Zalecenia techniczne

Prezesa Pastwowej Agencji Atomistyki

dotyczce oceny warunkw

geologiczno-inynierskich i hydrogeologicznych

dla lokalizacji obiektw jdrowych

Warszawa, 2014

str. 2

Pastwowa Agencja Atomistyki

ul. Krucza 36

00-522 Warszawa

str. 3

Praca powstaa na podstawie materiaw opracowanych przez:

Zesp pracownikw Pastwowego Instytutu Geologicznego Pastwowego Instytutu

Badawczego (PIG-PIB) z Programw: Geologia dla Zagospodarowania Przestrzennego

i Budownictwa oraz Zasoby i Ochrona Wd Podziemnych w skadzie:

dr Zbigniew Frankowski upr. geol. 06 0295

dr Piotr Herbich upr. geol. V-1210

Zesp redakcyjny PAA:

Robert Truszkowski

Krzysztof Makowski

str. 4

SPIS TRECI

ABSTRAKT ..................................................................................................... 7

1. WSTP ................................................................................................... 8

1.1. Raport lokalizacyjny ................................................................................. 11

1.2. Sposb pozyskania danych .................................................................... 13

1.3. Ocena wiarygodnoci i spodziewana metodyka interpretacji ............ 16

1.4. Kompleksowa i zintegrowana baza danych ......................................... 16

2. Ocena warunkw geologiczno-inynierskich podoa .....................19

2.1. Cel ............................................................................................................... 19

2.2. Etap I region lokalizacji ........................................................................ 21

2.2.1. Okrelenie intensywnoci procesw erozyjnych i akumulacyjnych

z ocen moliwego wpywu na obiekt jdrowy ................................ 23

2.2.2. Charakterystyka ilociowa i rodzajowa istniejcych form krasowych wraz z ocen moliwoci rozwoju krasowienia w zmienionych warunkach obcie oraz dynamiki wd

podziemnych ......................................................................................... 25

2.2.3. Okrelenie stabilnoci geologiczno-inynierskiej podoa

gruntowego ............................................................................................ 27

2.2.4. Podsumowanie I etapu prac ............................................................... 27

2.3. Etap II obszar lokalizacji ...................................................................... 28

2.3.1. Dokumentowanie procesw sufozji i upynnienia ............................ 32

2.3.2. Dokumentowanie procesw krasowienia ......................................... 33

2.3.3. Dokumentowanie procesw zboczowych ......................................... 34

2.3.4. Okrelenie statecznoci istniejcych skarp i zboczy ...................... 35

2.3.5. Procesy wietrzeniowe .......................................................................... 40

2.3.6. Prbki ..................................................................................................... 40

2.3.7. Obserwacje hydrogeologiczne ........................................................... 41

2.3.8. Podsumowanie II etapu prac .............................................................. 41

2.4. Etap III Granice planowanego miejsca usytuowania obiektu

jdrowego ................................................................................................. 42

2.4.1. Ocena sposobu posadowienia obiektu z uwzgldnieniem

warunkw geologiczno-inynierskich ................................................ 46

2.4.2. Analiza osiada obiektu z uwzgldnieniem warunkw geologiczno-

inynierskich .......................................................................................... 52

2.5. Zakres i rodzaj prac terenowych ............................................................ 53

2.5.1. Prace geodezyjne ................................................................................. 53

str. 5

2.5.2. Prace teledetekcyjne ............................................................................ 54

2.5.3. Prace i roboty geologiczne .................................................................. 54

2.5.4. Badania znormalizowane i specjalistyczne ...................................... 56

2.5.5. Badania geofizyczne ............................................................................ 57

2.5.6. Badania rodowiskowe ........................................................................ 62

2.6. Badania laboratoryjne .............................................................................. 63

2.7. Sposb przedstawienia uzyskanych wynikw i danych ..................... 64

2.8. Sposoby interpretacji danych ................................................................. 69

2.9. Zalecenia dla etapu budowy i eksploatacji ........................................... 72

3. Ocena warunkw hydrogeologicznych ..............................................74

3.1. Cel ............................................................................................................... 74

3.2. Etap I region lokalizacji ........................................................................ 76

3.2.1. Okrelenie charakterystyki systemu hydrogeologicznego ............. 78

3.2.2. Identyfikacja warunkw hydrogeologicznych w regionie lokalizacji

obiektu jdrowego ................................................................................ 78

3.2.3. Zebranie danych niezbdnych do rozpoznania charakterystyki

systemu wodononego w regionie lokalizacji obiektu jdrowego . 79

3.2.4. Opracowanie modelu hydrogeologicznego regionu lokalizacji

obiektu jdrowego i jego otoczenia ................................................... 81

3.2.5. Charakterystyka dynamiki wd podziemnych i jej zmiany ............. 81

3.2.6. Identyfikacja danych niezbdnych do rozpoznania regionalnych kierunkw i prdkoci przepywu wd podziemnych w regionie

lokalizacji obiektu jdrowego .............................................................. 82

3.2.7. Charakterystyka waciwoci fizykochemicznych wd podziemnych, w szczeglnoci ocena agresywnoci wd

podziemnych w stosunku do betonu i stali ....................................... 83

3.2.8. Badania terenowe i kartowanie hydrogeologiczne .......................... 84

3.2.9. Kartowanie sozologiczne ..................................................................... 86

3.2.10. Charakterystyka systemu hydrogeologicznego ........................... 87

3.2.11. Model hydrogeologiczny (konceptualny) regionu lokalizacji...... 88

3.2.12. Przedstawienie uzyskanych wynikw I etapu prac ..................... 92

3.3. Etap II obszar lokalizacji ...................................................................... 96

3.3.1. Badania terenowe i kartografia hydrogeologiczna .......................... 97

3.3.2. Kartowanie hydrogeochemiczne ........................................................ 99

3.3.3. Kartowanie sozologiczne ................................................................... 100

3.3.4. Wykonanie otworw badawczych i prbne pompowania............. 102

str. 6

3.3.5. Ocena naturalnej podatnoci wd podziemnych pierwszego

poziomu wodononego na zanieczyszczenie. ............................... 103

3.3.6. Modelowanie matematyczne ............................................................ 105

3.3.7. Ocena warunkw hydrogeologicznych ........................................... 106

3.3.8. Przedstawienie wynikw prac II etapu ............................................ 106

3.4. Zalecenia dla etapu budowy i eksploatacji ......................................... 109

4. Weryfikacja uzyskanych informacji ..................................................111

5. Literatura i akty prawne .....................................................................113

5.1. Akty prawne ............................................................................................. 113

5.2. Instrukcje, wytyczne ............................................................................... 114

5.3. Normy ....................................................................................................... 115

5.4. Literatura .................................................................................................. 115

str. 7

ABSTRAKT

Celem tej publikacji jest wskazanie oczekiwanych przez Prezesa Pastwowej Agencji

Atomistyki rozwiza, ktre s konieczne do najlepszego rozpoznania warunkw

geologiczno-inynierskich oraz hydrogeologicznych i zwizanych z tym zagroe w obszarze

rozwaanym pod ktem lokalizacji obiektu jdrowego, uwzgldniajc wpyw dziaalnoci

czowieka.

Opisany w zaleceniach zakres prac obejmuje m.in. opis budowy geologicznej

i hydrogeologicznej, okrelenie stabilnoci podoa oraz prognoz zmian dynamiki wd

podziemnych. Przytoczone s rda pozyskania danych wejciowych, sposb weryfikacji

danych oraz interpretacji i przedstawienia wynikw. Przewidziano etapowo dokonywania

oceny od skali oglnej regionu lokalizacji, przez obszar lokalizacji, do najbardziej

szczegowego w granicach planowanego miejsca usytuowania obiektu jdrowego.

Prace prowadzone wedug niniejszych zalece maj doprowadzi do odpowiedzi, czy

na danym obszarze, ze wzgldu na budow geologiczn, mona posadowi obiekt jdrowy.

Na podstawie oceny terenu przeznaczonego pod lokalizacj obiektu jdrowego

inwestor opracowuje raport lokalizacyjny i przedstawia go Prezesowi Pastwowej Agencji

Atomistyki (Prezes PAA). Raport lokalizacyjny podlega ocenie Prezesa PAA w toku

postpowania o wydanie zezwolenia na budow obiektu jdrowego.

str. 8

1. WSTP

Zgodnie z art. 110 pkt. 3 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe

(Dz. U. 2012, poz. 264 z pn. zm.), do zakresu dziaania Prezesa PAA naley wykonywanie

zada zwizanych z zapewnieniem bezpieczestwa jdrowego i ochrony radiologicznej

kraju, a w szczeglnoci wydawanie zalece technicznych i organizacyjnych w sprawach

bezpieczestwa jdrowego i ochrony radiologicznej. Zalecenia Prezesa PAA nie nale do

katalogu rde powszechnie obowizujcego prawa w Polsce, dlatego te nie mog

przyznawa uprawnie ani obowizkw jednostkom organizacyjnym.

Niniejsze opracowanie ma na celu wskazanie podejcia dozorowego PAA do oceny

warunkw lokalizacji obiektu jdrowego w zakresie geologii inynierskiej i hydrogeologii.

Opracowanie dostosowano do przepisw polskich, w szczeglnoci dotyczcych wymogw

bezpieczestwa jdrowego, jak te aktw prawnych obowizujcych na podstawie

odrbnych przepisw, norm, a take z zachowaniem zasad dobrej praktyki. Zalecenia

speniaj wymagania wynikajce z ustawy Prawo atomowe oraz rozporzdzenia Rady

Ministrw z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie szczegowego zakresu przeprowadzania

oceny terenu przeznaczonego pod lokalizacj obiektu jdrowego, przypadkw

wykluczajcych moliwo uznania terenu za speniajcy wymogi lokalizacji obiektu

jdrowego oraz w sprawie wymaga dotyczcych raportu lokalizacyjnego dla obiektu

jdrowego (Dz. U. 2012, poz. 1025), dalej zwanym rozporzdzeniem lokalizacyjnym.

Naley wzi pod uwag, e mimo i niniejszy dokument stanowi obszerne

omwienie zagadnie dotyczcych oceny warunkw geologiczno-inynierskich oraz

hydrogeologicznych, to w adnym wypadku nie moe by uwaany za to w adnym wypadku

nie moe by uwaany za wyczerpujcy cao zagadnie i problemw zwizanych z t

ocen.

Zgodnie z Art. 7 ust. 1 ustawy Prawo atomowe za przestrzeganie wymaga

bezpieczestwa jdrowego i ochrony radiologicznej odpowiada kierownik jednostki

organizacyjnej wykonujcej dziaalno zwizan z naraeniem.

Zgodnie z art. 35 ust. 4 ustawy Prawo atomowe w procesie lokalizacji obiektu

jdrowego naley stosowa rozwizania techniczne i organizacyjne, ktre s niezbdne do

spenienia wymaga, o ktrych mowa w art. 9 ust. 1, na wszystkich etapach funkcjonowania

obiektu jdrowego. Art. 9 ust. 1 ustawy Prawo atomowe stanowi, i kierownik jednostki

organizacyjnej zapewnia wykonywanie dziaalnoci zgodnie z zasad optymalizacji,

wymagajc, aby przy rozsdnym uwzgldnieniu czynnikw ekonomicznych i spoecznych

liczba naraonych pracownikw i osb z ogu ludnoci bya jak najmniejsza,

a otrzymywane przez nich dawki promieniowania jonizujcego byy moliwie mae.

Przed przystpieniem do prac badawczych powinien by opracowany dokument

nakrelajcy plan konkretnych bada i analiz projektowanych do realizacji w kadym z trzech

etapw omwionych poniej. W dokumencie tym powinien zosta szczegowo omwiony

i uzasadniony zakres i parametry bada dla etapu I, natomiast opis bada dla etapu II

i etapu III moe by bardziej oglny, gdy szczegowy plan bada bdzie moliwy do

str. 9

opracowania dopiero po podsumowaniu wynikw prac w zrealizowanych etapach.

Planowany podzia prac przedstawiony zosta w tabeli 1.

Tabela 1. Podzia prac.

Efektem kocowej oceny warunkw geologiczno-inynierskich i hydrogeologicznych

dla wybranej lokalizacji obiektu jdrowego powinny by: dwie dokumentacje geologiczno-

inynierskie oraz dokumentacja hydrogeologiczna, ktre powinny zawiera:

Okrelenie budowy geologicznej regionu lokalizacji, obszaru lokalizacji oraz

w obrbie granic planowanego miejsca usytuowania obiektu jdrowego

(granice obiektu jdrowego),

Opracowanie kompleksowej i zintegrowanej bazy danych,

Opracowanie modelu geologicznego (z elementami geologiczno-

inynierskimi) oraz modelu hydrogeologicznego poczwszy od regionu

lokalizacji, w tym numerycznego modelu przepywu wd podziemnych,

Opracowanie charakterystyki systemu hydrogeologicznego,

Rozpatrzenie kryteriw wykluczajcych dany teren ze zlokalizowania na nim

obiektu jdrowego,

Szczegowa ocena warunkw geologiczno-inynierskich oraz

hydrogeologicznych.

Etap Zakres Geologia inynierska Hydrogeologia

I Region lokalizacji

Harmonogram prac dla

wszystkich etapw

Projekt robt geologicznych

(PRG)

Harmonogram prac dla

wszystkich etapw

PRG

II Obszar lokalizacji Dokumentacja geologiczno-

inynierska (DG-I) Ostateczne udokumentowanie

wykonanych robt

hydrogeologicznych

Posumowanie etapw I i II:

Dokumentacja

hydrogeologiczna (DH) III

Granica

planowanego

miejsca usytuowania

obiektu jdrowego

PRG

DG-I

str. 10

Zgodnie z rozporzdzeniem lokalizacyjnym, wykorzystywane s nastpujce definicje

dotyczce przestrzennego zakresu koniecznych bada:

Granice planowanego miejsca usytuowania obiektu jdrowego rozumie si

przez to obszar wytyczony okrgiem, o promieniu rwnym dugoci od rodka do najdalej

wysunitego punktu nieruchomoci, na ktrej jest planowane usytuowanie obiektu

jdrowego, poprowadzonym ze rodka tej nieruchomoci, tak by caa nieruchomo, na

ktrej jest planowane usytuowanie obiektu jdrowego, znalaza si w graniach wytyczonego

okrgu.

Obszar lokalizacji rozumie si przez to teren w odlegoci do 5 km od granic

planowanego miejsca usytuowania obiektu jdrowego, a w uzasadnionych

przypadkach - zwizanych z budow podoa o istotnym znaczeniu dla jego statecznoci

podczas sytuowania obiektu i po jego usytuowaniu teren powikszony w stopniu

pozwalajcym na uzyskanie wyczerpujcych danych i oceny odnonie do statecznoci

podoa.

Region lokalizacji rozumie si przez to teren w odlegoci do 30 km od granic

planowanego miejsca usytuowania obiektu jdrowego.

Dodatkowo, do opracowania niniejszego dokumentu, wykorzystano nastpujce

wytyczne Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA):

Safety Guide No. NS-G-3.6: Geotechnical Aspects of Site Evaluation and

Foundations for Nuclear Power Plants,

Safety Requirements No. NS-R-3: Site Evaluation for Nuclear Installations,

Safety Guide No. NS-G-3.1: External Human Induced Events in Site

Evaluation for Nuclear Power Plants,

Specific Safety Guide No. SSG-18: Meteorological and Hydrological Hazards

in Site Evaluation for Nuclear Installations,

Specific Safety Guide No. SSG-9: Seismic Hazards in Site Evaluation for

Nuclear Installations for protecting people and the environment.

Zgodnie ze Standardami bezpieczestwa MAEA, szczeglnie z wymaganiami

dotyczcymi lokalizacji obiektw jdrowych NS-R-3, jak te wytycznymi NS-G-3.6,

dotyczcymi oceny lokalizacji obiektu jdrowego w zakresie warunkw geotechnicznych

i geologiczno-inynierskich, proces wyboru lokalizacji obiektu jdrowego odbywa si

etapowo, tj. drog kolejnych przyblie. Wyrnia si nastpujce etapy:

etap wyboru lokalizacji, w ktrym dokonuje si rozpoznania i oceny warunkw

geologiczno-inynierskich oraz hydrogeologicznych danego terenu pod ktem

spenienia wymaga dot. lokalizacji obiektu jdrowego (NS-G-3.6), Na etapie tym

brane s pod uwag nie tylko wymogi bezpieczestwa jdrowego, lecz take

m.in. ekonomiczne, transportowe, technologiczne (przyczenie do sieci itp.),

str. 11

etap charakterystyki lokalizacji predestynowanej do posadowienia obiektu

jdrowego, ktry skada si z (NS-R-3, NS-G-3.6):

etapu weryfikacji danych uzyskanych na etapie wyboru lokalizacji,

etapu potwierdzenia wstpnie przyjtych zaoe odnonie charakterystyki terenu przeznaczonego pod budow,

etap budowy, w ktrym wybrane prace, rozpoczte w poprzednich etapach, s

kontynuowane, a wyniki bada, uzyskane w poprzednich etapach s weryfikowane

w celu ostatecznego potwierdzenia uzyskanych danych (NS-G-3.6),

etap eksploatacji, w ktrym wybrane badania dot. charakterystyki terenu s nadal

kontynuowane (NS-G-3.6).

1.1. Raport lokalizacyjny

Raport lokalizacyjny zgodnie z 6. rozporzdzenia lokalizacyjnego powinien

zawiera:

1) dokumentacj geologiczno-inyniersk wykonan zgodnie z przepisami dotyczcymi

sporzdzania dokumentacji geologiczno-inynierskich na potrzeby posadawiania

obiektw budowlanych,

2) dokumentacj hydrogeologiczn wykonan zgodnie z przepisami dotyczcymi

sporzdzania dokumentacji hydrogeologicznej okrelajcej warunki hydrogeologiczne

w zwizku z projektowaniem inwestycji mogcych zanieczyci wody podziemne.

Zgodnie z Prawem geologicznym i grniczym (Dz. U. 2011, nr 163,

poz. 981 z pn. zm.) prace geologiczne z zastosowaniem robt geologicznych mog by

wykonywane tylko na podstawie opracowanego i zaakceptowanego projektu robt

geologicznych. Projekt ten powinien spenia wymagania rozporzdzenia Ministra

rodowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie szczegowych wymaga dotyczcych

projektw robt geologicznych, w tym robt, ktrych wykonywanie wymaga uzyskania

koncesji (Dz. U. 2011, nr 288, poz. 1696).

Dokumentacja geologiczno-inynierska i hydrogeologiczna, oprcz wymaga

zawartych w ustawie Prawo geologiczne i grnicze oraz w rozporzdzeniu Ministra

rodowiska z dnia 8 maja 2014 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i geologiczno-

inynierskiej (Dz. U. 2014, poz. 596), musi zawiera wyniki przeprowadzonej oceny terenu

przeznaczonego pod lokalizacj obiektu jdrowego, zgodnie z 2. rozporzdzenia

lokalizacyjnego, a mianowicie:

1) w zakresie warunkw geologiczno-inynierskich:

warunki geologiczno-inynierskie podoa oraz ich zmiany, ze szczeglnym

uwzgldnieniem waciwoci fizyczno-mechanicznych podoa, zwaszcza

nonoci, osiadania i zapadowoci, jak te ryzyko wystpienia upynnienia

i pcznienia oraz innych procesw niekorzystnych dla posadawiania obiektu

jdrowego,

str. 12

proces osiadania obiektu jdrowego, z uwzgldnieniem lokalnych warunkw

geologiczno-inynierskich,

intensywno procesw erozyjnych i akumulacyjnych z ocen moliwego

wpywu na obiekt jdrowy, w tym na systemy chodzenia obiektu jdrowego,

w odniesieniu do:

erozji powierzchniowej,

akumulacji, w tym wodnej, a dla regionw nadmorskich take

eolicznej, z uwzgldnieniem ekstremalnych zjawisk meteorologicznych

i hydrologicznych,

na terenach wystpowania ska wglanowych oraz gipsowych

charakterystyk ilociow i rodzajow istniejcych form krasowych wraz

z ocen moliwoci rozwoju krasowienia w zmienionych warunkach obcie

oraz dynamiki wd podziemnych,

wystpowanie i moliwo wystpienia deformacji filtracyjnych typu sufozji,

przebicia hydraulicznego i wyparcia hydraulicznego, z uwzgldnieniem zmiany

dynamiki krenia wd podziemnych,

stateczno istniejcych skarp i zboczy i jej moliwe zmiany, w szczeglnoci

na skutek statycznego obcienia od obiektu jdrowego i dziaania obcie

dynamicznych eksploatacyjnych oraz bdcych skutkiem wstrzsw

sejsmicznych, a take zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych,

w przypadku wystpowania gruntw o sabych parametrach mechanicznych,

gruntw mogcych podlega upynnieniu, gruntw pczniejcych,

niewystarczajcej statecznoci istniejcych skarp, zboczy lub nasypw lub

w przypadku innych procesw geologicznych niepodanych przy budowie lub

eksploatacji obiektu jdrowego propozycje projektowe zapewnienia

statecznoci podoa dla obiektu jdrowego, opracowane na podstawie

charakterystycznych parametrw technicznych planowanego obiektu

jdrowego;

2) w zakresie warunkw hydrogeologicznych:

charakterystyk systemu hydrogeologicznego z:

ocen dostpnych w regionie lokalizacji zasobw wd podziemnych

w utworach czwartorzdowych i paleogesko-neogeskich oraz

starszego podoa, ze szczeglnym uwzgldnieniem utworzonych

i planowanych stref ochronnych uj wd podziemnych i obszarw

ochronnych gwnych zbiornikw wd podziemnych oraz

wystpowania wd mineralnych, termalnych, leczniczych, solanek,

a take utworzonych lub planowanych dla nich obszarw grniczych,

kierunkami i prdkociami migracji wd podziemnych,

str. 13

waciwoci filtracyjne podoa, ze szczeglnym uwzgldnieniem drg

i gbokoci migracji wd powierzchniowych i opadowych, zmiany sezonowe,

waciwoci fizykochemiczne wd podziemnych, w tym w szczeglnoci ocen

agresywnoci wd podziemnych w stosunku do betonu i stali,

charakterystyk dynamiki wd podziemnych i jej zmian,

prognoz zmian dynamiki wd podziemnych w wyniku posadawiania obiektu

jdrowego, obejmujc prognoz warunkw stabilizacji systemu

hydrogeologicznego oraz maksymaln gboko i zasig oddziaywania

obiektu jdrowego na ten system, z uwzgldnieniem drg i gbokoci migracji

wd powierzchniowych i opadowych oraz wpywu tych zmian na eksploatowane

i potencjalnie uytkowe zbiorniki wd podziemnych oraz poziomy wodonone.

Opracowana na potrzeby raportu lokalizacyjnego dokumentacja geologiczno-

inynierska stanowi jednoczenie zacznik do wniosku o pozwolenie na budow zgodnie

z art. 34 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. 2013,

poz. 1409 z pn. zm.).

1.2. Sposb pozyskania danych

Sposb pozyskania danych oraz ich znaczenie zaley od etapu prac prowadzonych

w celu oceny warunkw lokalizacji obiektu jdrowego. W trakcie etapu I gwne znaczenie

odgrywaj materiay archiwalne, a take w pewnych przypadkach dane pomiarowe. Etap II

wykorzystuje gwnie dane pomiarowe oraz dane pochodzce z monitoringu, a take

informacje uzyskane w etapie I. Etap III opiera si gwnie na wykorzystywaniu danych

pomiarowych i monitoringowych wraz z wynikami uzyskanymi w etapie I i etapie II.

Szczeglnie wane jest, eby prace realizowane na etapach II i III w peni wykorzystyway

wszystkie wyniki uzyskane w poprzednich etapach. W zwizku z tym rekomenduje si,

by przed przystpieniem do etapu II przygotowane zostao podsumowanie wszystkich

wynikw uzyskanych w trakcie etapu I i analogicznie, by przed przystpieniem do etapu III,

przygotowane zostao podsumowanie wszystkich wynikw uzyskanych w trakcie etapu II.

Zaleca si take, by podsumowanie wynikw uzyskanych w etapie I zawarte byo w projekcie

robt geologicznych, ktry bdzie okrela zadania do realizacji odpowiednio w ramach etapu

II, natomiast podsumowanie etapu II (a take III) bdzie w formie odpowiedniej dokumentacji

geologicznej. Przygotowujc plan prac badawczych dotyczcych poszczeglnych etapw

naley pamita, i opisany poniej zakres danych i informacji rekomendowanych do

pozyskania traktowa naley jako punkt wyjcia dla okrelenia finalnego zakresu bada.

W szczeglnoci, nie mona wykluczy, i dla konkretnych badanych obszarw pozyskane

mog by pewne specyficzne typy danych i informacji, nie umieszczone w poniszym spisie.

Rol inwestora powinna by taka organizacja bada, by uzyskane wyniki oparte byy na jak

najpeniejszym zestawie dostpnych danych i informacji. Rwnie sposb pozyskania

danych powinien by optymalny, a podane poniej rekomendowane sposoby ich pozyskania

traktowa naley tylko jako zalecenia, ktre nie musz wyczerpywa wszystkich moliwoci

pozyskania danych potrzebnych czy wrcz niezbdnych do poprawnej oceny warunkw

str. 14

geologiczno-inynierskich i hydrogeologicznych miejsca planowanego posadowienia obiektu

jdrowego.

Dane do oceny lokalizacji obiektu jdrowego pod ktem oceny warunkw

geologiczno-inynierskich i hydrogeologicznych naley podzieli na trzy oglne kategorie.

Dane archiwalne: dane zgromadzone w istniejcych bazach danych, archiwach oraz

w materiaach opublikowanych itp.

Celem pozyskania materiaw historycznych jest dostarczenie jak najwikszej liczby

danych o analizowanym terenie (granicy planowanego miejsca usytuowania obiektu

jdrowego, obszaru lokalizacji, regionu lokalizacji) gwnie w pierwszym etapie prac.

Informacje te powinny zosta zweryfikowane i uzupenione (w kolejnych etapach) o dane

pomiarowe z bada terenowych i laboratoryjnych.

Do danych archiwalnych zaliczaj si m.in:

dokumentacje geologiczne oraz inne opracowania geologiczne,

opinie geotechniczne oraz inne opracowania geotechniczne,

mapy o tematyce geologicznej:

mapy geologiczne,

mapy geologiczno-gospodarcze i georodowiskowe,

mapy geologiczno-inynierskie,

mapy geofizyczne,

mapy hydrogeologiczne,

mapy glebowe,

mapy tektoniczne,

mapy i szkice geomorfologiczne.

mapy topograficzne, zdjcia satelitarne i ortofotomapy, numeryczne modele

terenu,

dokumentacje hydrogeologiczne oraz inne opracowania hydrogeologiczne,

dane o obecnej i przeszej dziaalnoci grniczej, w tym dane o moliwych

oddziaywaniach takich jak osiadania i wstrzsy sejsmiczne (w tym rwnie

plany nieczynnych kopalni),

zapisy sejsmologiczne i dane o trzsieniach ziemi,

profile otworw wiertniczych (geologiczno-inynierskich, geotechnicznych,

poszukiwawczych, zoowych, stratygraficznych, hydrogeologicznych

piezometrw),

str. 15

dane o wspczesnych osuwiskach, powodziach, osiadaniach i innych

procesach geodynamicznych,

informacje o ssiadujcych obiektach budowlanych.

Sposb pozyskania materiaw archiwalnych:

Dane historyczne dostpne s w nastpujcych archiwach, bibliotekach, zbiorach

danych itp.:

Narodowym Archiwum Geologicznym, Centralnej Bazie Danych Geologicznych,

rnego rodzaju archiwach lokalnych (wojewdzkich, powiatowych itp.),

archiwach firm komercyjnych krajowych i zagranicznych, ktre s wacicielami danych geologicznych i hydrogeologicznych, obejmujcych region lokalizacji obiektu jdrowego po uzyskaniu stosownych zgd wymaganych przez ustaw Prawo geologiczne i grnicze i inne regulacje prawne,

publikacjach naukowych i innych opracowaniach dostpnych w domenie

publicznej,

bibliotekach np.: Biblioteka Narodowa, biblioteka PIG-PIB,

jednostkach badawczych i uczelniach wyszych,

na stronach internetowych np.: dokumenty.pgi.gov.pl, atlasy.pgi.gov.pl,

psh.gov.pl,

Centralnym Banku Danych Hydrogeologicznych - Bank HYDRO,

bazy danych Pobory (PIG-PIB), informacje o ujciach i poborach wd

podziemnych,

dane z sieci monitoringu krajowego wd podziemnych dotyczce stanw

i chemizmu tych wd w punktach zlokalizowanych w regionie planowanej

lokalizacji,

dane z katastru wodnego, zgromadzone we waciwych terytorialnie

Regionalnych Zarzdach Gospodarki Wodnej,

baza danych GIS Gwnych Zbiornikw Wd Podziemnych (PIG-PIG, KZGW),

informacje o zoach, terenach i obszarach grniczych - Rejestr Obszarw

Grniczych oraz system Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych Polski

MIDAS (PIG-PIB),

dane z pastwowego rejestru granic,

po uzyskaniu stosownych zgd wymaganych przez ustaw Prawo geologiczne

i grnicze, ustaw o dostpie do informacji publicznej, a take inne przepisy szczegowe.

str. 16

Dane pomiarowe: dane uzyskane w wyniku specjalistycznych prac pomiarowych,

zrealizowanych specjalnie na potrzeby oceny warunkw geologiczno-inynierskich

i hydrogeologicznych przedmiotowego terenu.

Zakres i rodzaj prac terenowych powinien by dostosowany do etapu bada

lokalizacyjnych oraz przewidywanego stopnia skomplikowania warunkw gruntowych. Zaleca

si przeprowadzi zarwno badania geologiczno-inynierskie, hydrogeologiczne oraz

geofizyczne.

Dane pozyskuje si w ramach prac terenowych do ktrych mona zaliczy:

prace geodezyjne,

prace teledetekcyjne,

prace i roboty geologiczne,

badania znormalizowane (np. sondowania) i specjalistyczne,

badania laboratoryjne,

badania geofizyczne,

badania rodowiskowe.

Dane z cigego monitoringu: dane zebrane z zainstalowanych urzdze takich jak

np.: piezometry, inklinometry.

1.3. Ocena wiarygodnoci i spodziewana metodyka interpretacji

Prace analityczne oparte bd na danych archiwalnych, w zwizku z tym naley

oceni jako tych danych, w szczeglnoci danych pochodzcych z projektw badawczych

i dokumentacji zrealizowanych wiele lat temu. Przeanalizowa naley zastosowan

metodyk pomiarow, metodyk przetwarzania danych oraz metodyk ich interpretacji,

odnoszc wyniki tych analiz do metodyki wspczenie prowadzonych bada geologicznych,

hydrogeologicznych i geofizycznych. W trakcie prowadzonych analiz naley dokona

kompilacji i reinterpretacji danych archiwalnych (zwaszcza bada geofizycznych

i modelowych), w uzasadnionych przypadkach wykonujc ich ponowne przetwarzanie

(reprocessing).

Dane dotyczce lokalizacji obiektw, ich stanu, sposobu wykorzystania, aktualnego

poboru wody naley weryfikowa w trakcie prac kartograficznych bezporednio w terenie.

1.4. Kompleksowa i zintegrowana baza danych

Oglnie przyjte jest, e zebrane przedmiotowe dokumenty, informacje i dane

(na przykad dotyczce terenu bada dla lokalizacji obiektw jdrowych) przetrzymuje si

w postaci baz danych. Baz danych naley prowadzi niezalenie dla rozpoznania

geologiczno-inynierskiego i hydrogeologicznego. Zawarcie wszelkich dostpnych zagadnie

str. 17

dotyczcych badanego elementu zapewnia kompleksowo przetrzymywanych danych.

Zespolenie baz danych, w ktrych zgromadzono rnego rodzaju materiay oraz wszystkie

moliwe informacje z rozmaitych dziedzin pozwala na zintegrowanie ich w jedn baz

danych.

Kompleksowa i zintegrowana baza danych oferuje pene wsparcie informacyjno-

decyzyjne, zarwno w sensie swobodnego dostpu do informacji na rnym poziomie

szczegowoci, integracji funkcjonalnej i zoonoci prezentacyjnej. Gwarantuje rwnie,

dziki narzdziom eksploracji danych i ekstrakcji wiedzy, moliwo wykorzystania

zoonych procedur analitycznych, prognostycznych, takich jak na przykad statystyczne

analizy geoprzestrzenne.

Najwaniejszymi skadnikami bazy danych dla podmiotowego celu s elementy takie

jak:

baza archiwalnych dokumentacji skupiajca wszelkie opracowania

zawierajce informacje na temat bada wykonanych na danym terenie,

baza literaturowa zawierajca spis dostpnej, dziedzinowej literatury

z obszaru bada,

baza pism i dokumentw kumulujca wszystkie pisma i dokumenty

zwizane z prowadzeniem dziaa lokalizacyjnych dla obiektw jdrowych,

otworowa baza punktw dokumentacyjnych zbierajca moliwie wszystkie

profile punktw dokumentacyjnych (wraz z ich lokalizacj) pooonych

w pobliu obszarw przeznaczonych do lokalizacji obiektw jdrowych,

baza warstw rastrowych zawierajca wszelkie dostpne rastrowe warstwy

informacyjne dotyczce terenu bada, np.: podkady topograficzne,

ortofotomapy itp.,

baza warstw wektorowych gromadzca cyfrowe warstwy wektorowe

(punktowe, liniowe, poligonowe i przestrzenne) niezbdne przy lokalizowaniu

obiektw jdrowych.

Baza danych GIS powinna obejmowa pozyskane z rnych rde dane archiwalne

oraz wyniki bada terenowych prowadzonych we wszystkich etapach rozpoznania warunkw

hydrogeologicznych, w promieniu co najmniej 30 km od miejsca lokalizacji obiektu

jdrowego. Zbieranie, weryfikacj i analiz materiaw archiwalnych naley traktowa jako

jedn z najwaniejszych czynnoci w ocenie warunkw geologiczno-inynierskich oraz

hydrogeologicznych, wykonywanych w ramach pierwszego etapu prac.

Istotn kwesti jest tutaj odpowiednie oprogramowanie bazodanowe lub grupa

programw (w postaci systemu baz danych), w ktrych przetrzymywane s wszystkie

elementy bazy danych. Program powinien by zbudowany moduowo i obsugiwa wszystkie

lub prawie wszystkie rodzaje przetrzymywanych informacji (tekstowe, liczbowe, rastrowe,

wektorowe itp.). Poza gromadzeniem, program powinien take umoliwia aktualizowanie

str. 18

oraz dodawanie nowych danych w miar poszerzania wiedzy i zdobywania nowych

informacji (pozyskanych w wyniku prac terenowych, kartowania, wierce, bada w otworach

itp.).

Oprogramowanie bazodanowe powinno by oparte o aktualne, najnowsze standardy

sprztowo-programowe, z moliwoci przenoszenia na rne platformy zarwno jeli chodzi

o sprzt, systemy operacyjne, infrastruktur teleinformatyczn, bezpieczestwo zachowania

danych itp. Obecnie tego typu programy i bazodanowe systemy informacyjne tworzone s

w oparciu o centralne zarzdzanie danymi i serwer bazy danych przy wykorzystaniu

graficznego interfejsu uytkownika, z penym zabezpieczeniem przed utrat danych.

str. 19

2. Ocena warunkw geologiczno-inynierskich podoa

2.1. Cel

Celem bada geologiczno-inynierskich jest:

ocena stanu rodowiska geologicznego pod ktem czynnikw istotnych dla

posadawiania obiektw,

wiarygodna prognoza zmian stanu rodowiska geologicznego w zakresie

istotnym dla posadawiania obiektw, opracowana na okrelony czas,

z dokadnoci wymagan w kolejnych etapach bada lokalizacyjnych.

Wiarygodno i dokadno oceny i prognozy jest uzaleniona od:

stopnia rozpoznania budowy geologicznej i procesw geodynamicznych:

naturalnych i indukowanych,

stopnia poznania naturalnych procesw, ktre uksztatoway rodowisko

geologiczne,

efektw wpywu na rodowisko geologiczne dziaalnoci ludzkiej, zarwno

aktualnej, jak i przewidywanej w zwizku ze zmianami planw

zagospodarowania przestrzennego, dziaalnoci grnicz i prowadzeniem

robt budowlanych,

dowiadcze w zakresie wpywu rodowiska geologicznego i jego zmian na

sposb zagospodarowania terenu oraz na konstrukcje obiektw budowlanych.

Zebranie odpowiedniej liczby danych, ktrych analiza i synteza umoliwia:

ocen warunkw geologiczno-inynierskich rodowiska geologicznego,

prawidow prognoz zmian warunkw geologiczno-inynierskich w czasie,

okrelenie wpywu tych zmian na projektowane, wykonywane lub

eksploatowane obiekty budowlane.

Przy ocenie warunkw geologiczno-inynierskich naley wyrni dwa typy

procesw:

procesy, ktre zostay zidentyfikowane w trakcie bada lokalizacyjnych i na

pewno bd wpywa na obiekt jdrowy,

procesy, ktre mog ujawni si w trakcie budowy i eksploatacji obiektu

jdrowego.

str. 20

Jednym z podstawowych celw i efektw oceny warunkw geologiczno-inynierskich

jest opracowanie modelu geologicznego. Model geologiczny zaleca si opracowa na

pierwszym etapie bada lokalizacyjnych.

W kolejnych etapach bada lokalizacyjnych model geologiczny podlega aktualizacji -

uszczegowieniu. W efekcie uzyskiwany jest coraz dokadniejszy (prawdopodobny) model

geologiczny dostosowany do dokadnoci rozpoznania, czyli stopnia udokumentowania

modelu geologicznego, ktry jest wymagany na kolejnych etapach bada.

W celu opracowania modelu geologicznego konieczne jest:

zebranie i analiza materiaw historycznych (archiwalnych),

ustalenie zakresu bada geologiczno-inynierskich w zalenoci od etapu

bada lokalizacyjnych, ktry w odpowiednim stopniu udokumentuje model

geologiczny,

identyfikacja zagroe i okrelenie prawdopodobiestwa ich wystpienia

w zalenoci od obszaru bada oraz okrelenie konsekwencji, jakie mog

spowodowa dla obiektu jdrowego

Ustalenie zakresu bada geologiczno-inynierskich zaley zarwno od etapu bada

lokalizacyjnych jak i stopnia skomplikowania (zoonoci) warunkw gruntowych. Wyrnia

si trzy rodzaje warunkw gruntowych:

proste,

zoone,

skomplikowane.

Stopie skomplikowania warunkw gruntowych ustala si w pierwszej kolejnoci

w oparciu o analiz zebranych danych historycznych (archiwalnych), a nastpnie potwierdza

je w kolejnych etapach, na podstawie wynikw i ocen przeprowadzonych bada.

Model geologiczny na kadym etapie bada lokalizacyjnych powinien zawiera:

ukad przestrzenny wydziele litologiczno-stratygraficznych (rozcigo

warstw skalnych w poziomie i pionie, ich miszo, przejcia facjalne,

geometria struktur geologicznych),

waciwoci fizyczno-mechaniczne i chemiczne gruntw i ska oraz wartoci

parametrw wykorzystanych dla celw klasyfikacyjnych,

prdkoci fal poprzecznych i podunych, zalenoci naprenie-

odksztacenie, wartoci parametrw wytrzymaociowych w warunkach

obcie statycznych i dynamicznych, parametry odksztaceniowe (w tym

str. 21

parametry konsolidacji), parametry przepuszczalnoci oraz inne parametry

mechaniczne uzyskane z bada in situ lub bada laboratoryjnych,

pooenie zwierciada wd podziemnych i zakres jego waha w odniesieniu do

stanw powodziowych oraz warunkw przyrodniczych i meteorologicznych.

Model geologiczny umoliwia racjonaln interpretacj danych geologicznych

uzyskanych z bada terenowych, archiwalnych oraz laboratoryjnych. Umoliwia take

odpowiednie projektowanie rodzaju i zakresu dalszych bada geologicznych. Warunki

gruntowe s bowiem wynikiem historii geologicznej i geomorfologicznej danego miejsca, na

co skadaj si stratygrafia osadw i ska, ich struktura, dawne i wspczesne procesy

geomorfologiczne, a take warunki klimatyczne, zatem model geologiczny jest punktem

startowym do dalszych prac geotechnicznych i inynierskich.

Model geologiczny powinien zawiera i charakteryzowa wszystkie istotne elementy

danego terenu/miejsca. Podstawowe jednostki geologiczne warstwy gruntw i ska

zidentyfikowane w modelu wg kryterium litologiczno-genetycznego s w dalszej kolejnoci

dzielone na warstwy geologiczno-inynierskie na podstawie takich czynnikw jak: stan

gruntu (plastyczno i zagszczenie), stopie konsolidacji, stopie zwietrzenia, stopie

spkania, parametry wytrzymaociowe i odksztaceniowe, warunki hydrogeologiczne itd.

Model geologiczny musi uwzgldnia wszystkie naturalne i indukowane zagroenia

geologiczne i geotechniczne mogce obj swoim zasigiem miejsce usytuowania obiektu

jdrowego, takie jak aktywno sejsmiczna, uskoki, osuwiska i inne ruchy masowe, zjawiska

krasowe, podtopienia itp. Musi take uwzgldnia zagroenia antropogeniczne, np.: szkody

grnicze, obecno kawern poeksploatacyjnych, zanieczyszczenia chemiczne itp.

Model geologiczny, w dalszej kolejnoci jest parametryzowany przez inyniera

geotechnika i zintegrowany z konstrukcj obiektu. Model powinien take by analizowany

numerycznie, aby upewni si, czy zaoenia projektowe s spenione (np. dopuszczalne

osiadania).

2.2. Etap I region lokalizacji

W etapie I naley zebra materiay historyczne oraz przeprowadzi wizj terenow

i wywiad rodowiskowy oraz prace kartograficzne i dokumentacyjne rozpatrywanego terenu.

Przed przystpieniem do prac powinien by opracowany harmonogram, zgodnie z ktrym

naley prowadzi badania.

Pierwszym krokiem oceny warunkw geologiczno-inynierskich w tym etapie jest

zebranie i analiza dostpnych materiaw archiwalnych, ktra powinna dostarczy informacji

dotyczcych:

dotychczasowego zagospodarowania przestrzennego terenu,

prowadzonych i planowanych inwestycji budowlanych,

procesw geodynamicznych i zagroe geologicznych,

str. 22

budowy geologicznej, hydrografii, warunkw geologiczno-inynierskich, czy

warunkw hydrogeologicznych, ze szczeglnym uwzgldnieniem kierunku

przepywu wd podziemnych i ich chemizmu oraz zwizkw hydraulicznych,

topografii i morfologii terenu,

stopnia udokumentowanego rozpoznania regionu lokalizacji.

Dodatkowo zaleca si wykonanie wizji lokalnej wraz z wywiadem rodowiskowym.

Czynnoci te powinny zosta przeprowadzone przed rozpoczciem prac terenowych, a po

analizie materiaw historycznych. W ramach wizji lokalnej i wywiadu rodowiskowego

naley wykona nastpujce czynnoci:

weryfikacja i aktualizacja danych uzyskanych z materiaw historycznych,

weryfikacja zgodnoci posiadanych podkadw topograficznych z warunkami

rzeczywistymi stwierdzonymi w terenie,

weryfikacja i aktualizacja wstpnej interpretacji danych teledetekcyjnych oraz

analiza terenu pod wzgldem geomorfologicznym z uwzgldnieniem

zrnicowania rzeby terenu,

lokalizacja miejsc wystpowania procesw geodynamicznych, niekorzystnych

zjawisk geologicznych oraz procesw i zjawisk antropogenicznych (wietrzenie,

sufozja, erozja, upynnienie gruntw itp.), a take wstpne okrelenie ich

intensywnoci, przebiegu oraz zasigu,

lokalizacja miejsc odsoni naturalnych i antropogenicznych (kamienioomy,

piaskownie, wykopy budowlane, odkrywki, wyrobiska itp.) oraz ich rejestracja,

lokalizacja had i nasypw,

lokalizacja wystpowania zasobw naturalnych i miejsc dziaalnoci grniczej,

okrelenie wystpowania wd powierzchniowych wraz z ustaleniem

maksymalnego zasigu wd powodziowych oraz prawdopodobiestwa ich

wystpienia,

okrelenie warunkw hydrogeologicznych, maksymalnego stanu wd

podziemnych, w tym terenw zagroonych podtopieniami oraz lokalizacja

przejaww wd gruntowych (rda, podmokoci, wysiki itp.),

sprawdzenie stopnia zagospodarowania terenu wraz z okreleniem stanu

istniejcych obiektw budowlanych, w tym lokalizacja miejsc zwartej

zabudowy, ktra moe utrudni wykonywanie dalszych bada,

weryfikacja poprawnoci projektowanej lokalizacji bada terenowych ze

wzgldu na dostpno terenu, wystpowanie istniejcej podziemnej

infrastruktury technicznej, a take wpywu na rodowisko,

lokalizacja granic obszarw chronionych.

str. 23

Dodatkowo, podczas prowadzenia wizji lokalnej, szczegln uwag naley zwrci

na obszar lokalizacji. Wizj naley wykona z tak dokadnoci, aby byo moliwe

zaprojektowanie marszrut i punktw dokumentacyjnych wykonywanych w II etapie w ramach

kartowania geologiczno-inynierskiego dla obszaru lokalizacji.

W ramach oceny regionalnej niezbdna jest analiza zjawisk wystpujcych w regionie

lub moliwo ich wystpienia w nietypowych, ekstremalnych warunkach. Mog to by

zjawiska zarwno naturalne, jak i indukowane, ktrych aktywacja przy danej budowie

geologicznej moe wpyn na warunki gruntowe w bliskim ssiedztwie miejsca

posadowienia obiektu lub bezporednio na to miejsce. Istotne jest oszacowanie

intensywnoci tych zjawisk, poniewa wpywa ono na to, czy ich efekty wystpi w znacznym

oddaleniu od miejsca posadowienia obiektu, czy te w jego bezporednim ssiedztwie lub

granicach usytuowania.

Zgodnie z rozporzdzeniem lokalizacyjnym zakres oceny warunkw geologiczno-

inynierskich dla regionu lokalizacji obejmuje ponisze zagadnienia.

2.2.1. Okrelenie intensywnoci procesw erozyjnych i akumulacyjnych z ocen

moliwego wpywu na obiekt jdrowy

Procesy erozji i akumulacji s ze sob zwizane, std naley je rozpatrywa cznie.

Rezultaty tych analiz powinny odnosi si do tempa procesw i ich moliwego wpywu na

obiekt jdrowy. Wpyw ten moe mie charakter nagy, na przykad wystpienie ruchw

masowych, lub dugoterminowy poprzez naturalnie zachodzce procesy takie, jak zmiany

linii brzegowej zbiornikw wodnych lub powolna depozycja materiau.

W skali regionalnej powinno si oceni intensywno oraz moliwo wystpienia

nastpujcych procesw erozji powierzchniowej:

erozji wodnej tj. zmian rzeby w wyniku dziaalnoci wd zarwno rzek,

jezior i mrz, jak te wd opadowych. Naley przeanalizowa intensywno

erozji bocznej i brzegowej, a take oceni ryzyko podcinania skarp, zboczy,

czy wysokich brzegw zbiornikw wodnych. Moe to skutkowa wystpieniem

ruchw masowych i bezporednim zagroeniem dla fragmentw infrastruktury

obiektu, take liniowych. Drugim elementem jest ocena potencjau akumulacji

materiau wyerodowanego w innej czci regionu, w niepodanych

miejscach zwizanych z przebiegiem lub umiejscowieniem infrastruktury

obiektu, szczeglnie zewntrznych obiektw liniowych, zbiornikw wodnych;

erozji eolicznej, tj. zmian rzeby w wyniku dziaalnoci wiatrowej, co moe

wpywa na akumulacj materiau w niepodanych miejscach. Ten aspekt

jest opisany w czci dotyczcej akumulacji.

Akumulacja osadw take moe by istotna dla dronoci zewntrznych czci

systemw chodzenia przyszej elektrowni jdrowej. Proces ten zachodzi moe poprzez:

str. 24

samoczynn sedymentacj osadw w zbiorniku wodnym, wystpujc

w normalnych warunkach danego regionu, tj. przy przecitnych warunkach

meteorologicznych i hydrologicznych (akumulacja rzeczna, wiatrowa itp.), oraz

w wyniku podtopie,

depozycj osadw wskutek gwatownych zjawisk, takich jak: powodzie,

nawalne deszcze, silne wiatry o charakterze huraganowym. Szczeglnie

wana jest ocena ryzyka wystpienia ruchw masowych zwizanych z erozj

skarp, zboczy oraz linii brzegowych zbiornikw wodnych.

W zwizku z powyszym, analizy w skali regionalnej powinny obejmowa:

rzeb terenu i tereny ryzyka wystpienia erozji, w tym ruchw masowych

powodowanych erozj (podcinanie skarp, zboczy, linii brzegowej itp.):

archiwalne materiay i dokumentacje geologiczne, szczeglnie dotyczce

procesw denudacyjnych,

literatur geomorfologiczn, dla ustalenia okresw o duym nasileniu

procesw morfodynamicznych,

wspczesne czynniki decydujce o erozji i akumulacji okresy suche

i mokre w skali wielolecia, wpyw zapylenia antropogenicznego,

wylesienia terenu w cigu ostatnich kilkuset lat,

analiz danych teledetekcyjnych: zdj lotniczych i satelitarnych,

identyfikacj czynnikw ryzyka mogcych bezporednio wpyn na obiekt

jdrowy zaley to w znacznej mierze od rzeby terenu i usytuowania

infrastruktury obiektu w tym obiektw liniowych (kanay wody chodzcej,

linie przesyowe), jak te wynikw pomiarw tempa i rozmiarw erozji.

Rezultatem analizy materiaw archiwalnych i koncepcji planistycznych obiektu

powinny by:

weryfikacja przyrodniczych uwarunkowa wspczesnych procesw

morfogenetycznych w regionie,

selekcja punktw szczegowych obserwacji jakociowych i pomiarw

ilociowych w odniesieniu do planowanego przebiegu infrastruktury,

szczeglnie kanaw wody chodzcej, linii przesyowych itp., jak te terenw

oddalonych od obiektu, jednak objtych znaczc erozj i transportem

materiau w kierunku obiektu,

wybr metodyki bada ilociowych i urzdze pomiarowych do bada

terenowych (np. specjalnych apaczy w wytyczonych punktach badawczych,

co pozwala na zbir wody i niesionego z ni materiau). Otrzymane w ten

sposb dane s przetwarzane statystycznie wybran metod

(np.: wzory Zachar, Gerlach, modele USLE, MEM, TMEM). Wyniki uzyskane

str. 25

z analiz pozwalaj wprost oceni tempo erozji i akumulacji, z uwzgldnieniem

rzeby terenu i warunkw meteorologicznych.

W przypadku stwierdzenia zagroenia wystpienia ruchw masowych

powodowanych erozj, naley przeprowadzi take ocen statecznoci zagroonego

zbocza, skarpy lub brzegu. Metodyka tych bada opisana jest w rozdziale 2.3.4.

2.2.2. Charakterystyka ilociowa i rodzajowa istniejcych form krasowych wraz

z ocen moliwoci rozwoju krasowienia w zmienionych warunkach obcie

oraz dynamiki wd podziemnych

Powysza charakterystyka przeprowadzana jest na terenach wystpowania ska

wglanowych oraz gipsowych. Potencjalne zagroenie ze strony utworw krasowych wynika

bowiem z podatnoci tych ska na wietrzenie chemiczne, tj. rozpuszczanie. W konsekwencji

prowadzi to do powstawania pustek, kawern i innych form, co przy nadmiernym obcieniu

moe powodowa zaway i zapadliska.

Czynnikami warunkujcymi moliwo wystpienia krasu s:

wystpowanie ska rozpuszczalnych w wodzie (wglany, gipsy i inne

siarczany itp.),

przepyw (obieg) wd podziemnych po powierzchni stropu tych warstw lub

masyww oraz poprzez nie, jako czynnik rozpuszczajcy.

Trudnoci w zagospodarowaniu terenw wystpowania krasu to:

niebezpieczestwo wystpienia nagych osiada powierzchni terenu

(zapadlisk),

moliwo wystpienia znacznych nierwnomiernych osiada,

utrudniony dostp do terenu,

wysokie potencjalne zagroenie zanieczyszczeniem wd podziemnych ze

wzgldu na szybk i du migracj zanieczyszcze,

trudnoci w zaopatrzeniu w wod.

W warunkach polskich mona wyrni trzy gwne konfiguracje wystpowania

utworw krasowych:

na powierzchni w skali kraju jest to model budowy najrzadziej spotykany.

Jednoczenie, ocena takiego terenu jest uatwiona poprzez moliwo

bezporedniego dostpu do tych formacji i ich obserwacji. Jednak poniewa

skay wystpujce na powierzchni s bezporednio wyeksponowane na

dziaanie czynnikw krasotwrczych, a procesy te s tu szczeglnie

intensywne, std posadawianie obiektw jdrowych nie jest zalecane,

str. 26

na gbokociach wystpowania warstw wglanowych i gipsowych, na ktrych

stwierdzony jest obieg wd podziemnych a zatem rwnie wymiana tych

wd. Proces ten prowadzi bowiem do rozwoju krasu. Cho zidentyfikowane

formy krasowe nierzadko mogyby by kompensowane inyniersko poprzez

wypenienie, to jednak nie zatrzymuje to samego czynnika powodujcego,

tj. obiegu i wymiany wd, przez co aktywacja krasu moe nastpi ponownie.

W zwizku z tym, takie tereny rwnie naley wykluczy,

na gbokociach izolowanych poziomw wodononych, tj. takich, na ktrych

wody zostay uwizione w formacjach skalnych w dawnych okresach

geologicznych bez kontaktu i wymiany z wodami modszymi, w tym

wspczesnymi. Takie wody czsto maj charakter solanek, a brak krenia

i wymiany wd podziemnych nie powoduje rozwoju krasu.

Istotnym czynnikiem warunkujcym charakter krasu w danym terenie jest baza

erozyjna. Jest to najniszy poziom, do ktrego mog by aktywne procesy erozyjne

i krasowe. Jest ona cile zwizana z wystpujcymi w terenie skaami i ich podatnoci na

wietrzenie oraz nakadajcymi si na to warunkami hydrogeologicznymi. Baz erozyjn

definiuje m.in. gboko, do ktrej zachodzi aktywna wymiana wd. Std, istotne jest

okrelenie, jak krasowiejcy masyw skalny (lub warstwa) pooony jest wzgldem lokalnej

bazy erozyjnej (Kowalski, 1988). Uszczegowiajc powysze konfiguracje wystpowania

utworw krasowych w Polsce, w oparciu o baz erozyjn mona wyrni:

kras przypowierzchniowy gdy cay krasowiejcy masyw (lub krasowiejca

warstwa) znajduje si powyej bazy erozyjnej (kras cakowicie aktywny),

kras pytki gdy wikszo krasowiejcego masywu lub warstwy znajduje si

powyej bazy erozyjnej (kras znaczco aktywny),

kras gboki gdy wikszo krasowiejcego masywu lub warstwy znajduje

si poniej bazy erozyjnej (kras znaczco nieaktywny),

kras zagbiony gdy cay masyw lub warstwy podatne na krasowienie

znajduj si poniej bazy erozyjnej.

Istotnym elementem wpywajcym na charakter krasu jest take jego jednorodno,

wynikajca z rodzaju i zrnicowania utworw podoa.

W warunkach polskich, ze wzgldu na umiarkowany klimat, rozwj krasu nie jest tak

intensywny, by sam ten proces mg by bezporednim zagroeniem dla obiektu jdrowego,

o ile nie s to utwory powierzchniowe i bliskie powierzchni. Natomiast zagroeniem s formy

krasowe rozwijajce si pod powierzchni nadlegych, nie krasowiejcych ska (tzw. kras

utajony). Bezporednim zagroeniem wynikajcym z takiej sytuacji jest moliwo

wystpienia zapadlisk w warunkach znacznego obcienia.

Powysze elementy oceniane s zwykle w ramach rozpoznania budowy geologicznej

podoa, za pomoc powszechnie stosowanych metod rozpoznania podoa metod

str. 27

geofizycznych potwierdzonych wierceniami w miejscach, gdzie rozpoznaniem geofizycznym

stwierdzono moliwo wystpowania pustek. Ponadto, dla oceny krasu istotne s take

informacje pozyskiwane z bada hydrogeologicznych i czciowo take meteorologicznych

i hydrologicznych.

Zagroeniem niebezporednim, ktre moe by istotne przy ocenie lokalizacji na

potrzeby bezpieczestwa obiektw jdrowych, jest moliwo wystpienia wstrzsu lub

aktywnoci tektonicznej, powodowanych powstaniem zapadliska. Istotne jest poznanie

zasigu oddziaywania tych zjawisk, tj. czy moe ono istotnie oddziaywa na obiekt.

Konieczne jest dobre rozpoznanie budowy geologicznej podoa pod ktem wystpowania

stref preferencyjnych dla wzmocnie efektw sejsmicznych. Tektonicznie masywy krasowe

mog by:

sabo zaburzone, w sytuacji, gdy charakter ich budowy jest pytowy lub

monoklinalny,

silnie zaburzone, tj. gdy charakter budowy jest fadowy, paszczowinowy

i zrbowy.

Informacja o ryzyku wystpienia zapadliska powodowanego krasem jest podstaw do

dalszej oceny moliwoci wystpienia aktywnoci tektonicznej. W takiej sytuacji zjawisko to

moe by wykorzystane jako zdarzenie inicjujce, cho z reguy w warunkach polskich, na

dalszych odlegociach (ok. 30-20 km), ma to pomijalne oddziaywanie na obiekt, o ile nie

wystpuje efekt wzmocnienia, lub o ile zapadajca si struktura nie jest duych rozmiarw.

2.2.3. Okrelenie stabilnoci geologiczno-inynierskiej podoa gruntowego

Niekorzystne zjawiska dynamiczne wystpujce w znacznej odlegoci od lokalizacji

obiektu jdrowego, nie wpywaj bezporednio na warunki w miejscu posadowienia obiektu,

mog natomiast wpywa na elementy infrastruktury poza obiektem szczeglnie liniowe.

Jako inny aspekt oceny - istnieje moliwo, e zjawisko wystpujce w oddaleniu od

posadowienia obiektu, przy sprzyjajcej budowie geologicznej, moe wpyn na miejsce

posadowienia poprzez indukowanie efektw wtrnych. W takiej sytuacji, informacje

pochodzce z rozpoznania warunkw geologicznych podoa powinny by uwzgldniane

interdyscyplinarnie w badaniach tektoniki i sejsmiki, a nastpnie o ile intensywno

zjawiska wskae na tak konieczno uwzgldnione jako zdarzenie zewntrzne inicjujce

ca sekwencj zewntrznych czynnikw mogcych wpyn na eksploatacj obiektu

jdrowego.

2.2.4. Podsumowanie I etapu prac

Na podstawie wykonanych prac (analiza materiaw archiwalnych, wizja terenowa

itd.) powinno zosta opracowane podsumowanie etapu I, ktre bdzie integraln czci

projektu robt geologicznych. Projekt ten, poza podsumowaniem, bdzie zawiera zakres

prac i robt geologicznych, ktre naley wykona w etapie II.

W ramach prac projektowych naley:

okreli cel prac i robt geologicznych,

str. 28

okreli zakres bada wraz z metodyk,

opracowa projekt robt geologicznych.

Efektem bada lokalizacyjnych w etapie I bdzie:

opracowanie projektu robt geologicznych, ktry obejmowa bdzie zakres

bada dla obszaru lokalizacji etapu II,

ustalenie modelu geologicznego,

rozpatrzenie kryteriw wykluczajcych dany teren ze zlokalizowania na nim

obiektu jdrowego zgodnie z art. 5 rozporzdzenia lokalizacyjnego

tj. sprawdzenie czy w rozpatrywanym terenie istnieje ryzyko wystpienia

zjawisk geologicznych zagraajcych stabilnoci podoa, takich jak silne

procesy sufozyjne lub krasowe, obrywy, osuwiska lub inne zjawiska

geodynamiczne mogce mie wpyw na bezpieczestwo obiektu jdrowego,

ktre nie moe by skompensowane konstrukcyjnie,

wykonanie wstpnej oceny warunkw geologiczno-inynierskich,

wykonanie rejonizacji geologiczno-inynierskiej.

2.3. Etap II obszar lokalizacji

Etap II bada lokalizacyjnych obejmuje rozpoznanie terenu o promieniu 5 km wok

obiektu jdrowego. Program bada zosta opracowany we wczeniejszym etapie

i przedstawiony w pierwszym projekcie robt geologicznych. Zakres prac dokumentacyjnych,

wykonanych na podstawie zaprojektowanych prac i robt geologicznych powinien

obejmowa:

uzupenienie zebranych i przeanalizowanych materiaw historycznych,

ewentualn, powtrn wizj terenow i wywiad rodowiskowy,

kartowanie geologiczno-inynierskie, w tym m.in.:

identyfikacj i dokumentowanie naturalnych i antropogenicznych

odsoni,

identyfikacj wystpowania i dokumentowanie zjawisk geologicznych

i przejaww wd gruntowych (np. podtopienia itp.),

identyfikacj i dokumentowanie form geomorfologicznych

z uwzgldnieniem form antropogenicznych,

identyfikacj i dokumentowanie procesw geodynamicznych (np.: leje

i zapadliska, szczeliny i progi terenowe, kras, osuwiska, osiadanie

zapadowe w lessach, sufozja, erozja, abrazja itp.),

str. 29

identyfikacj i dokumentowanie zjawisk i procesw antropogenicznych

(np. niecki osiada itp.),

wyznaczenie granic geologicznych,

pomiary biegu i upadu warstw oraz kierunkw spka,

roboty geologiczne, w tym wiercenia, badania znormalizowane (sondowania),

badania geologiczno-inynierskie,

badania geofizyczne,

badania laboratoryjne prbek gruntw i wody.

Zakres i metodyka prac dokumentacyjnych powinny by dobrane w zalenoci od

stopnia skomplikowania warunkw gruntowych i modelu geologicznego oraz wymaganej

dokadnoci rozpoznania i oceny warunkw geologiczno-inynierskich.

Zakres bada laboratoryjnych i dobr ich metodyki naley dostosowa do wynikw

wykonanych wierce, w tym analiz makroskopowych pobranych prbek gruntu i ska. Prbki

te naley pobiera z kadej rnicej si litologicznie warstwy wydzielonej na podstawie

opisu makroskopowego wykonanego w trakcie robt geologicznych (wierce, sondowa).

Efektem bada lokalizacyjnych w tym etapie bdzie:

uszczegowienie modelu geologicznego,

ocena warunkw geologiczno-inynierskich,

rejonizacja geologiczno-inynierska,

dokumentacja geologiczno-inynierska.

Prace i roboty geologiczne dla etapu II zaleca si projektowa z dokadnoci jak dla

mapy w skali 1:10 000, w zalenoci od stopnia skomplikowania warunkw gruntowych

zgodnie z tabel 2. Okrelenie stopnia zoonoci warunkw gruntowych umoliwia

okrelenie liczby niezbdnych do wykonania punktw dokumentacyjnych na 1 km2.

Lokalizacj punktw dokumentacyjnych wykonywanych w ramach dokumentowania

geologiczno-inynierskiego zaleca si planowa w sposb, ktry pozwoli na przedstawienie

charakterystycznych cech budowy geologicznej obszaru. Punkty dokumentacyjne naley

lokalizowa w nawizaniu do zebranych wczeniej danych historycznych oraz w linii

poprzecznej do jednostek strukturalnych stwierdzonych na mapach historycznych lub

podczas wizji terenowej. Gboko zaprojektowanych punktw dokumentacyjnych powinna

by uzaleniona od stopnia skomplikowania warunkw gruntowych oraz wystpujcych

procesw geodynamicznych, ktre mog mie wpyw na bezpieczestwo obiektu jdrowego.

str. 30

Tabela 2. Zakres dokumentowania geologiczno-inynierskiego w zalenoci od stopnia

skomplikowania warunkw gruntowych.

Skala mapy

Stopie skomplikowania warunkw gruntowych

proste zoone skomplikowane

liczba punktw dokumentacyjnych

na 1km2

dugo marszrut

w km

liczba punktw dokumentacyjnych

na 1km2

dugo marszrut

w km

liczba punktw dokumentacyjnych

na 1km2

dugo marszrut

w km Szczegowe dokumentowanie warunkw geologiczno-inynierskich*

1: 50 000 1: 25 000 1: 10 000

4-5 9-12

12-16

4-5 10-11 12-14

5-8 12-19 16-25

5-8 11-15 14-20

8-12 19-25 25-100

9-11 15-20 20-25

Uzupeniajce dokumentowanie warunkw geologiczno-inynierskich (na podstawie szczegowego dokumentowania)**

1: 50 000 1: 25 000 1: 10 000

3 5

8-10

2 4 6

3-5 5-10

10-15

3 5 8

5-10 10-15 15-20

5 7

10

* Wykonywane jest, gdy brak jest dobrej mapy geologicznej, na podstawie ktrej mona wykona model budowy geologicznej **Wykonywane jest w oparciu o dostpn map geologiczn w skali nie mniejszej ni skala opracowywanej mapy geologiczno-inynierskiej

Celem wykonywania punktw dokumentacyjnych jest wydzielenie serii i warstw

litologiczno-genetycznych gruntw, okrelenie miszoci wydzielonych warstw, ustalenie

przebiegu granic wydzielonych warstw, okrelenie pooenia zwierciada wd podziemnych,

pobranie prbek gruntw i wody do bada laboratoryjnych, okrelenie waciwoci fizyczno-

mechanicznych gruntw.

Prace dokumentacyjne i kartograficzne zaleca si przeprowadzi na podkadach

topograficznych w odpowiednim ukadzie wsprzdnych i w skali dostosowanej do

planowanego efektu opracowania.

Podczas prac dokumentacyjnych i kartograficznych naley wykona obserwacje

geologiczne, geodynamiczne i hydrogeologiczne. W trakcie tych prac naley uwzgldni

nastpujce zjawiska i czynniki:

osuwiska opisuje si je szczegowo pod wzgldem uwarunkowa

morfologicznych i geologicznych powstania i rozwoju. Poza parametrami

i morfologi osuwiska, naley rozpatrze przyczyny ich powstania, rodzaje

gruntw i ska, w ktrych rozwino si osuwisko, jego aktywno oraz jakie

stanowi zagroenie,

zjawiska krasowe naley opisa i zaznaczy na zacznikach graficznych

wszystkie wystpujce formy krasowe (leje, doliny itp.). W miar moliwoci

naley wydzieli formy aktywne i nieaktywne,

zjawiska sufozyjne naley opisa profil geologiczny, w ktrym wystpuj,

okreli intensywno oraz poda dokadn lokalizacj wystpowania,

zjawiska osiadania zapadowego w lessach oraz inne formy zapadania

powierzchni terenu naley poda lokalizacj wystpowania i okreli genez

zjawiska,

objawy erozji i akumulacji parowy lessowe aktywne i nieaktywne, podcicia

zboczy dolin w wyniku erozji rzecznej, abrazja brzegw jeziornych i morskich,

powstawanie usypisk, obryww zboczy dolin, powstawanie stokw

napywowych,

str. 31

powierzchniowe wypywy wody rda, wysiki, podmokoci stae

i okresowe, tereny bagienne, torfowiska, pomiary wystpowania wd

podziemnych w studniach eksploatacyjnych,

zbocza dolinne i obszary o spadkach wikszych ni 10 naley zwrci

uwag na ich stateczno,

przejawy glacitektoniki wystpowanie deformacji,

objawy przemarzania gruntw.

Opisy zarejestrowanych w trakcie prac dokumentacyjnych i kartograficznych zjawisk

powinny obejmowa rodzaj zjawiska, topografi, charakter genetyczny zjawiska, opis

warunkw geologicznych i topograficznych, w jakich ono wystpuje, intensywno rozwoju

zjawiska i jego rozprzestrzenienie.

Prace dokumentacyjne i kartograficzne prowadzone w obszarze lokalizacji obiektu

jdrowego powinny obejmowa nastpujce czynnoci:

lokalizacj, opis, dokumentacj fotograficzn odsoni naturalnych

i sztucznych, wykopw, obserwacji powierzchniowych,

wyznaczenie granic geologicznych (w nawizaniu do szczegowej

fotointerpretacji danych teledetekcyjnych lub ortofotomapy),

opis terenu wzdu wyznaczonych tras marszrut pomidzy punktami

dokumentacyjnymi,

pomiary biegu i upadu warstw oraz kierunki spka,

lokalizacj, opis, dokumentacj fotograficzn form geomorfologicznych

(naley uwzgldni zaburzenia powierzchni terenu naturalne i

antropogeniczne),

lokalizacj, opis, dokumentacj fotograficzn zjawisk i form geodynamicznych

(kras, osuwiska, osiadanie zapadowe w lessach, sufozja, erozja, abrazja,

upynnienie gruntu itp.),

lokalizacj studni i obserwacje wody podziemnej w studniach i rdach,

lokalizacj lokalnych podtopie i granic zasigu stanw powodziowych, w tym

wody 100- i 500-letniej, lokalizacj przejaww wd gruntowych (rda,

wysiki, zawodnienie zboczy, obszary bagienne itp.),

lokalizacj obszarw szkd budowlanych i grniczych,

lokalizacj wystpowania nasypw, wykopw, starych grobli i umocnie

wojskowych np. fortw,

str. 32

rozmieszczenie i wykonanie punktw dokumentacyjnych oraz prowadzenie

w nich niezbdnych bada:

opis makroskopowy ska i gruntw,

pobieranie prbek gruntw, ska i wody podziemnej,

wykonanie bada na prbkach ska i gruntw, ktre umoliwi okrelenie

ich waciwoci fizyczno-mechanicznych (badanie penetrometrem

stokowym, badanie cinark obrotow, punktowe badanie wytrzymaoci

na ciskanie, RQD itp.),

badania znormalizowane (sondowania dostosowane do warunkw

gruntowych),

obserwacje hydrogeologiczne,

obserwacje istniejcych obiektw budowlanych i grniczych (odksztacenia

obiektw i podoa gruntowego pknicia, rysy, wypieranie gruntu,

osuwiska, podtopienia, odwodnienia),

inwentaryzacj zasobw z kopalin.

Na potrzeby dokumentowania geologiczno-inynierskiego zaleca si wykonanie

obserwacji antropogenicznych zaburze powierzchni terenu, tj. szkody grnicze,

uszkodzenie budynkw, drg, wyrobiska grnicze, kamienioomy, wirownie, glinianki, hady,

stawy kopalniane, groble, rowy odwadniajce, stare umocnienia wojskowe np.: forty, okopy,

bunkry. Naley je zlokalizowa i nanie na map.

Podczas dokumentowania naley uwzgldni zrnicowanie geomorfologiczne

terenu. Wane jest ustalenie granic jednostek morfologicznych (doliny rzeczne, tarasy

rzeczne, wyniesienia, garby, progi itp.). Naley opisa powierzchni wystpujcej formy

zwracajc uwag na charakter powierzchni (paska, pagrkowata, pofalowana), stateczno

zboczy i intensywno urzebienia. Obserwacje te bd istotne dla opracowania mapy

geomorfologicznej i mapy spadkw.

2.3.1. Dokumentowanie procesw sufozji i upynnienia

Podczas prac dokumentacyjnych i kartograficznych w obszarze lokalizacji obiektu

jdrowego naley dokadnie scharakteryzowa miejsca wystpowania sufozji i upynnienia

gruntw.

Naley zwrci szczegln uwag na:

morfologi terenu, w szczeglnoci na ksztat wszelkich zagbie

bezodpywowych i ich pooenie wzgldem siebie,

str. 33

warunki hydrogeologiczne, szczeglnie na miejsca wypywu wd

podziemnych, kierunki przepywu i pooenie zwierciada wd podziemnych

oraz moliwe spadki hydrauliczne,

makroskopowe rozpoznanie cech gruntu mogcych wiadczy

o wystpowaniu zjawiska sufozji i/lub upynnienia gruntu.

Istotn spraw jest okrelenie lokalizacji i genezy zagbie bezodpywowych

(antropogeniczne, naturalne, deflacyjne, eworsyjne, osuwiskowe). Przyczyn powstawania

zagbie bezodpywowych, w wyniku oddziaywania przepywajcej w gruntach wody

podziemnej, moe by sufozja, upynnienie gruntu, osiadanie zapadowe, kras podziemny,

osiadanie i zapadanie nad wyrobiskami podziemnymi. Im wiksze zapadlisko, a jego

krawdzie wyraniejsze tym:

spadek hydrauliczny wikszy,

miszo warstwy jest wiksza,

warstwa zalega bliej powierzchni terenu.

Zwierciado wd podziemnych na og jest wspksztatne z morfologi terenu.

Gwatownym zmianom uksztatowania terenu towarzysz czsto zwikszone spadki

pooenia zwierciada wody. Takie warunki gruntowo-wodne sprzyjaj powstawaniu sufozji

i upynnienia gruntw oraz krasu. Zagbienia takie wystpuj najczciej grupowo

i zorientowane s rwnolegle do krawdzi wysoczyzn odwzorowujc przebieg stref

maksymalnych spadkw hydraulicznych lub prostopadle do krawdzi wysoczyzn i wwczas

odwzorowuj kierunki spywu wd podziemnych.

2.3.2. Dokumentowanie procesw krasowienia

Podczas prac dokumentacyjnych i kartograficznych obszarw wystpowania krasu

naley stwierdzi, czy w obszarze bada wystpuj grunty rozpuszczalne w wodzie, czy

istnieje lub istnia przepyw wd podziemnych przez orodek gruntowy i czy woda

przepywajca przez warstw jest roztworem nienasyconym skadnikami tworzcymi te

grunty i czy w zwizku z tym moe jeszcze rozpuszcza te grunty. Podczas wstpnego

rozpoznania terenu naley oceni, czy powierzchnia krasowiejcego masywu tworzy

powierzchni terenu i czy wystpuje pod warstw gruntw niekrasowiejcych. Na

powierzchni terenu atwo jest zidentyfikowa formy tj. leje krasowe, ujcia kominw

krasowych i niecki osiada. W przypadku krasu zakrytego opis i identyfikacja wystpowania

zjawiska jest moliwa w trakcie wierce, wykopw i sondowa. Kras zakryty na powierzchni

terenu ujawnia si w postaci zapadowych form krasowych (lejw krasowych, niecek osiada)

lub jako wystajce spod nadkadu skay ostace.

Podczas oceny stopnia krasowienia masywu skalnego naley uwzgldni: liczb form

krasowych, powierzchni obszaru zajtego zjawiskiem, gboko i wymiary form krasowych

oraz czas ich powstania. W celu okrelenia czasu powstania naley przeanalizowa

i porwna historyczne materiay kartograficzne obszaru z warunkami zaobserwowanymi

str. 34

podczas dokumentowania, okreli wiek i sekwencj rolinnoci zarastajcej dno lejw

i niecek osiada, okreli wiek osadw wypeniajcych zagbienie, przeprowadzi wywiad

z lokaln ludnoci.

Podczas dokumentowania procesw krasowienia zaleca si opisa:

stopie rozwinicia krasu,

intensywno zjawisk krasowych,

rodzaj i rozmiar wystpujcych form krasowych.

Rozpoznanie form krasowych pod powierzchni terenu nie jest atwe. W tym celu

naley zastosowa metody geofizyczne np.: elektrooporowe, ktre umoliwiaj rozpoznanie

morfologii stropu ska macierzystych, miszo pokrywy zwietrzelinowej, pytkie

wystpowanie pustek i lejw krasowych.

Po dokonaniu wstpnego rozpoznania metodami geofizycznymi wykonuje si roboty

geologiczne w celu dokadnego rozpoznania procesw wietrzenia. Punkty dokumentacyjne

powinny by wykonane do stropu skay macierzystej. Liczb i lokalizacj punktw

dokumentacyjnych zaleca si ustali indywidualnie, w zalenoci od moliwoci

oddziaywania procesw krasowienia na obiekt jdrowy. Zaleca si, aby odlego midzy

punktami dokumentacyjnymi nie bya wiksza ni 200-300 m.

Bardzo istotne na terenach krasowych jest rozpoznanie warunkw

hydrogeologicznych, ktre pozwalaj na ocen moliwoci rozwoju zjawisk krasowych,

odwodnienia terenu, a take filtracji gruntw.

2.3.3. Dokumentowanie procesw zboczowych

Na potrzeby prac dokumentacyjnych i kartograficznych dla obszaru lokalizacji obiektu

jdrowego naley opisa i scharakteryzowa miejsca o zmiennym uksztatowaniu terenu, na

ktrych widoczne s procesy zboczowe (osuwiska, przemieszczenia gruntw, wysiki).

Najwaniejszymi obserwacjami, jakie naley wykona w strefach zlokalizowanych

zjawisk jest charakter przemieszczania si mas, ich wielko, charakter powierzchni, po

ktrej dochodzi do przemieszczenia, waciwoci gruntw i warunki wodne.

Badania terenu pooonego na zboczu i w jego okolicy powinny obejmowa: analiz

warunkw statecznoci gruntw na caym zboczu, ustalenie aktywnoci zjawiska,

wyznaczenie przypuszczalnej strefy polizgu, wyznaczenie elementw osuwiska (krawd

niszy, koryto, jzor osuwiska, a take szczeliny i pofadowania) oraz elementw

hydrograficznych (sczenia, wysiki, rda, studnie, obszary stagnacji wody, potoki, wody

powierzchniowe, maksymalny zasig wd powodziowych w dolinach).

Podczas prowadzonych obserwacji zaleca si:

przeprowadzi obserwacje wystpujcej rolinnoci (rolinno hydrofilna,

wskazujca na strefy scze i wypyww wd, pijany las czyli

przemieszczone drzewa, wskazujce na ruchy osuwiskowe i pezanie,

przemieszczone mode drzewa, krzewy oraz roliny zielne wskazujce na

str. 35

aktywno osuwiskow, nieodksztacone drzewa powyej 25 lat, wiadczce

o nieaktywnych zboczach),

oceni stan(szczeliny, spkania itp.) istniejcych obiektw budowlanych takich

jak: budynki, nawierzchnie drogowe, mosty, przyczki mostowe, przepusty,

studnie, supy linii telekomunikacyjnych oraz energetycznych),

oceni stan (szczelno, drono itp.) istniejcych wzmocnie, systemw

drenaowych, filtrw oraz innych urzdze wodnych wystpujcych w strefie

i okolicy osuwiska jeli takie wystpuj,

porwna wasne obserwacje z zebranymi dotychczas materiaami

historycznymi,

jeli wczeniej nie zostaa opracowana Karta Rejestracyjna Osuwiska to

naley j opracowa zgodnie z rozporzdzeniem Ministra rodowiska

z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie informacji dotyczcych ruchw

masowych ziemi (Dz. U. 2007, Nr 121, poz. 840),

zaoy monitoring osuwiska.

2.3.4. Okrelenie statecznoci istniejcych skarp i zboczy

Poniej podano zalecenia dla okrelenia statecznoci skarp i zboczy wraz z ich

zmianami na skutek:

zmian statycznego obcienia od obiektu jdrowego,

eksploatacyjnych obcie dynamicznych,

wstrzsw sejsmicznych naturalnych i wzbudzonych dziaalnoci czowieka,

zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych.

Na stateczno skarp i zboczy bd miay wpyw:

dynamicznie zmieniajce si waciwoci fizyczno-mechaniczne gruntw

wystpujce w profilu skarpy,

warunki wodne.

Okrelenie statecznoci skarp i zboczy wymaga oceny warunkw:

morfologicznych,

geologicznych,

hydrogeologicznych,

klimatycznych.

str. 36

Ocena warunkw morfologicznych powinna obejmowa:

sprawdzenie wiarygodnoci map topograficznych,

aktualizacj map topograficznych i planw sytuacyjno-wysokociowych.

Ocena warunkw geologicznych powinna obejmowa:

analiz map geologicznych i geomorfologicznych,

ustalenie modelu geologicznego,

waciwe udokumentowanie osuwiska.

Ocena warunkw hydrogeologicznych powinna obejmowa:

ustalenie i charakterystyk wszystkich przejaww wd powierzchniowych

i gruntowych wystpujcych bezporednio na zboczu i u jego podna,

identyfikacj i charakterystyk ciekw powierzchniowych i zbiornikw wd

stojcych w ssiedztwie zbocza.

Ocena warunkw klimatycznych powinna obejmowa:

ustalenie rodzaju, iloci i rozkadu opadw atmosferycznych,

ustalenie rozkadu temperatury, wiatrw i innych czynnikw klimatycznych,

rozpoznanie szaty rolinnej.

Do oceny prognozy statecznoci skarp i zboczy konieczne jest posiadanie aktualnej

mapy topograficznej lub planu sytuacyjno-wysokociowego w odpowiednio dobranej skali do

osuwiska. Naley take wykona profile geodezyjne w celu ustalenia dokadnej morfologii

osuwiska.

Najwaniejszym elementem analizy statecznoci jest opracowanie modelu

obliczeniowego. W tym celu konieczne jest rozpoznanie budowy geologicznej skarpy

i zbocza. Rozpoznanie budowy geologicznej wykonuje si za pomoc odpowiednio

dobranych bada geologiczno-inynierskich szczegowo opisanych przez Frankowskiego

i innych (2012).

Na podstawie zaprojektowanych i wykonanych bada geologiczno-inynierskich

ocenia si:

bieg, upad, przebieg warstw,

str. 37

rodzaje gruntw lub ska,

istnienie powierzchni niecigoci,

stan rozwoju procesu wietrzenia,

rodzaj osadw deluwialnych i koluwium,

istnienie wd podziemnych powodujcych zmiany wilgotnoci gruntw i ska,

moliwo powstania w zboczu cinienia hydrostatycznego

i hydrodynamicznego.

W trakcie bada geologiczno-inynierskich pobiera si rwnie prbki gruntw, ska

i wody podziemnej do bada laboratoryjnych w celu ustalenia wartoci parametrw

geotechnicznych do modelu obliczeniowego.

W modelu obliczeniowym naley zwrci uwag na:

dane geometryczne zbocza,

wymiar strefy zagroonej,

dziaanie wody,

przebieg procesu osuwiskowego,

powierzchnie osabienia,

szat rolinn.

Wynikiem interpretacji terenowych i laboratoryjnych jest model obliczeniowy.

Stref moliwego zaangaowania osuwiskowego oraz ocen statecznoci zbocza

ustala si na podstawie jednej z metod rwnowagi si (lub na podstawie kilku metod),

opierajc si na wyliczonym wskaniku stanu rwnowagi.

Metody oblicze powinny zapewni moliwo uwzgldniania:

warstwowania gruntu,

wystpowania nachyle i niecigoci,

ruchu i rozkadu cinie wody w porach gruntu,

statecznoci krtko- i dugotrwaej,

odksztace zwizanych z pezaniem,

postaci zniszczenia (rodzaj powierzchni zniszczenia).

str. 38

Obliczenia statecznoci skarp i zboczy zaleca si wykonywa wedug Eurokodu 7,

ktry wymaga sprawdzenia, czy nie wystpi stan graniczny zniszczenia lub nadmiernego

odksztacenia dla podanych kombinacji zestaww obcie i wspczynnikw czciowych.

Odrbnym zagadnieniem, ktre naley uwzgldni w pracach projektowych jest

zabezpieczenie skarp przed powierzchniowymi spywami i spezywaniami gruntw spoistych

oraz erozyjnymi wymyciami gruntw niespoistych.

Wysadzinowo gruntw budujcych skarpy ma take wpyw na ich uszkodzenia,

gdy powoduje rozlunienie struktury gruntu, uplastycznienia i spywy powierzchniowe,

szczeglnie w okresach wiosennych.

Wystpowanie rnych negatywnych czynnikw na skarpach jest zalene od pory

roku, a znaczne uszkodzenia skarp wystpuj po okresie zimowo-wiosennym.

Zaleca si, aby parametrw gruntw do oblicze statecznoci skarp nie przyjmowa

tylko na podstawie korelacji z norm. Wartoci parametrw w miejscach wykopw do oblicze

statecznoci powinny by podane na podstawie analizy danych z profili wykonanych wierce,

wynikw bada laboratoryjnych i sondowa oraz dowiadczenia porwnywalnego

(wg PN-EN 1997-1:2008).

Zaleca si aby do oblicze statecznoci skarp i zboczy stosowa wartoci

parametrw wytrzymaociowych podane w Instrukcji ITB nr 424/2011.

Zaleca si, aby nachylenie skarp i zboczy byo uzalenione od rodzaju gruntu, ryzyka

zmiany warunkw wodnych oraz rodzaju oddziaywa antropogenicznych.

Przy ocenie statecznoci zboczy skalnych bardzo istotnym czynnikiem jest orientacja

powierzchni niecigoci (osabienia) w stosunku do kierunkw obcie dziaajcych na

masyw. Stateczno zboczy i skarp w masywach skalnych naley sprawdza na zniszczenie

spowodowane przez zsuw albo obrt obejmujcy osobne bloki skalne lub cay masyw

skalny. Szczegln uwag trzeba zwrci na cinienie wody i lodu uwizionych

w szczelinach i spkaniach. Analiza statecznoci powinna by oparta na dobrej znajomoci

ukadw warstw i niecigoci przecinajcych masyw skalny oraz wytrzymaoci na cinanie

skay i wystpujcych powierzchni niecigoci. Naley take uwzgldni fakt, e zniszczenie

zboczy i skarp w masywach twardych ska, z dobrze okrelonym systemem spka, to

przewanie:

polizg blokw lub klinw skalnych,

obrt blokw i pyt,

obrt i polizg cznie.

Niszczenie zboczy i skarp w bardzo spkanych masywach skalnych oraz mikkich

skaach moe rozwija si wzdu koowych lub prawie koowych powierzchni polizgu,

str. 39

przechodzcych przez cz nienaruszonej skay. Polizgowi izolowanych blokw i klinw

mona zazwyczaj zapobiec, zmniejszajc pochylenia zbocza poprzez wykonanie tarasw

albo za pomoc kotew, gwodzi skalnych i wewntrznego drenau. Na skarpach i zboczach

polizgowi mona zapobiec, wybierajc orientacj czoa zbocza, tak by ruchy pojedynczych

blokw byy kinematycznie niemoliwe. Zapobieganie zniszczeniu przez obwa zazwyczaj

wymaga zakotwienia blokw.

Podczas rozpatrywania dugotrwaej statecznoci zbocza skalnego zaleca si

uwzgldnianie szkodliwego wpywu rolinnoci, czynnikw rodowiskowych lub

zanieczyszczajcych rodowisko na wytrzymao na cinanie na powierzchniach

niecigoci i na wytrzymao nienaruszonej skay (wietrzenie).

W silnie spkanych masywach skalnych na stromych zboczach i zboczach podatnych

na obway, odupywanie si, kruszenie i zapadanie si naley zawsze analizowa moliwo

obryww skalnych. W przypadkach gdy nie s moliwe niezawodne zabezpieczenia

zapobiegajce obrywom skalnym, dopuszcza si wystpowanie obryww zabezpieczonych

siatkami, barierami lub innymi konstrukcjami do wyapywania odpadajcych ska. Projekt

takich zabezpiecze naley oprze na szczegowych badaniach moliwoci trajektorii

opadajcego materiau.

Poniej podano mechanizmy przemieszczania mas skalnych i zasady oblicze

statecznoci w rnych przypadkach budowy geologicznej:

jeli warstwy zapadaj si w kierunku zgodnym z nachyleniem zbocza,

stateczno zbocza zaley wycznie od orientacji kontaktw warstwowych

i parametrw wytrzymaociowych tych kontaktw, trzeba niezalenie

rozpatrywa stateczno zbocza dla obu ukadw powierzchni osabienia

zbocza (kontaktw warstw i kontaktw szczelin),

jeli warstwy zapadaj si w kierunku przeciwnym do nachylenia zbocza,

stateczno zbocza zaley wycznie od orientacji szczelin poprzecznych

i wytrzymaoci na cinanie wzdu tych paszczyzn,

mechanizmy zsuwania i obrotu, odbywajcych si cznie, naley rozpatrywa

jak w przypadkach opisywanych dla gruntw spoistych.

Przy niezbyt wysokich zboczach (nieduych wartociach napre normalnych)

mona zaoy, e kt tarcia wewntrznego masywu skalnego jest rwny ktowi tarcia na

paszczyznach spka lub w paszczyznach kontaktw warstw.

Kt tarcia wewntrznego masywu skalnego zaley od:

szorstkoci szczelin,

rozstawu szczelin,

cigoci szczelin,

wytrzymaoci materiau, z ktrego zbudowany jest masyw,

rozwarcia i wypenienia szczelin.

str. 40

Trway kt tarcia okrela si najczciej w badaniach bezporedniego cinania

w terenie lub w laboratorium.

2.3.5. Procesy wietrzeniowe

Podczas prac dokumentacyjnych i kartograficznych naley stwierdzi czy na

powierzchni terenu wystpuj produkty wietrzenia. Jeeli stwierdzimy ich wystpowanie

naley je waciwie opisa w sposb ilociowy i jakociowy.

Podczas dokumentowania procesw wietrzeniowych wystpujcych w obszarze

lokalizacji obiektu jdrowego naley zwrci uwag na zasig przestrzenny i gboko

wystpowania produktw wietrzenia.

Strefa wietrzenia jest stref o duej aktywnoci dynamicznej, zmiennej w czasie

i przestrzeni. Znajomo dynamiki strefy wietrzenia pozwala na wydzielenie poszczeglnych

czci profilu wietrzeniowego o rnych waciwociach geologiczno-inynierskich oraz

prognozowanie zmian tych waciwoci w czasie. W efekcie wietrzenia nastpuje

przeksztacenie pierwotnej skay w inn (zmiana skadu mineralnego i waciwoci).

Podczas obserwacji w terenie naley szczegln uwag zwrci na powierzchni

i gbokoci wystpowania procesu. Naley ustali profil wietrzeniowy ska oraz poda ocen

ilociow wyraon przy pomocy wskanikw zwietrzenia. Aby ustali profil wietrzeniowy

naley uwzgldni nastpujce obserwacje:

zmniejszenie zawartoci wglanu wapnia,

wzrost zawartoci frakcji iowej i granicy pynnoci,

zmniejszenie wytrzymaoci na cinanie,

zmniejszenie gstoci objtociowej szkieletu gruntowego.

2.3.6. Prbki

Podczas prac dokumentacyjnych i kartograficznych naley pobiera prbki gruntw

do bada laboratoryjnych (fizycznych i mechanicznych waciwoci gruntw, litologiczno-

petrograficznych, stratygraficznych, sedymentologicznych). Zaleca si rwnie pobiera

prbki wody podziemnej do bada fizyko-chemicznych (istotne jest zwaszcza badanie

agresywnoci wody w stosunku do betonu). Prbki gruntw i wody do bada laboratoryjnych

powinny by pobierane, pakowane i transportowane zgodnie z obowizujcymi normami.

Prbki gruntu do bada laboratoryjnych naley pobiera z kadej warstwy rnicej

si litologi, rodzajem, stanem i wilgotnoci. Na terenach osuwiskowych wane jest

pobieranie prbek w sposb cigy lub co 0,2-0,4 m w celu ustalenia powierzchni polizgu.

Prbki naley przechowywa w temperaturze nie niszej ni 0C. Okres przechowywania

prbek przed wykonaniem bada laboratoryjnych powinien by jak najkrtszy i dostosowany

do klasy i jakoci prbki oraz rodzaju badania.

str. 41

2.3.7. Obserwacje hydrogeologiczne

Wanym elementem dokumentowania i kartowania geologiczno-inynierskiego s

obserwacje i pomiary poziomu wd podziemnych. Prace obejmuj przede wszystkim

okrelenie gbokoci wystpowania oraz jakoci pierwszego poziomu wody podziemnej,

czyli wody gruntowej.

Gboko wystpowania poziomu wody gruntowej okrelamy na podstawie:

bezporednich pomiarw wody w studniach i rdach,

pomiarw i obserwacji podczas wykonywania punktw dokumentacyjnych,

informacji o pooeniu zwierciada wody podziemnej w profilach archiwalnych,

analizy dostpnych map hydrogeologicznych, zdj lotniczych i satelitarnych,

map topograficznych itp.

2.3.8. Podsumowanie II etapu prac

Efektem wykonanych robt i prac geologicznych oraz kartograficznych w obszarze

lokalizacji obiektu jdrowego bdzie podsumowanie wykonane w formie dokumentacji

geologiczno-inynierskiej, ktra zawiera bdzie m.in.: zaktualizowany model geologiczny,

rnotematyczne mapy i przekroje geologiczno-inynierskie, zestawienia tabelaryczne,

wykresy oraz blokdiagramy.

Aktualizacja modelu geologicznego polega powinna na przeprowadzeniu analizy

obserwacji hydrogeologicznych (liczba poziomw wodononych, cigo poziomu

wodononego, zmienno miszoci i rozcigoci w orodku gruntowym, parametry

warstwy wodononej, skad chemiczny wody), wystpujcych zjawisk i procesw

geodynamicznych (intensywno, powierzchnia, rozprzestrzenienie), wystpujcych

warunkw geomorfologicznych (charakter powierzchni terenu, wystpowanie wci

erozyjnych, nachylenie zboczy) oraz wystpujcych wydziele serii i warstw litologiczno-

genetycznych.

Rezultatem prac dokumentacyjnych i kartograficznych powinno b