Program Opieki Nad Zabytkami

Zacznik do Uchway Nr 91/V/11 Sejmiku Wojewdztwa Pomorskiego z dnia 28 lutego 2011 roku

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI WOJEWDZTWA POMORSKIEGO na lata 2011 - 2014

GDASK 2011

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI WOJEWDZTWA POMORSKIEGO NA LATA 2011-2014

Spis treciSpis treci I. Wprowadzenie II. Prawne i programowe uwarunkowania ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami 1. Podstawy ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami 1.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 1.2. Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami 1.2.1. Cele programu opieki w wietle ustawy 1.2.2. Uchwaa w sprawie przyjcia zasad i trybu udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw 1.3. Ustawa o samorzdzie wojewdztwa 2. Konwencje i porozumienia midzynarodowe 2.1. Konwencja w sprawie ochrony wiatowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego 2.2. Konwencja o ochronie dziedzictwa architektonicznego Europy 2.3. Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego 2.4. Europejska konwencja krajobrazowa 2.5. Konwencja w sprawie ochrony i promowania rnorodnoci form wyrazu kulturowego 2.6. Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego 2.7. Dokument w sprawie edukacji konserwatorw-restauratorw dzie sztuki i warunkw uprawniajcych do wykonywania zawodu 2.8. Dokumenty Parlamentu Europejskiego dotyczce ochrony dziedzictwa kulturowego 3. Dokumenty krajowe 3.1. Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 20042013 3.2. Krajowy program ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami 4. Dokumenty regionalne 4.1. Strategia rozwoju wojewdztwa pomorskiego 4.2. Strategia rozwoju turystyki wojewdztwa pomorskiego 4.3. Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa pomorskiego 4.4. Regionalny Program Operacyjny 4.5. Program rozwoju produktw turystycznych wojewdztwa pomorskiego na lata 2008-2013 2 5

9 9 9 10 12

12 13 13 13 14 15 15 16 16 16 16 17 17 21 22 22 24 25 26 26

2


III. Charakterystyka zasobw dziedzictwa kulturowego wojewdztwa pomorskiego 1. Chronione zasoby dziedzictwa kulturowego 1.1. Lista UNESCO wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego 1.2. Pomniki Historii 1.3. Rejestr zabytkw 1.4. Ewidencja zabytkw 1.5. Parki kulturowe 2. Zabytki nieruchome 2.1 Krajobraz kulturowy 2.2 Zespoy urbanistyczne i ruralistyczne 2.3 Dziea architektury i budownictwa 2.3.1 Obiekty sakralne 2.3.2 Obiekty rezydencjonalne i mieszkalne 2.3.3 Obiekty uytecznoci publicznej 2.3.4 Obiekty architektury obronnej 2.3.5 Obiekty przemysu i techniki 2.4 Cmentarze 2.5 Zespoy zieleni 2.6 Miejsca historyczne 3. Zabytki ruchome 3.1. Zabytki ruchome w zbiorach muzealnych 3.2. Zabytki ruchome we wntrzach sakralnych i wieckich 3.3. Zbiory i kolekcje 4. Zabytki archeologiczne 5. Niematerialne dziedzictwo kulturowe 6. Potencja dziedzictwa kulturowego wojewdztwa pomorskiego 6.1 Charakterystyczne i unikatowe elementy dziedzictwa kulturowego 6.1.1. Dziedzictwo morskie 6.1.2. Dziedzictwo rzeczne 6.1.3. Budownictwo ceglane 6.1.4. Budownictwo drewniane 6.1.5. Dziedzictwo modernizmu IV. Dotychczasowa realizacja wojewdzkiego programu opieki nad zabytkami 1. Dotychczasowa realizacja celw wojewdzkiego programu opieki nad zabytkami V. Diagnoza 1. Analiza SWOT dziedzictwa kulturowego wojewdztwa pomorskiego VI. Cele, priorytety i typy dziaa programu opieki nad zabytkami wojewdztwa pomorskiego 1. Cel strategiczny Priorytet 1 Priorytet 2 Priorytet 3

27 27 27 28 29 33 35 36 36 39 39 39 40 40 41 41 41 42 42 42 42 44 44 45 47 48 50 50 51 51 51 51

52 52 55 55

59 59 60 61 62

3


VII. Wdraanie wojewdzkiego programu opieki nad zabytkami 1. Organizacja instytucjonalna 2. Finansowanie programu opieki VIII. Koordynacja, monitorowanie i ocena realizacji wojewdzkiego programu opieki nad zabytkami IX. Podstawy opracowania programu opieki nad zabytkami wojewdztwa pomorskiego

65 65 67

68

70

4


I. WprowadzenieDziedzictwo kulturowe jest niezwykle wanym skadnikiem rodowiska czowieka. Stanowi element wpywajcy z wyjtkow, czsto niedocenian, si na wiadomo i tosamo spoeczestwa. Ksztatowana przez stulecia zabytkowa materia i wartoci przez ni niesione decyduj o autentyzmie i unikatowoci dziedzictwa. Zabytki s wiadkami historii, czci wspczesnej kultury, dzieami sztuki, obiektami cennymi naukowo, historycznie i artystycznie. Wreszcie s wytworem poprzednich pokole i przekazanym nam spadkiem, wyrniajcym lokalne spoecznoci. Stanowi zasb tym cenniejszy, e bdcy dobrem nieodnawialnym. Dlatego otrzymane przez nas dziedzictwo to take wielka odpowiedzialno i obowizek moralny opieki nad nim i zachowania go dla przyszych pokole. W trosce o wsplne dobro, jakim jest materialne i niematerialne dziedzictwo kulturowe regionu, samorzd wojewdztwa pomorskiego podj dziaania polegajce na programowaniu oraz wykonywaniu zada zwizanych z ochron i opiek nad zabytkami wojewdztwa. Niniejszy Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Pomorskiego na lata 2011-2014 jest dokumentem stanowicym aktualizacj programu opieki nad zabytkami wdroonego w latach 2007-2010. Dowiadczenia tych lat pokazuj, jak due jest spoeczne zapotrzebowanie na ochron zabytkw. Ilo przygotowanych projektw i realizowanych dziaa wiadczy te o tym, jak wane miejsce mog zajmowa i zajmuj zabytki w yciu spoecznoci lokalnych. Przygotowany program zawiera rozpoznanie problematyki opieki i ochrony zabytkw w wojewdztwie pomorskim. Przyjmuje cele i priorytety, w ramach ktrych pomieci si mog potencjalnie najrnorodniejsze inicjatywy, zalenie od potrzeb i moliwoci. Pamita te naley, i zaoona przez samorzd wojewdzki polityka opieki i ochrony zabytkw przewiduje dziaania wieloletnie. Tylko niektre z nich przynosz natychmiastowe skutki. Natomiast efekty czci z podjtych dugofalowych przedsiwzi (jak choby ksztatowanie wiadomoci spoecznej i dziaania edukacyjne) bd widoczne dopiero w przyszoci. Konieczne jest zapocztkowanie wieloletnich procesw, ktre uchroni zabytki przed destrukcj i znikniciem oraz uwraliwi lokalne spoecznoci na zagadnienia z nimi zwizane. Obowizek sporzdzania co 4 lata wojewdzkiego programu opieki nad zabytkami nakada na samorzd wojewdztwa art. 87 ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pniejszymi zmianami). Po uzyskaniu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw, sejmik wojewdztwa w trybie uchway przyjmuje program do realizacji. Co 2 lata Zarzd Wojewdztwa Pomorskiego sporzdza sprawozdanie z realizacji programu i przedstawia je sejmikowi. Sprawozdania i aktualizacje programu umoliwiaj, po analizie dotychczasowego funkcjonowania programu, ewentualne korekty przyjtych celw, kierunkw i zaoe. Dla waciwego rozumienia wojewdzkiego programu opieki nad zabytkami konieczne jest objanienie poj opieki nad zabytkami oraz ochrony zabytkw.

5


Pojcia te zostay zdefiniowane przez ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami w artykule 5 i 4: Opieka nad zabytkami sprawowana jest przez ich wacicieli lub posiadaczy i polega, w szczeglnoci, na zapewnieniu warunkw: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytkw, 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku, 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, 4) korzystania z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci, 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Natomiast ochrona zabytkw polega, w szczeglnoci, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej dziaa majcych na celu: 1) zapewnienie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych umoliwiajcych trwae zachowanie zabytkw oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, 2) zapobieganie zagroeniom mogcym spowodowa uszczerbek dla wartoci zabytkw, 3) udaremnianie niszczenia i niewaciwego korzystania z zabytkw, 4) przeciwdziaanie kradziey, zaginiciu lub nielegalnemu wywozowi zabytkw za granic, 5) kontrol stanu zachowania i przeznaczenia zabytkw, 6) uwzgldnianie zada ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy ksztatowaniu rodowiska. Podkrelania wymaga te zaoenie ustawowe (art. 6 Ustawy), e zabytki podlegaj ochronie i opiece bez wzgldu na stan zachowania. Na cz dziaa uwzgldnianych przez Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Pomorskiego wskazuje ju nazwa programu. Program zakada, i samorzd wojewdztwa sprawuje opiek, przede wszystkim nad zabytkami bdcymi jego wasnoci lub przez niego administrowanymi. Podejmuje dziaania wasne, sprawuje nadzr nad wasnymi inwestycjami zwizanymi z zabytkami oraz nad instytucjami i jednostkami zarzdzajcymi zabytkowym mieniem w imieniu samorzdu wojewdzkiego. Nad pozostaymi zabytkami lecymi w granicach wojewdztwa samorzd wojewdzki sprawuje ochron, inicjujc, wspierajc i koordynujc dziaania. Za zabytki majce swoich wacicieli i uytkownikw prywatnych, wyznaniowych, instytucjonalnych, pastwowych, samorzd wojewdztwa nie moe ponosi odpowiedzialnoci. Moe jednak wobec tych podmiotw peni funkcj wspomagajc, doradcz, opiniodawcz, a take - zgodnie z przepisami dotyczcymi gospodarki finansowej jednostek sektora finansw publicznych - pomocnicz w kwestiach finansowania. Wadze samorzdowe wykonujc ochron zabytkw i opiek nad zabytkami, wsppracuj w tym zakresie z wacicielami i uytkownikami zabytkw, wsplnotami i wadzami lokalnymi, instytucjami, stowarzyszeniami i zwizkami wyznaniowymi, a take z organami administracji pastwowej i unijnej. Samorzd wojewdztwa podejmuje dziaania ochrony i opieki nad zabytkami w ramach swoich moliwoci prawnych, finansowych i organizacyjnych. Ochrona zabytkw sprawowana jest przez administracj rzdow (szczeglnie Ministra Kultury, Generalnego Konserwatora Zabytkw, wojewdzkich konserwatorw

6


zabytkw) oraz administracj samorzdow niszych szczebli powiatowe i gminne, samorzdowych konserwatorw zabytkw).

(samorzdy

Przedmiotem Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Pomorskiego na lata 2011-2014 jest zaprogramowanie dziaa zwizanych z ochron zabytkw i opiek nad zabytkami znajdujcymi si w granicach administracyjnych wojewdztwa pomorskiego na okres czterech lat. Obecny program stanowi kontynuacj polityki zapocztkowanej Programem Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Pomorskiego na lata 2007-2010, przyjtego Uchwa Nr 72/VI /07 Sejmiku Wojewdztwa Pomorskiego z dnia 26 lutego 2007 r. Program opieki na lata 2007-2010 by pierwszym dokumentem programujcym opiek nad zabytkami. Wymaga cyklicznej aktualizacji, przy czym jest on kluczowy dla kolejnych programw. Opiera si na szerokim rozpoznaniu zoonej problematyki i wyznacza priorytetowe kierunki, bdce istotnym punktem odniesienia dla programw konstruowanych na nastpne, kilkuletnie okresy. Modyfikacja uwzgldnia wic nowe uwarunkowania prawne i administracyjne, zmieniajce si warunki spoeczne, gospodarcze i kulturowe (w tym rwnie w analizie SWOT), obecny stan zachowania zasobu, przeprowadzone ju dziaania oraz monitoring realizacji programu w latach 2007-2010. Analiza funkcjonowania tego programu w minionych 4 latach wykazaa, e podjto prawidowe kierunki dziaa. Program na lata 2007-2010 za cel strategiczny przyjmowa: Zachowanie dziedzictwa kulturowego Pomorza suce budowaniu tosamoci regionalnej oraz promocji turystycznej wojewdztwa. Dziaania wykonane podczas realizacji tego celu ju przyniosy spektakularne efekty. Zaowocoway du iloci inicjatyw zapewniajcych zachowanie, zabezpieczenia, adaptacje i ekspozycje zabytkw, a take wieloma dziaaniami badajcymi, popularyzujcymi i promujcymi zabytki. Olbrzymi rol w tych przedsiwziciach odegrali waciciele i uytkownicy zabytkw oraz samorzdy, MKiDN i spoecznoci lokalne. Skuteczno dotychczas obowizujcego programu spowodowaa, e za gwny cel niniejszego Programu przyjto potrzeb wzmocnienia poziomu ochrony i opieki nad zasobami dziedzictwa kulturowego, co posuy ma zachowaniu zabytkw, budowaniu tosamoci regionalnej oraz promocji turystycznej regionu. Cel ten stanowi kontynuacj dotychczasowych dziaa oraz denia do znaczcej poprawy stanu zasobw regionalnego dziedzictwa kulturowego. Popraw rozumie naley jako uchronienie obiektw zabytkowych i krajobrazu kulturowego przed zniszczeniem oraz polepszenie stanu jego zachowania i utrzymania. Zachowane i dobrze zagospodarowane (w rnych aspektach) dziedzictwo kulturowe stanowi natomiast niezwykle istotny czynnik wpywajcy na budowanie tosamoci mieszkacw regionu oraz promocj turystyczn wojewdztwa. Dlatego podkreli trzeba, e zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu ley w interesie jego mieszkacw, bezporednio i porednio wpywajc na szeroko pojty rozwj spoeczno-gospodarczy wojewdztwa. Jednoczenie przypomnie naley, e w realizacji nakrelonych celw i zaoe nieodzowna jest partycypacja spoeczna. Program Opieki umoliwia samorzdowi wojewdztwa wspdziaanie w dziedzinie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami z wacicielami i uytkownikami zabytkw, spoecznociami lokalnymi i stowarzyszeniami, jednostkami samorzdu terytorialnego i administracji pastwowej, rodowiskami naukowymi i badawczymi oraz innymi podmiotami zainteresowanymi dziedzictwem kulturowym wojewdztwa pomorskiego. Suy ma rwnie pobudzeniu mechanizmw regulujcych opiek nad zabytkami oraz uksztatowaniu dobrych praktyk w tej dziedzinie. Trzeba te

7


przyzna, e problemy ochrony zabytkw wystpujce w wojewdztwie pomorskim, w duej czci s typowe i charakterystyczne dla caej Polski. Dlatego te nieodzowna jest wymiana dowiadcze pomidzy wojewdztwami, wsplne wypracowywanie rozwiza oraz podejmowanie midzyregionalnych dziaa.

Wskazane w programie dziaania nie stanowi nakazw i zakazw a wyznaczaj jedynie cel strategiczny, kierunki dziaa wynikajce z diagnozy zasobw dziedzictwa kulturowego wojewdztwa pomorskiego. Zaproponowane zadania i rozwizania odpowiadaj ustawowym regulacjom z dziedziny ochrony zabytkw w Polsce. Program obejmuje jedynie postanowienia wynikajce z innych form ochrony zabytkw i nie stanowi formy aktu prawa wicego. Ilekro w dalszej czci niniejszego programu bdzie mowa o: Programie Opieki - oznacza on bdzie Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Pomorskiego na lata 2011-2014, Ustawie oznacza ona bdzie Ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162 poz. 1568 z pniejszymi zmianami).

-

8


II. Prawne i programowe uwarunkowania ochrony zabytkw i opieki nad zabytkamiObowizujcy w Polsce system ochrony zabytkw i opieki nad nimi uwarunkowany jest rnorodnymi aktami prawnymi funkcjonujcymi na poziomie lokalnym, regionalnym, oglnopolskim oraz midzynarodowym. Od 2005 r., po wejciu Polski do Unii Europejskiej, zasb ten rozszerzy si lub zosta zmodyfikowany w zwizku z prawem unijnym. Samorzd wojewdztwa jest jednym z wielu podmiotw zobowizanych przepisami prawa do ochrony dziedzictwa kulturowego i opieki nad zabytkami. Przede wszystkim s to waciciele i uytkownicy zabytkw. Innymi, instytucjonalnymi podmiotami odpowiedzialnymi za ochron dziedzictwa narodowego s m. in.: - Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (www.mkidn.gov.pl) - Wojewdzkie Urzdy Ochrony Zabytkw (w Gdasku - www.ochronazabytkow.gda.pl) - Krajowy Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw (www.kobidz.pl) - Orodek Ochrony Zbiorw Publicznych (www.oozp.pl) Ponadto ochron zabytkw w Polsce zajmuj si: organizacje pozarzdowe, m. in.: o Stowarzyszenie Architektury Krajobrazu "Ziele Polska" o Stowarzyszenie Historykw Sztuki o Stowarzyszenie Konserwatorw Zabytkw o Stowarzyszenie Naukowe Archeologw Polskich o Stowarzyszenie Muzealnikw Polskich o Stowarzyszenie Na Rzecz Zabytkw Fortyfikacji "Pro Fortalicium" o Stowarzyszenie Ochrony Narodowego Dziedzictwa Materialnego o Towarzystwo Opieki nad Zabytkami organizacje i instytucje midzynarodowe, takie jak: o United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation (UNESCO) o Rada Europy o Komisja Europejska o International Council on Monuments and Sites (ICOMOS) o International Council of Museums (ICOM)

-

-

1. Podstawy ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami 1.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Obowizek ochrony dziedzictwa kulturowego (zarwno przez Pastwo Polskie, jak i wszystkich jego obywateli) okrela Ustawa Zasadnicza - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Tekst uchwalony w dniu 2 kwietnia 1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe, z pniejszymi zmianami). 9


Zapisami Preambuy wszyscy obywatele Rzeczypospolitej (...) [s] zobowizani, by przekaza przyszym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysicletniego dorobku. W myl art. 5 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska strzee dziedzictwa narodowego (...) kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju. Istotnym elementem tego dziedzictwa s zabytki, ktre w swych niematerialnych wartociach s dobrem wsplnym. Art. 82 Konstytucji wskazuje, i obowizkiem Obywatela (...) jest troska o dobro wsplne. Ponadto art. 6 mwi, i Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i rwnego dostpu do dbr kultury, bdcej rdem tosamoci narodu polskiego, jego trwania i rozwoju 1.2. Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami Podstawowym aktem prawnym okrelajcym zasady ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami w Polsce jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162 poz. 1568 z pniejszymi zmianami). Ustawa wprowadza pojcia ochrony zabytkw oraz opieki nad zabytkami (art. 4 oraz art. 5). Definicje tych poj maj zasadnicze znaczenie dla zrozumienia obowizkw organw administracji publicznej (w tym samorzdu wojewdztwa) wzgldem zabytkw, jak i dla sformuowania zada wojewdzkiego programu opieki nad zabytkami. Ochrona zabytkw polega, w szczeglnoci, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej dziaa majcych na celu: 7) zapewnienie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych umoliwiajcych trwae zachowanie zabytkw oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 8) zapobieganie zagroeniom mogcym spowodowa uszczerbek dla wartoci zabytkw; 9) udaremnianie niszczenia i niewaciwego korzystania z zabytkw; 10) przeciwdziaanie kradziey, zaginiciu lub nielegalnemu wywozowi zabytkw za granic; 11) kontrol stanu zachowania i przeznaczenia zabytkw; 12) uwzgldnianie zada ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy ksztatowaniu rodowiska. Natomiast opieka nad zabytkami, sprawowana przez ich wacicieli lub posiadaczy, polega w szczeglnoci na zapewnieniu warunkw: 6) naukowego badania i dokumentowania zabytkw; 7) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku; 8) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 9) korzystania z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci; 10) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Naley w zwizku z powyszym podkreli, e za zabytki odpowiedzialni s przede wszystkim ich waciciele i uytkownicy. Zgodnie z przytoczonymi definicjami, samorzd wojewdztwa ma obowizek chroni wszystkie zabytki znajdujce si na terenie wojewdztwa,

10


jako organ administracji publicznej, oraz sprawowa opiek przede wszystkim nad zabytkami, do ktrych posiada tytu prawny. Art. 6 Ustawy wyszczeglnia przedmioty ochrony i opieki: 1) zabytki nieruchome bdce w szczeglnoci: a) krajobrazami kulturowymi, b) ukadami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespoami budowlanymi, c) dzieami architektury i budownictwa, d) dzieami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakadami przemysowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamitniajcymi wydarzenia historyczne, bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji; 2) zabytki ruchome bdce w szczeglnoci: a) dzieami sztuk plastycznych, rzemiosa artystycznego i sztuki uytkowej, b) kolekcjami stanowicymi zbiory przedmiotw zgromadzonych i uporzdkowanych wedug koncepcji osb, ktre tworzyy te kolekcje, c) numizmatami oraz pamitkami historycznymi, a zwaszcza militariami, sztandarami, pieczciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwaszcza urzdzeniami, rodkami transportu oraz maszynami i narzdziami wiadczcymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentujcymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiaami bibliotecznymi, o ktrych mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. z 1997 r., Nr 85 poz. 539 z pniejszymi zmianami), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i rkodziea oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upamitniajcymi wydarzenia historyczne, bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne bdce w szczeglnoci: a) pozostaociami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami dziaalnoci gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ponadto ochronie mog podlega nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej (art. 6 ust. 2). Podkreli trzeba, e wymienione zabytki podlegaj ochronie i opiece bez wzgldu na stan zachowania. Ustawa okrela nastpujce formy ochrony zabytkw (art. 7): - wpis do rejestru zabytkw; - uznanie za pomnik historii; - utworzenie parku kulturowego; - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwalaniu na realizacj inwestycji drogowej, decyzji o

11


ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj inwestycji w zakresie lotniska uytku publicznego. 1.2.1. Cele wojewdzkiego programu opieki w wietle ustawy Opracowanie programu opieki nad zabytkami jest zadaniem wasnym samorzdu terytorialnego. W myl art. 87 ust. 1 Ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami zarzd wojewdztwa, powiatu lub wjt (burmistrz, prezydent miasta) sporzdza na okres czterech lat odpowiednio wojewdzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. Program przyjmuje odpowiednio sejmik wojewdztwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw (art. 87 ust. 3). Nastpnie dwa lata od ogoszenia w dzienniku urzdowym zarzd wojewdztwa, powiatu i wjt (burmistrz, prezydent miasta) sporzdza sprawozdanie, ktre przedstawia odpowiednio sejmikowi wojewdztwa, radzie powiatu lub radzie gminy (art. 87 ust. 4 i 5). Ustawa w nastpujcy sposb okrela cele przygotowania wojewdzkiego programu opieki nad zabytkami (art. 87 ust. 2): 1) wczenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikajcych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2) uwzgldnianie uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej; 3) zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4) eksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego; 5) podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami; 6) okrelenie warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw, eliminujcych sytuacje konfliktowe zwizane z wykorzystaniem tych zabytkw; 7) podejmowanie przedsiwzi umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami. 1.2.2. Uchwaa w sprawie przyjcia zasad i trybu udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw Art. 81 Ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami pozwala na udzielanie dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw, przez organ samorzdu wojewdztwa na zasadach okrelonych w podjtej przez ten organ uchwale. Sejmik wojewdztwa pomorskiego w celu zachowania wojewdzkich zasobw dziedzictwa kulturowego wykorzysta t moliwo i podj w dniu 26 marca 2007 r. Uchwa nr 87/VII/07 w sprawie przyjcia zasad i trybu udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw. Zostaa ona zmieniona Uchwa nr 359/XXI/08 z dnia 28 kwietnia 2008 r. w sprawie przyjcia zasad i trybu udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw, a nastpnie Uchwa Nr 1152/XLVII/10 Sejmiku Wojewdztwa Pomorskiego z dnia 28 kwietnia 2010 roku.

12


Uchwaa ta, opierajc si na katalogu prac wskazanym w art. 77 Ustawy, umoliwia pomoc w zachowaniu i rewaloryzacji zabytkw nie bdcych wasnoci samorzdu wojewdztwa i w ten sposb rozszerza zakres opiekuczych dziaa wobec zabytkw prowadzonych przez samorzd wojewdztwa. 1.3. Ustawa o samorzdzie wojewdztwa Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie wojewdztwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z pniejszymi zmianami) stanowi, e samorzd wojewdztwa wykonuje zadania o charakterze wojewdzkim, m.in. w zakresie kultury oraz ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami (art. 14 ust. 1 pkt 3). Realizacja tych zada jest bezporednio zwizana nie tylko z ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, ale rwnie z ustaw z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 157 poz. 1240 z pniejszymi zmianami). Na tej podstawie sejmiki wojewdztw mog m.in. udziela wsparcia finansowego projektom z zakresu ochrony dziedzictwa, poprzez dotacje celowe (patrz pkt 1.2.2. niniejszego programu). Art. 11 ust. 1 stanowi, i samorzd wojewdztwa okrela strategi rozwoju wojewdztwa, uwzgldniajc cele, z ktrych trzy mona odnie bezporednio do zagadnie zwizanych z ochron zabytkw i dziedzictwa kulturowego: 1) pielgnowanie polskoci oraz rozwj i ksztatowanie wiadomoci narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkacw, a take pielgnowanie i rozwijanie tosamoci lokalnej; 4) zachowanie wartoci rodowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzgldnieniu potrzeb przyszych pokole; 5) ksztatowanie i utrzymanie adu przestrzennego. Art. 11 ust. 2 okrela zakres dziaalnoci samorzdu wojewdztwa, m. in.: 7) wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie; 8) promocja walorw i moliwoci rozwojowych wojewdztwa. W myl art. 18, pkt. 2 i 3 ustawy o samorzdzie wojewdztwa do wycznej waciwoci sejmiku wojewdztwa naley m.in. uchwalanie strategii rozwoju wojewdztwa, uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego. Ponadto do zada zarzdu wojewdztwa naley w szczeglnoci m.in. przygotowywanie projektw strategii rozwoju wojewdztwa, planu zagospodarowania przestrzennego i regionalnych programw operacyjnych oraz ich wykonywanie (art. 41 ust. 2, pkt. 4). W wymienionych dokumentach uwzgldniane s rwnie zagadnienia zwizane z ochron zabytkw i opiek nad zabytkami.

2. Konwencje i porozumienia midzynarodowe 2.1. Konwencja w sprawie ochrony wiatowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego Konwencja przyjta zostaa 16 listopada 1972 r. w Paryu na siedemnastej sesji Konferencji Generalnej ONZ dla Wychowania, Nauki i Kultury (UNESCO). W myl dokumentu za dziedzictwo kulturalne i naturalne uwaane s: zabytki: dziea architektury, dziea monumentalnej rzeby i malarstwa, elementy i budowle o charakterze archeologicznym, napisy, groty i zgrupowania tych elementw, majce wyjtkow powszechn warto z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;

13


miejsca zabytkowe: dziea czowieka lub wsplne dziea czowieka i przyrody, jak rwnie strefy, a take stanowiska archeologiczne, majce wyjtkow powszechn warto z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego. Za dziedzictwo naturalne uwaane s: pomniki przyrody utworzone przez formacje fizyczne lub biologiczne albo zgrupowania takich formacji, przedstawiajce wyjtkow powszechn warto z punktu widzenia nauki lub ich zachowania; miejsca lub strefy naturalne o cile oznaczonych granicach, majce wyjtkow powszechn warto z punktu widzenia, zachowania lub naturalnego pikna. Konwencja okrela zakres ochrony dziedzictwa na poziomie krajowym i midzynarodowym i w tym celu: ustanowia Midzynarodowy Komitet Ochrony wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego prowadzcy List Dziedzictwa wiatowego, utworzya Fundusz Ochrony wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego, okrelia warunki i tryb udzielania pomocy midzynarodowej. Pastwa Strony przyjmujce Konwencj zobowizuj si wszelkimi waciwymi rodkami, a w szczeglnoci przez ustalanie odpowiednich programw owiatowych i informacyjnych, wzmacnia w swoich spoeczestwach poszanowanie i przywizanie do dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Strony ratyfikujce zobowizuj si ponadto do ustanowienia skutecznego systemu ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego o wyjtkowym znaczeniu dla caej ludzkoci, zorganizowanego w sposb stay i zgodny z metodami wspczesnej nauki. Realizacja tych zobowiza polega bdzie m.in. na wczaniu ochrony dziedzictwa do programw planowania oglnego, podejmowaniu rodkw prawnych, naukowych i technicznych oraz administracyjnych i finansowych w celu identyfikacji, ochrony, konserwacji, rewaloryzacji i oywienia tego dziedzictwa. Konwencja zakada rwnie zarzdzanie miejscami wiatowego Dziedzictwa zgodne z zasadami zrwnowaonego rozwoju. 6 maja 1976 r. Konwencja w caoci zostaa ratyfikowana przez Polsk (publikowana w Dz. U. z 1976 r., Nr 32 poz. 190). Utworzony zosta Polski Komitet ICOMOS. W lutym 1996 r. opracowane zostay Wytyczne dla realizacji Konwencji... okrelajce m.in. kryteria kwalifikacji dziedzictwa na List wiatow. Z obszaru wojewdztwa pomorskiego na licie tej znalazy si dotychczas 2 obiekty: Zamek w Malborku (dziedzictwo kulturalne) i Sowiski Park Narodowy (dziedzictwo naturalne). 2.2. Konwencja o ochronie dziedzictwa architektonicznego Europy Konwencja przyjta zostaa 3 padziernika 1985 r. w Granadzie, a wesza w ycie 1 grudnia 1987 r. Przez Polsk zostaa podpisana 18 marca 2010 r. Zasadniczym celem dokumentu jest ochrona europejskiego dziedzictwa architektonicznego. Konwencja definiuje pojcie dziedzictwa architektonicznego i zwraca uwag na potrzeb jego ochrony nie tylko na szczeblu krajowym, ale i europejskim. Dokument postuluje konieczno identyfikacji zasobw majcych podlega ochronie oraz tworzenia i wdraania systemu ich ochrony. Pastwa strony zobowizuj si do prowadzenia dziaa systemowych w celu zapewnienia ochrony i opieki nad dziedzictwem architektonicznym oraz przyjcia zintegrowanej polityki konserwacji zabytkw. Konwencja zakada wspudzia spoeczestwa w procesie ochrony zabytkw, podkrela rol promocji dziedzictwa i rozwijania

14


wiadomoci spoecznej w zakresie ochrony zabytkw. Zobowizuje rwnie strony podpisujce konwencj do wymiany informacji na temat polityki konserwacji zabytkw. 2.3. Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawiona) Konwencja sporzdzona zostaa w La Valetta 16 stycznia 1992 r. Jej celem jest ochrona dziedzictwa archeologicznego, jako rda zbiorowej pamici europejskiej oraz jako instrumentu do bada historycznych i naukowych. Zapisy konwencji definiuj dziedzictwo archeologiczne, identyfikuj je i przedstawiaj rodki jego ochrony. Sygnatariusze konwencji zobowizuj si do ustanowienia prawnego systemu ochrony dziedzictwa archeologicznego. Konwencja odnosi si do zagadnie zwizanych z finansowaniem bada i konserwacji, gromadzeniem i rozpowszechnianiem bada naukowych, ksztatowaniem wiadomoci publicznej, zapobieganiem niedozwolonemu obiegowi przedmiotw dziedzictwa archeologicznego, a take wzajemn pomoc techniczn i naukow. Funkcje kontrolne nad stosowaniem niniejszej konwencji sprawuje Komitet Ekspertw powoany przy Komitecie Ministrw Rady Europy. W imieniu Rzeczpospolitej Polskiej 13 grudnia 1995 r. Prezydent Rzeczypospolitej przyj i ratyfikowa Konwencj (opublikowana w Dz. U. z 1996 r., Nr 120 poz. 564). 2.4. Europejska konwencja krajobrazowa Konwencja sporzdzona zostaa we Florencji w dniu 22 padziernika 2000 r. W imieniu Rzeczpospolitej Polskiej ten dokument przyj i ratyfikowa w dniu 24 czerwca 2004 roku Prezydent Rzeczypospolitej (opublikowany w Dz. U. z 2006 r., Nr 14 poz. 98). Konwencja traktuje krajobraz jako podstawowy skadnik europejskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, ktry przyczynia si do tworzenia kultur lokalnych. Postuluje zrwnowaenie i zachowanie harmonijnych relacji pomidzy potrzebami spoecznymi, dziaalnoci gospodarcz i rodowiskiem. Celem Konwencji jest promowanie ochrony, gospodarki i planowania krajobrazu, a take organizowanie wsppracy europejskiej w zakresie zagadnie dotyczcych krajobrazu. rodkami dla realizacji tego celu s w szczeglnoci: prawne uznanie krajobrazu jako istotnego komponentu otoczenia ludzi oraz podstawy ich tosamoci, ustanowienie i wdroenie polityki w zakresie jego ochrony, zintegrowania krajobrazu z wasn polityk w zakresie planowania regionalnego i urbanistycznego oraz z wasn polityk kulturaln, rodowiskow, roln, spoeczn i gospodarcz, ktra bezporednio lub porednio oddziauje na krajobraz. Strony ratyfikujce Konwencj zobowizay si do podejmowania dziaa na rzecz szkolenia specjalistw w zakresie oceny krajobrazu, promowania multidyscyplinarnych programw szkolenia dotyczcych polityki, ochrony, gospodarki i planowania w zakresie krajobrazu, przeznaczonych dla specjalistw w sektorze prywatnym i publicznym i dla stowarzysze zwizanych z krajobrazem, a ponadto do promowania w szkoach i na uniwersytetach nauk zwizanych z krajobrazem i zagadnieniami jego ochrony, gospodarki i planowania. Strony Konwencji zobowizay si take do podejmowania dziaa na rzecz zidentyfikowania krajobrazw na obszarach wasnych krajw.

15


2.5. Konwencja w sprawie ochrony i promowania rnorodnoci form wyrazu kulturowego Konwencja UNESCO przyjta zostaa w Paryu w 2000 r. (ogoszona w Dz.U. z 2007 r., Nr 215 poz. 1585). Gwnym celem konwencji jest promowanie szacunku dla rnorodnoci kulturowej, uwiadamianie jej wartoci na poziomach lokalnych, krajowych i midzynarodowych oraz jej znaczenia dla ludzkoci. Konwencja uznaje, e kultura jest jedn z gwnych si napdowych rozwoju, a kulturowe aspekty rozwoju s rwnie istotne jak aspekty ekonomiczne, poniewa s nonikami tosamoci, wartoci oraz znacze. Konwencja podkrela rnorodno kulturow jako bogactwo jednostek i spoeczestw. Wskazuje na potrzeb jej ochrony i promowania oraz uznaje, e jest ona podstawowym warunkiem trwaego i zrwnowaonego rozwoju. 2.6. Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego Konwencja zostaa przyjta przez Konferencj Generaln UNESCO w Paryu 17 padziernika 2003 r. Konwencja przyjmuje za cele: - ochron niematerialnego dziedzictwa kulturowego, - zapewnienie poszanowania niematerialnego dziedzictwa kulturowego wsplnot, grup oraz jednostek, - doprowadzenie na poziomie lokalnym, krajowym i midzynarodowym do wzrostu wiadomoci znaczenia niematerialnego dziedzictwa kulturowego, - zapewnienie midzynarodowej wsppracy i pomocy w celu realizacji postanowie Konwencji. Kade Pastwo-Strona konwencji zobowizane jest podj rodki zapewniajce ochron dziedzictwa niematerialnego znajdujcego si na jego terytorium, okreli i zdefiniowa jego rne elementy oraz sporzdzi rejestr niematerialnego dziedzictwa kulturowego. 2.7. Dokument w sprawie edukacji konserwatorw-restauratorw dzie sztuki i warunkw uprawniajcych do wykonywania zawodu Dokument ten zosta zatwierdzony przez IV Generalne Zgromadzenie ENCoRE (Europejskiej Sieci Wyszego Szkolnictwa Konserwatorskiego) w Toruniu z 8-9 maja 2003 roku (wsplny z ECCO). Dokument Europejskiego Zrzeszenia Krajowych Zwizkw KonserwatorwRestauratorw ECCO przyjty przez Komisj Europejsk w Brukseli w 20 mwi: Dziedzictwo kulturowe jest czci definicji europejskiej tosamoci. Stanowi fundamentalny wyraz bogactwa i rnorodnoci europejskiej kultury. Ochrona dziedzictwa kulturowego, niezastpionego wiadectwa przeszoci, ley we wsplnym interesie Pastw Czonkowskich, ktre musz zapewni przekazanie tego dziedzictwa przyszym pokoleniom. Dlatego opieka i konserwacja oraz wymogi uytkowania i umoliwienia dostpu do dziedzictwa kulturowego zarwno w sektorze publicznym, jak i prywatnym ley w publicznym interesie. 2.8. Dokumenty Parlamentu Europejskiego dotyczce ochrony dziedzictwa kulturowego W 1974 r. Parlament Europejski przyj rezolucj wyraajc potrzeb dziaania Wsplnoty w obszarze kultury, w szczeglnoci w celu ochrony dziedzictwa kulturowego. Od 1993 r. Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk jest podstaw prawn dziaa dotyczcych ochrony i rozwoju dziedzictwa kulturowego. Art. 151

16


Traktatu stanowi, e Wsplnota wspiera oraz uzupenia dziaania pastw czonkowskich w celu zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim. Pocztkowe dziaania Wsplnoty wspierania prac restauratorskich zostay rozszerzone na muzea, zbiory, biblioteki, archiwa, nastpnie za na dziedzictwo archeologiczne i architektoniczne, dziedzictwo przyrody (krajobrazy i tereny przyrodnicze), dziedzictwo jzykowe i kulinarne oraz tradycyjne zajcia. Dziaania Wsplnoty w obszarze kultury realizowane s m.in. przez Program Kultura 2007-2013. Celem programu jest wzmocnienie przestrzeni kulturowej wsplnej dla Europejczykw, opartej na wsplnym dziedzictwie kulturowym oraz rozwj wsppracy miedzy twrcami, uczestnikami ycia kulturalnego oraz instytucjami kulturalnymi krajw uczestniczcych w programie. W dokumencie wskazano trzy szczegowe priorytety: wspieranie ponadnarodowej mobilnoci osb dziaajcych w sektorze kultury, wspieranie ponadnarodowego obiegu dzie oraz wyrobw artystycznych i kulturalnych, wspieranie dialogu miedzy kulturami.

Przy realizacji zada zwizanych ze sprawowaniem ochrony i opieki nad zabytkami znaczenie maj rwnie inne prcz opisanych dokumenty midzynarodowe, m.in.: - Konwencja o ochronie dbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, Haga 1954, (DZ. U. z 1957 r., Nr 46 poz. 212), - Konwencja dotyczca rodkw zmierzajcych do zakazu i zapobieganiu nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu wasnoci dbr kultury, Pary 1970, (DZ. U. z 1974 r., Nr 20 poz. 106), - czy te Konwencja w sprawie ochrony podwodnego dziedzictwa kulturalnego, Pary 2001.

3. Dokumenty krajowe 3.1. Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 20042013 Wstpienie Polski do struktur Unii Europejskiej stworzyo szans wprowadzenia w rnych dziedzinach ycia publicznego, w tym i kultury dugookresowego planowania, w tym planowania strategicznego. Wanym elementem takiego planowania jest wyznaczenie zada i konstruowanie priorytetw dla realizacji krtko i dugookresowych. Ramy dla nowoczesnego mecenatu pastwa w sferze kultury, ale przede wszystkim dla nowoczenie pojmowanej polityki kulturalnej pastwa, funkcjonujcej w warunkach rynkowych, a take wsplnoty Polski z Uni Europejsk wyznacza Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 20042013. Celem strategicznym przyjtego przez Rad Ministrw w dniu 21 wrzenia 2004 roku dokumentu jest zrwnowaenie rozwoju kultury w regionach. Jego realizacja odbywa si bdzie przez osiganie celw czstkowych. Niniejszy Program Opieki jest spjny z Narodow Strategi Rozwoju Kultury, m.in. w realizacji celu czstkowego nr 4 Strategii - Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytkw. W celu wdroenia tej strategii w dziedzinie ochrony zabytkw w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego opracowano Programy Operacyjne, ktre maj

17


na celu ochron i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, zwikszanie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego (w tym dziedzictwa archeologicznego), kompleksow rewaloryzacj zabytkw, zwikszenie roli zabytkw i muzealiw w rozwoju turystyki i przedsibiorczoci poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktw turystycznych, popraw warunkw instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytkw i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytkw, muzealiw i archiwaliw przed skutkami klsk ywioowych, kradzieami i nielegalnym wywozem za granic oraz na wypadek sytuacji kryzysowych, a take udostpnianie zabytkw na cele publiczne. Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogaszane s co roku decyzj. Stanowi podstaw do ubiegania si o rodki resortu na zadania z zakresu kultury realizowane przez jednostki samorzdu terytorialnego, instytucje kultury, instytucje filmowe, szkoy i uczelnie artystyczne, organizacje pozarzdowe oraz podmioty gospodarcze. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego na rok 2011 ogosi programy, z ktrych zabytkw bezporednio dotycz: Program Dziedzictwo kulturowe Priorytet 1. Ochrona zabytkw Cele priorytetu to ochrona i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, konserwacja i rewaloryzacja zabytkw oraz udostpnianie zabytkw na cele publiczne. W tym priorytecie kwalifikowa si bd nastpujce zadania: - prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw planowane do przeprowadzenia w roku udzielenia dotacji niewymagajce wyonienia wykonawcy na podstawie przepisw o zamwieniach publicznych; - prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw planowane do przeprowadzenia w roku udzielenia dotacji wymagajce wyonienia wykonawcy na podstawie przepisw o zamwieniach publicznych; - prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw przeprowadzone w okresie trzech lat poprzedzajcych rok zoenia wniosku (tzw. refundacja). Priorytet 2. Wspieranie dziaa muzealnych Cele priorytetu to ochrona, zachowanie, prezentacja i popularyzacja materialnego dziedzictwa kulturowego. W tym priorytecie kwalifikowa si bd nastpujce zadania: - organizacja czasowych wystaw muzealnych, zwaszcza o charakterze oglnopolskim i midzynarodowym, w tym edycja katalogw speniajcych wysokie normy jakociowe i merytoryczne oraz zakup niezbdnego wyposaenia i sprztu do realizacji wystawy; - modernizacja staych wystaw muzealnych poprzez wykorzystanie nowoczesnych technik multimedialnych, w tym zakup niezbdnego wyposaenia i sprztu multimedialnego; - zakup obiektw do zbiorw muzew (niezalenie od czasu wytworzenia)2, archiww (dotyczy dokumentw wytworzonych do koca 1951 r.) i bibliotek (dotyczy ksiek, czasopism, starych drukw, rkopisw, kartografii, 18


-

muzykaliw, ikonografii, grafiki artystycznej, dokumentw ycia spoecznego wytworzonych do koca 1945 r.); konserwacja muzealiw, archiwaliw, starych drukw, rkopisw, kartografii, muzykaliw, ikonografii, grafiki artystycznej, dokumentw ycia spoecznego; zakup wyposaenia pracowni konserwatorskich.

Priorytet 3. Kultura ludowa Cele priorytetu to wzmacnianie poczucia tosamoci regionalnej, zachowanie, dokumentowanie i przekaz autentycznych wartoci kultury tradycyjnej z uwzgldnieniem elementw podlegajcych lokalnym i spoecznym zmianom oraz promowanie rnorodnych form popularyzacji kultury ludowej. W tym priorytecie kwalifikowa si bd nastpujce zadania: - warsztaty, kursy, szkolenia i inne dziaania o charakterze edukacyjnym suce przekazywaniu umiejtnoci i tradycji szczeglnie w formie tzw. warsztatw tradycyjnych rzemios, szk tradycji i szk gincych zawodw, w tym specjalistyczne szkolenia dla animatorw, instruktorw kultury i nauczycieli; - tworzenie programw i projektw edukacyjnych dotyczcych zagadnie tradycyjnej kultury regionalnej o atrakcyjnej i nowoczesnej formule skierowanych do dzieci i modziey, ktre z jednej stron wykorzystuj najnowsze techniki multimedialne, a z drugiej strony osobisty kontakt ze rdem tej kultury; - tworzenie rde sucych dokumentowaniu i archiwizowaniu zjawisk kultury ludowej; ich gromadzenie, ochrona, udostpnianie i popularyzacja; - konkursy, przegldy, festiwale sztuki i rkodziea ludowego, w tym nowatorskie formy przybliajce wspczesnemu odbiorcy unikalne elementy kultury ludowej; - dziaania na rzecz ochrony unikalnych elementw kultury tradycyjnej, szczeglnie w zakresie architektury regionalnej oraz dziedzictwa niematerialnego: gwar, muzyki, taca, z uwzgldnieniem ich lokalnych cech i kontekstw spoeczno-kulturowych; - projekty i dziaania o charakterze artystycznym, wykorzystujce elementy sztuki ludowej i rkodziea, promujce m.in. wspczesne wzornictwo, wprowadzajce twrcze podejcie do tradycji (kreatywno i wasna inwencja, spontaniczno), jednak przy zachowaniu charakterystycznych cech lokalnego stylu oraz dawnych manier wykonawczych. Priorytet 4. Ochrona dziedzictwa kulturowego za granic Cele priorytetu dokumentowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego poza granicami kraju. W tym priorytecie kwalifikowa si bd nastpujce zadania: - rewaloryzacja oraz prace remontowe i konserwatorskie w zabytkach polskich lub z Polsk zwizanych, znajdujcych si poza granicami kraju; - rewaloryzacja, konserwacja, ochrona i zachowanie zabytkowych cmentarzy i miejsc pamici narodowej poza granicami kraju; - dokumentowanie utraconego i rozproszonego za granic polskiego dziedzictwa kulturowego (w tym badania naukowe, kwerendy biblioteczne, archiwalne i inwentaryzacja); - promowanie bada naukowych nad dziedzictwem narodowym poza granicami kraju; 19


-

upamitnianie wybitnych osb lub zdarze historycznych zwizanych z dziedzictwem narodowym poza granicami kraju; pomoc instytucjom stowarzyszonym w Staej Konferencji Muzew, Bibliotek i Archiww Polskich poza Krajem oraz innym instytucjom emigracyjnym i organizacjom polonijnym, prowadzcym dziaalno w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego poza granicami kraju.

Priorytet 5. Ochrona zabytkw archeologicznych Cel priorytetu to ochrona dziedzictwa archeologicznego w Polsce, zgodnie z zasadami konserwatorskimi wynikajcymi ze strategii zrwnowaonego rozwoju. Cele szczegowe priorytetu obejmuj ewidencj i dokumentowanie zabytkw archeologicznych, badanie zabytkw archeologicznych nowoczesnymi, nieinwazyjnymi metodami oraz upowszechnianie wynikw przeprowadzonych nieinwestorskich bada archeologicznych. W tym priorytecie kwalifikowa si bd nastpujce zadania: - ewidencja i inwentaryzacja zabytkw archeologicznych metod bada powierzchniowych, w tym kontynuacja bada w ramach programu Archeologiczne Zdjcie Polski oraz weryfikacja bada dotychczasowych; - nieinwazyjne badania archeologiczne z wykorzystaniem nowoczesnych metod i sprztu; - opracowanie (monograficzne bd syntetyczne) i publikacja wynikw przeprowadzonych nieinwestorskich bada archeologicznych, w tym analizy i konserwacja pozyskanego materiau; - analizy i konserwacja ruchomych zabytkw archeologicznych przekazanych decyzj WKZ do depozytu instytucji.

Ponadto moliwe jest ubieganie si o fundusze z poniszych programw Ministra Kultury I Dziedzictwa Narodowego: Program Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Zaoone cele to zwikszenie efektywnoci wykorzystania rodkw europejskich na rzecz rozwoju kultury. Program polega na dofinansowaniu przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wkadu krajowego do wybranych projektw kulturalnych, realizowanych ze rodkw europejskich. Kwalifikowa si bd nastpujce zadania: - ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego; - budowa, rozbudowa i przebudowa infrastruktury kulturalnej oraz infrastruktury szk i uczelni artystycznych; - rozwj infrastruktury spoeczestwa informacyjnego w dziedzinie kultury; - midzynarodowe przedsiwzicia kulturalne; - rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie poziomu wyksztacenia spoeczestwa. Program Infrastruktura kultury Cele to poprawa warunkw funkcjonowania, rozszerzenie i wzbogacenie oferty instytucji/organizacji zajmujcych si dziaalnoci kulturaln oraz edukacyjn w zakresie kultury.

20


-

-

-

-

Kwalifikowa si bd nastpujce zadania: remont, roboty budowlane (z wyjtkiem budowy), przebudowa (modernizacja) nieruchomoci na cele dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej w zakresie kultury; zakup wyposaenia sucego dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej w zakresie kultury, z wyczeniem zakupu instrumentw muzycznych przez szkoy i uczelnie artystyczne; remont, roboty budowlane (z wyjtkiem budowy), przebudowa (modernizacja) nieruchomoci na cele dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej oraz zakup wyposaenia sucego dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej w zakresie kultury; przygotowanie dokumentacji technicznej niezbdnej do prowadzenia inwestycji (projekty architektoniczne, studia wykonalnoci, analizy oddziaywania na rodowisko, itp.); wspfinansowanie projektw budowy, rozbudowy i przebudowy (modernizacji) obiektw sucych dziaalnoci kulturalnej, ze rodkw europejskich majcych podpisane umowy na dofinansowanie projektu.

Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko (rodki UE - koordynacja programu przez MKiDN) Priorytet XI. Kultura i dziedzictwo kulturowe Program ten ma na celu aktywne wspieranie rozbudowy i modernizacji infrastruktury kultury i szkolnictwa artystycznego oraz ochron dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim i wiatowym. Podejmowane w ramach programu dziaania umoliwi wykorzystanie potencjau kultury i dziedzictwa kulturowego dla zwikszenia atrakcyjnoci Polski. 3.2. Krajowy program ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami Obowizkiem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest opracowanie, przy pomocy Generalnego Konserwatora Zabytkw, Krajowego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami. Program ten okreli cele i kierunki dziaa oraz zadania, ktre powinny by podjte, w szczeglnoci przez organy i jednostki administracji publicznej (w tym take przez samorzd wojewdzki), w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Celem programu krajowego bdzie wzmocnienie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym oraz poprawa stanu zabytkw w Polsce, a ponadto stworzenie wykadni porzdkujcej sfer ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: zasady primum non nocere, zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartoci (materialnych i niematerialnych), zasady minimalnej niezbdnej ingerencji (powstrzymywania si od dziaa niekoniecznych), zasady, zgodnie z ktr usuwa naley to (i tylko to), co na orygina dziaa niszczco, zasady czytelnoci i odrnialnoci ingerencji, zasady odwracalnoci metod i materiaw, zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz wiedz i na najwyszym poziomie. Wymienione zasady obowizuj pracownikw urzdw (w tym konserwatorskich), konserwatorw i restauratorw dzie sztuki, konserwatorw-

21


architektw, urbanistw, wykonawcw prac budowlanych, archeologw, badaczy, wacicieli i uytkownikw (w tym duchownych codziennych konserwatorw zabytkowych wity). Do zakoczenia prac nad niniejszym programem Krajowy Program Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami nie zosta jeszcze uchwalony.

4. Dokumenty regionalne 4.1. Strategia rozwoju wojewdztwa pomorskiego Problematyka ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz opieki nad zabytkami zostaa zawarta w Strategii Rozwoju Wojewdztwa Pomorskiego 2020, przyjtej w dniu 18 lipca 2005 r. Uchwa nr 587/XXXV/05 Sejmiku Wojewdztwa Pomorskiego. Strategia okrela sposb realizacji gwnych celw rozwoju, wrd nich zachowanie wartoci rodowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzgldnieniu potrzeb przyszych pokole. Zawiera cele gospodarcze, spoeczne, kulturowe i ekologiczne ujmowane z ponadpokoleniowego punktu widzenia. W ramach prac nad strategi opracowana zostaa diagnoza stanu rozwoju spoeczno-gospodarczego wojewdztwa, ktra wskazaa m.in. na wag i znaczenie wartoci regionalnych: kultury i tosamoci, w tym na fakt, e: poczucie tosamoci regionalnej jest w wojewdztwie pomorskim zrnicowane, spoeczno kaszubska i kociewska s zintegrowane i dobrze zorganizowane, a ich kultura i tradycja zajmuj szczeglne i trwae miejsce w wartociach kulturowych regionu; wojewdztwo pomorskie wyrnia oryginalna wielokulturowo, stanowica mieszank dziedzictwa polskiego (w tym kaszubskiego, kociewskiego i kresowego), hanzeatyckiego, pruskiego, ale rwnie ukraiskiego, jej materialnym odzwierciedleniem s liczne zabytki i obiekty kulturalne; istotne jest take dziedzictwo historii najnowszej, zainicjowane przez Solidarno w Gdasku przemiany polityczne otworzyy spoecznoci pomorskiej now drog realizacji demokracji, wolnoci i samorzdnoci, jako trwaych wartoci spoeczestwa obywatelskiego. Ponadto wojewdztwo pomorskie posiada unikatowe i rnorodne zasoby przyrodnicze i krajobrazowe oraz dziedzictwa kulturowego, o duym potencjale generujcym ruch turystyczny Strategia Rozwoju Wojewdztwa Pomorskiego wytyczajca kierunki rozwoju wojewdztwa pomorskiego do roku 2020 obejmuje 14 celw strategicznych ujtych w ramach 3 priorytetw. Cele strategiczne maj charakter oglny i okrelaj podane stany lub procesy. S one doprecyzowane poprzez opis kierunkw dziaa. Priorytet I. KONKURENCYJNO Oddziaywanie na siln i trwa pozycj regionu w skali europejskiej poprzez: rozwj przedsibiorczoci, innowacji i nowych technologii; budow aktywnego spoeczestwa opartego na wiedzy; popraw atrakcyjnoci osiedleczej, inwestycyjnej i turystycznej. Cel strategiczny 3: Rozwj gospodarki wykorzystujcej specyficzne zasoby regionalne. Opis wybranych kierunkw dziaa:

22


4) ochrona dziedzictwa historycznego, kulturowego i przyrodniczego sprzyjajca jego racjonalnemu wykorzystaniu w rozwoju spoeczno-gospodarczym, w tym m.in. wspieranie rozwoju regionalnych przemysw kultury oraz regionalnych produktw turystycznych; 5) budowa i modernizacja infrastruktury turystycznej i uzdrowiskowej, podnoszenie jakoci usug turystycznych, poszerzanie partnerstwa i wsppracy w turystyce oraz rozwj zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej. Priorytet II. SPJNO Oddziaywanie na zmniejszenie zrnicowa wewntrz wojewdztwa w poziomie rozwoju spoecznego, gospodarczego i przestrzennego. Cel strategiczny 3: Rozwj spoeczestwa obywatelskiego. Opis wybranych kierunkw dziaa: 4) promocja postaw obywatelskich i dziaalnoci prospoecznej; 5) wspieranie dziaa sucych umacnianiu rnorodnoci i tosamoci regionalnej, utrwalanie dziedzictwa Kaszub, Kociewia, Powila i uaw oraz innych czci regionu, pielgnacja i rozwj jzyka kaszubskiego i lokalnych dialektw, a take pielgnowanie tradycji morskich i historycznych, w tym solidarnociowych; 6) wspieranie rozwoju kultury i poprawa dostpnoci mieszkacw regionu do oferty kulturalnej. Cel strategiczny 4: Ksztatowanie procesw spoecznych i przestrzennych dla poprawy jakoci ycia. Opis wybranych kierunkw dziaa: 1) rewitalizacja obszarw regresu spoeczno-gospodarczego, zdegradowanych obszarw miejskich, poprzemysowych i powojskowych, osiedli popegeerowskich, obszarw cennych kulturowo oraz obszarw zdegradowanych przyrodniczo; 2) wspieranie kompleksowej odnowy wsi pomorskiej; Priorytet III. DOSTPNO Zapewnienie mobilnoci ludzi, dostpnoci usug oraz sprawnego i bezpiecznego przepywu towarw, informacji, wiedzy i energii dziki efektywnie funkcjonujcej infrastrukturze, z poszanowaniem zasobw i walorw rodowiska. Cel strategiczny 3: Lepszy dostp do infrastruktury spoecznej, zwaszcza na obszarach strukturalnie sabych. Opis wybranych kierunkw dziaa: 2) modernizacja wyposaenia i wspieranie dziaalnoci instytucji kultury, w tym take tworzenie warunkw dla orodkw integracji i aktywizacji spoecznoci lokalnych; 3) wsparcie funkcjonowania i rozwoju zintegrowanych systemw informacyjnych w obszarach: administracji publicznej, edukacji, rynku pracy, kultury, zdrowia, pomocy spoecznej. Cel strategiczny 4: Zachowanie i poprawa stanu rodowiska przyrodniczego. Opis wybranych kierunkw dziaa:

23


wzmocnienie zwartoci i cigoci przestrzennej systemu obszarw chronionych wojewdztwa; poprawa zwartoci przestrzennej lasw; ochrona rodowiska morskiego; 3) ochrona rnorodnoci biologicznej, w tym realizacja przedsiwzi zwizanych z ustanowieniem obszarw sieci NATURA 2000. Dziaania podejmowane w ramach tych Priorytetw przyczyniaj si midzy innymi do: - wzrostu wiadomoci, uwraliwienia i akceptacji spoecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego; - identyfikacji z ma ojczyzn wielokulturowego spoeczestwa; - zahamowania degradacji i poprawy estetyki rodowiska kulturowego; - rewitalizacji centrw miast, przez co zwiksza si atrakcyjno turystyczna generujca oywienie gospodarcze i nowe miejsca pracy; - zwikszenia standardu mieszkaniowego; - stworzenia rodowiska przyjaznego czowiekowi; - wzrostu znaczenia wojewdztwa pomorskiego w kraju; - zwikszenia atrakcyjnoci krajobrazowej i przyrodniczej regionu; - zainteresowania wojewdztwem inwestorw wewntrznych i zewntrznych. 4.2. Strategia rozwoju turystyki wojewdztwa pomorskiego Strategia Rozwoju Turystyki Wojewdztwa Pomorskiego na lata 2004-2013 (przyjta Uchwa nr 587/XXXV/05 Sejmiku Wojewdztwa Pomorskiego w dniu 18 lipca 2005 r.) zakada realizacj kompleksowego systemu informacji turystycznej, spjnej polityki promocji potencjau turystycznego wojewdztwa pomorskiego oraz kreowanie produktw turystycznych. Celem Strategii jest m.in. wskazanie kierunku rozwoju funkcji turystycznych w dziedzinach zwizanych silnie z turystyk, jak np. kultura. W analizie czynnikw wpywajcych na rozwj turystyki wskazano jako atut bogate i rnorodne rodowisko przyrodnicze i antropogeniczne, w tym kulturowe. Na jego potencjale oparto misj wojewdztwa pomorskiego w zakresie turystyki: Turystyka daje moliwoci dynamicznego rozwoju regionu opartego na bogatym potencjale walorw przyrodniczych i kulturowych oraz zasobach ludzkich. Poprzez zrwnowaony rozwj chronimy obszary przyrodniczo i kulturowo cenne, a take umacniamy tosamo opart na historii i kulturze oraz tradycjach, w tym morskich. Rozwj turystyki stwarza szans na zaktywizowanie obszarw strukturalnie sabych, a w tym obszarw wiejskich. Priorytet III wspomnianej strategii odnosi si bezporednio do dziedzictwa kulturowego regionu: Priorytet III. Tworzenie markowych produktw turystycznych. Cel 3.2. Wykreowanie markowych produktw turystycznych identyfikujcych unikatowe i osobliwe cechy regionu. Zadanie 3.2.3. Budowanie markowych produktw turystycznych opartych na zasobach przyrody. Zadanie 3.2.4. Budowanie markowych produktw turystycznych opartych na zasobach dziedzictwa kulturowego. Zadanie 3.2.6. Wspieranie promocji produktw markowych wojewdztwa.

2)

24


4.3. Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa pomorskiego W dniu 30 wrzenia 2002 r. Uchwa Nr 639/XLVI/02 Sejmik Wojewdztwa Pomorskiego przyj Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa pomorskiego. Zmieniono go w dniu 26 padziernika 2009 Uchwa Sejmiku Wojewdztwa Pomorskiego Nr 1004/XXXIX/2009. Dokument ten, w nawizaniu do strategii rozwoju wojewdztwa pomorskiego, okrela zasady ksztatowania struktury przestrzennej wojewdztwa w dalekiej perspektywie czasowej, w tym: wymagania w zakresie ochrony rodowiska przyrodniczego i ochrony dziedzictwa kulturowego z uwzgldnieniem obszarw podlegajcych szczeglnej ochronie. Znajdujemy w nim midzy innymi wytyczne: 1. Zachowanie i eksponowanie przestrzennych wiadectw tradycji morskich kraju i wojewdztwa, najwartociowszych zespow i obiektw rodowiska kulturowego, wzmacniajcych wizerunek regionu jako integralnego elementu rodowiska kulturowego Europy Batyckiej. 2. Zachowanie rnorodnoci kulturowej wojewdztwa oraz zapewnienie dostpnoci zasobw i walorw dziedzictwa kulturowego jako atutu w rozwoju zrwnowaonym i konkurencyjnoci przestrzeni wojewdztwa. 3. Zachowanie i eksponowanie najwartociowszych zespow i fragmentw krajobrazu, panoram widokowych i wntrz architektoniczno-krajobrazowych dla wzmacniania wizerunku regionu. 4. Ksztatowanie nowych walorw krajobrazowych, w tym odtworzenie krajobrazw zdegradowanych oraz przeciwdziaanie procesom zagraajcym walorom krajobrazu. 5. Uksztatowanie cigoci struktury ekologicznej obszaru aglomeracji, zapewniajcej trwao i biornorodno zasobw przyrodniczych i krajobrazowych, zwaszcza wynikajcych z pooenia w strefie brzegowej morza. 6. Zachowanie i wykorzystanie zasobw dziedzictwa kulturowego obszaru aglomeracji, zwaszcza bogatej spucizny historycznej i kulturowej oraz tradycji morskich i solidarnociowych. Oraz: 1. Ochron i odnow charakterystycznych zasobw dziedzictwa kulturowego regionu, m.in.: ukadw urbanistycznych i ruralistycznych, zabytkw wsi pomorskiej, dziedzictwa morskiego i rzecznego, dziedzictwa budownictwa ceglanego (przede wszystkim najstarsze kocioy i zaoenia klasztorne, zamki krzyackie) i drewnianego (przede wszystkim dziedzictwo kulturowe Ziemi Supskiej, uaw, Powila, Kaszub i Kociewia), obiektw dziedzictwa obronnego i techniki (w tym systemw hydrotechnicznych), kultury materialnej portw morskich i rzecznych oraz wsi rybackich, materialnych reliktw dziedzictwa solidarnociowego, zespow rezydencjalnych, zespow zieleni urzdzonej, wybitnych dbr kultury wspczesnej. 2. Ksztatowanie i rozwj spjnego systemu przestrzeni publicznej obszaru aglomeracji w oparciu o strefy rdmiejskie o wysokim zasobie i potencjale kulturowym. 3. Obejmowanie ochron miejsc o wyjtkowych wartociach, gdzie zostaa zachowana historyczna struktura przestrzeni i szczeglne walory przyrodniczokrajobrazowe zalecane formy ochrony to odpowiednie zapisy miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego lub powoanie parku kulturowego. Plan zawiera rwnie 46 propozycje tego typu obszarw krajobrazu kulturowego o wyjtkowych wartociach z postulatem ich ochrony w planach miejscowych lub w ramach parkw kulturowych.

25


4.4. Regionalny Program Operacyjny Samorzd Wojewdztwa Pomorskiego przyj Regionalny Program Operacyjnego Wojewdztwa Pomorskiego na lata 2007-2013. Program ten w biecym roku zosta aktualizowany (Komisja Europejska zatwierdzia zmiany zaproponowane przez Zarzd Wojewdztwa Pomorskiego w dn. 3 wrzenia 2010 r.) Program Opieki zgodny jest z Osiami Priorytetowymi i kierunkami wsparcia RPO WP: O Priorytetowa 3: Funkcje miejskie i metropolitalne. 3.2. Wzrost atrakcyjnoci przestrzeni miejskiej. 3.2.1 Kompleksowe przedsiwzicia rewitalizacyjne. O Priorytetowa 6: Turystyka i dziedzictwo kulturowe. 6.1. Infrastruktura wzmacniajca potencja turystyczny. 6.2. Promocja i informacja turystyczna. 6.3. Regionalne dziedzictwo kulturowe o potencjale turystycznym. 6.4. Wspieranie i zachowanie przyrodniczych walorw przyrodniczych. O Priorytetowa 8: Lokalna infrastruktura podstawowa. 8.1 Lokalna infrastruktura wspierajca rozwj gospodarczy. 8.1.2 Lokalna infrastruktura turystyczna i dziedzictwo kulturowe. O Priorytetowa 9: Lokalna infrastruktura spoeczna i inicjatywy obywatelskie. 9.3 Lokalne inicjatywy obywatelskie. 4.5. Program rozwoju produktw turystycznych wojewdztwa pomorskiego na lata 2008-2013 Program przyjty Uchwa nr 65/179/09 Zarzdu Wojewdztwa Pomorskiego z dnia 27 stycznia 2009 roku wskazuje kierunki rozwoju produktw turystycznych cile zwizane z regionalnym dziedzictwem kulturowym, m.in.: Kierunek 2. Produkty, ktre buduj swoj mark w oparciu o kluczowe wyrniki turystyczne regionu pomorskiego. Kierunek 5. Produkty wzmacniajce i eksponujce tosamo regionaln Kaszub, Kociewia, uaw, Powila, lub eksponujce rnorodno kulturow pozostaych subregionw wojewdztwa. Program rozwoju produktw turystycznych opiera si m.in. na zasobach dziedzictwa kulturowego, proponujc m.in.: Priorytet 5. Rozwj produktw wykorzystujcych specyficzne i unikatowe zasoby kulturowe, bdce wyrnikiem regionu, na caym obszarze Wojewdztwa Pomorskiego.

26


III. Charakterystyka zasobw dziedzictwa kulturowego wojewdztwa pomorskiegoWszelkie dziaania zwizane z programowaniem ochrony zabytkw i opieki nad nimi musz opiera si na rzetelnym rozpoznaniu chronionych zasobw. Podstaw do dalszych analiz bdzie sformuowanie przedmiotu ochrony. Konieczne jest okrelenie zarwno wielkoci regionalnych zasobw dziedzictwa kulturowego, jak i jego walorw. Rwnie rozpoznanie stanu zachowania zabytkw, czy struktury ich wasnoci, wpywa zasadniczo na planowanie i pniejsze prowadzenie dziaa ochronnych. Te parametry pozwalaj m.in. rozpozna wacicieli i uytkownikw zabytkw, ktrzy powinni sta si partnerami samorzdu wojewdztwa w dziaaniach ochronnych i opiekuczych nad zabytkami. Analizy umoliwi usystematyzowanie obszarw dziedzictwa wymagajcych interwencji. Pozwoli to na planowanie dziaa, ratowanie zabytkw przed znikniciem, reagowanie na wystpujce zagroenia, skuteczne powstrzymanie degradacji zabytkw, a take wykorzystywanie potencjau dziedzictwa. Ponisza oglna charakterystyka zasobw dziedzictwa kulturowego wojewdztwa pomorskiego umoliwi pniejsze sformuowanie celw i zada na rzecz jego zachowania. W pierwszej kolejnoci wskazane zostay oglne dane o prawnie chronionych zasobach dziedzictwa kulturowego. Nastpnie scharakteryzowano grupy i typy obiektw zabytkowych, z koniecznoci dokonujc wybr. Oczywicie podane przykady nie wyczerpuj rnorodnoci zasobw regionu, a wymienione w tym rozdziale zabytki nie s jedynymi cennymi z terenu wojewdztwa pomorskiego. Na zakoczenie wskazano elementy dziedzictwa kulturowego charakterystyczne dla specyfiki regionu.

1. Chronione zasoby dziedzictwa kulturowego Na terenie wojewdztwa pomorskiego znajduj si zasoby dziedzictwa kulturowego objte rnymi formami prawnej ochrony. Najbardziej prestiow form ochrony stanowi wpis na list UNESCO wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego. Ponadto zabytki chronione s w sposb wskazany przez Ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Cz z nich wpisano do rejestru zabytkw, niektre uznano za pomniki historii, inne objto ochron poprzez utworzenie parkw kulturowych lub te zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, decyzjach o warunkach zabudowy, itp. (ta forma ochrony dotyczy take duych zasobw ewidencyjnych). Ewidencja zabytkw, na poziomie gminnym Gminnych Ewidencji Zabytkw, chroniona jest rwnie Ustaw Prawo Budowlane. 1.1. Lista UNESCO wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego Lista wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO zostaa ogoszona po raz pierwszy w 1978 r. Wczeniej, w 1972 r. ONZ podja rezolucj w sprawie uruchomienia midzynarodowego systemu ochrony wiatowej spucizny 27


kulturalnej i naturalnej. Wwczas przyjto Konwencj w sprawie ochrony wiatowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego", w ktrej zdefiniowano pojcie dziedzictwa kulturalnego. Obejmuje ono: zabytki - dziea architektury, dziea monumentalnej rzeby i malarstwa, elementy i budowle o charakterze archeologicznym, napisy, groty i zgrupowania tych elementw, majce wyjtkow warto z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki; zespoy budowli oddzielnych lub cznych, ktre ze wzgldu na swoj architektur, jednolito lub zespolenie z krajobrazem maj wyjtkow powszechn warto z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki; miejsca zabytkowe, dziea czowieka lub wsplne dziea czowieka i przyrody, jak rwnie strefy, a take stanowiska archeologiczne majce wyjtkow powszechn warto z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego. Obecnie na Licie wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO znajduje si 13 obiektw z terenu Polski, w tym jeden z obszaru Wojewdztwa Pomorskiego zesp zamku krzyackiego w Malborku (wpisany na list w 1999 r.) Ponadto na List wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO Pami wiata (istniejc od 1997 r.) obejmujc najcenniejsze dla rozwoju wiata dokumenty i wydawnictwa, w 2002 r. wpisano tablice z 21 postulatami powstaymi podczas strajku w Stoczni Gdaskiej w sierpniu 1980 roku. 1.2. Pomniki Historii Pomniki historii to miejsca, ktre ze wzgldu na szczegln warto i znaczenie dla kultury narodowej, z uwagi na swoj histori, klas architektury oraz pikno otaczajcego je krajobrazu, zasuguj na szczegln uwag i ochron. Uznanie za pomnik historii zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytkw lub parku kulturowego nastpuje w drodze rozporzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra waciwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego (art. 15 ust. 1 Ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami). Minister skada wniosek po zasigniciu opinii Rady Ochrony Zabytkw (art. 15 ust. 2 Ustawy). W dniu 6 padziernika 2005 r. Rada Ochrony Zabytkw przy Ministrze Kultury przyja i zarekomendowaa do stosowania Kryteria i procedury uznawania obiektu za pomnik historii. Wedug przyjtych kryteriw Rada wydaje opinie o zgaszanych wnioskach. Lista pomnikw historii zostaa utworzona w 1994 r. Obecnie liczy 39 zespow i obiektw pooonych na obszarze caej Polski. Na terenie Wojewdztwa Pomorskiego status pomnika historii uzyskay nastpujce zabytki: Zesp zabytkowy Gdask miasto w zasigu obwarowa XVII w. uznany za pomnik historii Zarzdzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 wrzenia 1994 r. (Monitor Polski z 1994 r., Nr 50 poz. 415). Granica wpisu obejmuje historyczne dzielnice Gdaska: Gwne Miasto, Stare Miasto, Oowiank, Spichlerze, Dugie Ogrody, Dolne Miasto, Stare Przedmiecie, Biskupi Grk, Nowe Ogrody i Grodzisko, w granicach wyznaczonych przez wybudowane w XVII-tym wieku obwarowania. Celem ochrony tego obszaru jest:

28


zachowanie, ze wzgldu na wartoci historyczne, przestrzenne, architektoniczne oraz wartoci niematerialne, XVII-wiecznego zespou miejskiego Gdaska. Malbork zesp zamku krzyackiego uznany za pomnik historii Zarzdzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 wrzenia 1994 r. (Monitor Polski z 1994 r., Nr 50 poz. 420). Wpisem objty zosta zabytkowy obszar zespou zamku krzyackiego, usytuowany pomidzy rzek Nogat, Kanaem Juranda, ulicami Piastowsk i Starocisk oraz murem ograniczajcym fos po poudniowo-wschodniej stronie Zamku Wysokiego. Zamek w Malborku jest jednym z najznakomitszych przykadw redniowiecznej architektury obronno-rezydencjonalnej w Europie. Gdask Pole Bitwy na Westerplatte uznane za pomnik historii Rozporzdzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 sierpnia 2003 r. (Dz.U. z 2003 r., Nr 148 poz. 1448). Wpisem zosta objty obszar dawnej Wojskowej Skadnicy Tranzytowej na Pwyspie Westerplatte wraz z obiektami: wartowni nr 1, wartowni nr 3, koszaramiwartowni nr 6, placwk Fort, placwk Elektrownia, placwk kaprala Szamlewskiego, bunkrem i wie obserwacyjn. Teren tworzy niepowtarzalny zesp architektoniczno-krajobrazowy, symboliczny i niezwykle wany dla narodowej tradycji. Celem jego ochrony jest: zachowanie unikatowych wartoci historycznych, przestrzennych, materialnych i niematerialnych symbolizujcych heroizm i waleczno onierza polskiego w okresie II wojny wiatowej najwikszej z wojen XX wieku. Obszar Westerplatte jest miejscem pamici, przypominajcym dzie wybuchu II wojny wiatowej oraz jest jednym z najwaniejszych symboli obrony ideaw wolnoci o wybitnym znaczeniu uniwersalnym. 1.3. Rejestr zabytkw Rejestr zabytkw wojewdztwa pomorskiego prowadzony jest dla trzech kategorii zabytkw: zabytkw nieruchomych (ksiga rejestru A), zabytkw ruchomych (ksiga rejestru B) oraz zabytkw archeologicznych (ksiga rejestru C). Rejestr zabytkw prowadzony jest przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw (art. 8 Ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami). Na terenie wojewdztwa pomorskiego rejestr prowadzony jest przez Pomorskiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw. Kieruje on Wojewdzkim Urzdem Ochrony Zabytkw w Gdasku oraz delegatur tego urzdu w Supsku. Obecnie w rejestrze zabytkw nieruchomych wojewdztwa pomorskiego znajduje si okoo 3311 zabytkw, wpisanych pod 1813 numerami rejestru (stan na wrzesie 2010 r.) Ponadto toczy si procedura administracyjna w ramach nastpnych 7 postpowa administracyjnych w sprawie wpisu do rejestru. W rejestrze figuruj zabytki nieruchome, tzw. indywidualnie wpisane do rejestru, w tym rwnie ukady urbanistyczne i ruralistyczne. Zabytki pooone na terenie tych ukadw przestrzennych nie s indywidualnie wpisane do rejestru i nie s osobno wliczane do przytoczonych statystyk. W rejestrze zabytkw ruchomych wojewdztwa pomorskiego znajduje si okoo 7231 zabytkw, wpisanych pod 579 numerami rejestru (stan na wrzesie 2010 r.)

29


Natomiast do rejestru zabytkw archeologicznych wojewdztwa pomorskiego wpisano dotychczas 558 stanowisk archeologicznych (stan na padziernik 2010). Ponadto toczy si procedura administracyjna w ramach nastpnego jednego postpowania administracyjnego w sprawie wpisu do rejestru. Zestawienia iloci pozycji rejestrowych oraz iloci zabytkw wpisanych do poszczeglnych rejestrw obrazuj ponisze tabele (Tabela I i II).

Tabela I. Rejestr zabytkw nieruchomych, ruchomych i archeologicznych, iloci pozycji rejestru z podziaem na poszczeglne powiaty. Stan na wrzesie 2010 r. (rdo: dane WUOZ w Gdasku).powiat bytowski chojnicki czuchowski Gdask gdaski Gdynia kartuski kocierski kwidzyski lborski malborski nowodworski pucki Supsk supski Sopot starogardzki sztumski tczewski wejherowski razem Ilo pozycji rejestrowych ruchome nieruchome archeologiczne 75 17 23 45 13 3 47 25 21 384 106 3 60 35 65 67 8 2 67 27 58 36 18 62 105 18 16 34 13 13 96 25 101 17 63 31 33 56 14 5 144 39 64 86 4 1 90 47 45 86 30 16 107 60 45 62 12 83 1813 579 558 razem 115 61 93 493 160 77 152 116 139 60 121 118 127 75 247 91 182 132 212 157 2950

Tabela II. Zabytki nieruchome, ruchome i archeologiczne wpisane do rejestru zabytkw, z podziaem na poszczeglne powiaty. Stan na wrzesie 2010 r. (rdo: dane WUOZ w Gdasku).powiat bytowski chojnicki Ilo zabytkw wpisanych do rejestru ruchome nieruchome archeologiczne 102 160 23 84 107 3 razem 285 194

30


czuchowski Gdask gdaski Gdynia kartuski kocierski kwidzyski lborski malborski nowodworski pucki Supsk supski Sopot starogardzki sztumski tczewski wejherowski razem

76 690 132 125 129 78 188 41 176 152 131 74 249 126 255 134 213 156 3311

296 1214 476 28 364 168 242 125 369 227 260 153 403 173 722 854 740 148 7231

21 3 65 2 58 62 16 13 33 5 64 1 45 16 45 83 558

393 1907 673 155 551 308 446 179 545 379 424 232 716 300 1022 1004 998 387 11100

Wpisanie zabytku nieruchomego (w tym archeologicznego) do rejestru moe nastpi z urzdu lub na wniosek waciciela zabytku lub uytkownika wieczystego gruntu, na ktrym znajduje si zabytek nieruchomy (art. 9 ust. 1 Ustawy). Przedmiotowego wpisu dokonuje wojewdzki konserwator zabytkw wydajc decyzj administracyjn. Do rejestru moe by wpisane rwnie otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a take nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku (art. 9 ust. 2 Ustawy). Zestawienie typw zabytkw nieruchomych znajdujcych si w rejestrze, z zaszeregowanych do kilku oglnych kategorii, przedstawione zostao w tabeli (Tabela III).

Tabela III. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytkw, z podziaem na kategorie. Stan na wrzesie 2010 r. (rdo: dane WUOZ w Gdasku).typ zabytku kategoria oglna Budownictwo mieszkalne Budownictwo sakralne Budownictwo obronne (w tym zamki) Budownictwo uytecznoci publicznej Budownictwo przemysowe i gospodarcze Maa architektura Zabytki sepulkralne Zabytkowa ziele Ukady przestrzenne ilo zabytkw 1111 517 137 235 549 112 161 286 49

31


Otoczenie zabytkw Inne razem

152 2 3311

Ilo zabytkw wpisanych do rejestru nie jest tosama z iloci wydanych decyzji administracyjnych, bowiem w ramach jednej decyzji moe by wpisany zesp kilku lub nawet kilkudziesiciu obiektw zabytkowych. Tak si dzieje rwnie w przypadku rejestru zabytkw ruchomych. Wpisanie zabytku ruchomego do rejestru moe nastpi na wniosek waciciela zabytku, natomiast w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia tego zabytku za granic, wojewdzki konserwator zabytkw moe dokona wpisu z urzdu, bez zgody waciciela (art. 10 ust 1 i 2). Do rejestru wpisywane s zabytki o wysokich walorach zabytkowych, artystycznych, historycznych i naukowych. Rejestr nie jest zamknitym zbiorem obiektw, a tworzenie rejestru zabytkw jest procesem cigym. Cigle wpisywane s kolejne zabytki, a zawarty w rejestrze zasb nie wyczerpuje najwartociowszych obiektw i zespow znajdujcych si na terenie wojewdztwa. Zabytek moe by te skrelony z rejestru (decyzj Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego), jeeli uleg zniszczeniu w stopniu powodujcym utrat jego wartoci lub te wartoci, dla ktrych zosta wpisany do rejestru zabytkw, nie zostay potwierdzone w nowych ustaleniach naukowych (art. 13 Ustawy). W 2004 roku powstao dla wojewdztwa pomorskiego opracowanie pt. Raport o stanie zachowania zabytkw, wykonane przez Pomorskiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw w Gdasku. Schemat tego dokumentu, wykonywanego przez wojewdzkich konserwatorw zabytkw we wszystkich wojewdztwach, zosta przygotowany przez Departament Ochrony Zabytkw Ministerstwa Kultury oraz Krajowy Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw w Warszawie (instrukcja Ministerstwa Kultury z dnia 2 lutego 2004 r.) Jednym z gwnych celw tego raportu byo rozpoznanie rzeczywistej liczby obiektw zabytkowych objtych wpisami do rejestru zabytkw. Raport przyczyni si rwnie do okrelenia stanu zachowania zabytkw i rozpoznania struktury wasnoci nieruchomoci zabytkowych. Dane zawarte w Raporcie ukazuj stan zasobw zabytkowych na grudzie 2004 roku. W ostatnich latach nie powsta inny tego typu dokument, kompleksowo analizujcym zasoby zabytkowe. Aktualnie Krajowy Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw w Warszawie wraz z Oddziaami Terenowymi prowadzi prace nad nowym raportem. Jego wyniki nie s jednak jeszcze udostpniane. Poniewa nie ma aktualniejszych, kompletnych danych obejmujcych cae wojewdztwo pomorskie, na temat typw wasnoci oraz stanu zachowania zabytkw, posuymy si zestawieniami z Raportu o stanie zabytkw. Przedstawione analizy struktury wasnoci nieruchomoci zabytkowych oraz zakresu niezbdnych do przeprowadzenia w zabytkach prac konserwatorskich, zestawiaj wielkoci procentowe, dajce pogld o poruszanej problematyce (Tabela IV i V).

32


Tabela IV. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru, ze wskazaniem wasnoci i podziaem na poszczeglne powiaty. Stan na grudzie 2004 r. (rdo: Raport o stanie zabytkw).powiat bytowski chojnicki czuchowski Gdask gdaski Gdynia kartuski kocierski kwidzyski lborski malborski nowodworski pucki Supsk supski Sopot starogardzki sztumski tczewski wejherowski ilo zabytkw w% Skarb Pastwa komunalna 7 5 10 9 6 6 86 360 19 15 10 9 15 17 1 9 16 51 5 5 17 37 3 19 19 14 11 17 31 7 14 46 37 84 40 15 22 26 27 23 396 15,2 % 774 29,8 % typ wasnoci prywatna wyznaniowa 27 24 14 20 5 26 30 58 50 33 36 6 44 27 14 38 58 46 15 13 36 43 70 22 50 14 21 9 78 41 62 5 79 37 26 38 60 44 34 44 809 31,2 % 588 22,7 % nieuregulowana 5 0 3 0 2 3 0 0 0 1 0 0 0 4 9 0 0 0 0 1 28 1,1 %

Tabela V. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru, ze wskazaniem zakresu niezbdnych prac konserwatorskich. Stan na grudzie 2004 r. (rdo: Raport o stanie zabytkw).zabytki objte wpisem do rejestru zabytkw ilo zabytkw w% wymagajce podjcia prac konserwatorskich drobne naprawy 1029 39,9 % remont zabezpieczajcy 427 16,5 % remont kapitalny 760 29,5 % nie wymagajce podjcia prac

365 14,1 %

1.4. Ewidencja zabytkw Ewidencj zabytkw stanowi zabytki wpisane do rejestru zabytkw oraz nie wpisane do rejestru zabytkw. Ewidencja zabytkw jest tworzona na rnych poziomach: krajowym, wojewdzkim i gminnym.

33


Generalny Konserwator Zabytkw prowadzi krajow ewidencj zabytkw w formie kart ewidencyjnych znajdujcych si w wojewdzkich ewidencjach zabytkw. Wojewdzk ewidencj zabytkw prowadzi wojewdzki konserwator zabytkw, w formie kart ewidencyjnych zabytkw znajdujcych si na terenie wojewdztwa (art. 22 ust. 2 Ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami). Natomiast gminn ewidencj dla zabytkw prowadzi wjt (burmistrz, prezydent miasta) w formie zbioru kart adresowych zabytkw (art. 22 ust. 4). Zasb gminnej ewidencji zabytkw powinien zawiera obiekty wpisane do rejestru zabytkw, zabytki ujte w wojewdzkiej ewidencji zabytkw oraz inne zabytki wyznaczone przez wjta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewdzkim konserwatorem zabytkw. Ewidencja zabytkw, zarwno krajowa, wojewdzka, jak i gminne, s obecnie w trakcie tworzenia. Dlatego te dokadna liczba obiektw zabytkowych objtych ewidencj wojewdzk, ani te zasobw wszystkich gminnych ewidencji z obszaru wojewdztwa pomorskiego nie jest znana (jedynie maa cz gmin z terenu wojewdztwa wykonaa dotd gminne ewidencje zabytkw). Wojewdzki konserwator zabytkw dysponuje archiwalnym wykazem obiektw ujtych w wojewdzkiej ewidencji zabytkw. Aktualny wykaz wojewdzkiej ewidencji zabytkw jest opracowywany, a po opracowaniu, w terminie ustawowym, zostanie przekazany Urzdom Miast i Gmin. Zobrazowaniu orientacyjnych zasobw wojewdzkiej ewidencji zabytkw suy Tabela VI.

Tabela VI. Wojewdzka ewidencja zabytkw nieruchomych. Stan na wrzesie 2010 r. (rdo: dane WUOZ w Gdasku).zabytki wpisane do rejestru zabytkw archiwalna wojewdzka ewidencja zabytkw (bez obiektw wpisanych do rejestru) ilo zabytkw objtych ewidencj wojewdzk nieruchome 3311 ok. 2850

ok. 6161

Funkcjonujca przed 2003 rokiem ewidencja zabytkw nieruchomych (w postaci tzw. fiszek adresowych), obejmowaa w wojewdztwie pomorskim ponad 38000 obiektw (dane na podstawie Raportu o stanie zachowania zabytkw z 2004 r.) Byy to zasoby, ktre obecnie su jako materiay pomocnicze do tworzenia gminnych ewidencji zabytkw. Zabytki znajdujce si w gminnych ewidencjach zabytkw chronione s poprzez zapisy rnych aktw prawa miejscowego oraz dokumentw programowych. Uwzgldnianie s przede wszystkim w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Obok zabytkw nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia 34


oraz parkw kulturowych, ochron zabytkw objtych gminn ewidencj uwzgldnia si take w studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy (art.19 ust. 1). Ponadto Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektrych innych ustaw doprecyzowaa wykaz innych dokumentw, w ktrych naley uwzgldnia ochron obiektw ujtych w gminnych ewidencjach zabytkw. S to w szczeglnoci decyzje o warunkach zabudowy, decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzje zezwalajce na realizacje inwestycji drogowych, decyzje o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej, decyzje o zezwoleniu na realizacje inwestycji w zakresie lotniska uytku publicznego. Ewidencja zabytkw jest podstaw dla sporzdzania programw opieki nad zabytkami przez wojewdztwa, powiaty i gminy (art. 21 Ustawy). Jeeli gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzgldnia si zarwno w studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy, w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (art. 19 ust. 2) oraz w innych dokumentach prawa miejscowego. Gminna ewidencja zabytkw staa si te przedmiotem dodatkowej ochrony dziki zapisom znowelizowanego Prawa budowlanego (Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, Dz.U. z 1994 r., Nr 89 poz. 414). Artyku 39 pkt. 3 tej ustawy mwi bowiem, i w stosunku do obiektw budowlanych oraz obszarw niewpisanych do rejestru zabytkw, a ujtych w gminnej ewidencji zabytkw, pozwolenie na budow lub rozbirk obiektu budowlanego wydaje waciwy organ budowlany w uzgodnieniu z wojewdzkim konserwatorem zabytkw. 1.5. Parki kulturowe Park kulturowy jest now form ochrony zabytkw, wprowadzon w 2003 r. przez Ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Utworzenie parkw kulturowych umoliwia kompleksow ochron krajobrazu kulturowego oraz zachowanie wyrniajcych si krajobrazowo terenw z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Zgodnie z zapisami art. 16 ust. 1 utworzenie parku nastpuje w drodze uchway rady gminy, po zasigniciu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw. W aktualnym Planie Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Pomorskiego wytypowano 46 miejsc i obiektw zasugujcych na ochron poprzez utworzenie parkw kulturowych (obszary te przytoczone zostay w nastpnym rozdziale programu). S to tereny o wyjtkowej wartoci, gdzie krajobraz zachowa historyczn struktur przestrzenn i swj historyczny charakter. Dotychczas na terenie wojewdztwa pomorskiego utworzono cztery parki kulturowe: w Gdasku, Sierakowicach, Rzucewie i Supsku (patrz Tabela VII). Prowadzone s rwnie prace nad utworzeniem parku kulturowego i skansenu archeologicznego na terenie Zamczyska w Gdasku oraz na terenie Cypla Helskiego i w Lenie.

35


Tabela VII. Parki kulturowe na terenie wojewdztwa pomorskiego. Stan na padziernik 2010 r.Lp. Nazwa parku kulturowego Miejscowo Rok utworzenia

1.

Park Kulturowy Fortyfikacji Miejskich Twierdza Gdask

Gdask

2002

2.

Park Kulturowy Omiu Bogosawiestw we wsi Sierakowice

Sierakowice

2006

3.

Park Kulturowy Osada owcw Fok

Rzucewo

2008

4.

Park Kulturowy Klasztorne Stawy

Supsk

2010

2. Zabytki nieruchome Zabytek nieruchomy to nieruchomo, jej cz lub zesp nieruchomoci, bdce dzieem czowieka zwizane z jego dziaalnoci stanowice wiadectwo minionej epoki bd zdarzenia, ktrych zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na posiadan warto historyczn, artystyczn lub naukow (art. 3 pkt 1 i 2 Ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami). Zabytkami nieruchomymi s m.in.: krajobrazy kulturowe, ukady urbanistyczne i ruralistyczne, dziea architektury i budownictwa (w tym obiekty przemysu i techniki), cmentarze, maa architektura, zaoenia zabytkowej zieleni, miejsca upamitniajce wydarzenia historyczne lub dziaalno wybitnych osobistoci i instytucji. 2.1. Krajobraz kulturowy Krajobraz kulturowy to przestrze historycznie uksztatowana w wyniku dziaalnoci czowieka, zawierajca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze (art. 3 pkt 14 Ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami). Ochrona krajobrazu kulturowego moe by realizowana w ramach utworzonych parkw kulturowych. Propozycje ochrony obszarw krajobrazu kulturowego o wyjtkowych wartociach kulturowych, poprzez odpowiednie zapisy miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego lub powoanie parkw kulturowych, okrelono w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Pomorskiego. Wytypowane miejsca i obiekty to: 1. Babi D Borcz (gm. Somonino) cmentarzysko kurhanowe z krgami kamiennymi; 2. Bgart wity Gaj (gm. Dzierzgo) stanowiska archeologiczne zwizane z systemem drewnianych pomostw, stanowicych przepraw przez dolin Dzierzgonki, datowanych na okres wpyww rzymskich (na granicy z woj. warmisko-mazurskim); 36


3. Borzyszkowy (gm. Lipnica) drewniany koci parafialny pw. witego Marcina z 17211722 r., cigo tradycji rodowej; 4. Bytw zamek krzyacki murowany z XIV/XV w. i miasto (cigo tradycji); 5. Czuchw zesp kulturowo-krajobrazowy zamku i starego miasta z otoczeniem; 6. Gania Maa i Wielka (gm. Koczygowy) przeom rzeki Skotawy, dwa grodziska, osada obronna, cmentarzysko kurhanowe oraz zabytkowe elektrownie i urzdzenia wodne z 2 po. XIX w.; 7. Gdask Oliwa pocysterski zesp klasztorny; 8. Gdask Westerplatte pole bitwy bdce miejscem pamici narodowej, miejsce rozpoczcia II wojny wiatowej; 9. Gdask wity Wojciech Sanktuarium witego Wojciecha; 10. Pruszcz Gdaski i Gdask Kana Raduni redniowieczny zesp hydrotechniczny (kana wraz z obiektami hydrotechnicznymi); 11. Gdask Wisoujcie zesp unikatowych warowni morskich, jedna z dwch tego typu w Europie; 12. Guszyno (gm. Potgowo) cmentarzysko gockie (element tzw. Megalitw upawskich); 13. Gniew zamek wzniesiony przez Krzyakw po 1283 r. oraz zesp miejski lokowany po 1297 r. (Paac Marysieki, Paac Myliwski, pozostaoci murw miejskich, ratusz, koci parafialny pw. w. Mikoaja, kamienice podcieniowe z XIVXV w.); 14. Hel Cypel Helski blisko 40 obiektw militarnych o rnej wartoci historycznej; 15. Jastarnia Br unikatowa osada rybacka typu wyspowego; 16. Kartuzy zesp klasztorny z 1391 r. i zaoenie krajobrazowe z cennym drzewostanem (buczyna pomorska), torfowiskami, jedyna kartuzja w Polsce pnocnej, relikty krajobrazu manierystycznego; 17. Karwieskie Bota (gm. Krokowa) zaoenie ruralistyczne, pozostaoci (struktura niwy siedliskowej i rozogu pl) po wsi holenderskiej lokowanej w 1599 r. przez starost puckiego J. Wejhera, jedna z ostatnich zachowanych osad holenderskich tego typu; 18. Kluki (gm. Smodzino) wie rybacka z zachowan unikatow regionaln architektur, z dawnym ukadem melioracyjnym pl i k, z miejscowymi nazwami; 19. Krokowa zaoenie rezydencjo

Program Opieki Nad Zabytkami

Documents

Transcript of Program Opieki Nad Zabytkami