Iwona ZborowskaUniwersytet Medyczny Wrocławiwona.zborowska@umed.wroc.pl

Zdroważywnośćczyzdrowe żywienie--zasadyżywienia w wieku senioralnym

https://blog.tiqdiet.com/wp-content/uploads/2017/11/26224906_l-525x300.jpg

,,Niech żywność będzie Twoim lekarstwem, a lekarstwo żywnością’’

Hipokrates ( 460-370 p.n.e)

Racjonalne żywienie

Decyduje o prawidłowym odżywianiu

Spowalnia procesy starzenia

Spowalnia przebieg występujących chorób

Zachowuje przez jak najdłuższy czas dobrą sprawność fizyczną i umysłową

http://projektlepiej.pl/wp-content/uploads/2016/11/piramida-zdrowego-zywienia-IZZ.jpg

http://lepiejbiegac.pl/wp-content/uploads/2016/01/zdrowy-talerz.jpg

Zmiany żywieniowe u osób starszych

➢Zmniejsza się o około 30% zapotrzebowanie kaloryczne, (ze względu na obniżoną przemianę materii o 20% umężczyzn, a u kobiet o 13% )

➢Zmniejsza się zapotrzebowanie na energię, tłuszcz, żelazo➢Zwiększa się zapotrzebowanie na wapń, wit. D3, kwas

foliowy, wit. B2, B6, B12 oraz na witaminy przeciwutleniające: C,E,A, beta karoten (niedobór kwasu foliowego – wzrost Homocysteiny

➢Względny wzrost zapotrzebowania na Ca, Zn➢Bezwzględne zmniejszenie sodu do 5g dziennie

http://nebula.wsimg.com/2184879ddde4741e0baa36e2cb3461f3?AccessKeyId=3BAA1BB12A264F39921E&disposition=0&alloworigin=1

Zmiany patofizjologiczne zachodzące w organizmie

Mniejsza ilość wydzielanej śliny i enzymów trawiennych w jamie ustnej

Zanik śluzówki jamy ustnej(skutkuje jej wysychaniem)

Osłabienie mięśni żwaczy

Mniejsze wydzielanie soku żołądkowegoi spadek jego kwaśności

Zwiotczenie i poszerzenie przełyku

Cieńsza śluzówka żołądka, spadek napięcia ścian

Zmniejsza się masa wątroby oraz jej ukrwienie

Mniejsze wydzielanieżółci i insulinyMniejsza

aktywność enzymów trawiennych

Obniża się podstawowa przemiana materii (PPM)

Upośledzenie perystaltyki jelit i znaczne zmniejszenie wchłaniania z przewodu pokarmowego

Zwolnienie wytwarzania albumin

Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze u osób starszych z uwzględnieniem płci

Zapotrzebowanie na składniki witaminowe u osób starszych z uwzględnieniem płci

WĘGLOWODANY

1. Główny składnik pokarmowy dostarczający energię 55-60%

2. Zapotrzebowanie realizowane przez ograniczenie węglowodanów prostych (np. cukier, słodycze) na korzyść węglowodanów złożonych (warzywa, produkty zbożowe pełnoziarniste, czy w miarę możliwości nasiona strączkowe), ale z umiarkowaną podażą błonnika.

1 gram węglowodanów – 4 kcal

http://3.bp.blogspot.com/-jsMYl3Ywo0Q/UvujwSXSg0I/AAAAAAAAAgY/cloQNsQfV2w/s1600/w%C4%99glowodany-proste-i-zlozone.jpg

TŁUSZCZE

1. Wartość energetyczna 25-30%.2. Ograniczenie spożycia produktów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe, tj. produktów pochodzenia zwierzęcego, takich jak: mięso wieprzowe i wołowe oraz ich przetwory, czy też produkty mleczne o wysokiej zawartości tłuszczu3. Szczególnie ważna dla osób starszych jest podaż kwasów tłuszczowych omega-3, co wiąże się z odpowiednim spożyciem tłustych ryb morskich, takich jak makrela, łosoś czy śledź,Zaleca się spożywanie ryb 2–3 razy w tygodniu (w tym 1 x w tygodniu porcja tłustej ryby morskiej).5. Należy zamieniać mięsa czerwone (wieprzowina lub wołowina) na ryby lub dobrej jakości drób.6. Zmniejsza to ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia oraz schorzenia prowadzące do otępienia.

1 gram tłuszczu – 9 kcal

http://2.bp.blogspot.com/-MNbYh5Ewt80/UgTvcZuEn0I/AAAAAAAAAPY/q0Xo289X27E/s1600/1095114_550562261672122_1655974508_n.jpg

BIAŁKA

1.Zapotrzebowanie energetyczne 12-15%, norma spożycia 1g/kilogram masy ciała, a w trakcie ostrej choroby lub zaostrzenia choroby przewlekłej zwiększenie do 1,2-1,5g/k.m.c2. Bogatobiałkowe produkty spożywamy w pierwszej połowie dnia celem wykorzystania do regeneracji komórek i tkanek3. Celem wbudowania białka w tkankę mięśniową musi być odpowiednia aktywność

1 gram białka- 4 kcal

Podział białek ze względu na właściwości odżywcze:

Propozycje zamiany produktów spożywczych ze względu na zawartość białka — w diecie lekko strawnejz ograniczeniem tłuszczu

Produkt podstawowy100 g(ilość białka w g)

Zamiennik białkowy

Produkt

Ilość w gramach

Uwagi/ produkty niezalecane

1.Niedożywienie białkowo kaloryczne u ok.. 50% pacjentów2.Nadwaga i otyłość u ok.. 50% pacjentów po 60 roku życia3.Niedokrwistość (Fe, B12, folacyna)4.Nadciśnienie5.Osteoporoza6.Zaparcia (błonnik)7.Biegunki (produkty łatwostrawne, bezmleczne)8.Miażdżyca9.Cukrzyca (błonnik, ograniczyć cukier, tłuszcze nasycone).

Podstawowe problemy żywieniowe

http://www.biologiaichemia.republika.pl/bialka.jpg

6. Zwiększyć aktywność fizyczną.

Zasady żywienia u osób starszych

1. Spożywać codziennie różnorodne produkty spożywcze

2. Zwiększyć spożycie niezbędnych nienasyconych

kwasów tłuszczowych, skrobi i błonnika pokarmowego.

3. Zmniejszyć spożycie tłuszczu, cholesterolu, cukru i soli.

4. Ograniczać spożycie alkoholu.

5. Kontrolować masę ciała.

http://www.senior-residence.pl/images/dieta-dla-seniora.jpg

ZALECENIA PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA

➢Codzienne spożywać 4–5 posiłków o regularnych porach

http://pu.i.wp.pl/bloog/97273910/54755161/zegar_biologiczny_hP_big.jpg

https://gimnasiocastillosaludnutricion.files.wordpress.com/2016/04/comer-a-cada-3-horas-funciona.jpg?w=620

➢ Zwracać uwagę na różnorodność wyboru produktów żywnościowych i potraw oraz równoważenie bilansu energetycznego

http://bi.gazeta.pl/im/e8/46/fa/z16402152V.jpg

https://adst.mp.pl/img/articles/sport/bilans_energetyczny_czlowieka.jpg

➢Spożywać 5 porcji dziennie warzyw i owoców ( pamiętając o proporcjach ¾ -warzyw, ¼- owoców), wypijać odpowiednią ilość płynów w ciągu dnia(30- 35ml/kg. wagi ciała)

http://www.fit.pl/img/2010/10/seniorwater.jpg

http://dziecisawazne.pl/wp-content/uploads/2014/09/shutterstock_143829862.jpg

http://1.bp.blogspot.com/-Sd2kZMFm6dw/VAg3u72_B2I/AAAAAAAABGo/DZ3_VKzU6XU/s1600/A-vegan-diet-is-very-helpful-in-fighting-cancer2.jpg

Codziennie spożywać co najmniej 2 porcje mleka i/lub przetworów mlecznych o zmniejszonej zawartości tłuszczu. Można je zastąpić jogurtem, kefirem i częściowo serem

https://res.cloudinary.com/dj484tw6k/f_auto,q_auto,c_pad,b_white,w_360,h_360/fe/95957

http://static.ilewazy.pl/wp-content/uploads/mleko-skondensowane-z-blonnikiem-2.jpg

http://www.osm.siedlce.pl/system/html/Kefir01-135545a3.jpg

➢Ograniczaj spożycie mięsa( zwłaszcza czerwonego i przetworzonych produktów mięsnych) jedz ryby.

https://www.axappphealthcare.co.uk/uploadedImages/Fixed_Pages/Recipes/salmon%20main.jpg

http://www.inspirander.pl/sites/default/files/styles/image_684x452/public/gotowanie/ryba.jpg?itok=28O2jpya

http://ladros.pl/images/miesa/drob/indyk/indyk3golonka.jpg

➢Ograniczaj spożycie tłuszczów zwierzęcych. Zastępuj je olejami roślinnymi.

http://blog.vivio.pl/wp-content/uploads/2016/03/oleje-roslinne.jpg

Najbardziej szkodliwy typ kwasu tłuszczowego. To uwodornione (utwardzone) oleje roślinne.

➢Ograniczyć spożywanie soli oraz przypraw ją zawierających (np. gotowe sosy, mieszanki przyprawowe, musztardy), zamiennie stosować warzywa (szczypiorek, pietruszka) lub zioła poprawiające smak (bazylia, kurkuma, kminek i in.).

http://greensolutions.com.pl/wp-content/uploads/2016/07/Aromatyczne-zio%C5%82a-w-ogrodzie.jpg

http://gurbacka.pl/wp-content/uploads/2016/08/kukruma-300x203.jpg

https://8.allegroimg.com/s400/01890b/3c66946c4ec7a0dff7d5b11eb178

➢ Ograniczyć spożycie żywności przetworzonej i napojów zawierających duże ilości fosforanów (przykładowo typu cola)

https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQphPzdgwFlabaZ7F6q6NhCsOapgOng7TCDGomSs2-llPefF972EQ

212 g cukru

http://images.woolworthsstatic.co.za/Coca-Cola-Original-2L-Limited-to-8-bottles-per-customer-5449000009067.jpg?o=@DhhruHxbCSN9iMnUVkQdGb9@icj&V=JIHc&

http://2.bp.blogspot.com/-MNbYh5Ewt80/UgTvcZuEn0I/AAAAAAAAAPY/q0Xo289X27E/s1600/1095114_550562261672122_1655974508_n.jpg

➢Pamiętać o regularnej aktywności ruchowej

http://www.medicalcenter.waw.pl/assets/media/images/Obraz1.png

https://cafesenior.pl/wp-content/uploads/2015/06/exercise-for-seniors.jpg

http://paczkow.pl/download//8143/nordic-walking-twk.png

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA OGRANICZENIE ZASAD PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA U OSÓB STARSZYCH

1. Zmiany patofizjologiczne zachodzące w organizmie

2. Czynniki społeczno-ekonomiczne

3. Czynniki psychologiczne

4. Choroby przewlekłe i stosowana farmakoterapia

5. Niska aktywność fizyczna

6. Hospitalizacja w ostatnim roku

7. Niewiedza żywieniowa i nieprawidłowe nawykiżywieniowe

ŻRÓDŁO: Humańska MA, Kędziora-Kornatowska K. Wpływ miejsca zamieszkania osób w podeszłym wieku na

stan odżywiania się. Gerontol Pol 2009;17(3):126-8.

Harridge SD. Ageing and local growth factors in muscle. Scand J Med Sci Sports 2003;13(1):34-9.

Young VT. Macronutrient needs in the elderly. Nutrition Reviews 1992;50:454-62.

FASOLA

GROCH

SOCZEWICA

SOJA

BÓB

CIECIERZYCA

Nasiona roślin strączkowych zawierają prebiotyki, występujące w postaci oligosacharydów. Stymulują one rozwój korzystnej flory bakteryjnej. Zawierają błonnik, który:- ma zdolność wiązania wody- daje uczucie sytości- może wiązać sole kwasów żółciowych, cholesterol- zmniejsza wchłanianie węglowodanów i obniża zawartość glukozy we krwi, posiada zdolność wiązania metali ciężkich.

Kolory na zdrowieBiałe

pieczarki, kapusta pekińska, kalafior i patisony zawierają

składniki odżywcze, które mogą aktywować naturalne komórki cytotoksyczne oraz

limfocyty B i T, obniżyć ryzyko raka okrężnicy, piersi i prostaty oraz

zrównoważyć poziom hormonów, obniżyć tym

samym ryzyko chorób nowotworowych na tle

hormonalnym

Fioletowe i granatoweczarne jagody, granaty,

ciemne winogrona, czarny bez, bakłażany i śliwki

zawierają składniki pobudzające trawienie,

które mają działanie anty-rakotwórcze w

przewodzie pokarmowym

Żółte i pomarańczowemarchew, dynia, kabaczek, pomarańcze, papaje zawierają czynniki odżywcze mogące zmniejszyć starcze zwyrodnienie plamki żółtej oraz ryzyko raka prostaty, obniżyć poziom cholesterolu i ciśnienia krwi, wspomagać tworzenie kolagenu oraz sprzyjać zdrowym stawom, zwalczać szkodliwe wolne rodniki i wraz z magnezem i wapniem budować zdrowe kości

Czerwonepapryka, wiśnie,

pomidory, rzodkiewkizawierają składniki, które

mogą pomóc obniżyć ryzyko raka prostaty,

obniżyć ciśnienie krwi, spowolnić wzrost guza,

obniżyć poziom cholesterolu, pozbyć się

wolnych rodników i wzmocnić tkankę stawów

w przypadkach artretyzmu

Zielonejarmuż, szpinak, kapusta, kiełki

lucerny, liście gorczycy –wszystkie te warzywa zawierają składniki które mogą zmniejszyć

ryzyko raka, obniżyć ciśnienie krwi i poziom cholesterolu, pobudzić

trawienie, poprawić stan siatkówki oka oraz wzrok,

zwalczyć szkodliwe wolne rodniki i wzmocnić działanie układu

odpornościowego

http://www.andromedanaturalna.pl/uploads/images/antyoksydanty.jpg

http://ekotarg.pl/img/articles/content/wolne_rodniki/wolne_rodniki-przyczyny.jpg

Dieta MIND ( to z ang. umysł) ma na celu

usprawnienie pracy mózgu i profilaktykę choroby Alzheimera.

➢Codzienne spożywanie trzech porcji pełnowartościowych produktów zbożowych (źródło witamin z grupy B, pozytywnie wpływających na funkcjonowanie układu

nerwowego)

➢Częste spożywanie nasion rośli strączkowych ( fasola, groch, soczewica – źródło

witaminy z grupy B, białka, błonnika

➢Przekąski w postaci garści orzechów lub nasion oraz oliwy co najmniej 5x w tygodniu ( źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych i witaminy E – witamina dla mózgu)

➢ Spożywanie ryb co najmniej raz w tygodniu

➢Wzbogacenie diety w owoce bogate w polifenole ( jagody, truskawki- przynajmniej

2x w tygodniu, wpływ na funkcjonowanie komórki mikroglejowych mózgu)

➢Kieliszek czerwonego wina spożywamy raz w tygodniu

Dieta MIND – produkty zalecane:- zielone warzywa liściaste,- warzywa strączkowe,- owoce, szczególnie jagody i truskawki- produkty pełnoziarniste- orzechy, nasiona, oliwa z oliwek- ryby,- chudy drób.

Dieta MIND – produkty zakazane, uważane za

niekorzystnie oddziałujące na układ nerwowy –- czerwone mięso i podroby,- żółtka jaj, żółty ser,- masło,- żywność „fast-food”, - słodycze, - produkty wysokoprzetworzone

Rola wybranych witamin w organizmie

Witamina D:prawidłowa gospodarka wapniowo-fosforanowa, mineralizacja kości i zębów. Niedobór:osteoporoza, zaburzenie pracy mięśni i nerwów. Nadmiar:odkładanie się wapnia w mięśniach, kamienie nerkowe. Źródła pokarmowe: tran, śledzie, łosoś, sardynki, mleko

Witaminy z grupy B:prawidłowa funkcja komórek w organizmie. Niedobór:zapalenia nerwów, zapalenia języka, zaburzenia psychiczne, niedokrwistość, utrata apetytu.Źródła pokarmowe:ryż, wieprzowina, wątroba wołowa, produkty zbożowe, grzyby, niektóre owoce.

Witamina K: regulacja procesu krzepnięcia krwi. Niedobór:skłonność do krwawień. Źródła pokarmowe:kapusta włoska, szpinak, warzywa liściaste, brokuły.

Witamina C:prawidłowy rozwój zębów, kości, chrząstek, tkanki łącznej i naczyń krwionośnych, przeciwutleniacz usuwający wolne rodniki tlenowe uszkadzające komórki i mające wpływ na rozwój nowotworów. Niedobór:szkorbut – krwawienia z dziąseł, wypadanie zębów, zaburzenia stawowe. Źródła pokarmowe:warzywa i owoce.

Skutki niedoborów pokarmowych

Źródło: prof. Barbara Bień

Amerykański Departament Rolnictwa i rządowa agencja do kontroli żywności FDA, ustalają listę brudnej ( parszywej) dwunastki warzyw i owoców najbardziej skażonych pestycydami:

1. truskawki

2. szpinak

3. nektarynki

4. jabłka

5. brzoskwinie

6. gruszki

7. wiśnie

8. winogron

9. seler

10. pomidory

11. papryka słodka

12. ziemniaki

Bibliografia:1.E. Gabrowska, M. Spodaryk (2006) Zasady żywienia osób w starszym wieku, Gerontologia Polska, tom 14, nr 2, 57-622.I. Jurczak, M. Barylski, R. Irzmański (2011) Znaczenie diety u osób w podeszłym wieku- ważny aspekt prewencji zdrowia czy nieistotna codzienność?, Geriatria, nr 5, 127-1333.1.Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.). Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Podręcznik dla lekarzy i studentów. Wyd. VIA MEDICA, Gdańsk 2007.3.Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012.4.Górska-Ciebiada M., Ciebieda M., Barylski M., Loba J.: Cukrzyca u osób w wieku podeszłym w świetle nowych wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Geriatria 2009, 3: 228–233.5.Szczerbińska K., Piórecka B., Malinowska-Cieślik M.: Fazy gotowości do zmiany zachowań i ich uwarunkowania a zachowania w sferze aktywności fizycznej i żywienia wśród starszych pacjentów objętych w Krakowie opieką pielęgniarek środowiskowo-rodzinnych. Implikacje dla promocji zdrowia. Zesz. Nauk. Ochr. Zdr., Zdr. Publ. Zarz. 2011; 9(1): 60–75.7.Honig L.S., Tang M.X., Albert S. i wsp.: Stroke and the risk of Alzheimer disease. Arch. Neurol. 2003, 60(12): 1707–1712. 8.Szczerbińska K., Wilczek-Rużyczka E. (red.): Jak promować zdrowy styl życia i zmieniać zdrowotne zachowania osób starszych. Wyd. Zdrowie i Zarządzanie, Kraków 2010.10.Dobrzańska A. i zespół ekspertów: Polskie zalecenia dotyczące profilaktyki niedoborów witaminy D –2009. Pol. Merk. Lek. 2010; 28(164): 130–133.11.Jarosz M. (red.): Żywienie osób w wieku starszym. Porady lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.