1

PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DOTYCZĄCY

POOBOZOWEGO BUDYNKU GOSPODARCZEGO O NUMERZE INW. A-79

NA TERENIE PMA-B W OŚWIĘCIMIU

Autor: mgr inż. Antoni B. Kisielowski Upr. Woj. Konserwatora. Zabytków nr 348/97

KRAKÓW, styczeń 2012 r.

2

SPIS TREŚCI

A. Identyfikacja obiektu……………………………………………………….…..str.3

B. Dane dotyczące podstawy opracowania…………………………………..…..3

C. Dane dotyczące opracowania………………………………………………........4

D. Rys historyczny……………………………………………………………..….......4

E. Opis inwentaryzacyjny obiektu………………………………………………......5

F. Stan zachowania obiektu……………………………………………….……..….6

G. Cel opracowania……………………………………………………………….......7

I. Wstęp………………………………… …………………………………………....8

2. Ogólne zasady zabezpieczenia drewna przed grzybami i owadami.................9

3. Program prac konserwatorskich………………………………………………...12

3.1. Wnioski i założenia konserwatorskie………………………………............12

3.2. Prace konserwatorskie przy elementach zabytkowych………………..13

3.3. Prace impregnacyjne i odgrzybieniowe………………….………............17

3.4. Zabezpieczenie przeciwpożarowe……………………………………….….18

3.5. Scalenie kolorystyczne………………………………………………………19

4. Szczegółowy zakres proponowanego postępowania konserwatorskiego….19

4.1. Zakres prac i kolejność wykonywania zabiegów…………………………..19

Dokumentacja fotograficzna…………………………………………….... …….37-41

3

A. IDENTYFIKACJA OBIEKTU

Lokalizacja - teren Państwowego Muzeum Auschwitz – Birkenau w Oświęcimiu, w obrębie

działek o nr 150/2, 1529/13, w części działki zwanej „ Ogrodem Hessa ” w części północno-

wschodniej. Ogrodzenie od strony wschodniej, północnej oraz zachodniej stanowi mur, na-

tomiast od strony południowej wykonane jest z prefabrykowanych elementów żelbetowych.

Poza ogrodzeniem ogród komendanta byłego obozu koncentracyjnego otaczają działki

stanowiące własność prywatną, usytuowane przy ul. Legionów i Więźniów Oświęcimia

o numerach

1529/12, 1803/3, 1803/4, 1507/1, 1503/1, 1500/1, 1499/1, 1497/3, 1497/5, 1496/20,

1496/33 oraz działki stanowiące własność Muzeum o numerach 1895/5, 1895/29,

1499/2,1497/4, 1497/6, 1496/2.

Dojazd do budynku i terenu objętego inwentaryzacją odbywa się istniejącym zjazdem

z drogi publicznej (ul. Legionów ).

Fot.1.(CiPKZ)Widok ogólny obiektu od strony północnej

B. DANE DOTYCZĄCE PODSTAWY OPRACOWANIA - Umowa Zlecenie nr. 89/Kon/RB/2011;

- Wizja lokalna, oględziny stanu technicznego, mykologiczno-entomologiczne badania makro-

skopowe obiektu z wykonaniem dokumentacji fotograficznej;

- „Inwetaryzacja poobozowego drewnianego baraku gospodarczego o numerze inw. A-79";

4

Cempla i Partnerzy Konserwacja Zabytków, Kraków, grudzień 2011 r.;

- „Ekspertyza mykologiczno-entomologiczna poobozowego drewnianego baraku gospodarczego”

dr inż. Ewa Kisielowska – grudzień 2011 r.;

- Ekspertyza stanu technicznego konstrukcji budynku "Poobozowy drewniany barak gospo-

darczy o numerze inw. A-79” mgr inż. Lech Sobieszek, mgr inż. Tomasz Wróbel, Kraków,

grudzień 2011 r.

C. DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA

Inwestor - Państwowe Muzeum Auschwitz – Birkenau w Oświęcimiu.

Opracowanie - Cempla i Partnerzy Konserwacja Zabytków

Podwykonawca - mgr inż. Antoni B. Kisielewski.

D. RYS HISTORYCZNY

Budynek A-79 wybudowany został w roku 1944 w obrębie użytkowej części „Ogrodu

Hessa”.

Fot.2. (CiPKZ)Widok części ogrodu Hessa od strony ogrodu warzywnego

5

Kwerenda historyczna opracowana przez Muzeum dla ogrodu komendanta obozu

Rudolfa Hessa, ze szczególnym uwzględnieniem drewnianej szopy, opisuje ogród następu-

jąco : Ogród komendanta Hessa posiadał powierzchnię około 49 arów.

Fot.3. (CiPKZ)Ogród użytkowy - warzywny ( widok szklarni )

Faktycznie były to dwa ogrody. Jeden z nich - mniejszy, otaczający willę o powierzchni

około 20 arów z domkiem letnim, basenem i pergolami oraz drugi - większy, o powierzchni

około 29 arów, ze szklarnią, inspektami i drewnianą szopą - magazynem.

E. OPIS INWENTARYZACYJNY OBIEKTU

Budynek jest obiektem parterowym, wolnostojącym, niepodpiwniczonym, o wymiarach

w rzucie 21m x 6,5 m.

Po obu stronach wejścia znajdują się ściany przepierzenia z desek pionowych. Budynek w całości

w konstrukcji sumikowo - łątkowej. Ściany budynku z poziomych bali, częściowo wtórnie wyko-

rzystanych z drewna rozbiórkowego.

Słupki pionowe wyznaczają długość bali ściennych, łączonych ze słupkami na wrąb. Ściany wień-

cowe, wschodnia i północna we wschodnim fragmencie obite od wewnątrz płytami supremy.

Podłoga w obiekcie wyłożona cegłami ceramicznymi na warstwie zaprawy.

6

Budynek posadowiony na ceglanym fundamencie, częściowo usytuowany powyżej terenu,

oddzielony od belki podwalinowej warstwą papy.

Więźba dachowa drewniana, w konstrukcji płatwiowo - kleszczowej, ze słupem zawieszonym.

W węźle pustym krokwie oparte na ścianie zewnętrznej ( belki wieńcowe ) za pośrednic-

twem murłaty - deski oraz na belce kalenicowej. Co czwarty wiązar jest wiązarem pełnym,

złożonym z :

- kleszczy dolnych opartych na słupku w ścianie zewnętrznej ( połączenie ze słupem na

pojedynczą śrubę ),

- kleszczy górnych, spinających przeciwległe krokwie pod belką w kalenicy,

- belki kalenicowej opartej na słupku i mieczach,

- słupka pod kalenicą zawieszonego na kleszczach dolnych ( mocowanie w węźle poje-

dynczą śrubą ),

- mieczy wychodzących ze słupka, podpierających na długości płatew kalenicową,

- zastrzałów bocznych, wychodzących ze słupka w ścianie zewnętrznej przestrzeni

między kleszczami dolnymi ( podpierających krokwie).

Przekrycie dachu stanowią płytki eternitowe na pełnym deskowaniu, z warstwą papy pod

płytkami.

Posadzka w całości ceglana, z cegły ceramicznej pełnej. Pod posadzką warstwa zaprawy.

F. STAN ZACHOWANIA OBIEKTU

Obecny stan techniczny obiektu zagraża katastrofą budowlaną.

Dzięki tymczasowej konstrukcji wsporczej, podczas tegorocznych opadów śniegu nie nastą-

piło całkowite zniszczenie konstrukcji dachowej. Ponadto prowizoryczne zabezpieczenie

połaci dachowej częściowo chroni przed dalszą degradacją drewnianego budynku.

Przyczyną stwierdzonych, dużych uszkodzeń obiektu jest wieloletnie działanie czynników

atmosferycznych w wyniku braku bieżących zabiegów zabezpieczających obiekt przed

zamakaniem, rozwojem grzybów i zasiedleniem przez techniczne szkodniki owadzie.

Drewniane fragmenty elewacji południowej ( od strony ogrodzenia z betonowych prefabry-

katów), również ze względu na jego bliskość, uległy całkowitej deprecjacji .

Również w stanie katastrofalnym znajduje się 30 % pokrycia dachu i konstrukcja więźby.

Niestety znaczący fragment obiektu jest w stanie nie nadającym się do naprawy.

7

Fot.4. (CiPKZ)Widok z wnętrza szopy na brakujący fragment ściany południowej

Należy wykonać: rekonstrukcję ściany południowej, narożnika ściany północno wschodniej,

wymianę całości deskowania wraz z pokryciem dachu, a także wymianę części drewnianej

więźby oraz wzmocnienie konstrukcji ścian.

Ze względu na konieczność uratowania jak największej ilości zabytkowej substancji, należy

wiele drewnianych elementów o obniżonej wytrzymałości poddać zabiegom wzmacniającym

ich strukturę przy pomocy żywic.

G. CEL OPRACOWANIA

Celem niniejszego opracowania jest wskazanie odpowiednich metod konserwacji drew-

nianych elementów, pozwalających na zachowanie jak największej ilości oryginalnego mate-

riału budowlanego, z podaniem najskuteczniejszych środków konserwujących, impregnujących

oraz wzmacniających.

Celem nadrzędnym jest przywrócenie dawnego wyglądu i funkcji poddanego do kon-

serwacji obiektu, a także zabezpieczenie całości obiektu przed niszczącą działalnością wa-

runków atmosferycznych, grzybów i owadów oraz umożliwienie do korzystania z obiektu do

badań, studiów historycznych i edukacyjnych.

8

1. W S T Ę P

Zgodnie z prawami natury zabytki, tak jak inne ciała fizyczne, podlegają procesom starze-

nia, niszczenia i w konsekwencji unicestwieniu.

Intencją człowieka jest zachowanie zabytków kultury dla przyszłych pokoleń.

Program konserwatorski zakłada zahamowanie procesów degradacji zabytkowej substan-

cjii, w przypadku elementów drewnianych zniszczonych m.in. przez tzw. organizmy szkodliwe.

Potocznie pod pojęciem szkodliwego organizmu rozumie się gatunek rośliny lub zwierzęcia powo-

dujący wymierne straty gospodarcze.

W ochronie zabytków, gdzie pewne wartości nie dają się ująć w kategoriach ekonomicznych,

chodzi o powodowanie zniszczenia materii będącej tworzywem danego obiektu, który jest przed-

miotem ochrony.

Konserwacja – jest zespołem zabiegów, którym są poddawane obiekty zabytkowe ruchome

i nieruchome, ze względu na obniżony ich stan techniczny, estetyczny, funkcjonalny.

W zależności od rodzaju poddanego do konserwacji obiektu mamy do czynienia z wieloma

zabiegami przywracającymi dawną świetność i wygląd zabytku.

W przypadku naszego obiektu ograniczających się do takich zabiegów jak :

- rekonstrukcje,

- wzmocnienia,

- scalenia kolorystyczne ( nowych elementów),

- impregnacje,

- zabezpieczenie przeciwogniowe.

Drewno, jako materiał budowlany, od lat cieszy się niesłabnącą popularnością. Niestety, ma

jedną wadę – jego żywotność jest ograniczona. Szczególnego zabezpieczenia wymaga zwłasz-

cza materiał użytkowany na zewnątrz, który narażony jest na szkodliwe działanie wilgoci

i słońca.

Niezbędnym zabiegiem, który w istotnym stopniu przedłuży żywotność drewna i zabezpie-

czy je przed destrukcyjnie działającymi owadami, rozwojem pleśni, grzybów, a także ochroni

przed ogniem jest impregnacja.

Impregnacja jest to nasycenie drewna środkami zabezpieczającymi, które głęboko

wnikają w jego strukturę. Substancje zawarte w impregnatach niszczą owady, grzyby,

pleśnie, glony, zabezpieczają drewno przed ogniem oraz zwiększają jego wodoodporność.

Impregnatem nazywamy środek chemiczny, służący do nasycenia tkanin, drewna, materia-

łów budowlanych w celu nadania im odpowiednich cech i właściwości, takich jak np. niepal-

ność, odporność na chemikalia, niezwilżalność, zwiększenie odporności na działanie pleśni

i owadów.

9

Impregnat sporządza się w postaci roztworów w rozpuszczalnikach organicznych lub emul-

sji wodnych. Ze względu na użyty rozpuszczalnik impregnaty dzieli się na:

wodnorozcieńczalne, często nazwane solnymi – są to roztwory soli nieorganicznych, związki

chromu, związki miedzi, związki boru;

rozpuszczalnikowe, których rozpuszczalnikiem jest benzyna lakowa lub rozpuszczalniki

organiczne, ksylen, toluen, fenole, naftaleny, triazole, itp. W skład chemiczny tych impre-

gnatów mogą wchodzić żywice alkilowe, biocydy, tolylfluamid, dichlofluamid, cyflutryna, sole

amonowe kwasy fosforowego i siarkowego i inne;

olejowe, tworzące na powierzchni warstwę wodochronną – są to oleje mineralne, roślinne, olej

impregnacyjny ( kreozotowy ), karbolineum węglowe, smoła drzewna.

Dostępne na rynku środki impregnujące mają do wypełnienia określoną funkcję. Ze względu

na przeznaczenie impregnatu, możemy mówić o preparatach jedno-, dwu - i trójfunkcyjnych.

Środki jednofunkcyjne mają za zadanie zwalczanie jednego konkretnego czynnika. Wielo-

funkcyjne kilku, np. przeciwgrzybowe, przeciwwilgotnościowe itd.

2. OGÓLNE METODY ZABEZPIECZANIA DREWNA PRZED GRZYBAMI I OWADAMI

Drewno będące tworzywem, z którego są wykonane obiekty, będące przedmiotem ochro-

ny, zachowuje wartość odżywczą dla bardzo dużej grupy organizmów, potencjalnych sprawców

zniszczeń.

Czynniki powodujące niszczenie drewna można ogólnie podzielić na:

- chemiczne,

- fizyczne,

- biologiczne.

O ile drewno wykazuje dużą odporność na czynniki chemiczne (za wyjątkiem spalania), to

już znacznie szybciej deprecjonują drewno czynniki fizyczne, zwłaszcza pęcznienie - przy dużych

wahaniach wilgotności powietrza.

Najgroźniejsza jednak jest grupa czynników biologicznych, obejmująca organizmy żywe,

należące do różnych jednostek systematycznych. W świetle dzisiejszego stanu wiedzy organi-

zmami mogącymi (w różnym stopniu) niszczyć drewno są niektóre rodzaje bakterii i grzybów

oraz zwierzęta: mięczaki, skorupiaki i owady.

Zwalczanie grzybów i owadów wymaga stosunkowo głębokiej penetracji czynnika za-

bójczego. W przypadku grzybów i owadów związanych z zawilgoconym i zagrzybionym drewnem

oczywiście podstawą walki jest eliminacja przyczyn zawilgocenia drewna.

10

Zwalczanie owadów, mogących opanować drewno powietrzno suche, jest sprawą szcze-

gólnie trudną.

Ciekłe insektycydy łączą cechy środków zwalczających i zabezpieczających przed ponownym

opanowaniem przez owady. Nie wszystkie impregnaty, służące do zabezpieczenia drewna przed

owadami nadają się również do dezynsekcji. Środki te muszą charakteryzować się głębokim

wnikaniem w drewno, przy stosowaniu prostych metod nasycania i uwalnianiem toksycznych

gazów. Z tego względu impregnaty przeznaczone do zwalczania owadów w drewnie rekrutują się

z grupy środków rozpuszczalnikowych lub solnych, łatwo uwalniających fluorowodór lub inne

trujące czynne biologiczne substancje.

Specyfika konserwacji otwartych konstrukcji drewnianych, jakimi są niezabudowane więź-

by dachowe, konstrukcje wspierające wewnątrz, ściany, elementy zewnętrznego wystroju obiektu

(okiennice, balustrady), okute blachą elementy ozdobne architektury (sterczyny, sztyce lub inne

detale) polega na utrudnieniu, spowodowanym stale zmieniającymi się warunkami wilgotnościo-

wymi oraz swobodnym dostępie zarówno ptaków jak i owadów. Warunki te narzucają metody

stosowania zabiegów konserwatorskich i grupy środków, które swoimi parametrami działają naj-

skuteczniej w danym środowisku.

Metody postępowania konserwatorskiego należy wybrać adekwatnie do stanu zagrożenia

obiektu i możliwości odwracalności zastosowanych zabiegów.

Ponadto przy niemożliwości demontażu wbudowanych elementów konstrukcji:

- zniszczonych mechanicznie,

- zainfekowanych,

- zasiedlonych przez owady,

zastosowanie nieodpowiednich środków, metod i zabiegów zabezpieczających silnie zdeprecjo-

nowane lub zainfekowane drewno, jak w tym przypadku (metoda próżniowa, gazowa, termiczna

i izotopowa) może być mało skuteczne i stawia pod znakiem zapytania celowość przeprowadza-

nia prac konserwatorskich.

Obecne dostępne są na rynku wielofunkcyjne środki działające zabójczo, zarówno na

grzyby, owady i równocześnie obniżające palność drewna .

Jednak najskuteczniej i najdłużej działającymi środkami są selektywne środki jedno lub

dwufunkcyjne na bazie rozpuszczalników (np. benzyna lakowa, rozpuszczalniki organiczne ).

Proponowane środki będą podane w dalszej części opracowania.

W obiekcie o wielkowymiarowych elementach konstrukcji drewnianych ścian, stropów

i konstrukcji więźby najefektywniejszą metodą niszczenia szkodników owadzich głęboko

żerujących w drewnie jest metoda naświetlania wysokoenergetycznymi falami radiowymi.

Ponadto ta metoda nie uszkadza dodatkowo osłabionego drewna i nie zmienia struktury materiału

budowlanego.

11

Fot. 5. (CiPKZ)Widok czynnych miejsc żerowania szkodników owadzich, ściana wschodnia

Według badań przeprowadzonych w Instytucie Technologii Drewna w Poznaniu (Rataj-

czak, Dziedzic 1968) można zabić owady znajdujące się w drewnie umieszczonym w polu elek-

trycznym o częstotliwości 27 MHz i natężeniu około 490 V/cm² w ciągu kilkunastu sekund.

Śmierć owadów następuje nie tylko w wyniku podwyższenia temperatury drewna, ale także na

skutek porażenia systemu nerwowego w wyniku zmian biochemicznych, zachodzących w ciele

owadów pod wpływem zmiennego pola elektrycznego wysokiej częstotliwości.

Również urządzenia firmy „Plazmotronika” z Wrocławia – wyprodukowane i stosowane aplika-

tury mikrofalowe, początkujące technologię osuszania budowli za pomocą mikrofal oraz nisz-

czenia szkodników owadzich w drewnie są najskuteczniejsze w praktyce.

Istotą metody jest wprowadzanie ukierunkowanej wiązki mikrofal do wnętrza zaatakowanego

elementu drewnianego.

Działające od roku 2008 we Włoszech urządzenie „ SAURUS ” służące do dezynsekcji

drewna na zasadzie mikrofal zyskało uznanie w Hiszpanii, Belgii, Anglii, Włoszech.

Wielkości charakterystyczne:

Moc mikrofalowa zainstalowana - 750 W

Napięcie zasilające - 220 – 240 V 50Hz

Moc bierna - 1 kVA

Częstotliwość promieniowania - 2,45 GHz

Gęstość mocy - 2 W/m²

12

Obecnie używane do dezynsekcji lampy owadobójcze osiągają częstotliwość około 3 GHz.

I mocy mikrofalowej zasilania 1500 V.

Podane powyżej przykłady urządzeń do naświetlań są przykładami na rozwój tendencji

i kierunku walki ze szkodnikami drewna w nowoczesnych sposobach wykorzystania mikro -

fal.

Osobnym problemem konserwacji drewna jest zabezpieczenie drewna przed niszczą-

cą działalnością ognia.

Powszechne jest stosowanie specjalnych środków chemicznych w celu obniżenia palności

drewna do stopnia niepalności lub powstrzymującym rozprzestrzenianie się ognia w drew-

nianych konstrukcjach.

Obecnie na rynku występuje wiele środków obniżających palność drewna, jednakże nie

spełniają one takich wymagań jakie oczekujemy w przypadku zabytkowego obiektu „Szopa –

nr. Inw. A-79 w Oświęcimiu”. Przede wszystkim chodzi o „otwartą” drewnianą konstrukcję

pozbawioną możliwości wyeliminowania okresowego zawilgocenia, powstającego poprzez

zmieniające się warunki temperaturowo – wilgotnościowe.

Zabezpieczenie drewna nie narażonego na czasowe wymywanie lub zamakanie nie stano-

wi większego problemu, jednak zewnętrzne ściany lub ich części poddawane są działaniu

wód opadowych, powodujących wymywanie środka zabezpieczającego.

3. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH

3.1. WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE

Ze względu na wartość historyczną obiektu oraz na zły stan techniczny i estetyczny, zakłada

się wykonanie kompleksowej konserwacji zarówno konstrukcyjnej, jak i prowadzącej do przywró-

cenie pierwotnego wyglądu obiektu i jego funkcji.

Program konserwatorski zakłada maksymalne zachowanie oryginalnej substancji budowla-

nej, przy równoczesnym uzyskaniu stabilnych parametrów budowy i zahamowaniu procesów

degradacji elementów obiektu.

Stan zachowania elementów obiektu zmusza do usunięcia szkodliwych (zainfekowanych

i zdezintegrowanych) nawarstwień, wymiany najbardziej zniszczonej substancji drewnianej w celu

przywrócenia pierwotnego kształtu ( pokrycie dachu, brakująca ściana ), odpowiednich wytrzy-

małości konstrukcyjnych osłabionych elementów, przywrócenie dawnego wyglądu całego

budynku , przy zachowaniu maksymalnej ilości oryginalnego materiału.

13

W ramach tych działań zakłada się odczyszczenie powierzchni drewna, usunięcie wszystkich

zdezintegrowanych partii drewna, zniszczenie czynnych szkodników owadzich, wykonanie zabie-

gów odgrzybieniowych zainfekowanych elementów obiektu oraz zrekonstruowanie brakujących

partii ścian i pokrycia dachowego.

Do uzupełnienia i rekonstrukcji najbardziej zniszczonych belek, desek konstrukcyjnych,

należy użyć drewna iglastego (drewno rozbiórkowe z podobnego okresu budowy), odpowiednio

dobranego pod względem wymiarowym i kolorystycznym ( podstawowy wymóg w ramach m.in.

warunków przetargu ).

Należy założyć, że po dokonaniu szczegółowego zapoznania się z obiektem, w pierwszym

etapie prac należy przystąpić do zabezpieczenia i uszczelnienie pokrycia dachowego, umożliwia-

jącego w maksymalnym stopniu osuszenie obiektu w sposób naturalny: konstrukcji dachu, ele-

mentów ścian i wewnętrznych przegród.

Podejmując prace ( w ramach prac budowlanych ) przy remoncie dachu należy pamiętać

o rekonstrukcji rynien i rur spustowych oraz wykonanie nowej instalacji odgromowej.

Ponadto należy również zadbać o estetykę otoczenia obiektu, w miarę możliwości przy-

wracając charakter otoczenia, podobnego do wyglądu z archiwalnych dokumentów ( zdjęcia ).

3. 2. PRACE KONSERWATORSKIE PRZY ELEMENTACH ZABYTKOWYCH

Prace remontowo-konserwatorskie można podzielić na kilka etapów. Czynności należy wykony-

wać w kolejności opisanej w opracowaniu.

a) Oczyszczenie elementów konstrukcyjnych

Przed przystąpieniem do właściwych zabiegów konserwatorskich należy usunąć luźno zalegające

w obiekcie: pozostałości starych sprzętów, skorodowane, nie nadające się do ponownego użycia

oberwane i uszkodzone fragmenty konstrukcji. Pozostałe elementy (drewniane, ceramiczne,

metalowe, żeliwne) muszą być dokładnie oczyszczone z brudu, kurzu i części skorodowanych.

Do czyszczenia elementów drewnianych, metalowych i żeliwnych należy użyć szczotek ryżowych

ręcznych lub wełny metalowej. Przy większych obszarach destrukcji konieczne jest stosowanie

narzędzi ciesielskich i stolarskich – siekier, toporów, pił ręcznych i mechanicznych. Podłogę ce-

ramiczną należy czyścić metodą piaskowania.

b) Ocena stanu technicznego belek

Ze względu na dynamiczny proces destrukcji drewna należy przed przystąpieniem do prac

budowlanych i zabiegów konserwatorskich dokładnie przejrzeć belki zrębu pod kątem występu-

jących uszkodzeń mechanicznych, działania szkodników i obszarów występowania grzybów

podstawczaków ( Basidiomycetes ) oraz pleśni ( Micromycetes ).

c) Prostowanie ścian budynku

14

Przed przystąpieniem do prac budowlanych i konserwatorskich należy ustabilizować kon-

strukcję obiektu i usunąć wychylenia, zniekształcenia ścian przy pomocy lisic.

Lisice proponuje się wykonać z drewna dębowego o przekroju 8x16cm, spiętego na wysokości

3 m śrubami M12 – prętami gwintowanymi (wg. projektu wykonawczego) na podkładkach o dużej

średnicy. Lisice zaproponowane w projekcie stanowią zabezpieczenie tymczasowe, zamontowane

w celu usunięcia zniekształceń ścian w trakcie ich stabilizacji i rekonstrukcji.

Fot. 6. ( CiPZ )Widok ściany południowej - do rekonstrukcji zniszczonych fragmentów,

prostowania i stabilizacji

Po wykonaniu stabilizujących prac budowlanych i konserwatorskich, przystępując do demon-

towania lisic, należy postępować ostrożnie, stopniowo wykręcając śruby i obserwując zachowanie

się konstrukcji. Jeśli nie zaobserwowano ponownego wychylenia się belek, lisice można usunąć.

d) Uzupełnienia ubytków w elementach drewnianych

Należy wykonać uzupełnienia ubytków w wielkowymiarowych elementach drewnianych.

W tym celu proponuje się następujące metody:

a). uzupełnienie ubytków materiałami wypełniającymi wykonanymi na bazie żywic;

b). tzw. „flekowanie” – metoda polegająca na zastępowaniu destruktów i ubytków w ele-

mentach właściwie dobranym drewnem, często pochodzącym z rozbiórki drewnianych element -

tów nie zabytkowych. Metodę tę należy stosować w ostateczności, jeśli okaże się, iż wypełnienie

ubytków mieszaniną trocin z żywicami jest niewystarczające lub niemożliwe.

Nie ma konieczności uzupełnienia ( zaślepiania ) otworów wylotowych po owadach.

Ad. a. Uzupełnienie ubytków materiałami wypełniającymi stosuje się w odniesieniu do niewiel-

kich ubytków nie konstrukcyjnych i zniszczeń powierzchniowych. Do uzupełnienia takich znisz-

czeń jak również wzmocnienia osłabionej struktury drewna stosuje się najczęściej np.:

- żywice elastyczne akrylowe;

15

- żywice polimerowe.

Do wykonania mas wypełniających na bazie żywic należy stosować trociny stonowane kolory-

stycznie tak, aby były dobrane do kitowanego elementu. Gatunek trocin dobrać należy do gatunku

drewna wypełnianych belek.

Do wzmacniania osłabionej struktury belek należy stosować punktowe iniekcje ciśnieniowe

z żywic elastycznych np. iniekcje wykonywać w otwory wylotowe po owadach lub w otwory spe-

cjalnie nawiercone. Również należy wypełnić pęknięcia i głębokie szczeliny w belkach ścian

w celu uniemożliwienia powstawania w nich ognisk korozji biologicznej. Wypełniający kanały

pył drzewny należy nawilżyć samym rozpuszczalnikiem, który rozprzestrzeniając się zwilża szyb-

ciej drewno i ułatwia przenikanie substancji utwardzającej.

Najważniejszym elementem, wymagającym szczególnego zabezpieczenia jest belka pod-

walinowa. Usytuowanie belki podwalinowej ( bezpośrednie sąsiedztwo gruntu) sprawia, iż jest

ona w dużym stopniu narażona na działanie destrukcyjnych czynników, należy więc zwrócić

szczególną uwagę na dokładne wykonanie prac i maksymalne zabezpieczenie jej przed nisz-

czącym wpływem warunków atmosferycznych (deszcz, śnieg).

Ad. b. Metoda flekowania stosowana jest głównie do uzupełniania ubytków lub wzmacniania

elementów konstrukcyjnych. Przy jej wykonywaniu obowiązują pewne reguły wykonawcze:

- do uzupełnień stosuje się taki sam gatunek drewna, z jakiego wykonany został element

uzupełniany,

- przebieg słoi (przyrostów rocznych ) i przekroju musi być podobny we fleku jak i w ele-

mencie uzupełnianym,

- obydwa elementy powinny mieć identyczną wilgotność,

- na uzupełnienia najlepiej stosować drewno pochodzące z podobnego okresu zabudowy

z nie zabytkowych obiektów,

- nie należy stosować drewna świeżo ściętego lub suszonego w suszarniach,

( powinno być co najmniej sezonowane ).

Wklejanie fleków następuje przy użyciu klejów lub żywic, z możliwością ( w przypadku wzmoc-

nienia właściwości konstrukcyjnych naprawianego elementu na zginanie ) użycia śrub do

drewna odpowiednio dobranych pod względem długości i grubości. Główki śrub w widocz-

nych miejscach należy zakołkować. W trakcie pasowania i klejenia elementów dąży się do

minimalizacji szczelin połączeniowych, a po wykonaniu klejenia szczeliny należy uzupełnić masą

wypełniającą ( kitami ), sporządzonymi z mieszaniny żywic i trocin.

Generalnie uzupełnienie substancji zabytkowej metodą flekowania podzielić można na

trzy rodzaje:

1. flekowanie czołowe, stosowane tam gdzie konieczna jest wymiana części elementu znisz-

czonego całkowicie gniazdowo lub jego znacznego ubytku ( dotyczy uzupełnienia drewna

16

o przekroju poprzecznym ),

2. flekowanie powierzchniowe stosowane tam gdzie flekiem zastępowana jest stosunkowo

cienka warstwa elementu (przy przekroju stycznym lub promieniowym ),

3. flekowanie korytkowe stosowane, gdy uszkodzenie elementu zabytkowego sięga na znaczną

głębokość ( w przypadku gdy głębokość uszkodzeń jest większa od szerokości – przekrój

styczny lub promieniowy ).

Fot. 7. (CiPKZ) Widoczne przekroje poprzeczne (węgły) belek ściany południowej

Jako odrębny, dodatkowy sposób wzmacniania zniszczeń elementów zabytkowych proponuje się

zastosowanie, odcinkowej rekonstrukcji, w którym znacznie uszkodzony element zastąpiony

zostaje w możliwie mało widoczny sposób drewnem zdrowym, przywracającym wytrzymałość

pierwotną całego elementu.

O ile jest to możliwe, drewno zabytkowe – oryginalne powinno być eksponowane od strony

widocznej, uzupełnienie ukryte wewnątrz konstrukcji i niewidoczne lub mało widoczne oczom

zwiedzających (w szczególności dotyczy to płatwi i krokwi dachowych).

Należy również pamiętać o wcześniejszej impregnacji nowo wbudowanego drewna szcze-

gólnie na przekrojach poprzecznych gdzie chłonność wilgoci ( a więc jej szkodliwość )

est największa.

17

Fot. 8. (CiPKZ) Widoczne zniszczenia konstrukcji więźby przeznaczone do rekonstrukcji

3.3. PRACE IMPREGNACYJNO- ODGRZYBIENIOWE

Zastosowane środki do konserwacji i impregnacji powinny pozostawiać powierzchnię

matową, bezbarwną, z widocznym rysunkiem drewna.

Konstrukcję dachu ( krokwie, płatwie, kleszcze, słupy i miecze) oraz deski stropu od strony stry-

chu poleca się impregnować środkami podanymi w szczegółowym postępowaniu konserwator-

skim.

Ze względu na większa skuteczność zabiegu wzmacniającego, polegającego na łatwiejszym

wniknięciu żywicy do jałowych włókien drewna, należy ten zabieg przeprowadzić jako pierw-

szy. a dopiero drugim zabiegiem jest nasączenie środkiem przeciwpożarowym.

Zastosowana żywica ma tendencję do głębokiego wniknięcia w struktury drewna przez

naturalne lub sztucznie wywiercone otwory nie obniżając skuteczności i ilości środka prze-

ciwogniowego.

Można rozważyć możliwość dodania do roztworu żywicy środka grzybobójczego wybranego

przez Wykonawcę spośród wymienionych w opracowaniu ( mieszającego się w roztworze

zastosowanej żywicy).

Proporcję należy dobrać doświadczalnie na budowie w zależności od stopnie zainfekowa-

nia grzybami danego fragmentu drewnianego elementu.

18

Zmieszana żywica ze środkiem grzybobójczym ( roztwór ) znacznie skuteczniej działa niż

osobne kolejne zabiegi.

Ostatnim kolejnym zabiegiem jest impregnacja całości drewna zarówno zewnętrznego jak

i wewnętrznego impregnatem zabezpieczającym przed działaniem wilgoci i jednoczesnym

wymywaniem środka przeciwogniowego.

3.4. ZABEZPIECZENIE PRZECIWPOŻAROWE

Należy kłaść szczególny nacisk na taki dobór środków i metod konserwatorskich, aby

drewno zarówno ścian jak i konstrukcji więźby zachowało naturalny wygląd, czyli po-

wierzchnia była matowa w przypadku obrabianych elementów lub półmatowa w przy-

padku okorowanych bali np. ścian.

powodując ich niszczenie.

Ze względu na niewielki wybór środków obniżających palność drewna, szczególnie do

zabezpieczenia powierzchni narażonej na zamakanie ( ściany zewnętrzne obiektu ),

proponujemy zastosowanie do impregnacji środków takich jak np. : Protector- ognioochronny

lub Firesmart –Bio-P/Poż. lub równoważne

Sposoby impregnacji: malowanie lub natrysk. Impregnat nanosić na płaszczyzny w ilości zaleca-

nej przez producenta.

Fot. 9. (CiPKZ) Widoczne fragmenty zniszczonej ściany płd., które należy zastąpić zdrowym

drewnem i scalić kolorystycznie z oryginałem

19

3.5. SCALENIE KOLORYSTYCZNE

Należy zbliżyć kolorystycznie ( scalić ) belki poddane zabiegom konserwatorskim, szcze-

gólnie te, które ze względów na zupełną destrukcję zostały wymienione lub uzupełnione

„nowym” materiałem.

Scalenie kolorystyczne należy wykonać dodając do środków impregnujących lub

ognioochronnych odpowiednio dobranego pigmentu. Doboru pigmentu i jego barwy należy

dokonać na zasadzie kolejnych prób .

4. SZCZEGÓŁOWY ZAKRES PROPONOWANEGO POSTĘPOWANIA

KONSERWATORSKIEGO

4.1. Zakres prac i kolejność wykonywania zabiegów

Całość prac należy podzielić na pięć etapów:

I. Porządkowanie otoczenia obiektu

II. Oczyszczenie powierzchni przeznaczonych do konserwacji, zniszczenie grzybów

i szkodników owadzich.

III. Wzmocnienie i naprawa uszkodzonych elementów, konserwacja oraz rekonstrukcja bra-

kujących elementów dachu, ścian i konstrukcji więźby dachowej. ( Roboty budowlane ).

IV. .Nasączenie środkami wzmacniającymi strukturę drewna i zabezpieczenie przeciwo-

gniowe drewnianej konstrukcji obiektu.

V. Wykonanie odwodnienia obiektu z odprowadzeniem wód opadowych ( w ramach

robót budowlanych )

20

Fot. 10.(CiPKZ) Brakujące fragmenty ściany południowej do rekonstrukcji

Fot.11. (CiPKZ) Uzupełnienie lub wymiana brakujących elementów rur spustowych i rynien.

Widok ściany zachodniej

ETAP I

Etap pierwszy obejmuje czynności polegające na:

1. Usunięciu dziko rosnących krzewów i zarośli pomiędzy murem, a zniszczoną ścianą po-

łudniową obiektu (w ramach prac budowlanych).

21

Fot. 12. (CiPKZ) Widok zniszczeń ściany południowej i dziko rosnące krzewy - konieczne

do usunięcia

2. Oczyszczenie i zabezpieczenie fundamentów do posadowienia belki podwalinowej

i zrekonstruowania belek ściany południowej.

3. Wyrównanie, utwardzenie i uporządkowanie terenu wokół obiektu, ( w ramach prac

budowlanych ) zgodnie z dokumentacją archiwalną ( zdjęciową ).

22

ETAP II

Etap drugi obejmuje czynności polegające na:

1. Uszczelnieniu tymczasowego pokrycia dachowego, pozwalającego na osuszenie

drewnianych elementów obiektu poprzez naturalne przesychanie belek ścian i konstruk-

cji więźby. ( w ramach prac budowlanych ).

Fot 13. (CiPKZ) Prowizoryczne (tymczasowe) zabezpieczenie połaci dachowej

2. Usunięciu zniszczonych i zdezintegrowanych elementów ścian oraz pozostawionych

fragmentów konstrukcji )

- zagrzybione, zniszczone drewniane elementy usunąć z placu budowy.

3. Demontażu okładzin (płyty supremy) z wnętrza obiektu:

Pamiętając, że „ suprema „ jest materiałem ( strużkobetonem ) wyrabianym z cień-

kich długich wiórów drewna iglastego wstępnie impregnowana roztworem chlorku

wapna połączonych cementem portlandzkim, hutniczym lub magnezjowym :

a) zdemontować okładziny z supremy ( po uprzedniej inwentaryzacji ułożenia płyt),

b) supremę poddać odpowiednim zabiegom konserwatorskim (odgrzybienie -

środkiem przeciwgrzybowym, lub równoważnym np. Preventolem – 3-5% ),

c) wzmocnić strukturę natryskując na powierzchnię płycin,

szczególnie od strony drewna ścian, preparatem np. KSE 100, lub równoważnym :

- na bazie organicznych związków krzemu,

- mieszaniny roztworów krzemianów sodowych lub potasowych z węglanem sodo -

wym lub potasowym z wypełniaczem mineralnym o uziarnieniu do 0,2 mm),

- mieszaniny klinkieru portlandzkiego, pucolany, siarczku wapnia i gipsu

23

Fot.14. (CiPKZ)Widoczna suprema na wewnętrznej ścianie wschodniej

.

Skład i proporcje mieszanin podają producenci supremy.

Stopień wzmocnienia płyt supremy należy przeprowadzić metodą prób i na bazie

doświadczeń wybrać odpowiednią technologię po uzgodnieniu z Inwestorem.

W przypadku zastosowania środków na bazie związków organicznych krzemu ilość

natryśniętego preparatu wg. zaleceń producenta.

Mieszaninę nanosić metodą natrysku lub pędzlem metodą nakrapiania ( mieszanina

o konsystencji „śmietany”).

Docelowo płyty supremy po odgrzybieniu i wzmocnieniu osadzić, zachowując dystans

2-3 cm od drewna ścian. Montaż supremy wykonujemy po konserwacji belek ścian.

4. Oczyszczeniu wnętrza pomieszczeń z organicznych i mineralnych zanieczyszczeń oraz

luźnych nawarstwień z elementów konstrukcji, ścian i podłóg z wyjątkiem powierzchni

pokrytych powłokami malarskimi :

a) czyszczenie ręczne szczotkami ryżowymi, metalowymi ( mosiężnymi ), watą metalową lub

plastykowymi szczotkami ( w zależności od stopnia destrukcji elementu ),

b) ponowne oczyszczenie całej powierzchni przez odkurzenie oczyszczonych drewnianych

i ceglanych fragmentów obiektu.

24

Fot.15.(CiPKZ) Widoczne powłoki farb malarskich do pozostawienia i wzmocnienia

5. Odczyszczeniu (metodą piaskowania) ceglanej podłogi wewnątrz obiektu przed zabie-

giem odgrzybiania przy użyciu jako materiału ściernego:

a) łupków z orzeszków arachidowych,

b) najdrobniejszej frakcji spieku krzemowego,

c) piasku kwarcowego,

6. Ponownym odkurzeniu przy pomocy odkurzaczy całej powierzchni czyszczonej pod-

łogi ceglanej.

Fot.16.(CiPKZ) Zainfekowana powierzchnia posadzki ceglanej

25

7. Nasączeniu ceglanej podłogi i elementów fundamentów jednym ze środków

a). przeciwgrzybowych zawierających substancje:

IV rzędowe sole amonowe lub zawierające czynne biocydy, roztwory oligomerów

siloksanowych, polisiloksany np. :

- Preventol R 80 - 3- 5 % - środek przeciwgrzybowy,

- Sto Prim Fungal - środek przeciwgrzybowy,

- Funcosil SNL - środek przeciwgrzybowy i hydrofobizujący,

lub równoważnym.

( Dawkowanie i sposób aplikacji wg. wskazań producenta ).

b). wzmacniających strukturę cegły i hydrofobizujących na bazie silikonów, nie stano-

wiących bariery dla wymiany gazowej „ oddychanie kamieni ” np.

- Funcosil KSE 300 – wzmocnienie powierzchni,

- Sarsil H-14/R - środek hydrofobizujący,

- Akemi - hydrofobizujący,

lub równoważnym.

Należy pamiętać o kolejności wykonaniu zabiegów : odgrzybianie, wzmocnienie struk-

tury, hydrofobizacja.

8. Podobne zabiegi należy wykonać na odsłoniętej części ceglanego fundamentu,

szczególnie na odcinku brakującego fragmentu ściany południowej.

Można dodatkowo zabezpieczyć górną powierzchnię ceglanego fundamentu warstwą

papy bitumicznej podobnie jak w pozostałej oryginalnie zachowanej części.( Roboty

Budowlane ).

( Ilość środka i sposób aplikacji zgodnie z zaleceniami producenta).

9. Naświetleniu czynnych żerowisk owadzich zgodnie z zaznaczonymi miejscami na inwenta-

ryzacji uszkodzeń (->Projekt Wykonawczy Remont - Odbudowa poobozowego budynku

gospodarczego o numerze inw. A-79, Cempla i Partnerzy Konserwacja Zabytków, Kraków,

styczeń 2012 r.), przy czym czas naświetlania owadobójczą lampą mikrofalową należy do-

brać odpowiednio do grubości naświetlanych elementów.

Należy naświetlać odcinki belek powiększając obszar naświetleń w obrębie czynnego

żerowiska o około 30 – 40 cm od widocznego otworu z wysypującym się pyłem

drzewnym .

Naświetlanie mikrofalami nie niszczy zarodników grzybowych, ani nie zabezpiecza

przed wtórnym zasiedleniem przez owady. Niszczy tylko żyjące w drewnie dorosłe

formy owadów ( Imago ), raz formy larwalne.

Dlatego po zabiegu naświetlania należy przeprowadzić zabiegi odgrzybienia i impre-

gnacji drewna.

26

Fot.17.(CiPKZ)Widoczne ślady czynnych żerowisk owadzich w ścianie wschodniej

obiektu

10. Po przeprowadzeniu zwalczania czynnych żerowisk szkodników owadzich przy po-

mocy naświetlania wg. wyznaczonych miejsc na inwentaryzacji uszkodzeń, należy

w celu całkowitego wyeliminowania zagrożenia, sąsiadujące miejsca naświetleń

w odległości 0,5 m nasączyć środkiem owadobójczym, zawierającym czynne biolo

gicznie roztwory izomerów permetryny w węglowodorach izoparafinowych,

deltametrynę, dimetylocyklopropan, n-alkany, izoalkany,np.:

- Xirein ( PROTECTOR)

- Hylotox Q

lub równoważne.

Ilość czynnej substancji zawartej w danym środku jest podana w karcie technicznej

produktu i jest doświadczalnie dobierana w optymalnym stężeniu przez producenta.

Dodatkowy zabieg nasączenia owadobójczym środkiem wyeliminuje możliwość omi-

nięcia przy podstawowym zabiegu zniszczenia technicznych szkodników owadzich

( naświetlanie ) innych owadów zasiedlających drewniane elementy ścian, których że-

rowiska mogą się znajdować poza strefą działania mikrofal.

27

Etap III

Etap trzeci obejmuje czynności polegające na :

1. Montażu wzmocnień ścian obiektu ( lisic ) w celu i ustabilizowania całej konstrukcji

i prostowaniu wykrzywionych belek ścian do wykonania wszystkich prac budowla-

nych związanych z naprawą konstrukcji więźby, deskowania i pokrycia dachowego.

( Prace wykonywane w ramach prac budowlanych zgodnie z projektem )

2. Zdemontowaniu pozostałej powierzchni pokrycia dachu wraz ze zniszczonym desko-

waniem i fragmentami konstrukcji więźby (prace wykonywać przy ustalonej, dobrej pogo-

dzie). Pamiętać o zabezpieczeniu pozostałej części obiektu niepoddanej wymianom.

Fot.18.(CiPKZ)Widoczne zniszczone deskowanie połaci dachowej strony południowej

(zdjęcie lewe), zainfekowane deskowanie płn. połaci dachu (zdjęcie prawe)

3. Wymianie zniszczonych i brakujących belek ścian oraz rekonstrukcja brakujących ele-

mentów więźby ( Roboty budowlane ).

4. Elementy deskowania i więźby wymieniane na nowe, należy przed wbudowaniem

zakonserwować wybranym środkiem impregnującym i scalić kolorystycznie z innymi

oryginalnymi elementami.

Stopień ich ujednolicenia kolorystycznego należy ustalić na komisji konserwatorskiej

na placu budowy z Inwestorem i odpowiedzialnymi konserwatorami.

( Prace wykonywane w ramach prac budowlanych zgodnie z projektem).

28

.

Fot.19.(CiPKZ)Widoczne uszkodzenia pokrycia dachu z zewnątrz, połać południowa

5. Pokryciu dachu płytkami włóknisto - cementowymi w kolorze eternitu szarego (wg zaleceń

projektantów).

( Prace wykonywane w ramach prac budowlanych zgodnie z projektem ).

6. Nasączeniu (sklejenie) żywicami twardymi np. typu Epidian 5 lub równoważnymi, ele-

mentów łączonych na stałe (połączenia ciesielskie, kleszcze, krokwie, dźwigary ) z kon-

strukcją ścian i więźby. Należy zastosować utwardzacz do żywic epoksydowych Z-1

( amina alifatyczna ), lub równoważnego, w stosunku 12 części utwardzacza na 100

części żywicy,( wg instrukcji producenta ).

Czas sezonowania 7 dni czas utwardzania 24 godz.

7. Nasączeniu osłabionych belek ścian i elementów konstrukcji więźby, żywicami na

bazie polioctanu winylu, polimerowymi i rozpuszczalnymi w węglowodorach aroma-

tycznych, (ksylenie, toluenie ) organicznych , estrach, ketonach, alkoholach lekkich np.:

- Paraloid B 72,

- Hekol L-15,

- Supravil D 3, Supravil 5000, Vinavil 59,

- Kleje marki Aldimex np.: AX -32.50, AX – 34.40 D4,

lub równoważnym.

Wypełnienie (aplikacje ) otworów po żerowaniu owadów należy wykonać tylko

29

w wypadku konieczności wzmocnienia całego osłabionego elementu. Wówczas do-

dajemy do żywicy 3-5 % środka grzybobójczego i wstrzykujemy roztwór, przy użyciu

igieł o średnicy wewnętrznej do 4 mm pod ciśnieniem. Urządzenie typu towotnica

lub podłączonego do kompresora.

Wywiercenie dodatkowych otworów do aplikacji żywicy wykonujemy o średnicy oko-

ło 10 – 15 mm pod kątem 45.ºna głębokość 3-10 cm w szachownicę.

Odległość między otworami w elementach poziomych 15 – 40 cm wzdłuż włókien,

co 3 – 6 cm w poprzek włókien. Po nasączeniu żywicą (wysyceniu ) zakołkować otwory.

W wypadku nasączenia żywicami elastycznymi ( polimerowymi ) wykonać zabiegi

w trzech powtórzeniach :

Przed wprowadzeniem pierwszego roztworu żywicy przy wypełnionych chodnikach

larwalnych trocinkami i ekskrementami ( wstępnie odessanych przy pomocy odku-

rzacza ), nasączamy czystym rozpuszczalnikiem w celu zwilżenia pyłu drzewnego,

zalegającego wewnątrz chodników larwalnych.

- pierwszy zabieg roztwór 10 -14 %,

- po upływie 10 godz. drugi zabieg 20% roztwór żywicy,

- po upływie 5 godz. ostatni zabieg wypełniający z trocinkami drewna 60 - 80 %

Zabiegi przeprowadzamy pod słabym ciśnieniem około 1,5 Mp.

8. Wypełnieniu głębokich szczelin i ubytków mieszaniną trocinków z odpowiednio dobra-

nego drewna z żywicą, polimerową lub polimeru na bazie metakrylanu etylu i akry-

lanu metylu rozpuszczalnych w węglowodorach alifatycznych, lub równoważnymi np.:

- Paraloid B 44,

- Paraloid B 72,

Fot.20. (CiPKZ)Widoczne głębokie szczeliny wzdłuż belek do wypełnienia

30

Wypełnienie głębokich szczelin i pęknięć wykonujemy po uprzednim odkurzeniu wnę-

trza i natryśnięciu pistoletem czystego rozpuszczalnika w celu zwiększenia chłonności drewna.

Aplikację mieszaniny trocin z żywicą należy wykonać pod niewielkim ciśnieniem specjal -

nym urządzeniem np.: można wykorzystać pistolet do aplikacji silikonów.

Nie należy wypełniać szczelin do powierzchni zewnętrznej belki lecz około 1-2 cm od

powierzchni w zależności od szerokości szczeliny. Im szersza szczelina, tym głębiej koń

czymy wypełnianie, ( konsultować z nadzorem konserwatorskim ).

Etap IV

Etap czwarty obejmuje czynności polegające na :

1. Wykonaniu zabiegów obniżających palność drewna i zabezpieczających obiekt przed

rozprzestrzenianiem się ognia.

Po wykonaniu zabiegów konserwatorskich ( wzmacniających strukturę drewna i rekon -

strukcjami brakujących elementów ) należy zabezpieczyć zewnętrzną i wewnętrzną drew

nianą konstrukcję środkiem obniżającym palność drewna lub uniemożliwiającym rozprze

strzenianie się ognia. Jak już wspominano ze względu na mały wybór środków ognio -

chronnych odpornych na wymywanie przy kontakcie z wodą opadową,

- należy wykonać mieszane zabiegi ( szczególnie na zewnętrznych powierzchniach ścian ),

polegające na :

a). nasączeniu żywicą osłabionych fragmentów konstrukcji z dodatkiem środka grzybobójcze-

go,- (Etap III p.7.)

b). nasączeniu całej konstrukcji środkiem ogniochronnym, np.:Wood Protector Firestop Impre-

gnat Do Drewna Koncentrat/ Drew – Fire Koncentrat, FireSmart Bio – P/Poż.

lub równoważnym.

c). ponownym nasączeniu środkiem impregnującym ( przeciwgrzybowym przeciwwilgotnościo -

wym) całej powierzchni obiektu ( strona zewnętrzna ).

Kolejność zastosowania poszczególnych zabiegów należy dobrać stosownie do wilgotno -

ści drewna określonego w chwili rozpoczęcia zabiegów ( najkorzystniej przy wilgotności

drewna powietrzno- suchego, 22% -25%- wilgotności ). Tą technologię można zastosować

po konsultacji z Inwestorem bezpośrednio na placu budowy.

2. nasączeniu impregnatem przeciwgrzybowym i przeciw wilgotnościowym całej drewnianej

konstrukcji obiektu metodą oprysku i malowania. Należy zastosować impregnaty na bazie,

żywic alkilowych, rozpuszczalników ciężkiej ropy naftowej, węglowodory aromatyczne,

n- heksan, żywicznych lub równoważnymi np.:

- Altaxin Impregnat do drewna,

31

- Altax Impregnat do drewna

- Drewnochron Impregnat Extra – bezbarwny,

- Xylomal Q - Impregnat ,

a) dwukrotny zabieg jest konieczny ze względu rodzaj zastosowanej technologii lub na

chłonność drewna , które może przy jednokrotnym zabiegu nie „przyjąć” zalecanej przez

producenta ilości środka konserwującego, względnie nie spełnić założonych zadań.

b) powtórny oprysk również służy do ujednolicenia kolorystycznego całej powierzchni

konserwowanego drewna do wymaganego wyglądu.

c) nowe deskowanie pod pokrycie dachowe należy przed położeniem zakonserwo-

wać dwustronnie.

3. Elementy metalowe (zawiasy, klamry, blachy, rury):

a) odczyścić mechanicznie przy pomocy szczotek stalowych, waty metalowej, szczotek

mosiężnych, plastikowych,

b) powlec ( nałożyć ) środkiem chemicznym wiążącym rdzę lub na bazie taniny np.:

- Cortanin F.- wiąże chemicznie rdzę dając ciemnografitowy odcień metalowych

elementów,

- Evapo – Rust – można stosować jako inhibitor rdzy,

- Tanina polska - wiąże produkty korozji z rdzeniem metalicznym ,

lub równoważnym.

Nałożyć na powierzchnie pozbawione rdzy powłokę z cienkiej warstwy np. żywicy

Paraloid B44 lub równoważnego środka, lub elastyczną powłoką wosku mikrokry-

stalicznego np. Cosmoloid H80,lub równoważnym środkiem.

32

Fot.21.(CiPKZ) Widoczne metalowe okien elementy do konserwacji

Fot. 22.(CiPKZ) Widoczne elementy metalowe drzwi do konserwacji

4. Elementy stolarki okiennej:

Po wzmocnieniu ramiaków okiennych przez usztywnienie szprosów, uzupełnieniu

brakujących drewnianych i metalowych elementów, należy uzupełnić brakujące szyby

w oknach normalnym szkłem sodowym grubości 3mm, osadzonym w kwaterach na

zwykłym kicie – sproszkowana kreda rozrobiona w pokoście lnianym i dodatkiem

33

benzyny lakowej ( 1-2%).W oknie Fot. 23 – uzupełnić szklenie na zakładkę.

5. Odczyścić istniejące szklenie wodą z detergentem, uzupełnić brakujące kity i za-

konserwować impregnatem stolarkę okienną lub roztworem pokostu lnianego z ben-

zyną lakową w proporcji 1 część benzyny lakowej i 10 części pokostu lnianego.

Brakujące elementy okien zrekonstruować i również zakonserwować pokostem

lnianym.

Fot.23.(CiPKZ) Widok okna z ramą wtórnie użytą

6. Powłoki malarskie delikatnie odkurzyć przy pomocy pędzelków, a resztki farby

utrwalić nanosząc za pomocą natrysku żywicą polimetakrylenową rozpuszczalną

w shellsolu T, benzynie lakowej np.:

- Plexigium PQ 610 - stosowany do utrwalania farb jako werniks retuszerski,

- Plexisol P 550 - żywica na bazie matakrylanu butylu,

lub innym równoważnym preparatem.

- powłoki malarskie na ścianie północnej należy usunąć, a miejsce odczyszczone

zakonserwować impregnatem jw.

34

Fot. 24.(CiPKZ) Powłoki malarskie na drzwiach należy wzmocnić wg. wskazań

Etap V

Etap piąty obejmuje czynności polegające na:

1. Wykonaniu nowej instalacji odgromowej zgodnie z projektem.

( Prace w ramach robót budowlanych ).

Fot.25.(CiPKZ) Widoczny uszkodzony fragment instalacji odgromowej

35

2. Zamontowaniu rynien i rur spustowych z materiału tytan-cynk, mocowane na hakach metalo

wych.(Prace wykonane w ramach robót budowlanych wg. projektu ).

Fot. 26.(CiPKZ) Widoczne uszkodzone fragmenty rynien

3. Wykonaniu odwodnienia obiektu oraz odprowadzeniu wody opadowej z rynien i rur spu-

stowych do kanalizacji. Fot.11. ( Prace wykonać w ramach robót budowlanych ).

4. Wykonaniu powykonawczej dokumentacji fotograficznej i opisowej wykonanych zabiegów.

W trosce o pozostawienie maksymalnej ilości oryginalnego materiału historycznego

nie zaleca się rozbiórki i ponownego montażu obiektu, wiedząc z doświadczenia, że w przy-

padku tak zniszczonych elementów konstrukcji każda taka ingerencja może zakończyć się ko-

niecznością całkowitej rekonstrukcji budynku.

Znane jest również konstruktorom pojęcie konstrukcji tzw.„ przyzwyczajonej”, która nawet w stanie

katastrofalnym potrafi przetrwać bardzo długi okres czasu.

Przy delikatnie prowadzonych pracach konserwatorskich możemy zachować obiekt w stanie

istniejącym, bez większych, niż to konieczne rekonstrukcji.

36

Jednym z warunków powodzenia zabiegów remontowo – konserwatorskich jest powierze-

nie w/w prac wyspecjalizowanej Firmie, której pracownicy nie tylko „czują” historyczną wartość

obiektu zabytkowego, ale i konieczność zachowania jak największej ilości oryginalnego materia-

łu, oraz mają doświadczenie w pracach na podobnych obiektach.

Ponadto należy prace prowadzić pod nadzorem konserwatorskim ze strony autorów

projektu jak i Inwestora, a na komisjach konserwatorskich rozwiązywać ewentualne proble-

my na jakie może natrafić dodatkowo Wykonawca przy realizacji prac budowlanych

i konserwatorskich.

Kraków, styczeń 2012 r.

37

DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA

Fot.1 i 2. Widoczne czynne żerowiska szkodników owadzich w postaci jaśniejszych

punktów (wysypujące się trocinki z otworów larwalnych)

38

Fot. 3 i 4. Zdeprecjonowane belki ściany kwalifikujące się do rekonstrukcji.

Widoczne zniszczone elementy więźby dachowej.

39

Fot.5 i 6. Brakujące szyby i elementy w stolarce okiennej

Fot. 7. Zniszczone elementy stolarki okiennej

40

Fot. 8 i 9. Destrukcja ściany południowej obiektu

Fot. 10 i 11. Całkowita destrukcja elementów szopy

41

Fot. 12 i 13. Dziko rosnące krzewy pomiędzy ogrodzeniem z płyt betonowych

a ścianą południową obiektu

42