1

Projektowanie i wartości

Patrycja RudnickaInstytut PsychologiiUniwersytet Śląski

Potrzeba designuKatowice, 20.03.2015

www.cyberpsychology.pl

2

Definiowanie wartości

3

Czego pragniesz? Czego chcesz?

4

Czego pragniesz? Czego chcesz?

Potrzeba

5

Czego pragniesz? Czego chcesz?

Potrzeba

Dlaczego tego potrzebujesz?

6

Czego pragniesz? Czego chcesz?

Potrzeba

Dlaczego tego potrzebujesz?

Wartość

7

Czego pragniesz? Czego chcesz?

Potrzeba – zaspokajana, dla mnie

Dlaczego tego potrzebujesz?

Wartość – spełniana, przeze mnie

8

Projektowanie i potrzeby

Projektowanie odpowiada na potrzebyProjektowanie (czasami) tworzy potrzeby

9

Projektowanie i potrzeby

Projektowanie odpowiada na potrzebyProjektowanie (czasami) tworzy potrzeby

Wartości są czymś bardziej: abstrakcyjnym trwałym osobistym trudniej dostępnym złożonym - cecha, preferencja, normatyw, cel

10

Projekt jako nośnik wartości

UDO*

* Unidentified design object

11

Projekt jako nośnik wartości

funkcjonalność

$$$

estetyka

”””””jakość

UDO

?wartości

12

Projekt jako nośnik wartości

funkcjonalność

$$$

estetyka

”””””jakość

UDO

?preferencje

wartości humanistyczne

13

Projektant jako „nadawca” wartości

● Co Twój projekt mówi o Tobie?● Wartości osadzone w projekcie:

świadomie - nieświadomie intencje i ich interpretacja konsekwencje

14

Użytkownik jako „poszukiwacz” wartości?

„funkcjonalność, funkcjonalność, funkcjonalność oraz jakość i cena”

Źródło: Design Silesia, Potrzeba Designu 3, Pobrano z: https://www.youtube.com/watch?v=GUwKV-VPsWU

15

Projektowanie społeczne

● Odpowiedź na wyzwanie ● Celem jest zmiana● Mechanizmem społeczna przedsiębiorczość, społeczna innowacja● Paliwem zaangażowanie – inicjacja, realizacja i trwałość rozwiązań● Cechą różnorodność interesariuszy ● Koniecznością interdyscyplinarność podejścia

(Armstrong, Bailey, Julier, Kimbell, 2014)

● Nierozerwalnie łączy się z wartościami (IDEO, Design For Social Impact)

16

Czym są wartości?

Zależy kogo pytamy filozofa, socjologa, ekonomistę, psychologa

17

Cechy wartości

● Silnie osadzone przekonania powiązane z emocjami● Odnoszą się do pożądanych celów, motywując do

działania● Przekraczają specyficzne działania i sytuacje ● Stanowią standardy, kryteria● Uszeregowane według stopnia ważności dla danej

osoby● Relacyjna ważność wartości kieruje działaniem

(Schwartz, 2012)

18

Wartości w ujęciu psychologii

Gordon Allport

19311951

Milton Rokeach

1973

Shalom H. Schwartz

19922012

19

Wartości wg Gordona Allporta

Typologia osobowości-wartości Allporta-Vernona-Lindzeya (1931, 1951).Wartości jako wyraz zainteresowań i nastawień:(1) Typ teoretyczny(2) Typ ekonomiczny(3) Typ estetyczny(4) Typ społeczny(5) Typ polityczny(6) Typ religijny

20

Wartości wg Miltona Rokeacha

Wartości trwałe przekonania oraz preferencje odnośnie określonych sposobów postępowania względem alternatywnych możliwości (Rokeach, 1973).Katalog 36 wartości:- 18 wartości ostatecznych – ponadsytuacyjnych ludzkich celów (np. szczęście, wolność)- 18 wartości instrumentalnych – sposobów postępowania (np. ambicja, niezależność)

21

Wartości wg Shaloma Schwartza

Wartości to ponadsytuacyjne przekonania opisujące godny pożądania cel i mające charakter motywacyjny, (Schwartz, 1992).Założenie kołowego układu wartości:- 10 wartości w czterech grupach (1992)- 19 wartości w czterech grupach (2012)

22

Kołowy model wartości Schwartza (1992)

Źródło: opracowanie własne, na podstawie Cieciuch, 2013

23Źródło: opracowanie własne, na podstawie Cieciuch, 2013

Struktura wartości, skalowanie wielowymiarowe stanowiące podstawę modelu kołowego

24

Wartości i nasze działanie

Mówię Ci, wartości

to super-cele„ ”

Michigan, 1973

Mhm, są fundamentalnie

motywujące i wpływające na wybór celów

Jerozolima, 1992

25

W poszukiwaniu wartości

26

Wartości i projektowanie

● Wartość projektowania● Wartości w projektowaniu

27

Wartości i projektowanie

● Wartość projektowania operacjonalizacja i pomiar wartości projektowania

(designu)

● Wartości w projektowaniu architektura technologie projektowanie społeczne

28

Value Sensitive DesignValues in DesignValues at Play

29

Praca z wartościami w projektowaniu

Najbardziej dojrzałe podejście do systematycznego wprowadzania analizy wartości jako integralnej części procesu projektowania i integralnej cechy produktu/usługi technologicznej:● Value Sensitive Design (www.vsdesign.org)● Values in Design (valuesindesign.wordpress.com)● Values at Play (Flanagan, Nissenbaum, 2014)

30

Najważniejsze zagadnienia

● Jaki jest zestaw wartości w projekcie?● Jak dotrzeć do wartości interesariuszy?● Jak nawigować pomiędzy wartościami

projektantów i interesariuszy?● Niezgodność wartości i praca z nią● Jak operacjonalizować wartości w designie?● Ocena rezultatów pracy z wartościami

31

Kategorie pojęciowe VSD

● Usystematyzowany proces● Wartości etyczne i moralne (humanistyczne)

bezpośrednich i pośrednich interesariuszy● Trzy typy działań: konceptualne, badawcze,

techniczne● Analiza na poziomie indywidualnym, grupowym

i społecznym● Analiza zasięgu czasowego oraz skutków projektu● Proces iteracyjny

32

Values at Play

Metodologia i zestaw narzędzi będących wynikiem projektu badawczo naukowego kierowanego do projektantów gier i studentów projektowania.Trzy podstawowe kroki:

Odkryj (discovery) Wprowadź (translate) Sprawdź (verify)

33

Narzędzia, wyzwania, kompetencje

34

Narzędzia

35

Kwestionariusze, skale, inwentarze

uniwersalizm życzliwość tradycja

Źródło ilustracji: Cieciuch, 2013:161

36

Kwestionariusze, skale, inwentarze

Pochodzenie: psychologia

Założenia:Narzędzia psychometryczne do pomiaru wartości: Skala Wartości Rokeacha (RVS), Portretowy Kwestionariusz Wartości Schwartza (PVQ), Picture-Based Value Survey for Children (PBVS-C)Pomiar w psychologii zakłada spełnienie kilku istotnych kryteriów: trafności i rzetelności, obiektywności, standaryzacji i normalizacji wyników.

37

Wywiad drabinkowy (laddering)

Pochodzenie: psychologia, marketing

Założenia:Docieranie do nieuświadamianych wartości klienta poprzez uszczegóławianie pytań wg modelu A-C-V – atrybuty, konsekwencje, wartości.Twardy (hard) i miękki (soft laddering) wywiad drabinkowy, skrócony wywiad drabinkowy.

(Sagan, Kąciak, 2013)

38(Autor obrazu: Stilfehler, Wikipedia.de)

Dlaczego kupujesz te klocki?

Są fajnie wykonane i można się nimi bawić na wiele sposobów.A

Dlaczego możliwość zabawy na wiele sposobów jest dla Ciebie ważna?

Bo moje dziecko może z nich zbudować cokolwiek zechce.C

Dlaczego jest dla Ciebie ważne aby budowało cokolwiek zechce?

Bo rozwija to jego kreatywnośćC

Dlaczego kreatywność jest dla Ciebie ważna?

Bo kreatywność... Przestań mnie cały czas pytać dlaczego! ;-PV

39

Envisioning Cards

Żródło obrazu: Friedman, Hendry, 2012:1

40

Envisioning Cards

Pochodzenie: UX, VSD

Założenia:32 karty obrazujące cztery kryteria metodologii Values in Design (interesariusze, czas, wartości, wszechobecność/przenikalność)Wprowadzenie w problematykę projektowania opartego na wartościachWspomaganie na poszczególnych etapach procesów projektowania, analiza heurystyczna

(Friedman, Hendry, 2012)

41Źródło obrazu: www.envisioningcards.com

42

Critical Technical Practice (CTP)

Pochodzenie: HCI, AI

Założenia:Refleksja i krytyka nieuświadamianych założeń projektu poprzez:- identyfikację kluczowej metafory podejścia / produktu- identyfikację marginalizowanych aspektów metafory- zmianę kluczowej metafory i włączenie aspektów marginalizowanych do projektu

(Boehner, David, Kaye, Sengers, 2005)

43

Scenariusze wartości (Values Scenarios)

Pochodzenie: design, VSD

Założenia:Historie analizujące możliwe, najczęściej negatywne, długoterminowe konsekwencje społeczne związane z wartościami danego projektu.

(Nathan, Klasnja, Friedman, 2007)

44

Wyzwania

45

Mówienie o pracy z wartościami

● Język● Kontekst● Uzasadnienie● Umiejętność zdefiniowania rezultatu

46

Czy wartości mają dobry PR?

● Filozofowanie● Ideologizowanie● Moralizowanie● Przynudzanie

47Można zagrać pod adresem www.tiltfactor.org/play-layof

48

Facylitacja, mediacja

● Duża liczba interesariuszy● Silne napięcia/konflikty wartości● Słaba znajomość metodologii i narzędzi pracy

z wartościami

49

Konflikt wartości

50

Konflikt wartości

Konflikt potrzeb vs konflikt wartości

Konflikt w projektowaniu opartym o wartości:● naturalny● nieunikniony● jawny / ukryty● makro / mikro● grupa / jednostka

51

Rozwiązywanie konfliktu wartości

● Fikcyjny „Projekt Pieróg”● Seniorzy uczą młodych przygotowywania

tradycyjnych potraw● Odmienne wartości interesariuszy:

projektant: osiągnięcia, uniwersalizm młodzi: hedonizm, stymulacja seniorzy: tradycja

52

Rozwiązywanie konfliktu wartości

Trzy drogi:- targowanie się: ustępowanie / forsowanie- kompromis- redesign – współdziałanie, nowa jakość

53

Kompetencje projektanta wrażliwego na wartości

● Wiedza● (Auto)refleksja● Empatia● Mediacja i zarządzanie konfliktem● Znajomość narzędzi

54

Podsumowanie

55

Wartości osadzone w przedmiocie

● Dostępność wartości (rola, kontekst)● Sprzężenia zwrotne i (re)interpretacje

56

Źródło zdjęć:http://www.walkerart.org/magazine/2012/krzysztof-wodiczkos-homeless-vehicle-project, http://www.planetizen.com/node/66398http://adsoftheworld.com/media/ambient/raincity_housing_bench_1, Mickey Glitter via http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Empty_bench_in_Soho_Square.jpg, Arkadiusz Zarzecki via http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pomnik_Hanki_Bielickiej_w_Łomży.jpg

57

Wartości osadzone w projekcie

● Zarabianie na udostępnianiu internetu

Źródło zdjęć:http://static01.nyt.com/images/2012/03/13/business/HOMELESS/HOMELESS-popup.jpg

vs

Homeless Hotspots, SxSW, 2012

58

Dlaczego wartości są ważne?

● Wpływ na postawy, cele, zachowanie, np.: kolejkowanie potrzeb wybór celów i motywacja do działania

● Jakość życia jednostki Spójność poczucia „ja” - zadanie rozwojowe samoocena dobrostan (well-being)

● Jakość życia społecznego normy cele

59

Czy możemy to policzyć?

● Produkt krajowy brutto (GDP)● Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI)● Pomiar szczęścia – dobrostanu, zadowolenia:

Wskaźnik szczęścia (GNH) Social Progress Index (SPI) Metody:

● ankiety, obserwacja, rekonstrukcja dnia, Facebook

(Fox, 2012; Kahneman Krueger, 2006; Kramer, 2010)

60

Czy ktoś już to liczy?

● Marketing 3.0 (Kotler, Kartajaya, Setiawan, 2010)● Segmentacja klientów w oparciu o wartości● Model Customer Perceived Value (CPV; Khalifa,

2004)

Źródło ilustracji: Gensler(2014) ROI of Design.13. Pobrano z: http://goo.gl/JsfIk1

61

Dziękuję za uwagę!

patrycja.rudnicka@us.edu.pl www.linkedin.com/in/patrycjarudnicka

CC-BY-NC-SA Patrycja Rudnicka

62

Literatura:

Allport, G. W., Vernon, P. (1931). A test for personal values. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 26(3), 231–248.

Allport, G. W., Vernon, P., Lindzey, G. (1951). Study of Values: Measuring the dominant interests in personality. Manual of directions. Cambridge: Houghton Mifflin Company.

Armstrong, L., Bailey, J., Julier, J., Kimbell, L. (2014). Social Design Futures. University of Brighton 2014

Bardi, A., Schwartz, S. H. (2003). Values and behavior: Strength and structure of relations. Personality and Social Psychology Bulletin, 29, 1207–1220

Boehner, M. David, K. Kaye, J. Sengers, P. (2005). Critical Technical Practice as a Methodology for Values in Design, CHI Workshop. 2005.

Cieciuch, J. (2013). Kształtowanie się systemu wartości od dzieciństwa do wczesnej dorosłości. Warszawa: Liberi Libri.

Flanagan, M., Howe, D., Nissenbaum, H. (2008). Embodying Values in Technology: Theory and Practice. W: J. van den Hoven, J. Weckert (red.). Information Technology and Moral Philosophy (s.322-353). Cambridge: Cambridge University Press.

Flanagan, M., Nissenbaum, H. (2014). Values at Play in Digital Games. Cambridge: MIT Press.

Fox, J. (2012). The Economics of Well-Being. Harvard Business Review, January 2012. Pobrano z: https://hbr.org/2012/01/the-economics-of-well-being

Friedman, B, Hendry, D. G. (2012). The Envisioning Cards: A Toolkit for Catalyzing Humanistic and Technical Imaginations. CHI 2012, May 5–10, 2012, Austin, Texas, USA.

Friedman, B., Kahn Jr, P. H., Borning, A. (2011). Value Sensitive Design: Theory and Methods. UW CSE Technical Report 02-12-01.

IDEO, Design For Social Impact. Pobrano z: www.ideo.com/images/uploads/news/pdfs/IDEO_RF_Guide.pdf

Kahneman, D., Krueger, A. B. (2006). Developments in the measurement of subjective well-being. The journal of economic perspectives, 20(1), 3-24.

63

Literatura, cd:

Kotler, P., Kartajaya, H. and Setiawan, I. (2010). Marketing 3.0: From Products to Customers to the Human Spirit, John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, NJ, USA

Kramer, A. D. (2010, April). An unobtrusive behavioral model of gross national happiness. In Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems (pp. 287-290). ACM.

Nathan, L.P., Klasnja, P.V., Friedman, B. (2007). Value Scenarios: A Technique for Envisioning Systemic Effects of New Technologies. CHI 2007, April 28–May 3, 2007, San Jose, California, USA.

Rokeach, M. (1973). The nature of human values. New York, NY: The Free Press.

Sagan, A., Kąciak, E. (2013). Analiza struktury łańcuchów środków-celów w skróconych wywiadach drabinkowych. Zeszyty Naukowe UEK, 904.

Salem Khalifa, A. (2004). Customer value: a review of recent literature and an integrative configuration. Management decision, 42(5), 645-666.

Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical advances and empirical tests in 20 countries. Advances in experimental social psychology, 25(1), 1-65.

Value Sensitive Design Pobrano z: http://www.vsdesign.org/

Values at Play. Pobrano z: http://valuesatplay.org/

Values in Design. Pobrano z: https://valuesindesign.wordpress.com/, http://www.nyu.edu/projects/nissenbaum/vid/

Verplanken, B., Holland, R. W. (2002). Motivated decision-making: Efects of activation and self-centrality of values on choices and behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 82, 434–447.

Font: Bariol by Atipo (bariol,com)