Ewa Maria Tuz

Program nauczania geografii

dla gimnazjum

2

Spis treci

Wstp

I. Oglne cele edukacyjne ksztacenia i wychowania ................................................. 6

II. Osignicia ucznia ...................................................................................................... 10

III. Szczegowe cele ksztacenia i wychowania ujte w postaci wymaga

edukacyjnych oraz treci nauczania.....................................................

16

IV. Procedury osigania szczegowych celw edukacyjnych ....................................... 30

V. Propozycja metod sprawdzania i oceny osigni edukacyjnych ucznia ................... 39

VI. Propozycja przydziau liczby godzin przeznaczonych na realizacje

poszczeglnych dziaw programu .................................................................................

43

VII. Proponowana literatura dla nauczycieli ................................................................... 46

3

Wstp

Punktem wyjcia do napisania Programu nauczania geografii dla gimnazjum byo

Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych

typach szk1, a take dorobek Midzynarodowej Unii Geograficznej (International

Geographical Union IGU). Opracowujc koncepcj programu, wykorzystano rwnie

osignicia dydaktyki geografii, pedagogiki, aksjologii, psychologii oraz wyniki bada

Programu Midzynarodowej Oceny Umiejtnoci Uczniw (Programme for International

Student Assessment PISA).

Prezentowany program wrd innych programw nauczania geografii w gimnazjum

wyrnia si nowatorskim podejciem do niektrych zagadnie. Cele ksztacenia i

wychowania ucznia przedstawiono w nim w postaci wymaga edukacyjnych zapisanych

jzykiem efektw ksztacenia na tle treci nauczania. Wykorzystanie jzyka efektw

ksztacenia zgodne jest z ide europejskich ram kwalifikacji i wpisuje si w sposb

prezentowania wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa na III i IV etapie

edukacyjnym, przyjty w Podstawie programowej ksztacenia oglnego dla gimnazjw i

szk ponadgimnazjalnych, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci

po zdaniu egzaminu maturalnego. Natomiast zintegrowanie wymaga edukacyjnych z

treciami nauczania ukazuje w peni zachodzce midzy nimi interakcje oraz daje obraz

wymaga stanowicych podstaw do przeprowadzenia egzaminu gimnazjalnego w czci

matematyczno-przyrodniczej. Zawarte w niniejszym programie wymagania edukacyjne

obejmuj cztery obszary: korzystanie z rnych rde informacji geograficznej,

identyfikowanie zwizkw i zalenoci oraz wyjanianie zjawisk i procesw, stosowanie

wiedzy i umiejtnoci geograficznych w praktyce, ksztatowanie postaw.

Ujcie szczegowych celw ksztacenia i wychowania w postaci wymaga edukacyjnych

wskazuje, e w programie gwny akcent przeniesiono ze zdobywania wiadomoci na

ksztacenie umiejtnoci, pobudzanie ucznia do aktywnoci, a take samodzielnego i

kreatywnego mylenia. Nadrzdn rol przypisano zatem celom ksztacenia, ktre powinny

dominowa w caym procesie edukacyjnym nad treciami nauczania, sucymi do

osignicia tyche celw. Z tego podejcia wynika ukad programu przedstawienie

wymaga edukacyjnych opisanych jzykiem efektw ksztacenia na tle treci nauczania.

Geografia jako przedmiot pojawia si w gimnazjum, jednake propedeutyczne treci

wystpuj ju w wychowaniu przedszkolnym i edukacji wczesnoszkolnej, a w szerszym

zakresie na przedmiocie przyroda. W programie przyjto, e absolwenci szkoy

podstawowej posiadaj pewien zasb wiedzy geograficznej, nabyli uniwersalne umiejtnoci i

posiadaj rozbudzone zainteresowania geograficzne na poziomie oglnym. Ponadto w

programie zaoono cigo programow i interakcje midzy treciami ksztacenia

przedmiotu geografia w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej. Tak, jak to zostao zapisane

w Podstawie programowej, Ksztacenie oglne na III i IV etapie edukacyjnym, cho

realizowane w dwch rnych szkoach, tworzy programowo spjn cao i stanowi

fundament wyksztacenia, umoliwiajcy zdobycie zrnicowanych kwalifikacji

zawodowych, a nastpnie ich pniejsze doskonalenie lub modyfikowanie, otwierajc proces

1 DzU z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17.

4

ksztacenia si przez cae ycie. Wynika std wana cecha programu pooenie nacisku na

rozwj zainteresowa ucznia oraz kontynuacj i dostosowanie do treci ksztacenia zawartych

w podstawie programowej z przyrody w szkole podstawowej i geografii na poziomie

ponadgimnazjalnym.

W niniejszym Programie nauczania geografii dla gimnazjum przyjto taki ukad, aby

nauczyciel wykorzysta w caym zakresie wiadomoci i umiejtnoci uczniw zdobyte oraz

wyksztacone podczas wczeniejszych etapw edukacyjnych. Dodatkowo konstrukcja

programu ma umoliwi nauczycielom realizacj zawartych w nim szczegowych celw

edukacyjnych w sposb moliwie najszerszy, uwzgldniajcy rne skale przestrzenno-

czasowe oraz odmienne punkty widzenia. Uatwi ona rwnie nauczycielom osignicie

celw ksztacenia i wychowania ucznia, wynikajcych z Podstawy programowej. Program

mona bdzie zrealizowa nawet przy minimalnej liczbie godzin, wynikajcej z ramowego

planu nauczania szkoy.

Program nauczania geografii dla gimnazjum podzielono na siedem rozdziaw. Rozdzia I

zawiera omwienie oglnych celw ksztacenia i wychowania, na ktrych oparto program w

nawizaniu do Podstawy programowej. W rozdziale II umieszczono opis oglnych osigni

ucznia rwnie w nawizaniu do Podstawy programowej. Rozdzia III zawiera szczegowe

cele ksztacenia i wychowania ujte w postaci wymaga edukacyjnych i przedstawione na tle

treci nauczania. Poniewa niniejszy program zakada wszechstronny rozwj ucznia, w

wymaganiach edukacyjnych zwrcono szczegln uwag na rozwijanie wszystkich typw

inteligencji, w tym intelektualnej, interpersonalnej, emocjonalnej i spoecznej. Wymagania

edukacyjne i podporzdkowane im treci nauczania podzielono na trzy czci:

Cz I rodowisko przyrodnicze Ziemi ucze rozwija swoje zainteresowania oraz

wiedz i umiejtnoci zwizane z wykorzystaniem rnorodnych rde informacji

przydatnych podczas uczenia si na tym etapie ksztacenia, jak i w dalszej edukacji. Ponadto

poznaje zalenoci i zjawiska zachodzce w rodowisku przyrodniczym w skali przestrzennej

oraz czasowej. W czci tej szczegln uwag zwrcono na ksztatowanie umiejtnoci

analizowania informacji oraz korzystania z nich, rozumienia terminw, wyjaniania zdarze,

zjawisk oraz procesw, analizowania i rozwizywania problemw.

Cz II Geografia regionalna wiata zawiera treci dotyczce rodowiska

geograficznego poszczeglnych obszarw Ziemi (kontynentw, regionw, krajw),

funkcjonowania oraz wzajemnych powiza w rodowisku geograficznym (przyrodniczym i

spoeczno-gospodarczym) w skali regionalnej i globalnej. Ta cz obejmuje rwnie

wiadomoci o procesach zachodzcych w rodowisku przyrodniczym w powizaniu ze

zjawiskami spoeczno-gospodarczymi wystpujcymi we wspczesnym wiecie w skali

regionalnej. Szczegln wag przypisano tu treciom z zakresu funkcjonowania czowieka w

spoeczestwie i kulturze w rnych regionach wiata.

Cz III Geografia Polski dotyczy geografii Polski oraz miejsca i roli naszego kraju we

wspczesnym wiecie, z uwzgldnieniem powiza europejskich. W tej czci pooono

akcent na zalenoci midzy rodowiskiem przyrodniczym a rozwojem spoeczno-

gospodarczym Polski. Wane miejsce zajmuje w niej rwnie geografia regionalna Polski, w

tym zrnicowanie przyrodnicze i spoeczno-kulturowe naszego kraju.

Taki dobr treci ksztacenia ma na celu rozwj zainteresowa oraz wyksztacenie u

uczniw umiejtnoci regionalnego i kompleksowego postrzegania rodowiska

5

przyrodniczego oraz spoeczno-gospodarczego w ujciu przyczynowo-skutkowym w rnych

skalach przestrzennych i czasowych.

Rozdziay IV i V niniejszego programu zawieraj kolejno opis procedur osigania celw

ksztacenia i wychowania oraz propozycje oceny osigni ucznia. W rozdziale VI

zamieszczono propozycj przydziau liczby godzin przeznaczonych na realizacj

poszczeglnych dziaw programu, a w rozdziale VII zalecan literatur dla nauczycieli.

Program nauczania geografii dla gimnazjw moe by modyfikowany stosownie do

uwarunkowa konkretnej szkoy lub klasy. Jego zaoeniem jest rozwj zainteresowa

ucznia, ksztacenie i doskonalenie jego umiejtnoci geograficznych, stosowania wiedzy w

praktyce, kreatywnego mylenia, a przede wszystkim przygotowanie ucznia do dalszej

edukacji i ksztacenia ustawicznego (edukacji permanentnej) na miar wymogw

wspczesnego wiata.

Prezentowany program jest pierwsz czci szerszej obudowy dydaktycznej, niezbdnej

w procesie nauczania, ktr bd stanowi: komplet podrcznikw i zeszytw wicze do

geografii, a take Ksika Nauczyciela (szczegowy przewodnik metodyczny dla nauczycieli

korzystajcych z tego programu), zestaw plansz dydaktycznych i foliogramy.

6

I. Oglne cele edukacyjne ksztacenia i wychowania

Nadrzdne cele ksztacenia i wychowania zawarte w Programie nauczania geografii dla

gimnazjum sformuowano na podstawie przedstawionych w podstawie programowej celw

oglnych i przedmiotowych. Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla gimnazjw i

szk ponadgimnazjalnych, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci

po zdaniu egzaminu maturalnego na III i IV etapie edukacyjnym przewiduje realizacj

nastpujcych celw oglnych:

1) przyswojenie przez uczniw okrelonego zasobu wiadomoci na temat faktw,

zasad, teorii i praktyk;

2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystania posiadanych wiadomoci

podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw;

3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne

funkcjonowanie we wspczesnym wiecie.

W Programie nauczania geografii dla gimnazjum duy nacisk pooono na punkt trzeci

przywoanych wyej celw. Std przy tworzeniu programu opierano si na tym zaoeniu

podstawy programowej, w ktrym jest mowa, e: W procesie ksztacenia oglnego szkoa na

III i IV etapie edukacyjnym ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu

rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno,

odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi,

ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista, gotowo do

uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju

spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania

tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji.

Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji.

W zakresie nauczania geografii w gimnazjum w podstawie programowej zaoono

realizacj nastpujcych celw oglnych:

I. Korzystanie z rnych rde informacji geograficznej.

Ucze dokonuje obserwacji i pomiarw w terenie; potrafi korzysta z planw, map,

fotografii, rysunkw, wykresw, danych statystycznych, tekstw rdowych oraz technologii

informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania

informacji geograficznych.

II. Identyfikowanie zwizkw i zalenoci oraz wyjanianie zjawisk i procesw.

Ucze posuguje si podstawowym sownictwem geograficznym w toku opisywania

oraz wyjaniania zjawisk i procesw zachodzcych w rodowisku geograficznym;

identyfikuje zwizki i zalenoci w rodowisku przyrodniczym, gospodarce i yciu

spoecznym w rnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej);

rozumie wzajemne relacje przyroda czowiek; wyjania zrnicowanie przestrzenne

warunkw rodowiska przyrodniczego oraz dziaalnoci czowieka na Ziemi.

III. Stosowanie wiedzy i umiejtnoci geograficznych w praktyce.

7

Ucze wykorzystuje wiedz i umiejtnoci geograficzne w celu lepszego rozumienia

wspczesnego wiata i swojego w nim miejsca; stosuje wiadomoci i umiejtnoci

geograficzne w yciu codziennym m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobw rodowiska.

IV. Ksztatowanie postaw.

Ucze rozwija w sobie: ciekawo wiata poprzez zainteresowanie wasnym regionem,

Polsk, Europ i wiatem; wiadomo wartoci i poczucie odpowiedzialnoci za rodowisko

przyrodnicze i kulturowe wasnego regionu i Polski; patriotyzm i poczucie tosamoci

(lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu innych narodw i

spoecznoci ich systemw wartoci i sposobw ycia.

W koncepcji Programu nauczania geografii dla gimnazjum przyjto, e edukacja

geograficzna w gimnazjum dostarcza wiedzy i ksztaci umiejtnoci geograficzne, jak

rwnie wspomaga rozwj ucznia jako osoby i wprowadza go w ycie spoeczne. Dlatego za

nadrzdne cele ksztacenia i wychowania uznano:

W sferze wiedzy i rozumienia:

1. poznanie i wyjanienie podstawowych terminw geograficznych, umoliwiajcych zrozumienie omawianych zagadnie, wykorzystywanie i refleksyjne

przetwarzanie tekstw, prowadzce do osignicia wasnych celw, rozwoju osobowego

oraz aktywnego uczestnictwa w yciu spoeczestwa,

2. poznanie i wykorzystanie podstawowych rde informacji geograficznej, analizowanie, interpretowanie oraz selekcjonowanie i krytyczn ocen informacji,

3. poznanie i wyjanienie wspzalenoci midzy elementami rodowiska przyrodniczego w skali lokalnej, regionalnej oraz globalnej,

4. poznanie i opisywanie zjawisk oraz procesw zachodzcych w rodowisku przyrodniczym Polski w rnych skalach przestrzennych i czasowych,

5. poznanie i opisywanie miejsc i obszarw, w ktrych obrbie zachodz rnorodne procesy przyrodnicze i spoeczno-ekonomiczne, w skali lokalnej, regionalnej,

globalnej oraz czasowej,

6. poznanie i wyjanienie przyczyn warunkujcych rne sposoby gospodarowania w rodowisku geograficznym,

7. poznanie i wyjanienie wybranych problemw spoeczno-gospodarczych w skali lokalnej, regionalnej i globalnej,

8. poznanie i wyjanienie procesw spoecznych i gospodarczych zachodzcych wspczenie w Polsce,

9. poznanie i opisywanie dziedzictwa kultury regionalnej oraz narodowej i postrzeganie go w perspektywie kultury europejskiej oraz wiatowej,

10. zrozumienie i opisywanie zjawisk oraz procesw zachodzcych w rodowisku geograficznym w skali lokalnej, regionalnej i globalnej,

11. zrozumienie i wyjanienie interakcji zachodzcych w ukadzie czowiek rodowisko geograficzne w skali lokalnej, regionalnej oraz globalnej,

12. zrozumienie i wyjanienie zoonoci wiata, wspzalenoci jego poszczeglnych elementw i gotowo do udziau w jego przeksztacaniu zgodnie z

zasad zrwnowaonego rozwoju,

8

13. dostrzeganie i opisywanie rnego rodzaju zwizkw i zalenoci (przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych),

14. rozszerzenie i ugruntowanie wiedzy niezbdnej do zrozumienia istoty zjawisk oraz charakteru i dynamiki procesw zachodzcych w rodowisku geograficznym w skali

lokalnej, krajowej (geografia Polski), wielkich regionw oraz wiata w rnych skalach

czasowych,

15. okrelenie miejsca i roli Polski oraz Polakw w integrujcej si Europie,

16. wizanie aktualnych wydarze spoecznych i politycznych z przeszoci,

17. denie do rozumienia treci geograficznych, a nie tylko do ich pamiciowego opanowania,

18. traktowanie wiadomoci geograficznych, stanowicych warto poznawcz sam w sobie, w sposb integralny, prowadzcy do lepszego rozumienia wiata, ludzi i

siebie,

19. poprawne i swobodne wypowiadanie si w mowie oraz pimie, z wykorzystaniem rnorodnych rodkw wyrazu.

W sferze umiejtnoci:

1. umiejtno wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw opartych

na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody lub spoeczestwa,

2. umiejtno planowania, organizowania i oceniania wasnej nauki oraz przyjmowania za ni odpowiedzialnoci teraz i w przyszoci,

3. umiejtno skutecznego porozumiewania si w rnych sytuacjach, prezentowania wasnego punktu widzenia i uwzgldniania pogldw innych ludzi,

4. umiejtno poprawnego posugiwania si jzykiem ojczystym oraz przygotowywania si do publicznych wystpie,

5. umiejtno efektywnego wspdziaania w zespole, budowania wizi midzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego

dziaania na podstawie obowizujcych norm,

6. umiejtno rozwizywania problemw w twrczy sposb,

7. umiejtno rozwijania zdolnoci analitycznego i syntetycznego mylenia,

8. umiejtno formuowania problemw badawczych, hipotez oraz przeprowadzania prostych dowiadcze i obserwacji geograficznych,

9. umiejtno poszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji geograficznych z rnych rde, efektywnego posugiwania si technologiami

informacyjnymi i komunikacyjnymi,

10. umiejtno oceny uwarunkowa procesw przyrodniczych i spoeczno-gospodarczych, zachodzcych w skali globalnej, regionalnej i lokalnej oraz rnych

skalach czasowych,

11. umiejtno lokalizowania poznanych miejsc i obszarw na powierzchni Ziemi oraz orientowania si w ich wzajemnym pooeniu na podstawie map,

12. umiejtno postrzegania rzeczywistoci jako zespou wartoci,

13. umiejtno pracy w grupie.

9

W sferze postaw i wartoci (cele wychowawcze, aksjologiczne):

1. rozwijanie przekonania o uytecznoci edukacji geograficznej w yciu codziennym oraz ksztaceniu ustawicznym,

2. rozwijanie przekonania o potrzebie uczestnictwa w rozwoju wasnego regionu i Polski, a take podejmowania dziaa na rzecz zachowania ich dziedzictwa

przyrodniczego oraz kulturowego,

3. rozwijanie dociekliwoci poznawczej, ukierunkowanej na poszukiwanie prawdy, dobra i pikna w wiecie,

4. ksztatowanie wiadomoci o potrzebie wsppracy w zakresie zwalczania zagroe rodowiska przyrodniczego oraz zagroe spoecznych,

5. ksztatowanie systemu wartoci odpowiadajcego naturze i godnoci ludzkiej,

6. poszukiwanie, odkrywanie i denie do osignicia celw yciowych i wartoci niezbdnych dla odnalezienia wasnego miejsca w wiecie na drodze rzetelnej i

systematycznej pracy,

7. rozpoznawanie wartoci moralnych, dokonywanie wyborw i hierarchizacja wartoci,

8. umiejtne godzenie dobra i wolnoci wasnej z dobrem i wolnoci innych, umacnianie odpowiedzialnoci za siebie w powizaniu z odpowiedzialnoci za innych,

9. przygotowanie si do ycia w spoecznoci lokalnej oraz pastwie,

10. ksztatowanie postaw patriotycznych,

11. ksztatowanie wraliwoci moralnej,

12. ksztatowanie postawy szacunku dla wartoci wyszych oraz motywowanie do bezinteresownych dziaa spoecznych,

13. ksztatowanie w sobie postawy dialogu, umiejtnoci suchania innych i rozumienia ich pogldw,

14. rozpoznawanie wasnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenie si przez cae ycie.

Tak sformuowane cele nadrzdne stanowiy podstaw proponowanych w niniejszym

programie wymaga edukacyjnych, ktre integruj cele nauczania i wychowania z

osigniciami ucznia i przedstawione s na tle treci nauczania. Wymagania te zawarto w

rozdziale III.

10

II. Osignicia ucznia

Wedug zaoe podstawy programowej, Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych

w trakcie ksztacenia oglnego na III i IV etapie edukacyjnym nale:

1) czytanie umiejtno rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania

tekstw, w tym tekstw kultury, prowadzca do osignicia wasnych celw, rozwoju

osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w yciu spoeczestwa;

2) mylenie matematyczne umiejtno wykorzystania narzdzi matematyki w yciu

codziennym oraz formuowania sdw opartych na rozumowaniu matematycznym;

3) mylenie naukowe umiejtno wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do

identyfikowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw opartych na

obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa;

4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzykach obcych, zarwno

w mowie, jak i pimie;

5) umiejtno sprawnego posugiwania si nowoczesnymi technologiami

informacyjno-komunikacyjnymi;

6) umiejtno wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;

7) umiejtno rozpoznawania wasnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia si;

8) umiejtno pracy zespoowej.

Natomiast wymagania szczegowe z geografii, obejmujce III etap edukacyjny, to:

Treci nauczania wymagania szczegowe

1. Mapa umiejtnoci czytania, interpretacji i posugiwania si map. Ucze:

1) wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu rnych informacji geograficznych

na mapie; posuguje si skal mapy do obliczenia odlegoci w terenie;

2) odczytuje z map informacje przedstawione za pomoc rnych metod

kartograficznych;

3) posuguje si w terenie planem, map topograficzn, turystyczn, samochodow

(m.in. orientuje map oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie);

4) identyfikuje pooenie i charakteryzuje odpowiadajce sobie obiekty geograficzne na

fotografiach, zdjciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych;

5) dobiera odpowiedni map w celu uzyskania okrelonych informacji geograficznych;

6) okrela pooenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktw i obszarw

na mapie;

7) lokalizuje na mapach (rwnie konturowych) kontynenty oraz najwaniejsze obiekty

geograficzne na wiecie i w Polsce (niziny, wyyny, gry, rzeki, jeziora, wyspy, morza,

pastwa, itp.);

8) analizuje i interpretuje treci map oglnogeograficznych, tematycznych,

turystycznych;

9) projektuje i opisuje trasy podry na podstawie map turystycznych, topograficznych i

samochodowych.

2. Ksztat, ruchy Ziemi i ich nastpstwa. Ucze:

11

1) podaje gwne cechy ksztatu i wymiarw Ziemi; odczytuje wsprzdne

geograficzne na globusie;

2) posuguje si ze zrozumieniem pojciami: ruch obrotowy Ziemi, czas soneczny, czas

strefowy; podaje cechy ruchu obrotowego; wyjania dlaczego zostay wprowadzone strefy

czasowe i granica zmiany daty; posuguje si map stref czasowych do okrelania rnicy

czasu strefowego i sonecznego na Ziemi;

3) podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi; przedstawia (wykorzystujc rwnie wasne

obserwacje) zmiany w owietleniu Ziemi oraz w dugoci trwania dnia i nocy w rnych

szerokociach geograficznych i porach roku;

4) podaje najwaniejsze geograficzne nastpstwa ruchw Ziemi.

3. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Ucze:

1) charakteryzuje wpyw gwnych czynnikw klimatotwrczych na klimat;

2) charakteryzuje na podstawie wykresw lub danych liczbowych przebieg temperatury

powietrza i opadw atmosferycznych w cigu roku w wybranych stacjach meteorologicznych

pooonych w rnych strefach klimatycznych; oblicza amplitud i redni temperatur

powietrza; wykazuje na przykadach zwizek midzy wysokoci Soca a temperatur

powietrza;

3) wykazuje zrnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury

powietrza i opadw atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi;

4) podaje na podstawie map tematycznych zalenoci midzy strefami owietlenia

Ziemi a strefami klimatycznymi oraz wykazuje wpyw klimatu na zrnicowanie rolinnoci i

gleb na Ziemi;

5) podaje gwne cechy pytowej budowy litosfery; wykazuje zwizki pomidzy

pytow budow litosfery a wystpowaniem zjawisk wulkanicznych i trzsie ziemi;

6) posuguje si ze zrozumieniem pojciem wietrzenia i erozji; przedstawia

rzebotwrcz rol wd pyncych, fal morskich, wiatru, ldolodw i lodowcw grskich;

7) rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeby powstae w wyniku dziaania czynnikw

rzebotwrczych.

4. Pooenie i rodowisko przyrodnicze Polski. Ucze:

1) charakteryzuje, na podstawie map rnej treci, pooenie wasnego regionu w Polsce

oraz pooenie Polski na wiecie i w Europie; opisuje podzia administracyjny Polski; podaje

nazwy i wskazuje na mapie wojewdztwa oraz ich stolice;

2) opisuje najwaniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszoci geologicznej Polski:

powstanie wgla kamiennego, powstawanie gr, zalewy mrz, zlodowacenia; wykazuje

zalenoci pomidzy wspczesn rzeb Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi;

3) rozpoznaje gwne rodzaje ska wystpujcych we wasnym regionie i w Polsce;

wskazuje na mapie najwaniejsze obszary ich wystpowania; podaje przykady wykorzystania

ska w rnych dziedzinach ycia czowieka;

4) podaje gwne cechy klimatu Polski; wykazuje ich zwizek z czynnikami je

ksztatujcymi; wyjania mechanizm powstawania wiatru halnego i bryzy morskiej;

12

5) wymienia gwne rodzaje zasobw naturalnych Polski i wasnego regionu: lasw,

wd, gleb, surowcw mineralnych; korzystajc z mapy opisuje ich rozmieszczenie i okrela

znaczenie gospodarcze.

5. Ludno Polski. Ucze:

1) wyjania i poprawnie stosuje podstawowe pojcia z zakresu demografii: przyrost

naturalny, urodzenia i zgony, rednia dugo ycia;

2) odczytuje z rnych rde informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy

pci i wieku) dane dotyczce: liczby ludnoci Polski, urodze, zgonw, przyrostu naturalnego,

struktury pci, redniej dugoci ycia w Polsce; odczytuje wielko i gwne kierunki

migracji z Polski i do Polski;

3) charakteryzuje, na podstawie map gstoci zaludnienia, zrnicowanie

rozmieszczenia ludnoci w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjania te rnice

czynnikami przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi;

4) wykazuje rnice w strukturze zatrudnienia ludnoci w Polsce i we wasnym

regionie;

5) podaje gwne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i we wasnym regionie;

6) analizuje, porwnuje, ocenia rozmieszczenie i wielko miast w Polsce i

zamieszkiwanym regionie; wyjania przyczyny rozwoju wielkich miast w Polsce.

6. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Ucze:

1) wyrnia gwne cechy struktury uytkowania ziemi, wielkoci i wasnoci

gospodarstw rolnych, zasieww i hodowli w Polsce na podstawie analizy map, wykresw,

danych liczbowych;

2) podaje przyczyny zrnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy,

ziemniakw, burakw cukrowych) oraz chowu byda i trzody chlewnej w Polsce;

3) przedstawia, na podstawie rnych rde informacji, struktur wykorzystania rde

energii w Polsce i ocenia jej wpyw na stan rodowiska przyrodniczego;

4) wyjania przyczyny zmian zachodzcych w przemyle w Polsce i we wasnym

regionie oraz wskazuje najlepiej rozwijajce si obecnie w Polsce gazie produkcji

przemysowej;

5) rozrnia rodzaje usug; wyjania szybki rozwj wybranych usug w Polsce i we

wasnym regionie;

6) wykazuje na przykadach walory turystyczne Polski oraz opisuje obiekty znajdujce

si na Licie wiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO;

7) opisuje na podstawie map i wyjania zrnicowanie gstoci i jakoci sieci

transportowej w Polsce i wykazuje jej wpyw na rozwj innych dziedzin dziaalnoci

gospodarczej;

8) wykazuje konieczno ochrony rodowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce;

wymienia formy jego ochrony, proponuje konkretne dziaania na rzecz jego ochrony we

wasnym regionie.

13

7. Regiony geograficzne Polski. Ucze:

1) wskazuje na mapie gwne regiony geograficzne Polski;

2) charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, rodowisko przyrodnicze gwnych

regionw geograficznych Polski ze szczeglnym uwzgldnieniem wasnego regionu (rwnie

na podstawie obserwacji terenowych);

3) opisuje, na podstawie map tematycznych, najwaniejsze cechy gospodarki regionw

geograficznych Polski oraz ich zwizek z warunkami przyrodniczymi;

4) przedstawia np. w formie prezentacji multimedialnej walory turystyczne wybranego

regionu geograficznego ze szczeglnym uwzgldnieniem jego walorw kulturowych;

5) projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych,

oglnogeograficznych i wasnych obserwacji terenowych, podr wzdu wybranej trasy we

wasnym regionie uwzgldniajc walory przyrodnicze i kulturowe;

6) przedstawia gwne cechy pooenia oraz rodowiska przyrodniczego Morza

Batyckiego; wykazuje znaczenie gospodarcze Morza Batyckiego oraz przyczyny degradacji

jego wd.

8. Ssiedzi Polski zrnicowanie geograficzne, przemiany. Ucze:

1) charakteryzuje i porwnuje, na podstawie rnych rde informacji geograficznej,

rodowisko przyrodnicze krajw ssiadujcych z Polsk; wykazuje ich zrnicowanie

spoeczne i gospodarcze;

2) wyjania przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec;

3) przedstawia wspczesne przemiany spoeczne i gospodarcze Ukrainy;

4) wykazuje zrnicowanie przyrodnicze, narodowociowe, kulturowe i gospodarcze

Rosji;

5) przedstawia gwne cechy rodowiska przyrodniczego, gospodarki oraz formy

wsppracy z krajem bdcym najbliszym ssiadem regionu, w ktrym ucze mieszka.

9. Europa. Relacje przyroda czowiek gospodarka. Ucze:

1) wykazuje si znajomoci podziau politycznego Europy;

2) okrela pooenie Europy i gwne cechy rodowiska przyrodniczego na podstawie

mapy oglnogeograficznej i map tematycznych;

3) opisuje, na podstawie map tematycznych, zrnicowanie regionalne, kulturowe,

narodowociowe i etniczne wspczesnej Europy oraz najwaniejsze przyczyny i

konsekwencje tego zrnicowania;

4) wykazuje, na podstawie map tematycznych, zwizki midzy gwnymi cechami

rodowiska przyrodniczego Europy Pnocnej a gwnymi kierunkami rozwoju

gospodarczego;

5) wykazuje, na przykadzie rolnictwa Francji lub innego kraju europejskiego, zwizek

pomidzy warunkami przyrodniczymi a kierunkiem i efektywnoci produkcji rolnej;

identyfikuje cechy rolnictwa towarowego;

6) przedstawia, na podstawie wskazanych rde informacji geograficznej, gwne

kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysu wybranego regionu (lub okrgu)

przemysowego w Europie Zachodniej;

14

7) przedstawia gwne cechy pooenia, wielkoci, ukadu przestrzennego oraz

znaczenie Parya lub Londynu jako wiatowej metropolii;

8) wykazuje wpyw gr na cechy rodowiska przyrodniczego oraz gospodark krajw

alpejskich;

9) wykazuje zwizki midzy rozwojem turystyki w Europie Poudniowej a warunkami

przyrodniczymi oraz dziedzictwem kultury rdziemnomorskiej;

10) prezentuje opracowan na podstawie map, przewodnikw, internetu tras wycieczki

po Europie lub jej czci.

10. Wybrane regiony wiata. Relacje: czowiek przyroda gospodarka. Ucze:

1) Wykazuje, na podstawie map tematycznych, e kontynent Azji jest obszarem

wielkich geograficznych kontrastw;

2) przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarw, na

ktrych ksztatoway si najstarsze azjatyckie cywilizacje;

3) analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczce rozwoju ludnociowego i urbanizacji w

Chinach; wyjania, na podstawie map tematycznych, zrnicowanie rozmieszczenia ludnoci

na obszarze Chin; podaje kierunki rozwoju gospodarczego Chin oraz wskazuje zmiany

znaczenia Chin w gospodarce wiatowej;

4) wykazuje znaczenie czynnikw spoeczno-kulturowych w tworzeniu nowoczesnej

gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech rodowiska przyrodniczego;

5) wykazuje zwizek pomidzy rytmem upraw i kultur ryu a cechami klimatu

monsunowego w Azji Poudniowo-Wschodniej;

6) opisuje kontrasty spoeczne i gospodarcze w Indiach; wyjania przyczyny

gwatownego rozwoju nowoczesnych technologii;

7) charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod ktem cech kulturowych, zasobw

ropy naftowej, kierunkw i poziomu rozwoju gospodarczego; wskazuje miejsca konfliktw

zbrojnych;

8) charakteryzuje na podstawie map tematycznych i wyjania wystpowanie stref

klimatyczno-rolinno-glebowych w Afryce;

9) wykazuje, na przykadzie strefy Sahelu, zwizek pomidzy formami gospodarowania

czowieka a zasobami wodnymi; uzasadnia potrzeb racjonalnego gospodarowania w

rodowisku charakteryzujcym si powanymi niedoborami sodkiej wody;

10) okrela zwizki pomidzy problemami wyywienia, wystpowaniem chorb (m.in.

AIDS) a poziomem ycia w krajach Afryki na poudnie od Sahary;

11) wyrnia gwne cechy i przyczyny zrnicowania kulturowego i etnicznego

Ameryki Pnocnej i Poudniowej;

12) identyfikuje konflikt interesw pomidzy ekologicznymi skutkami wylesiania

Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem; okrela cechy rozwoju i problemy wielkich

miast w Brazylii;

13) wykazuje zwizki midzy gospodark a warunkami rodowiska przyrodniczego w

najwaniejszych regionach gospodarczych Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej;

okrela rol Stanw Zjednoczonych w gospodarce wiatowej;

14) Przedstawia, na podstawie map tematycznych, gwne cechy gospodarki Australii

na tle warunkw rodowiska przyrodniczego;

15

15) przedstawia cechy pooenia i rodowiska geograficznego Antarktyki i Arktyki;

podaje gwne cechy i przyczyny zmian w rodowisku przyrodniczym obszarw

okoobiegunowych.

W koncepcji Programu nauczania geografii dla gimnazjum przewidziano spenienie

wymienionych wyej wymaga w taki sposb, aby nabywane przez uczniw umiejtnoci

byy nieustannie doskonalone w caym cyklu edukacji geograficznej na poziomie gimnazjum,

a nastpnie szkoy ponadgimnazjalnej. Dotyczy to np. korzystania z rnorodnych rde

informacji (w tym map o rnej treci oraz internetu), lokalizowania miejsc na powierzchni

Ziemi czy stosowania wiedzy geograficznej w yciu codziennym.

Ksztaceniu umiejtnoci, takich jak analizowanie interakcji zachodzcych w ukadzie

czowiek rodowisko geograficzne w skali lokalnej, regionalnej i globalnej w rnych

skalach czasowych czy wizanie aktualnych wydarze spoecznych i politycznych z

przeszoci suy przyjty w programie ukad treci. W pierwszej kolejnoci ujto treci

dotyczce mapy, ruchw Ziemi i zrnicowania rodowiska przyrodniczego oraz powiza

pomidzy jego komponentami. Nastpnie na konkretnych przykadach ukazano zwizki

przyczynowo-skutkowe zachodzce midzy poszczeglnymi elementami rodowiska

przyrodniczego a gospodark czowieka i rozmieszczeniem ludnoci oraz zachodzcymi

przemianami spoeczno-gospodarczymi w skali kontynentalnej, regionalnej i krajowej. Dalej

ujto wiedz dotyczc rodowiska przyrodniczego i spoeczno-gospodarczego Polski oraz

zrnicowania regionalnego naszego kraju. Taki sposb prezentacji treci i osigania

kolejnych celw przyczyni si do utrwalania nabywanej przez uczniw wiedzy oraz

ksztaconych umiejtnoci.

Zakadane w niniejszym programie osignicia ucznia, przedstawione w postaci wymaga

edukacyjnych opisanych efektami ksztacenia w tabelach rozdziau III, uwzgldniaj

wszystkie sformuowania zawarte w podstawie programowej. Osignicia te przedstawiono

wedug zasad teorii poznania, w celu wytworzenia u uczniw strukturalnego systemu wiedzy i

umiejtnoci, oraz w formie ksztacenia czynnociowego.

16

III. Szczegowe cele ksztacenia i wychowania ujte w postaci

wymaga edukacyjnych oraz treci nauczania

CZ I rodowisko przyrodnicze Ziemi

Dzia

programu Szczegowe cele w postaci wymaga edukacyjnych Treci nauczania

Odniesienie do treci

Podstawy programowej

Obraz Ziemi

Ucze poprawnie:

- podaje definicj geografii, przedmiot i cele jej bada

- podaje gwne cechy ksztatu i wymiarw Ziemi

- odczytuje wsprzdne geograficzne na mapie i globusie

- okrela pooenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktw i ob-

szarw na mapie

- wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu rnych informacji geogra-

ficznych na mapie

- posuguje si skal mapy do obliczenia odlegoci w terenie

- odczytuje z map informacje przedstawione za pomoc rnych metod kartogra-

ficznych

- lokalizuje na mapach (rwnie konturowych) kontynenty oraz najwaniejsze

obiekty geograficzne na wiecie (niziny, wyyny, gry, rzeki, jeziora, wyspy, mo-

rza, itp.)

- analizuje i interpretuje treci map oglnogeograficznych, tematycznych i tury-

stycznych

- odczytuje wysoko bezwzgldn i oblicza wysoko wzgldn

- opisuje rzeb terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsome-

trycznej

- posuguje si planem, map topograficzn, turystyczn i samochodow oraz

identyfikuje na nich obiekty geograficzne

- identyfikuje pooenie i charakteryzuje odpowiadajce sobie obiekty geograficz-

ne na fotografiach, zdjciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach

- dobiera odpowiedni map w celu uzyskania okrelonych informacji geograficz-

nych

- definicja i podzia geografii

- rda informacji geograficznej

- ksztat i wymiary Ziemi

- siatka geograficzna i

kartograficzna

- wsprzdne geograficzne

- mapa i jej elementy

- skala mapy

- plan

- metody przedstawiania zjawisk

i rzeby terenu na mapach

- wysoko wzgldna i

bezwzgldna

1.11.9

2.1

17

- projektuje i opisuje trasy podry na podstawie map turystycznych, topograficz-

nych i samochodowych

Ziemia

we wszech-

wiecie

Ucze poprawnie:

- opisuje budow Ukadu Sonecznego

- posuguje si ze zrozumieniem pojciami: ruch obrotowy Ziemi, ruch obiegowy

Ziemi, czas soneczny, czas strefowy

- podaje cechy ruchw obrotowego i obiegowego Ziemi

- podaje najwaniejsze geograficzne nastpstwa ruchw obiegowego i obrotowe-

go Ziemi

- wyjania, dlaczego zostay wprowadzone strefy czasowe i linia zmiany daty

- wykazuje rnice midzy rodzajami czasw

- posuguje si map stref czasowych do okrelania rnicy czasu strefowego i

sonecznego na Ziemi

- oblicza rnice w czasie sonecznym i strefowym midzy wybranymi miejscami

- przedstawia (wykorzystujc rwnie wasne obserwacje) zmiany w owietleniu

Ziemi w rnych porach roku oraz podaje cechy charakterystyczne stref owietle-

nia Ziemi

- okrela rnice w dugoci trwania dnia i nocy w rnych szerokociach geogra-

ficznych i porach roku

- miejsce Ziemi we wszechwie-

cie

- budowa Ukadu Sonecznego

- ruch obiegowy i obrotowy Zie-

mi

- czas soneczny, uniwersalny,

strefowy i urzdowy

- konsekwencje ruchw Ziemi

- strefy owietlenia Ziemi

2.22.4

Atmosfera

i hydrosfera

Ucze poprawnie:

- charakteryzuje skad powietrza atmosferycznego i budow atmosfery

- charakteryzuje wpyw gwnych czynnikw klimatotwrczych na klimat

- charakteryzuje na przykadach wpyw czynnikw klimatotwrczych na rozkad

temperatur powietrza atmosferycznego i opadw na Ziemi

- oblicza redni roczn temperatur powietrza i amplitud temperatury powietrza

oraz sum opadw atmosferycznych

- charakteryzuje, na podstawie wykresw lub danych liczbowych, przebieg tempe-

ratury powietrza i opadw atmosferycznych w cigu roku w wybranych stacjach

meteorologicznych pooonych w rnych strefach klimatycznych

- rysuje klimatogramy, korzystajc z danych klimatologicznych

- omawia mechanizm powstawania, cechy oraz kierunki wybranych wiatrw na

Ziemi

- skad chemiczny i budowa at-

mosfery

- amplituda temperatury powie-

trza i rednia roczna temperatura

powietrza

- ruch powietrza w atmosferze

- opady i osady atmosferyczne

- czynniki klimatotwrcze

- strefy klimatyczne na Ziemi

- zasoby i krenie wody w

przyrodzie

- ruchy wody morskiej

3.13.4

18

- wykazuje na przykadach zwizek midzy wysokoci Soca a temperatur

powietrza

- wykazuje zrnicowanie stref klimatycznych na Ziemi na podstawie map tempe-

ratury powietrza, opadw atmosferycznych oraz map stref klimatycznych

- podaje, na podstawie map tematycznych, zalenoci midzy strefami owietlenia

Ziemi a strefami klimatycznymi

- omawia zasoby wodne w przyrodzie

- analizuje schemat obiegu wody w przyrodzie

- omawia przyczyny powstawania wybranych ruchw wody morskiej: prdw

morskich, fal wiatrowych i pyww

- wymienia rodzaje wd powierzchniowych i podziemnych i podaje ich znaczenie

gospodarcze

- rodzaje wd powierzchniowych

i podziemnych oraz ich znaczenie

gospodarcze

Wntrze

Ziemi

Ucze poprawnie:

- opisuje, na podstawie ilustracji, budow wntrza Ziemi

- wymienia gwne rodzaje ska i warunki ich powstawania

- podaje przykady zastosowania ska

- charakteryzuje, na podstawie tabeli stratygraficznej, najwaniejsze wydarzenia z

przeszoci geologicznej Ziemi

- charakteryzuje procesy wewntrzne ksztatujce rzeb powierzchni Ziemi

- podaje gwne cechy pytowej budowy litosfery

- wykazuje zwizki midzy pytow budow litosfery a wystpowaniem zjawisk

wulkanicznych i trzsie ziemi

- opisuje skutki trzsie ziemi i erupcji wulkanicznych

- klasyfikuje gry ze wzgldu na genez

- lokalizuje wybrane acuchy (pasma) grskie na mapach

- rozrnia wielkie formy uksztatowania powierzchni Ziemi

- budowa wntrza Ziemi

- pytowa budowa litosfery

- dzieje geologiczne Ziemi

- czynniki i procesy wewntrzne

ksztatujce formy powierzchni

Ziemi

- formy terenu powstae w wyni-

ku dziaania procesw rzebo-

twrczych wewntrznych

- rozmieszczenie acuchw gr-

skich na wiecie

- wielkie formy uksztatowania

powierzchni Ziemi

3.5

3.7

1.7

19

Rzebiarze

powierzchni

Ziemi

Ucze poprawnie:

- wymienia czynniki i procesy zewntrzne ksztatujce powierzchni Ziemi

- posuguje si pojciami wietrzenie i erozja

- przedstawia rzebotwrcz rol wd pyncych, fal morskich, wiatru, ldolodw

i lodowcw grskich

- wyjania genez wybranych form terenu

- rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeby powstae w wyniku dziaania ze-

wntrznych czynnikw rzebotwrczych

- rzebotwrcza rola wd

pyncych, fal morskich, wiatru,

ldolodw i lodowcw grskich

- formy terenu powstae w

wyniku dziaania procesw

rzebotwrczych zewntrznych

3.63.7

Tajemnice

natury

Ucze poprawnie:

- wymienia czynniki glebotwrcze

- omawia, na podstawie ilustracji profilu glebowego, gwne poziomy glebowe

- wykazuje wpyw klimatu na zrnicowanie rolinnoci i gleb na wiecie

-wymienia przykady gleb strefowych i astrefowych

- lokalizuje strefy rolinne na mapie wiata

- charakteryzuje strefy rolinne

- proces i czynniki glebotwrcze

- poziomy glebowe

- strefowe zrnicowanie gleb i

szaty rolinnej

- wspzaleno stref klimatycz-

nych, rolinnych i glebowych

3.4

20

CZ II Geografia regionalna wiata

Dzia programu Szczegowe cele w postaci wymaga edukacyjnych Treci nauczania Odniesienie do treci

Podstawy programowej

Afryka

Ucze poprawnie:

- okrela pooenie geograficzne Afryki oraz wybranych krajw

- na podstawie map charakteryzuje rodowisko przyrodnicze kontynentu

- charakteryzuje na podstawie map tematycznych i wyjania wystpowanie stref

klimatyczno-rolinno-glebowych w Afryce

- wykazuje, na przykadzie strefy Sahelu, zwizek pomidzy formami

gospodarowania czowieka a zasobami wodnymi

- uzasadnia potrzeb racjonalnego gospodarowania w rodowisku charakteryzuj-

cym si powanymi niedoborami sodkiej wody

- omawia wybrane problemy mieszkacw Afryki

- okrela zwizki pomidzy problemami wyywienia, wystpowaniem chorb

(m.in. AIDS) a poziomem ycia w krajach Afryki na poudnie od Sahary

- analizuje przyczyny i skutki wybranych konfliktw w Afryce

- ukazuje wpyw warunkw przyrodniczych na rozmieszczenie ludnoci oraz po-

ziom rozwoju gospodarczego wybranych krajw Afryki

- analizuje dane statystyczne dotyczce sytuacji gospodarczej wybranych krajw i

formuuje wnioski

- analizuje warunki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze w wybranych krajach Afryki

pod ktem rozwoju turystyki

- pooenie geograficzne i

rodowisko przyrodnicze

Afryki z uwzgldnieniem

czynnikw ksztatujcych

klimat kontynentu

- strefowo klimatyczno-

rolinno-glebowa Afryki

- gospodarowanie na terenach

skrajnie suchych na

przykadzie strefy Sahelu

- zmiany liczby ludnoci i

rozmieszczenie ludnoci w

Afryce

- przyczyny i skutki

wybranych konfliktw w

Afryce

- rola surowcw mineralnych

w ksztatowaniu gospodarki

wybranych krajw Afryki

- rola turystyki w gospodarce

wybranych krajw Afryki

- poziom ycia oraz

najwaniejsze problemy

spoeczne krajw pooonych

na poudnie od Sahary

10.8-10.10

1.7-1.8

21

Ameryka

Ucze poprawnie:

- okrela pooenie geograficzne Ameryki Pnocnej i Ameryki Poudniowej na

kuli ziemskiej oraz przedstawia przebieg granicy midzy tymi kontynentami

- charakteryzuje rodowisko przyrodnicze Ameryk oraz wskazuje na mapie naj-

waniejsze krainy geograficzne

- wykazuje wpyw wybranych warunkw przyrodniczych na klimat Ameryk oraz

ukad stref klimatyczno-rolinnych

- analizuje zmiany liczby ludnoci Ameryk, podaje ich przyczyny i skutki oraz cha-

rakteryzuje rozmieszczenie i zrnicowanie ludnoci Ameryk

- wyrnia gwne cechy i przyczyny zrnicowania kulturowego i etnicznego lud-

noci Ameryk

- charakteryzuje warunki przyrodnicze oraz ich wpyw na formy gospodarowania w

wybranych krajach na kontynentach amerykaskich

- wykazuje zwizki midzy gospodark a warunkami rodowiska przyrodniczego w

najwaniejszych regionach gospodarczych Stanw Zjednoczonych Ameryki

- okrela rol Stanw Zjednoczonych w gospodarce wiatowej

- identyfikuje konflikt interesw pomidzy ekologicznymi skutkami wylesiania

Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem

- okrela cechy rozwoju i problemy wielkich miast w Brazylii

- pooenie geograficzne obu

Ameryk

- zrnicowanie rodowiska

przyrodniczego Ameryk

- zmiany liczby ludnoci i

rozmieszczenie ludnoci w

obu Amerykach

- cechy, przyczyny i skutki

zrnicowania kulturowego i

etnicznego ludnoci Ameryk

- warunki naturalne i ich

wpyw na formy

gospodarowania w wybranych

krajach Ameryk

- wybrane regiony

gospodarcze Stanw

Zjednoczonych, rola Stanw

Zjednoczonych w gospodarce

wiatowej

- konflikt interesw pomidzy

skutkami wylesiania Amazonii

a jej gospodarczym

wykorzystaniem

- cechy rozwoju i problemy

wielkich miast w Brazylii

10.11-10.13

1.7-1.8

Australia

Ucze poprawnie:

- okrela pooenie geograficzne Australii i Oceanii na kuli ziemskiej oraz charak-

teryzuje cechy ich rodowiska przyrodniczego

- przedstawia, na podstawie map tematycznych, gwne cechy gospodarki Australii

na tle warunkw rodowiska przyrodniczego

- wykazuje zalenoci midzy warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem lud-

noci w Australii

- gospodarka Australii na tle

warunkw rodowiska

przyrodniczego

10.14

1.7-1.8

22

Arktyka

i Antarktyka

Ucze poprawnie:

- okrela, na podstawie mapy, pooenie Antarktydy i Arktyki oraz omawia cechy

ich pooenia i rodowiska geograficznego

- wymienia gwne cechy i wyjania przyczyny i skutki zmian w rodowisku przy-

rodniczym obszarw okoobiegunowych

- przedstawia udzia Polakw w badaniach obszarw polarnych

- pooenie i rodowisko

geograficzne Antarktyki i

Arktyki

- zmiany w rodowisku

przyrodniczym obszarw

okoobiegunowych

10.15

1.7-1.8

Azja

Ucze poprawnie:

- okrela, na podstawie mapy, pooenie geograficzne Azji oraz przebieg granicy

midzy Azj i Europ

- wykazuje, na podstawie map tematycznych, e kontynent Azji jest obszarem

wielkich geograficznych kontrastw

- przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarw, na

ktrych ksztatoway si najstarsze azjatyckie cywilizacje

- analizuje dane statystyczne dotyczce zmian liczby ludnoci i urbanizacji w Chi-

nach oraz wyjania przyczyny rnic w rozmieszczeniu ludnoci w Chinach

- podaje kierunki rozwoju gospodarczego i wskazuje zmiany znaczenia w gospo-

darce wiatowej wybranych pastw Azji

- wykazuje znaczenie czynnikw spoeczno-kulturowych w tworzeniu nowoczesnej

gospodarki na tle niekorzystnych cech rodowiska przyrodniczego w Japonii

- wykazuje zwizek pomidzy rytmem upraw i kultur ryu a cechami klimatu

monsunowego w Azji Poudniowo-Wschodniej

- opisuje kontrasty spoeczne i gospodarcze w Indiach

- wyjania przyczyny gwatownego rozwoju nowoczesnych technologii na przyka-

dzie Indii

- charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod ktem cech kulturowych, kierun-

kw i poziomu rozwoju gospodarczego

- analizuje, na podstawie map tematycznych i danych statystycznych, rozmieszcze-

nie zasobw i wydobycie wybranych surowcw mineralnych w regionie Bliskiego

Wschodu

- wyjania przyczyny i skutki wybranych konfliktw zbrojnych na Bliskim Wscho-

dzie oraz wskazuje na mapie obszary ich wystpowania

- Azja jako obszar wielkich

geograficznych kontrastw

- warunki przyrodnicze

obszarw, na ktrych

ksztatoway si najstarsze

azjatyckie cywilizacje

-zmiany liczby ludnoci i

urbanizacja w Chinach

- rozmieszczenie ludnoci na

obszarze Chin

- kierunki rozwoju

gospodarczego Chin oraz

zmiany znaczenia Chin w

gospodarce wiatowej

- cechy rodowiska

przyrodniczego Japonii oraz

znaczenie czynnikw

spoeczno-kulturowych w

tworzeniu nowoczesnej

gospodarki

- cechy klimatu monsunowego

w Azji Poudniowo-

Wschodniej i ich wpyw na

upraw ryu

10.1-10.7

1.7-1.8

23

- kontrasty spoeczne i

gospodarcze w Indiach

- przyczyny gwatownego

rozwoju nowoczesnych

technologii w Indiach

- cechy kulturowe, zasoby

ropy naftowej, kierunki i

poziom rozwoju

gospodarczego i miejsca

konfliktw zbrojnych w

regionie Bliskiego Wschodu

Europa

Ucze poprawnie:

- okrela, na podstawie mapy, pooenie geograficzne Europy oraz charakteryzuje

wybrane komponenty jej rodowiska przyrodniczego

- wykazuje si znajomoci podziau politycznego Europy

- opisuje, na podstawie map tematycznych oraz innych rde informacji, zrni-

cowanie religijne, jzykowe i narodowociowe i etniczne ludnoci Europy, podaje

najwaniejsze przyczyny i konsekwencje tego zrnicowania

- wykazuje, na podstawie map tematycznych, zwizki midzy gwnymi cechami

rodowiska przyrodniczego Europy Pnocnej a gwnymi kierunkami rozwoju

gospodarczego

- wykazuje wpyw gr na cechy rodowiska przyrodniczego oraz gospodark kra-

jw alpejskich

- wykazuje zwizki midzy rozwojem turystyki w Europie Poudniowej a warun-

kami przyrodniczymi oraz dziedzictwem kultury

- przedstawia gwne cechy pooenia, wielkoci, ukadu przestrzennego oraz zna-

czenie Londynu jako wiatowej metropolii

- wykazuje na przykadzie rolnictwa Francji, zwizek midzy warunkami przyrod-

niczymi a kierunkiem i efektywnoci produkcji rolnej

- identyfikuje cechy rolnictwa towarowego na przykadzie francuskiej gospodarki

rdziemnomorskiej

- prezentuje opracowan na podstawie map, przewodnikw, internetu tras wy-

cieczki po Europie lub jej czci

- pooenie i gwne cechy

rodowiska przyrodniczego

Europy

- relacje midzy gwnymi

cechami rodowiska

przyrodniczego wybranych

regionw Europy a gwnymi

kierunkami rozwoju

gospodarczego tego regionu

- mapa polityczna Europy

- zrnicowanie regionalne,

kulturowe, narodowociowe i

etniczne wspczesnej Europy

oraz najwaniejsze przyczyny i

konsekwencje tego

zrnicowania

- cechy charakterystyczne

pooenia, wielkoci i ukadu

przestrzennego Londynu oraz

znaczenie tego miasta jako

wiatowej metropolii

9.1-9.5

9.7-9.10

1.7-1.8

24

- walory turystyczne oraz

dziedzictwo kultury

rdziemnomorskiej w Europie

Poudniowej

Ssiedzi Polski

Ucze poprawnie:

- omawia i porwnuje na podstawie rnych rde informacji geograficznej ro-

dowisko przyrodnicze pastw ssiadujcych z Polsk

- charakteryzuje zrnicowanie spoeczne i gospodarcze krajw ssiadujcych z

Polsk

- wyjania przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec

- przedstawia, na podstawie wskazanych rde informacji geograficznej, gwne

kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysu Zagbia Ruhry

- przedstawia wspczesne przemiany spoeczne i gospodarcze Ukrainy

- wykazuje zrnicowanie przyrodnicze, narodowociowe, kulturowe i gospodarcze

Rosji

- wykazuje zrnicowanie gospodarcze Rosji

- omawia formy wsppracy midzynarodowej z krajem bdcym najbliszym

ssiadem regionu, w ktrym mieszka

- rodowisko przyrodnicze

krajw ssiadujcych z

Polsk, ich zrnicowanie

spoeczne i gospodarcze

- przyczyny dynamicznego

rozwoju gospodarczego

Niemiec

- gwne kierunki i przyczyny

zmian w strukturze przemysu

wybranego regionu

przemysowego w Europie

Zachodniej

- wspczesne przemiany

spoeczne i gospodarcze

Ukrainy

- zrnicowanie przyrodnicze,

narodowociowe, kulturowe i

gospodarcze Rosji

- formy wsppracy

midzynarodowej z krajem

bdcym najbliszym

ssiadem regionu

zamieszkania ucznia

8.1-8.5

9.1-9.3

9.6

1.7-1.8

25

CZ III Geografia Polski

Dzia programu Szczegowe cele w postaci wymaga edukacyjnych Treci nauczania

Odniesienie do

treci Podstawy

programowej

Pooenie i

rodowisko

przyrodnicze

Polski

Ucze poprawnie:

- charakteryzuje, na podstawie map, pooenie fizycznogeograficzne, polityczne i

matematyczne Polski w Europie i na wiecie

- charakteryzuje, na podstawie map, pooenie fizycznogeograficzne, polityczne i

matematyczne wasnego regionu w Polsce

- opisuje wybrane wydarzenia z przeszoci geologicznej Polski

- wykazuje zalenoci pomidzy wspczesn rzeb powierzchni Polski a wybranymi

wydarzeniami geologicznymi

- rozpoznaje gwne rodzaje ska wystpujcych we wasnym regionie i w Polsce, wska-

zuje na mapie obszary ich wystpowania oraz podaje przykady wykorzystania ska w

rnych dziedzinach ycia czowieka

- omawia cechy uksztatowania powierzchni Polski na podstawie mapy hipsometrycznej

- podaje cechy klimatu Polski

- omawia wpyw wybranych czynnikw na klimat Polski

- charakteryzuje cechy klimatu Polski

- opisuje na podstawie map klimatycznych i klimatogramw rozkad temperatur powie-

trza i opadw atmosferycznych w Polsce

- opisuje gwne cechy wd powierzchniowych i podziemnych w Polsce

- opisuje gwne cechy pooenia i rodowiska przyrodniczego Morza Batyckiego

- wykazuje znaczenie gospodarcze Morza Batyckiego oraz przyczyny degradacji wd

- opisuje, korzystajc z mapy gleb w Polsce, rozmieszczenie gwnych typw

genetycznych gleb i okrela ich przydatno w rolnictwie

- opisuje, na podstawie mapy, rozmieszczenie kompleksw lenych w Polsce

- wymienia gwne rodzaje zasobw naturalnych Polski i wasnego regionu: lasw, wd,

gleb, surowcw mineralnych; korzystajc z mapy opisuje ich rozmieszczenie i okrela

znaczenie gospodarcze

- pooenie Polski na

mapie Europy i wiata

- pooenie wasnego

regionu na mapie Polski

- najwaniejsze wydarze-

nia z przeszoci geolo-

gicznej Polski

-gwne rodzaje ska w

Polsce

- klimat Polski i czynniki

go ksztatujce

-mechanizm powstawania

wiatru halnego i bryzy

morskiej

- wody powierzchniowe i

podziemne Polski oraz ich

znaczenie gospodarcze

- pooenie i cechy Morza

Batyckiego

- znaczenie gospodarcze

Batyku oraz przyczyny

degradacji jego wd

- rodzaje zasobw

naturalnych Polski i

wasnego regionu

4.14.5

7.6

1.71.8

26

Regiony fizycz-

nogeograficzne

Polski

Ucze poprawnie:

- wskazuje na mapie Polski gwne regiony geograficzne i podaje ich nazwy

- wymienia, na podstawie map tematycznych, gwne cechy rodowiska przyrodniczego

wybranych regionw geograficznych w Polsce (ze szczeglnym uwzgldnieniem

wasnego regionu)

- opisuje, na podstawie map tematycznych, najwaniejsze cechy gospodarki regionw

geograficznych Polski oraz ich zwizek z warunkami przyrodniczymi

- wymienia waniejsze miasta w wybranych regionach fizycznogeograficznych (w tym

we wasnym regionie)

- przedstawia wpyw warunkw naturalnych na rozwj turystyki w wybranych regionach

geograficznych (w tym we wasnym regionie)

- wykazuje zwizki pomidzy przeszoci geologiczn, klimatem, hydrologi i glebami a

charakterem krajobrazu i dziaalnoci czowieka w wybranych regionach fizycznogeogra-

ficznych (w tym we wasnym regionie)

- przedstawia, np. w formie prezentacji multimedialnej, walory turystyczne wybranego

regionu geograficznego ze szczeglnym uwzgldnieniem jego walorw kulturowych

- projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych,

oglnogeograficznych i wasnych obserwacji terenowych, podr wzdu wybranej trasy

we wasnym regionie, uwzgldniajc walory przyrodnicze i kulturowe

- opisuje polskie obiekty znajdujce si na Licie wiatowego dziedzictwa kulturowego i

przyrodniczego UNESCO i wskazuje je na mapie Polski

- wybrane regiony

fizycznogeograficzne

Polski

- cechy rodowiska

przyrodniczego

wybranych regionw

fizycznogeograficznych

- zwizki midzy

komponentami

rodowiska

przyrodniczego

wybranych regionw w

Polsce

- cechy gospodarki

regionw

geograficznych Polski

oraz ich zwizek z

warunkami

przyrodniczymi

- walory turystyczne

wybranego regionu

geograficznego ze

szczeglnym

uwzgldnieniem jego

walorw kulturowych

- obiekty z Listy

wiatowego dziedzictwa

kulturalnego i

przyrodniczego

UNESCO wystpujce

w Polsce

7.17.5

6.6

27

Podzia admini-

stracyjny, struk-

tura ludnoci i

urbanizacja w

Polsce

Ucze poprawnie:

- opisuje podzia administracyjny Polski

- podaje nazwy i wskazuje na mapie wojewdztwa i ich stolice

- wyjania i stosuje podstawowe pojcia z zakresu demografii: przyrost naturalny, uro-

dzenia i zgony, rednia dugo ycia

- odczytuje z rnych rde informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy pci

i wieku) dane dotyczce: liczby ludnoci Polski, urodze, zgonw, przyrostu naturalnego

i rzeczywistego, struktury pci, redniej dugoci ycia w Polsce oraz wielkoci i gw-

nych kierunkw migracji Polakw

- charakteryzuje, na podstawie map gstoci zaludnienia, zrnicowanie rozmieszczenia

ludnoci w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjania te rnice czynnikami

przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi

- wymienia nazwy waniejszych krajw zamieszkaych przez ludno pochodzenia

polskiego i wskazuje te kraje na mapie wiata

- omawia na podstawie danych statystycznych struktur narodowociow i wyznaniow

ludnoci Polski

- wskazuje rnice w strukturze zatrudnienia ludnoci w Polsce i we wasnym regionie

- podaje gwne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i we wasnym regionie

- wyjania przyczyny i skutki bezrobocia oraz migracji zarobkowej w Polsce

- analizuje, porwnuje, ocenia rozmieszczenie i wielko miast w Polsce i zamieszkiwa-

nym regionie

- wyjania przyczyny rozwoju wielkich miast w Polsce

- podzia

administracyjny Polski

- wspczynniki:

urodze, zgonw,

przyrostu naturalnego,

przyrostu rzeczywistego

- czynniki wpywajce

na rozmieszczenie

ludnoci Polski

- liczba ludnoci Polski

oraz struktura pci i wie-

ku ludnoci

- przyczyny i skutki

wspczesnych migracji

Polakw

- struktura zatrudnienia

ludnoci oraz przyczyny

i skutki wzrostu bezro-

bocia w Polsce po 1989

roku

- rozmieszczenie i

wielko miast w Polsce

i regionie zamieszkania

ucznia oraz przyczyny

rozwoju wielkich miast

4.1

5.15.6

Rolnictwo w

Polsce

Ucze poprawnie:

- wykazuje wpyw warunkw przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozwj rolnictwa

w Polsce

- wyrnia, na podstawie analizy map, wykresw i danych liczbowych, gwne cechy

struktury uytkowania ziemi, wielkoci i wasnoci gospodarstw rolnych, zasieww i

hodowli w Polsce

- warunki rozwoju rol-

nictwa w Polsce

- cechy struktury uyt-

kowania ziemi, wielko-

ci i wasnoci gospo-

6.16.2

28

- podaje przyczyny zrnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy,

ziemniakw, burakw cukrowych) oraz chowu byda i trzody chlewnej w Polsce

- wykazuje zwizek midzy rozmieszczeniem upraw i chowu zwierzt a warunkami natu-

ralnymi regionu

- omawia skutki, ktre przynioso rolnictwu wczenie Polski do Wsplnej Polityki Rol-

nej Unii Europejskiej

darstw rolnych, zasie-

ww i hodowli w Polsce

- rozmieszczenie

wybranych upraw oraz

chowu byda i trzody

chlewnej w Polsce

Przemys

w Polsce

Ucze poprawnie:

- charakteryzuje waniejsze miejsca koncentracji orodkw przemysowych w Polsce

oraz podaje czynniki, ktre wpyny na ich lokalizacj

- omawia na podstawie mapy i danych statystycznych rozmieszczenie i obszary wydoby-

cia waniejszych surowcw mineralnych

- wyjania przyczyny zmian zachodzcych w przemyle w Polsce oraz wskazuje najlepiej

rozwijajce si obecnie gazie produkcji przemysowej

- przedstawia, na podstawie rnych rde informacji, struktur wykorzystania rde

energii w Polsce i ocenia jej wpyw na stan rodowiska przyrodniczego

- wymienia nazwy waniejszych elektrowni oraz wskazuje te elektrownie na mapie Polski

- waniejsze miejsca

koncentracji orodkw

przemysowych w Pol-

sce

- surowce mineralne w

Polsce

- struktura wykorzysta-

nia rde energii w Pol-

sce i jej wpyw na stan

rodowiska przyrodni-

czego

- zmiany zachodzce w

przemyle Polski i re-

gionie zamieszkania

ucznia

- najlepiej rozwijajce

si obecnie w Polsce

dziay produkcji prze-

mysowej

6.36.4

29

Usugi

w Polsce

Ucze poprawnie:

- wymienia rodzaje usug

- wyjania szybki rozwj wybranych usug w Polsce i we wasnym regionie

- wykazuje zalenoci midzy poziomem rozwoju gospodarczego Polski a udziaem usug

w tworzeniu PKB

- omawia wady i zalety wybranych rodzajw transportu oraz wykazuje ich rol w gospo-

darce

- opisuje na podstawie map i wyjania zrnicowanie gstoci i jakoci sieci transporto-

wej w Polsce i wykazuje jej wpyw na rozwj innych dziedzin gospodarki

- przedstawia przyczyny i skutki rozwoju nowoczesnych form cznoci w Polsce

- rodzaje usug

- przyczyny szybkiego

rozwoju wybranych

usug w Polsce i we

wasnym regionie

- zrnicowanie gstoci

i jakoci sieci transpor-

towej w Polsce i jej

wpyw na rozwj innych

dziedzin dziaalnoci

gospodarczej

- czno w Polsce

6.5

6.7

Degradacja i

ochrona rodo-

wiska przyrod-

niczego

Ucze poprawnie:

- charakteryzuje na przykadach rda i skutki zanieczyszczenia rodowiska

przyrodniczego Polski

- wykazuje konieczno ochrony rodowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce

- wymienia formy ochrony rodowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce

- proponuje konkretne dziaania na rzecz ochrony przyrody oraz rodowiska kulturowego

we wasnym regionie

- opisuje dziaania polskich organizacji dziaajcych na rzecz ochrony przyrody i

rodowiska kulturowego

- gwne rda

zanieczyszcze

rodowiska w Polsce

- stan rodowiska w

Polsce

- ochrona rodowiska

przyrodniczego i

kulturowego w Polsce

- formy ochrony

przyrody i rodowiska

kulturowego w Polsce

- dziaania na rzecz

ochrony przyrody w

Polsce

6.8

30

IV. Procedury osigania szczegowych celw edukacyjnych

Zgodnie z Podstaw programow zawarte w niniejszym programie wymagania edukacyjne,

czce w sobie cele ksztacenia oraz osignicia ucznia, s punktem wyjcia do okrelenia

procedur ich osigania, czyli warunkw waciwej realizacji zada dydaktycznych i

wychowawczych, stawianych przed szko, nauczycielem oraz uczniem. Procedury te maj

umoliwi uczniowi wszechstronny rozwj, uczestniczenie w caym procesie edukacyjnym,

rozwijanie zainteresowa oraz przygotowa go do ksztacenia ustawicznego.

Procedury obejmuj procesy pracy na lekcjach, zajciach pozalekcyjnych i nauk indywidualn.

Realizacji procedur su m.in. liczba godzin przeznaczona na edukacj geograficzn, rne rodzaje

i typy lekcji oraz strategie dydaktyczne.

Zadaniem szkoy jest zapewnienie warunkw do prawidowej organizacji procesu

dydaktycznego, w tym przydziau godzin dydaktycznych przeznaczonych na edukacj

geograficzn, a okrelonych w ramowym planie nauczania jest to 130 godzin w caym cyklu

ksztacenia gimnazjalnego.

Kolejnym zadaniem szkoy, ktrego wypenienie umoliwi pen realizacj wymaga

edukacyjnych zawartych w niniejszym programie, jest zorganizowanie pracowni geograficznej (lub

innej sali szkolnej), wyposaonej w tradycyjne i niezbdne rodki dydaktyczne, takie jak:

zestawy map ciennych,

atlasy geograficzne,

mapy topograficzne okolic szkoy, mapy turystyczne, plany miast,

odbiornik GPS,

uczniowskie globusy fizyczne, globusy indukcyjne,

zestawy modeli (np. geologicznych),

okazy ska,

kompasy i busole do wykorzystania na lekcjach terenowych i wycieczkach,

przyrzdy do pytkich wierce geologicznych i wykonywania odkrywek (np.

saperki),

przyrzdy pomiarowe (np. zestawy termometrw, wiatromierz, barometr, gnomon,

tama miernicza, pH-metr),

roczniki statystyczne lub/oraz inne opracowania statystyczne (np. wiat w liczbach),

biblioteczka geograficzna, w tym: sowniki, encyklopedie i czasopisma geograficzne,

zestawy foliogramw i rzutnik pisma,

zestawy filmw na kasetach video lub pytach DVD oraz magnetowid lub

odtwarzacz DVD (w miar moliwoci szkoy),

komputer z programami edukacyjnymi oraz czem internetowym i rzutnikiem

multimedialnym (w miar moliwoci szkoy).

Wypeniajc zadania szkoy oraz dc do osignicia nadrzdnych celw:

wszechstronnego rozwoju uczniw,

rozwoju ich zainteresowa,

przygotowania uczniw do ksztacenia ustawicznego,

31

rozwinicia w uczniach chci pozytywnego dziaania, ksztatujcego dociekliwo

poznawcz,

wdroenia uczniw do aktywnej i samodzielnej pracy, a take pracy zespoowej,

wyksztacenia u uczniw poczucia odpowiedzialnoci za wasn nauk,

wyksztacenia u uczniw nawyku korzystania z rnorodnych rde informacji,

rozwijania u uczniw postawy badawczej,

wyksztacenia u uczniw umiejtnoci budowania problemw badawczych i modeli

ich rozwizania oraz formuowania krytycznych ocen,

wyksztacenia u uczniw poczucia odpowiedzialnoci za wasny rozwj,

wyksztacenia systemu wartoci odpowiadajcego naturze i godnoci czowieka,

naley uwzgldni rne sposoby nauczania i uczenia si. Na uczenie si wpywa m.in. inteligencja

emocjonalna ucznia, typ polisensoryczny, jego osobowo, dojrzao oraz rodowisko, w ktrym

przebywa. Na proces uczenia si skadaj si take takie czynniki jak: wiedza wczeniejsza,

skojarzenia, transfer wiedzy, emocje i motywacja, obserwacja i style uczenia si.

Wiedza wczeniejsza obejmuje to, co ju uczniowi jest znane z poprzedniego etapu

edukacyjnego i wasnych dowiadcze. Zatem wane jest, aby nauczyciel stara si nawiza do

wczeniejszej wiedzy ucznia, niejako przerzucajc pomost pomidzy znanym a nieznanym.

Skojarzenia pomagaj nauczy si nowego materiau lub przypomnie ju zapomniany.

Przywoywanie pewnych sw-hase, np. skaa, moe przywie na myl okrelone terminy,

zdarzenia czy procesy.

Transfer wiedzy to przeniesienie wiedzy nabytej w procesie uczenia si z teorii do praktyki.

Znajomo terminw i faktw bez zrozumienia ich istotnoci, zwizkw czy zastosowa ma

ograniczone znaczenie, np. w przypadku mapy ucze nie tylko powinien rozumie termin mapa,

ale take potrafi odnie go do praktyki, czyli korzysta z mapy.

Obserwacja procesw w naturalnych warunkach i sytuacjach uatwia ich lepsze zrozumienie.

Jest przykadem badania cigego. Za jej pomoc bada si np. erozj gleby czy ruchy masowe.

Stan emocjonalny ucznia moe przyczyni si do lepszego przyswojenia poznawanego

materiau lub przeciwnie powodowa powstawanie barier w procesie uczenia si. Zetknicie si z

nowym i trudnym materiaem czasami wywouje u ucznia niepokj, ktry moe dziaa na

niekorzy uczenia si i demotywowa do nauki. Nauczyciele powinni osabia negatywne emocje,

a wzmacnia, za pomoc odpowiednich metod, technik, form i rodkw nauczania, emocje

pozytywne, ktre pobudzaj uczniw do uczenia si i korzystnie wpywaj na motywacj.

Motywacja jest to wywoywanie, ukierunkowywanie i podtrzymanie okrelonego zachowania

ucznia w procesie uczenia si, w celu osignicia zamierzonych celw. Dla procesu uczenia si

niezwykle istotne s czas trwania i umiejtne pobudzenie. Ucze zmotywowany z reguy powici

wicej czasu na uczenie si i rozwizywanie problemw. Ponadto motywacja sprzyja koncentracji,

wytrwaoci oraz odpornoci na przeszkody w dochodzeniu do rozwiza problemw badawczych.

Dlatego wane jest, aby w procesie dydaktycznym uczniowie mogli nieustannie liczy na pomoc

nauczyciela, jego wsparcie i zacht.

Aby osign zaoone w niniejszym programie cele i wypeni zadania szkoy, nauczyciel

powinien zwrci uwag na style uczenia si uczniw. S to charakterystyczne dla danej osoby

kognitywne, afektywne i psychologiczne zachowania, ktre stanowi o tym, jak postrzega ona i

podchodzi do procesu uczenia si. Wrd uczniw s wzrokowcy, suchowcy, czuciowcy oraz

kinestetycy, a kady z nich inaczej si uczy. Niektrzy wol korzysta z podrcznika i obejmuj

ca stron wzrokiem, inni studiuj fragment po fragmencie, a jeszcze inni szukaj odpowiednich

wiadomoci w caym podrczniku lub analizuj inne rda.

32

Wyrniamy cztery podstawowe style uczenia si poprzez:

odczuwanie,

obserwacj,

mylenie,

dziaanie.

Nauczycielowi uwzgldniajcemu wymienione wyej style uczenia si atwiej bdzie utrwala i

rozwija u uczniw cztery podstawowe zdolnoci i umiejtnoci:

konkretnego dowiadczania,

refleksyjnej obserwacji,

tworzenia abstrakcyjnych hipotez,

aktywnego prowadzenia eksperymentw,

wynikajce z wyrnionych przez Davida Kolba etapw procesu uczenia.

Rysunek 1. Etapy procesu uczenia si wg D. Kolba.

Niezwykle wan rol w procesie dydaktycznym odgrywa nauczyciel, ktry przez wasn

aktywno motywuje uczniw do uczenia si. Zadaniem nauczyciela jest wyjanianie treci na

konkretnych przykadach i odwoywanie si do konkretnych sytuacji dydaktycznych i yciowych, a

nastpnie wraz z uczniami poszukiwanie pragmatycznych sposobw rozwizywania problemw. W

procesie dydaktycznym nauczyciel powinien postpowa zgodnie z zasadami ksztacenia. S to

normy postpowania dydaktycznego, ktrych przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomi

uczniw z podstawami wiedzy, rozwija ich zainteresowania i zdolnoci poznawcze oraz wdraa

do samoksztacenia.

Jzef Pturzycki wyrnia nastpujce zasady ksztacenia:

1. Zasada pogldowoci inaczej nazywana zasad bezporednioci. Wskazuje ona na

konieczno zdobywania wiedzy poprzez bezporednie poznawanie rzeczy i zjawisk lub

przez zetknicie si z nimi przy pomocy rodkw dydaktycznych (takich jak modele,

obrazy, schematy, wykresy, tabele). Funkcj tej zasady jest uatwienie zrozumienia i

zapamitania wiadomoci.

2. Zasada przystpnoci inaczej zwana zasad stopniowania trudnoci. Wyraa ona

konieczno dostosowania treci i metody nauczania do rozwoju i moliwoci uczniw.

33

3. Zasada systematycznoci w duej mierze odnosi si do ucznia. Wedug jej zaoe,

jeeli ucze chce trwale i skutecznie co zapamita, powinien systematycznie utrwala

wiedz.

4. Zasada wiadomego i aktywnego uczestnictwa polega ona na aktywnym stosunku

ucznia do celw ksztacenia. Wedug tej zasady nauczyciel powinien pozna swojego ucznia

i tak kierowa procesem dydaktycznym, aby pobudza jego zainteresowania.

5. Zasada ksztatowania umiejtnoci uczenia si wedug niej nauczyciel ma doprowadzi

do wyksztacenia umiejtnoci organizowania pracy umysowej, znajomoci metod

nabywania informacji, korzystania z komunikatw, wypowiedzi, sporzdzania notatek i

schematw.

6. Zasada czenia teorii z praktyk zasada ta orientuje nauczyciela na konieczno

harmonijnego wizania ze sob wiedzy naukowej z praktyk codziennego ycia.

7. Zasada indywidualizacji i zespoowoci kieruje uwag na indywidualne moliwoci

osb ksztaccych si, a nastpnie caych grup.

8. Zasada trwaoci wiedzy wskazuje na konieczno podejmowania takich dziaa, aby

ucze trwale przyswoi sobie wiedz. Wedug jej zaoe, naley czsto odnosi si do

praktycznych dowiadcze uczniw i zapewnia im aktywny udzia w procesie ksztacenia,

a take systematycznie kontrolowa stan ich wiedzy.

9. Zasada ustawicznoci ksztacenia kademu czowiekowi powinna przywieca idea

ksztacenia ustawicznego, dlatego nauczyciel powinien wyrobi u uczniw nawyk

aktualizowania i pogbiania wiedzy.

Proponuje si, aby na lekcjach geografii stosowa rnorodne metody samodzielnego

zdobywania wiedzy poprzez przyswajanie, odkrywanie i dziaanie oraz rnorodne formy

organizacyjne pracy uczniw (prac grupow, indywidualn, zbiorow, zajcia terenowe). Sugeruje

si rwnie, by proces ksztacenia uczniw by cigiem wzajemnie przenikajcych si czynnoci

poznawczych i praktycznych, przyjmujcych form rnorodnych zada oraz by w procesie tym

nieustannie opiera si na przedstawionych wyej zasadach ksztacenia.

Wedug zaoe niniejszego programu, proces nauczania moe przebiega rozmaicie, przede

wszystkim w zalenoci od przyjtego na lekcji sposobu zdobywania wiedzy przez uczniw. To

wanie kryterium stao si podstaw do zaproponowania nauczycielom geografii strategii

ksztacenia zaproponowanych przez Wincentego Okonia: problemowej poprzez samodzielne

dochodzenie do wiedzy; rozwizywania problemw i oddziaywania na rzeczywisto, a wic

uczenia si przez dziaanie; czenia wiedzy z praktyk; odkrywania i przeywania. Kadej z tych

strategii odpowiada pewna forma uczenia si:

Strategia A uczenie si poprzez przyswajanie gotowej wiedzy,

Strategia P uczenie si poprzez samodzielne dochodzenie do wiedzy,

Strategia E uczenie si poprzez przeywanie,

Strategia O uczenie si poprzez dziaanie.

W procesie nauczania na lekcjach geografii strategia A pojawia si m.in. podczas pogadanki

wstpnej, strategia P przy formuowaniu problemu, strategia E podczas np. analizowania skutkw

terroryzmu, strategia O przy wykonywaniu zada operatywnych przez uczniw.

Zadaniem nauczyciela, jako organizatora procesu dydaktycznego, jest stwarzanie takich

warunkw, aby ucze osign wymienione wyej nadrzdne cele uniwersalne. Dlatego nauczyciel

powinien stosowa odpowiednie metody nauczania, a ich dobr powinien by uwarunkowany

stylem nauczania, zainteresowaniami i potrzebami uczniw, wyposaeniem pracowni oraz

moliwociami organizacyjnymi.

34

Zdaniem W. Okonia metody nauczania to systematycznie stosowany sposb pracy nauczyciela z

uczniami, umoliwiajcy opanowanie wiedzy wraz z umiejtnoci posugiwania si ni w

praktyce, jak rwnie rozwijanie zainteresowa umysowych i zdolnoci. Autorka programu

proponuje stosowanie m.in. metod:

A. Opartych na sowie:

1. Wykad suy przekazywaniu uczniom informacji i wymaga od suchaczy mylenia hipotetyczno-dedukcyjnego:

a. wykad konwencjonalny tre jest bezporednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej formie do zapamitania,

b. wykad problemowy jest ilustracj jakiego problemu naukowego lub praktycznego,

c. wykad konwersatoryjny polega na przeplataniu fragmentw mwionych wykadu z wypowiedziami suchaczy.

2. Rozmowa nauczajca (pogadanka) jej istota polega na kierowanej przez nauczyciela rozmowie z uczniami. Nauczyciel, zmierzajc do osignicia celu, stawia uczniom

pytania, na ktre udzielaj oni odpowiedzi.

3. Dyskusja polega na wymianie pogldw na okrelony temat.

4. Aktywny opis (w tym: wyjaniajcy, klasyfikujcy, chronologizujcy) pobudza uczniw do twrczego mylenia.

5. Praca z ksik i tekstem rdowym jeden z najwaniejszych sposobw zarwno poznawania, jak i utrwalania nowych wiadomoci. Samodzielne korzystanie z ksiek i

tekstw rdowych przez uczniw moe mie form m.in. uczenia si z podrcznika

lub sporzdzania notatek.

B. Ogldowych opartych na obserwacji:

Pokaz demonstrowanie uczniom czego, to metoda oparta na obserwacji. Pokaz bywa metod

towarzyszc innej metodzie.

C. Opartych na dziaalnoci praktycznej:

1. Metoda laboratoryjna polega na tym, e ucze samodzielnie pod kontrol nauczyciela przeprowadza eksperyment (np. wykrywa obecno wglanu wapnia w skaach przy

uyciu rozcieczonego kwasu solnego).

2. Metoda zaj praktycznych jest stosowana np. w pracy z atlasem, rocznikiem statystycznym, na zajciach terenowych (np. pomiar odczynu wody w jeziorze lub

rzece), wycieczce szkolnej (np. do planetarium), w trakcie rozwizywania zada

matematyczno-geograficznych (np. zwizanych ze skal mapy czy przyrostem

rzeczywistym ludnoci) oraz w czasie wykonywania wicze technicznych, np. z

wykorzystaniem mapy konturowej, zwizanych z konstruowaniem klimatogramw czy

kreleniem krzywych hipsograficznych.

D. Problemowych, ktre organizuj treci ksztacenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji, w celu zblienia procesu poznawczego ucznia do poznania bezporedniego, dziki dostarczeniu

okazji do manipulowania modelem.

1. Burza mzgw ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymylania przez uczniw zbioru hipotez przy wykorzystaniu mylenia intuicyjnego.

2. Metoda sytuacyjna zwana metod przypadkw lub studium przypadku polega na bardzo dokadnym rozpatrzeniu konkretnego, rzeczywistego lub hipotetycznego

35

przypadku, w celu ustalenia pewnych prawidowoci (np. geneza i skutki tsunami w

Azji Poudniowo-Wschodniej w 2004 r.).

3. Metoda projektu edukacyjnego polega na samodzielnym realizowaniu przez uczniw zadania przygotowanego przez nauczyciela na podstawie wczeniej ustalonych zaoe.

Wzmacnia ona motywacj poznawcz, poszukiwawcz, badawcz itp. oraz integruje

wiedz szkoln i pozaszkoln. Metod projektu mona wykorzystywa przy omawianiu

takich zagadnie, jak np.: przemiany demograficzne na wiecie; konflikty zbrojne i

inne zagroenia spoeczno-ekonomiczne w wybranych regionach wiata; wpyw

pogody na ycie i dziaalno gospodarcz czowieka w rnych czciach wiata czy

wpyw religii na ycie i dziaalno gospodarcz czowieka.

4. Metaplan pozwala na zbadanie omawianego zagadnienia, postawienie diagnozy i wsplne znalezienie najlepszego rozwizania. Skania do krytycznej analizy faktw,

formuowania sdw i opinii. Metod t mona zastosowa np. podczas omawiania

zagadnienia wsppracy midzynarodowej na rzecz rozwizywania konfliktw

zbrojnych.

5. Analiza SWOT jest metod zespoowej analizy jakiego zjawiska lub problemu, ktrej celem jest podjcie waciwej decyzji. Uczniowie okrelaj zarwno mocne

strony zjawiska i wynikajc z nich szans, jak i sabe strony oraz wynikajce z nich

zagroenia. Mona j wykorzysta, np. omawiajc problemy zwizane z upraw rolin

modyfikowanych genetycznie.

6. Gra dydaktyczna czy elementy zabawy i nauki. Musi by prowadzona wg ustalonych wczeniej regu. Umoliwia wspdziaanie i rywalizacj uczniw oraz

peni funkcje poznawcze i wychowawcze. Przykadem moe by gra dydaktyczna

dotyczca rozpoznawania form rzeby terenu na podstawie modeli i rnych ilustracji.

7. Mapa mentalna pozwala uporzdkowa zagadnienia dotyczce zjawisk przebiegajcych w rodowisku przyrodniczym i zrozumie zachodzce midzy nimi

zalenoci. Mona j zastosowa, np. omawiajc przyczyny i skutki migracji na

wiecie.

8. Metoda symulacyjna umoliwia zdobywanie wiedzy w stworzonym modelu pewnej rzeczywistoci. Uczniowie, uczestniczc w symulowanym wydarzeniu, ksztatuj

umiejtno pracy w grupie, publicznych wystpie i wykorzystywania wiedzy w

praktyce, np. symulacja biura planistycznego, w ktrym dokonuje si ekspertyz

dotyczcych najlepszej lokalizacji zakadw przemysowych.

E. Eksponujcych, ktre obejmuj np. pokaz filmu i przygotowanie ekspozycji.

F. Programowych, np. z uyciem komputera. Sugeruje si, aby w miar moliwoci jak najczciej korzysta z zasobw internetu w celu np. pozyskiwania, analizowania czy przetwarzania

informacji, wykorzystujc m.in. takie strony jak: http://maps.nationalgeographic.com czy

http://mapy.google.pl/. Technologi komputerow powinni uczniowie wykorzystywa rwnie

do tworzenia wasnych prezentacji, np. w programie PowerPoint. Zaleca si take korzystanie z

coraz powszechniejszych programw multimedialnych (e-podrcznikw), zastpujcych

tradycyjne podrczniki, takich jak np. eduROM Geografia. Stosowanie programw

multimedialnych jest jednym z przejaww nowoczesnego nauczania, gdy oddziauj one

zarwno na such, jak i na wzrok, pobudzajc do pracy kilka zmysw jednoczenie. Umoliwia

to zaktywizowanie procesw mylowych u uczniw, ktrzy s otwarci na wszelkiego rodzaju

niekonwencjonalne sposoby zdobywania wiedzy. Natomiast nauczyciel posugujcy si

programem otrzymuje niespotykane wczeniej moliwoci dydaktyczne, takie jak:

- sterowanie prac uczniw ze stanowiska nauczyciela,

- organizowanie pracy grupowej uczniw,

http://maps.nationalgeographic.com/http://mapy.google.pl/

36

- dokonywanie oceny pracy uczniw (monitorowanie postpw uczniw w toku nauki),

- przekazywanie uczniom swoich uwag i wskazwek drog elektroniczn.

Sugeruje si, aby nauczyciele w procesie dydaktycznym wykorzystywali rwnie techniki

nauczania, m.in.: portfolio, posteru i plakatu.

Otwarty charakter programu pozwala na du dowolno przy wyborze metod nauczania.

Autorka w swoich zaoeniach skania si ku aktywizowaniu ucznia do jak najwikszej

samodzielnoci. Metody podajce proponuje wykorzystywa w jak najmniejszym stopniu. Lepsze

efekty mona bowiem uzyska, stosujc metody problemowe i praktyczne, ktre rozwijaj u

uczniw aktywno intelektualn, poznawczo-praktyczn oraz rozwijaj zainteresowania. Ich

stosowanie wdraa ucznia do samodzielnej pracy, ksztatuje nawyk sigania do rde, a przede

wszystkim sprawia, e proces uczenia zachodzi mimo woli.

Spord form organizacyjnych lekcji sugeruje si odwane i moliwie czste stosowanie zaj

terenowych. Odbywaj si one bowiem poza budynkiem szkolnym i umoliwiaj wykorzystanie

rodowiska geograficznego jako rda wiedzy. Ponadto zajcia terenowe:

- wymagaj holistycznego pojmowania wiata,

- odrzucaj mylenie statyczne i fragmentaryczne,

- pozwalaj uzyska informacje pierwotne (czyli informacje nieprzetworzone, niepodane w

podrczniku itp.), zatem opieraj si na uczeniu si i dowiadczeniach bezporednich,

- ksztac zmys obserwacji i wyobrani przestrzenn,

- utrwalaj praktyczne umiejtnoci,

- wyzwalaj ch dziaania, zwaszcza na rzecz rodowiska,

- skupiaj uwag na rodowisku lokalnym.

Zajcia terenowe dotycz charakterystyki rodowiska przyrodniczego, jak rwnie jego roli w

rozwoju spoecznym i gospodarczym czowieka oraz wpywu gospodarczej dziaalnoci czowieka

na rodowisko przyrodnicze. Mog one obejmowa takie treci, jak: pomiar odlegoci i

powierzchni, sporzdzanie planw sytuacyjnych niewielkich obszarw, obserwacja widomej

wdrwki Soca po sferze niebieskiej, zmiany dugoci cienia w cigu dnia, wyznaczenie

momentu growania Soca, poudnika miejscowego, analiza odkrywek geologicznych, zbieranie

informacji o wpywie rzeby powierzchni na rodzaj gospodarki, pooenie szkoy w stosunku do

szlakw komunikacyjnych. Czstotliwo i form zaj w terenie nauczyciel powinien ustali sam,

uwzgldniajc wszystkie uwarunkowania, w tym pooenie oraz moliwoci logistyczne szkoy.

Zajcia w terenie mog si rni:

- tematyk, ktra jest uzaleniona gwnie od materiau nauczania,

- celem dydaktyczno-wychowawczym,

- metodami pracy, ktre s uwarunkowane waciwociami terenu, przygotowaniem oraz

wiekiem uczniw,

- czasem trwania.

Powszechnymi formami zaj terenowych s: wycieczki, lekcje-wycieczki, cieki dydaktyczne

i warsztaty terenowe.

Wycieczki s to dobrze zaplanowane kilkugodzinne lub kilkudniowe zajcia pozalekcyjne, ktre

mog by nastawione na wielokierunkowe badania i obserwacje rodowiska przyrodniczego oraz

spoeczno-gospodarczego, a take zalenoci midzy przyrod a dziaalnoci czowieka. W

zalenoci od zaoonych celw tematyk wycieczek mog by np.:

37

- poznawanie tajemnic wszechwiata (wycieczka do obserwatorium astronomicznego),

- poznanie walorw przyrodniczych i antropogenicznych wybranego regionu turystycznego,

- poznawanie dziedzictwa kulturowego wybranego regionu,

- zajcia w Zielonej Szkole,

- zajcia Bkitnej Szkole.

Lekcje-wycieczki trwaj jedn lub dwie godziny lekcyjne i su realizacji konkretnych treci