525Przegld Lekarski 2007 / 64 / 7-8

VARIA

Procesy diagnostyczno-lecznicze a potrzebaudzielenia zgody przez pacjenta w opiniilekarzy

Diagnostic and treatment processesand the requirement of patient's consent in doctors'opinions

Andrzej ATRASRafa PATRYNKrzysztof MARCZEWSKI

Zakad Etyki Akademii Medycznej w LublinieKierownik:Prof. dr hab. n. med. Krzysztof Marczewski

Dodatkowe sowa kluczowe:etyka medycznapoinformowana zgodaprawa pacjenta

Additional key words:medical ethicsinformed consentpatient`s rights

Adres do korespondencji:Dr Andrzej AtrasZakad Etyki AM w Lublinie20-950 Lublin, ul. Szkolna 18/312Tel.: 0 81 740 58 03e-mail: atras@gazeta.pl; rpatryn@wp.pl

Wspczesna medycyna, wraz z na-rastajc inwazyjnoci swego dziaa-nia w obrbie ciaa pacjenta, spowo-dowaa coraz wiksze naciski na insty-tucje pastwowe i izby lekarskie ma-jce na celu wypracowanie odpowied-nich przepisw chronicych przednadmiern ingerencj lekarzy w ciao ipsychik pacjenta, a take umoliwia-jcych zachowanie jego penej autono-mii. Widoczne jest stopniowe przecho-dzenie zachowa lekarzy z podejciapaternalistycznego do partnerskiego,majcego na celu wsplne podejmo-wanie decyzji o sposobach diagno-stycznych i leczniczych przez obie za-interesowane strony. Proces ten jestnajbardziej widoczny w przypadku za-gadnienia podejmowania dziaa me-dycznych po wczeniejszym uzyskaniuwiadomej zgody od pacjenta. Po-jcie wiadoma zgoda w jzyku praw-nym pojawio si do pno, bo wroku 1957, w procesie Salgo v. LelandStanford Junior University Board ofTrustees. Natomiast do przepiswprawnych majcych zastosowanie wcodziennej praktyce lekarskiej weszoznacznie pniej. Fundamentem auto-nomii pacjenta a jednoczenie reme-dium na ryzyko jego dziaania wbrewswojemu dobru jest proces uzyskiwa-nia wiadomej zgody chorego przedprzewidywanym dziaaniami medycz-nymi, zarwno terapeutycznymi jak idiagnostycznymi. Objaniona, wiado-ma zgoda pacjenta na planowane za-biegi diagnostyczne i lecznicze jest nietylko podstawowym warunkiem zgod-nego z prawem dziaania lekarza, aletake wanym kryterium oceny moral-nej jego czynw i intencji. Dlategozwrcilimy si do lekarzy z prob owyraenie ich opinii na temat koniecz-noci uzyskiwania przez lekarzy zgo-dy na procedury diagnostyczne w ano-nimowej ankiecie. Badanie przeprowa-dzilimy wrd 231 lekarzy rnychspecjalnoci z wojewdztwa lubelskie-go i podkarpackiego, zatrudnionychzarwno w szpitalach, poradniach, jaki przychodniach podstawowej opieki

Contemporary medicine, togetherwith the increase in invasiveness intothe patient's body, exerts mountingpressure on state institutions andmedical chambers aiming at the devel-opment of suitable regulations protect-ing patients against excessive interfer-ence with their bodies and psyche, andalso allowing for their full autonomy.A gradual shift in the doctors' behav-iour from a paternalistic approach to-wards partnership becomes more ap-parent. Its purpose is to take shareddecisions concerning diagnosticmethods and treatment. This processis best noticed when it comes to theissue of taking medical measures af-ter obtaining patient's consciousagreement. The term 'consciousagreement' emerged in the legal ter-minology fairly late, in 1957, during thelawsuit Salgo vs. Leland Stanford Jun-ior University Board of Trustees. Muchlater it found its place in the legal regu-lations concerning everyday medicalroutines. The fundamental factor of thepatient's autonomy and simultane-ously a remedy to the risk of patientsacting against their own good is theprocess of obtaining the sick person'sconscious agreement prior to antici-pated medical measures, both thera-peutic and diagnostic. The patient'sinformed conscious agreement to di-agnostic process and treatment is notonly the crucial prerequisite of doctor'slawful behaviour but also a significantevaluation criterion with regard to doc-tor's deeds and intentions. We re-quested doctors to share their opin-ion, in the form of an anonymous feed-back form, on the issue of obtainingfrom patients their conscious agree-ment to diagnostic and therapeuticmeasures. The survey was carried outamong 231 physicians of differentspecialisations from the Lublin Prov-ince and Podkarpackie Province em-ployed both in hospitals, outpatientclinics and in health centres for basicmedical care. Almost all the respond-ents declared the knowledge of the

526 Przegld Lekarski 2007 / 64 / 7-8 A. Atras i wsp.

zdrowotnej. Prawie wszyscy respondenci uznali, e znajprzepisy dotyczce praw pacjentw, ale tylko niespenapoowa badanych uwaaa, e przepisy dotyczce prawpacjenta odnosz si take do bada diagnostycznych.Lekarze wyranie rnili si w rozumieniu okreleniawiadome wyraenie zgody przez chorego i czsto przy-pisywali takie owiadczenie woli pacjenta tylko do proce-dur inwazyjnych. Z uzyskanych wynikw ankietowych uda-o nam si nakreli poziom znajomoci i stopie prze-strzegania praw pacjenta dotyczcy koniecznoci uzyski-wania wiadomej zgody na dziaania medyczne.

regulations on the protection of patients' rights; however,only half of the surveyed persons expressed the opinionthat the regulations concerning patient's rights refer alsoto diagnostic examination. Doctors clearly differed with re-gard to the meaning of the notion of 'giving conscious con-sent by the patient' and tended to associate such a patient'sdeclaration only with invasive procedures. The survey re-sults allowed us to outline the level of knowledge and thedegree of compliance with patient's rights related to thenecessity of obtaining conscious consent to medical treat-ment.

WstpWspczesna medycyna, wraz z nara-

stajc inwazyjnoci swego dziaania wobrbie ciaa pacjenta, spowodowaa corazwiksze naciski na instytucje pastwowe iizby lekarskie majce na celu wypracowa-nie odpowiednich przepisw chronicychprzed nadmiern ingerencj lekarzy w ciaoi psychik pacjenta, a take umoliwiajcychzachowanie jego penej autonomii. Widocz-ne jest stopniowe przechodzenie zachowalekarzy z podejcia paternalistycznego dopartnerskiego, majcego na celu wsplnepodejmowanie decyzji o sposobach diagno-stycznych i leczniczych przez obie zainte-resowane strony. Proces ten jest najbardziejwidoczny w przypadku zagadnienia podej-mowania dziaa medycznych po wczeniej-szym uzyskaniu wiadomej zgody od pa-cjenta. Pojcie wiadoma zgoda w jzykuprawnym pojawio si do pno, bo w roku1957, w procesie Salgo v. Leland StanfordJunior University Board of Trustees [6]. Na-tomiast do przepisw prawnych majcychzastosowanie w codziennej praktyce lekar-skiej weszo znacznie pniej. Fundamen-tem autonomii pacjenta a jednoczenie re-medium na ryzyko jego dziaania wbrewswojemu dobru jest proces uzyskiwaniawiadomej zgody chorego przed przewidy-wanym dziaaniami medycznymi, zarwnoterapeutycznymi jak i diagnostycznymi.

Objaniona, wiadoma zgoda pacjentana planowane zabiegi diagnostyczne i lecz-nicze jest nie tylko podstawowym warunkiemzgodnego z prawem dziaania lekarza, aletake wanym kryterium oceny moralnejjego czynw i intencji.

Lekarz uzyskujc wiadom zgod musiwiedzie, e jest ona nierozerwalnie zwi-zana z zachowaniem autonomii pacjenta,rozumianej jako decyzja podjta z zacho-waniem [2,4]:

1. dziaania intencjonalnego pacjenta;2. zrozumienia informacji uzyskanych

od lekarza;3. braku czynnikw z zewntrz

wpywajcych na podejmowandecyzj.

Tymczasem jak si wydaje, w codzien-nych relacjach lekarz pacjent stosowanes bardzo rone sposoby prowadzenia roz-mw na temat planowanych dziaa me-dycznych, podobnie jak rne s opiniewyraane publicznie na ten temat. Istniejete wieloletnia tradycja w ktrej z samegofaktu zgoszenia si pacjenta wynikao do-mniemanie jego zgody tak na badanie, jak ileczenie. Tradycja ta powstaa jednak w cza-sach, kiedy po pierwsze przecitna inwazyj-

no bada bya znacznie mniejsza, po dru-gie obowizujcym modelem postpowaniaz pacjentem by paternalizm. Tymczasemzmieniy si nie tylko obowizujce relacjechory lekarz, ale i tzw. otoczenie prawne.Dlatego postanowilimy zwrci si do le-karzy z prob o wyraenie ich opinii na te-mat celu uzyskiwania przez lekarzy wia-domej zgody pacjentw na dziaania dia-gnostyczne i terapeutyczne, w anonimowejankiecie.

Materia i metodyBadanie przeprowadzono w okresie od 01.02.2003

r. do 01.09.2003 r. w rnych placwkach suby zdro-wia, w wybranych oddziaach szpitala klinicznego, woje-wdzkiego, powiatowego oraz uzdrowiskowego, przy-chodni ortopedycznej i praktykach lekarza rodzinnego,znajdujcych si na terenie wojewdztwa lubelskiego ipodkarpackiego.

W tym czasie proponowano anonimowe wypenie-nie kwestionariusza ankiety lekarzom chtnym do wzi-cia udziau w badaniu, pracujcych w wyej wymienio-nych placwkach.

Ankieta miaa oceni poziom znajomoci przepiswdotyczcych praw pacjentw, praktyczne ich wykorzy-stanie w codziennej praktyce i oczekiwania zwizane zprocesem uzyskiwania wiadomej zgody. Przy konstru-owaniu kwestionariusza ankiety posuono si pytania-mi zamknitymi jednokrotnego i wielokrotnego wyboruoraz pytaniami potwartymi.

Ankiety wypenio 231 respondentw, co stanowio58% zaproszonych do wzicia udziau w badaniu.

Wyniki poddano analizie statystycznej przy pomo-cy pakietu SPSS wersja 6.0.

Nieznaczna cze ankiet zawieraa dane niepenetj. brak odpowiedzi na niektre pytania. Dlatego trzebadoda, e dane odsetkowe odnosz si zawsze do licz-by danych kompletnych dla poszczeglnych zmiennych.

WynikiPrawie wszyscy respondenci (97%)

stwierdzili, e znaj przepisy dotyczceochrony praw pacjentw w Polsce, (przyczym 31,2% okrelio t znajomo jako do-br). Jednak tylko poowa badanych (47%)uwaaa, e przepisy dotyczce praw pa-cjenta odnosz si take do bada diagno-stycznych. Niewiele wicej (51%) byo ichwrd deklarujcych dobr znajomo i ro-zumienie przepisw.

Podobnie, mniej ni poowa (43%) leka-rzy uznao swoj wiedz dotyczc udzie-lania informacji pacjentowi i wyraania przezniego wiadomej zgody za dobr, 55% zasab, a tylko 4 (2%) przyznao si do zu