1

Prowadzenie działalności

gospodarczej w Polsce

Memorandum na temat reform

30 czerwca 2010

Usługi doradztwa w zakresie klimatu inwestycyjnego World Bank Group

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

2

Finansowanie z FIAS, wielostronne usługi doradcze w zakresie klimatu inwestycyjnego

Prowadzenie działalności w Polsce: Notatka na temat reform

Dobre regulacje prawne są czynnikiem istotnym dla wzrostu, tworzenia miejsc pracy i zwalczania

ubóstwa. Raport Doing Business (Prowadzenie działalności) ocenia regulacje zachęcające doprowadzenia

działalności biznesowej lub ograniczające ją w 10 kluczowych obszarach lub inaczej „wskaźnikach”

(Rozpoczynanie działalności, Uzyskiwanie pozwoleń na budowę, Zatrudnianie pracowników,

Rejestrowanie majątku, Uzyskiwanie kredytów, Ochrona inwestorów, Podatki, Handel zagraniczny,

Zawieranie umów i Likwidacja przedsiębiorstwa) w 183 gospodarkach z całego świata.1 Wyższa pozycja

w ogólnym indeksie łatwości prowadzenia działalności zawartym w Raporcie odpowiada bardziej

przyjaznemu dla przedsiębiorców środowisku regulacyjnemu.

W raporcie Doing Business 2010 Polska uplasowała się na 72. miejscu spośród 183 krajów;2 jest to ta

sama pozycja co w zeszłym roku.3 Polska znalazła się na liście za wieloma swoimi sąsiadami: Niemcami

(25), Litwą (26), Słowacją (42) i Białorusią (58). Wyżej uplasowały się również kraje takie jak Irlandia

(7), Słowenia (53) i Hiszpania (62). Polska wyprzedza natomiast Czechy (74), Grecję (109), Federację

Rosyjską (120) oraz Ukrainę (142).

Wyniki Polski w zakresie różnych wskaźników są niejednorodne. Zdobyła na przykład 15. miejsce jeśli

chodzi o łatwość uzyskiwania kredytów, ale dopiero 163. jeśli chodzi o łatwość uzyskiwania pozwoleń na

budowę. W ostatnim czasie Polska zyskała dzięki wprowadzeniu znaczących reform w zakresie

Zamykania działalności4 oraz poprawie w obszarze dostępności kredytów w wyniku umożliwienia

wszelkim osobom prawnym (włączając podmioty zagraniczne) utrzymywania lub przyznawania

zabezpieczeń. W Tabeli 1 podano pozycję Polski w zakresie wszystkich wskaźników Doing Business.

Niniejszy dokument zawiera zalecenia dotyczące reform w pięciu obszarach, w których Polska plasuje się

na niskiej pozycji. Są to: Rozpoczynanie działalności, Uzyskiwanie pozwoleń na budowę, Rejestrowanie

majątku, Podatki i Ochrona inwestorów. W Tabeli 2 przedstawiono podsumowanie tych zaleceń,

opisanych bardziej szczegółowo na dalszych stronach niniejszego dokumentu. Wszystkie zalecenia

zostały dopracowane i dostosowane przez zespół Doradztwa ws. Reform w zakresie Prowadzenia

Działalności (Doing Business Reform Advisory, DBRA) po wizycie w kraju w czerwcu 2010 roku.

Zalecenia te są oparte na analizie porównawczej najlepszych praktyk w zakresie regulacji klimatu

inwestycyjnego, wskazanych w raporcie Doing Business. Prośby o dodatkowe przykłady najlepszych

praktyk można składać do zespołu DBRA.

Poprawa pozycji w rankingach jest trudna do przewidzenia zarówno dla Polski, jak i innych krajów.

Zamiast dążenia do poprawy konkretnych pozycji w rankingu, zalecamy położenie nacisku na wdrażanie

kluczowych reform mających na celu zwiększenie łatwości prowadzenia działalności. Skoordynowane

1 Metodologia Doing Business ma swoje ograniczenia. Inne obszary ważne dla biznesu, takie jak bliskość dużych

rynków, jakość usług infrastruktury (innych niż te związane z handlem zagranicznym), bezpieczeństwo majątku

przed kradzieżą i plądrowaniem, przejrzystość podczas prowadzenia zamówień publicznych, warunki

makroekonomiczne czy siła instytucji – nie są bezpośrednio mierzone w raporcie Prowadzenie Działalności. 2 Ranking łatwości prowadzenia działalności to prosta średnia pozycji kraju w każdej z 10 dziedzin ujętych w

raporcie Doing Business. 3 W raporcie Doing Business 2010 dodano dwa kraje, które nie były uwzględnione w raporcie Doing Business 2009:

Cypr i Kosowo. 4 Jeśli chodzi o wskaźnik Zamykanie działalności, Polska wprowadziło nowe prawo dotyczące bankructwa,

określające ściślejsze wymogi profesjonalne dla zarządców majątku oraz ograniczające wynagrodzenie syndyka do

maksymalnie 3% wartości masy upadłościowej (zmniejszenie z poziomu maksymalnie 5%).

3

reformy z pewnością znajdą swoje odzwierciedlenie we wskaźnikach Doing Business, a co ważniejsze,

zapewnią lepsze środowisko biznesowe, bardziej sprzyjające wzrostowi ekonomicznemu.

Wszelkie reformy realizowane przez Polskę winny być monitorowane, a informacje o nich powinny być

przekazywane w odpowiednie miejsca. Monitorowanie wpływu reform pozwoli uwypuklić zarówno

obszary, w których udało się uzyskać poprawę, jak również te wymagające dalszych starań. Jednocześnie,

efektywne przekazywanie informacji dotyczących reform jednostkom wdrażającym, środowisku

biznesowemu i prawniczemu oraz opinii publicznej pozwoli zapewnić, że zmiany będą akceptowane i

stosowane w praktyce. Efektywna komunikacja przekazuje również opinii publicznej informację, że

polski rząd podejmuje poważne kroki w celu zwiększenia konkurencyjności kraju. To z kolei może

zmienić sposób postrzegania Polski przez inwestorów oraz zachęcić do inwestycji i tworzenia nowych

miejsc pracy – zarówno z wewnątrz, jak i spoza kraju.

4

Tabela 1. Wyniki Polski w zakresie wskaźników Doing Business

Wskaźnik 2010 2009

Zmiana pozycji

w porównaniu z

poprzednim

rokiem

Globalna najlepsza

praktyka (2010)

Regionalna najlepsza

praktyka (2010)

Rozpoczynanie działalności

Stanowisko 117 145 +28 Nowa Zelandia Gruzja (5)

Procedury (liczba) 6 10 Czas (dni) 32 31

Koszt (% dochodu per capita) 17.9 18.8

Min. kapitał (% dochodu per capita) 15.3 168.8

Uzyskiwanie pozwoleń na budowę

Stanowisko 163 157 -6 Hong Kong (Chiny) Gruzja (7) Procedury (liczba) 30 30

Czas (dni) 308 308

Koszt (% dochodu per capita) 124.2 137.0

Zatrudnianie pracowników

Stanowisko 76 69 -7 Australia, Gruzja (9)

Wskaźnik trudności zatrudnienia 11 11 Singapur, Wskaźnik sztywności godzin 33 33 Stany Zjednoczone

Wskaźnik trudności zwolnienia 30 30

Wskaźnik sztywności zatrudnienia 25 25 Koszty zwolnienia (tygodniowe

pensje) 13 13

Rejestrowanie majątku

Stanowisko 88 86 -2 Arabia Saudyjska Gruzja (2)

Procedury (liczba) 6 6

Czas (dni) 197 197 Koszt (% wartości majątku) 0.5 0.5

Uzyskiwanie kredytu

Stanowisko 15 27 +12 Malezja Łotwa (4) Wskaźnik Praw Ustawowych 9 8

Wskaźnik Informacji Kredytowej 4 4

Pokrycie rejestrów publicznych (% dorosłych) 0 0

Pokrycie biur prywatnych (%

dorosłych) 68.3 50.0

Ochrona inwestorów

Stanowisko 41 38 -3 Nowa Zelandia Kirgizja (12)

Wskaźnik ujawnień 7 7 Wskaźnik odpowiedzialności kadry

zarządzającej 2 2

Wskaźnik pozwów akcjonariuszy 9 9 Wskaźnik ochrony inwestorów 6 6

Podatki

Stanowisko 151 147 -4 Malediwy Macedonia (26) Płatności (liczba) 40 40

Czas (godziny) 395 395

Całkowita stawka podatkowa (%

zysku) 42.5 44.1

Handel zagraniczny

Stanowisko 42 41 -1 Singapur Estonia (3) Dokumenty eksportowe (liczba) 5 5

Czas eksportu (dni) 17 17

Koszt eksportu (US$ za kontener) 884 884 Dokumenty importowe (liczba) 5 5

Czas importu (dni) 25 25

Koszt importu (US$ za kontener) 884 884

Zawieranie umów

Stanowisko 75 71 -4 Luksemburg Białoruś (12)

Procedury (liczba) 38 38 Czas (dni) 830 830

Koszt (% roszczenia) 12.0 12.0

Likwidacja przedsiębiorstwa

Stanowisko 85 85 0 Japonia Cypr (21)

Czas (lata) 3 3

Koszt (% majątku) 20 20

Wskaźnik zwrotu (centów z dolara) 29.8 29.8

Ogólna łatwość prowadzenia

działalności

72 72 0 Singapur Gruzja (11)

5

Źródło: Baza danych Doing Business, www.doingbusiness.org. Rankingi opublikowane w Doing Business 2010 nie są porównywalne z tymi opublikowanymi w Doing Business 2009, ponieważ do raportu dodano dwa nowe kraje. Podane powyżej pozycje w rankingu DB09 zostały

przeliczone, aby odzwierciedlić te zmiany. Ponadto, metodologia odnosząca się do wskaźnika Zatrudniania Pracowników jest poddawana

przeglądowi przez projekt Doing Business. Zespół DBRA nie przekazuje obecnie zaleceń dotyczących reform związanych z tym wskaźnikiem.

1

Tabela 2: Sugerowane reformy pozwalające poprawić środowisko inwestycyjne w Polsce

SUGEROWANE

REFORMY

ZALECENIA KRÓTKOTERMINOWE

ZALECENIA ŚREDNIOTERMINOWE

Rozpoczynanie

działalności

1. Ujednolicenie wszystkich numerów identyfikacyjnych do

jednego uniwersalnego numeru, przyznawanego przez Sąd

Rejestrowy

2. Udostępnienie standardowych dokumentów założycielskich i

upoważnienie urzędników dokonujących rejestracji do

weryfikacji podpisów

3. Wyeliminowanie oddzielnej rejestracji w Państwowej Inspekcji

Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Pracy

4. Połączenie rejestracji w Sądzie Rejestrowym z rejestracją VAT

5. Wyeliminowanie wymogu kapitału minimalnego

6. Likwidacja wymogów potwierdzenia adresu oraz konieczności

zadeklarowania rodzaju planowanej działalności

7. Wyeliminowanie publikacji informacji o rejestracji w formie

papierowej

8. Stworzenie wszechstronnej procedury weryfikacji nazwy

1. Przeprowadzenie studium wykonalności w celu oceny

możliwości przeniesienia procesu rejestracji z Sądu

Rejestrowego do wyspecjalizowanego departamentu

w Ministerstwie Sprawiedliwości

Uzyskiwanie

pozwolenia na budowę

1. Proaktywne wykorzystywanie podejścia opartego na ryzyku

podczas obsługi wniosków o udzielenie pozwolenia na budowę i

użytkowanie

2. Skrócenie i wyegzekwowanie ustawowych limitów czasu

zatwierdzania podczas obsługi wniosków o udzielenie

pozwolenia na budowę i użytkowanie

3. Ostrożne wykorzystywanie zasady „milczenie jest zgodą” w

przypadku pozwoleń na budowę

1. Podmioty użyteczności publicznej i inne agencje

powinny opublikować wytyczne w celu uproszczenia

przygotowań warunków technicznych dla każdego

projektu

2. Racjonalizacja i konsolidacja kontroli po wykonaniu

3. Poprawa wydajności i zastosowanie inżynierii

wstecznej do procedur wydawania pozwoleń na

budowę w celu zaoszczędzenia czasu i kosztów dla

inwestorów dzięki wykorzystaniu delegacji i

2

SUGEROWANE

REFORMY

ZALECENIA KRÓTKOTERMINOWE

ZALECENIA ŚREDNIOTERMINOWE

powiadomień

Rejestrowanie

własności

1. Zapewnienie standardowych umów dla przekazania własności

2. Przeprowadzenie wewnętrznego mapowania procesów w kilku

sądach rejestrowych w celu zidentyfikowania wąskich gardeł i

rozwiązań stanowiących najlepszą praktykę

3. Zaoferowanie usług przyspieszonego przetwarzania w wydziale

ksiąg wieczystych

1. Wykorzystanie najlepszych praktyk z dobrze

działających sądów rejestrowych w celu

wyeliminowania opóźnień w warszawskich sądach

rejestrowych

2. Skonsolidowanie ewidencji gruntów w jednym

miejscu

Podatki 1. Obowiązkowe płatności online dla średnich do dużych

przedsiębiorstw, uzyskujących obroty przekraczające ustalony

próg

2. Legalizacja wykorzystania pośredników podatkowych

3. Uproszczenie formularzy podatkowych i wprowadzenie

oprogramowania przyjaznego dla użytkownika w celu zachęcenia

do wypełniania dokumentów i dokonywania płatności drogą

elektroniczną

4. Zwiększenie zgodności ze składkami pracowniczymi i na

ubezpieczenie społeczne

5. Uproszczenie rozliczania VAT

6. Wyrównanie progów i zapewnienie, by firmy naprawdę będące

mikroprzedsiębiorstwami i małymi przedsiębiorstwami odnosiły

korzyści związane z uproszczeniem warunków

1. Dokonanie przeglądu i wyjaśnienie przepisów

podatkowych w celu uniknięcia niejasności

2. Zbliżenie przepisów dotyczących podatku

dochodowego od firm do przepisów UE

3. Wzmocnienie systemu wiążących interpretacji

Ochrona inwestorów 1. Zwiększenie obowiązków kadry zarządzającej w zakresie

ujawniania w przypadku transakcji z jednostkami powiązanymi

2. Wymóg dokonania przeglądu transakcji przez podmiot

zewnętrzny

1. Możliwość wyznaczenia inspektora rządowego w celu

skontrolowania działań firmy przed dokonaniem

transakcji

3

SUGEROWANE

REFORMY

ZALECENIA KRÓTKOTERMINOWE

ZALECENIA ŚREDNIOTERMINOWE

3. Odpowiedzialność kadry zarządzającej za niedopełnienie swoich

obowiązków

4. Umożliwienie unieważnienia transakcji przez sąd

5. Umożliwienie akcjonariuszom mniejszościowym kontroli

dokumentów firmy przed wypełnieniem pozwu

4

Rozpoczynanie działalności

Raport Doing Business mierzy procedury, koszty i czas niezbędne do zarejestrowania i formalnego

rozpoczęcia nowej działalności. Z raportu Doing Business 2010 wynika, że aby rozpocząć działalność w

Warszawie, przedsiębiorcy muszą przejść 6 procedur, trwających 32 dni i wiążących się z kosztami w

wysokości 17,9% dochodu per capita w Polsce oraz wymagających kapitału w wysokości co najmniej

5,000 PLN (~1,696 US$). Ogólnie, w raporcie Doing Business 2010 Polska plasuje się na 117. miejscu w

zakresie łatwości rozpoczynania działalności. Jest to miejsce 23. wśród 27 krajów regionu Europy

Wschodniej i Azji Środkowej (ECA).

W zeszłym roku Polska dokonała kilku ważnych kroków na drodze do usprawnienia procesu

rozpoczynania działalności. Rząd obniżył minimalny wymagany kapitał z 50.000 PLN do 5.000 PLN.

Sąd Rejestrowy, w którym odbywa się rejestracja działalności, przyjmuje obecnie również wnioski

odnoszące się do podatku dochodowego, ubezpieczenia społecznego i celów statystycznych. Powodzenie

tych reform może stanowić bodziec do dalszego upraszczania procesu, zarówno w krótkiej, jak i średniej

perspektywie czasowej.

Zalecenia krótkoterminowe:

1. Ujednolicenie wszystkich numerów identyfikacyjnych do jednego uniwersalnego numeru,

przyznawanego przez Sąd Rejestrowy

Najnowsze reformy przeprowadzone w Polsce stworzyły możliwość rejestracji działalności w jednym

miejscu, w Sądzie Rejestrowym podlegającym Ministerstwu Sprawiedliwości. Po złożeniu przez

wnioskodawcę wszystkich wymaganych dokumentów, Sąd Rejestrowy przesyła je do organów

administracji podatkowej, zabezpieczenia społecznego oraz władz statystycznych. Różne organy

przydzielają następnie wnioskodawcy własne numery identyfikacyjne (z wyjątkiem agencji

zabezpieczenia społecznego) i umieszczają je w swoich właściwych rejestrach. Proces ten jest długi i

nieefektywny, a jeśli którykolwiek z organów odkryje pomyłki lub braki we wniosku (na przykład brak

potwierdzenia adresu firmy w przypadku władz podatkowych lub pomyłki w kodach działalności w

przypadku władz statystycznych), wniosek jest zwracany do wnioskodawcy i proces rejestracji musi

rozpocząć się od nowa.

Aby usprawnić ten proces, Sąd Rejestrowy powinien stworzyć pojedynczy wniosek, w którym

wnioskodawca podawałby wszystkie wymagane informacje, przeznaczone dla wszystkich organów.

Ponadto, dla jednego wniosku powinien być wykorzystywany pojedynczy numer identyfikacyjny firmy,

w celu umożliwienia Sądowi prowadzenia ujednoliconej bazy danych firm. Inne organy posiadałyby

dostęp do tej unikalnej bazy danych w celu uzyskiwania, przeglądu i aktualizacji odpowiednich

informacji. Stworzenie ujednoliconego rejestru firm i przypisanie im odpowiadających pojedynczych

numerów identyfikacyjnych nadawanych w miejscu rejestracji będzie wymagało wprowadzenia zmian w

przepisach. Jako podstawa takiego ujednoliconego numeru identyfikacyjnego może służyć albo numer

identyfikacji podatkowej, albo numer obecnie nadawany przez Sąd Rejestrowy. Ostateczna decyzja

będzie zależała od dokonanej przez rząd oceny, która z podanych powyżej lub innych opcji będzie

najłatwiejsza do wdrożenia.

2. Udostępnienie standardowych dokumentów założycielskich i upoważnienie urzędników

dokonujących rejestracji do weryfikacji podpisów

Obecnie pierwszy kontakt przedsiębiorcy z organem zewnętrznym przed rozpoczęciem nowej

działalności ma miejsce podczas notarialnego potwierdzania dokumentów założycielskich. Typowa

spółka o ograniczonej odpowiedzialności (zgodnie z analizami Doing Business) musi pokryć opłaty

5

notarialne w wysokości 1.010 PLN plus 0,4% kwoty kapitału przekraczającej 60.000 PLN plus 22% VAT

od opłat notarialnych od 0,5% kapitału zakładowego (podatek od czynności cywilnoprawnych).

Procedura ta zajmuje jeden dzień. Ogólnie, celem poświadczenia notarialnego jest sprawdzenie ważności

prawnej dokumentu i/lub potwierdzenie wolnej woli stron przystępujących do porozumienia.

Jako że odbywa się to w Sądzie Rejestrowym, prawdopodobnie organ ten posiada odpowiednio

wyszkolony personel, uprawniony do wykonywania takich zadań. A zatem, aby jeszcze bardziej

usprawnić proces rozpoczynania działalności, należy udostępnić ustandaryzowane dokumenty

założycielskie, zaś Sąd (zamiast notariusza) winien sprawdzać ważność prawną wniosku na miejscu, jeśli

przedsiębiorca zdecyduje się złożyć cały wniosek o rejestrację z wykorzystaniem standardowych

dokumentów założycielskich. Możliwość sporządzania i notarialnego potwierdzania własnych wzorów

dokumentów przez notariusza byłaby wciąż dostępna, ale aby zmniejszyć koszty tego rozwiązania, rząd

powinien naciskać na wprowadzenie niższych opłat notarialnych. Tego typu reforma zredukowałaby

liczbę kroków do wykonania o jeden, oraz, w zależności od sposobu jej przeprowadzenia, mogłaby

jeszcze bardziej ograniczyć czas i koszty rozpoczęcia działalności.

3. Wyeliminowanie oddzielnej rejestracji w Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Państwowej

Inspekcji Pracy

Obecnie przedsiębiorcy muszą oddzielnie rejestrować się w Państwowej Inspekcji Sanitarnej i

Państwowej Inspekcji Pracy ex ante, tj. zanim będą mogli rozpocząć działalność. Należy wyeliminować

obowiązek oddzielnej rejestracji. Sąd Rejestrowy powinien przesyłać informacje o zarejestrowanych

firmach bezpośrednio do Państwowej Inspekcji Pracy, zwalniając tym samym firmy z odpowiedzialności

za komunikację w tym organem. Z praktycznego punktu widzenia, wniosek o rejestrację powinien

zawierać pole, które pracodawca zaznacza, jeśli zamierza zatrudniać pracowników.

Podobnie, wszelkiego typu rejestracje i zezwolenia ze strony Państwowej Inspekcji Sanitarnej powinny

być wymagane tylko w przypadku specyficznych rodzajów działalności podlegających warunkom

licencjonowania, i nie należy ich wymagać od firm zajmujących się ogólną działalnością komercyjną.

Kraje europejskie uzyskujące najwyższe wyniki w obszarze rozpoczynania działalności, takie jak Francja

i Irlandia, nie wymagają oddzielnej rejestracji w krajowych organach inspekcji sanitarnej i inspekcji

pracy.

Reforma ta może wymagać zmiany przepisów, zaś zespół DBRA jest gotowy udzielić dalszej pomocy

technicznej w razie potrzeby.

4. Połączenie rejestracji w Sądzie Rejestrowym z rejestracją VAT

W zeszłym roku Sądy Rejestrowe przejęły rejestrację związaną z podatkiem dochodowym, statystyką i

ubezpieczeniem społecznym. Przedsiębiorcy nie muszą już oddzielnie kontaktować się z tymi organami i

mogą dokonać łącznej rejestracji w Sądzie Rejestrowym. Jednak potem przedsiębiorcy wciąż muszą

oddzielnie zarejestrować się przed rozpoczęciem działalności w urzędzie skarbowym na potrzeby VAT.

Sąd Rejestrowy może oprzeć się na wcześniej wprowadzonych udoskonaleniach i wziąć na siebie

przyjmowanie i przekazywanie wniosków o rejestrację VAT dla firm. Konkretnie, wniosek o rejestrację

może zawierać pole dotyczące planowanego statusu VAT, które zaznaczałby wnioskodawca. Z reformą tą

mogą wiązać się pewne problemy związane z wdrożeniem instytucjonalnym oraz złożone kwestie

logistyczne, więc rząd może potrzebować mapy drogowej, by opracować szczegóły, które zostaną później

ostatecznie sprecyzowane podczas wdrożenia. Włączenie tego kroku w działania realizowane przez Sąd

pozwoli jeszcze bardziej ograniczyć liczbę kroków wymaganych do rozpoczęcia działalności w Polsce.

6

Zespół DBRA jest gotowy udzielić dalszej pomocy technicznej w tej kwestii podczas etapów planowania

i wdrożenia.

5. Wyeliminowanie wymogu kapitału minimalnego

Polscy przedsiębiorcy muszą obecnie zarezerwować 5.000 PLN (~1.696 US$) jako kapitał minimalny w

celu rozpoczęcia działalności. Kwota ta – stanowiąca około 15% krajowego dochodu per capita – jest

znaczącą, a jednocześnie niepotrzebną barierą dla nowych firm. Nie tylko wpływa negatywnie na

wskaźnik kapitału minimalnego Polski w Doing Business, ale również dodaje niepotrzebny krok w

procesie rozpoczynania działalności. Przedsiębiorcy muszą przeznaczyć jeden dzień na otwarcie konta w

banku i zdeponowanie tam wymaganej kwoty 5.000 PLN przed przystąpieniem do rejestracji. Nie istnieje

również żadna procedura weryfikacji, zaś kapitał minimalny może zostać wydany natychmiast po

utworzeniu firmy – a więc żadne uzasadnienie tego wymogu odwołujące się do kwestii ochrony

inwestorów nie ma odzwierciedlenia w praktyce. Wymóg ten można zmienić poprzez odpowiednio

ukierunkowaną modyfikację Polskiego Kodeksu Spółek Handlowych, polegającą na usunięciu tego

konkretnego postanowienia.

Wiele krajów broni wymogu posiadania kapitału jako niezbędnego środka ochrony kredytodawców,

jednakże jego efekt jest odwrotny do zamierzonego. Nie mając do dyspozycji wszystkich swoich

funduszy, przedsiębiorcy mogą mieć trudności podczas zakładania biura, zatrudniania pracowników,

prowadzenia działań marketingowych dla nowych produktów oraz innych działań związanych z

rozpoczynaniem działalności. Z kolei pożyczkodawcy podejmują decyzję w oparciu o ryzyko handlowe,

nie zaś o to, czy firma jest w stanie wpłacić kapitał minimalny. Arabia Saudyjska, Egipt, Finlandia,

Gruzja i Była Jugosłowiańska Republika Macedonii zniosły lub zredukowały wymagany wpłacany

kapitał minimalny w latach 2006/2007. W Unii Europejskiej Niemcy wprowadziły nowy typ spółki z

ograniczoną odpowiedzialnością, zmniejszając jeden z najwyższych wymogów kapitału minimalnego w

Europie z 25.000 EUR do 1 EUR. Francja, Wielka Brytania i USA już lata temu zrezygnowały z tego

wymogu. Po zniesieniu wymogu kapitału minimalnego i usprawnieniu rejestracji działalności w 2006

roku, Arabia Saudyjska doświadczyła 81% wzrostu liczby nowych firm.

6. Likwidacja wymogów potwierdzenia adresu oraz konieczności zadeklarowania rodzaju

planowanej działalności

Obecnie władze podatkowe mogą zażądać potwierdzenia adresu prawnego nowo utworzonej firmy

podczas procesu rejestracji. Jednakże międzynarodowe i europejskie najlepsze praktyki sugerują, że

wystarczy jedynie zadeklarowanie adresu przez wnioskodawcę i nie należy żądać jego potwierdzenia.

Wyeliminowanie tej praktyki pozwoli Polsce zbliżyć się do systemu rejestracji opartego na deklaracji, a

także wyeliminować jeden wewnętrzny krok w procesie rejestracji, co z kolei pozwoli przedsiębiorcom

oszczędzić czas.

Jeśli chodzi o deklarowanie rodzaju planowanej działalności oraz odpowiednich kodów

wykorzystywanych w celach statystycznych podczas procesu rejestracji, raportowanie statystyczne jest o

wiele dokładniejsze po rozpoczęciu działań, a co za tym idzie, wymóg ten można bezpiecznie usunąć z

procesu rejestracji.

7. Wyeliminowanie publikacji informacji o rejestracji w formie papierowej

Nowo zarejestrowane firmy muszą opublikować informacje o swojej rejestracji. Jednakże taka oddzielna

publikacja w formie papierowej jest redundantna i nie służy założonym celom publikacji. Zamiast tego,

baza danych o rejestracji powinna być dostępna online. Usunięcie tego elementu procesu pozwoli też

nowo utworzonym firmom zaoszczędzić 500 PLN.

7

8. Stworzenie wszechstronnej procedury weryfikacji nazwy

Obecnie funkcjonujący system weryfikacji unikalności nazwy przed rejestracją powinien zostać

usprawniony i zdigitalizowany. Ponadto, Sąd Rejestrowy powinien dać przedsiębiorcy możliwość

zarezerwowania nazwy firmy na pewien okres czasu (taki jak na przykład 24–48 godzin).

Zalecenia średnioterminowe:

1. Przeprowadzenie studium wykonalności w celu oceny możliwości przeniesienia procesu

rejestracji z Sądu Rejestrowego do wyspecjalizowanego departamentu w Ministerstwie

Sprawiedliwości

Jeśli Polska zamierza dostosować proces rejestracji działalności do najlepszych praktyk europejskich,

powinien on ze swej natury opierać się na deklaracji. Przy obecnej formie procesu w Sądzie

Rejestrowym, rozpoczęcie działalności obejmuje nieefektywne procedury weryfikacyjne oraz wiąże się z

wysokim odsetkiem zwróconych wniosków, w szczególności w przypadku wniosków, które wiążą się z

problemami technicznymi. W konsekwencji, firmy muszą szukać pomocy w firmach prawniczych, zaś

koszty związane z procesem rejestracyjnym znacząco rosną.

Gdyby rejestracja działalności była realizowana jako funkcja czysto administracyjna, a personel służby

cywilnej był przeszkolony do udzielania wnioskodawcom pomocy w kwestiach technicznych, proces

byłby bardziej przewidywalny, tańszy i prostszy. Jednocześnie, system wymiaru sprawiedliwości zostałby

uwolniony od konieczności realizowania tej funkcji i mógłby poświęcić swoje zasoby na realizację

funkcji czysto prawnych.

Studium wykonalności rzuci nowe światło na zagadnienia związane z czasem i kosztem przeniesienia

procesu rejestrowania działalności do wyspecjalizowanego departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości

oraz pozwoli określić, który departament Ministerstwa będzie najodpowiedniejszy do pełnienia tej

funkcji.

Uzyskiwanie pozwolenia na budowę

Raport Doing Business odnotowuje wszystkie procedury, koszt i czas wymagany do wybudowania

magazynu i podłączenia się do mediów w największym mieście danego kraju. Analiza Doing Business

2010 wykazała, że potrzeba średnio 30 procedur, 308 dni i kosztów w wysokości 124,2% dochodów w

celu wybudowania magazynu w Warszawie z zachowaniem wszystkich oficjalnych wymogów. Polska

uplasowała się na 163 miejscu w zakresie łatwości uzyskiwania pozwoleń ogólnie oraz na 21 w regionie

ECA.

W 2009 roku Polska rozpoczęła radykalną reformę regulacji w sektorze budowlanym. Rząd wprowadził

znaczące zmiany w Kodeksie Budowlanym, które zostały przyjęte przez parlament 13 czerwca 2009 r.

Zmiany te zapewniły znaczące ograniczenie zakresu decyzji administracyjnych na korzyść powiadomień,

przede wszystkim w przypadku mniejszych i mniej ryzykownych projektów, włącznie z rezygnacją z

konieczności uzyskiwania zgody dla wniosków budowlanych w pewnych standardowych przypadkach.

W przypadku jeszcze mniejszych projektów może nie być wymagane nawet powiadomienie, a tym

bardziej zgoda. Wystarczająca może być tylko obecność licencjonowanego i związanego odpowiednimi

zobowiązaniami kierownika placu budowy. Ustawowy czas przetwarzania wniosku o pozwolenie na

budowę został skrócony z 60 dni roboczych do 30. Ponadto, zainicjowano odpowiednie zmiany

normatywne poprzez przyjęcie i włączenie do polskiej regulacji kodeksów europejskich oraz

8

wprowadzenie programu UE Efektywność Energetyczna Budynków, zgodnie z odpowiednią Dyrektywą

UE. W celu uzyskania wskazówek, rząd konsultuje się z najlepszymi praktykami z projektu Unii

Europejskiej „eEurope”, w którym pozwolenia na budowę są jedną z jedną z 20 usług publicznych, które

powinny być dostarczane online i w przypadku których należy się spodziewać szybkiego upodobnienia

się regulacji w poszczególnych krajach europejskich. Najpilniejszymi wymogami będą digitalizacja

informacji dotyczących planowania oraz stworzenie narzędzi pozwalających wnioskodawcom na

składanie planów online.

Zmiany w Kodeksie Budowlanym zostały zinterpretowane jako możliwe naruszenie Deklaracji Praw

Obywatela UE i sprawę przekazano do Trybunału Konstytucyjnego. Obecnie jest ona poddawana

przeglądowi, w szczególności odnośnie do kwestii przestrzegania obowiązujących procedur w

konsultacjach społecznych oraz prawa stron trzecich do zaskarżenia decyzji organów wykonawczych

(zgód) w sektorze budowlanym.

Ogólne zalecenia:

Jednym z głównych trendów polityki w nowej strukturze UE jest zwiększenie roli fachowców z branży

budowlanej z sektora prywatnego w kontrolach i przeglądach technicznych. Polska mogłaby przyspieszyć

dostosowanie się do ram określonych UE poprzez zapewnienie, by kolejne przeglądy kodeksu

budowlanego były zgodne z tymi ramami. Pierwszym krokiem powinno być zorganizowanie konsultacji z

sektorem prywatnym oraz wszelkiego rodzaju fachowcami z branży budowlanej w celu określenia nowej

roli stron w strukturze określonej prze UE oraz poszukiwanie najszerszego możliwego konsensusu

związanego z dostosowaniem istniejących regulacji do nowej struktury.

Zalecenia krótkoterminowe:

1. Proaktywne wykorzystywanie podejścia opartego na ryzyku podczas obsługi wniosków o

udzielenie pozwolenia na budowę i użytkowanie

Zgodnie z opiniami respondentów Doing Business, władzom Warszawy dokonanie przeglądu pozwolenia

na budowę i wydanie decyzji zajmuje około sześciu miesięcy. Wydaje się, że wszystkie wnioski –

niezależnie od ich złożoności, rozmiarów lub ryzyka dla bezpieczeństwa publicznego – są poddawane

tym samym procesom przeglądu, i co za tym idzie, podlegają tym samym opóźnieniom. W sytuacji

idealnej, jeśli kryteria oparte na ryzyku zostaną opracowane i przekształcone w proste i łatwe do

wykorzystania podręczniki, władze miasta będą mogły wykorzystać personel niższego poziomu do

przeglądania wniosków pod kątem kompletności oraz przestrzegania konkretnych kryteriów ryzyka. Jeśli

projekt jest prosty i niskiego ryzyka, powinien przechodzić przez prostszy i szybszy proces przeglądu niż

projekty większe i związane z wyższym ryzykiem. W krajach posiadających najlepsze praktyki, takich

jak Australia, Nowa Zelandia i Kanada, budynki poniżej pewnej wysokości podlegają mniejszej ilości

procedur w procesie wydawania zgody lub są w niego całkowicie zwolnione.

Jeśli chodzi o region, Chorwacja znacząco zmniejszyła czas i liczbę procedur wymaganych do zdobycia

pozwolenia na budowę poprzez zastąpienie pozwolenia na budowę prostą decyzją dotyczącą warunków

budowy. Zgodnie z Prawem Planowania Przestrzennego i Budowy (Dziennik Urzędowy Nr. 76/2007,

wszedł w życie 1 października 2007 r.), w większości przypadków pozwolenie na budowę nie jest już

potrzebne. Wymagane jest ono jedynie w przypadku budowy obiektów infrastruktury oraz budynków

9

podlegającym specjalnym regulacjom. Wybudowanie budynku o łącznej powierzchni poniżej 400 metrów

kwadratowych wymaga wyłącznie decyzji dotyczącej warunków budowy, która zastępuje pozwolenie na

budowę. Wybudowanie budynku przekraczającego te wymiary wymaga potwierdzenia głównego projektu.

Będzie ono wydawane przez ten sam organ, który jest odpowiedzialny za wystawienie zezwolenie na

lokalizację (w tym przypadku są to władze miasta Zagrzebia) oraz będzie zastępować pozwolenie na

budowę. Prośbie o potwierdzenie projektu głównego muszą towarzyszyć następujące dokumenty:

zezwolenie na lokalizację, sporządzony na piśmie raport z kontroli projektu głównego, opis tożsamości

projektanta opracowującego projekt oraz świadectwo parceli dla nowej działki.

Zatwierdzenie projektu przez straż pożarną, władze do spraw ścieków i wody, władze telekomunikacyjne,

inspektora pracy i inspektora sanitarnego musi zostać uzyskane tylko w przypadkach, gdy wymagane są

pozwolenia na budowę – w większości przypadków tak nie jest, włączając przypadek magazynu oceniany

w ramach raportu Doing Business. Doprowadziło to do wyeliminowania pięciu procedur.

Podejścia oparte na ryzyku nie zmniejszą bezpieczeństwa publicznego ani nie zwiększą zagrożeń dla

zdrowia i środowiska, ale raczej umożliwią władzom skupienie się na ryzykach o dużym wpływie,

którym w innym przypadku nie poświęcono by wystarczającej ilości uwagi; nie ma to wpływu na

podstawowe kwestie, takie jak bezpieczeństwo pożarowe, sanitarne i bezpieczeństwo pracy.

2. Skrócenie i wyegzekwowanie ustawowych limitów czasu zatwierdzania podczas obsługi

wniosków o udzielenie pozwolenia na budowę i użytkowanie

Obecnie prace budowlane nie mogą się rozpocząć przed uzyskaniem pozwolenia na budowę.

Przewidziany przez prawo czas na podjęcie decyzji administracyjnej w sprawie pozwolenia na budowę to

65 dni, ale władze mogą przedłużyć go o kolejne 60 dni w „trudnych przypadkach”. Jak twierdzą

respondenci Doing Business, decyzje dotyczące pozwoleń na budowę rzadko są wydawane i

wprowadzane w życie w podstawowym określonym czasie.

Ustawowo określony limit czasu na zatwierdzenie jest bardzo długi, nawet nie biorąc pod uwagę

dodatkowego okresu oczekiwania, stosowanego w praktyce. Władze miejskie Warszawy, podobnie jak

innych polskich miast, po przeanalizowaniu swoich możliwości i zoptymalizowaniu procesów

administracyjnych, powinny rozważyć skrócenie tego czasu – na przykład do maksymalnie 30 dni – oraz

podjąć kroki w celu zapewnienia, by ograniczenie to było przestrzegane. Taki czas powinien być bardziej

niż wystarczający, jako że osoby dokonujące kontroli z ramienia władz miasta nie miałyby do

sprawdzenia nic poza zgodnością z planami zagospodarowania i warunkami zabudowy, pozostawiając

weryfikację aspektów technicznych projektu budynku wykwalifikowanym i ubezpieczonym prywatnym

fachowcom z branży budowlanej. Można na przykład wprowadzić zachęty dla pracowników lub środki

dyscyplinarne, aby zwiększyć stopień przestrzegania zaleceń. Kampanie społeczne dotyczące

określonych limitów czasu również mogłyby nakłonić władze do zachowywania zgodności.

3. Ostrożne wykorzystywanie zasady „milczenie jest zgodą” (powiadomienie) w przypadku

pozwoleń na budowę

Innym sposobem zachęcenia pracowników miejskich i innych organów zatwierdzających do zachowania

zgodności z wyznaczonymi ograniczeniami czasowymi jest zasada „milczenie jest zgodą”. Zasada ta

pozwoliłaby rozpocząć budowę po upłynięciu wyznaczonego czasu oczekiwania, chyba że władze z

jakiejś przyczyny odrzuciły wniosek. Zasada pozwalałby również zacząć wykorzystywać budynek po

upływie 30 dni, chyba że zostanie on z jakiejś przyczyny uznany za wadliwy. Obecnie, średni czas

oczekiwania na pozwolenie na użytkowanie wynosi 74 dni. W Czechach wprowadzenie zasady milczącej

zgody okazało się wielkim sukcesem. Po jej wdrożeniu czas potrzebny na przeprowadzenie procesu

uzyskiwania licencji i zgody w Pradze został skrócony o niemal dwa miesiące.

10

Podejście oparte na milczącej zgodzie należy jednak wprowadzać bardzo ostrożnie. Jeśli w obecnie

funkcjonującym systemie kontrolowanym przez władze miasta nie ma możliwości sprawdzenia zgodności

z podstawowymi wymogami bezpieczeństwa, zasada milczącej zgody mogłaby mieć niekorzystny skutek

w postaci szeregu niesprawdzonych projektów – co oznaczałoby niebezpieczne konsekwencje dla

społeczeństwa jako całości. Aby można było zastosować zasadę milczącej zgody, niezbędny jest silny

system wprowadzania w życie. Aby zasada mogła być wykonalna, rząd musi być pewny umiejętności

architektów i inżynierów wnioskodawcy oraz ich profesjonalizmu i odpowiedzialności. Niezbędne są do

tego wysokie standardy fachowe, najlepiej zapewniane przez solidne systemy certyfikacji, a ponadto

dobrze skodyfikowane regulacje dotyczące budownictwa. Aby przetestować to podejście, władze miasta

mogłyby rozważyć wprowadzenie okresu przejściowego poprzez zastosowanie zasady najpierw

wyłącznie do małych, prostych projektów wiążących się z niewielkim ryzykiem, realizowanych w

mniejszych miastach i miejscowościach, a wprowadzenie jej do większych miast, takich jak Warszawa,

odbyłoby się dopiero na późniejszym etapie.

Zalecenia średnioterminowe:

1. Podmioty użyteczności publicznej i inne agencje powinny opublikować wytyczne w celu

uproszczenia przygotowań warunków technicznych dla każdego projektu

Obecnie firmy budowlane muszą zwracać się do podmiotów użyteczności publicznej i innych agencji

(takich jak zarząd dróg) z prośbą o podanie warunków technicznych. Każdy z tych podmiotów potrzebuje

dwóch do trzech tygodni na przeanalizowanie projektu i wydanie decyzji, czy dany projekt może zostać

dołączony do mediów lub drogi. Wymogi te dodają co najmniej cztery kroki i ponad trzy tygodnie do

procesu uzyskiwania pozwolenia na budowę. Prawdopodobne jest, że każdy z podmiotów stosuje

standardowy zestaw wytycznych w celu zadecydowania, czy projekt jest zgodny z warunkami

technicznymi niezbędnymi do dołączenia. W krajach posiadających najlepszą praktykę wytyczne te są

publikowane, tak aby firmy budowlane lub zatrudnieni przez nie inspektorzy mogli sprawdzić projekt pod

kątem zgodności i poinformować władze o wynikach.

Podmioty użyteczności publicznej i inne agencje przywołane w Artykule 34, paragraf 3, punkt 3

polskiego Prawa budowlanego powinny opublikować wytyczne, tak aby firmy te lub zatrudnieni przez nie

inspektorzy mogli zadbać o zachowanie zgodności w wymogami już podczas opracowywania projektu.

Potem będą mogli dołączyć swoje uwagi do wniosku o pozwolenie na budowę, który składają do władz

miasta. Władze miasta będą miały możliwość zlecenia dalszego sprawdzenia planów.

Władze miasta powinny rozważyć nawiązanie powiązań ze wszystkimi podmiotami w jednym systemie,

w którym powiadomienia i inne dokumenty mogłyby być wymieniane elektronicznie. Pozwoli to

przyspieszyć proces, zmniejszyć liczbę wymaganych dokumentów i czas ich przetwarzania. Na koniec,

podmioty mogą zechcieć zmienić swoje odpowiednie regulacje, pozwalając swoim pracownikom na

szybsze przetwarzanie wniosków i umożliwiając wymianę danych drogą elektroniczną.

2. Racjonalizacja i konsolidacja kontroli po wykonaniu

Ocenie firmy budowlane muszą powiadamiać, uzyskiwać zatwierdzenie i poddawać się kontrolom ze

strony sześciu różnych podmiotów po opracowaniu projektu budynku. Podmioty te to: inspekcja ds.

środowiska naturalnego, rządowa inspekcja sanitarna, rządowa inspekcja pracy, straż pożarna, władze

geodezyjne i państwowa inspekcja nadzoru budowlanego. Rozdzielenie tych kontroli powoduje

nieuzasadnione opóźnienia i dodatkowe kroki dla firmy budowlanej. Wśród samych agencji mogą

również istnieć pokrywające się lub niespójnie stosowane zasady. W sytuacji idealnej, jedna z tych

agencji (być może państwowa inspekcja nadzoru budowlanego) mogłaby zorganizować inne i

wykonywać jedną skonsolidowaną kontrolę zamiast kilku oddzielnych. W tym celu należy zmodyfikować

przepisy dotyczące kontroli, mówiące że można prowadzić tylko jedną kontrolę jednocześnie, tak aby

11

umożliwić przeprowadzanie wielopodmiotowej kontroli ogólnej. W krajach posiadających najlepszą

praktykę, takich ja Dania i Gruzja, za przeprowadzenie końcowej kontroli i wystawienie pozwolenia na

użytkowanie odpowiedzialna jest jedna agencja i jedna komisja.

3. Poprawa wydajności i zastosowanie inżynierii wstecznej do procedur wydawania pozwoleń na

budowę w celu zaoszczędzenia czasu i kosztów dla inwestorów dzięki wykorzystaniu delegacji i

powiadomień

W Warszawie proces uzyskiwania pozwolenia na budowę oraz wszystkich potrzebnych zatwierdzeń

przed i po wykonaniu wymaga 30 kroków i zajmuje ponad 300 dni. W proces zaangażowanych jest ponad

10 organów, włączając podmioty użyteczności publicznej. Po zracjonalizowaniu i poprawieniu

wydajności istniejącego procesu, Polska może znacząco ograniczyć zakres decyzji administracyjnych na

korzyść powiadomień, zwłaszcza w przypadku mniejszych projektów wiążących się z małym ryzykiem,

włączając rezygnację z wymogu uzyskania zgody dla wniosków budowlanych w pewnych

ustandaryzowanych przypadkach. Toronto przyjęło następujące podejście: funkcjonujący w mieście

program “Commercial X-press” jest przeznaczony dla prostych projektów komercyjnych i zapewnia czas

obiegu równy 10 dni roboczych. W Ammanie władze miasta przyjęły nieco inne rozwiązanie - najpierw

wprowadzono jeden punkt obsługi dla dużych projektów w gęsto zaludnionych obszarach o mieszanym

przeznaczeniu, korytarzach intensywnego rozwoju oraz obszarach przemysłowych, a następnie

rozszerzono usługi na wszystkie projekty. Francja również posiada stosunkowo prosty system

zatwierdzeń, które zawsze przechodzą przez władze miasta. W Paryżu wnioskodawca najpierw składa

wszystkie wymagane dokumenty, które można uzyskać w Ratuszu lub pobrać z Internetu. Jeśli brakuje

jakiegoś dokumentu, należy o tym powiadomić w ciągu 2 tygodni od rejestracji. Jeśli wnioskowi

towarzyszą wszystkie wymagane dokumenty, kontrahent otrzymuje powiadomienie o przyjęciu, w

którym podana jest data i numer rejestracji oraz określony czas potrzebny na skontrolowanie wniosku.

Pozwolenie na budowę zostaje wydane w ciągu 2 miesięcy od zarejestrowania wniosku, zaś kontrahent

może uznać, że udzielono milczącej zgody, jeśli nie otrzyma żadnej odpowiedzi w ciągu 2 miesięcy.

Spośród innych krajów UE również Dania (6 kroków, wraz z dołączeniem mediów) i Szwecja (8 kroków,

włączając media) posiadają efektywne modele składania wniosków i uzyskiwania pozwolenia na budowę.

Rejestrowanie własności

Wskaźnik odnoszący się do rejestrowania własności obejmuje pełny zestaw procedur, czas i koszt

potrzebny firmie na przeniesienie tytułu własności nieruchomości i budynku na inną firmę, tak aby

kupujący mógł wykorzystywać daną własność do rozbudowy swojej działalności, jako zabezpieczenie

przy ubieganiu się o nową pożyczkę lub w celu sprzedaży kolejnej firmie. W Polsce (Warszawa)

przeprowadzenie procesu wymaga średnio 6 procedur, 197 dni i kosztuje 0,5% wartości danego majątku.

Polska uplasowała się na 88 miejscu spośród 183 krajów w zakresie łatwości rejestrowania własności.

Niskie miejsce wynika przede wszystkim z dużych opóźnień w sądzie rejestrowym.

Zalecenia krótkoterminowe:

1. Zapewnienie standardowych umów dla przekazania własności

Obecnie firmy pragnące przenieść własność są zobowiązane do notarialnego potwierdzenia umowy

kupna-sprzedaży. Zwykle mogą również poprosić notariusza lub prawnika o opracowanie szkicu takiej

umowy. W większości przypadków prawnicy rozpoczynają pracę nad umową od standardowego szablonu.

12

Jednakże, dla przedsiębiorcy praktyka ta oznacza dodanie jednej procedury, do jednego dnia oraz

dodatkowej opłaty (zależnej od wartości transakcji) do procesu przekazania własności. Łatwiejsze i

wygodniejsze byłoby zapewnienie stronom dostępu do standardowych umów (takich jak szablony już

wykorzystywane przez prawników), które mogłyby być pobierane z Internetu lub uzyskiwane w urzędzie

rejestrowym. Wprowadzenie standardowych umów pozwoliłoby ograniczyć potencjalne błędy i

nieprawidłowości w umowach – a co za tym idzie, także czas potrzebny na odnotowanie przeniesienia w

dalszej części procesu (który obecnie trwa 6 miesięcy). Udostępnienie takich standardowych umów

pozwoliłoby także obniżyć koszty rejestracji, gdyż ostatecznie udział notariusza stałby się opcjonalny. W

przypadku złożonych spraw (do określenie przez Sąd Rejestrowy), władze mogłyby wciąż korzystać z

usług notariuszy w celu zweryfikowania wszelkich ukrytych zobowiązań w majątku. Standardowe

umowy dostępne dla ogółu społeczeństwa są stosowane w Czarnogórze i Wielkiej Brytanii.

2. Przeprowadzenie wewnętrznego mapowania procesów w kilku sądach rejestrowych w celu

zidentyfikowania wąskich gardeł i rozwiązań stanowiących najlepszą praktykę

Sfinalizowanie przeniesienia własności w sądach rejestrowych w Warszawie trwa zwykle kilka miesięcy.

Czas ten obejmuje digitalizację pliku, przegląd i zatwierdzenie pliku przez aplikanta, a następnie trwający

21 dni okres oczekiwania na wejście w życie nowej własności. Czas rejestracji jest niezwykle długi w

porównaniu z innymi stolicami europejskimi: w Sofii trwa to tylko 3 dni, w Bukareszcie – 9, zaś w

Bratysławie – 30. Polskie Ministerstwo Sprawiedliwości donosi, że warszawskie sądy są nadmiernie

obciążone z powodu dużej ilości i złożoności transakcji, zaś inne sądy w kraju radzą sobie w tym zakresie

lepiej. Ministerstwo mogłoby przeprowadzić mapowanie wewnętrznych procesów w sądach rejestrowych

w Warszawie oraz w innych sądach na terenie kraju, które szybciej realizują przeniesienia. Tym

sposobem, Ministerstwo mogłoby zobaczyć, czy istnieją jakieś najlepsze praktyki, które mogłyby zostać

przyjęte przez sądy w Warszawie w celu skrócenia czasu trwania procesu.

Mapowanie powinno zostać dokonane zgodnie ze zdefiniowaną metodologią oraz w celu odkrycia

potencjalnych konkretnych rozwiązań. Na przykład w ramach mapowania można określić ilość

wewnętrznych kroków, definiowanych jako zatwierdzenie lub zatrzymanie wniosku przez pracownika.

Należy również odnotować czas mijający od chwili przyjęcia wniosku do przekazania go do kolejnego

pracownika. Dzięki temu będzie można odkryć istniejące w Warszawie wąskie gardła, a Ministerstwo

będzie mogło podjąć odpowiednie działania, aby im zaradzić. Podobnie, jeśli liczba zatwierdzeń jest

mniejsza lub czas ich realizacji jest krótszy w innych sądach, Ministerstwo może podjąć decyzję o

wyeliminowaniu niektórych wewnętrznych kroków w procedurach stosowanych przez sądy w Warszawie.

3. Zaoferowanie usług przyspieszonego przetwarzania w wydziale ksiąg wieczystych

Zgodnie z informacjami przekazanymi przez respondentów Doing Business w Warszawie, obsługa

wniosków o przeniesienie własności gruntów w wydziale ksiąg wieczystych trwa około 6 miesięcy. Dla

porównania, w Niemczech wydział ksiąg wieczystych realizuje przeniesienie w ciągu tygodnia.

Doskonałym przykładem efektywności w tym zakresie jest Gruzja: tutaj przeprowadzenie całej transakcji

trwa pięć dni, od początku do końca. W perspektywie długoterminowej, aby przyspieszyć proces

przekazywania własności, Polska powinna kontynuować komputeryzację ksiąg wieczystych, rozpoczętą

w 2005 r. Tymczasem Wydział Ksiąg Wieczystych powinien również oferować klientom możliwość

wyboru przyspieszonych procedur: za nieco wyższą opłatę rejestracja odbywałaby się szybciej. Szybkie

procedury pomogłyby ustalać priorytety w pracy urzędów oraz pozwoliły przedsiębiorcom, którym zależy

na czasie, zrealizować transakcje w trybie przyspieszonym. Na przykład Wydział Ksiąg Wieczystych

mógłby oferować przyspieszony czas obsługi, trwający 1-2 tygodnie, dla tych klientów, którzy wniosą

opłatę w podwójnej wysokości. Aby dodatkowo zachęcić zarówno klientów do korzystania z tej

możliwości, jak i Wydział do dotrzymywania terminów, usługa ta powinna być powiązana z gwarancją

13

zwrotu kosztów w przypadku niedotrzymania terminu. Wiele krajów z całego świata, między innymi

Argentyna, Węgry, Litwa, Słowacja i Ukraina, oferuje przyspieszone usługi przetwarzania.

Zalecenia średnioterminowe:

1. Wykorzystanie najlepszych praktyk z dobrze działających sądów rejestrowych w celu

wyeliminowania opóźnień w warszawskich sądach rejestrowych

Ministerstwo Sprawiedliwości powinno uważnie monitorować wyniki mapowania procedur

wewnętrznych w sądach rejestrowych i wykorzystywać je do likwidowania wąskich gardeł oraz

przyjmowania najlepszych praktyk. Podejście takie ma kilka zalet: rozwiązania mogą być proste i nie

wymagać żadnych zmian w prawie; mapowanie – podobnie jak rozwiązania – będą prawdopodobnie

wymagać niewielkich kosztów; podejście to zachęca do korzystania z rozwiązań, które pozwalają

bardziej efektywnie wykorzystywać zasoby każdego z sądów rejestrowych.

2. Skonsolidowanie ewidencji gruntów w jednym miejscu

Strony pragnące przekazać własność nieruchomości muszą najpierw zweryfikować zapisy dotyczące

gruntu i nieruchomości w trzech oddzielnych miejscach: w Wydziale Ksiąg Wieczystych, w Wydziale

Geodezji i Kartografii oraz w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego. Jest to uciążliwe i

zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu własności. W dłuższej perspektywie czasowej,

Polska powinna również skonsolidować księgi wieczyste w jednym fizycznym miejscu lub przynajmniej

w jednej elektronicznej bazie danych – zgodnie z planami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, powinno

to nastąpić do 2016 roku. Są Rejestrowy oraz Wydział Geodezji i Kartografii są już na przykład w trakcie

procesu digitalizacji swoich zasobów. Oprócz digitalizacji, należy zadbać o kompatybilność baz danych

wszystkich trzech podmiotów. Kiedy wszystkie zapisy zostaną ujednolicone, z procesu przetwarzania

będzie można wyeliminować co najmniej dwie procedury i prawdopodobnie również część opóźnień.

Gruzja, Litwa i Norwegia to tylko kilka z licznej grupy krajów, które dokonały konsolidacji swoich

systemów ksiąg wieczystych.

Podatki

W zeszłym roku (2008-2009) Polska dokonała znaczących zmian w tym obszarze. 1 stycznia 2008 roku

obniżono składki na ubezpieczenie społeczne. Udział pracodawcy obniżył się z 18,52% do 16,52% płacy

brutto, zaś udział pracownika spadł z 15,71% do 13,71%. Ponadto, 1 grudnia 2008 roku weszły w życie

ważne zmiany mające na celu uproszczenie VAT. Obecnie wszystkie firmy są uprawnione do wybrania

kwartalnej metody rozliczania VAT, nawet jeśli utrzymują system miesięcznych płatności. Co więcej,

władze Warszawy obniżyły podatki transportowe z 2.527 PLN do 1.130 PLN od jednej posiadanej

ciężarówki. Podatki od nieruchomości zwiększyły się z 0,62 PLN do 0,71 PLN za metr kwadratowy ziemi

oraz z 17,31 PLN do 19,01 PLN za metr kwadratowy budynku. I na koniec, od stycznia 2010 roku próg

rocznych obrotów, od którego firmy muszą płacić VAT, został podniesiony z 50.000 PLN do 100.000

PLN, a rząd planuje jego ponowne podniesienie w 2011 roku do 150.000 PLN.

Według stanu na czerwiec 2009 roku, polskie firmy musiały dokonywać 40 oddzielnych płatności

podatku w ciągu roku i poświęcić średnio 395 godzin na wypełnianie właściwych formularzy oraz

składanie ich do właściwych podmiotów. Całkowita stawka podatku w wysokości 42,5%, nie jest wysoka

w porównaniu z innymi krajami. Jednakże obciążenie administracyjne związane z wykonywaniem

osobiście comiesięcznych płatności podatku dochodowego firmy, podatku od nieruchomości oraz

podatku VAT powoduje, że Polska znalazła się na niskim miejscu w rankingu jeśli chodzi o łatwość

płacenia podatków (151).

14

Zalecenia krótkoterminowe:

1. Obowiązkowe płatności online dla średnich do dużych przedsiębiorstw uzyskujących obroty

przekraczające ustalony próg

Polska zezwala na płatności i rozliczanie online w przypadku składek na ubezpieczenie społeczne,

podatku dochodowego oraz VAT – jednakże te dwa ostatnie odnoszą się jedynie do tzw. „dużych

płatników”.5 Opcja ta powinna zostać rozszerzona na wszystkich płatników podatku, nie tylko tych

dużych. Ponadto, za wyjątkiem składek na ubezpieczenie społeczne, duzi płatnicy nie wykorzystują

obecnie możliwości płacenia podatku i wnioskowania o zwroty drogą elektroniczną, ponieważ nie

przekonano ich, że ta możliwość jest dla nich korzystna. Aby zmniejszyć obciążenie administracyjne

zarówno podatników, jak i władz podatkowych, zarówno rozliczanie, jak i płatności elektroniczne

powinny być obowiązkowe dla wszystkich firm, które przekraczają pewien próg (np. 1 milion EUR.) W

2008 roku w Republice Czeskiej wprowadzono obowiązek składania formularzy podatkowych drogą

elektroniczną dla wszystkich rodzajów podatku, co pozwoliło skrócić czas obsługi o 317 godzin. Na

Białorusi portal internetowy stał się w pełni dostępny dla wszystkich płatników podatku, zaś w Macedonii

rozliczanie drogą elektroniczną jest obecnie obowiązkowe w przypadku wszystkich podatków. We

Francji obowiązek ten dotyczy firm o rocznych obrotach przekraczających 760.000 EUR (próg ten

zostanie obniżony do 500.000 EUR w 2010 roku).

Ponadto, składanie formularzy i dokonywanie płatności drogą elektroniczną powinno być

popularyzowane w ramach rządowej kampanii informacyjnej poświęconej tej kwestii – w połączeniu z

zapewnieniem, że tak dokonane płatności będą spełniać wszystkie wymogi prawne. Jeśli ponad 50%

wniosków byłoby składanych droga elektroniczną, i jeśli Polska rozszerzyłaby płatności online jeszcze na

miejski podatek od nieruchomości, liczba płatności mierzona w ramach Doing Business mogłaby się

zmniejszyć.

2. Legalizacja wykorzystania pośredników podatkowych

Obecnie wszelkie firmy pragnące skorzystać z możliwości rozliczania i dokonywania płatności online

muszą zakupić klucz podpisu elektronicznego, a następnie odnawiać ten klucz, co wiąże się z kosztami.

Wysokie koszty klucza i jego odnawiania zniechęcają wiele firm do korzystania z możliwości

związanych z elektronicznym składaniem wniosków i dokonywaniem płatności. Zamiast obniżać cenę

kluczy, alternatywnie można upoważnić pośredników podatkowych do dokonywania rozliczeń i płatności

droga elektroniczną w imieniu swoich klientów. Rząd będzie musiał zalegalizować korzystanie z usług

takich pośredników, którzy będą składali swój własny podpis elektroniczny w imieniu swoich klientów,

jako że obecnie wydaje się, iż podpisy nie mogą być wykorzystywane przez więcej niż jedną osobę (która

może reprezentować firmę).

3. Uproszczenie formularzy podatkowych i wprowadzenie oprogramowania przyjaznego dla

użytkownika w celu zachęcenia do wypełniania dokumentów i dokonywania płatności drogą

elektroniczną

Podmioty z sektora prywatnego donoszą, że obecnie niektóre formularze podatkowe są trudne do

wypełnienia i nie są kompatybilne z danymi wprowadzanymi do wniosków elektronicznych i systemów

5 „Duzi płatnicy” są definiowani jako ci o dochodach (bez VAT) równych co najmniej 5.000.000 EUR.

15

płatności. Ponadto, brakuje przyjaznego dla użytkownika oprogramowania, które pomogłoby płatnikom

wyliczyć podatki i spełnić wymogi drogą elektroniczną.

Rząd powinien działać proaktywnie i przekształcić formularze i oprogramowanie, tak aby były one

łatwiejsze w obsłudze, aby zachęcić płatników do korzystania oraz ograniczyć liczbę popełnianych

błędów. Rząd może również chcieć uzyskać informacje zwrotne i dane odnoszące się do tych kwestii od

podmiotów z sektora prywatnego, a być może także zaangażować je w proces doskonalenia formularzy i

programów. Jednym z rozwiązań zachęcających podatników do korzystania z tej możliwości jest na

przykład uruchomiona przez władze podatkowe infolinia dla podatników. Rząd mógłby uzyskać

informacje zwrotne od podatników w ramach tego mechanizmu albo np. poprzez ankietę online

umieszczoną na stronie władz podatkowych.

Koszt tej reformy może zostać określony podczas fazy wdrożenia, jednak potencjalne związane z nią

korzyści, opisane powyżej, powinny być znaczne.

4. Zwiększenie zgodności ze składkami pracowniczymi i na ubezpieczenie społeczne

Obecnie w ramach badania Doing Business wykazano, ze ponad połowa czasu poświęconego przez firmy

na rozliczenie podatków i składek jest przeznaczona na rozliczanie i opłacanie składek pracowniczych i

na ubezpieczenie społeczne (222 osobogodziny w roku).

W pierwszej kolejności rząd powinien przeanalizować przyczyny, które sprawiają, że firmy mają

trudności z rozliczaniem składek społecznych. Na przykład Ministerstwo Finansów wspólnie z ZUS może

przeprowadzić zogniskowany wywiad grupowy z podmiotami z sektora prywatnego – przede wszystkim

z małymi firmami – w celu określenia przyczyn, które wpływają na ich obciążenie związane z

rozliczeniem.

Po drugie, Ministerstwo Finansów i ZUS mogą poszukać inspiracji w zakresie opracowywania rozwiązań

u innych rządów europejskich. Jednym z przykładów mogą być Włochy: wprowadzony tam program

reformy mający na celu zracjonalizowanie informacji i zgłaszania składek pracowniczych i na

ubezpieczenia społeczne pozwoli krajowi oszczędzić około 4,8 biliona EUR.

5. Uproszczenie rozliczania VAT

Obecnie próg dochodów, od którego polskie firmy muszą rozliczać VAT, wynosi zaledwie 100.000 PLN

(~24.500 EUR.) W porównaniu z innymi gospodarkami europejskimi jest to bardzo nisko ustawiony

próg: w Wielkiej Brytanii wynosi on około 80.600 EUR; w Irlandii 70.000 EUR. Regulacje dotyczące

VAT są zazwyczaj bardziej uciążliwe, ponieważ wymagają specjalnego rozliczania i dokumentacji, co

sprawia trudności przede wszystkim małym firmom. Choć rząd planuje podwyższyć próg do 150.000

PLN w styczniu 2011 r., jest to wciąż bardzo niska granica i nadal będzie obejmować niewielkie firmy,

które mogą mieć problemy z pełnym zastosowaniem się do wymogów. Rząd powinien zamiast tego po

przeprowadzeniu analizy wpływu na dochód rozważyć podniesienie progu tak, by był on zgodny z

europejskimi standardami.

Można dokonać dalszych uproszczeń w celu zmniejszenia obciążenia administracyjnego zarówno dla

firm, jak i władz podatkowych. Rząd już wprowadził na przykład możliwość dokonywania kwartalnych

płatności dla niektórych firm. Władze podatkowe mogą wziąć przykład z Irlandii i dokonać dalszych

uproszczeń: w Irlandii firmy płacące rocznie mniej niż 3.000 EUR VAT mogą uiszczać płatności dwa

razy w roku.

16

I na koniec, jednym z największych obciążeń dla małych firm w związku z rozliczaniem VAT jest ilość

papierkowej roboty i dokumentów, które trzeba przechowywać. Problem ten jest obecny również w

Polsce. Jednym z rozwiązań byłoby zalegalizowanie faktur elektronicznych. Na przykład w Holandii

ograniczono wymogi prawne związane z elektronicznymi fakturami w 2009 roku (szacowane

oszczędności z tego tytułu to 300 milion EUR rocznie). Turcja przyjęła rozwiązanie podzielone na fazy:

obecnie realizuje pilotażowy program związany w fakturami elektronicznymi w sektorze

telekomunikacyjnym.

6. Wyrównanie progów i zapewnienie, by firmy naprawdę będące mikroprzedsiębiorstwami i

małymi przedsiębiorstwami odnosiły korzyści związane z uproszczeniem warunków

W Polsce małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa są definiowane w różny sposób dla każdego z

podatków: VAT, podatku dochodowego od firm i zaliczki na podatek. W zależności od kryteriów

stosowanych dla danego typu podatku, firma może kwalifikować się lub nie kwalifikować się do

uproszczonej płatności. Kryteria są następujące: aby zakwalifikować się zaliczkowej płatności za podatek

dochodowy, przedsiębiorca nie może przekroczyć obrotów ze sprzedaży w wysokości 150.000 EUR

rocznie. Aby zakwalifikować się jako „małe przedsiębiorstwo” i dzięki temu móc płacić podatek

dochodowy od firmy kwartalnie oraz móc skorzystać ze specjalnej jednorazowej amortyzacji do 50.000

EUR, przedsiębiorca nie może przekroczyć obrotów ze sprzedaży w wysokości 800.000 EUR (ostatnio

zmienione na 1,2 miliona EUR). W przypadku VAT, „małe przedsiębiorstwo” definiuje się jako

przedsiębiorstwo o obrotach ze sprzedaży do 1,2 miliona EUR i jest ono uprawnione do rozliczeń

kwartalnych. Na koniec, próg dla VAT to 100.000 PLN, tj. 24.000 EUR. Te zróżnicowane warunki są

mylące dla podatników, a także stwarzają firmom możliwość unikania podatków dzięki wykorzystaniu

każdego z różnych zestawów kryteriów.

Dobrą praktyką jest wyrównanie progów w zakresie uproszczonych schematów w przypadku małych firm

oraz progu zwolnienia z VAT. Polska będzie musiała opracować stosowne definicje dla

mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw. Preferencyjne traktowanie mikroprzedsiębiorstw

mogłoby polegać na zryczałtowanej płatności podatku dla firm o obrotach nieprzekraczających progu

zwolnienia z VAT. Uproszczony, płaski schemat podatkowy może być ograniczony do „małych

przedsiębiorstw”. Można wprowadzić inne postanowienia upraszczające dla małych przedsiębiorstw

powiązanych i średnich płatników, w szczególności odnośnie do wymogów związanych z

dokumentowaniem i raportowaniem. Zmiany te mogą spowodować problemy związane z wdrożeniem i

logistyką. Dlatego też podczas fazy wdrożenia opracowana zostanie mapa drogowa, pozwalająca

rozwiązać te problemy.

Zalecenia średnioterminowe:

1. Dokonanie przeglądu i wyjaśnienie przepisów podatkowych w celu uniknięcia niejasności

Respondenci z sektora prywatnego często zwracali uwagę na fakt, że prawodawstwo podatkowe jest

niejasne. Twierdzą oni, że przepisy podatkowe są wypełnione prawniczym żargonem i zwrotami, które są

trudne do zrozumienia dla laika. Co więcej, polskie przepisy dotyczące podatków bardzo często zawierają

odwołania do innych przepisów i praw, podczas gdy same ustawy są zazwyczaj bardzo długie i z tego

powodu rzadko czytane. Ponadto respondenci twierdzą, że niektóre przepisy są niezrozumiałe nawet dla

specjalistów ds. podatkowych. Na przykład w 2009 roku Naczelny Sąd Administracyjny wydał

orzeczenie odnośnie do wzbudzającej liczne spory kwestii VAT na prezenty przekazywane w celach

marketingowych. Według orzeczenia, w takich przypadkach nie ma obowiązku odprowadzania VAT,

jednak właściwe przepisy były w tej kwestii niejasne. Inny przykład odnosi się do postanowień

dotyczących „skapitalizowanych” odsetek (odsetki dodane do podstawowej kwoty kredytu). Z powodu

niejednoznaczności prawa podatkowego, dla specjalistów podatkowych nie jest jasne, czy

17

skapitalizowane odsetki można włączyć do kosztów uznanych podatkowo w momencie ich kapitalizacji,

czy dopiero w momencie, gdy są one płacone. Istnieją sprzeczne orzeczenia sądów w tej kwestii, mimo że

jest to bardzo istotna sprawa.

Analizy wykazują, że „Złożoność przepisów podatkowych jest jedną z głównych przyczyn wysokich

kosztów związanych z zapewnianiem zgodności z przepisami”6 oraz że „zmiany w systemie podatkowym

(zmiany same w sobie, ich tempo oraz czas wprowadzania) mogą spowodować wzrost kosztów, gdy małe

firmy i ich doradcy podatkowi będą próbować zrozumieć nowe rozwiązania podatkowe”.7

Niejasności te można wyeliminować w drodze przeglądu najważniejszych elementów prawa

podatkowego, zaś podatnicy mogliby odwoływać się do pojedynczego, centralnego źródła informacji,

zawierającego wszystkie aktualne przepisy oraz decyzje sądów odnośnie do administracji podatkowej.

Zastosowanie takich środków mogłoby potencjalnie zredukować czas potrzebny podatnikom na

spełnienie wymogów przepisów podatkowych.

2. Zbliżenie przepisów dotyczących podatku dochodowego od firm do przepisów UE

Istotnym problemem podkreślonym przez sektor prywatny jest fakt, że Polska nie posiada dobrze

rozwiniętego systemu prawa precedensowego odnośnie do podatków. Zauważono, że gdyby prawo

odnoszące się do podatku dochodowego od firm było bardziej zbliżone do tego ustanowionego przez

Unię Europejską, wówczas korzyści wynikające z istniejących praw precedensowych ustanowionych

przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości stałyby się dostępne również dla polskich podatników i

władz podatkowych. Zapewniłoby to możliwość łatwiejszego rozstrzygania sporów dotyczących kwestii

faktycznych i prawnych, które zostały już rozstrzygnięte przez sądy europejskie.

3. Wzmocnienie systemu wiążących interpretacji

Obecnie wydaje się, że każdy spór związany z podatkami jest rozstrzygany jak nowa sporawa, co może

spowodować opóźnienia w wydawaniu decyzji, a co za tym idzie płatności podatków. Ministerstwo

Finansów już rozpoczęło realizowanie praktyki polegającej na wydawaniu interpretacji centralnie i

upoważniło do tego również cztery izby skarbowe. Należy opracować mechanizm, który sprawi, że

decyzje jednego sądu administracyjnego będą wiążące również w przypadku podobnych spraw w całym

kraju. Takie rozwiązanie przyspieszyłoby rozwiązywanie sporów w przypadkach, gdy fakty w danej

sprawie są analogiczne do innych spraw, odnośnie do których podjęto już wcześniej decyzję, tym samym

zwiększając zaufanie podatników do wymiaru sprawiedliwości w kwestii podatków.

Reformy w zakresie administracji podatkowej są opłacalne. Kraje, które zadbały o to, by płacenie

podatków było łatwiejsze, zauważają większy udział przedsiębiorstw w gospodarce formalnej oraz niższą

stopę bezrobocia wśród kobiet.8

Ochrona inwestorów

Analiza Doing Business bada siłę ochrony akcjonariuszy mniejszościowych przed niewłaściwym

wykorzystaniem przez członków kadry zarządzającej aktywów firmy dla osobistego zysku. Przy zakresie

6 Report of Taskforce on Reducing Regulatory Burdens on Business (Raport Grupy roboczej ds. ograniczenia

obciążeń regulacyjnych dla biznesu), Urząd Skarbowy Australii, Analiza regulacji, styczeń 2006, str. 108 7 Australia, Board of Taxation, Scoping Study of Small Business Tax Compliance Costs: Report to Treasurer

(Studium ewaluacyjne dotyczące kosztów spełniania wymogów prawa podatkowego dla małych firm: Raport dla

Skarbnika), 12/2007, str. 1 8 Doing Business 2008, str. 40-43.

18

ocen 0-10, Polska uzyskała wynik 6.0. Ogólny współczynnik ochrony inwestorów to średnia trzech

wskaźników podrzędnych. Podczas gdy wyniki Polski w zakresie wskaźnika łatwości składania pozwów

przez akcjonariuszy są wysokie (9), podobnie jak w przypadku wskaźnika ujawnień (7), wskaźnik

zakresu odpowiedzialności kadry zarządzającej (zaledwie 2) wskazuje na słabą ochronę w tym obszarze.

Polska zajmuje 41 miejsce w zakresie ochrony inwestorów ogólnie i 7 miejsce w regionie.

Zalecenia krótkoterminowe:

1. Zwiększyć obowiązki kadry zarządzającej w zakresie ujawniania w przypadku transakcji z

jednostkami powiązanymi

Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (k.s.h.), członkowie kadry zarządzającej nie mają wobec

zarządu obowiązku pełnego ujawniania. Poprawiony Kodeks – oprócz wymogu nakazującego, by

zainteresowane strony transakcji natychmiast sygnalizowały obecność konfliktu interesów zarządowi –

powinien również zawierać wymóg ujawnienia przez strony natury tego interesu oraz zakresu, w jakim

strony uzyskają osobiste korzyści z działań firmy, tj. pełnych szczegółowych informacji na temat danej

transakcji. Artykuł 377 k.s.h. musi zostać skorygowany. Przepisy prawa obowiązujące z Bułgarii,

Rumunii i Macedonii zobowiązują członków kadry zarządzającej do pełnego ujawniania zarządowi

wszystkich istotnych faktów dotyczących transakcji.

2. Wymóg dokonania przeglądu transakcji przez podmiot zewnętrzny

Co więcej, należy wprowadzić wymóg, by podmiot zewnętrzny – na przykład niezależny audytor –

dokonywał przeglądu transakcji przed jej przeprowadzeniem. Raport audytora powinien zawierać ocenę

głównych warunków transakcji oraz opinię na temat tego, czy transakcja jest przeprowadzana na

warunkach rynkowych. Obecnie w Polsce nie obowiązują żadne takie przepisy. Francja i Wielka Brytania

zawarły takie postanowienia odpowiednio w Kodeksie handlowym i Ustawie o spółkach.

3. Odpowiedzialność kadry zarządzającej za niedopełnienie swoich obowiązków

Rzetelny i lojalny członek kadry zarządzającej powinien przedkładać interesy firmy i jej akcjonariuszy

nad swoje interesy osobiste. W przypadkach, gdy członkowie kadry zarządzającej naruszają swoje

obowiązki, inwestorzy powinni mieć możliwość pociągnięcia ich do odpowiedzialności – zarówno

indywidualnie, jak i łącznie – za spowodowane szkody. Artykuły 483, 486 i 490 k.s.h. mogą wymagać

poprawienia. Prawo może zawierać wymóg, by oskarżeni pokryli zarówno straty, które poniosła firma,

jak również zwrócili jej zyski, które uzyskali w wyniku konfliktu interesów i/lub naruszenia swoich

obowiązków. Artykuły 483, 486 i 490 k.s.h. mogą wymagać modyfikacji.

4. Umożliwienie unieważnienie transakcji przez sąd

Sądy powinny mieć możliwość unieważnienia nie tylko transakcji nieuczciwych lub zawartych w złej

wierze, ale także transakcji z jednostkami powiązanymi, które są szkodliwe lub nieuczciwe w stosunku do

firmy – niezależnie od tego, czy w grę wchodzi nadużycie. Sześćdziesiąt dziewięć krajów wprowadziło

taką możliwość w konkretnych okolicznościach, między innymi Kanada, Holandia, Belgia i USA.

Artykuły 483, 486 i 490 k.s.h. mogą wymagać modyfikacji.

5. Umożliwienie akcjonariuszom mniejszościowym kontroli dokumentów firmy przed

wypełnieniem pozwu

Nie istnieje przepis umożliwiający akcjonariuszom mniejszościowym skorzystanie z tego prawa przed

złożeniem pozwu. Regulacje powinny dawać akcjonariuszom prawo do skontrolowania odpowiednich

19

dokumentów firmy, jeśli podejrzewają oni niewłaściwe działania członków kadry zarządzającej. Przepisy

powinny przyznawać to prawo z pewnymi wyjątkami, na przykład w celu ochrony tajemnic

przedsiębiorstwa. Pozwoliłoby to utrzymać równowagę pomiędzy potrzebami menadżerów w zakresie

działania bez nadmiernych ingerencji ze strony akcjonariuszy a potrzebami akcjonariuszy w zakresie

monitorowania działań kadry zarządzającej.

Kraje takie jak Szwecja, Estonia i Węgry posiadają tego typu postanowienia, zwiększające przejrzystość

działań firm.

Zalecenia średnio- i długoterminowe:

1. Możliwość wyznaczenia inspektora rządowego w celu skontrolowania działań firmy przed

dokonaniem transakcji, jeśli kadra zarządzająca odmawia przekazania inwestorom stosownych

informacji

Obecnie Ustawa o ofercie publicznej określa w Artykułach 84 i 85, że akcjonariusze mniejszościowi, tj.

posiadający co najmniej 5% praw głosu, mają prawo zażądać zwołania zwykłego Walnego Zgromadzenia

Akcjonariuszy w celu podjęcia decyzji o zatrudnieniu eksperta do zadań specjalnych, lub aby podjęcie

takiej decyzji znalazło się w porządku obrad kolejnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy 9

.

Faktycznie oznacza to, że w celu poproszenia o wyznaczenie inspektora rządowego wymagana jest zgoda

większości akcjonariuszy. Zamiast tego, Ustawa powinna zostać zmodyfikowana tak, aby umożliwić

akcjonariuszom posiadającym 5% lub mniej praw głosu bezpośrednie zwrócenie się o wyznaczenie

inspektora rządowego. Francja, Irlandia i Wielka Brytania to kilka spośród krajów, które zapewniają

akcjonariuszom mniejszościowym takie prawo.

9 W przypadku, gdy Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy nie przyjmie decyzji zgodnie z prośbą opisaną powyżej, albo podejmie

taką decyzję w sposób łamiący postanowienia określające treść decyzji Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy (Artykuł 84.4),

akcjonariusze występujący z prośbą mogą, w ciągu czternastu (14) dni od podjęcia adecyzji, zwrócić się do sądu rejestrowego o

wyznaczenie konkretnej jednostki jako audytora do zadań specjalnych.

20

Podziękowania

Niniejsza notatka została przygotowana przez Penelope Demetra Fidas i Massimiliano Santini pod

nadzorem Melissy Johns z zespołu DBRA. Zespół otrzymał dane od Igora Artemieva i Andrii Palianytsia

(Konsultanci, CICRA); Rajula Awasthi’ego (CICRS) oraz uwagi od Thomasa Moulliera (CMEBB),

Marcina Piątkowskiego (ECSP2), Johna Pollnera (ECSPF), Tarika Sahovica (CICRS) oraz Eduardo

Urdapilletę (LCSPF). Sprawdziła Petera Harrolda, Country Director (ECCU5).

W przypadku pytań lub uwag należy skontaktować się z Penelope Fidas pod adresem

<pfidas@worldbank.org> lub Massimiliano Santinim pod adresem <msantini@ifc.org>.