PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH - Polonika

PROGRAM PRAC

KONSERWATORSKICH NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA

Z RODZINĄ Z CMENTARZA ŁYCZAKOWSKIEGO WE LWOWIE

Program opracowała: mgr Paula Musiał

2019-04-25

PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH

NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ

Strona 2 z 18

Spis treści

I. DANE PRZED ROZPOCZĘCIEM PRAC ......................................................................... 3

A. IDENTYFIKACJA OBIEKTU ......................................................................................... 3

B. DANE DOTYCZĄCE WYKONAWCÓW ....................................................................... 3

C. DANE DOTYCZĄCE PROGRAMU ................................................................................ 3

II. PRZEDMIOT PRAC .......................................................................................................... 3

III. OPIS OBIEKTU .............................................................................................................. 4

IV. ZAGADNIENIA KONSERWATORSKIE ..................................................................... 4

A. BUDOWA TECHNOLOGICZNA ................................................................................. 4

B. STAN ZACHOWANIA .................................................................................................. 5

V. WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE ......................................................... 6

VI. PROGRAM PRAC .......................................................................................................... 8

VII. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA .................................................................... 11



Strona 3 z 18

I. DANE PRZED ROZPOCZĘCIEM PRAC

A. IDENTYFIKACJA OBIEKTU

- obiekt: NAGROBEK EDMUNDA ZYCHOWICZA I RODZINY

- czas powstania: około 1924 rok

- właściciel/użytkownik: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie

B. DANE DOTYCZĄCE WYKONAWCÓW

Wykonawca programu: mgr Paula Musiał

C. DANE DOTYCZĄCE PROGRAMU

Opis: 8 stron dokumentacji opisowej, formatu A4;

Dokumentacja fotograficzna: 8 fotografii barwnych

II. PRZEDMIOT PRAC

Przedmiotem prac jest nagrobek Edmunda Zychowicza zmarłego w 1924 roku,

pochowanego wraz z rodziną, znajdujący się na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Prace obejmują konserwację wszystkich elementów nagrobka kamiennego. Głównym

założeniem prowadzonych prac jest przywrócenie walorów technicznych i estetycznych.

Zakres prac konserwatorskich obejmuje:

dokumentację konserwatorską: pisemną i fotograficzną;

zdemontowanie fragmentu lub w razie potrzeby całego nagrobka;

oczyszczenie wszystkich powierzchni – elementów nagrobka;

oczyszczenie elementów metalowych;

rekonstrukcję kolucha;

rekonstrukcja krzyża zwieńczającego nagrobek;

impregnację wzmacniającą;

zabezpieczenie powierzchni metalowych;

uzupełnienie ubytków masami sztucznego kamienia oraz poprzez

taszlowanie/flekowaniem;



Strona 4 z 18

usunięcie roślinności wyrastającej w miejscu nagrobka – niszczącej nagrobek;

sklejenie i osadzenie na nowo poszczególnych elementów nagrobka zgodnie

z oryginałem;

scalenie łączeń poszczególnych cokołów poprzez wykonanie spoin dopasowanych

kolorystycznie i fakturalnie do kamienia.

III. OPIS OBIEKTU

Nagrobek ma scaloną, jednolitą i symetryczną formę architektoniczną. Jest to

nagrobek monumentalny, stanowiący pomnik upamiętniający Edmunda Zychowicza i jego

rodzinę.

Wykonany został z połącznie piaskowca z wapieniem. Centralną jego część stanowi

jednolita monumentalna bryła z inskrypcjami na przedniej ścianie i jednej z bocznych od

strony drogi. Dodatkowo przednia ściana posiada płytę z żeliwnym koluchem, zamykającą

i umożliwiającą dostęp do miejsca pochówku.

Nagrobek ma surową, architektoniczną formę z delikatnymi symbolicznymi

ozdobami. Na gzymsie wykonany został ornament oczkowy, zaś zwieńczenie od przedniej

strony zdobi niewielki wieniec, a boczne ściany skrzyżowane liście akantu.

IV. ZAGADNIENIA KONSERWATORSKIE

A. BUDOWA TECHNOLOGICZNA

Nagrobek wykonany został z połączenia piaskowca i wapienia. Monumentalna bryła

nagrobka wyróżnia się swoją surowością i prostą formą.

Całość została wykonana zgodnie ze sztuką kamieniarską przy użyciu

specjalistycznych dłut. Powierzchnia kamienia została dokładnie opracowana, a rysunek

formy rzeźbiarskiej odpowiednio wyprowadzony.

Poszczególne elementy nagrobka zostały ułożone odpowiednio względem siebie na

wykonanej kamiennej podstawie bezpośrednio na ziemi. Podstawa ta jednak obecnie jest nie

widoczna. Całość została ze sobą scalona przy użyciu zaprawy wapienno-piaskowej.



Strona 5 z 18

B. STAN ZACHOWANIA

Ogólny stan zachowania poszczególnych elementów nagrobka można uznać za

nienajgorszy. Struktura kamienia jest w dobrym stanie w niewielu miejscach widoczne są

ubytki, jednakże widoczny jest na głównych ścianach nagrobka (przedniej i bocznej od alejki)

niekorzystny wpływ czynników zewnętrznych. Dodatkowo, na poszczególne elementy

nagrobka oddziałuje wysoka roślinność, która jest obecnie najniebezpieczniejszym czynnik

działającym destrukcyjnie na nagrobek.

Powierzchnię nagrobka pokrywa niewielka grubość „fałszywej” patyny oraz

mikroorganizmy, które stopniowo wpływają niekorzystnie nie tylko na estetykę obiektu, ale

również na jego stan zachowania. „Fałszywa” patyna oraz grzyby, mchy i porosty niszczą

wierzchnią warstwę kamienia, a zarazem oryginalną i najcenniejszą powłokę opracowaną

przez samego artystę. Dodatkowo osłabiają strukturę kamienia i powodują jego osypywanie

się, co można zaobserwować na poszczególnych elementach nagrobka, zwłaszcza na gzymsie.

Na powierzchni kamienia, a zwłaszcza na płycie z koluchem można zaobserwować

również szkodliwy wpływ podciągania kapilarnego wód gruntowych i zawartej w nich soli.

Na powierzchni płyty można zaobserwować skrystalizowaną sól, która przyczynia się do

degradacji nie tylko wierzchniej warstwy kamienia, ale i jego głębszych struktur, co może

przyczynić się do rozwarstwiania i osypywania się poszczególnych elementów.

Szkodliwy wpływ soli oraz czynników atmosferycznych można również

zaobserwować na bocznej ścianie nagrobka z inskrypcjami, które w wyniku degradacji

w znacznym stopniu stały się nieczytelne. Powierzchnia kamienia na tyle się osypała, że litery

wręcz zacierają się i w wielu miejscach słowa stały się niemożliwe do odczytania.

Jednakże pomimo szkodliwych wpływów tych czynników, największe zniszczenia

powoduje wysoka roślinność, która wyrasta pomiędzy elementami nagrobka, powodując ich

przemieszczanie się względem siebie, a także w wyniku wzrostu rozsadza elementy

powodując ubytki na krawędziach. Nie wiadomo dokładnie skąd wyrasta roślinność, czy

z ziemi i rośnie przez całą wysokość nagrobka, czy też rośnie wyłącznie pomiędzy ciosami

w górnej partii nagrobka. Zniszczenia wywołane przez roślinność mogą być większe od

wewnętrznej strony nagrobka, wywołane przez pnące się gałęzie oraz wrastające korzenie,

które rozsadzają poszczególne ciosy, osłabiając nie tylko kamień, ale całą konstrukcje

nagrobka.



Strona 6 z 18

V. WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE

Pracom konserwatorskim poddany zostanie nagrobek Edmunda Zychowicza zmarłego

w 1924 roku, pochowanego wraz z rodziną, znajdujący się na cmentarzu Łyczakowskim we

Lwowie.

Głównym założeniem prac konserwatorskich będzie dokładne przeprowadzenie zabiegów

mających na celu odzyskanie właściwości technicznych, a także dawnych walorów

estetycznych i plastycznych. Konieczne jest zatrzymanie przyczyn powstałych zniszczeń

i zabezpieczenie obiektu przed dalszym rozwijaniem się procesów degradacyjnych. Proces ten

obejmuje zarówno prace o charakterze technicznym jak i konserwację estetyczną.

Przeprowadzone zabiegi powinny być wykonane zgodnie ze sztuką konserwatorską.

Ważnym czynnikiem prac konserwatorskich powinno być dokładne przebadanie

i przeanalizowanie przyczyn zniszczeń zabytkowej struktury nagrobka i powstrzymanie

w miarę możliwości tych procesów. Technika i technologia prac powinna zostać dokładnie

dobrana po wykonaniu szczegółowej analizy stanu zachowania obiektu. Prace

konserwatorskie powinno wykonać się przy zastosowaniu odpowiednio dobranych

materiałów. Proponuje się zastosowanie preparatów firmy Remmers oraz tradycyjnych

materiałów w zależności od potrzeb i stanu obiektu.

Prace przy obiekcie powinny zostać rozpoczęte od wykonania szczegółowej dokumentacji

fotograficznej, a następnie opisania poszczególnych elementów i rozebrania górnej części lub

całego nagrobka. Podpisy powinny być tak wykonane, aby ułatwiły ponowne złożenie

z dokładnym umiejscowieniem każdego elementu zgodnie z oryginałem. Całościowe

rozebranie nagrobka uzależnione jest od stanu zachowania i miejsca wyrastania wysokiej

roślinności, w przypadku dużych zniszczeń i głęboko sięgających korzeni, należy rozebrać

cały nagrobek, tak, aby można było usunąć całą roślinność i wyrządzone przez nią

zniszczenia.

Następnie należy dokładnie oczyścić całą powierzchnię nagrobka z: zabrudzeń,

„fałszywej” patyny, grzybów, mchów, porostów itp.. Należy również pamiętać o dokładnym

oczyszczeniu wszystkich płaszczyzn z pozostałości klejów (zapraw) oraz mas

uzupełniających ubytki. Po oczyszczeniu istotne jest odsolenie poszczególnych elementów

nagrobka, zwłaszcza dolnych cokołów oraz ścian z inskrypcjami, na których widoczne są

przebarwienia oraz skrystalizowane warstwy soli. W tym celu najlepiej zastosować metodę

migracji soli do rozszerzonego środowiska. Należy namoczyć powierzchnię kamienia



Strona 7 z 18

i dokładnie pokryć okładami z ligniny nasączonej wodą destylowaną. Sposób i precyzja

nałożenia okładów jest bardzo istotna. Każdy okład musi dokładnie przylegać do powierzchni

kamienia, tak aby sól krystalizowała w ligninie, a nie na powierzchni kamienia. Okłady

pozostawia się aż do wyschnięcia, jeśli na powierzchni ligniny pojawiły się liczne

przebarwienia zaleca się ponowienie zabiegu, aby dokładnie oczyścić strukturę kamienia

z soli. W między czasie gdy nałożone są okłady na płytę zamykającą dostęp do miejsca

pochówku należy dodatkowo zabezpieczyć powierzchnię warstwą kartonu, aby oczyścić

kolucho z zabrudzeń i korozji. W tym celu należy nałożyć preparat zatrzymujący proces

korozji (odrdzewiacz), następnie po upływie okresu działania preparatu proponuje się

zastosowanie mikropiaskarki do precyzyjnego doczyszczenia powierzchni kolucha. Po

usunięciu produktów korozji należy ponownie zastosować odrdzewiacz w celu dokładnego

usunięcia mikro ognisk korozji. Następnie należy pokryć całą powierzchnię minią w celu

zabezpieczenia powierzchni przed ponownym rozwijaniem się tlenków żelaza. Na koniec

zaleca się zastosowanie lakieru antykorozyjnego o barwie ciemnego grafitu, co dodatkowo

zabezpieczy powierzchnię metalu. Jednakże należy również wziąć pod uwagę zdemontowanie

kolucha, gdyż na płycie zachowane są ślady po dwóch pierwotnych koluchach, które były

równomiernie rozłożone po bokach płyty. Należy zwrócić uwagę czy nie pozostawione

zostały trzpienie po niezachowanych koluchach. W przypadku podjęcia decyzji na komisji

konserwatorskiej o rekonstruowaniu drugiego kolucha, należy wykonać je na podstawie

obecnie zachowanego.

Po oczyszczeniu i odsoleniu elementów nagrobka zaleca się dokładne ocenienie stanu

zachowania poszczególnych elementów i w razie konieczności wykonanie impregnacji

wzmacniającej strukturę kamienia. Taką impregnację najlepiej wykonać metodą kąpieli,

jednakże przy elementach o większych rozmiarach dopuszczalna jest również metoda

powlekania. Po dokładnym nasączeniu poszczególnych elementów należy dokładnie

i szczelnie zabezpieczyć wszystkie elementy folią, aby ograniczyć odparowywanie

rozpuszczalnika, co przedłuży działanie impregnatu i umożliwi jego dostanie się do głębszych

warstw kamienia.

Kolejnym istotnym etapem jest dobranie odpowiedniej masy sztucznego kamienia pod

względem kolorystycznym jak i fakturalnym. Każde z uzupełnień powinno być dokładnie

opracowane, tak aby odpowiadało formą i fakturą do oryginału. Bardzo ważnym etapem jest

również dokładne przeanalizowanie inskrypcji znajdujących się na bocznej ścianie nagrobka

od strony drogi. Z powodu powstałych zniszczeń na powierzchni kamienia inskrypcje



Strona 8 z 18

w znacznym stopniu stały się mało wyraźne, w wielu miejscach wręcz nieczytelne. Po

odczytaniu i udokumentowaniu inskrypcji istotne jest ich uczytelnienie, poprzez pogłębienie

liter zgodnie z zachowanym rysunkiem.

Ważnym etapem będzie również kwerenda w archiwum cmentarza, podczas której będą

szukane dokumenty nagrobka, w celu znalezienie dokumentacji rysunkowej lub

fotograficznej, na której byłby ukazany wygląd nagrobka z zachowanym zwieńczeniem.

Prawdopodobnie na zachowanej bazie na środku nagrobka znajdował się krzyż, który warto

byłoby zrekonstruować.

Podczas prowadzenia zabiegów przy nagrobku należy również pamiętać o terenie wokół

nagrobka i ewentualnie pod nagrobkiem, w przypadku jego całościowego rozebrania. Należy

wyrównać teren dopasowując poziom gruntu do dolnych cokołów, podczas równania należy

również usunąć wyższą roślinność, aby w przyszłości rozrastając się nie zagrażała

znajdującym się w pobliżu grobowcom.

Po opracowaniu terenu należy ponownie złożyć nagrobek zgodnie z wykonanymi

opisami. Do scalenia elementów należy zastosować odpowiednio dobraną zaprawę, podobnie

jak do wykonania spoin. Zaprawa do spoin powinna być dobrana pod względem koloru

i gradacji ziarna do kamienia.

VI. PROGRAM PRAC

Czynności dotyczące całego obiektu:

wykonanie dokumentacji konserwatorskiej – opisowej i fotograficznej;

zdemontowanie nagrobka – proponuje się zdemontowanie górnej części nagrobka

i ocenienie stanu zachowania i przeanalizowanie miejsca wyrastania wysokiej

roślinności oraz zasięgu korzeni, w razie potrzeby wykonać demontaż całego

nagrobka;

usunięcie roślinności z nagrobka i wyrastających młodych wysokopiennych roślin

wokół nagrobka (w najbliższym otoczeniu);

wyrównanie terenu wokół nagrobka, w celu odsłonięcia dolnych cokołów;

zmontowanie nagrobka na nowo zgodnie z oryginałem.



Strona 9 z 18

Konserwacja elementów kamiennych:

oczyszczenie powierzchni wszystkich elementów z zabrudzeń, „fałszywej” patyny,

grzybów, mchów i porostów – proponuje się zastosowanie okładów z kwaśnego

węglanu amonu, pastę Arte Mundi typ 3, dopuszcza się doczyszczenie mechaniczne,

np. mikropiaskarką;

odsolenie powierzchni kamienia metodą migracji soli do rozszerzonego środowiska –

proponuje się zastosowanie pulpy z ligniny lub ligniny nasączonej wodą destylowaną;

impregnacja wzmacniająca – proponuje się do tego zastosowanie preparatu KSE 100,

KSE 300 i w miejscach największej degradacji dodatkowo należy zastosować KSE

500. Preparaty te, powinny zostać zastosowane w odpowiedniej kolejności 100, 300,

500 – w celu uzyskania jak najlepszego wzmocnienia struktury impregnowanych

materiałów;

podklejenie odspojonych elementów – proponuje się do tego celu zastosowanie

iniekcyjnej żywic epoksydowych Injektionsharz 100 firmy Remmers, jest to żywica

o niewielkiej lepkości i długim czasie wiązania, co umożliwi głęboką penetrację kleju

i dokładniejsze klejenie;

uzupełnienie ubytków masami sztucznego kamienia – proponowane są masy

Restauriermörtel oraz Restauriermörtel SK firmy Remmers, odpowiednio dobrane

gradacją kruszywa i kolorystyką do kamienia;

uczytelnienie i zrekonstruowanie inskrypcji zgodnie z zachowanym rysunkiem liter;

rekonstrukcja krzyża zwieńczającego nagrobek – rekonstrukcja powinna zostać

wykonana wyłącznie na podstawie znalezionych dokumentacji podczas kwerendy

w archiwum cmentarza – do wykonania rekonstrukcji proponuje się zastosowanie

kamienia, dopasowanego do całości;

osadzenie wszystkich elementów nagrobka zgodnie z oryginałem – proponuje się

wykonanie scalenia elementów przy użyciu zaprawy wapienno-piaskowej;

wykonanie spoin – proponuje się zastosowanie tej samej masy co do uzupełnień.

Konserwacja elementów metalowych:

wstępne oczyszczenie powierzchni metalu z korozji – proponuje się pokrycie całej

powierzchni preparatek odrdzewiającym;



Strona 10 z 18

oczyszczenie powierzchni z produktów korozji – proponuje się zastosowanie metody

strumieniowo-ściernej przy zastosowaniu mikropiaskarki z użyciem drobnego

kruszywa kwarcowego;

doczyszczenie powierzchni z korozji – proponuje się ponowne zastosowanie preparatu

odrdzewiającego, w celu usunięcia mikro-ognisk korozji;

zabezpieczenie powierzchni przed działaniem wilgoci – proponuje się zastosowanie

mini, która dokładnie pokryje i zabezpieczy całą powierzchnię metalu;

pomalowanie powierzchni lakierem antykorozyjnym – proponuje się zastosowanie

lakieru firmy Hameraid w kolorze ciemnego grafitu;

zrekonstruowanie kolucha – proponuje się wykonanie rekonstrukcji drugiego kolucha.

Na podstawie zachowanych śladów na płycie wiadomo, że pierwotnie były

zamocowane dwa kolucha po bokach płyty. W przypadku rekonstrukcji, obecne

kolucho należy zdemontować i na jego wzór wykonać drugie. W widocznych

miejscach na nowo zamocować oba kolucha.



Strona 11 z 18

VII. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA

Fot. 1. Lwów, Cmentarz Łyczakowski, Nagrobek Edmunda Zychowicza, pochowanego wraz

z rodziną. Widok ogólny od przodu na cały nagrobek. Widoczne przebarwienia, grzyby

i „fałszywa” patyna pokrywająca powierzchnię kamienia oraz zasolenia. Stan przed

konserwacją.

Fot. Paula Musiał, marzec 2019 r.



Strona 12 z 18


z rodziną. Widok ogólny od boku (od alejki) na cały nagrobek. Widoczne przebarwienia,

grzyby, zasolenia i „fałszywa” patyna pokrywająca powierzchnię kamienia oraz nieczytelną

inskrypcję. Stan przed konserwacją.




Strona 13 z 18


z rodziną. Widok ogólny od boku na cały nagrobek. Widoczne przebarwienia, grzyby

i „fałszywa” patyna pokrywająca powierzchnię kamienia. Stan przed konserwacją.




Strona 14 z 18


z rodziną. Widok ogólny od tyłu na cały nagrobek. Widoczne przebarwienia, grzyby

i „fałszywa” patyna pokrywająca powierzchnię kamienia. Stan przed konserwacją.




Strona 15 z 18


z rodziną. Widok na płytę umożliwiającą dostęp do miejsca pochówku.. Widoczne

przebarwienia, „fałszywa” patyna i zasolenia pokrywająca powierzchnię kamienia oraz

zachowane ślady po pierwotnym ułożeniu koluch. Stan przed konserwacją.




Strona 16 z 18


z rodziną. Widok na fragment gzymsu. Widoczna „fałszywa” patyna i nawarstwienia

skrystalizowanej soli pokrywającej powierzchnię kamienia – powstałe zniszczenia wywołane

nawarstwieniami i zaślepnięciem kamienia. Stan przed konserwacją.




Strona 17 z 18


z rodziną. Widok na fragment zwieńczenia nagrobka. Widoczna roślinność wyrastająca

z pomiędzy kamiennych elementów – powodująca przemieszczanie się ich względem siebie.

Stan przed konserwacją.




Strona 18 z 18


z rodziną. Widok na fragment ciosu z inskrypcjami. Widoczne liczne uszkodzenia. Stan przed

konserwacją.


PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH - Polonika

Documents

Transcript of PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH - Polonika