnych typach szkół (Dz. U. 2012 poz. 997);

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r.

w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania

i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. 2015 poz. 843);

Programem nauczania biologii w gimnazjum „Puls życia” Anny Zdziennickiej.

II. Cele oceniania osiągnięć uczniów.

Wspieranie ucznia w jego rozwoju.

Określanie stopnia efektywności procesu kształcenia.

Gromadzenie informacji o uczniu i formułowanie na ich podstawie opinii o jego

osiągnięciach w nauce i rozwoju.

Poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach

w tym zakresie, pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju.

Motywowanie ucznia do dalszej pracy.

Dostarczanie rodzicom (prawnym opiekunom) i wychowawcom informacji

o postępach, trudnościach i specjalnych uzdolnieniach ucznia.

III. Sposoby pomiaru osiągnięć edukacyjnych uczniów.

1. Odpowiedź ustna - 1ocena w okresie

Obowiązuje tematyka z trzech ostatnich lekcji, w przypadku lekcji powtórzeniowej

z całego działu.

Uczeń ma czas na zastanowienie się.

Nauczyciel dokonuje ostatecznej oceny i ją uzasadnia.

Ocena z odpowiedzi ustnej nie podlega poprawie.

2. Prace pisemne

Praca klasowa (co najmniej2 oceny w okresie) - jest obowiązkowa i obejmuje materiał

programowy jednego działu tematycznego. Zapowiadana jest z tygodniowym

wyprzedzeniem, poprzedzona lekcją powtórzeniową. Praca klasowa zostaje sprawdzona

i oddana w ciągu dwóch tygodni. Uczniowie, którzy są nieobecni podczas pracy klasowej

zobowiązani są do napisania jej w terminie do dwóch tygodni po powrocie. Oceny

niedostateczne

z pracy klasowej można poprawić w terminie do siedmiu dni po oddaniu pracy klasowej przez

nauczyciela. Uczeń poprawia pracę klasową raz i do dziennika wpisywane są obie oceny.

Kartkówka (co najmniej 2 oceny w okresie) - krótka forma pisemna sprawdzająca bieżące

wiadomości

z maksymalnie trzech ostatnich lekcji. Może być niezapowiedziana, sprawdzona w ciągu

tygodnia. Oceny z kartkówek nie podlegają poprawie.

Diagnozy i próbne sprawdziany i egzaminy - oceniane według procentów.

3. Aktywność na lekcji

Ocena obejmuje:

Częste zgłaszanie się na lekcji i udzielanie poprawnych odpowiedzi.

.

4. Prace domowe

Praca ucznia wykonywana jest w domu.

Uczeń nie otrzymuje oceny niedostatecznej, gdy przed lekcją zgłosi nauczycielowi, iż nie

potrafił w domu sam wykonać zadanej pracy, powinien jednak wówczas pokazać pisemne

próby rozwiązania.

Brak zeszytu przedmiotowego, zeszytu ćwiczeń jest równoznaczne z brakiem zadania

domowego.

Prace domowe nie muszą być zawsze oceniane.

Prace domowe mogą być sprawdzane również w sposób wybiórczy na ocenę podczas

lekcji.

5. Prace dodatkowe - wg ustaleń z nauczycielem

6. Praca w grupach na lekcji

7. Udział w konkursach biologicznych

Osiągnięcia w konkursach zewnątrzszkolnych i wewnątrzszkolnych nagradzane są cząstkową

oceną celującą.

Uczeń ma prawo zgłosić w ciągu okresu dwa razy nieprzygotowanie do lekcji bez podania

przyczyny.

Prace klasowe, diagnozy, próbne sprawdziany i próbne egzaminy oceniane w systemie

punktowym przeliczane są w skali:

Punkty w % Oceny

100 6 celujący

86-99 5 bardzo dobry

71-85 4 dobry

50-70 3 dostateczny

30-49 2 dopuszczający

0-29 1 niedostateczny

Kartkówki oceniane w systemie punktowym przeliczane są w skali:

Punkty w % Oceny

90-100 5 bardzo dobry

70-89 4 dobry

50-69 3 dostateczny

30-49 2 dopuszczający

0-29 1 niedostateczny

IV. Ogólne kryteria wymagań na poszczególne stopnie.

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który :

samodzielnie rozwija własne uzdolnienia, wykorzystuje zdobytą wiedzę podczas zajęć

osiąga sukcesy w konkursach, olimpiadach przedmiotowych, reprezentuje szkołę

na zewnątrz lub posiada inne znaczące osiągnięcia

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:

opanował pełny zakres wiedzy i umiejętności określony programem nauczania

potrafi efektywnie zaplanować pracę w zespole, umiejętnie podejmować decyzje,

interpretować wyniki, odnajdywać i porządkować informacje

potrafi zastosować umiejętności w rożnych sytuacjach, samodzielne rozwiązuje zadania

i problemy w sposób twórczy w sytuacjach trudnych, nietypowych

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:

posiada wiedzę określoną kryteriami oceny dobrej w przedmiotowych zasadach oceniania

potrafi współpracować w grupie, wyciągnąć wnioski, różnicować ważność informacji,

dzielić się wiedzą z innymi, wybrać własny sposób uczenia

wykazuje aktywną postawę wobec trudnych i nietypowych zagadnień

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:

opanował wiadomości i umiejętności określone kryteriami oceny dostatecznej

współpracuje w grupie, umie objaśnić niektóre wyniki pracy, logicznie je uporządkować,

podjąć decyzję, jaką postawę przyjąć

rozwiązuje proste zadania teoretyczne i praktyczne

.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

opanował wiedzę określoną kryteriami oceny dopuszczającej

potrafi dostosować się do decyzji grupy i współpracować w niej

rozwiązuje najprostsze zagadnienia z pomocy kolegi lub nauczyciela

rozumie podstawowe zagadnienia wyrażane w sposób prosty i jednoznaczny

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań kryterialnych na ocenę

dopuszczającą

V. Szczegółowe kryteria wymagań na poszczególne stopnie.

Załącznik 1

VI. Zasady wystawiania oceny śródrocznej i rocznej.

Wystawianie oceny śródrocznej i rocznej dokonuje się na podstawie wszystkich ocen

cząstkowych z uwzględnieniem preferencji ocen z prac klasowych. W drugiej kolejności

brane są pod uwagę oceny z kartkówek i odpowiedzi.

Ocenę śródroczną i roczną nauczyciel wystawia najpóźniej na 10 dni przed klasyfikacją.

Przy wystawianiu oceny śródrocznej i rocznej pod uwagę będą brane również:

postępy ucznia

aktywność

systematyczność i pilność

samodzielność pracy

O zagrożeniu oceną niedostateczną, nauczyciel informuje wychowawcę ucznia na miesiąc

przed klasyfikacją. Wychowawca przekazuje pisemną informację rodzicom.

Ocena śródroczna i roczna nie jest średnią arytmetyczną. Oceny ustala nauczyciel

na podstawie uzyskanych ocen cząstkowych.

VII. Tryb i warunki uzyskania wyższej niż przewidywana oceny rocznej.

Uczeń lub jego rodzice (opiekun prawny) składają pisemny wniosek do Dyrektora Zespołu

o ustalenie wyższej, niż przewidywana roczna ocena klasyfikacyjna w terminie do dwóch dni

roboczych od uzyskania informacji. Nauczyciel prowadzący dane zajęcia edukacyjne jest

obowiązany dokonać analizy zasadności wniosku wg następujących kryteriów:

uczeń był obecny na 90% zajęć edukacyjnych z danego przedmiotu,

w całorocznym ocenianiu bieżącym występuje przynajmniej 50% ocen równych lub

wyższych od oceny, o którą ubiega się uczeń.

W oparciu o tę analizę nauczyciel może ocenę podwyższyć lub utrzymać. Nauczyciel może

dokonać sprawdzenia wiedzy i umiejętności ucznia w formie ustnej lub pisemnej w obszarze

uznanym przez niego za konieczny. Uczeń otrzymuje informację od nauczyciela o ustalonej

ocenie klasyfikacyjnej.

Nauczyciel uzasadnia ustaloną ocenę poprzez krótką informację ustną lub uzasadnienie

punktacji. W przypadku wniosku pisemnego nauczyciel uzasadnia ocenę na piśmie.

VIII. Sposoby i zasady informowania uczniów i rodziców o osiągnięciach

i postępach edukacyjnych uczniów.

Uczeń jest na bieżąco informowany o otrzymywanych ocenach.

Każda ocena jest jawna. Uczeń ma prawo wiedzieć za co i jaką ocenę otrzymał.

Informację o planowanej ocenie klasyfikacyjnej podaje się uczniowi co najmniej 10 dni

przed klasyfikacją.

Informację o planowanej ocenie niedostatecznej śródrocznej lub rocznej otrzymuje uczeń

i jego rodzice miesiąc przed końcem okresu.

Rodzice są informowani o osiągnięciach swoich dzieci podczas zebrań ogólnych, które

odbywają się w terminach ustalonych przez Dyrektora Szkoły.

Sprawdzone i ocenione prace ucznia są udostępniane uczniowi i jego rodzicom (opiekunom)

na terenie szkoły przez wychowawcę klasy po wcześniejszym umówieniu spotkania lub

w czasie zebrań z rodzicami przez uczącego nauczyciela lub wychowawcę. Nie dopuszcza się

kopiowania dokumentów, robienia zdjęć czy notatek.

W zależności od potrzeb przeprowadzane są: rozmowy indywidualne, rozmowy

telefoniczne, wpisywanie uwag do zeszytu przedmiotowego ucznia informujące rodziców

o postępach i trudnościach w nauce dzieci.

IX. Szczegółowe cele edukacyjne zawarte w podstawie programowej.

Załącznik 2

X. Dostosowanie wymagań edukacyjnych ze względu na orzeczenia SPPP

o specyficznych trudnościach w uczeniu się.

Uczeń nie będzie wyrywany do natychmiastowej odpowiedzi,

Uczeń będzie mógł wybrać dogodny dla siebie sposób odpowiedzi ustnej lub pisemnej,

Materiał sprawiający mu trudność uczeń będzie miał podzielony na mniejsze partie,

Uczeń w czasie sprawdzianów będzie miał zwiększoną ilość czasu na rozwiązanie

zadań,

W czasie sprawdzianów i odpowiedzi należy oceniać tok rozumowania.

Załącznik nr 1

Szczegółowe kryteria oceniania z biologii

KLASA I

Biologia jako nauka o życiu

dopuszczający

- wymienia źródła wiedzy biologicznej

- wymienia cechy żywych organizmów

- wymienia przedmiot badań biologii jako nauki

dostateczny

- potrafi korzystać z różnych źródeł wiedzy

- posługuje się mikroskopem

- opisuje budowę komórek

-podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw

dobry

- charakteryzuje wybrane dziedziny biologii

-rysuje obraz widziany pod mikroskopem

-porównuje budowę różnych komórek

- omawia zasady klasyfikacji biologicznej

bardzo dobry

- omawia budowę i funkcje organelli komórkowych

-ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów

- analizuje różnice pomiędzy różnymi komórkami

Jedność i różnorodność budowy organizmów

dopuszczający

- wymienia podstawowe sposoby rozmnażania i odżywiania się organizmów

- wyjaśnia na czym polega oddychanie i wymiana gazowa

dostateczny

- wskazuje różnice między organizmami samożywnymi i cudzożywnymi

- wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów

- wyjaśnia istotę fotosyntezy

- omawia różne sposoby oddychania

- rozpoznaje sposoby rozmnażania się organizmów

dobry

- wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych

- określa warunki fotosyntezy

-charakteryzuje rodzaje rozmnażania

bardzo dobry

-wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmu

- porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe

- wykazuje związek między środowiskiem życia a sposobem zapłodnienia

Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe

dopuszczający

- wymienia miejsca występowania bakterii, wirusów

- wie, jak chronić się przed chorobami zakaźnymi

- podaje przykłady grzybów

dostateczny

-podaje cechy budowy bakterii i wirusów

- określa znaczenie bakterii, glonów i grzybów

- omawia czynności życiowe glonów i grzybów

dobry

- wymienia choroby bakteryjne, wirusowe i wywołane przez protisty

-charakteryzuje budowę grzybów oraz ich znaczenie przyrodnicze i gospodarcze

-wykonuje i opisuje rysunki

bardzo dobry

- ocenia znaczenie bakterii i wirusów

-porównuje czynności życiowe organizmów

-analizuje wpływ zakwitów wody na życie innych organizmów

-rozpoznaje i nazywa gatunki porostów, określa ich znaczenie

Świat roślin

dopuszczający

- opisuje budowę zewnętrzną rośliny

- określa rolę korzenia, łodygi, liści i kwiatu

- podaje środowiska występowania roślin

dostateczny

- wymienia przykłady tkanek roślinnych

-omawia budowę zewnętrzną korzenia, liścia i kwiatu

- podaje przykłady mszaków, paprotników i roślin nasiennych

-wymienia sposoby rozsiewania nasion

-omawia znaczenie roślin w przyrodzie i gospodarce

dobry

- charakteryzuje budowę i funkcje tkanek roślinnych

- analizuje budowę wewnętrzną korzenia, łodygi, liści i kwiatu, łączy budowę z funkcją

- charakteryzuje i opisuje mszaki, paprotniki i rośliny nasienne

- analizuje cykl rozwojowy okrytonasiennych

bardzo dobry

-wykazuje związek budowy tkanki z jej funkcją

-dowodzi związek budowy rośliny ze środowiskiem życia

- charakteryzuje sposoby rozsiewania się nasion i owoców

Bezkręgowce

dopuszczający

-wymienia przykłady tkanek zwierzęcych

-wymienia drogi zakażenia pasożytami

-wie jak ustrzec się przed pasożytami

- podaje przykłady owadów, skorupiaków i pajęczaków

dostateczny

- podaje rozmieszczenie tkanek w organizmie

-wskazuje elementy budowy tasiemca

-wymienia charakterystyczne cechy pierścienic, stawonogów i mięczaków

dobry

- opisuje budowę tkanek zwierzęcych

-charakteryzuje czynności życiowe gąbek, parzydełkowców, tasiemca, pierścienic stawonogów

i mięczaków

-porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów

bardzo dobry

- projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic

- wykazuje związek między środowiskiem życia a narządem wymiany gazowej

Kręgowce

dopuszczający

- podaje nazwy elementów szkieletu

-określa środowisko życia kręgowców

- podaje przykłady ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków

dostateczny

- opisuje przystosowanie ryb, płazów, gadów, ptaków do środowiska i trybu życia

- opisuje sposoby odżywiania, wymiany gazowej i rozmnażania kręgowców

dobry

- charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu

-rozpoznaje przedstawicieli poszczególnych grup kręgowców

- wiąże budowę narządów z ich rolą

bardzo dobry

- porównuje budowę poszczególnych grup kręgowców w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia

KLASA II

Organizm człowieka

dopuszczający

- wymienia funkcje i choroby skóry

- wymienia podstawowe elementy szkieletu, wie jaką rolę pełnią mięśnie

- podaje przyczyny powstawania wad postawy

- wymienia podstawowe składniki pokarmowe

-określa zasady zdrowego żywienia

-wie jak zapobiegać chorobom układu pokarmowego

- omawia pierwszą pomoc w przypadku krwawień i krwotoków oraz odmrożeń i oparzeń

- podaje przyczyny chorób układu krwionośnego, oddechowego, wydalniczego, rozrodczego

- podaje sposoby nabywania odporności

-wymienia odcinki układu oddechowego

- wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy układu nerwowego

- wymienia narządy zmysłów i określa ich rolę

- wymienia męskie i żeńskie narządy rozrodcze, określa ich rolę

- wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

- podaje najczęstsze przyczyny nowotworów

- określa wpływ niektórych substancji psychoaktywnych na zdrowie

dostateczny

- opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów

- wylicza warstwy skóry

- rozpoznaje różne kształty kości, określa rolę czaszki, klatki piersiowej

- wymienia rodzaje połączeń kości, budowę fizyczną i chemiczną kości

- określa funkcję mięśni szkieletowych, wymienia wady postawy

- klasyfikuje składniki odżywcze, opisuje ich rolę

- wskazuje na modelu odcinki przewodu pokarmowego, opisuje ich funkcje

- wskazuje grupy pokarmów na piramidzie żywieniowej

- omawia budowę i rolę krwi

- wymienia podstawowe elementy układu krwionośnego

- przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla zdrowia człowieka

- porównuje skład powietrza wdychanego i wydychanego

- wymienia narządy układu oddechowego z określeniem ich funkcji

- wskazuje źródła infekcji

- wymienia przykłady gruczołów dokrewnych i hormonów

- wymienia drogi wydalania produktów przemiany materii

- opisuje drogę impulsu nerwowego

- wymienia podstawowe elementy narządów zmysłu

- charakteryzuje rolę narządów i komórek rozrodczych

- wymienia etapy rozwoju człowieka

- przedstawia zasady profilaktyki chorób nowotworowych i cywilizacyjnych

dobry

-opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka, omawia objawy chorób skóry

- określa działanie biernego i czynnego narządu ruchu

- wymienia kości budujące szkielet, charakteryzuje ich funkcje

- opisuje połączenia kości oraz rolę szpiku kostnego

- porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe, podaje rolę składników pokarm

- lokalizuje i opisuje odcinki przewodu pokarmowego

- charakteryzuje elementy morfotyczne krwi oraz mały i duży krwioobieg

- opisuje krwotok żylny i tętniczy

-omawia rolę elementów układu odpornościowego

-wykazuje związek budowy narządów układu oddechowego z ich funkcją

- omawia proces powstawania i usuwania moczu

- interpretuje skutki niedoboru i nadmiaru niektórych hormonów

- omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

- wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym i bezwarunkowym

- omawia budowę i funkcje narządów zmysłu

- charakteryzuje cech płciowe oraz rozwój zarodkowy i płodowy

- rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

- wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień oraz chorób społecznych

bardzo dobry

- wykazuje współzależność poszczególnych układów

- ocenia wpływ środowiska na skórę

- wskazuje związki budowy elementów szkieletu z ich funkcją

- planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

-zna zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów

- wyjaśnia wpływ odżywiania na występowanie niektórych chorób

- omawia szczegółowo proces trawienia

- wykazuje związek bodowy naczyń krwionośnych z ich funkcją

- porównuje układ limfatyczny i krwionośny

- analizuje proces wymiany gazowej w płucach i komórkach

- ocenia rolę dializy, transfuzji

- omawia znaczenie hormonów i układu nerwowego w utrzymaniu homeostazy

- omawia zmiany hormonalne w organizmie kobiety

- wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień

KLASA III

Genetyka

dopuszczający

- wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest przykładem dziedziczenia cech

- podaje przykłady chorób genetycznych

dostateczny

- definiuje pojęcia: genetyka, zmienność organizmów, gen, DNA,

- omawia badania Mendla, wykonuje proste krzyżówki genetyczne

- wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci i grupy krwi

- charakteryzuje wybrane choroby genetyczne

dobry

- opisuje przebieg mitozy i mejozy

- ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki

-prawidłowo stosuje określenia: homozygota, heterozygota, gen dominujący i recesywny

- ustala grupy krwi dzieci lub ich rodziców

- omawia przyczyny chorób genetycznych

bardzo dobry

- wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej

- tworzy krzyżówki przewidując genotypy oraz fenotypy

- ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka

Ewolucja życia

dopuszczający

- wymienia dowody ewolucji oraz cechy człowieka rozumnego

dostateczny

- klasyfikuje dowody ewolucji

- określa rolę doboru naturalnego, podaje różnice między doborem naturalnym i sztucznym

- określa stanowisko systematyczne człowieka

dobry

- omawia etapy powstawania skamieniałości, definiuje pojęcie relikt i endemit i podaje przykłady

- wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi

bardzo dobry

- omawia współczesne spojrzenie na ewolucję

- opisuje przebieg ewolucji człowieka

Ekologia i ochrona środowiska

dopuszczający

- wymienia przykłady roślinożerców i mięsożerców

- wyjaśnia czym zajmuje się ekologia

-wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego, układa łańcuchy

- wymienia przykładowe środowiska życia organizmów

- zna sposoby zapobiegania pasożytom

- wymienia źródła zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby

- wie na czym polega segregacja odpadów

dostateczny

- porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie

- klasyfikuje dodatnie i ujemne zależności między organizmami

-omawia przyczyny konkurencji, wyjaśnia co to jest drapieżnictwo i pasożytnictwo

- podaje metody oczyszczania powietrza i wody, określa rolę próchnicy

- wie co to jest biodegradacja

dobry

- omawia różnice między ekologią i ochroną środowiska

- opisuje sposoby przystosowania do zdobywania pokarmu i ochrony przed drapieżnikami

- analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie środowiska

-opisuje różne metody unieszkodliwiania odpadów i wykorzystania surowców wtórnych

bardzo dobry

- wykazuje zależności między liczebnością drapieżców i ofiar

- omawia czynniki wpływające na równowagę ekosystemu

- planuje model sieci pokarmowej

- omawia schemat obiegu węgla w przyrodzie

- analizuje wykresy ekologiczne

- prezentuje postawę świadomego konsumenta

Ocenę celującą z biologii otrzymuje uczeń, który ;

- samodzielnie i systematycznie wzbogaca swoją wiedzę biologiczną

- swoimi wiadomościami i umiejętnościami dzieli się z innymi podczas zajęć szkolnych

- odnosi sukcesy w szkolnych i pozaszkolnych konkursach biologicznych

Opracowała: Jolanta Gicala

Załącznik nr 2

CELE EDUKACYJNE ZAWARTE W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU BIOLOGIA

1. Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych.

Uczeń:

- opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy

- wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach

i środowiskach

- przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem

-wskazuje ewolucyjne źródła różnorodności biologicznej

2. Znajomość metodyki badań biologicznych

- planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne

- określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą

- formułuje wnioski

- prowadzi obserwacje mikroskopowe

3. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji

- wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji

- odczytuje, analizuje, interpretuje przetwarza informacje tekstowe, graficzne i liczbowe

- rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne

- zna podstawową terminologię biologiczną

4. Rozumowanie i argumentacja

-interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami

- formułuje wnioski

-formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi

5. Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka

- analizuje związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia (prawidłowa

dieta, aktywność ruchowa, badania profilaktyczne)

- rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej

- rozumie znaczenie krwiodawstwa i transplantacji narządów

Treści nauczania - wymagania szczegółowe - Biologia

1. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii.

Uczeń:

1) wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową

rolę węgla dla istnienia życia;

2) przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów;

3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych

organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole

mineralne) oraz przedstawia ich funkcje;

4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową

jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz

określa warunki ich przebiegu;

5) wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych;

ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny.

1. Budowa i funkcjonowanie komórki. Uczeń:

1) dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem,

na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona

komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana

komórkowa);

2) przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki;

3) porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające

ich rozróżnienie.

III. Systematyka - zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności

organizmów. Uczeń:

1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji

biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki

taksonomiczne, podwójne nazewnictwo);

2) posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów;

3) wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek;

4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego

i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce,

rozmnażania, wzrostu i rozwoju;

5) przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego

na przykładzie wybranego protista samożywnego (np. eugleny) i cudzożywnego

(np. pantofelka);

6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie

i dla człowieka;

7) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności

tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów (w tym grzybów porostowych);

8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów,

widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia

cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie

obecności tych cech;

9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców,

płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków),

mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm

jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech;

10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych

w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała,

narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju;

11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla

człowieka.

1. Ekologia. Uczeń:

1) przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania

organizmów w środowisku lądowym i wodnym;

2) wskazuje, na przykładzie dowolnie wybranego gatunku, zasoby, o które konkurują jego

przedstawiciele między sobą i z innymi gatunkami, przedstawia skutki konkurencji

wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej;

3) przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej roślinożernych ssaków, adaptacje

zwierząt do odżywiania się pokarmem roślinnym; podaje przykłady przystosowań

roślin służących obronie przed zgryzaniem;

4) przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej mięsożernych ssaków, adaptacje

drapieżników do chwytania zdobyczy; podaje przykłady obronnych adaptacji ich

ofiar;

5) przedstawia, na przykładzie poznanych pasożytów, ich adaptacje do pasożytniczego trybu

życia;

6) wyjaśnia, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność;

7) wykazuje, na wybranym przykładzie, że symbioza (mutualizm) jest wzajemnie korzystna

dla obu partnerów;

8) wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu; wykazuje, że są one powiązane

różnorodnymi zależnościami;

9) opisuje zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróżnia

producentów, konsumentów i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu materii

i przepływie energii przez ekosystem.

1. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny

okrytozalążkowej. Uczeń:

1) wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego;

2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje

organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz

przedstawia ich funkcje;

3) wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych

funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca);

4) rozróżnia elementy bodowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony oraz

słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym;

5) przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje warunki

niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen);

6) podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu

w tym procesie.

1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka.

2. Tkanki, narządy, układy narządów. Uczeń:

1) opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów);

2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzestnej

i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych

funkcji;

3) opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego,

oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego.

2. Układ ruchu. Uczeń:

1) wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym

funkcjonowaniu układu ruchu;

2) wymienia i rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy

szkieletu osiowego, obręczy i kończyn;

3) przedstawia funkcje kości i wskazuje cechy budowy fizycznej i chemicznej

umożliwiające ich pełnienie;

4) przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu

ruchu i gęstości masy kostnej oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy

rozwój muskulatury ciała.

3. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń:

1) podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części

(na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich

budowy z pełnioną funkcją;

2) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze,

węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania

organizmu;

3) przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12,, kwasu foliowego,

D), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych

w organizmie;

4) przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup

związków organicznych;

5) przedstawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz

uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw;

6) wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb

organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia i aktywność fizyczna, pora roku itp.), oraz

podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się;

7) oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne

niewłaściwego odżywiania (otyłość lub niedowaga oraz, ich następstwa).

4. Układ oddechowy. Uczeń:

1) podaje funkcje części układu oddechowego, rozpoznaje je (na schemacie, modelu,

rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją;

2) opisuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz przedstawia rolę krwi

w transporcie gazów oddechowych;

3) przedstawia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu

oddechowego (aktywność fizyczna poprawiająca wydolność oddechową, niepalenie

papierosów czynnie i biernie).

5. Układ krążenia. Uczeń:

1) opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego;

2) przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym;

3) przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi,

osocze) oraz wymienia grupy układu krwi AB0 oraz Rh;

4) przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego

funkcjonowania układu krążenia;

5) przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa.

6. Układ odpornościowy. Uczeń:

1) opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona, grasica, węzły

chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała);

2) rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną:

3) porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych

i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie;

4) opisuje konflikt serologiczny Rh;

5) wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów, i podaje przykłady narządów, które

można przeszczepiać;

6) przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, oraz zgody na transplantację

narządów po śmierci.

7. Układ wydalniczy. Uczeń:

1) podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka, oraz wymienia

narządy biorące udział w wydalaniu;

2) opisuje budowę i funkcje głównych struktur układu wydalniczego (nerki, moczowody,

pęcherz moczowy, cewka moczowa).

8. Układ nerwowy. Uczeń:

1) opisuje budowę i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego;

2) porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego;

3) opisuje łuk odruchowy, wymienia, rodzaje odruchów oraz przedstawia rolę odruchów

warunkowych w uczeniu się;

4) wymienia czynniki wywołujące stres oraz podaje przykłady pozytywnego ł negatywnego

działania stresu;

5) przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem.

9. Narządy zmysłów. Uczeń:

1) przedstawia budowę oka i ucha oraz wyjaśnia sposób ich działania;

2) przedstawia rolę zmysłu równowagi, zmysłu smaku i zmysłu węchu i wskazuje

lokalizację odpowiednich narządów i receptorów;

3) przedstawia przyczyny powstawania oraz sposób korygowania wad wzroku

(krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm);

4) przedstawia wpływ hałasu na zdrowie człowieka;

5) przedstawia podstawowe zasady higieny narządów wzroku i słuchu.

10. Układ dokrewny. Uczeń:

1) wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje ich lokalizację i przedstawia podstawową rolę

w regulacji procesów życiowych;

2) przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny,

testosteronu, estrogenów;

3) przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu;

4) wyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować środków lub leków

hormonalnych (np. tabletek antykoncepcyjnych, sterydów).

11. Skóra. Uczeń:

1) podaje funkcje skóry, rozpoznaje elementy jej budowy (na schemacie, modelu, rysunku,

według opisu itd.) oraz przedstawia jej cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji

ochronnej, zmysłowej (receptory bólu, dotyku, ciepła, zimna) i termoregulacyjnej;

2) opisuje stan zdrowej skóry oraz rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, które

wymagają konsultacji lekarskiej.

12. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń:

1) przedstawia budowę i funkcje narządów płciowych (męskich i żeńskich) oraz rolę gamet

w procesie zapłodnienia;

2) opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety;

3) przedstawia przebieg ciąży i wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój

zarodka i płodu;

4) przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania

człowieka;

5) przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową.

VII. Stan zdrowia i choroby. Uczeń:

1) przedstawia znaczenie pojęć "zdrowie" i "choroba" (zdrowie jako stan równowagi

środowiska wewnętrznego organizmu, zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne;

choroba jako zaburzenie tego stanu);

2) przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji

psychoaktywnych (tytoń, alkohol), narkotyków i środków dopingujących oraz

nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę);

3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty

i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób;

w szczególności przedstawia drogi zakażenia się wirusami HIV, HBV i HCV oraz

HPV, zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy oraz przewiduje

indywidualne i społeczne skutki zakażenia;

4) przedstawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej (np. niewłaściwa

dieta, tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV) oraz podaje

przykłady takich chorób;

5) przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych;

6) uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych

(np. badania stomatologiczne, podstawowe badania kiwi i moczu, pomiar pulsu

i ciśnienia krwi);

7) analizuje informacje dołączane do leków oraz wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej

potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki

należy stosować zgodnie ł zaleceniem lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku

i długość kuracji);

8) przedstawia podstawowe zasady higieny;

9) analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem

organizmu, w szczególności wpływ na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz

odporność organizmu.

VIII. Genetyka. Uczeń:

1) przedstawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne

i diploidalne, opisuje budowę chromosomu (chromatydy, centromer), rozróżnia

autosomy i chromosomy płci;

2) przedstawia strukturę podwójnej helisy DNA i wykazuje jej rolę w przechowywaniu

informacji genetycznej i powielaniu (replikacji) DNA;

3) przedstawia sposób zapisywania i odczytywania informacji genetycznej (kolejność

nukleotydów w DNA, kod genetyczny); wyjaśnia różnicę pomiędzy informacją

genetyczną a kodem genetycznym;

4) przedstawia zależność pomiędzy genem a cechą;

5) przedstawia dziedziczenie cech jednogenowych, posługując się podstawowymi pojęciami

genetyki (fenotyp, genotyp, gen, allel, homozygota, heterozygota, dominacja,

recesywność);

6) wyjaśnia dziedziczenie grup krwi człowieka (układ AB0, czynnik Rh);

7) przedstawia dziedziczenie płci u człowieka i podaje przykłady cech człowieka

sprzężonych z płcią (hemofilia, daltonizm);

8) podaje ogólną definicję mutacji oraz wymienia przyczyny ich wystąpienia (mutacje

spontaniczne i wywołane przez czynniki mutagenne); podaje przykłady czynników

mutagennych;

9) rozróżnia mutacje genowe (punktowe) i chromosomowe oraz podaje przykłady chorób

człowieka warunkowanych takimi mutacjami (mukowiscydoza, zespół Downa).

1. Ewolucja życia. Uczeń:

1) wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów i przedstawia źródła wiedzy o jej przebiegu;

2) wyjaśnia na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny, oraz

podaje różnice między nimi;

3) przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi jako wynik

procesów ewolucyjnych.

1. Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń:

1) przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu;

2) uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym oraz

konieczność specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami,

przeterminowanymi lekami;

3) proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie

odpadów w gospodarstwach domowych.

Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń:

1) planuje i przeprowadza doświadczenie:

1. a) wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla,

2. b) sprawdzające wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion,

3. c) wykazujące rolę składników chemicznych kości,

4. d) sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze różnych części ciała,

5. e) sprawdzające obecność skrobi w produktach spożywczych;

2) dokonuje obserwacji:

a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy

jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ

pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki),

b) zmian tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego,

c) wykazujących obecność plamki ślepej na siatkówce oka,

d) w terenie przedstawicieli roślin i zwierząt

e) w terenie obserwacji liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku

rośliny zielnej.