I wojna światowa 1914-1918, do 1939

zwana wielką wojną 1914-1918, pierwszy

konflikt zbrojny w skali światowej, burzący

układ stosunków politycznych po kongresie

wiedeńskim 1814-1815. Była to tzw. Wojna

pozycyjna

Wojna pozycyjna – wojna, podczas której obie walczące strony zajmują silnie

umocnione pozycje (okopy, zasieki). Między walczącymi stronami znajduje się

tzw. ziemia niczyja, nad którą żadna ze stron nie ma kontroli. Wyparcie

przeciwnika, a tym samym przesunięcie linii frontu, jest bardzo utrudnione.

Wojna taka charakteryzuje się małą ruchliwością frontu, długotrwałymi walkami

zaczepno-obronnymi oraz małym tempem działań zmierzających do przełamania

obrony nieprzyjaciela. Wojna pozycyjna była charakterystyczna podczas I wojny

światowej dla frontu zachodniego. W tej wojnie obie strony wierzyły, iż przewaga

liczebna pozwoli na odniesienie ostatecznego zwycięstwa, mimo zwiększonej siły

obrony, wyposażonej w zmechanizowany sprzęt bojowy. Wojna ta przynosiła

ogromne straty w ludziach (np. w bitwie pod Verdun).

• Niemcy

• Francja

W czasie trwania wojny zmieniała się konfiguracja stron walczących -

po stronie Ententy opowiedziały się:

Serbia, Belgia, Japonia, Włochy, Rumunia, USA i Grecja.

• Austro-Węgry

• Bułgaria

• Turcja

• Rosja

• Wielka Brytania

Powstanie tych dwóch bloków państw

było konsekwencją narastających od

końca XIX w. sporów, m.in.:

• Zatargu francusko-niemieckiego o

Lotaryngię i Alzację

• Rywalizacji w koloniach pomiędzy

Francją, Anglią a Niemcami (np.

kryzysy marokańskie),

• Problemów wynikłych z tzw. sprawy

wschodniej

• Problemów narodowościowych w

monarchii austro-węgierskiej

• Rywalizacji gospodarczej i

ekonomicznej poszczególnych krajów.

Wschodnia sprawa, kwestia wschodnia,

potoczna nazwa sprzeczności

międzynarodowych zarysowujących się od

końca XVIII do początku XX w.,

spowodowanych rozpadem Turcji i rywalizacją

Rosji, Anglii, Austrii oraz Niemiec o podział jej

ziem i wpływów.

Głównym pretekstem do wybuchu wojny było zabójstwo austriackiego

następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie

28 czerwca 1914

z rąk Gavrilo Princip , po którym Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii

(28 lipca). W odpowiedzi na mobilizację armii rosyjskiej Niemcy

wypowiedziały wojnę Rosji (1 sierpnia) i jej sojuszniczce Francji (3

sierpnia). Po ataku niemieckim na neutralną Belgię

(4 sierpnia) do wojny włączyła się Wielka Brytania. 6 sierpnia Austro-

Węgry wypowiedziały wojnę Rosji.

Głównym obszarem działań w tym konflikcie był front zachodni:

armie niemieckie, realizując tzw. plan Schlieffen (A. von Schlieffen), po

zaciętych walkach we Flandrii dotarły nad rzekę Marnę we Francji. Stoczona

tam bitwa (6-9 września) doprowadziła do odparcia agresora na linię rzeki

Aisne. W październiku 1914 sztabowcy niemieccy opracowali plan odcięcia

Francji od Anglii przez zdobycie Flandrii. Bitwa flandryjska (m.in. walki pod

Ypres, 1915) okazała się jednak fiaskiem. Działania militarne zaczęły

przybierać charakter wojny pozycyjnej. Niepowodzeniem zakończyła się

również niemiecka próba zdobycia Verdun (1916). W odpowiedzi alianci

przeprowadzili w czerwcu 1916 ofensywę nad Sommą, podczas której po raz

pierwszy użyto czołgów (Wielka Brytania).

Wojna na froncie wschodnim miała charakter

manewrowy. Rosyjskie uderzenie (lato-jesień 1914) w

kierunku na Prusy Wschodnie (bitwy pod

Tannenbergiem i nad jeziorami mazurskimi) nie

przyniosło oczekiwanych rezultatów, natomiast atak w

kierunku południowo-zachodnim przesunął wojska

rosyjskie na Podkarpacie.

W roku następnym połączona ofensywa armii

niemieckiej i austro-węgierskiej, rozpoczęta

przełomem gorlickim, ustanowiła linię frontu od Zatoki

Ryskiej przez Pińsk po Tarnopol. W czerwcu 1916

ruszyło wielkie natarcie rosyjskie (tzw. ofensywa

Brusiłowa), które po początkowych sukcesach zostało

powstrzymane. Przegrupowanie armii rosyjskiej,

spowodowane rewolucją lutową i rewolucją

październikową, zmusiło Rosję do podpisania

zawieszenia broni w Brześciu Litewskim (listopad

1917), a w konsekwencji pokoju brzeskiego (3 marca

1918).

Po serbskiej klęsce na Kosowym Polu w 1915 Austro-Węgry opanowały

Serbię i Czarnogórę. 24 czerwca 1915, po zmianie frontu, Włochy

wystąpiły przeciw państwom centralnym. Główne starcia, w których

Włosi ponosili systematyczne klęski, toczyły się nad rzeką Soczą (m.in.

przełamanie frontu włoskiego pod Caporetto 1917). Dopiero po

powstrzymaniu natarcia wojsk austro-węgierskich nad rzeką Piawą, 24

października 1918 Włosi rozpoczęli ofensywę w kierunku na Triest.

Armia austro-węgierska przestała stawiać opór. Zawieszenie broni

podpisano 3 listopada 1918. Skutkiem ofensywy Brusiłowa 1916 był

atak rumuński (Rumunia przystąpiła do wojny po stronie Ententy w

1916) na węgierski Siedmiogród 27 sierpnia 1916. Kontratak wojsk

monarchii naddunajskiej zakończył się zajęciem Bukaresztu i klęską

Rumunii w maju 1918.

Działania morskie

Po wprowadzeniu przez Ententę blokady floty niemieckiej

rozpoczęła ona w lutym 1915 nieograniczoną wojnę

podwodną dzięki pojawieniu się łodzi podwodnych .

Jedynym większym starciem flot nawodnych brytyjskiej i

niemieckiej była bitwa na wysokości cieśniny Skagerrak,

tzw. bitwa jutlandzka (1916)

8 stycznia 1918 amerykański prezydent W.Th. Wilson wystąpił z

orędziem do Kongresu, formułującym podstawowe warunki pokoju

(Wilsona 14 punktów). Klęski na frontach spowodowały narastanie

kryzysu wewnętrznego w Austro-Węgrzech

i Niemczech.

Wojnę zakończył traktat pokojowy: w Wersalu (wersalski traktat

pokojowy 1919) 28 czerwca 1919 (z Niemcami)

Na mocy tego traktatu ustalono:

• Nowe granice Niemiec

• Alzacja i Lotaryngia staje się własnością Francji

• Polska otrzymuje Wielkopolskę i Pomorzę Gdańskie a o losach śląska, Warmii

i Mazur mają zadecydować plebiscyty

• Gdańsk staje się wolnym miastem pod patronatem Ligi Narodów

Niemcy mają wypłacić 132 mld marek w złocie jako reparacje wojenne

Reparacje wojenne - rekompensaty za szkody i straty wojenne, wypłacane

przez Państwo, które wywołało konflikt zbrojny, reparacje są określane na

mocy układów Pokojowych.

Liga Narodów organizacja mająca bronić nowego porządku w Europie

W konflikcie zbrojnym udział wzięły 33 państwa,

• Ok. 70 mln żołnierzy (10 mln poległo, 20 mln zostało rannych).

• W wyniku I wojny światowej rozpadła się monarchia austro-

węgierska,

• Niemcy i Austria stały się republikami,

• Powstała Rosja Radziecka

• Wiele nowych państw

(m.in. Polska odzyskała niepodległość),

• Dokonano nowego podziału kolonii

• Epidemia grypy Hiszpanki, zabiła około 18-20 mln ludzi

• Zniszczenia moralne i duchowe ludzi

Na 100. rocznicę wybuchu I wojny światowej stworzono

przepiękne wystawy w galeriach sztuki, muzeach gdzie można

zobaczyć m.in. fotografie, karabiny, maszyny, gazety, ubrania …

Odbywają się również przeglądy filmowe np. „Wielka Wojna. 100. rocznica”

Kamil Ciołczyk

Bartłomiej Różański

I Ż