Temat 4

Środowisko i tryb życia naczelnych

Rozmieszczenie biomów

Zasięg – naczelne

Głównie rejony gorące (obszar międzyzwrotnikowy) i wilgotne (las, sawanna).

Na innych obszarach występują jedynie pojedyncze gatunki:

północna Afryka, Gibraltar – magot,

Półwysep Arabski – pawian płaszczowy,

Japonia – makak japoński (pokrywa śnieżna przez 8 miesięcy w roku).

Zasięg – lemurokształtne

Tylko Madagaskar

(ale przodkowie żyli w Afryce, Azji i Ameryce)

Zasięg – lorisokształtne

Lorisowate – Azja oraz okolica równikowa Afryki

Galagowate – Afryka

Zasięg – wyraki

Na żółto – wyrak upiór

Na zielono – wyrak sundajski

Na czerwono – wyrak syrichna

Zasięg – małpy szerokonose

Zasięg – małpy wąskonose

Zasięg – gibony

Kolorami oznaczono różne rodzaje gibonów.

Zasięg – orangutany

Orangutan sumatrzański (na zachodzie) i borneański (na wschodzie).

Zasięg – goryle

Na czerwono – goryl zachodni.

Na pomarańczowo – goryl wschodni.

Zasięg – szympansy

Na czerwono – szympans karłowaty (bonobo).

Pozostałe kolory – podgatunki szympansa zwyczajnego.

Gatunki o niewielkim zasięgu

1. Orangutan sumatrzański: por. powyżej.

2. Lemur wari: drobne obszary na Madagaskarze.

3. Marmozeta lwia (lwiatka): niewielki obszar w Brazylii.

Gatunki o dużym zasięgu

1. G go senegalski.

2. Re s (makak rezus).

3. W eta (koczkodan tumbili).

1

2

Obsza

ala

zu

erw

3r stałego (na zielono) i sporadycznegowystępowania (na brązowo)

Siedliska naczelnych

Tropikalny las deszczowy: wiecznie zielony, dużo opadów.

Las podmokły: podłoże w formie mokradła.

Las namorzynowy: las w strefie pływów.

Las wtórny: po pożarze, huraganie, pladze owadów, wyrębie → gęsto młode drzewa, bujny podszyt.

Las mglisty: w górach, dużo mchów, paproci, epifitów i porostów.

Las monsunowy: zrzuca liście w porze suchej.

Las galeriowy: wzdłuż rzek.

Las parkowy = laso-sawanna: forma pośrednia między lasem a sawanną.

Sawanna: obszar trawiasty + trochę drzew.

Step: obszar trawiasty.

Zarośla: obszar krzewiasty.

Półpustynia: niewielka ilość roślin.

Tropikalny las deszczowy

Las podmokły

Las namorzynowy

Las mglisty

Las galeriowy

Las parkowy (laso-sawanna)

Sawanna

Step

Zarośla

Półpustynia

Siedlisko małpiatek i małp szerokonosych

Małpiatki:

niemal wszystkie żyją w lesie,

niemal wszystkie są nadrzewne.

Wyjątki: lemur katta, lepilemur leucopus, niektóre galago (np. senegalski): naziemno-nadrzewne, odlasów po suche zarośla.

Małpy szerokonose:

wszystkie są leśne i nadrzewne,

schodzą na ziemię po pokarm, wodę i by pokonać przerwę lasu.

Czyli w Amerykach i na Madagaskarze są (niemal) wyłącznie leśne naczelne.

Siedlisko małp wąskonosych (1)

Gradient liczby gatunków zgodny z ilością opadów:

las tropikalny > las parkowy / galeriowy > sawanna > step > półpustynie.

Las tropikalny:

żyje tu 80% gatunków naczelnych, przedstawiciele prawie każdego rodzaju,

zalety: ciepło, dostępność pożywienia i wody,

problemy: dużo konkurentów pokarmowych, drapieżników, pasożytów, organizmówprzenoszących choroby (moskity, kleszcze).

Las podmokły: uakari, nosacz, koczkodan błotny, mangaba zwyczajna.

Las namorzynowy: nosacz, talapoin (drobny koczkodan).

Las przy zbiornikach wodnych: makak jawajski, makak japoński.

Siedlisko małp wąskonosych (2)

Las parkowy (między lasem a sawanną):

gatunki leśne: np. gereza abisyńska,

gatunki sawannowe: por. niżej.

Las galeriowy: nosacz, mangaba zwyczajna.

Sawanna, step: koczkodan zielony i rudy (patas), pawiany.

Półpustynia: pawian płaszczowy, pawian anubis, patas.

Kosmopolici: koczkodan tumbili (werweta), rezus: las, sawanna, step, góry.

Gatunki synantropijne: makaki, hulmany (święte).

Siedlisko – gatunki wysokogórskie

Rokselana czarna:

góry Hengduan (na wschód od Himalajów), do 4700m npm, lasy liściaste / iglaste.

Goryl górski: góry Wirunga (Afryka środkowa), do 4200m npm, las.

Dżelada: Wyżyna Abisyńska, do 4500m npm, trawy.

Siedlisko – typowo nadrzewne naczelne

Małpiatki (z kilkoma wyjątkami: lemur katta, lepilemur leucopus, galago senegalski).

Małpy szerokonose.

Małpy wąskonose zwierzokształtne:

gerezy w szerokim sensie (w tym: hulmany, nosacz, duk, rokselana),

niektóre koczkodany (np. diana, czarnosiwy).

Małpy wąskonose człekokształtne:

gibony,

orangutany.

Siedlisko – piętra roślinności w lesie

Naziemne w lesie: mandryl, dryl, sawannowe pawiany i makaki.

Naziemno-nadrzewne: mangaby, goryl, szympans.

Korony drzew niższych: małpiatki, niektóre kapucynki, sajmiri, koczkodan diana, gereza abisyńska.

Korony drzew wyższych: wyjce, niektóre kapucynki, koczkodan czarnosiwy, gereza ruda, hulmany.

Aktywność (1)

Tryb życia:

1. Nocny:

większość małpiatek,

ponocnica (jako jedyna małpa).

2. Nocno-dzienny (katameralny): niektóre lemurowate.

3. Dzienny:

niektóre indrisowate (indris, sifaka, ale nie np. lemur wełnisty),

wszystkie małpy (z wyjątkiem ponocnicy).

Aktywność (2)

Ewolucyjnie pierwotny jest nocny (lub nocno-dzienny) tryb życia – dzienny jest wtórny.

Konsekwencje przejścia na dzienny tryb życia:

widzenie na większe odległości, dostrzegalność kolorów → rozwój zmysłu wzroku (np. widzeniabarwnego),

bycie bardziej widocznym → większe zagrożenie drapieżnikami → życie w grupach (w celulepszej detekcji i fizycznej obrony),

rozwój komunikacji wizualnej (konsekwencja powyższych zjawisk).

Aktywność (3)

Aktywność zależy od pory roku i temperatury:

zima / chłód → wystawianie ciała na słońce na szczytach drzew,

lato / upał → długie sjesty.

Lemurek maczi: estywacja (sen letni) w porze suchej i gorącej (tłuszcz u nasady ogona).

Większość naczelnych jest energicznych. Powolne są:

duże gatunki: goryl, orangutan,

lorisy: przed drapieżnikami bronią się ugryzieniami z toksyczną śliną.