GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI W GMINIE...

Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XLV-100/2006 Rady Miejskiej w Wołominie

z dnia 27.06.2006 r.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NADZABYTKAMI W GMINIE WOŁOMIN

(2006-2009)Autorzy opracowania:

Mgr Margerita Szulińska Mgr inż. Anna Marconi-Betka

Kierownik Działu Badań iDokumentacjiZabytków Warszawy i Mazowsza

Warszawa marzec-kwiecień 2006 r.

1

Spis treści

I. Wprowadzenie, podstawa prawna opracowania …………………….……..................... 2

1. Uwarunkowania formalno-prawne oraz podział kompetencji w zakresie ochronyi opieki nad zabytkami (ze szczególnym uwzględnieniem Ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami) ………………………………..……. 2

2. Zabytki i ich ochrona w krajowych i wojewódzkich dokumentach o charakterzepomocniczym ………..……………………………………………………………….. 4

3. Zabytki i ich ochrona w dokumentach programowych gminy ………………..…...... 10

4. Cele programu w świetle Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiecenad zabytkami …......…………………………………………………………...…… 12

II. Zarys historii przemian struktury przestrzennej gminy …………………….……..... 13

1. Zarys historii powstawania gminy …..……………………………………………… 132. Uwarunkowania rozwoju Wołomina ……………………………………………...... 14

III. Charakterystyka oraz ocena stanu środowiska kulturowego gminy Wołominz wyszczególnieniem obiektów o istotnym znaczeniu dla regionu ……………………… 16

1. Zabytki nieruchome …..............…………………………………....……….…..…. 182. Zabytki archeologiczne – stanowiska w świetle badań Archeologicznego Zdjęcia

Polski ………..………………………………………………………………………. 223. Zabytki ruchome …………..………………………………………………………... 334. Muzeum im. Zofii i Wacława Nałkowskich …...…………………………………… 36

IV. Założenia programowe …..……………………………………………………..…..…. 36

1. Główne cele polityki gminnej związanej z ochroną zabytków ……………………... 362. Działania informacyjne, popularyzacyjne i edukacyjne związane z promocją

zabytków ….........................................……………………………………………… 473. Źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami gminy i walorów

krajobrazu kulturowego …………………………………………………………...... 47

V. Zadania - wyznaczenie projektów priorytetowych …......………………………….… 49

1. Rewaloryzacja układu urbanistycznego miasta - rewitalizacja Starówki Wołomińskiej ………...……………..........................................................……………………….... 49

2. Utworzenie parku kulturowego – Pole Bitwy Warszawskiej 1920 r. w Ossowie ….. 503. Ochrona dziedzictwa kulturowego i układów ruralistycznych na obszarach wiejskich

…..........................................................……………………………………………… 534. Opieka nad zabytkami nieruchomymi …...........................……………………........ 545. Opieka nad zabytkami ruchomymi …...…………………………………………….. 54

2

I. Wprowadzenie, podstawa prawna opracowania

Przedmiotem opracowania jest stworzenie programu opieki nad zabytkami dla terenumiasta i gminy Wołomin jako regionu administracyjnego. Zgromadzony w szerokim zakresiemateriał przedstawia pewien stan docelowy, do którego należy dążyć w celu osiągnięciaodczuwalnej i akceptowanej społecznie poprawy w stanie zachowania i utrzymania obiektówzabytkowych z terenu gminy. Głównym jego celem jest określenie priorytetów i zadań, jakiewinny być realizowane w zakresie opieki nad zabytkami oraz wskazanie sposobów ichrealizacji. Niniejsze opracowanie posłuży do przygotowania pierwszego gminnego programuopieki nad zabytkami na najbliższe cztery lata oraz, po wymaganej aktualizacji danych, nanastępne kilkuletnie okresy. Aktualizacja i modyfikacja powinna uwzględnić pojawiające sięnowe uwarunkowania prawne i administracyjne, zmieniające się uwarunkowania społeczne,gospodarcze i kulturowe oraz nowe kryteria oceny i aktualny stan zachowania zasobu mającna uwadze efekty wdrożenia obowiązującego programu.

Podstawą wykonania opracowania – „Gminnego programu opieki nad zabytkamiw Gminie Wołomin” jest umowa nr 68/RP/1/06 nr KOBiDZ/W/12/06 z dnia 7 marca 2006 r.zawarta pomiędzy Gminą Wołomin a Krajowym Ośrodkiem Badań i DokumentacjiZabytków.

Podstawą prawną sporządzenia gminnego programu opieki nad zabytkami jest Ustawaz dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162,poz. 1568).

Ustawa wprowadziła obowiązek sporządzania przez samorządy zarówno wojewódzkich,powiatowych oraz gminnych programów opieki nad zabytkami.

Zgodnie z artykułem 87. ustawy wójt gminy sporządza na okres 4 lat gminny programopieki nad zabytkami.

Gminny program opieki nad zabytkami podlega uchwaleniu przez radę gminy, pouzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Program ogłaszany jestw wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Z realizacji programu wójt gminy sporządza, co dwa lata, sprawozdanie, które przedstawiasię radzie gminy.

1. Uwarunkowania formalno – prawne oraz podział kompetencji w zakresieochrony i opieki nad zabytkami

W świetle Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nadzabytkami „opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega,w szczególności, na zapewnieniu warunków:1) naukowego badania i dokumentowania zabytku;2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku;3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historiii kultury” (Art. 5).

Ponadto ustawa definiuje m.in. podstawowe pojęcia z zakresu ochrony i opieki nadzabytkami oraz przedmiot, zakres, formy i sposób ich ochrony. W myśl tejże ustawy ochroniei opiece podlegają (bez względu na stan zachowania):

3

„1) zabytki nieruchome będące w szczególności:a) krajobrazami kulturowymi,b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,c) dziełami architektury i budownictwa,d) dziełami budownictwa obronnego,e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymizakładami przemysłowymi,f) cmentarzami,g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnychosobistości lub instytucji;

2) zabytki ruchome będące w szczególności:a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanychwedług koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami,sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu orazmaszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymidla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwojucywilizacyjnego,e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984),f) instrumentami muzycznymi,g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi,h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalnośćwybitnych osobistości lub instytucji;

3) zabytki archeologiczne będące w szczególności:a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa,b) cmentarzyskami,c) kurhanami,d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej” (Art. 6.1.).Ponadto „ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne

nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej” (Art. 6.2.).Ustawa określa także formy i sposób ochrony zabytków. Formami ochrony zabytków

są:1) wpis do rejestru zabytków;2) uznanie za pomnik historii;3) utworzenie parku kulturowego;4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (Art. 7).

Ustawa definiuje obowiązki oraz kompetencje samorządu terytorialnego w zakresieochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Do obowiązków gminy należy w szczególności:- prowadzenie gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytkównieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków (Art. 22. p. 4);- sporządzanie (na okres 4 lat) gminnego programu opieki nad zabytkami (Art. 87);- uwzględnianie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacjistrategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennegogmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (Art. 18 i 19).

4

Szczegółowo określone obowiązki gminy w stosunku do obiektów zabytkowychobjętych ochroną, których gmina jest właścicielem lub posiadaczem zawarte sąw następujących artykułach: Art. 5, 25, 26, 28, 30, 31, 36, 71, 72).

Do najistotniejszych kompetencji gminy w zakresie ochrony zabytków należymożliwość utworzenia (na podstawie uchwały rady gminy) parku kulturowego, stanowiącegojedną z form ochrony zabytków (Art. 16, 17)

Jak wspomniano Art. 87 Ustawy określa obowiązek gminy dotyczący sporządzaniai uchwalania Gminnego programu opieki nad zabytkami:- program winien być opracowany na okres 4 lat,- program służy celom określonym w Ustawie (wymienionym w rozdziale II niniejszegoopracowania),- program przyjmuje rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatorazabytków,- program ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym,- z realizacji programu wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza co 2 lata sprawozdanie,które przedstawia radzie gminy.

Ustawa o samorządzie gminnym określa zadania własne gminy. Wymienione w ustawiezadania obejmują także zagadnienia odnoszące się wprost bądź pośrednio do ochronyzabytków. Należą do nich w szczególności zadania, które obejmują kwestie:- ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody orazgospodarki wodnej,- gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,- kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytkówi opieki nad zabytkami,- kultury fizycznej i turystyki,- zieleni gminnej i zadrzewień, - cmentarzy gminnych,- utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektówadministracyjnych,- promocji gminy.

2. Zabytki i ich ochrona w krajowych i wojewódzkich dokumentacho charakterze pomocniczym

Do czasu zakończenia prac nad Programem opieki nad zabytkami gminy Wołomin nieukończono prac nad programem krajowym, stąd możliwe było uwzględnienie w niniejszymprogramie jedynie tez do krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami

Dokumentem pomocniczym o fundamentalnym znaczeniu dla kwestii ochronyzabytków w Polsce są Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nadZabytkami, opracowane przez zespół Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury.W dokumencie tym czytamy m.in.: „Ochrona i konserwacja zabytków jest istotnym elementem polityki kulturalnej Państwa, sąone bowiem nie tylko śladem przeszłości, ale także cennym składnikiem kulturywspółczesnej, przyczyniającym się do kształtowania przyjaznego człowiekowi środowiskajego życia. (...) Ich zachowanie, ochrona i konserwacja jest działaniem w ważnym interesiepublicznym ze względu na znaczenie zabytków w procesie edukacji, humanizacji

5

społeczeństwa, jego kulturowej identyfikacji, wreszcie także znaczenie dla sfery ekonomiii gospodarki”. „Zadaniem głównym polityki państwa w dziedzinie ochrony zabytków jest stworzeniew najbliższych latach mechanizmów porządkujących tę sferę, dostosowujących ją dowarunków gospodarki rynkowej zarówno poprzez niezbędne uzupełnienia i korektylegislacyjne, jak i poprzez zmiany organizacyjne obejmujące konieczne rozszerzenie zakresudziałań istniejących instytucji, aż po zmiany w strategii i organizacji ochrony. Te niezbędne,wprowadzane na drodze ewolucyjnej, zmiany powinny z jednej strony nie dopuścić doutracenia dotychczasowego bezcennego dorobku Polski w dziedzinie ochrony, z drugiejumożliwić funkcjonowanie i rozwój tej dziedziny w Zjednoczonej Europie”. „Celem Programu jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną częścią dziedzictwakulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce”. Bardzo istotne jest przypomnieniepodstawowych zasad konserwatorskich: „Celem jest także stworzenie wykładni porządkującejsferę ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich:1. zasady primum non nocere,2. zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jegowartości (materialnych i niematerialnych),3. zasady minimalnej niezbędnej ingerencji,4. zasady, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco,5. zasady czytelności i odróżnialności ingerencji,6. zasady odwracalności metod i materiałów,7. zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższympoziomie.

Wymienione zasady dotyczą zarówno konserwatorów – pracowników urzędów,profesjonalnych konserwatorów-restauratorów dzieł sztuki, konserwatorów-architektów,urbanistów, budowlanych, archeologów, badaczy, właścicieli i użytkowników, w tymduchownych – codziennych konserwatorów zabytkowych świątyń”.

Do opracowania Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkamiprzyjęto następujące tezy:1. Uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami: stan zabytków nieruchomych, stanzabytków ruchomych, stan zabytków archeologicznych, stan zabytków techniki, pomnikihistorii i obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO, stansłużb konserwatorskich, stan opieki nad zbytkami, stan uregulowań prawnych.2. Działania o charakterze systemowym: - powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną, ochrony przyrody, architektonicznąi przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa,- wypracowanie strategii ochrony dziedzictwa i wprowadzenie jej do polityk sektorowych.3. System finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opiekikonserwatorskiej.4. Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod działania – ujednolicenie metoddziałań profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych.5. Kształcenie i edukacja: kształcenie profilaktyczne, podyplomowe i system uznawalnościwykształcenia, edukacja społeczeństwa, edukacja właścicieli i użytkowników6. Współpraca międzynarodowa: współpraca z instytucjami i organizacjami, współpracaw obszarze Europy Środkowej.

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2020

Ogólne wytyczne do konstruowania programu gminnego zawiera przyjęta przez RadęMinistrów w dniu 21 września 2004 r. "Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata

6

2004-2013" oraz jej przedłużenie "Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata2004-2020" przyjęte w 2005 r., będące rządowymi dokumentami tworzącymi ramy dlanowoczesnego mecenatu państwa w sferze kultury, a przede wszystkim dla nowocześniepojmowanej polityki kulturalnej państwa, funkcjonującej w warunkach rynkowych, a takżedla wspólnoty Polski z Unią Europejską. Głównym celem strategii jest działanie na rzeczzrównoważonego rozwoju kulturalnego regionów w Polsce.

Przyjęte zostały następujące priorytety:• Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe.

Działania realizowane w ramach tego priorytetu mają na celu materialną poprawę stanuzabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców,turystów i inwestorów. Realizacja działań pozwoli na zwiększenie atrakcyjności regionów,a także wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwemkulturowym.

• Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego.

Dokumentem służącym wdrożeniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury w sferzematerialnej spuścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury "Ochrona zabytkówi dziedzictwa kulturowego". Program ten jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju(Ustawa z dnia 20.04. 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, Dz. U. z 2004 r. Nr 116, poz.1206) oraz z założeniami do Krajowego Programu Ochrony Zabytków. Podstawą dosformułowania Narodowego Programu Kultury "Ochrona Zabytków i dziedzictwakulturowego" jest uznanie sfery dziedzictwa za podstawę rozwoju kultury i upowszechnianakultury, a także za potencjał regionów, służący wzrostowi konkurencyjności regionów dlaturystów, inwestorów i mieszkańców.

Narodowy Program Kultury "Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego" ma określonyplan działania na lata 2004-2006.

Wytyczone zostały strategiczne cele polityki państwa w sferze ochrony zabytków:• przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierania ochrony i opieki

nad zabytkami;• podjęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa;• poszukiwanie instrumentów wzmacniających efekty działalności służby

konserwatorskiej;• ograniczenia uznaniowości konserwatorów poprzez nałożenie na nich

odpowiedzialności za niezgodne z prawem postępowanie.• intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym

szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych.

W dniu 6 września 2005 r. przyjęty został przez Radę Ministrów "Sektorowy ProgramOperacyjny Rozwój Kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego", który jestuzupełnieniem powyżej omówionych dokumentów rządowych.

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego

Dotychczasowa Strategia uchwalona w 2001 r. określiła w sposób kompleksowykierunki i cele rozwoju Mazowsza w perspektywie 10-15 lat. Opracowany w 2005 r. raportz realizacji Strategii wykazał potrzebę opracowania aktualizacji Strategii. Aktualizacja ta,opracowana w marcu 2006 r. określa Strategię Rozwoju Województwa Mazowieckiego do2020 r.

7

Strategia przewiduje promocję i zwiększenie atrakcji turystycznej i rekreacyjnej regionuw oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwo kulturowe.W tym celu podjęte będą m.in. następujące działania:

• wzmocnienie dotychczasowych kierunków działań samorządu propagujących zasobydziedzictwa kulturowego oraz rozwój kultury w regionie

• wydawanie publikacji promocyjnych oraz kreowanie pozytywnego wizerunku regionuw mediach

• rozwijanie zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej, rewitalizacjazespołów zabytkowych i wykorzystanie ich do rozwoju funkcji turystycznych

• tworzenie lokalnych parków kulturowo – historycznych wokół istniejących zabytkówarchitektury umożliwiających rozwój funkcji turystycznych

• wykreowanie pasm turystyczno – kulturowych na rzecz rozwoju usług turystyczno –rekreacyjnych, przy jednoczesnym upowszechnianiu wiedzy o historii regionu i jegobogactwach

• utworzenie, we współpracy z samorządami lokalnymi, regionalnej sieci obsługi ruchuturystycznego, dostarczającej autoryzowanej oferty turystyczno – wypoczynkowej dlaróżnych segmentów rynku turystyki i wypoczynku w regionie

• promocja wartości turystycznych regionu przy użyciu reklamy i upowszechnianiawiedzy we współpracy z organizatorami turystyki

Strategia stwierdza także, że w aspekcie rozwoju Mazowsza istotne jest utożsamianie sięspołeczności z zamieszkiwanym przez nią obszarem. W polityce regionalnej UniiEuropejskiej kładzie się duży nacisk na rozwój i pielęgnowanie tradycji regionalnych, tzw.„małych ojczyzn”. Celem promocji województwa jest budowanie pozytywnych skojarzeńzwiązanych z jego wizerunkiem i propagowanie produktów charakterystycznych dla regionu.W związku z tym podjęte zostaną następujące działania:

• organizowanie okolicznościowych i stałych imprez lokalnych• promocja unikalnych zabytków architektury, miejsc pamięci narodowej oraz

zamieszkania i pobytu wielkich twórców identyfikujących się z regionem• upowszechnianie wiedzy o regionie poprzez organizowanie seminariów, debat,

dyskusji oraz imprez• pielęgnowanie i kultywowanie lokalnych tradycji i zwyczajów, znajomości historii

regionu• wspieranie organizacji i stowarzyszeń regionalnych i lokalnych, które nie tylko

kultywują wartości tradycyjne, ale również kreują aktywne postawy społeczne,lokalny patriotyzm, a także integrują społeczności lokalne w dostosowywaniu się donowych warunków społeczno – gospodarczych

• promocja odrębności historyczno – kulturowej Mazowsza, nurtów kultury ludoweji wysokiej, dążąc do zahamowania pogłębiającej się dysproporcji między nimipoprzez aktywne wsparcie ośrodków i środowisk lokalnych, a także poprawę dostępudo kultury skupionej w Warszawie dla ludności spoza stolicy

• ochrona i promocja, którymi powinny zostać objęte zespoły urbanistycznei dziedzictwo drewniane, cenne krajobrazy kulturowe wsi i małych miast

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego

Plan został uchwalony Uchwałą Sejmiku Województwa Mazowieckiego Nr 65/2004z dnia 07.06.2004 r. Zawiera on następujące ustalenia związane z problematyką ochronyzabytków.

8

Celem polityki w zakresie ochrony i wykorzystania wartości kulturowych jestkształtowanie tożsamości kulturowej Mazowsza. Budowanie jej następuje poprzezpielęgnowanie i kultywowanie wartości lokalnej kultury materialnej i niematerialnej. Ważnąrolę odgrywa przy tym stan społecznej świadomości historycznej, poczucie wspólnotydziejów, tradycji, norm i wzorów zachowań.

Konwencja w sprawie Ochrony Zabytków Architektonicznych w Europie /Cordoba95/ zobowiązuje kraje członkowskie do ochrony i utrzymania zabytków przy uwzględnieniupotrzeb współczesnego społeczeństwa. W tym kontekście szczególnej opieki wymagaarchitektura drewniana.

Występujące na terenie województwa zespoły dworsko – pałacowo – parkowe sąobrazem historycznej struktury społecznej.

Współczesny zakres ochrony zabytków to skala krajobrazu, w którym mieszczą sięwszystkie budowle, dzieła, założenia i zespoły będące przedmiotem ochrony. Potrzebaochrony wynika z potrzeb środowiskowych w różnych ujęciach: przyrodniczym, kulturowo –zabytkowym, geograficznym i historycznym oraz z potrzeb turystyki i wypoczynku.

Plan wymienia Ossów – Pole Bitwy Warszawskiej 1920 r. jako jedenz najcenniejszych krajobrazów kulturowych w rejonie mazowieckim predystynowany doobjęcia prawną ochroną cennych krajobrazów kulturowych. Obszar ten jest jednymz ważniejszych Miejsc Pamięci Narodowej.

Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2006 - 2009

Program został wprowadzony w życie Uchwałą Nr 226/05 Sejmiku WojewództwaMazowieckiego z dnia 19 grudnia 2005 r.

Określono w nim cel strategiczny – utrwalenie dziedzictwa kulturowego regionuw celu budowania tożsamości regionalnej oraz promocji turystycznej Mazowsza w kraju i zagranicą w połączeniu z aktywizacją obywatelską i zawodową społeczności lokalnych;kreowanie turystycznych pasm przyrodniczo – kulturowych.

Program określił także cele operacyjne oraz działania i zadania służące ich realizacji:1) Zachowanie materialnej i niematerialnej spuścizny historycznej regionu

a) Opieka nad zabytkami nieruchomymi – rozpoznanie i weryfikacja zasobówśrodowiska kulturowego

• Opracowanie przy współpracy samorządów gminnych i powiatowych orazadministracji rządowej szczebla wojewódzkiego pełnej bazy danych przestrzennycho istniejących obiektach zabytkowych, koniecznej przy realizacji planów i programóww celu zintegrowania w Systemie Informacji Przestrzennej

b) Integracja systemów ochrony krajobrazu, przyrody i dziedzictwa kulturowego• Wspieranie inicjatyw tworzenia bazy obsługi turystyki w obszarach cennego

krajobrazu przyrodniczego i kulturowego• Wsparcie działań samorządów lokalnych dotyczących utworzenia Parku Kulturowego

Pola Bitwy Warszawskiej w Ossowiec) Eksponowanie zabytków o szczególnej wartości• Stworzenie strony www „Dziedzictwo kulturowe Mazowsza”d) Zapobieganie degradacji zabytków- wspieranie rewaloryzacji obiektów zabytkowych i działań służących opiece nadzabytkami

9

- opracowanie zasad współpracy samorządów: wojewódzkiego, gminnych i powiatowychprzy realizacji zadań ochrony zabytków, zwłaszcza warunków i form współpracyz właścicielami zabytków- opracowanie zasad postępowania w sytuacjach kryzysowych zagrożenia materialnegoistnienia zabytków i ich wdrażanie- budowanie społecznej akceptacji dla ochrony zabytków- prowadzenie stałej współpracy z WUOZ w zakresie opracowania i monitorowania listyzabytków zagrożonych w istnieniu• Opracowanie instrukcji, przewodnika dla ubiegających się o dofinansowanie z U.E.• Wsparcie renowacji i rewitalizacji obiektów zabytkowych /m. in. w ramach ZPORR/• Opracowanie poradnika dla właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych• Wskazanie w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa i Planie

Obszaru Metropolitalnego Warszawy konieczności wyznaczania strefo otaczającychzabytki z ustaleniami sposobu ich zagospodarowania uwzględniającego eksponowaniewartości zabytkowej tych obiektów

e) Kształtowanie postaw promujących działania chroniące zabytki• Popularyzacja i promocja na stronach www udanych rewaloryzacji i adaptacji

obiektów zabytkowych• Szkolenia w zakresie upowszechniania standardów prac konserwatorskich,

restauratorskich i zabezpieczających, ratowniczych i interwencyjnych przy obiektachzabytkowych

• Konkursy dla uczniów dotyczące opieki nad zabytkami2) Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego wsi i miast historycznych

a) Wypracowanie modelu wdrażania lokalnych programów rewitalizacji centrów małychmiast historycznych

• Zorganizowanie cyklu warsztatów poświęconych wypracowaniu zasad postępowaniaprzy wdrażaniu lokalnych programów rewitalizacji centrów małych miasthistorycznych

b) Promowanie tradycyjnych wzorców lokalnej architektury• Prezentacja dobrych wzorów i realizacji architektury regionalnej na stronie www

i w biuletynie „Kronika Mazowiecka”3) Utrwalanie zasobów dziedzictwa kulturowego w świadomości mieszkańców

a) Wykorzystanie tożsamości i wartości dziedzictwa jako elementu rozwoju regionalnegoi lokalnego

• Wydanie przewodnika opracowanego przez społeczności lokalne np. stowarzyszenia,organizacje pozarządowe, uczniów pt. „Małe Ojczyzny Mazowsza”

b) Wspieranie działań organizacji pozarządowych w realizacji zadań związanychz edukacją regionalną

• Wspieranie projektów edukacyjnych realizowanych przez organizacje pozarządowe• Organizacja konkursu dla organizacji pozarządowych na działania związane

z poznawaniem historii regionu4) Promocja walorów kulturowych Mazowsza z wykorzystaniem nowoczesnych technologii

a) Opracowanie i wdrażanie systemu informacji o najcenniejszych zabytkach regionu, zeszczególnym uwzględnieniem Warszawy jako metropolii o znaczeniu europejskim

• Opracowanie informacji dotyczących dziedzictwa kulturowego regionu w ramach SIPb) Wykorzystanie nowoczesnych technologii do zwiększania dostępności dorobku

kultury regionalnej• Opracowanie przewodnika w formie elektronicznej zawierającego informacje

o zabytkach i historii regionu /w języku polskim i angielskim/

1

c) Wykorzystanie tożsamości kulturowej jako elementu marketingowego• Współudział w przygotowywaniu „spotów” reklamowych dot. województwa

mazowieckiego /np. z organizacjami turystycznymi/5) Zwiększanie dostępności obiektów zabytkowych poprzez ich wykorzystanie dla funkcji

turystycznych, kulturalnych i edukacyjnycha) Kreowanie pasm /powiązań/ przyrodniczo – kulturowych w województwie ze

szczególnym uwzględnieniem szlaków nadrzecznych• Wspomaganie urządzenia szlaków przyrodniczo kulturowych w ramach pasma /Pole

Bitwy Warszawskiej w Ossowie zakwalifikowano do pasma Narwi, Bugu i Liwca,przy czym pojęcie pasma należy rozumieć szeroko, jako określenie części Mazowsza/

• Patronat nad stworzeniem formalnej współpracy samorządów położonych w paśmieb) Wspieranie działań dotyczących komercyjnego wykorzystania obiektów zabytkowych

na cele kulturalne, turystyczne i edukacyjnec) Opracowanie modelu wykorzystania zadań opieki nad zabytkami dla generowania

nowych miejsc pracy• Wspieranie rewaloryzacji i rewitalizacji obiektów zabytkowych, stymulowanie

aktywności ekonomicznej w zakresie usług turystycznych oraz wzmacnianie formochrony przyrody w obrębie pasma

3. Zabytki i ich ochrona w dokumentach programowych gminy

Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miastai Gminy Wołomin, przyjęte uchwałą Rady Miejskiej w Wołominie nr XL-75/2002w dniu 29.08.2002 r.

Studium w zasobach obszarów i obiektów chronionych na podstawie przepisów o ochroniezabytków wymienia:

• 49 obiektów będących w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, z czego3 wpisane do rejestru zabytków

• 81 stanowisk archeologicznych zinwentaryzowanych na terenie miasta i gminyWołomin /tyle stanowisk wymienionych jest w wykazie tabelarycznym, podczas gdyw tekście wymienia się ich aż 91/. 20 z nich zostało wytypowanych do wpisu dorejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

• Układ urbanistyczny miasta Wołomin objęty został strefa ochrony konserwatorskiej• Wyznaczono 9 obszarów objętych strefą archeologicznej ochrony konserwatorskiej

Studium wskazuje następujące sfery działań w zakresie ochrony zabytków gminy:• Przystąpienie do prac konserwatorskich przy budynkach przy ul. Warszawskiej /nr 22/• Objęcie ochrona konserwatorską poprzez wpis do rejestru zabytków budynków przy

ul.: Moniuszki 22, Kościelnej 45, Chopina 1, Warszawskiej 24, 26, 28, Wąskiej 5• Objęcie ochrona konserwatorską pierzei ulic Legionów, Warszawskiej i Wileńskiej• Przeprowadzenie konserwacji kapliczek i krzyży przydrożnych• Wciągnięcie 3 obiektów do ewidencji zabytków• Wprowadzenie stref ochrony konserwatorskiej: B, E, A, K /występują rozbieżności

pomiędzy przebiegiem granic stref oznaczonych graficznie na mapie i opisem ichprzebiegu w tekście Studium

W Studium nie przewidziano wprowadzenia na terenie miasta i gminy wyższychorganizacyjnie form ochrony konserwatorskiej jak parki i rezerwaty kulturowe.

1

Strategia zrównoważonego rozwoju Miasta i Gminy Wołomin do 2015 r. opracowanaw 2004 r. /załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XVIII-39/2004 Rady Miejskiej w Wołominiez dnia 22.04.2004 r./

Strategia jako dobre strony Miasta i Gminy wymienia:• 4 obiekty wpisane do rejestru zabytków: w mieście Wołomin – kościół przy ul.

Kościelnej, willa „Laurentium” wraz z zielenią przy ul. Nagórnej, domNałkowskich przy ul. Nałkowskiego oraz w Leśniakowiźnie – mogiła zbioroważołnierzy AK na cmentarzu parafii rzymsko – katolickiej p.w. Matki BoskiejCzęstochowskiej. 46 obiektów wpisanych jest do ewidencji zabytków. Na tereniemiasta i gminy zinwentaryzowano 91 stanowisk archeologicznych.

• Objęcie strefą ochrony konserwatorskiej układu urbanistycznego miasta• W Ossowie znajduje się historyczny teren Bitwy Warszawskiej 1920 r. Przez

gminę przebiega szlak turystyczny i rowerowy związany z tą bitwą.• Dorobek badawczy Muzeum Zofii i Wacława Nałkowskich „Dom nad Łąkami”• Aktywna działalność Miejskiego Domu Kultury. Jest on organizatorem lub

współorganizatorem cyklicznych imprez i koncertów o charakterze kulturalno –patriotycznym oraz przeglądów, konkursów i festiwali. W ramach MDK działa 19sekcji, w tym Chór Miejski i Miejska Orkiestra Dęta

• Rozwijająca się prasa lokalna – Wieści Podwarszawskie, Życie Powiatu, Faktywwl

• Funkcjonowanie Miejskiej Biblioteki Publicznej z 3 filiami w: Ossowie,Zagościńcu i na os. Niepodległości. Od 2002 r. wykonuje ona zadania powiatowejbiblioteki publicznej

• Organizowanie cyklicznych imprez takich, jak: „Dni Wołomina”, Obchodyrocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, Obchody rocznicy PowstaniaListopadowego, Obchody rocznicy Bitwy Warszawskiej w Ossowie oraz Festynw Wołominie

• Funkcjonowanie Stowarzyszenia INDEKS, które animuje wydarzenia kulturalne/skupia kilkunastu wolontariuszy – studentów i licealistów/. Prowadzi w interneciestronę WWW pn. Kulturalne Kalendarium Powiatowe.

Natomiast do słabych stron miasta i gminy Strategia zalicza:• Niedostateczną liczbę miejsc, gdzie dzieci i młodzież mogłaby w sposób

bezpieczny i aktywny spędzić swój czas wolny /ogniska, kluby osiedlowei wiejskie/

• Brak monografii historycznej Miasta Wołomina• Brak Centrum informacji i promocji oraz obsługi informacyjno – przewodnickiej

po Wołominie i okolicy

W III celu operacyjnym – wzmocnienie roli centrum Wołomina jako obszaru koncentracjifunkcji administracyjnych, kulturalnych i handlowo – usługowych Strategia jako zadanierealizacyjne wymienia opracowanie programu rewitalizacji „starówki wołomińskiej” –obszaru tożsamości miasta jako konkretyzacja ustaleń w tej części lokalnej strategiimieszkaniowej. W uzasadnieniu konieczności podjęcia zadania Strategia podaje, że jest toobszar ścisłej ochrony konserwatorskiej, jako obszar tożsamości miasta, wymagającyzorganizowanego działania konserwatorskiego, przestrzennego i prawno –organizacyjnego, do którego niezbędne jest rozpoznanie uwarunkowań zewnętrznychi wewnętrznych, głównych problemów i zasad działania.

1

W zadaniach wnioskowanych do Władz Powiatu Wołomińskiego i WojewództwaMazowieckiego Strategia wymienia:

• Opracowanie powiatowego programu zagospodarowania terenów związanychz „Cudem nad Wisłą” /Bitwą Warszawską/, obejmujących przedpola Wołomina,Ossowa i Radzymina jako miejsca masowych imprez o charakterze patriotycznymi dla potrzeb edukacyjnych oraz w ramach Wojewódzkiego programu rozwojukultury

• Wsparcie działań badawczych w Muzeum im. Zofii Nałkowskiej w Wołominie

4. Cele programu w świetle Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochroniezabytków i opiece nad zabytkami

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa, iżopracowanie programu opieki nad zabytkami ma na celu:

1. Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych,wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;

2. Uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowegoi dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrodyi równowagi ekologicznej;

3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ichzachowania;

4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb

społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjającychwzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami;

6. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacjekonfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków;

7. Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanychz opieką nad zabytkami.

1

II. Zarys historii przemian struktury przestrzennej gminy

Gmina Wołomin jest gminą miejsko-wiejską położoną w środkowej częściwojewództwa mazowieckiego, na obrzeżach aglomeracji warszawskiej. Centralną częściągminy jest miasto Wołomin, które otoczone jest od północy, wschodu i południa terenamiwiejskimi. W skład gminy Wołomin wchodzą sołectwa: Helenów, Czarna, Zagościniec,Lipinki, Duczki, Lipiny Stare, Lipiny Nowe, Grabie Stare, Grabie Nowe, Mostówka, Majdan,Cięciwa, Leśniakowizna, Ossów i Turów.

Obszar gminy przynależy do historycznego Mazowsza. Najwcześniejsze śladyświadczące o obecności człowieka na tych terenach sięgają pradziejów - o czym świadcząliczne stanowiska archeologiczne, z których najstarsze zaczynają się już w epoce kamienia.Obszar ten pokryty był gęstym lasem i zabagnioną doliną rzeki Czarnej izolującymi istniejąceod XV w. niewielkie i słabo rozwinięte osady. Ludność utrzymywała się główniez prymitywnej gospodarki leśnej, która przetrwa w tej postaci niemal do XVIII w. Pewneinformacje o charakterze osad dostarcza zachowane nazewnictwo miejscowe np. Majdan,Leśniakowizna, Lipiny, Turów, Ossów, Zagościniec, Ostrowia (Nowa Wieś)– świadcząo leśnym krajobrazie i bogactwie zwierzyny.

1. Zarys historii powstania gminy

Do II poł. XIX w. na obszarze tym występują małe wioski szlacheckie i włościańskienależące do starostwa warszawskiego. Pierwsze pisemne wzmianki odnoszące się dodzisiejszych miejscowości położonych na terenie gminy pochodzą z XV wiecznych źródełpisanych, w tym głównie z Metryki Koronnej i przypada na okres panowania KsiążątMazowieckich. Najwcześniejsze informacje odnoszą się do Grabi (1417 r.), oraz Wołomina(1421 r.) następnie dotyczą wsi Czarna (1443 r.), Lipiny (1468 r.), Ossowa (1473 r.),Zagościńca (1479 r.). Zapewne na wiek XVI przypada początek Duczek (1525 r.) Czuchowiec(obecnie cześć Duczek) (1540 r.), Nowej Wsi nazywanej wówczas Ostrowiem (1540 r.),Turowa (1557 r.). Pierwsze poświadczenia dotyczące miejscowości Majdan, Mostówka iLeśniakowizna pochodzą z 1830 r. natomiast najpóźniej odnotowano pojawienie się nazwHelenów (1882 r.) i Lipinki (1884 r.).

Okres wojen XVII i I poł. XVIII w. zatrzymuje proces kolonizacji a okoliczne ziemiedoświadczane są pośrednio przez odbywające się liczne zniszczenia i grabieżeprzechodzących tędy wojsk. Po III rozbiorze Polski w 1795 r., teren ten jako przygraniczny,na krótko znalazł się w zaborze austriackim, należąc do cyrkułu siedleckiego w starostwiestanisławowskim (Kobyłka i Ząbki znalazły się w zaborze pruskim). W 1807 r. Wołomin wrazz okolicami zostaje przyłączony do Księstwa Warszawskiego wchodząc w skład prefekturywarszawskiej. Następnie w latach 1815-1830 przynależy do Królestwa Polskiego. W 1865 r.po powołaniu przez władze carskie powiatu radzymińskiego ziemie te weszływ skład gminy Ręczaje oprócz wsi Czarna przynależnej gminie Radzymin i wsi Cięciwanależącej do gminy Poświętne.

W latach 1916 -1918 pod okupacją niemiecką gmina Ręczaje wraz z Wołominemi Kobyłką zostały wcielone do powstałego warszawskiego powiatu ziemskiego. Równieżw 1916 r. Wołomin zostaje wydzielony z gminy Ręczaje jako osada miejska, złożonaz rozparcelowanych terenów folwarków: Wołomin, Wołominem i Lipiny. Dopiero w 1919 r.po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Wołomin otrzymuje prawa miejskie. W składutworzonego miasta weszły miejscowości: Wołomin-Krępe, Wiktorya, Zosin, Henrykówi Lipiny. Przedmieścia miejskie objęły: Wołomin- Las, Sosnówka, Annopol i Helenów.

1

W 1939 r. do miasta przyłączono pobliskie wsie: Sławek, Lipiny Stare, Lipiny Nowei Letnisko. W okresie okupacji Wołomin znalazł się w dystrykcie warszawskim, wchodzącymw skład Generalnej Guberni. Po wojnie reaktywowano samorząd gminy miejskiejw Wołominie. Większe zmiany nastąpiły w 1952 r. Wołomin staje się do 1975 r. siedzibąpowiatu, przeniesionego tutaj z Radzymina. Do miasta dołączono wówczas tereny kolejnychwsi Lipiny Kąty i Nową Wieś a w 1971 r. miasto wchłonęło część wsi Lipiny Nowe.

Zasadnicza zmiana nastąpiła po reformie administracyjnej kraju w październiku 1973r. Utworzono w tedy gminę Wołomin, w skład której weszły wsie: Lipinki, Duczki, Ossów,Turów, Lipiny Nowe i Stare, Leśniakowizna, Mostówka, Majdan, Helenów, Kobylak,Zagościniec, Czarna, Grabie Stare i Nowe. Po 1998 r. przywrócono zlikwidowany wcześniejpowiat z siedzibą w Wołominie. Ostatnie zmiany w terytorium gminy nastąpiły w 2005 r. poprzyłączeniu do obszaru gminy miejscowości Cięciwa.

2. Uwarunkowania rozwoju Wołomina

Pierwszy znany z kon. XVI w. właściciel Wołomina Ścibor herbu Lubicz, syn Janaz Volumina oraz kolejni właściciele rodu Wołumińskich występują tu do II poł. XVIII w.Następnie do 1794 r. wieś przechodzi w ręce rodu Nakwaskich. Na czas kolejnych dziedzicówWołomina rodziny Meyerów, gospodarzącej do 1867 r. przypada wiele istotnych zmian, któremiały znaczenie dla kształtowania się przyszłego miasta. Zasługą Ludwika Mayera byłowybudowanie ok. 1828 r. w pobliżu wsi siedziby dworskiej z murowanym dworem ifolwarkiem oraz próby zmodernizowania gospodarki (zaprowadzenie płodozmianu,urządzenie lasów).

Przełomowym wydarzeniem w dziejach Wołomina była budowa w latach 1851 – 1862r. kolei Warszawsko – Petersburskiej, która przebiega przez dobra wołomińskie z pierwszymprzystankiem we wsi Wołomin (powstał w 1871 r.). Kolej na trwałe wydzieliła północnączęść dóbr nazywaną Sławkiem, którą przeznaczono od tego czasu na kolonię czynszową.

Po reformie uwłaszczeniowej w 1864 r., znacznie pomniejszony i zadłużony majątekWołomin i Krępe został sprzedany w 1867 r. małżonkom Herszowi i Rozalii Schőnmanoma dalej w 1872 r. Albertowi i Emilii Eherstadt. Nowi właściciele przeprowadzili pomiarygruntów i zaprowadzili nowe księgi hipoteczne. Dalsze zmiany wprowadził zięć Eherstadtów,Gustaw Granzow, początkowo dzierżawca a od 1895 r. właściciel dóbr Wołominem–Albertówka, który rozpoczął sprzedaż parcelowanych działek jako place rekreacyjnei budowlane dla inwestorów warszawskich. Takiemu przedsięwzięciu sprzyjał łatwy i szybkidojazd kolejom oraz sąsiedztwo stacji.

Proces przekształcania osady w miasto następuje od 1896 r. za sprawą następnegowłaściciela Wołomina architekta Henryka Konstantego Wojciechowskiego. Kontynuującrozpoczętą przez Granzowa kampanię reklamową sprzedaży gruntów pod zabudowę, stara sięo założenie na terenie Wołomina osady fabrycznej, mającej podnieść rentowność gruntów.Jest on autorem pierwszego planu przestrzennego zabudowy przyszłej osady fabrycznej zcentralnie usytuowanym rynkiem i fabryką. Na skutek tych spekulacji osada zmienia szybkocharakter zarzucając gospodarkę rolną na rzecz przemysłu, stając się jednym z większychośrodków przemysłowych regionu podwarszawskiego. Utrwala się również podział miasta naczęść letniskową po stronie północnej torów i część południową zasiedlaną głównie przezrzemieślników, kupców i robotników. Początkowo są to skromne domki drewniane lubmurowane a następnie (1907-1913) ciągi jedno i dwupiętrowych kamienic przy ul. Długiej,Wileńskiej i Warszawskiej. Łączność samego Wołominai pobliskich miejscowości zapewniała działające od początku XX w. trzy linie tramwajówkonnych (ze stacji do Zenonowa, od Sławka do Nowej Wsi i z dworu do Lasu Wołomin)Rozwijający się ośrodek miejski starał się o własny kościół parafialny, którego budowę

1

rozpoczęto w 1908 r. obok działającej od 1905 r. kaplicy. Od 1916 r. Wołomin występujejako oddzielna osada miejska a prawa miejskie otrzymuje dopiero po wojnie 1919 r.

Odbudowujące się po stratach wojennych miasto nadal jest ośrodkiem prężnierozwijającego się przemysłu do nastania wielkiego kryzysu w lat 30-tych. Większość kapitałupozostawała wówczas w rękach Żydów, którzy w 1921 r. stanowili niemal połowęmieszkańców miasta. Po II wojnie światowej Wołomin odbudowuje blisko 40% zburzonej lubzdewastowanej zabudowy mieszkaniowej oraz wysadzony kościół i dworzec kolejowy.Rozwój miasta związany jest z przemysłem a szczególnie huty szkła i zakładów stolarkibudowlanej.

1

III. Charakterystyka oraz ocena stanu środowiska kulturowego gminyWołomin

Gmina Wołomin położona jest na Równinie Wołomińskiej, wchodzącej w składNiziny Środkowomazowieckiej. Przez tereny gminy przepływa rzeka Czarna, a południowągranicę gminy zamyka przebieg rzeki Długiej. Ziemie te charakteryzują się różnorodnościąkrajobrazu przyrodniczego w postaci równin, piaszczystych wydm i torfowisk: Białe Błotai Grabicz, dolin rzecznych oraz kompleksów leśnych: Minorowe Górki, Wołomin Lasprzechodzący w Rezerwat Grabicz (gmina Kobyłka). Te bardzo dogodne warunkiprzyrodnicze dostrzeżono już przed powstaniem struktury miejskiej Wołomina. Po uruchomieniu kolej Warszawsko Petersburskiej obszary północnej części folwarku stałysię atrakcyjnym terenem inwestycyjnym i wypoczynkowo-mieszkalnym dla mieszkańcówWarszawy a następnie po stronie południowej rozwijany był przyszły ośrodek przemysłowy.

Walory te docenił Wacław Nałkowski, geograf i publicysta, który zamieszkał tuw 1895 r. wraz całą rodziną: żoną Anna i dwoma córkami, Zofią, późniejszą wybitną pisarką,która rozsławiła „Dom nad Łąkami” oraz Hanną – rzeźbiarką. Wołomin odwiedziło licznegrono przyjaciół rodziny, pisarzy, uczonych a dom pełnił rolę salonu kulturalnego dla miasta.Obecnie od 1992 r. w „Domu nad łąkami” mieści się Muzeum Wacława i Zofii Nałkowskichnależące do Miasta i Gminy Wołomin. Drewniany dom jako siedziba rodziny Nałkowskichwpisany został do rejestru zabytków pod nr. 1193 decyzją z dnia 17.10. 1989 r.

O letniskowo-wypoczynkowym charakterze Wołomina świadczy zachowana nadaldrewniana zabudowa prezentująca ciekawe formy snycerskie– domy przy ul. Piłsudskiego 6,8, ul. Akacjowa 4, ul. Wąskiej 5 położona poza granicami miasta ul. Tramwajowa 7, 9i ul. 100-lecia 156. Domy te oprócz wyremontowanego budynku przy ul. Tramwajowej 9 orazdobrze utrzymywanego budynku przy ul. Piłsudskiego 8, pomimo ciągłego zagospodarowaniaznajdują się w złym lub bardzo złym stanie zachowania i niezwłocznie wymagają podjęciaprac konserwatorskich i remontowych.

Niedocenianym dotychczas walorem dla miasta jest w większości zachowanazabudowa osady fabrycznej, powstała od początków XX w 1. Są to ciągi kamieniczek (1 – 2piętrowych) zawartych w kwartałach po południowej stronie torów wzdłuż ulic Wileńskiej,Warszawskiej I i II, Ogrodowej, Chopina, Legionów. Domy te reprezentują typ budownictwamałomiasteczkowego, charakteryzującego się skromnym wystrojem elewacji tynkowanychi ceglanych z zachowanymi w większości domów schodkowymi szczytami w zwieńczeniu,oraz ściętymi narożami domów usytuowanych u zbiegu ulic. W kamienicy przyul. Ogrodowej 9, zachowane są we wnętrzu, na klatkach schodowych dekoracyjne malowidła,które zapewne zdobiły również wnętrza kamienicy przy ul. Legionów 40. Jednaz najokazalszych i ciekawszych pod względem wystroju elewacji kamienic usytuowana jestprzy ul. Wileńskiej 35. Wybudowana została w 1905 r. pierwotnie jako budynek mieszkalny,od 1907 r. spełniała rolę budynku użyteczności publicznej.

Inne stylowo budynki, noszące cechy modernizmu powstały w latach 30-tych przyul. Powstańców. Prezentują typowe cechy budownictwa mieszkaniowego tych czasówwyrażane w formach kubicznych o zaokrąglonych narożach, które budowane byłyz wykorzystaniem nowoczesnych materiałów betonu i stali.

Z przemysłowej tradycji miasta zachowało się niewiele budynków, są to zwyklecharakterystyczne dla lat 20 i 30 budynki ceglane: Orwida 22 – pozostałości dawnej odlewnii fabryki maszyn rolniczych, Moniuszki 9 – dawna olejarnia, ul. Daszyńskiego 3 - dawna

1 Szczegółowe informacje na ten temat zawarte są w opracowaniu Studium historyczno-konserwatorskie dorewitalizacji Starówki Wołomińskiej, KOBiDZ, r. 2005, Cz. I, rdz. 5 Charakterystyka zabudowy.

1

elektrownia czy dawna huta szkła, której jeden z budynków został częściowo adaptowany nasklep.

Stan zachowania zabudowy centrum miasta a szczególnie zabudowa mieszkaniowaosady fabrycznej tylko w nielicznych przypadkach jest dobra, większość budynków wykazujebrak bieżącej konserwacji i remontów lub ich niewłaściwe prowadzenie powodującedezintegrację wyglądu elewacji. Sytuacja ta wymaga podjęcia szczególnych inicjatyw, którezapobiegną degradacji i marginalizacji zabytkowego centrum miasta oraz umożliwiąwykorzystanie zachowanej zabudowy jako ważnego elementu tożsamości miasta.

Zabudowania centrum miasta, w tym osady fabrycznej dotychczas chronione byływ ramach ustanowionej strefy ochrony konserwatorskiej w poprzednim miejscowym planiezagospodarowania przestrzennego. Obecnie, na wniosek Urzędu Miasta toczy siępostępowanie w sprawie wpisania do rejestru zabytków budynku dawnej szkoły przyul. Wileńskiej 35 a pozostałe kamienice po przyjęciu przez wkz znajdą się w gminneji wojewódzkiej ewidencji podlegając ochronione w miejscowym planie zagospodarowaniaprzestrzennego. Szczególnym narzędziem ochrony zdegradowanego centrum miasta będzieprogram rewitalizacji wyznaczonych stref.

Duże znaczenie dla krajobrazu kulturowego gminy posiadają obiekty reprezentacyjnetakie jak kościół, pozostałości po majątkach oraz zachowane wille.

Kościół Parafialny pw. Matki Boskiej Częstochowskiej wpisany został do rejestruzabytków pod nr rej. 1117/1107 decyzją z dnia 15.05.1975 r. Obecny gmach kościoła zostałzbudowany na nowo na zgliszczach pierwotnej świątyni (1907 – 1927) zburzonej w 1944 r.,z której pozostał jedynie fragment prezbiterium i obraz z ołtarza głównego z Matką BoskąCzęstochowską. Nowy kościół, powstały wg. projektów arch. Stefana Murzyńskiego, jestbudowlą o monumentalnej bryle w stylu eklektycznym, stanowi okoliczną dominantę a dwuwieżowa fasada zamyka perspektywę ul. Kościelnej. W skład zespołu zabudowańprzykościelnych wchodzi ceglana kaplica w stylu neogotyckim z 1905 r., świadczącao początkach parafii wołomińskiej, drewniana dzwonnica (prawdopodobnie odbudowana powojnie) oraz budynki plebani powstałe w latach 20-tych XX w.

Willa ”Laurentium” otoczona ogrodem krajobrazowym powstała w 1920 r. jakozałożenie o charakterze rezydencjonalnym. Współcześnie budynek został przebudowanyi nadbudowany, dlatego prezentuje inne formy od pierwotnych (pozbawiony m.in. gankui dekoracji attyki). Pomimo tych przekształceń pozostaje w harmonii z otoczeniem,wkomponowany w zieleń ogrodowo-leśną oraz jest obiektem ważnym dla panoramy ulicy.Willa została wpisana do rejestru zabytków pod nr rej. 1395 decyzją z dn. 19.10.1989 r.

W Wołominie nie zachowały się żadne elementy z pierwotnej siedziby dworskiejMayerów (1828 r.). Jedynym zachowanym założeniem dworskim jest dwór Koralkiewiczów(1909 r.) z zabudowaniami folwarcznymi i pozostałościami parku przy ul. Łukasiewicza 9 –obecnie siedziba Rolniczej Spółdzielni. Założenie posiada wartości kulturowe jakopozostałość historycznego rozplanowania i krajobrazu, ujęte zostało w spisie gminnejewidencji zabytków. Wartości historyczne i artystyczne przedstawia również Willa„Danuta”(1908 r.) przy ul. Piłsudskiego 73, którą dekorowały od frontu umieszczone napostumentach figury J. Słowackiego i A. Mickiewicza. Pozostałości detalu architektonicznegouzupełnione metaloplastyką świadczą o dawnej świetności budynku, który obecnie, zewzględu na zły stan techniczny wyłączony jest w dużej część z eksploatacji. Dobrymprzykładem historycznej zabudowy willowej jest też budynek zlokalizowany przy ul.Niepodległości 21. Mimo pewnych przekształceń zachował on oryginalne elementy wystrojuzewnętrznego i wewnętrznego i stanowi istotny element lokalnego krajobrazu kulturowego.

Walory krajobrazowe i historyczne posiadają pozostałości zespołu dworskiegow Czarnej, przy ul. Gościniec 3. Dawne elementy to widoczne z drogi zieleń parkowapochodząca z I poł. XIX w., oraz XVIII wieczna kapliczka kolumnowa z drewnianą figurą św.

1

Rocha. W części zachodniej parku (obecnie teren prywatny) znajdują się ruiny neogotyckiegospichlerza.

Elementem krajobrazu, kulturowego są również obecne na terenie gminy miejscapamięci i wspólne mogiły żołnierskie świadczące o walkach wyzwoleńczych. Na cmentarzuparafialnym przy ul. Leśniakowizna, znajdują się mogiła zbiorowa żołnierzy AK poległychpodczas II wojny światowej, mogiła zbiorowa Powstańczych Oddziałów Specjalnych„Jerzyki” harcerskiej kompanii szturmowej Wołomin oraz Grób Nieznanego Żołnierza.Mogiły te zostały wpisane do rejestru zabytków pod nr 1378 decyzją z dn. 26.07.1989 r.

Szczególną wartość w znaczeniu niematerialnym posiada obszar pól Ossowskich,gdzie rozegrała się kluczowa dla dalszego przebiegu obrony Warszawy w 1920 r. bitwaprzełamująca natarcie bolszewickie. Jako pierwsze zwycięstwo Polaków na przedpoluWarszawy odegrało ono ważną rolę w późniejszej obronie Warszawy nazywanej „Cudem nadWisłą”. Na terenie pól Ossowa poległ, osławiony jako symbol walki i późniejsza legenda,ksiądz Ignacy Skorupka. W dzisiejszym krajobrazie wsi odnajdujemy niemalże niezmienionykrajobraz pól, wśród których zostało upamiętnione krzyżem miejsce postrzału księdza orazjego śmierci, w którym ustawiono kamienny obelisk.2 Pozostałe miejsca pamięci – cmentarzżołnierzy poległych w walkach 1920 r., znajdują się na terenach gminy Zielonka. W miejscach tych odbywają się corocznie uroczystości związane z upamiętnieniemhistorycznego wydarzenia. Oprócz wymienionych miejsc pamięci a także powstałychwspółcześnie nowych upamiętnień: pomnika ks. Skorupki – przed szkołą, oraz pawilonuz izbą pamięci i eksponowaną makietą pola walki, brak jest zorganizowanej przestrzeniekspozycyjnej i odpowiedniego zaplecza technicznego, które umożliwiłoby powołanie stałychprogramów edukacyjno-turystycznych. Z analizy wartości kulturowych Ossowa, wykonanejprzez KOBiDZ na zlecenie gminy w 2005 r. wynika, że najwłaściwszą formą zintegrowanejochrony w połączeniu z ukierunkowaniem rozwoju miejscowości będzie utworzenie parkukulturowego. 1. Zabytki nieruchome

Zabytkiem nieruchomym są zarówno obiekty wpisane do rejestru zabytków jak i ujętew wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków. Wpisanie obiektu przez wojewódzkiegokonserwatora zabytków do rejestru, ustanawia nad nim szczególną ochronę na podstawieustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wszelkie prace budowlane, remontowelub konserwatorskie muszą być uzgadniane z wojewódzkim konserwatorem zabytków i niemogą wpłynąć na wartości zabytkowych obiektu.Obiekty występujące w wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków podlegają ochronie nazasadach zapisanych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, gdzieokreślony zostaje przedmiot ochrony np. gabaryt, układ zabudowy, wystrój elewacji. Pracebudowlane przy takich obiektach mogą być opiniowane przez wojewódzkiego konserwatorazabytków (czy na wniosek gminy?).

W 2005 r. Urząd Miasta Wołomin, w związku z przygotowaniem miejscowych planówzagospodarowani przestrzennego, przystąpił do weryfikacji gminnej ewidencji zabytków. Nazlecenie urzędu Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków przeprowadził, zgodnie zrozporządzeniem3, weryfikację zasobu tzw. dawnej ewidencji wkz.

2 Zagadnieniu temu jest poświęcone opracowanie Studium wartościach kulturowych obszaru „Pola BitwyWarszawskiej 1920 roku”, KOBiDZ 2005 r.3 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej,wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych

za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z dnia 2 czerwca 2004 r.)

1

Do weryfikacji posłużyły przechowywane w zasobach wojewódzkiego urzędu ochronyzabytków i KOBiDZ materiały pomocnicze (fiszki, dokumentacja zdjęciowa, białe karty) orazwyjazdy terenowe. Wykonana w efekcie tego dokumentacja oraz lista z dnia 26 października2005 r. jest propozycją gminnej ewidencji zabytków. W dniu 27 marca 2006 r. Urząd Miejskiw Wołominie wystąpił do wojewódzkiego konserwatora zabytków o włączenie ostateczniezweryfikowanej przez urząd miejski listy obiektów do ewidencji wojewódzkiej. W związkuz prowadzonym w wojewódzkim urzędzie ochrony zabytków postępowaniem zatwierdzenialisty obiektów gminnej ewidencji, w niniejszym opracowaniu zamieszczono listę przekazanąobecnie do zatwierdzenia do wkz, zwierającą dodatkowo informacje o istniejących na danyobiekt w/w materiałach pomocniczych.

Ostatecznie przyjęta lista obiektów wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków możepodlegać modyfikacjom związanym m.in. z naturalnym procesem zużycia budynków i ichwymianie. Dlatego istotnym elementem będzie wprowadzanie do wykonanej dokumentacjikart adresowych gminnej ewidencji odpowiednich uwag i zgłaszanie ich do wojewódzkiegokonserwatora zabytków.

Lista propozycji ewidencji zabytków dla Gminy Wołomin 26.10.2005 r., poprawkii propozycja Urzędu Miasta w Wołominie ograniczenia listy z dnia 27.03.2006 r. orazmateriały pomocnicze do weryfikacji.

1. ul. Akacjowa 4 - lista dawnej ewidencji wkz2. ul. Brzozowa 14 3. ul. Chopina 1 (fiszka)4. ul. Chopina 3 (fiszka)5. ul. Daszyńskiego 3 (zdjęcie dok wkz)6. ul. Długa 357. ul. Duczkowska 18. ul. Duczkowska 29. ul. Gościniec 3 (Czarna), spichlerz - lista dawnej ewidencji wkz10. ul. Kiejstuta 1011. ul. Kiejstuta 1112. ul. Kobyłkowska 12(fiszka) – lista dawnej ewidencji wkz13. ul. Kobyłkowska 14 (fiszka) - lista dawnej ewidencji wkz14. ul. Kolejowa 2 (zdjęcie dok. wkz)15. ul. Kościelna 21 / 21 a16. ul. Kościelna 41 (fiszka) - lista dawnej ewidencji wkz17. ul. Kościelna 43 / 45 – propozycja wpisu do rejestru zabytków (fiszka) - lista dawnej

ewidencji wkz18. ul. Kościelna 36 (fiszka)19. ul. Kościelna 44 20. ul. Kościelna 4821. ul. Kościelna 54 – kościół wpisany do rejestru pod nr 1117/1107, w ewidencji

plebania / 3 budynki/, kaplica i dzwonnica jako zespół (fiszka x 2) lista dawnejewidencji wkz

22. ul. Kościuszki 223. ul. Kościuszki 624. ul. Kościuszki 1325. ul. Laskowa 5 (fiszka) - lista dawnej ewidencji wkz

2

26. ul. Laskowa 7 (fiszka) - lista dawnej ewidencji wkz27. ul. Legionów 17/19 - propozycja wpisu do rejestru zabytków (fiszka) - lista dawnej

ewidencji wkz28. ul. Legionów 43 – 57 – jako zespół budynków (fiszka 47,48,49,51,53)29. ul. Legionów 59 (fiszka)30. ul. Legionów – pierzejowa zabudowa na odcinku nr 18 – 40 (fiszka 18, 20, 22, 28,

30, 32, 34, 36, 38, 40)31. ul. Legionów 232. ul. Legionów 28 (fiszka)33. ul. Legionów 30 (fiszka)34. ul. Legionów 32 (fiszka)35. ul. Legionów 34 (fiszka)36. ul. Legionów 57(fiszka)37. ul. Legionów 59 (fiszka)38. ul. Lipińska 130 (fiszka)39. ul. Lipińska 14840. ul. Lipińska 15241. ul. Łukasiewicza 8 /d. Nowa Wieś/ – dwór, zabudowania folwarczne i park - lista

dawnej ewidencji wkz 42. ul. 1 Maja 38 (zdjęcie dok. wkz) - 43. ul. 1 Maja 4044. ul. 1Maja 4445. ul Marszałkowska 2246. ul. Mickiewicza 7 (fiszka) - lista dawnej ewidencji wkz47. ul. Mickiewicza 18(fiszka) - lista dawnej ewidencji wkz48. ul. Mickiewicza 34 (fiszka)49. ul. Mickiewicza 36 (fiszka)50. ul. Miła 29 - lista dawnej ewidencji wkz51. ul. Moniuszki – pierzejowa zabudowa na odciunku nr 1 – 7 (zdjęcia 3, 5, 7)52. ul. Moniuszki 9 – budynek poprzemysłowy53. ul. Moniuszki 18 (zdjęcia wkz)54. ul. Moniuszki 22 (zdjęcia wkz)55. ul. Moniuszki 26(fiszka)56. ul. Nagórna 2 – willa „Laurentium” z zielenią nr rej. 1395(fiszka, karta biała) - lista

dawnej ewidencji wkz57. ul. Nałkowskiego 17 – dom Nałkowskich nr rej. 1198(fiszka, karta biała) - lista

dawnej ewidencji wkz 58. ul. Niepodległości 21 – dawna willa „Janówek” - lista dawnej ewidencji wkz59. ul. Nowa 1 (zdjecia wkz)60. ul. Nowa 2 – propozycja wpisu do rejestru zabytków (zdjęcie wkz) - lista dawnej

ewidencji wkz61. ul. Ogrodowa 9 – propozycja wpisu do rejestru zabytków (fiszka)62. ul. Orwida 12/14 (zdjęcie wkz)63. ul. Orwida 22 – budynek poprzemysłowy64. ul. Piłsudskiego 5 (fiszka) lista dawnej ewidencji wkz65. ul. Piłsudskiego 6 (fiszka)66. ul. Piłsudskiego 8 - propozycja wpisu do rejestru zabytków (fiszka) - lista dawnej

ewidencji wkz67. ul. Piłsudskiego 73 – willa „Danuta” - lista dawnej ewidencji wkz 68. ul. Polna 6

2

69. ul. Polna 2470. ul. Poniatowskiego 6 71. ul. Poniatowskiego 572. ul. Poniatowskiego 973. ul. Poniatowskiego 34 74. ul. Powstańców 3 (fiszka)- lista dawnej ewidencji wkz75. ul. Powstańców 5 (fiszka) - lista dawnej ewidencji wkz76. ul. Powstańców 8/10 i 12/14 – jako zespół budynków (fiszka 8, 10, 12, 14) - lista

dawnej ewidencji wkz77. ul. Różana 4 - lista dawnej ewidencji wkz78. ul. Sienkiewicza 1 (fiszka)- lista dawnej ewidencji wkz79. ul. Sikorskiego 7 80. ul. Sikorskiego 1581. ul. Sikorskiego 3182. ul. Sikorskiego 3583. ul. Sikorskiego 3784. ul. Sikorskiego 68 (zdjęcie wkz)85. ul. Słowackiego 2586. ul. Warszawska – pierzejowa zabudowa na odcinku nr 7 – 31 oraz nr 10 – 28 (fiszka)87. ul. Warszawska 1 (fiszka)88. ul. Warszawska 4 (fiszka)89. ul. Warszawska 13 (fiszka)90. ul. Warszawska 17 (fiszka)91. ul. Warszawska 24 (fiszka)92. ul. Warszawska 26 (fiszka)93. ul. Warszawska 28 (fiszka)94. ul Warszawska 21 - propozycja wpisu do rejestru zabytków (zdjęcie wkz)95. ul. Warszawska 23 – propozycja wpisu do rejestru zabytków (fiszka)96. ul. Warszawska 31 (zdjęcie wkz)97. ul. Wąska 3 (fiszka)98. ul. Wąska 5 - propozycja wpisu do rejestru zabytków (fiszka) - lista dawnej

ewidencji wkz99. ul. Wileńska 19 (fiszka)100.ul. Wileńska 21 101.Wileńska 32 - propozycja wpisu do rejestru zabytków (fiszka)- lista dawnej

ewidencji wkz102.ul. 6 Września – pierzejowa zabudowa wsch. strony103.ul. 6 Września 2 (fiszka)104.ul. 6 Września 7 (zdjęcie wkz)105.ul. Żelazna 14

Gmina Wołomin

1. Helenów, ul. Boryny 192. Zagościniec, ul. 100-lecia 99 (nie istnieje – rozebrany)3. Zagościniec, ul. 100-lecia 1564. Zenonów, ul. Tramwajowa 75. Zenonów, ul. Tramwajowa 96. Zenonów, ul. Tramwajowa - kościół

2

2. Zabytki archeologiczne – stanowiska w świetle badań ArcheologicznegoZdjęcia Polski

W latach 90 - tych XX w. na obszarze gminy Wołomin realizowano program badańpowierzchniowych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski. Pracami w terenie kierowałS. Woyda, dyrektor Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie. Obszargminy znajdował się na 6 obszarach AZP (53-68, 53-69, 54-68, 54-69, 55-68, 55-69).W wyniku rozpoznania terenowego stwierdzono najstarsze ślady osadnictwa na stanowiskach:Helenów - Nowiny, stan. 1 (AZP 53-68/26), Duczki, stan. 8 (AZP 54-69/48) oraz Stare Grabiestan. 8 i 9 (AZP 54-69/54 i 55) już w paleolicie tj. starszym okresie Epoki Kamieniadatowanym od 1,3 mln lat p.n.e. do 10 tys. lat p.n.e.

Na okres paleolitu i mezolitu (1,3 mln lat p.n.e. – 4000/3500 lat p.n.e.) datowane jeststanowisko nr 6 w Wołominie (AZP 54-68/39). Na okres mezolitu (środkowa epoka kamienia5400-4000/3500 lat p.n.e.) datowanych jest 8 stanowisk, natomiast na okres mezolitu i neolitu(5400-2200/2100 lat p.n.e.) - 5 stanowisk archeologicznych. Z czasów neolitu udało sięwyróżnić aż pięć kultur archeologicznych: najstarszą jest Kultura Pucharów Lejkowatych(23 stanowiska) datowana na okres 4100/3900-3200/3000 lat p.n.e.; następnie Kultura AmforKulistych (2 stan. ) datowana od 3000-2500 lat p.n.e.; Kultura Ceramiki Sznurowej (8 stan.)datowanych na 3000-2000 lat p.n.e.; Kultura ceramiki grzebykowo-dołkowej (5 stan.) 2900-2100 lat p.n.e. oraz Kultura Linduńska (1 stan.). Bez określenia przynależności kulturowej naokres Neolitu i Wczesnej Epoki Brązu (5400-1700 lat p.n.e.) datowane są 4 stanowiska,a ogólnie na Epokę Kamienia i Wczesną Epokę Brązu (1,3 mln – 1500 lat p.n.e.)30 stanowisk. Na okres Wczesnej Epoki Brązu (2200/2100-1500 lat p.n.e.) wydatowano42 stanowiska, z czego 33 należą do ludności określanej w archeologii kulturą trzciniecką(1700-1300 lat p.n.e.). Ogólnie na okres Epoki Brązu (2200/2100-750 lat p.n.e.) datowanych jest 9 stanowisk oraz1 na okres Epoki Brązu i Wczesnej Epoki Żelaza (okres halsztacki - 2 połowa VIII w. p.n.e. –400 p.n.e.). Na ten ostatni okres datowane są 33 stanowiska, z czego 29 zajmuje kulturałużycka (1300 lat p.n.e.- koniec VII w. p.n.e.). Na okres halsztacki i okres lateński (2 połowaVIII w. – początek I w. n.e.) datowanych jest 8 stanowisk, w tym po 1 zajmują: kulturagrobów kloszowych i kultura pomorska (600 lat p.n.e. – 150 n.e.). Na okres późnolateńskii okres rzymski (150 lat p.n.e. – 375 lat n.e.) wydatowano 2 stanowiska, a ogólnie na okresstarożytny 16. Na obszarze gminy nie zarejestrowano śladów osadniczych datowanych naOkres Wędrówek Ludów (375-połowa VI w.). Ludność zamieszkującą ten obszar wewczesnym średniowieczu (VI-połowa XIII w.) zarejestrowano na 17 stanowiskach, natomiastw późnym średniowieczu i czasach nowożytnych aż na 21 (połowa XIII-XVIII w.).

Zdecydowana większość punktów osadniczych zarejestrowana została nad głównymirzekami obszaru: Czarną i Długą oraz ich niewielkimi dopływami, należy przypuszczać, żepozostałe stanowiska w okresie użytkowania również opływały niewielkie cieki wodne,obecnie zupełnie wyschnięte.

2

2. Rejestr stanowisk Archeologicznego Zdjęcia Polski na obszarze gminy Wołomin Stanowisko, nr w

miejscowości/nr na obszarze

Rodzaj stanowiska Kultura archeologiczna Chronologia Zabytki Nr inwentarza Powierzchnia

Obszar AZP 53-68, badania prowadził S. Woyda w 1993 r. 2. 1

1Helenów,Nowiny, stan.1/26

Ślad osadniczy - Paleolit Krzemienie –0,3 kg PMA I/4828 ?

Obszar AZP 53-69, badania prowadził S. Woyda w 1994 r.1.Zagościniec, stan. 7/1 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 6 fr. ceramiki MSHM/ 3455 0,5 ha2.Zagościniec, stan. 7/1 Ślad osadniczy Kultura łużycka Starożytność 3 fr. ceramiki MSHM/ 3455 0,5 ha3.Zagościniec, stan. 7/1 Ślad osadniczy - Starożytność 1 gładziki krzemienny MSHM/ 3455 0,5 ha4.Zagościniec, stan. 8/2 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu 1 narz. krzemienny, 1 odłupekkrzemienny

MSHM/ 3456 0,5 ha

5.Zagościniec, stan. 8/2 Ślad osadniczy Kultura pucharówlejkowatych

Neolit 2 fr. ceramiki MSHM/ 3456 0,5 ha

6.Zagościniec, stan. 8/2 Osada Kultura trzciniecka Wczesny Brąz 14 fr. ceramiki MSHM/ 3456 0,5 ha7.Zagościniec, stan. 8/2 Osada - Wczesny Brąz 8 fr. ceramiki MSHM/ 3456 0,5 ha8.Zagościniec, stan. 8/2 Osada Kultura łużycka Halsztat / Epoka Brązu 10 fr. ceramiki MSHM/ 3456 0,5 ha9.Zagościniec, stan. 8/2 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska Wczesne średniowiecze 1 fr. ceramiki MSHM/ 3456 0,5 ha10.Zagościniec, stan. 9/3 Ślad osadniczy - Wczesna Epoka Brązu 1 fr. ceramiki MSHM/ 3457 1 ar 11.Zagościniec, stan. 10/4 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka? Wczesna Epoka Brązu 1 fr. ceramiki MSHM/ 3458 1 ar 12.Zagościniec, stan. 11/5 Ślad osadniczy Kultura Pucharów

Lejkowatych Neolit 1 fr. ceramiki MHSM/ 3459 0,5 ha

13.Zagościniec, stan. 11/5 Osada Kultura trzciniecka? Wczesna Epoka Brązu 16 fr. ceramiki MHSM/ 3459 0,5 ha 14.Zagościniec, stan. 11/5 Ślad osadniczy Kultura łużycka? Epoka Brązu 4 fr. ceramiki MHSM/ 3459 0,5 ha

Obszar AZP 54-68, badania prowadził S. Woyda w 1994 r. Wołomin 1/8 Ślad osadniczy XIII-XIV w. 3 fr. ceramiki MHSM/ 3262 1 ha Wołomin 2/9 Ślad osadniczy Kultura łużycka? Starożytność 2 fr. ceramiki MHSM/ 3263 1 ar Wołomin 4/21 Ślad osadniczy - Epoka kamienia/WEB 1 rdzeń krzemienny,

1 odłupek krzemienny MHSM/ 3274 0,5 ha

Czarna 1/10 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka? Wczesna Epoka Brązu 4 fr. ceramiki MHSM/ 3264 0,5 haCzarna 1/10 Ślad osadniczy - Starożytność 2 fr. ceramiki MHSM/ 3264 0,5 haCzarna 1/10 Ślad osadniczy - Halsztat/Laten 2 fr. ceramiki MHSM/ 3264 0,5 haZagościniec 1/11 Ślad osadniczy Kultura łużycka Epoka Brązu/Halsztat 6 fr. ceramiki MHSM/ 3265 0,5 ha Zagościniec 1/11 Ślad osadniczy - Średniowiecze 3 fr. ceramiki MHSM/ 3265 0,5 ha Helenów/Zagościniec 2/12 Ślad osadniczy - Mezolit / Neolit 1 wiór krzemienny, wkładka i

rylec MHSM/ 3266 0,5 ha

24

Helenów/Zagościniec 2/12 Ślad osadniczy Kultura PucharówLejkowatych

Neolit 2 fr. ceramiki MHSM/ 3266 0,5 ha

Helenów/Zagościniec 2/12 Ślad osadniczy Kultura Amfor Kulistych Neolit 3 fr. ceramiki MHSM/ 3266 0,5 haHelenów/Zagościniec 2/12 Cmentarzysko? Kultura łużycka Epoka Brązu /Halsztat 25 fr. ceramiki MHSM/ 3266 0,5 haHelenów/Zagościniec 2/12 Ślad osadniczy - Średniowiecze 2 fr. ceramiki MHSM/ 3266 0,5 haHelenów 3/13 Ślad osadniczy - Halsztat/Laten ? 1 fr. ceramiki MHSM/ 3267 1 ar Helenów 4/14 Ślad osadniczy Kultura Pucharów

Lejkowatych Neolit 3 fr. ceramiki MHSM/ 3268 0,5 ha

Helenów 4/14 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka? Wczesna Epoka Brązu 2 fr. ceramiki /1 przęślik MHSM/ 3268 0,5 ha Helenów 4/14 Osada?/

Cmentarzysko?Kultura łużycka Epoka Brązu/ Halsztat 12 fr. ceramiki (1 przepalony) MHSM/ 3268 0,5 ha

Helenów 5/15 Ślad osadniczy - Mezolit rozwiertnik krzemienny MHSM/ 3269 0,5 haHelenów 5/15 Ślad osadniczy - Neolit / Wczesna Epoka

Brązu 2 odłupki krzemienne, 1 rdzeń,2 drapacze krzemienne

MHSM/ 3269 0,5 ha

Helenów 5/15 Ślad osadniczy Kultura PucharówLejkowatych


Helenów 5/15 Ślad osadniczy Kultura CeramikiSznurowej


Helenów 5/15 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 5 fr. ceramiki MHSM/ 3269 0,5 haHelenów 5/15 Cmentarzysko Kultura łużycka Epoka Brązu/ Halsztat 29 fr. ceramiki (2 przepalone),

1 kość przepalona MHSM/ 3269 0,5 ha

Helenów 6/16 Ślad osadniczy - Mezolit zbrojnik krzemienny MHSM/ 3270 0,5 ha Helenów 6/16 Ślad osadniczy Kultura łużycka Halsztat 2 fr. ceramiki MHSM/ 3270 0,5 haHelenów 7/17 Ślad osadniczy - Epoka

Kamienia/WczesnaEpoka Brązu

4 odłupki krzemienne (1 rylec) MHSM/ 3271 0,5 ha

Helenów 7/17 Ślad osadniczy Kultura CeramikiSznurowej

Późny Neolit/ WczesnaEpoka Brązu

2 fr. ceramiki MHSM/ 3271 0,5 ha

Helenów 7/17 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 4 fr. ceramiki MHSM/ 3271 0,5 haHelenów 8/18 Ślad osadniczy Kultura polska XIII/XIV 4 fr. ceramiki MHSM/ 3272 0,5 haCzarna 2/19 Ślad osadniczy - Starożytność 1 fr. ceramiki MHSM/ 3272 0,5 haWołomin 3/20 Ślad osadniczy Kultura polska XII/XII w. 2 fr. ceramiki MHSM/ 3273 0,5 haWołomin 3/20 Ślad osadniczy Kultura polska XIV w. 10 fr. ceramiki MHSM/ 3273 0,5 haHelenów 9/33 Ślad osadniczy - Mezolit 335 krzemieni PMA I/7897 - Helenów 10/34 Ślad osadniczy Kultura Pucharów

Lejkowatych Mezolit 1,3 kg ceramiki PMA II/3313 -

Helenów 11/35 Ślad osadniczy Kultura łużycka Halsztat 1,9 kg ceramiki PMA -Wołomin 5/38 Ślad osadniczy Kultura ceramiki Neolit Fragmenty ceramiki PMA II/ 4673 -

25

grzebykowo-dołkowej (Wołominek)Wołomin 6/39 Ślad osadniczy - Paleolit/Mezolit Krzemienie, 0,16 kg ceramiki PMA I/ 3971 -Wołomin 7/40 Ślad osadniczy Kultura łużycka Halsztat 4 fr. ceramiki PMA III/ 2149 -Wołomin 8/41 Ślad osadniczy Kultura Ceramiki

Sznurowej Neolit 5 fr. ceramiki PMA II/ 6696 -

Wołomin 9/42 Ślad osadniczy Kultura polska Średniowiecze,Nowożytność

2,1 kg ceramiki PMA VI/ 1246 -

Wołomin 10/43 Ślad osadniczy Kultura polska Średniowiecze,Nowożytność

10 fr. ceramiki; 1 fr. noża żelaznego

PMA VI/ 6715 -

Wołomin 20/48(Wołominek)

Ślad osadniczy - Mezolit 3 narzędzia krzemienne PMA I/8995 PMAII/4184

Wołomin 20/48(Wołominek)

Ślad osadniczy Kultura ceramikigrzebykowo-dołkowej

Neolit 52 fr. ceramiki PMA I/8995 PMAII/4184

-

Wołomin 21/50 Ślad osadniczy Kultura łużycka? Epoka Brązu?/Halsztat? - MSHM/ 3285 1 ar Wołomin 22/51 Ślad osadniczy Kultura łużycka? Starożytność 1 fr. ceramiki MSHM/ 3286 1 ar

Obszar AZP 54-69, badania prowadził S. Woyda w 1994 r. Stare Grabie 1/1 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu 1 rdzeń krzemienny(wykorzystany)

MHSM/ 3287 0,5 ha

Stare Grabie 1/1 Osada Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 32 fr. ceramiki MHSM/ 3287 0,5 haStare Grabie 1/1 Ślad osadniczy Kultura łużycka Epoka Brązu ? 2 fr. ceramiki MHSM/ 3287 0,5 haStare Grabie 2/2 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 4 fr. ceramiki MHSM/ 3288 0,5 ha Stare Grabie 3/3 Ślad osadniczy - Mezolit/Neolit 1 drapacz paznokciowy MHSM/ 3289 1 ar Stare Grabie 4/4 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu 6 odłupków krzemiennych (1 z siekierki?)

MHSM/ 3290 0,5 ha

Stare Grabie 4/4 Ślad osadniczy Kultura PucharówLejkowatych


Stare Grabie 4/4 Osada Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 9 fr. ceramiki MHSM/ 3290 0,5 haStare Grabie 4/4 Ślad osadniczy - Epoka Brązu?/Halsztat? 1 fr. ceramiki MHSM/ 3290 0,5 haStare Grabie 5/5 Ślad osadniczy - Epoka Brązu? 1 fr. ceramiki MHSM/ 3291 5 ha Stare Grabie 5/5 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska XII-XIII w. 2 fr. ceramiki MHSM/ 3291 5 ha Stare Grabie 5/5 Osada Kultura polska XV-XVIII w. 20 fr. ceramiki /

1 fr.(kielicha szklanego) MHSM/ 3291 5 ha

Nowe Grabie 1/6 Ślad osadniczy - Starożytność 1 fr. ceramiki MHSM/ 3292 0,5 ha Nowe Grabie 1/6 Ślad osadniczy Kultura polska Średniowiecze 1 fr. ceramiki MHSM/ 3292 0,5 ha Nowe Grabie 2/7 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu 1 odłupek krzemienny, 1zniszczony drapacz krzemienny

MHSM/ 3293 5 ha

Nowe Grabie 2/7 Ślad osadniczy Kultura PucharówLejkowatych

Neolit 2 fr. ceramiki MHSM/ 3293 5 ha

26

Nowe Grabie 2/7 Ślad osadniczy - Późny Neolit/ Wczesna Epoka Brązu

2 fr. ceramiki MHSM/ 3293 5 ha

Nowe Grabie 2/7 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka? Wczesna Epoka Brązu 5 fr. ceramiki MHSM/ 3293 5 ha Nowe Grabie 2/7 Ślad osadniczy Kultura łużycka Epoka Brązu 3 fr. ceramiki MHSM/ 3293 5 ha Nowe Grabie 2/7 Ślad osadniczy

/cmentarzysko?- Starożytność 2 fr. ceramiki (przepalone) MHSM/ 3293 5 ha

Nowe Grabie 3/8 Ślad osadniczy - Halsztat/Laten 3 fr. ceramiki MHSM/ 3294 0,5 ha Nowe Grabie 4/9 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu 1 odłupek krzemienny MHSM/ 3295 1 ar

Nowe Grabie 4/9 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 1 fr. ceramiki MHSM/ 3295 1 ar Nowe Grabie 5/10 Ślad osadniczy - Neolit/ Wczesna Epoka

Brązu 1 odłupek krzemienny, 1drapacz krzemienny

MHSM/ 3302 0,5 ha

Nowe Grabie 5/10 Osada Kultura PucharówLejkowatych


Nowe Grabie 5/10 Ślad osadniczy Kultura polska Średniowiecze 1 fr. ceramiki MHSM/ 3302 0,5 ha Stare Grabie 6/11 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu 1 odłupek krzemienny MHSM/ 3297 0,5 ha

Stare Grabie 6/11 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 2 fr. ceramiki MHSM/ 3297 0,5 ha Duczki 1/12 Osada Kultura Pucharów

Lejkowatych Neolit 6 fr. ceramiki MSHM/ 3298 0,5 ha

Duczki 1/12 Osada - Późny Neolit/ Wczesna Epoka Brązu

7 fr. ceramiki MSHM/ 3298 0,5 ha

Nowe Grabie 6/13 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/Wczesna Epoka Brązu

1 wiór (krzemień czekoladowy) MSHM/ 3299 0,5 ha

Nowe Grabie 6/13 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 5 fr. ceramiki MSHM/ 3299 0,5 ha Nowe Grabie 6/13 Ślad osadniczy - Starożytność 1 fr. ceramiki MSHM/ 3299 0,5 ha Nowe Grabie 6/13 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska Wczesne średniowiecze 1 fr. ceramiki MSHM/ 3299 0,5 ha Nowe Grabie 7/14 Ślad osadniczy - Epoka


1 odłupek krzemienny MSHM/ 3300 0,5 ha

Nowe Grabie 7/14 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 3 fr. ceramiki MSHM/ 3300 0,5 ha Nowe Grabie 7/14 Ślad osadniczy - Starożytność 1 fr. ceramiki MSHM/ 3300 0,5 ha Nowe Grabie 8/15 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 2 fr. ceramiki MSHM/ 3301 0,5 ha Nowe Grabie 8/15 Ślad osadniczy - Wczesna Epoka Brązu? 2 fr. ceramiki MSHM/ 3301 0,5 ha Duczki 2/16 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu 1 odłupek (krzemieńczekoladowy)

MSHM/ 3302 1 ar

Duczki 3/17 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/Wczesna Epoka Brązu

1 rdzeń krzemienny MSHM/ 3303 0,5 ha

27

Duczki 3/17 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 6 fr. ceramiki MSHM/ 3303 0,5 ha Duczki 3/17 Ślad osadniczy - Wczesna Epoka Brązu 2 fr. ceramiki MSHM/ 3303 0,5 ha Duczki 3/17 Ślad osadniczy - Okres rzymski 3 fr. ceramiki MSHM/ 3303 0,5 ha Duczki 3/17 Ślad osadniczy - Starożytność 5 fr. ceramiki MSHM/ 3303 0,5 ha Duczki 3/17 Osada Kultura wczesnopolska XI-XII w. 20 fr. ceramiki MSHM/ 3303 0,5 ha Duczki 4/18 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 3 fr. ceramiki MSHM/ 3304 0,5 ha Duczki 4/18 Ślad osadniczy Kultura łużycka? Epoka Brązu 1 fr. ceramiki MSHM/ 3304 0,5 ha Duczki 5/19 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu 1 odłupek krzemienny MSHM/ 3305 1 ar

Duczki 6/20 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/Wczesna Epoka Brązu

1 rdzeń krzemienny(wiórowiec)

MSHM/ 3306 1 ha

Duczki 6/20 Ślad osadniczy - Epoka Brązu ? 3 fr. ceramiki MSHM/ 3306 1 ha Duczki 6/20 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska XII-XIV w. 4 fr. ceramiki MSHM/ 3306 1 ha Nowe Grabie 9/21 Ślad osadniczy - Starożytność 1 fr. ceramiki MSHM/ 3307 0,5 ha Nowe Grabie 9/21 Ślad osadniczy - Okres rzymski 2 fr. ceramiki MSHM/ 3307 0,5 ha Nowe Grabie 10/22 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu 1 odłupek krzemienny MSHM/ 3308 0,5 ha

Nowe Grabie 10/22 Ślad osadniczy - Wczesna Epoka Brązu ? - MSHM/ 3308 0,5 ha Nowe Grabie 10/22 Osada Kultura łużycka Epoka Brązu 11 fr. ceramiki MSHM/ 3308 0,5 ha Nowe Grabie 10/22 Osada - Okres rzymski 12 fr. ceramiki MSHM/ 3308 0,5 ha Mostówka 1/23 Ślad osadniczy - Epoka


1 wiór krzemienny MSHM/ 3309 0,5 ha

Mostówka 1/23 Ślad osadniczy Kultura PucharówLejkowatych?


Mostówka 2/24 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/Wczesna Epoka Brązu


Mostówka 2/24 Osada Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 10 fr. ceramiki MSHM/ 3310 0,5 ha Mostówka 2/24 Ślad osadniczy - Halsztat/Laten ? 1 fr. ceramiki MSHM/ 3310 0,5 ha Majdan 6/25 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 2 fr. ceramiki MSHM/ 3311 0,5 ha Majdan 6/25 Ślad osadniczy - Okres rzymski? 1 fr. ceramiki MSHM/ 3311 0,5 ha Majdan 6/25 Ślad osadniczy - Starożytność? /

Wczesne średniowiecze?1 fr. ceramiki MSHM/ 3311 0,5 ha

Majdan 7/26 Ślad osadniczy - EpokaKamienia/WczesnaEpoka Brązu

1 odłupek (krzemieńczekoladowy)

MSHM/ 3312 1 ar

Mostówka 3/27 Ślad osadniczy - Starożytność 2 fr. ceramiki MSHM/ 3313 0,5 ha Mostówka 3/27 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska Wczesne średniowiecze 1 fr. ceramiki MSHM/ 3313 0,5 ha

28

Majdan 8/28 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/Wczesna Epoka Brązu

1 drapacz (krzemieńczekoladowy)

MSHM/ 3314 0,5 ha

Majdan 8/28 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 3 fr. ceramiki MSHM/ 3314 0,5 ha Majdan 9/29 Osada Kultura trzciniecka? Wczesna Epoka Brązu 11 fr. ceramiki MSHM/ 3315 0,5 ha Stare Lipiny 1/30 Ślad osadniczy Mezolit 1 rozwiertnik krzemienny MSHM/ 3316Stare Lipiny 1/30 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 4 fr. ceramiki MSHM/ 3316Stare Lipiny 1/30 Osada? Kultura łużycka? Epoka Brązu? 9 fr. ceramiki MSHM/ 3316Stare Lipiny 1/30 Ślad osadniczy - Halsztat/Laten 3 fr. ceramiki MSHM/ 3316Stare Lipiny 1/30 Osada - Okres rzymski 49 fr. ceramiki MSHM/ 3316Stare Lipiny 2/31 Ślad osadniczy Kultura Pucharów


Stare Lipiny 2/31 Ślad osadniczy Kultura łużycka ? Halsztat 2 fr. ceramiki MSHM/ 3317 0,5 ha Stare Lipiny 3/32 Ślad osadniczy Kultura łużycka ? Halsztat 5 fr. ceramiki MSHM/ 3318 5 ha Stare Lipiny 3/32 Osada? - Okres rzymski 7 fr. ceramiki MSHM/ 3318 5 ha Stare Lipiny 3/32 Ślad osadniczy Kultura polska Średniowiecze 4 fr. ceramiki MSHM/ 3318 5 ha Stare Lipiny 4/33 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu1 wiór krzemienny MSHM/ 3319 5 ha

Stare Lipiny 4/33 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 2 fr. ceramiki MSHM/ 3319 5 ha Stare Lipiny 4/33 Osada - Epoka Brązu? 11 fr. ceramiki MSHM/ 3319 5 ha Stare Lipiny 4/33 Osada - Późny Laten/

Okres rzymski 69 fr. ceramiki MSHM/ 3319 5 ha

Stare Lipiny 4/33 Osada Kultura wczesnopolska Wczesne średniowiecze 15 fr. ceramiki MSHM/ 3319 5 ha Stare Lipiny 5/34 Osada - Halsztat? 9 fr. ceramiki MSHM/ 3320 0,5 ha Stare Lipiny 6/35 Osada - Późny? Okres rzymski 35 fr. ceramiki (4 przepalone) 0,5 ha Stare Lipiny 7/36 Ślad osadniczy - Starożytność 1 fr. ceramiki 0,5 ha Stare Lipiny 7/36 Ślad osadniczy - Średniowiecze 4 fr. ceramiki 0,5 ha Wołomin 12/37 Ślad osadniczy - Mezolit 1 grocik z trzonkiem 0,5 ha Wołomin 12/37 Ślad osadniczy Kultura amfor kulistych Mezolit 2 fr. ceramiki 0,5 ha Wołomin 12/37 Ślad osadniczy Kultura pucharów

lejkowatych Neolit 1 fr. ceramiki 0,5 ha

Wołomin 13/38 Ślad osadniczy - Epoka Brązu ? 1 fr. ceramiki 1 ar Wołomin 14/39 Ślad osadniczy Kultura polska Średniowiecze 1 fr. ceramiki 1 ar Wołomin 15/40 Ślad osadniczy Kultura Pucharów


Wołomin 16/41 Ślad osadniczy Kultura polska XIII/XIV w. 4 fr. ceramiki; 1 żużelmiseczkowaty

MSHM/ 3327 1 ha

Nowe Lipiny 1/42 Ślad osadniczy - Halsztat?, Okres rzymski 2 fr. ceramiki (1 przepalony) MSHM/ 3328 1 ar

29

?Wołomin 17/44 Ślad osadniczy - Epoka


1 wiór (krzemień czekoladowy) MSHM/ 3330 1 ar

Wołomin 17/44 Ślad osadniczy - (wczesne fazy)EpokaBrązu

1 fr. ceramiki MSHM/ 3330 1 ar

Duczki (Janina) 7/45 Ślad osadniczy Kultura ceramikigrzebykowo-dołkowej

Neolit Czeramika PMAII/ 3091 -

Duczki (Janina) 7/45 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu Ceramika PMAII/ 3091 -Nowe Lipiny 2/46 Ślad osadniczy - Okres rzymski Naczynie - -Wołomin 18/47 Ślad osadniczy - Mezolit/neolit Krzemienie - -Duczki 8/48 Ślad osadniczy - Paleolit 5 narzędzi krzemiennych PMAI/ 2948 -Duczki 9/49 Ślad osadniczy Kultura ceramiki

sznurowej Neolit Ceramika PMAII/ 6756 -

Duczki 9/49 Ślad osadniczy Kultura ceramikigrzebykowo-dołkowej

Neolit Ceramika PMAII/ 6756 -

Duczki 10/50 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska Wczesne średniowiecze 1 fr. ceramiki; 1 fr. zużlażelaznego

PMAV/ 745 -

Nowe Grabie 11/51 Ślad osadniczy Kultura ceramikisznurowej

Neolit Toporek kamienny PMAII/ 3028 -

Nowe Grabie 12/52 Ślad osadniczy Polska Nowożytność 2 fr. ceramiki; 14 kafli; 2 fr.naczyń szklanych

PMAVI/ 1781 -

Stare Grabie 7/53 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu Ceramika PMAIII/ 1658 Stare Grabie 7/53 Ślad osadniczy Kultura łużycka Halsztat Ceramika PMAIII/ 1658 Stare Grabie 7/53 Ślad osadniczy Kultura grobów

kloszowych Halsztat/ Laten Ceramika PMAIII/ 1658

Stare Grabie 8/54 Ślad osadniczy - Paleolit Krzemienie PMAI/ 4932 - Stare Grabie 9/55 Ślad osadniczy - Paleolit Krzemienie PMAI/ 4910 - Stare Grabie 10/56 Ślad osadniczy Kultura ceramiki

sznurowej?Neolit Ceramika PMAII/ 2645

PMAIII/ 5688-

Stare Grabie 10/56 Ślad osadniczy Kultura ceramikigrzebykowo-dołkowej

Neolit Ceramika PMAII/ 2645 -

Stare Grabie 10/56 Ślad osadniczy Kultura pucharówlejkowatych

Neolit Ceramika PMAIII/ 5688 -

Stare Grabie 10/56 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu Ceramika PMAII/ 2645 -Stare Grabie 11/57 Ślad osadniczy Kultura łużycka Halsztat 4 fr. ceramiki - -Zagościniec 3/58 Ślad osadniczy - Epoka Brązu? 4 fr. ceramiki MSHM/ 3331 0,5 ha Zagościniec 3/58 Cmentarzysko? - Starożytność 1 fr. ceramiki przepalony MSHM/ 3331 0,5 ha

30

Zagościniec 3/58 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska XII-XIII w. 3 fr. ceramiki MSHM/ 3331 0,5 ha Zagościniec 3/58 Ślad osadniczy Kultura polska XV w. 2 fr. ceramiki MSHM/ 3331 0,5 ha Zagościniec 4/59 Ślad osadniczy - Epoka Brązu 4 fr. ceramiki; 1 bryłka pol. MSHM/ 3332 0,5 ha Zagościniec 4/59 Cmentarzysko? - Okres rzymski 1 fr. ceramiki przepalony MSHM/ 3332 0,5 ha Zagościniec 4/59 Ślad osadniczy Kultura polska Średniowiecze 1 fr. ceramiki MSHM/ 3332 0,5 ha Zagościniec 5/60 Ślad osadniczy Kultura pucharów

lejkowatych Neolit 2 fr. ceramiki MSHM/ 3333 0,5 ha

Zagościniec 5/60 Osada? Kultura łużycka Halsztat 3 fr. ceramiki MSHM/ 3333 0,5 ha Zagościniec 5/60 Ślad osadniczy Polska Nowożytność Moneta brązowa z 1758 r. MSHM/ 3333 0,5 ha Zagościniec 6/61 Ślad osadniczy Kultura łużycka ? Halsztat 3 fr. ceramiki MSHM/ 3334 0,5 ha Zagościniec 6/61 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska Wczesne średniowiecze - MSHM/ 3334 0,5 ha

Obszar AZP 55-68, badania prowadził S. Woyda w 1991 i 1998 r. Ossów 1/1 Ślad osadniczy Kultura pucharów

lejkowatych ?Neolit 4 fr. ceramiki MSHM/ 2620 0,5 ha

Ossów 1/1 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/Wczesna Epoka Brązu

3 odłupki z patyną MSHM/ 2620 0,5 ha

Ossów 1/1 Ślad osadniczy - Wczesna Epoka Brązu 1 fr. ceramiki MSHM/ 2620 0,5 haOssów 1/1 Ślad osadniczy - Epoka Brązu? 3 fr. ceramiki MSHM/ 2620 0,5 haOssów 2/2 Ślad osadniczy - Epoka


1 rdzeń krzemienny, 2 odłupkikrzemienne

MSHM/ 2621 0,5 ha

Ossów 2/2 Ślad osadniczy Kultura pucharówlejkowatych ?


Ossów 2/2 Ślad osadniczy Kultura Linduńska Neolit - MSHM/ 2621 0,5 haOssów 2/2 Osada - Wczesny Brąz 23 fr. ceramiki MSHM/ 2621 0,5 haOssów 2/2 Ślad osadniczy - Halsztat ? 1 fr. ceramiki MSHM/ 2621 0,5 haOssów 3/3 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu1 odłupek krzemienny MSHM/ 2622 1 ar

Ossów 3/3 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu - MSHM/ 2622 1 ar Ossów 4/4 Ślad osadniczy Kultura łużycka Epoka Brązu 2 fr. ceramiki MSHM/ 2623 1 ar Ossów 5/5 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia 1 odłupek MSHM/ 2624 -Ossów 6/6 Ślad osadniczy Kultura polska XIII/XIV w. 6 fr. ceramiki MSHM/ 2625 1 ar Ossów 7/7 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu1 odłupek krzemienny zrdzenia czekoladowego

MSHM/ 2626 -

Ossów 7/7 Ślad osadniczy - Epoka Brązu 2 fr. ceramiki MSHM/ 2626 -Ossów 7/7 Ślad osadniczy Kultura polska Średniowiecze 1 fr. ceramiki MSHM/ 2626 -Ossów 8/8 Ślad osadniczy Kultura ceramiki Neolit 2 fr. ceramiki MSHM/ 2627 0,5 ha

31

sznurowej Ossów 8/8 Ślad osadniczy - Starożytność/ 2 fr. ceramiki MSHM/ 2627 0,5 ha Ossów 8/8 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska XI-XII w. 1 fr. ceramiki MSHM/ 2627 0,5 ha Ossów 9/9 Ślad osadniczy Kultura pucharów

lejkowatych Neolit 1 z wnęką na odłupki MSHM/ 2628 0,5 ha

Ossów 9/9 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska Przed XI w.? 1 fr. ceramiki MSHM/ 2628 0,5 ha Ossów 9/9 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska XI-XII w. 1 fr. ceramiki MSHM/ 2628 0,5 ha Ossów 10/10 Ślad osadniczy Kultura łużycka Halsztat 2 fr. ceramiki MSHM/ 2629 0,5 ha Ossów 10/10 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska XI-XII w. 2 fr. ceramiki MSHM/ 2629 0,5 ha Ossów 10/10 Ślad osadniczy Kultura polska XIV/XV w. 2 fr. ceramiki MSHM/ 2629 0,5 ha Ossów 11/11 Ślad osadniczy Kultura łużycka Epoka Brązu 2 fr. ceramiki MSHM/ 2630 0,5 ha Ossów 11/11 Osada Kultura wczesnopolska XI-XIII w. 28 fr. ceramiki MSHM/ 2630 0,5 ha Ossów 12/12 Ślad osadniczy - Halsztat 2 fr. ceramiki MSHM/ 2631 0,5 ha Ossów 12/12 Osada Kultura wczesnopolska VIII-IX w. 10 fr. ceramiki MSHM/ 2631 0,5 ha Turów 1/13 Ślad osadniczy - Starożytność 1 fr. ceramiki MSHM/ 2632 0,5 ha Turów 1/13 Ślad osadniczy Kultura pomorska ? Halsztat/Laten 2 fr. ceramiki MSHM/ 2632 0,5 ha Turów/Ossów 2/14 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu4 odłupki krzemienne zsiekierki

MSHM/ 2633 1 ha

Turów/Ossów 2/14 Ślad osadniczy - Wczesna Epoka Brązu 5 fr. ceramiki MSHM/ 2633 1 ha Turów/Ossów 2/14 Osada? - Halsztat 13 fr. ceramiki MSHM/ 2633 1 ha Turów/Ossów 2/14 Cmentarzysko? - Późny Laten/

Wczesny okres rzymski 15 fr. ceramiki MSHM/ 2633 1 ha

Ossów 13/15 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/Wczesna Epoka Brązu

1 fr. drapacza krzemiennego MSHM/ 2634 0,5 ha

Ossów 13/15 Ślad osadniczy - Późny Neolit/Wczesna Epoka Brązu


Ossów 13/15 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka ? Wczesna Epoka Brązu 1 fr. ceramiki MSHM/ 2634 0,5 ha Ossów 13/15 Ślad osadniczy Kultura łużycka ? Halsztat 2 fr. ceramiki MSHM/ 2634 0,5 ha Ossów 13/15 Ślad osadniczy - Okres rzymski? 3 fr. ceramiki MSHM/ 2634 0,5 ha Turów 3/19 Osada Kultura polska XIII-XIV w. 10 fr. ceramiki MSHM/ 2637 0,5 ha Kobylak/Turów 1/20 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu1 odłupek krzemienny MSHM/ 2638 1 ha

Kobylak/Turów 1/20 Ślad osadniczy - Wczesna Epoka Brązu? 1 fr. ceramiki MSHM/ 2638 1 ha Kobylak/Turów 1/20 Ślad osadniczy Kultura wczesnopolska XI-XII w. 5 fr. ceramiki MSHM/ 2638 1 ha Kobylak/Turów 1/20 Ślad osadniczy Kultura polska XIII-XIV w. 6 fr. ceramiki MSHM/ 2638 1 ha Ossów 14/38 Ślad osadniczy - Strożytność 1 fr. ceramiki (przepalony

wtórnie) 1 ar

32

Obszar AZP 55-69, badania prowadził S. Woyda w 1991 r. Majdan 1/1 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/

Wczesna Epoka Brązu1 odłupek krzemienny MSHM/ 2606 -

Majdan 2/2 Ślad osadniczy Kultura pucharówlejkowatych


Majdan 2/2 Ślad osadniczy - Neolit 2 fr. narzędzi krzemiennych; 1drapacz, 1 wiórek, 1 odłupek

MSHM/ 2607 0,5 ha

Majdan 3/3 Ślad osadniczy - Epoka Kamienia/Wczesna Epoka Brązu

1 odłupek krzemienny 1 ar

Majdan 4/4 Ślad osadniczy - Mezolit/neolit 1 rdzeń, 1 wiertło krzemienne,1 fr. grocika

MSHM/ 2609 0,5 ha

Majdan 4/4 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 4 fr. ceramiki MSHM/ 2609 0,5 ha Majdan 5/5 Ślad osadniczy Kultura łużycka? Halsztat 3 fr. ceramiki - 0,5 ha Leśniakowizna 1/6 Ślad osadniczy - Neolit/

Wczesna Epoka Brązu 2 odłupki krzemienne - 0,5 ha

Leśniakowizna 1/6 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka ? Neolit/Wczesna Epoka Brązu

4 fr. ceramiki - 0,5 ha

Leśniakowizna 1/6 Ślad osadniczy - Starożytność?/ Wczesne średniowiecze?

1 fr. ceramiki - 0,5 ha

Leśniakowizna 2/7 Ślad osadniczy Kultura pucharówlejkowatych


Leśniakowizna 3/8 Ślad osadniczy - Mezolit?/Neolit? 2 rdzenie krzemienne MSHM/ 2613 0,5 ha Leśniakowizna 3/8 Ślad osadniczy Kultura pucharów

lejkowatych Neolit 1 odłupek (przepalony), 1

wiertło krzemienne MSHM/ 2613 0,5 ha

Leśniakowizna 3/8 Ślad osadniczy - Halsztat/Laten 2 fr. ceramiki MSHM/ 2613 0,5 ha Leśniakowizna 3/8 Osada Kultura wczesnopolska XI-XIII w. 8 fr. ceramiki MSHM/ 2613 0,5 ha Leśniakowizna 4/9 Ślad osadniczy - Mezolit ? 1 wiórowiec krzemienny MSHM/ 2614 1 ar Leśniakowizna 5/10 Ślad osadniczy - Późny Neolit/

Wczesna Epoka Brązu 1 fr. ceramiki MSHM/ 2615 1 ar

Leśniakowizna 6/16 Ślad osadniczy Kultura ceramikisznurowej

Późny ? neolit 1 odłupek krzemienny zsiekierki

MSHM/ 2616 0,5 ha

Leśniakowizna 6/16 Ślad osadniczy - Neolit/Wczesna Epoka Brązu

2 fr. ceramiki MSHM/ 2616 0,5 ha

Leśniakowizna 6/16 Ślad osadniczy Kultura trzciniecka Wczesna Epoka Brązu 2 fr. ceramiki MSHM/ 2616 0,5 ha Leśniakowizna 6/16 Ślad osadniczy - Starożytność 1 fr. ceramiki MSHM/ 2616 0,5 ha Leśniakowizna 7/12 Ślad osadniczy Kultura pucharów

lejkowatych Neolit 1 fr. ceramiki MSHM/ 2617 1 ar

Leśniakowizna 8/13 Ślad osadniczy - Mezolit 1 drapacz krzemienny, 1 MSHM/ 2618 1 ar

33

odłupek krzemienny Halsztat – okres halsztacki, Laten – okres lateński, PMA – Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, MSHM – Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiegow Pruszkowie, fr. – fragmenty

34

3. Zabytki ruchome

Na terenie gminy, jako obiekty wpisane do rejestru zabytków ruchomych, figurujemiejsce pamięci narodowej – zbiorowe mogiły żołnierskie na cmentarzu parafialnym orazprywatny instrument muzyczny. Oprócz tego konkretnego wskazania, istotnym elementemkrajobrazu kulturowego każdej gminy są pomniki, tablice pamiątkowe oraz przydrożnekapliczki i krzyże, które stawiane były dla upamiętnienia zarówno ważnych postacii wydarzeń historycznych, jak i lokalnego kultu religijnego i tradycji oznaczania drógwiejskich. Większość z nich posiada głównie wartości niematerialne, dokumentujące potrzebęupamiętnienia danego miejsca, prezentując czasem cechy miejscowego rzemiosła.Zachowanie ich w krajobrazie gminy jest bardzo istotne ze względu na utrwalenie śladówdziałalności społecznej jej mieszkańców. Na potrzeby opracowania został opracowany spispomników i miejsc pamięci oraz ważniejszych kapliczek i krzyży. Wyposażenie kościoła parafialnego p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej zostało zgromadzonewraz z wybudowaniem po II wojnie światowej nowego kościoła (konsekrowany w 1952 r,).Składa się głównie z obiektów, z których najstarsze powstały w latach 20 i 30 XX w.,prezentujących styl rzemiosła o charakterze ludowym. Jedynym obiektem zachowanymz wyposażenia pierwszego kościoła jest obraz z ołtarza głównego z wizerunkiem MatkiBoskiej Częstochowskiej, który objęty jest szczególnym kultem.

Wykaz pomników i miejsc pamięci na terenie gminy Wołomin:

1. Wołomin, skwer Piłsudskiego – pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego2. Wołomin, pl. 3 Maja od strony ul. Moniuszki – pomnik KU CZCI BOHATERÓW

POMORDOWANYCH PRZEZ BARBARZYŃCÓW HITLEROWSKICHW LATACH 1939 – 1944 SPOŁECZEŃSTWO WOŁOMINA

3. Wołomin, pl. 3 Maja, w części wschodniej - pomnik BOHATEROM ZIEMIWOŁOMIŃSKIEJ POLEGŁYM W WALCE Z OKUPANTEM HITLEROWSKIM WLATACH 1939 – 1945 SKŁADA HOŁD SPOŁECZEŃSTWO MIASTA

4. Wołomin, Skwer Bohaterów Powstania Styczniowego – kamień pamiątkowyBOHATEROM POWSTANIA 1863 R. RODACY

5. Wołomin, skwer na rogu ulic Przejazd i Wilsona – pomnik W HOŁDZIEŻOŁNIERZOM ARMII KRAJOWEJ I NARODOWYCH SIŁ ZBROJNYCH ZIEMIWOŁOMIŃSKIEJ WALCZĄCYCH O WOLNOŚĆ POLSKI.

6. Wołomin, ul. Piaskowa – pomnik MIEJSCE KAŹNI UŚWIĘCONEMĘCZEŃSTWEM ŻOŁNIERZY POLSKI WALCZĄCEJ POMORDOWANYCHI ZESŁANYCH DO ŁAGRÓW PRZEZ NKWD I SĄDY POLOWE ARMIIRADZIECKIEJ W LATACH 1944-45, W HOŁDZIE BOHATEROM TABLICĘ TĘPOŚWIĘCAJĄ KOLEDZY Z AK

7. Wołomin, ul. Ogrodowa przy siedzibie Urzędu Miasta – pomnik W 60 ROCZNICĘNADANIA PRAW MIEJSKICH WOŁOMINOWI – WOŁOMIN 1979

8. Wołomin, ul. Ogrodowa 2, od strony skweru Piłsudskiego – tablica pamiątkowaNAUCZYCIELE ZIEMI WOŁOMIŃSKIEJ ZAMORDOWANI PRZEZHITLEROWSKIEGO OKUPANTA W LATACH 1939 – 1945 ZOFIABRZOZOWSKA, ANTONI MALISZEWSKI, ANNA ZAWADZKA, STANISŁAWKUCHARSKI, BRONISŁAW ZAWADZKI, WACŁAW GOLISZ, FRANCISZEKCHRÓŚCIELEWSKI, JAN WOLNY, ZYGMUNT GAŁA, MICHAŁWAWRZYNOWSKI, STANISŁAW GIEŁŻYCKI, CZESŁAW MURAWSKI W 80ROCZNICĘ POWSTANIA ZNP I 40 ROCZNICĘ ZWYCIĘSTWA NAD

35

FASZYZMEM HOŁD SKŁADAJĄ NAUCZYCIELE I SPOŁECZEŃSTWOWOŁOMINA, WOŁOMIN 14 PAŹDZIERNIKA 1985 R.

9. Wołomin, ul. 1-go Maja – czołg z tablicą pamiątkową W HOŁDZIE BOHATERSKIMŻOŁNIERZOM Z GWARDYJSKIEJ ARMII PANCERNEJI ŻOŁNIERZOM POLSKI PODZIEMNEJ KTÓRZY W DNIACH 30VII-6VIII 1944R. STOCZYLI W REJONIE WOŁOMINA I NA PRZEDPOLU WARSZAWYBITWĘ Z HITLEROWSKIM NAJEŹDŹCĄ, SPOŁECZEŃSTWO ZIEMIWOŁOMIŃSKIEJ 1985

10. Wołomin, ul. Sportowa na terenie stadionu – kamień PAMIĘCIPOMORDOWANYCH I POLEGŁYCH W LATACH OKUPACJI HITLEROWSKIEJORAZ ZMARŁYCH DZIAŁACZY, ZAWODNIKÓWI TRENERÓW W OKRESIE 70-LECIA WKS „HURAGAN” 1923-1993,WOŁOMIN GRUDZIEŃ 1993

11. Wołomin, ul. Piłsudskiego przy kościele – pomnik PAPIEŻ JAN PAWEŁ II 1920-2005 „LUDZIOM NIE WOLNO NIGDY TRACIĆ NADZIEI W ZWYCIĘSTWODOBRA”

12. Ossów, ul. Matarewicza róg drogi prowadzącej na cmentarz 1920 r. – obeliskz zegarem

13. Ossów, ul. Matarewicza 233 – obelisk upamiętniający śmierć ks. Skorupki14. Ossów, ul. Matarewicza 229, pola położone na północ od zabudowań wsi – krzyż

w miejscu postrzału ks. Skorupki15. Ossów, ul. Matarewicza 148 przed szkołą podstawową – pomnik ks. Skorupki16. Zagościniec, skrzyżowanie ul. Szkolnej i 100-lecia – kamień pamiątkowy 1878-1978

100 LAT ZAGOŚCINIEC17. Zagościniec, ul. 100-lecia 39 – tablica 50 LAT OCHOTNICZEJ STRAŻY

POŻARNEJ W ZAGOŚCIŃCU 1933-1983

Wykaz grobów żołnierskich na terenie gminy Wołomin:

Wołomin cmentarz grzebalny parafii rzym. – kat. p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej,ul. Graniczna:1. - Grób nieznanego żołnierza z 1939 – 1944 r.2. - zbiorowa mogiła żołnierzy Armii Krajowej3. - mogiła zbiorowa Powstańczych Oddziałów Specjalnych „Jerzyki” harcerskiej

kompanii szturmowej Wołomin

4. Lipinki – zbiorowa mogiła żołnierzy i partyzantów z II wojny światowej (1944 r.)

5. Grabie Nowe – mogiła zbiorowa nieznanego żołnierza Wojska polskiego z 1939 r.

36

Spis ważniejszych kapliczek i przydrożnych krzyży na terenie gminy Wołomin

1. Cięciwa, ul. Wyszyńskiego 12 - krzyż2. Czarna, ul. Gościniec 3 – kapliczka z figurą św. Rocha3. Czarna, ul. Czarneckiego - krzyż karawaka4. Czarna, róg ul. Radzymińskiej i Witosa – kapliczka 5. Duczki, ul. Szosa Jadowska róg Ręczajskiej przy szkole – krzyż6. Helenów, ul. Boryny 16 - kapliczka7. Helenów, ul. Boryny róg 100-lecia – krzyż8. Jaroszewek, Jaroszewska róg Stokrotki - kapliczka9. Majdan, ul. Racławicka naprzeciwko bud. nr 65 – kapliczka 10. Mostówka, przy bud. nr 3 - kapliczka11. Nowe Grabie, Ręczajska 44 – kapliczka 12. Nowe Lipiny, ul. Majdańska 2 - kapliczka13. Nowy Ossów, ul. Żytnia róg Rozwadowskiego – kapliczka14. Ossów, ul. Matarewicza 318– kapliczka 15. Ossów, ul. Matarewicza naprzeciwko bud. nr 155 - krzyż16. Ossów, ul. Matarewicza róg drogi na cmentarz – krzyż17. Skazówka, róg Krymskiej i Kasprzykiewicza - krzyż18. Stare Grabie, ul. Główna 154 – kapliczka 19. Stare Grabie, ul. Główna pomiędzy bud. nr 207 i 209 - kapliczka 20. Turów, ul. Hallera 18 - krzyż21. Zagościniec, ul. 100-lecia pomiędzy bud. nr 106 i 108 – kapliczka 22. Zagościniec, ul. 100-lecia 91 - krzyż23. Wołomin, ul. Długa 35 – kapliczka 24. Wołomin, ul. Geodetów 1 – kapliczka25. Wołomin, ul. Głowackiego 10 – kapliczka26. Wołomin, ul. Głowackiego róg Waryńskiego – kapliczka27. Wołomin, ul. Kmicica 18 – kapliczka28. Wołomin, róg ul. Lipińskiej i Niepodległości – kapliczka 29. Wołomin, ul. Niepodległości 93a – kapliczka30. Wołomin, ul. Niepodległości na północ od skrzyżowania z 1-go Maja – krzyż31. Wołomin, ul. Niepodległości 11 – kapliczka32. Wołomin, ul. Piłsudskiego 58 – kapliczka33. Wołomin, skwer na rogu ul. Przejazd i Wilsona – kapliczka34. Wołomin, róg ul. Sasina i Armii Krajowej – krzyż 35. Wołomin, ul. Wspólna róg Rejtana – figura Matki Boskiej

37

4. Muzeum im. Zofii i Wacława Nałkowskich

Muzeum zostało utworzone w 1992 r. jako instytucja kultury przy Urzędzie Miastai Gminy Wołomin i jest przez niego finansowana.

Zbiory muzeum obejmują meble, przedmioty sztuki zdobniczej oraz liczący 223pozycje księgozbiór Zofii Nałkowskiej będące depozytem Muzeum Literatury w Warszawie.Księgozbiór ten obejmuje pierwsze wydania dzieł Nałkowskiej z odręcznymi notatkamiautorki oraz podręczniki i książki autorstwa Anny i Wacława Nałkowskich oraz książkiinnych autorów z dedykacjami. Własnością muzeum jest fortepian, pochodzącyz warszawskiego mieszkania pisarki oraz gipsowy model popiersia Zofii autorstwa HannyNałkowskiej. Muzeum gromadzi także księgozbiór własny /obecnie ok. 200 pozycji/,składający się z pozycji związanych z literaturą epoki, nowe wydania dzieł Nałkowskiej,pozycje związane z historią Wołomina oraz księgozbiór p. Surowcowa, powojennegomieszkańca „Domu nad Łąkami”, przekazany z Muzeum Literatury. Zbiory muzeumobejmują także archiwum zawierające 1000 pozycji inwentarzowych /pojedynczychdokumentów i zespołów/ obejmujące zdjęcia Zofii Nałkowskiej, dokumenty związanez Domem, korespondencję oraz dokumenty i zdjęcia z dziejów Wołomina.

Muzeum prowadzi szeroką działalność kulturalną – spotkania literackie, koncerty,lekcje muzealne dla szkół oraz udostępnia swoje zbiory archiwalne w formie wystawhistorycznych organizowanych w siedzibie Urzędu Miasta.

Jednym ze sposobów promocji szerokiej działalności kulturalnej oraz zbiorówmuzeum jest umieszczanie informacji na stronach internetowych/np. www. wirtualny .wolomin.com , fakty.wwl/.

IV. Założenia programowe

1. Główne cele polityki gminnej związanej z ochroną zabytków• Konsekwentne i planowe realizowanie zadań kompetencyjnych samorządu

dotyczących opieki nad zabytkami.

• Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ichzachowania oraz przyjęcie odpowiednich zasad zagospodarowania przestrzeni.

• Wykreowanie wizerunku gminy i tożsamości mieszkańców, wspieranie aktywnościlokalnej mającej na celu poszanowanie dziedzictwa kulturowego.

• Zwiększanie atrakcyjności zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznychi edukacyjnych.

• Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nadzabytkami.

Rozwinięcia do celów polityki gminnej związanej z ochroną zabytków zawiera poniższatabela.

38

1. Konsekwentne i planowe realizowanie zadań kompetencyjnych samorządu dotyczących opieki nad zabytkami

Cele strategiczne Cele operacyjne Zadania Spodziewane efekty1. Stworzeniegminnego systemuochrony dziedzictwakulturowego.

1. Zapewnienie warunków prawnych iorganizacyjnych umożliwiającychtrwałe zachowanie zabytków oraz ichzagospodarowanie i utrzymanie.

1. Wypracowanie strategii ochronydziedzictwa kulturowego iwprowadzenie jej do polityksektorowych prowadzonych przezsamorząd.2. Aktualizacja Studium uwarunkowań ikierunków zagospodarowaniaprzestrzennego miasta i gminyWołomin o elementy zawarte wstrategii ochrony dziedzictwakulturowego.3. Opracowanie miejscowych planówzagospodarowania przestrzennego dlaobszarów wskazanych w studiumuwzględniających zintegrowanąochronę obiektów kulturowych,obszarów przyrodniczych i miejsccennych krajobrazowo.4. Wypracowanie metod współdziałaniawładz samorządowych ze służbamiochrony zabytków.

2. Zapobieganie zagrożeniom mogącymspowodować uszczerbek dla wartościzabytków.

1. Wyeliminowanie ruchu tranzytowegoi TIR-ów dostawczych z historycznegocentrum miasta poprzez zmianęorganizacji ruchu.

1. Powstrzymanie degradacji obszaru onajwyższych wartościach kulturowych,historycznych i przestrzennych wmieście.2. Utrzymanie zróżnicowaniakrajobrazu kulturowego miasta.3. Posiadanie na bieżącoaktualizowanych danych o staniezachowania i użytkowania obiektówzabytkowych.4. Ścisła współpraca z WojewódzkimKonserwatorem Zabytków orazPaństwowym nadzorem budowlanym wopiece nad zabytkami miasta,skutkująca ich dobrym stanemutrzymania.

39

3. Udaremnianie niszczenia iniewłaściwego użytkowania zabytków.

1. Wypracowanie zasad postępowaniawobec dewastowanych obiektówzabytkowych i znaczących wkrajobrazie kulturowym gminy.2. Opracowanie zakresu działańzabezpieczających niszczone obiektyzabytkowe.3. Opracowanie planu remontówzabezpieczających budynkówzabytkowych.

4. Kontrola stanu zachowania iprzeznaczenia zabytków.

1. Opracowanie planu systematycznychkontroli stanu utrzymania i sposobuużytkowania obiektów zabytkowych.2. Sporządzenie pełnej oceny stanuobiektów zabytkowych z określeniemzagrożeń.

2. Rozszerzenie formochrony o powołanieparku kulturowego.

1. Powołanie Parku Kulturowego PolaBitwy Warszawskiej 1920 r. wOssowie.

1. Powołanie Parku równoległymiuchwałami z gminą Zielonka.2. Opracowanie Planu Ochrony Parku.3. Opracowanie planuzagospodarowania przestrzennego dlaParku i jego otuliny, uwzględniającegoustalenia Planu Ochrony Parku.

1. Funkcjonowanie na terenie gminyformy ochrony prawnej zapewniającejzachowanie terenów o ponadlokalnychwartościach historycznych iwyróżniających się pod względemzachowanych cech krajobrazukulturowego.

40

2. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania oraz przyjęcie odpowiednich zasadzagospodarowania przestrzeni

Cele strategiczne Cele operacyjne Zadania Spodziewane efekty1. Działania na rzeczochrony zabytków ikrajobrazukulturowego gminy.

1. Integracja ochrony środowiskakulturowego i przyrodniczego wzagospodarowaniu przestrzeni.

1. Opracowanie zasad powiązaniaochrony dziedzictwa kulturowego zpolityką ochrony środowiskaprzyrodniczego.2. Przyjęcie w planowaniuprzestrzennym zasad zintegrowanejochrony dziedzictwa kulturowego iprzyrodniczego jako podstawyzrównoważonego rozwoju.3.Ochrona pozostałości założeńdworsko – parkowych w Czarnej iNowej Wsi.

1. Zsumowanie w przestrzeni gminyoddziaływania walorów przyrodniczychi kulturowych.

2. Zapobieganie rozpraszaniuzabudowy.

1. Podjęcie walki z samowoląbudowlaną.

1. Stworzenie ładu przestrzennegoobszarów zabudowanych i terenówotwartych.

2. Poprawa stanuprzestrzenihistorycznegocentrum miasta.

1. Uregulowanie stanu formalno –prawnego obiektów i obszarówzabytkowych.

1. Aktualizacja inwentaryzacji stanuwłasnościowego terenów historycznegocentrum Wołomina.2. Przeprowadzenie sądowych regulacjiwłasności.

1.Umożliwienie prowadzenia działańochronnych na terenach zabytkowych.

2. Przeprowadzenie rewitalizacji„Starówki Wołomińskiej”.

1. Opracowanie programu rewitalizacji„Starówki Wołomińskiej” na podstawieStudium historyczno –konserwatorskiego do rewitalizacji„Starówki Wołomińskiej”.2. Podjęcie starań o pozyskanieśrodków zewnętrznych na rewitalizację.

1. Zdecydowana poprawa stanuzabytkowej substancji w historycznymcentrum miasta.2. Ożywienie centrum miasta.3. Poprawa warunków mieszkania iwypoczynku oraz bezpieczeństwa dlamieszkańców centrum miasta.

41

3. Współpraca z właścicielami iużytkownikami budynkówzabytkowych mająca na celu poprawęstanu zachowania i utrzymaniasubstancji tych obiektów.

1. Wypracowanie zasad współpracy zwłaścicielami, administratorami iużytkownikami budynkówzabytkowych.2. Tworzenie mechanizmówzainteresowania właściwymutrzymaniem mieszkalnych obiektówzabytkowych.3. Promowanie pozytywnych wzorówgospodarowania w obiektachzabytkowych i centrach historycznychmiast.4. Wymiana doświadczeń dotyczącychochrony dziedzictwa kulturowego zprzedstawicielami samorządów,właścicieli i użytkowników obiektówzabytkowych z innych miast.

1. Szersze zaangażowanie mieszkańcówmiasta w działania związane z ochronądziedzictwa kulturowego.2. Uzyskanie akceptacji społecznej dladziałań służących ochronie zabytków.3. Pozyskanie aktywnych partnerówochrony dziedzictwa kulturowego.

42

3. Wykreowanie wizerunku miasta i tożsamości mieszkańców, wspieranie aktywności lokalnej mającej na celu poszanowanie dziedzictwakulturowego

Cele strategiczne Cele operacyjne Zadania Spodziewane efekty1. Promocja gminyakcentująca jejniepowtażalnośćwynikającą z historii izasobów środowiskakulturowego

1. Pogłębienie w mieszkańcach gminyzainteresowania i dumy z tradycjihistorycznych.

1. Wprowadzenie i wzmocnienieproblematyki ochrony dziedzictwakulturowego do systemu edukacjiszkolnej.2. Wprowadzenie problematykiochrony dziedzictwa kulturowego doprogramów edukacji społecznej.3. Propagowanie działania społecznejopieki nad zabytkami.4. Nawiązanie współpracy zorganizacjami społecznymi dlaochrony środowiska kulturowego. 5. Utworzenie bazy danych ośrodowisku kulturowym gminy /nawzór Pracowni Dokumentacji DziejówMiasta w Płońsku/.

1. Uświadomienie wartościśrodowiska kulturowego gminy wśródrodowitych mieszkańców orazludności napływowej gminy.2. Traktowanie dziedzictwakulturowego jako elementudecydującego o niepowtarzalnościmiasta i gminy i ich indywidualnymwyrazie.

2. Nawiązywanie w nowychrealizacjach do lokalnych tradycjikształtowania zabudowy istosowanych materiałów.

2. Wykonanie katalogu form i detalirekomendowanych do stosowania wprojektowaniu nowych obiektów whistorycznym centrum Wołomina orazw Parku Kulturowym w Ossowie.

1. Poszanowanie i kultywowanie wewspółczesnych realizacjach lokalnychtradycji budowlanych.

43

3. Szeroka, długoterminowa akcjaedukacyjna i promocyjna przy udzialelokanych organizacji pozarządowych.

1. Opracowanie programu szkoleń zzakresu edukacji kulturowejkierowanej do dzieci i dorosłych.2. Zorganizowanie cyklicznychspotkań z przedstawicielami biznesu iczłonkami stowarzyszeń i organizacjilokalnych i ponadlokalnych.3. Prowadzenie systematycznychszkoleń i spotkań informacyjnychdotyczących środowiska kulturowegogminy kierowanych do wszystkich jejmieszkańców.4. Opracowanie programu promocjiśrodowiska kulturowego gminy naterenie województwa mazowieckiego.5. Udział w targach turystycznych.6. Promowanie prawidłowych postawwobec zabytków.

1. Uświadomienie potrzebyposzanowania i sprawowania opiekinad dziedzictwem kulturowym gminynajszerszemu gronu jej mieszkańców.2. Wyzwolenie aktywności społecznejw dziedzinie ochrony dóbr kultury.

4. Wspieranie wydawnictwprezentujących obiekty zabytkowe iśrodowisko kulturowe gminy.

1. Opracowanie folderów i innnychwydawnictw o tematyce środowiskakulturowego gminy.

1. Uzyskanie materiałówinformacyjnych i propagującychgminę w województwie, kraju i UE

44

5. Podjęcie działań popularyzującychdziedzictwo kulturowe.

1. Organizowanie konkursówzwiązanych z ochroną dziedzictwakulturowego gminy.2. Organizowanizowanie szkolnych iprzedszkolnych konkursówplastycznych na temat obiektówzabytkowych w gminie.3. Organizowanie konkursów nanajlepszego użytkownika obiektuzabytkowego.4. Organizowanie konkursów nanajlepsze prace naukowe dotycząceśrodowiska kulturowego gminy.5. Popularyzacja zasobówkulturowych gminy oraz działańpodejmowanych na rzecz ich ochronyw prasie, radiu, telewizji i internecie.6. Zorganizowanie obchodówEuropejskich Dni Dziedzictwa wgminie

1. Pogłębianie znajomości obiektówzabytkowych w gminie.2. Pogłębianie znajomości zagadnieńochrony zabytków w społeczeństwie.3. Uatrakcyjnienie form propagowaniawłaściwych zachowań wobecdziedzictwa kulturowego.4. Poszerzenie kręgu osóbzainteresowanych pozytywnymidziałaniami wobec obiektówzabytkowych.5. Budowanie klimatu społecznegozrozumienia i akceptacji dla ideiochrony dziedzictwa kulturowego.

2. Stymulowanie zasadpartnerstwa iwspółodpowiedzialnościmieszkańców zazachowanie dziedzictwakulturowego w gminie.

1. Wdrożenie szerokiego programuinformacyjnego we współdziałaniu ześrodowiskami lokalnymi.

1. Udostępnienie bazy danych ozabytkach i krajobrazie kulturowymgminy.

1. Pozyskanie społecznych partnerówdla ochrony środowiska kulturowego.

2. Aktywizacja społeczności lokalnejw ramach programu rewitalizacji„Starówki Wołomińskiej”

1. Informowanie i włączaniemieszkańców do prac przy realizacjiprogramu rewitalizacji.

1. Szeroka konsultacja społeczna przyprowadzeniu działań związanych zochroną środowiska kulturowgo.2. Ogólna akceptacja świadomychmieszkańców dla działań ochronnych.

45

4. Zwiększenie atrakcyjności zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych

Cele strategiczne Cele operacyjne Zadania Spodziewane efekty1. Wykorzystaniezabytków dowykreowania produktuturystycznego.

1. Stworzenie i udostępnieniekomputerowej bazy danych ozabytkach gminy.

1. Opracowanie bazy danych ozabytkach i historycznychkrajobrazach gminy orazsystematyczne jej uzupełnianie.

1. Ułatwienie dostępu do informacji oobiektach zabytkowych i dziedzictwiekulturowym gminy.2. Wykorzystanie bazy danych dodziałań naukowych i promocyjnych.

2. Przeznaczenie obiektówzabytkowych będących w posiadaniugminy na cele obsługi ruchuturystycznego.

1. Inwentaryzacja użytkowaniaobiektów zabytkowych stanowiącychwłasność gminną.2. Opracowanie programu zmianużytkowania wybranych obiektówzabytkowych, lub ich części zprzeznaczeniem ich na cele obsługiturystyki – informacja turystyczna,miejsca noclegowe, gastronomia,placówki kulturalne.

1. Wielofunkcyjność obiektówzabytkowych.2. Zwiększanie bazy lokalowej dlaobsługi turystyki.

3. Tworzenie oferty turystycznej przyjednoczesnym wykorzystaniu walorówkulturowych i przyrodniczych gminy.

1. Utworzenie jednolitego systemuinformacji turystycznej, kierowanej domieszkanców aglomeracjiwarszawskiej w celu zapewnieniawypoczynku weekendowego.2. Opracowanie systemu informacjiprzestrzennej na terenie gminy.

1. Stworzenie propozycji wypoczynkuczynnego i biernego dla dzieci,młodzieży i dorosłych.

46

4. Wyznaczenie tras turystycznychprzez najbardziej atrakcyjne obszarygminy.

1. Utrzymanie istniejących ikreowanie nowych szlakówedukacyjno – turystycznych na tereniegminy.2. Budowa ścieżek rowerowych naterenie miasta i gminy.3. Opracowanie przewodnika poszlakach – udostępnienie informacji winternecie i punktach informacjiturystycznej.

1. Zorganizowanie szlakówturystycznych umożliwiającychzapoznanie się turystów z waloramiprzyrodniczymi i kulturowymi gminy.

47

5. Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami

Cele strategiczne Cele operacyjne Zadania Spodziewane efekty1. Wypracowanieprogramu wspomaganiafinansowegodługofalowych działańna rzecz ochronydziedzictwakulturowego izabytków.

1. Wspieranie finansowe działalnościfundacji i osób prywatnychskierowanej na ochronę zabytków.

1. Wypracowanie systemurekompensat za inwestowanie przezosoby prywatne w ochronę zabytków.2. Partycypacja finansowa samorząduw sporządzaniu opracowańplanistycznych niezbędnych do pracrewitalizacyjnych i ochronnych przyobiektach i przestrzeniachzabytowych.

1. Sumowanie się pochodzących zróżnych źródeł nakładów narewitalizację obszarów i obiektówzabytkowych.

2. Podejmowanie inicjatywzmierzających do pozyskania środkówzewnętrznych na działaniarewitalizacyjne i ochronne.

1. Opracowywanie programów iskładanie wniosków o dofinansowaniedziałań na rzecz ochrony zabytków irewitalizację.

1. Pozyskanie środków resortu kultury/dofinansowanie prac przy obiektachwpisanych do rej. zab./.2. Pozyskanie środków z pomocowychfunduszy UE.3. Pozyskanie środków z funduszyinwestycyjnych wspierających małe iśrednie przedsiębiorstwa.

2. Stymulowanie zasadpartnerstwa publiczno –prywatnego na rzeczochrony dziedzictwakulturowego

1. Finansowanie wybranych pracbadawczych i dokumentacyjnych wzagrożonych obiektach zabytkowych.

1. Rozpoznanie potrzeb /obiektów/wymagających pilnegoprzeprowadzenia prac ratowniczych irewaloryzacyjnych.2. Opracowanie programu działańzwiązanych z finansowaniem pracbadawczych i dokumentacyjnychwybranych obiektów zabytkowych.

1. Tworzenia atrakcyjnych ofertinwestycyjnych sprzyjającychdziałaniom rewaloryzacyjnym.

48

2. Działania informacyjne, popularyzacyjne i edukacyjne związanez promocją zabytków

W celu stworzenia szerokiej podstawy merytorycznej do prowadzenia działańinformacyjnych, popularyzacyjnych i edukacyjnych związanych z promocją zabytkówproponuje się utworzenie Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta /na wzór pracownidziałającej w Płońsku/. Pracownia taka służy metodycznemu zbieraniu materiałówarchiwalnych oraz dokumentowaniu wydarzeń współczesnych w celu udostępnienia ichnajszerszemu gronu odbiorców oraz przekazaniu spuścizny przeszłości przyszłympokoleniom. Umożliwiłoby to rozszerzenie zbiorów gromadzonych obecnie jako archiwumw ramach Muzeum Zofii i Wacława Nałkowskich oraz częściowe wypełnienie luki powstałejpo zlikwidowaniu Wydziału Kultury w Urzędzie Miasta.

3. Niektóre źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkamii walorów krajobrazu kulturowego

Obowiązek dbania o stan zabytków, a tym samym ponoszenia nakładów na pracekonserwatorskie, zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, spoczywa najego właścicielu lub użytkowniku. Ponieważ prace przy obiektach zabytkowych wpisanychdo rejestru zabytków w zależności od rodzaju i klasy zabytku mogą wymagać szczególnychkwalifikacji konserwatorskich i materiałów odpowiednich dla ratowania ich zabytkowejsubstancji nierzadko generują one wyższe koszty, dlatego wsparcie mogą stanowić środkiz Budżetu Państwa. Wsparcie finansowe pochodzi ze środków:

• Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego;• Wojewody Mazowieckiego, będących w dyspozycji Mazowieckiego Wojewódzkiego

Konserwatora Zabytków;• Budżetu województwa mazowieckiego i jednostek samorządu terytorialnego;• Funduszu kościelnego (dla prac przy obiektach sakralnych, nieobejmujących

konserwacji ruchomego wyposażenia kościołów);• Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (dla zabytkowych założeń

zieleni)

Istnieje również możliwość, na drodze podjęcia stosownej uchwały przez RadeGminy, udzielenia dotacji na prace remontowe i konserwatorskie i roboty budowlane przyobiektach wpisanych do rejestru zabytków. Dotacje mogą być udzielane osobomposiadającym tytuł prawny do zabytku znajdującego się na terenie gminy i wykażą sięponiesieniem wkładu własnego na wykonanie prac.Pierwszeństwo o ubieganie się o dotacje powinni mieć właściciele obiektów zabytkowychpozostających w złym stanie technicznym o największych wartościach historycznychi artystycznych oraz o szczególnym znaczeniu dla gminy.

Wsparciem dla wielu szerszych inicjatyw związanych z dziedzictwem kulturowymsą specjalnie powołane do tego fundusze, w tym fundusze Unii Europejskiej.

Krajowym programem jest Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 2004 –2013 oraz możliwości ubiegania się o fundusze do konkretnych programów operacyjnych.Wśród 11 programów operacyjnych wsparcie na projekty związane z ochroną dziedzictwa

49

kulturowego zawierają dwa: „Rozwój inicjatyw lokalnych” oraz program „Dziedzictwokulturowe”. Dla działań Gminy Wołomin w kwestii powołania parku kulturowego w Ossowieistotne znaczenie może mieć program operacyjny „ Patriotyzm jutra”.

Program Kultura 2007 to przygotowywana kolejna edycja programu Kultura 2000,który w rb. zbliża się do zakończenia. Nowy program przygotowywany przez KomisjęEuropejską obejmuje lata 2007 – 2013 w obecnej chwili trwają negocjacje nad ostatecznymkształtem programu. Realizacja jego będzie możliwa po przyjęciu ostatecznej wersjifinansowania Unii Europejskiej na lata 2007 – 2013.Szczegółowe informacje dotyczące programów operacyjnych i Programu Kultura 2007zawarte są na stronie www.mkidn.gov.pl

Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego ustanowił na poziomiewojewództwa Wojewódzki program opieki nad zabytkami na lata 2006-2009. W ramachprogramu istnieje możliwość ubiegania się o fundusze m.in. na konserwację zabytków orazpopularyzacje wiedzy na ich temat na zasadzie konkursu ofert oraz konkretnych programów.Szczegółowe informacje dotyczące programu zawarte są na stronie www.mazovia.pl(programy). Gminny program opieki nad zabytkami dla miasta Wołomin opracowany zostałz założeniem włączenia go do programu rewitalizacji centrum miasta tzw. „StarówkęWołomińską”.W narodowym Planie Rozwoju za priorytet uznane zostało wspieranie kompleksowychprojektów rewitalizacji małych i średnich miast. Programem europejskim wspomagającymprojekty rewitalizacji na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym jest EuropejskiFundusz Rozwoju Regionalnego, którego fundusze zarządzane są przez ZintegrowanyProgram Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Rewitalizacja obejmuje finansowanie działań zintegrowanych, przyjętych w strategiachrewitalizacji miasta, obejmujących problemy ekonomiczne, społeczne, architektoniczno-urbanistyczne, ochrony środowiska kulturowego. Ingerując w tkankę techniczną miasta,przyczynia się do poprawy substancji mieszkaniowej, ożywienia życia kulturalnegoi odbudowy świadomości lokalnych wartości kulturowych.

Szczegółowe informacje dotyczące funduszy ZPORR zawarte są na stronieinternetowej www.zporr.gov.pl

50

V Zadania - wyznaczenie projektów priorytetowych

1. Rewaloryzacja układu urbanistycznego miasta - rewitalizacja „StarówkiWołomińskiej”

W ramach realizowania Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Wołomin do2015 r. – III cel operacyjny – „wzmacnianie roli centrum Wołomina jako obszaru koncentracjifunkcji administracyjnych, kulturalnych i handlowo – usługowych” Krajowy Ośrodek Badań iDokumentacji Zabytków w Warszawie opracował, na zlecenie Urzędu Miasta, Studiumhistoryczno – konserwatorskie do rewitalizacji „Starówki Wołomińskiej”. Celem opracowaniabyło wskazanie na podstawie analiz historyczno – konserwatorskich obszaru do objęciaLokalnym Programem Rewitalizacji oraz sformułowanie wytycznych konserwatorskich dodalszych prac planistycznych i projektowych. Badania historyczno – konserwatorskiewykonano dla obszaru strefy ochrony konserwatorskiej określonejw Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wołomini ograniczonej ulicami: gen. Fieldorfa, Przejazd, Lipińską, Sikorskiego i linią torówkolejowych.

W wyniku prac określono szczegółowy przebieg granic obszaru do rewitalizacji:wzdłuż linii torów kolejowych– z włączeniem obszarów należących do PKP odstr. południowej ze względu na istotne znaczenie stacji PKP dla rewitalizacji obszaru; wzdłużgranic tyłów działek posesji zlokalizowanych w zachodniej pierzei ul. Nowej do ul. Wileńskiej; wzdłuż ul. Wileńskiej do ul. Ogrodowej; wzdłuż ul. Ogrodowej doul. Legionów; wzdłuż granic tyłów działek posesji zlokalizowanych w zachodniej pierzeiul. Legionów do wysokości ul. Sienkiewicza – z wyłączeniem posesji nr działki ew. 238;wzdłuż granic tyłów działek posesji zlokalizowanych we wschodniej pierzei ul. Legionów doul. Moniuszki; wzdłuż granic tyłów działek posesji zlokalizowanych w południowej pierzeiul. Moniuszki do ul. Przyjacielskiej, wzdłuż granic tyłów działek posesji zlokalizowanych wewschodniej pierzei ul. Przyjacielskiej do ul. Kościelnej; wzdłuż granic tyłów działek posesjizlokalizowanych w południowej pierzei ul. Kościelnej do ul. Legionów, wzdłuż granic tyłówdziałek posesji zlokalizowanych we wschodniej pierzei ul. Legionów do ul. Żelaznej, wzdłużul. Żelaznej do ul. 6 Września; wzdłuż granic tyłów działek posesji zlokalizowanychw zachodniej pierzei ul. 6 Września do ul. Wileńskiej; wzdłuż ul. Wileńskiej – obejmującposesję nr działki ew. 10 – nr policyjny 47, wzdłuż granic tyłów działek posesjizlokalizowanych we wschodniej pierzei ul. 6 Września do linii torów kolejowych.

Istotne znaczenie dla procesów rewitalizacji w/w obszaru ma lokalizacja w bliskimsąsiedztwie obiektów o dużej aktywności społecznej – ważnych dla prawidłowegofunkcjonowania miasta takich jak skoncentrowany obszar z siedzibami władz rządowych,samorządowych i sądu, kościół, siedziby banków, centra handlowe i stacja PKP.

Ze względu na różnice w aktywności zagospodarowania oraz stopień degradacjisubstancji zabudowy, obszar ten podzielono na dwie strefy, do których zostały zapisaneszczegółowe wytyczne.

„Obszar rewitalizacyjny” może być podzielony na mniejsze jednostki – etapyprowadzenia prac rewitalizacyjnych (oznaczone na mapie literami od A do G), uwzględniającwartości historyczno-konserwatorskie terenu i spodziewane efekty prac. Kolejnośćwykonywania prac poszczególnych etapów może być kształtowana w odniesieniu do działańpriorytetowych dla miasta.

51

W opracowaniu zawarto wskazania ogólne do rewitalizacji, w których określonozasady kształtowania przestrzeni, których należy bezwzględnie przestrzegać oraz wytyczneszczegółowe dla każdej z wyznaczonych stref rewitalizacji do kształtowania zabudowyi przestrzeni publicznej.

2. Utworzenie parku kulturowego - „Pole Bitwy Warszawskiej 1920 roku”w Ossowie

Celem opracowania jest wskazanie na podstawie analiz historyczno –konserwatorskich obszarów i obiektów Pola Bitwy Warszawskiej 1920 r. na terenie Ossowaoraz propozycje ochrony i sformułowanie wytycznych konserwatorskich do dalszych pracplanistycznych i projektowych.

Zakres wykonanych badań historyczno - konserwatorskich obejmuje szerszy obszar,w skład którego wchodzą miejscowości: Turów, Ossów, Nowy Ossów i Leśniakowizna.Szczegółowa analiza terenu oraz zapisane w studium wyniki dotyczą terenu wyznaczonegow Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i GminyWołomin jako strefa ochrony konserwatorskiej - teren upamiętniający Bitwę Warszawską1920 r.

Ze względu na fakt, że wartości kulturowe stanowią głównie wartości niematerialnezwiązane z historycznym wydarzeniem przebiegu Bitwy Warszawskiej w Ossowie a w terenienie zachowały się obiekty materialne w formie urządzeń militarnych, metoda zostaładostosowana do specyfiki tematu – wartości historyczno-kulturowych obszaru.

W ramach opracowania przeprowadzono analizę szans i zagrożeń /SWOT/ stanukrajobrazu miejsca i jego składowych.

Następnie przeprowadzono waloryzację, którą oparto na układzie hierarchicznymi ujęto zgodnie z trzema głównymi rodzajami środowiska w trzy kategorie krajobrazu;kulturowego, naturalno – kulturowego i naturalnego.

Waloryzacja ma dwa aspekty wartości: materialnych, w której mieszczą się formyi stan zachowania historycznego układu przestrzennego i niematerialnych, związanychz historią i tradycją miejsca.

Wartości niematerialne są „niewymiernymi” dobrami kultury, występującymiw miejscu związanym ze zdarzeniem historycznym, ważnym w skali lokalnej, regionalnej,ogólnokrajowej. Ze względu na specyfikę tematu - obszar pola bitwy, na którym niezachowały się materialne ślady związane z przebiegiem wydarzenia, jako wartość kulturowąprzyjęto stopień zachowania historycznego krajobrazu, jaki istniał na tym terenie w 1920 r.i jest związany z miejscem, w którym rozegrała się bitwa.

W przypadku terenu Pola Bitwy Warszawskiej przedmiotem ochrony jest krajobrazkulturowy. Proponowaną formą ochrony jest Park kulturowy /PK/, wraz z otuliną,wyznaczoną jako strefa ochrony konserwatorskiej /SOK/, proponowana jest też strefakontynuacji tradycji /KONT/, czyli przemian dopuszczalnych na określonych warunkach,w formie zapisu w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego odnośnie działań narzecz zachowania tradycji środowiskowych.

Projektowany Park Kulturowy Bitwy warszawskiej 1920 r. zlokalizowany jest naterenie gmin Wołomin i Zielonka. Na terenie gminy Wołomin obejmuje fragment terenu póluprawnych, na których zlokalizowany jest krzyż upamiętniający śmierć ks. I. Skorupki. Odstrony północnej proponowana granica PK pokrywa się z ciekiem wodnym, przepływającymw kierunku wsch.-zach., na odcinku od drogi w kierunku oczyszczalni do rozgałęzienia ciekuna wysokości historycznej części Ossowa.

Granica PK przechodzi linią drogi w Ossowie aż do odgałęzienia w kierunku mostkuna rzece Długiej i skręca w kierunku cmentarza, należącego już administracyjnie do gminy

52

Zielonka. W granicach ochrony znalazły się podmokłe łąki w dolinie rzeki Długiej, pomiędzystawami hodowlanymi i historyczną drogą przecinającą Ossów. W granice PK włączonyzostał zabytkowy cmentarz wojenny. Granica ochrony biegnie wzdłuż krótkiego odcinkakoryta rzeki Długiej, do połączenia z kanałem, przechodzi kanałem rzeki Długiej do grobli nastawach, następnie skręca na północ w leśną drogę. Granica PK na tym odcinku wyznaczonazostała po śladzie historycznej drogi, postulowanej do odtworzenia (prowadzącej do nieistniejącego mostku na rzeczce, który miał strategiczne znaczenia dla przebiegu bitwy)i pomiędzy zabudową dochodząc do drogi Ossów - Leśniakowizna .

Postulowane jest utrzymanie dotychczasowej funkcji rolniczej terenów w granicachprojektowanego PK, objętych zakazem zabudowy. Mając na względzie Program ochronyśrodowiska dla miasta i gminy Wołomin na lata 2004-2011, proponuje się ww tereny jakobazę dla rozwoju rolnictwa ekologicznego, wskazane jest powiązanie z tym programemprojektowanej rekonstrukcji ogrodów użytkowych na tyłach zabudowy, w historycznychgranicach wsi. Wprowadzenie dawnych odmian drzew owocowych i kontynuację typowychpolskich odmian w odtworzonych sadach pokrywa się z programem rozwojubioróżnorodności.

Wokół projektowanego Parku Krajobrazowego wyznacza się strefę ochronykonserwatorskiej jako otulinę parku, ze względu na ochronę powiązań widokowychz obszarem pola bitwy, do której włączone zostały stawy hodowlane z fragmentempodmokłych łąk i pól ossowskich do linii cieku, równoległego do granicy PK.

Dla pozostałych terenów wsi Ossów i Leśniakowizna wskazane jest opracowaniemiejscowych planów określających sposób zagospodarowania terenu i uwzględniającychochronę walorów krajobrazowych. Należy dążyć do wyeliminowania funkcji przemysłowo-składowych z terenu Leśniakowizny, na którym pomimo znacznych przekształceńspowodowanych gospodarczym użytkowaniem, zachowały się fragmenty krajobrazuhistorycznego o walorach przyrodniczych i widokowych.

Priorytetowym działaniem powinna być modernizacja oczyszczalni ścieków, którazmniejszy uciążliwość obiektu dla otoczenia i jednocześnie pozwoli na zmniejszeniewymaganej obecnie strefy ochronnej wokół oczyszczalni. Należy dążyć, zgodniez programem ochrony środowiska, do poprawy czystości bezklasowych wód rzeki Długiej, cow przyszłości umożliwiłoby turystyczne wykorzystanie rzeki np. wprowadzenie traskajakowych.

W Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego GminyWołomin z 2002r. postulowane jest scalenie gruntów pod zabudowę mieszkaniowąi ekologiczną, ze względu na długie i wąskie działki niekorzystne do zabudowy.Dla terenów przeznaczonych w Studium pod zabudowę mieszkaniową należy opracowaćkoncepcję zagospodarowania przestrzennego, uwzględniającą wartościowy krajobrazhistoryczny zachowany na tym terenie i powiązany widokowo z obszarem pola bitwy.W związku z zachowanym wciąż krajobrazem kulturowym pól Ossowskich istnieje szansa nastworzenie nowego wartościowego układu urbanistycznego, nawiązującego np. doprzedwojennej idei miasta-ogrodu. Będzie to właściwe sąsiedztwo dla projektowanego ParkuKulturowego, a jednocześnie podniesie atrakcyjność omawianego terenu dla przyszłychinwestorów.

Ze względu na proponowane odtworzenie trasy kolei wąskotorowej, umożliwiającejdotarcie do wzniesienia Łysej Góry 116 m.n.p.m. i wzgórza 110 m.n.p.m. - reliktów polskiejlinii obrony z 1920 r. zlokalizowanej na terenie gminy Zielonka wskazane jest podjęcieodpowiednich kroków dotyczących współpracy między dwoma gminami. Biorąc pod uwagę, że dawna trasa kolejki przebiega przez zalesione tereny poligonu, będącew trwałym zarządzie Nadleśnictwa Drewnica, przy realizacji tego projektu wymagana będziewspółpraca z Nadleśnictwem i Dowództwem Poligonu WP w Rembertowie.

53

W oparciu o znajomość zasobu wyznaczonych jednostek krajobrazowych, znając jegowartości i braki można określić odpowiednie wskazania do ochrony wartości kulturowychkrajobrazu, podzielonego na trzy kategorie: kulturowy, naturalno – kulturowy i naturalny.

Dla każdej jednostki krajobrazowej, wydzielonej z terenu opracowania przygotowanowytyczne dotyczące ochrony wartości historycznych i przyrodniczych, zestawione w trzechtabelach, oddzielnie dla każdej kategorii krajobrazu kulturowego, naturalno – kulturowegoi naturalnego.

Na podstawie analizy materiałów archiwalnych, przebiegu bitwy w Ossowie orazinwentaryzacji obecnego krajobrazu wyznaczono obszar pola bitwy, dla którego wyróżniononastępujące rodzaje ochrony wartości kulturowych:A – pełna ochrona w granicach obszaru pola bitwy - dotyczy treści historycznych, formy(np. linii zabudowy) i funkcji (tereny upraw). B – strefa ochrony konserwatorskiej – otulina obszaru pola bitwy - ochrona częściowa, przedewszystkim formy, w możliwym zakresie także treści i funkcji.Granice ochrony przedstawiono na planszy – Proponowane formy ochrony.

Dla pełnej ochrony krajobrazu historycznego obszaru pola bitwy i jego otulinykonieczne jest kształtowanie terenów otaczających na zasadzie harmonijnego sąsiedztwai zabezpieczenia właściwej ekspozycji dla stref A i B.W ramach kierunków poczynań konserwatorskich rysują się trzy podstawowe działania,jakich mogą wymagać jednostki krajobrazowe:- ochrona, czyli zabezpieczenie w tym prawne.- konserwacja, działanie zmierzające do utrzymania stanu wartościowej jednostki.- rewaloryzacja – a w jej ramach:- rekonstrukcja, w przypadku, gdy szczególnie wartościowy obszar uległ dewastacji, z określonych zaś przyczyn wymagałby przywrócenia.- rekompozycja zwłaszcza w sytuacji potrzeby stworzenia właściwego sąsiedztwa dla jednostek o dużych walorach.- kontynuacja w sytuacji potrzeby stworzenia harmonijnego otoczenia, lub sąsiedztwa.

Część terenu gminy Wołomin obejmuje Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu.Jednostkę tą utworzono Rozporządzeniem Wojewody Warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997roku. Celem utworzenia obszaru była ochrona wyróżniających się krajobrazowoekosystemów i powiązanie ich z krajowym systemem obszarów chronionych. Omawianyobiekt w części leżącej na terenie Nadleśnictwa Drewnica obejmuje głównie lasy otaczająceWarszawę od strony północno-wschodniej. Walorem tego terenu jest jego różnorodnośćbiologiczna i krajobrazowa, czego potwierdzeniem są liczne rezerwaty obejmuje równieżtereny leżące nad głównymi rzekami tego obszaru (Długą, Czarną). Stanowią one naturalnekorytarze ekologiczne, przez co pozwalają na rozprzestrzenianie się gatunków związanych ześrodowiskiem wodnym.

Część obszaru pola Bitwy Warszawskiej należy do WOChK.Koncepcja planu ochrony krajobrazu Bitwy Warszawskiej 1920 r. na terenie Ossowa

i Leśniakowizny zakłada objęcie ochroną przyrodniczą terenów położonych w dolinach rzekiDługiej i Czarnej Strugi, jako użytki ekologiczne projektowane już w istniejącym Studiumuwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Wołomin, w celustworzenia spójnego systemu ochrony terenów o wartościach przyrodniczych.

Szczegółowe wytyczne konserwatorskie do kształtowania krajobrazu oraz wytycznedotyczące środowiska przyrodniczego dla wyznaczonych jednostek zawiera tabela zawartaw opracowaniu.

54

3. Ochrona dziedzictwa kulturowego i układów ruralistycznych naobszarach wiejskich

Większość miejscowości wchodzących w skład gminy Wołomin wywodzi się z XV w.z drobnych osad szlacheckich i włościańskich. Układ ich opiera się na formie wsi ulicówki.Miejscowości Turów, Ossów, Leśniakowizna i Majdan, położone są przy trakcie biegnącymna wschód przez Poświętne i Stanisławów. W miejscu nazwanym Skazówka pomiędzyLeśniakowizną i Majdanem znajduje się rozjazd w kierunku południowym prowadzący doCięciwy i na północ w dwóch nitkach obiegających Wołomin: pierwsza przez Lipiny i Czarnąoraz druga przez Grabie, Duczki i Zagościniec. Pierwotnie były to niewielkie osady złożonez kilku, bądź kilkunastu domów. Obecność we wsi siedziby szlacheckiej z folwarkiemw przypadku Wołomina rzutowała na bardziej zróżnicowane ukształtowanie przestrzenne.Rozwój wsi Wołomin nastąpił w końcu XIX w. wraz z uruchomieniem linii kolejoweji zlokalizowaniu w pobliżu stacji. Następuje od tego czasu okres parcelacji folwarku na częśćpółnocną gdzie powstała osada letniskowa a następnie po drugiej stronie torów osadęprzemysłowa, dających początek przyszłemu miastu. Uruchomienie kolei zainicjowałorozwój okolicznych wsi Duczki, Lipinek i Zagościńca, które posiadają rozwinięty system ulic.Bardziej oddalone od przebiegu kolei wsie, nie podlegały takiemu rozwojowi, jedynienieznacznie wykraczały poza swoje pierwotne granice. Przybywanie nowych osadników,głównie z Warszawy, wiązało się z zasiedlaniem nowych terenów, które otrzymywały nazwyod okolicznych miejscowości np. Lipiny Kąty, Lipiny Nowe, Grabie Nowe. Widoczny rozwójzabudowy, prawie wyłącznie wzdłuż głównej ulicy, następuje po I wojnie światoweji kontynuowany jest do czasów współczesnych. W konsekwencji doprowadziło to dozagęszczenia zabudowy wzdłuż tych ulic i zacierania widocznych granic międzymiejscowościami.

Zachowanie historycznego charakteru wsi ulicowej jest istotne dla obszaruwyznaczonego jako propozycję powołania Parku Kulturowego Pola Bitwy Warszawskiej1920 r. w Ossowie. Obszarami posiadającymi wartości kulturowe w granicach miasta są;część śródmieścia Wołomina z obszarem wskazanym do Rewitalizacji i Kolonii Gródek, terendawnego letniska Sławek, Wołominek, Mironowe Górki oraz pozostałości parku i dwórw Nowej Wsi (ul. Łukasiewicza). Na terenie gminy obszary o zachowanych wartościachkulturowych znajdują się we wsi Czarna z pozostałościami parku i folwarku dworskiego,Zenonowa i Zagościńca w postaci zachowanego charakteru miejscowości letniskowych(ul. 100-lecia i ul. Tramwajowa).

Dla opisanych wartościowych pod względem kulturowym obszarów należy ustanowićochronę w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego z określeniemszczegółowych wytycznych, w tym dopuszczalne parametry zabudowy, gabaryt, minimalnawielkość działek, procent zabudowy i zagospodarowanie działek. Celem ochrony jestzachowanie istniejącej wartościowej zabudowy oraz wydobycie i uczytelnienie charakterumiejscowości letniskowej o wysokim standardzie klimatycznym, które mogą stanowićo atrakcyjności gminy.Konieczne jest jednoczesne podjęcie działań w zakresie wprowadzenia szczególnych zasadochrony w przypadku powołania parku kulturowego w Ossowie.

55

4. Opieka nad zabytkami nieruchomymi

Opieka nad zabytkami w myśl zapisów ustawy o ochronie i opiece nad zabytkamipolega w szczególności, na zapewnieniu warunków do naukowego badaniai dokumentowania zabytku, prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robótbudowlanych przy zabytku, zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jaknajlepszym stanie, korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jegowartości, popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dlahistorii i kultury.

Na terenie gminy tylko trzy obiekty architektury wpisane zostały do rejestru zabytków,w tym– Muzeum Nałkowskich, jest własnością samorządu. Pozostałe to willa „Laurentiana” ikościół Parafii Rzym. – Kat. pw. Matki Boskiej Częstochowskiej. W większej grupie znajdująsię obiekty, które będą podlegać ochronie na zasadach określonychw miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uszczegółowione w gminnejewidencji zabytków. Najbardziej skoncentrowane pod względem wartości kulturowychi historycznych obszary tzw. Starówki Wołomińskiej będą objęte strefą wyznaczoną dorewitalizacji. Jednym z kluczowych zadań, oprócz przystąpienia do rewitalizacji będzieopracowanie wspólnie z Gminą Zielonka programu oraz zakresu działania ParkuKulturowego Pola Bitwy Warszawskiej 1920 r. w Ossowie. Programy i projekty rewitalizacjijak i parku kulturowego opiniowane są przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, którymoże wskazać dodatkowe elementy i wartości podlegające ochronie.

W ramach zadań opieki nad zabytkami wykonana została również weryfikacjagminnej ewidencji zabytków, która po przyjęciu przez wojewódzkiego konserwatorazabytków będzie stanowić część wojewódzkiej i krajowej ewidencji zabytków. Urząd Gminyupoważniony jest do występowania do wojewódzkiego konserwatora zabytków w sprawiewpisania do rejestru zabytków szczególnie wartościowych obiektów (niewystępujących dotądw rejestrze) jako ich właściciel, wnioskodawca lub wskazując inne cenne obiekty, które mogązostać wpisane do rejestru przez wkz z urzędu. Obiekty wskazane do wpisania do rejestruzabytków znajdują się w materiałach do weryfikacji gminnej ewidencji zabytków.

Właściciele obiektów wpisanych do rejestru zabytków mogą starać się o fundusze naich konserwację z Budżetu Państwa, bądź innych funduszy w tym przyznanych na drodzeuchwały przez gminę.

W celu zachęcenia wspólnoty mieszkaniowe czy innych właścicieli budynkówwyznaczonych do rewaloryzacji urząd gminy może stosować różnego rodzaju działaniawspomagające i promujące właściwe wzorce postępowań. Ważnym zadaniem będzieprzygotowanie do absorpcji programowanych funduszy Wspólnoty Europejskiej polegającena przygotowaniu aktualnych informacji o możliwościach starania się o środki.

5. Opieka nad zabytkami ruchomymi

Wśród rozpoznanych i udokumentowanych obiektów ruchomych na terenie gminy sąmiejsca pamięci związane z walką lub męczeństwem. Jako zabytki wpisane do rejestru sąznajdujące się na cmentarzu parafialnym przy ul. Leśniakowizna miejsca pamięci – zbiorowemogiły żołnierzy AK poległych podczas II wojny światowej, mogiła zbiorowa PowstańczychOddziałów Specjalnych „Jerzyki” harcerskiej kompanii szturmowej Wołomin oraz GróbNieznanego Żołnierza. Inne udokumentowane białą kartą miejsca pamięci znajdują sięw miejscowości Grabie Nowe i Lipinki, miejsca te nie są posiadają żadnego urządzenia anioznakowania. W działaniach gminy w ramach realizacji programu należy uwzględnićutrzymanie miejsc pamięci i spoczynku polegające na ochronie grobów, nagrobków,

56

pomników i obiektów upamiętniających oraz ich zachowanie w należytym porządku. Gminamoże wystąpić do władz wojewódzkich w sprawie zbadania, oznaczenia bądź ekshumacjipozostałych, nieurządzonych miejsc wskazanych w dokumentacji jako zbiorowe pochówkiżołnierzy – zgodnie z ustawą z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych.

W trosce o przestrzeń publiczną, jej estetykę oraz poszanowanie historii i miejscowejtradycji, wskazane jest ustanowienie w ramach realizacji gminnego programu opieki nadzabytkami działań w celu odpowiedniego zachowania przydrożnych kapliczek, krzyżyi pomników. Potrzeba upamiętniania miejsc m.in. przy rozwidleniu dróg, przeprawie przezrzekę lub wydarzeń religijnych i historycznych, kultywowana jest od najdawniejszychczasów, również we współczesności. Opiekę nad tymi miejscami sprawują najczęściej osobyprywatne na zasadzie szeroko pojętego wolontariatu lub różnego rodzaju organizacjespołeczne. Stan zachowania najstarszych kapliczek murowanych, pochodzących zazwyczajz pocz. XX w., lub z okresu międzywojennego, pomimo różnego rodzaju zabiegów, wymagaprac remontowych (wymiana cegły, tynków). Zmiana układu dróg, lub ich rozbudowaw konsekwencji doprowadzają do eliminacji części z nich a pozostawienie ich w pierwotnychmiejscach powoduje zagrożenie dla ruchu drogowego. Działania przy współpracy zespołecznymi opiekunami oraz osobą posiadającą wiedzę w zakresie prac konserwatorskichi budowlanych powinny obejmować dokumentację np. przy pomocy programu do gminnejewidencji zabytków, określenie potrzeb (konserwacje, przeniesienie z miejsc zagrożeń) orazsukcesywną realizację potrzebnych prac finansowanych przy udziale gminy. Towarzyszącatym działaniom informacja (baza danych, publikacje), przyczynią się do popularyzacjimodelu postępowania przy obiektach posiadających wartości kulturowe – niematerialnei krajobrazowe.

57

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI W GMINIE...

Documents

Transcript of GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI W GMINIE...