Zosta pszczelim bohaterem, zosta pszczel bohaterk.Ponadgatunkw rolin uprawnychw Europie ronie i wydaje plon dziki pszczoomi innym owadom zapylajcym. Niestety zapylacze s w niebezpieczestwie. Ich liczba drastycznie maleje przez nadmiern chemizacj rolnictwa oraz zanikanie naturalnych siedlisk. Aby ratowa pszczoy niezbdny jest zakaz stosowania szkodliwych rodkw,ale pomc mona rwnie dokonujc odpowiedzialnych wyborw podczas zakupww sklepie spoywczym i ogrodniczym. www.greenpeace.org/poland/pszczolyJak zosta pszczelim bohaterem /pszczel bohaterk1. Dowiedz si dokadnie, co zawdziczamy pszczoom i co im szkodzi.(strona 4)2. Kupuj ywno produkowan w ekologicznych i lokalnych gospodarstwach.(strona 5)3. Unikaj produktw z rolin z upraw wielkoobszarowych (kukurydza, soja, rzepak, sonecznik) hodowanych poza UE.(strona 8)4. Unikaj ywnoci z organizmw modyfkowanych genetycznie.(strona 11)5. W miar moliwoci kupuj mid od lokalnych, znanych Ci pszczelarzy,ktrzy waciwie dbaj o swoje pszczoy.(strona 12)6. Kupuj pszczele produkty z Polski, unikaj miodw z krajw,w ktrych rodki owadobjcze stosowane s na du skal.(strona 12)7. Absolutnie nie stosuj rodkw owadobjczych zawierajcych neonikotynoidy. (strona 13)8. Jeli to moliwe, unikaj w hodowli rolin jakiejkolwiek chemii szukaj naturalnych zamiennikw (bez wzgldu na to, czy na dziace czy na balkonie). (strona 15)9. We wasnym ogrodzie nawet jeli jest bardzo may hoduj roliny kwietne, lokalne, rnorodne, kwitnce w rnych porach roku.(strona 15)?GMOPL10. Zostaw cho kawaek ogrodu pdziki, nie ko go, nie przekopuj zbyt czsto. (strona 15)11. Nie wypalaj traw, nie pal lici.(strona 15)12. Stwrz warunki do wylgu i gniazdowania dzikich owadw zapylajcych. (strona 18) Pszczoy iludzie mamy problemWyobrasobie,eniemoeszzjejabek,truskawekczywini;natwoimstoleniema ogrkw,pomidorw,cukinii,przyprawzioowych,migdaw,herbatyzcytrynimiodu. Wyobra sobie, e znika 1/3 produktw, ktre codziennie spoywasz.wyobra sobie, e znika produktw, ktre spoywaszTo niestety cakiem realna wizja: wystarczy, e pozwolimy wymrze pszczoom i innym owa-dom zapylajcym. W Europie a 84% rolin uprawnych jest uzalenionych od owadw zapy-lajcych. Bez ich cikiej pracy nasza dieta byaby ubosza a rolnictwo mniej wydajne. Niestetyodkilkulatliczbapszcziinnychowadwzapylajcychnacaymwieciema-leje.StakiemiejscawEuropie,gdziezrokunarokpszczelerojekurczsiopoow. Ten sam problem dotyczy Polski w naszym kraju po zimie liczba pszcz spada red-nio o 20%, a w niektrych regionach o ponad 30%! Rocznie wEuropie pszczoyiinne zapylacze wykonuj na rzecz rolnictwa prac wart Powodyginiciapszczsrne,alejednymznajwaniejszych,ajednoczenieprostym do wyeliminowania, s chemiczne rodki ochrony rolin. Maj one niszczy szkodniki, ale osabiaj i zabijaj rwnie pszczoy.WedugraportuGreenpeaceSpadekpopulacjipszcz.Przegldczynnikwzagraa-jcychowadomzapylajcymirolnictwuwEuropienajbardziejnegatywnywpywna pszczoymajzwizkichemicznezwaneneonikotynoidami,stosowanewopryskach od lat 90. XX wieku. Te pochodne nikotyny dziaaj na ukad nerwowy pszcz. Najczciej nie zabijaj ich od razu, ale powoduj zakcenia w nawigacji. Pszczoy bdz, nie s w sta-nie wrci do ula i umieraj.2,5 tysica policjantw przeszkolono na Pomorzu w2013 roku, by wiedzieli, jak ratowa pszczoy. Policja sprawdza, czy rolnicy uywaj pestycydw zgodnie z zasadami i czy przechowuj rodki chemiczne odpowiednio zabezpieczone. Co szkodzi pszczoom iinnym zapylaczomvarroa destructor roztocze ywice sikrwi pszczpestycydy (szczeglnie neonikotynoidy)infekcje wirusowe i bakteryjneCO2zmiany klimatycznezmniejszajca si biornorodno rolnictwa i zanikanie upraw rolin stanowicych pokarmowadw zapylajcych(np. koniczyny, ubinu, lucerny)uprawy rolin modyfkowanych genetyczniekurczca si ilo naturalnych siedlisk kryjwek i miejsc do zaoenia gniazdachoroby grzyboweSpord gwnych gatunkw rolin uprawnych dostarczajcych ludziom 90% poywienia ajest zapylanych przez pszczoy iinne zapylacze. Greenpeace i inne organizacje chc doprowadzi do cakowitego zakazu uywania rodkw chemicznych szkodliwych dla owadw zapylajcych. Jednak nie musisz czeka bezczynnie nafnatejbatalii. Juterazkadyznasmoepomcpszczoomipodzikowaimzaich cik prac, dokonujc wiadomych wyborw konsumenckich zarwno w sklepach spo-ywczychjakiogrodniczych.Moemyrwnietworzy warunkiprzyjazneowadomzapy-lajcym w naszych ogrdkach bez wzgldu na to, czy jest to dziaka, czy choby balkon. Zakupy przyjazne pszczoomJelichceszpomagapszczoomiinnymowadomzapylajcym,zadbajoto,abyjaknaj-wikszcztwojegokoszykazzakupamiwypeniayproduktyzgospodarstweko-logicznychbdodznanychciisprawdzonychlokalnychproducentw. Wane, aby do zwalczania szkodnikw nie uywali oni szkodliwych pestycydw, stosowali za to naturalne rodki, uprawialiodmiany rolin odporne na choroby i szkodniki oraz zapewniali optymalny podozmian.Co wane rolnictwo ekologiczne to dua rnorodno upraw. Pszczoy i inne owady za-pylajce nie lubi wielkich monokultur. Im bardziej zrnicowana rolinno, tym lepiej. tyle rodzin pszczelich powinno y w Polsce, by optymalnie wspiera nasze rolnictwo.Tymczasem ich liczba oceniana jest na Dla wielu osb powan barier w przestawieniu si na ywno ekologiczn jest cena.Wynika ona z koniecznoci woenia wikszej pracy w uzyskanie podw. Czasami produkty takie s te trudno dostpne. Jednak taka inwestycja opaca si!PO PIERWSZE dostajemy zdrowe jedzenie, bogate w skadniki odywczei nie zawierajce nadmiernej iloci rodkw chemicznych.PO DRUGIE docenimy naturalny, bogaty smak owocw i warzyw. PO TRZECIE ekologiczni rolnicy to gwarancja zachowania biornorodnoci i tradycyjnych lokalnych odmian, co ma kluczowe znaczenie dla stabilnoci ekosystemw. PO CZWARTE zdrowa ywno ma znaczenie ekonomiczne:kupujc produkty ekologiczne, przyczyniamy si do utrzymania wikszej liczbymiejsc pracy ni w wysoce zmechanizowanym rolnictwie przemysowym. PO PITE, co zostao ju powiedziane, ekologiczne rolnictwo to jedynaszansa dla pszcz i dzikich zapylaczy! Jeli nie moesz sobie na razie pozwoli na kupowanie ywnoci ekologicznej lub nie masz do niej dostpu, kupuj przynajmniej niektre produkty z upraw ekologicznych. Na przykad jabka, ktre s jednymi z najbardziej pryskanych upraw w Polsce. WPYW ZAPYLACZY NA PLONYmigday100% czerenie 98% winia obcopylna 96%liwa obcopylna 94% grusza 92%czarna porzeczka92% jabka90%szparagi90% brokuy - 90% czarne jagody90% ogrek80%arbuz65% Kupujcjedzenie,szczeglnieolejeiinneprzetworyrzepaku,so-necznika czy kukurydzy, staraj si wybiera produkty rolnictwa eu-ropejskiego. W UE, w przeciwiestwie do innych duych producentw ywnoci (USA, Turcja, Chiny), obowizuj obecnie ograniczenia w stoso-waniu neonikotynoidw oraz fpronilu. Lista zakazanych pestycydw po-winna by jeszcze dusza, wci jednak ochrona zapylaczy na terenie Unii jest peniejsza ni poza ni. W chwili obecnej jedynie ekologiczny olej rzepakowy daje pewno, e jego produkcja nie jest szkodliwa dla pszcz. Od grudnia 2013 roku w UE obowizuje dwuletni, czciowy zakaz stosowania trzech neonikotynoidw. Wczeniej czciowe obostrzenia obowizyway w Niemczech, Francji i Woszech. Zakaz obowizuje rwnie w Szwajcarii i amerykaskim stanie Oregon. Zrezygnuj rwnie z produktw GMO! Z bada przeprowadzonych na kanadyjskich po-lach rzepaku wynika, e najwiksza liczebno dzikich pszcz i najniszy defcyt zapy-lania wystpuje w przypadku stosowania upraw ekologicznych. Jednoczenie podczas badania zaobserwowano, e napolachzrzepakiemmodyfikowanymgenetycznie liczba pszcz drastycznie malaa, a poziom zapylania by niski. Przyczyny takiej sy-tuacji nie s dokadnie znane, ale prawdopodobnie pszczoom szkodzi rodek chwasto-bjczy o nazwie glifosat, wpywajcy na zmniejszenie liczby kwiatw. Roliny modyfkowa-ne genetycznie projektuje si tak, aby ich uprawa ograniczaa liczb chwastw (ktrymi s piknie kwitnce kwiaty), co oznacza zmniejszon ilo poywienia dla pszcz. Informacja o tym, e dany produkt nie zawiera organizmw modyfkowanych genetycznie znajduje si na opakowaniach szczeglnie zwracaj uwag na soj, kukurydz, rzepak. Wanym wskanikiem dla konsumentw moe by certyfikat Bee Friendly. Jest to w zao-eniu oglnoeuropejski certyfikat dla tych produktw, ktre speniaj wysokie normy uprawprzyjaznychpszczoomwyeliminowanieszkodliwychpestycydwirolinmo-dyfkowanych genetycznie, zapewnianie podozmianu, ograniczenie praktyk zabjczych dla zapylaczywczasiezbiorw,wsppracazezwizkamipszczelarskimi.Niestetycertyfkat jest na razie w ograniczonym stopniu stosowany tylko we Francji i Niemczech.Niedobr rodzin pszczelich kosztuje polskie rolnictwo2 mld rocznie. MidWielkimiprzyjacimipszczsoczywiciepszczelarzeiim przede wszystkim zaley na tym, aby powstrzyma wymieranie tychzapylaczy.Pszczelbohaterklubpszczelimbohate-rem moesz sta si, wiadomie i odpowiedzialnie wybie-rajc mid.Turwniestosujzasad,byzakupyrobilokalnie,wspierajc nie tylko znajomych pszczelarzy, ale rwnie zapylacze. Znane rdo zwikszapewno,epszczoyywisipykiemzkwiatwrolin, ktre nie s poddane nadmiernej chemizacji. Uwaga! Pszczoy to wolne stworzenia. Mog zbiera mid z rolin oddalonych o 3 km od ula.Pszczoy musz zebra nektar z kilku milionw kwiatw, aby wytworzy 1 kg miodu.Nawet jeli nie znasz adnego sprawdzonego pszczelarza a mid kupujesz w zwykym skle-pie, nadal moesz wybiera takie produkty, ktre minimalizuj szkodliwe dziaania. Niestety poza laboratorium niemal niemoliwe jest odrnienie miodu od jego podrbek. Pamitaj, e tylko prawdziwy mid si krystalizuje (nastpuje to mniej wicej 34 miesice od rozlania, chozaleytoodrodzajumiodurzepakowynp.krystalizujesiniemalnatychmiast). Wybieraj miody zbierane w Polsce (lub UE), unikajc tych, ktre powstaj w krajach takich jak Chiny, gdzie normy uycia pestycydw s znacznie mniej restrykcyjne ni w Europie.Uwaga!Kupujcmidbezetykiet,przydrodze,niemaszniestetyadnejgwarancji,e kupujesz produkt lokalny i naturalny! Jeli zaley ci na pszczoach, korzystaj ze sprawdzo-nych rde.NIE TYLKO PSZCZOA MIODNAW Europie yje ponad 2500 gatunkw dzikich zapylaczy,m.in. pszczoy samotnice i trzmiele. Owady te czsto s bardziej wydajne ni pszczoa miodna. Potrafi te zapyla kwiaty, z ktrymi ona sobie nie radzi (np. pomidory, papryk czy jagody). Niektre s bardziej odporne na niskie temperatury i pracuj wtedy, kiedy pszczoa nie wylatuje ju z ula. Chro zapylacze nie pryskajChemi w uprawie rolin stosuj nie tylko wielkie gospodarstwa rolne, ale take dziakowi-cze czy nawet osoby uprawiajce roliny w domach. Cogorszanamaychdziakachsteniepestycydwmoebyduowikszenina wikszych areaach. Dlatego tak istotne jest, by myle o pszczoach i zapylaczach rwnie w sklepie ogrodniczym. Przede wszystkim wyklucz ze swojego ogrodu wszystkie rodki zawierajce neonikoty-noidy,takiejakimidaklopryd,klotianidyna,tiametoksamoraz fipronil,chloropiryfos,cypermetrynaideltametryna. Pami-taj, e substancje te mog znajdowa si rwnie w sprayach do uytkudomowegoanawetichniewielkailojestzabjczadla zapylaczy! Niepoprzestawajnawykluczeniuneonikotynoidw.Ogrd przyjaznyzapylaczomtomiejsce,wktrymchemiajest zupeniewyeliminowana.Dotyczytonietylkorodkw trzmi el samotni caowadobjczych,alerwniechwastobjczychczynawozw.Popierw-szeichskadnikimogbyniebezpiecznedlazapylaczy,podrugie to, co dla nas jest chwastem, moe by prawdziw uczt dla owadw (np. kwitncy mniszek lekarski czy pokrzywa).Dorose grzebacze ywi si pykiem i nektarem, ale te poluj na owady-szkodniki i karmi nimi swoje larwy.Niebjsi,ebrakchemicznychrodkwochronyrolindoprowadzitwjogrddo upadku!Toksycznesubstancjemonazastpinaturalnymizamiennikami.Zelima-kamimoeszradzisobie,usypujcwaz trocinlubpopiou,namszycepomoewywar zpokrzywylubwrotycza.Odstraszajerwnielawenda.Zamiastsztucznegonawozu uywaj kompostu.Ponadto ogrd przyjazny zapylaczom to ogrd, w ktrym panuje rwnowa-ga, a szkodliwe z punktu widzenia gatunki s eliminowane przez swoich naturalnych wrogw. Niektre roliny przycigaj naturalnych wrogw szkodnikw.Wicej na temat ogrodw bez chemii:Wojciech Majda, Ogrd bez chemii www.e-bookowo.pl/prawo/ogrod-bez-chemii.htmlpermakultura.netpermakultura.com.plwww.ogrodowisko.pl/artykuly/422-ogrod-ekologiczny-jest-nie-tylko-modnyOgrd peen bzykaniaPszczeli bohaterowie i bohaterki uprawiaj ogrd nie tylko bez chemii, ale rw-nie wtakisposb,bytworzywarunkijaknajbardziejkorzystnedlaowadw zapylajcych.Przystrzyonanawysokokilkucentymetrwtrawa,bez adnychdzikichkwiatw,bymoe adnie wygldanazdjciach,aledla owadw zapylajcych jest pustyni.Najwaniejsze,abystworzyzrnicowanerodowisko,zapewniaj-cezapylaczomschronienieorazpokarmodwiosnydopnejjesieni. Co moesz zrobi, by dla roju zapylaczy twj kawaek zieleni (nawet jeli to tylko kilka skrzynek na balkonie) sta si rajem?Wysiewaj wiele rnych gatunkw rodzimych rolin kwitncych. Najlepiejjeli nasiona pochodz od dzikich rolin lub z upraw ekologicznych. Hoduj odmiany wczesno, rednio i pno kwitnce, by zapewnizapylaczom jedzenie przez jak najdusz cz roku. Unikaj odmian z kwiatami penymi (ac. fore pleno, f.pl.) czsto nie dostarczaj one nektaru i pyku (tak wyhodowano m.in. wikszo nowoczesnych odmian r, kamelii oraz godzikw). W ogrodzie lub na dziace zostaw obszar dzikiej ki.Ko go najwyej dwa razy w roku, przekopuj co 34 lata.Wiele dzikich zapylaczy mieszka w glebie. Jeli w ogrodzie uprawiasz warzywa, wybieraj te, ktre s najbardziejmiododajne np. cukinie, ogrki, bb. Pozwl zakwita zioom ich nektar i pyek s bardzo cenioneprzez zapylacze. Facelia, gryka, gorczyca, koniczyna to gatunki uwielbiane przez owady zapylajce, a doskonae rwnie jako rdplon na grzdkach z innymi uprawami. Stosuj podozmian nie tylko zminimalizujesz ryzyko chorb rolin,ale rwnie zachowasz na duej skadniki odywcze w glebie.Nie sprztaj lici, nie wypalaj trawy! To miejsca schronienia wielu zapylaczy(a take innych zwierzt).Stwrz w swoim ogrodzie miejsce, w ktrym zapylacze mog znaleschronienie. Pszczoy pszczolinki i smukliki bd kopa norki w piasku,a wiele owadw, w tym pszczoowatych, bdzie ci wdzicznychza kawaek prchniejcego drewna i wizki trzciny pospolitej. Zbuduj hotel dla dzikich zapylaczy. Pamitaj, e przycigajc do swojego ogrodu owady zapylajce, nie tylko dbasz o to, by mia-y co je i gdzie mieszka, ale rwnie zwikszasz plon ze swoich upraw!III IIIIVV VI VII VIII IX X XInieyczka przebinieg Leszczyna Krokus wiosennyPodbiaWierzba iwaSmagliczka skalnaWiniaJaboMniszek lekarskiMak wschodniMalina Chaber bawatekKoniczyna biaaMita Wrzos nieyczka przebinieg Leszczyna Krokus wiosennyPodbia Wierzba iwaSmagliczka skalnaBY ZAPYLACZE MIAY CO JEW SWOIM OGRODZIE HODUJ RNE ROLINY ZAKWITAJCE W RNYCH MIESICACH TAK, ABY PSZCZOY MIAY CO JE OD WCZESNEJ WIOSNY DO PNEJ JESIENIZosta pszczelim hotelarzemO ile najwikszym zagroeniem dla owadw zapylajcych jest stosowanie miertelnych dla nich rodkw owadobjczych, o tyle dzikie zapylacze maj dodatkowy problem czowiek zmieniarodowiskonaturalne,betonuje,strzyetrawniki,usuwaprchniejcedrzewa. Wnaszychmiastach,aletakenaterenachwiejskich,jestcorazmniejmiejsc,wktrych mogmieszkadzikiepszczoy.Dlategojelitomoliwestwrzzapylaczom warunki mieszkaniowe i zbuduj hotel dla owadw. Zapylaczebudujswojegniazdamidzyinnymiwziemi,dziuplachdrzew,szczeli-nach w starych murach. Niegdy wykorzystyway strzechy domw lub ich gliniane ciany. Jak stworzy najlepsze warunki do wylgu i gniazdowania rnych gatunkw trzmieli i dzi-kich pszcz? Szczegy na stronie www.greenpeace.org/poland/hotele1.Znajd dobre miejsce na hotel powinno znajdowa si w urodzajnej okolicy z rolinami kwitncymi (twoje owady musz mie co je).Mak wschodniMalinaChaber bawatekKoniczyna biaa MitaWrzos WiniaJaboMniszek lekarski2.Do budowy hotelu wykorzystaj odpady i materiay naturalne takie jak kamienie, potuczone doniczki, beton komrkowy, kafe, cegy, martwe drewno (pnie, gazie), som, glin, bambus, trzcin. Im bardziej rnorodne zastosujesz materiay,tym wiksza rnorodno goci. 3.W umieszczonych w ramie kawakach drewna i glinie wywier otwory o rednicy38 mm. Wylot otworu powinien by skierowany lekko w d (by nie nalewaa sido niego woda) i pozbawiony ostrych krawdzi (po wywierceniu naley wygadzigo papierem ciernym). Otwory wywier na gboko 610 cm, ale nie na wylot!To w nich zamieszkaj twoje owady. 4.Dobrym miejscem do mieszkania s rwnie pki trzciny czy bambusao dugoci ok. 20 cm. W takim miejscu z chci zamieszka murarka,jedna z najlepszych dzikich zapylaczek. 5.Hotel powinien by zadaszony (by chroni goci przed deszczem) i dobrze przymocowany. Najlepiej umieci go w dobrze osonecznionym miejscu,gdy wikszo zapylaczy lubi ciepo. 6.Hotel dobrze jest zabezpieczy siatk na tyle drobn, aby nie przepuciaadnego drapienika, na przykad szerszenia. 7.Jeli nie czujesz smykaki do majsterkowania, kup gotowy hotel dla owadw czasem dostpne s w sklepach ogrodniczych.Murarka to samotnie yjca dzika pszczoa, zawdziczajca swoj na-zwsposobowibudowaniagniazda,wktrymmurujekomrkil-gowe za pomoc zlepionych lin gliny i piasku. Samica murarki moe zapyliwicejdrzewowocowychnistopszczmiodnych.Wnatu-rze murarka gniedzi si m.in. w otworach wydronych przez inne owa-dy w martwym drewnie oraz pustych odygach rolin. Z chci zamieszka w wizce trzciny, jeli wyposaysz w ni swj hotel. Przewaajca wikszo pszczoowatychi bzygowatych nie dli. Samice trzmieli maj dai sprowokowane mog udli, jednak nie s agresywne, dl rzadko i tylko w samoobronie. Wydanie online tego poradnika bdzie sukcesywnie aktualizowane. Greenpeace to midzynarodowa organizacja pozarzdowa, dziaajca na rzecz ochrony ro-dowiska naturalnego. Organizacja koncentruje swoje dziaania na najbardziej istotnych, za-rwno globalnych jak i lokalnych, zagroeniach dla biornorodnoci i rodowiska.BiuraGreenpeaceznajdujsi wponad40krajachwiata. Abyzachowaswojniezale-no, Greenpeace nie przyjmuje dotacji od rzdw, parti politycznych i korporacji. Dziaania Greenpeace fnansowane s dziki wsparciu indywidualnych darczycw.W Polsce Greenpeace dziaa od 2004 roku z siedzib gwn w Warszawie. Fundacja Greenpeace Polskaul. Lirowa 13 02-387 Warszawapszczoly@greenpeace.pl www.greenpeace.pltekst: Krzysztof Ciborprojekt grafczny i skad: Marta Przybyredakcja: Marianna Hoszowska, Katarzyna JagieoDzikujemy dr Stanisawowi Fladze za cenne uwagi przy tworzeniu tego poradnika