Predyspozycje naukowe Oskara Kolbergafiles/attachment/5/3368/... · 2014. 2. 21. · Wilhelm...

2

Predyspozycje naukowe Oskara Kolberga ukształtowały się w jego domu rodzinnym.

Kolberg wybrał dziedzinę pokrewną dyscyplinom uprawianym przez swojego ojca Juliusza oraz starszego brata Wilhelma. Wiele zaczerpnął z ich metod pracy. Ponadto współpracował i wymieniał opinie z braćmi Wilhelmem oraz młodszym Antonim.

3

Głównym polem aktywności seniora rodu Juliusza była kartografia. Poza licznymi funkcjami administracyjnymi pełnił funkcję profesora zwyczajnego miernictwa praktycznego i topograficznych rysunków w Oddziale Sztuk Pięknych Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Akwarela przedstawia widok Przysuchy, w której Kolbergowie mieszkali w latach 1810-1817. Dnia 22 lutego 1814 r. przyszedł tu na świat Oskar. Urodziła się tu również przedwcześnie zmarła Julia (24 kwietnia 1810 r.), a w sąsiednich Machorach Antoni (13 czerwca 1815 r.).

Akwarela należy do szkiców autorstwa Józefa Brandta i Apoloniusza Kędzierskiego, które są najstarszymi przedstawieniami Przysuchy. Powstały one podczas jednej z wycieczek artystycznych, na które Brandt zapraszał wielu artystów, goszczonych przez malarza w należącym do niego Orońsku (znajdującym się w promieniu pięciu kilometrów od Przysuchy). Tego typu podróże dokumentalno-artystyczne były charakterystyczne dla romantyzmu. Prowadził je również sam Oskar Kolberg.

Józef Brandt, Pejzaż, akwarela, ok. 1880

ze zbiorów Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu

Dom rodzinny

Herb Kołobrzeg, nadany Juliuszowi Kolbergowi i jego potomkom w uznaniu zasług naukowych i pedagogicznych w 1829 r.

4

Antoni Kolberg, Portret Krzysztofa Juliusza Kolberga, olej na płótnie, ok. 1850

ze zbiorów prywatnych

Antoni Kolberg, Portret Karoliny Fryderyki Kolbergowej z domu Mercoeur, olej na płótnie, ok. 1850


Julian Schübeler, Portret Wilhelma Karola Kolberga, litografia

„Tygodnik Ilustrowany” 1877, nr 77, s. 369.

Tadeusz Konopka, Portret Oskara Henryka Kolberga, olej na płótnie, 1871-1884

ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Antoni Karol Kolberg, Autoportret, olej na płótnie, ok. 1850


Wilhelm Karol Adolf Kolberg1807-1877

Oskar Henryk Kolberg 1814-1890

Antoni Karol Kolberg1815-1882

5

Wilhelm kontynuował dzieło kartograficzne ojca, wydając mapy i opracowania metrologiczne. Oprócz tego projektował i nadzorował budowę mostów, wodociągów, a także dokumentował średniowieczne warszawskie fortyfikacje. Wniósł własne wspomnienia do biografii Chopina, opracowanej przez Oskara, udzielał mu pomocy naukowej i organizacyjnej.

Oskar korzystał z naukowych osiągnięć ojca i starszego brata. Kultywowana w rodzinie nowoczesna postawa naukowa, pasja dokumentacyjna oraz znajomość kartografii, stały się podstawą jego warsztatu etnograficznego. Po osiedleniu się w Małopolsce (Modlnicy, a następnie Krakowie) Oskar stracił możliwość odwiedzania pozostałej w Kongresówce rodziny.

Antoni współtworzył rysunkową dokumentację etnograficzną dla Oskara, a zasłynął jako malarz scen religijnych, rodzajowych i portretów. Poza środowiskiem warszawskim pracował również w Berlinie, Bolonii, Florencji i Rzymie, gdzie sportetował ówczesną kolonię artystów polskich (m.in. poetę Cyprian Kamila Norwida, malarzy Marcina Zalewskiego i Romualda Chojnackiego). Jego akademicką manierę można poznać m.in. w polichromii kaplicy kościoła Św. Anny w Wilanowie.

Wilhelm Kolberg, Projekt mostu na Wiśle, ołówek, tusz, kredka, 1873

ze zbiorów prywatnych, depozyt w Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze

Oskar Kolberg, Rysunki terenowe z Wielkopolski ze zbiorów Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu/Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego

Antoni Kolberg, KarolMarconi, „Od Piaseczna – Obory – Warszawa”, rysunek tuszem, akwarela, 1839-1840

ze zbiorów MuzeumEtnograficznego im. F. Kotuliw Rzeszowie

Działalność braci Kolbergów

6

Dla każdego z braci Kolbergów rysunek, nauczany przez ojca, stał się istotnym instrumentem pracy, choć wykorzystywali go w różnych funkcjach. Dla Wilhelma był narzędziem technicznym, dla Oskara formą zapisu etnograficznego. Dla Antoniego rysunek pozostał częścią pracy artystycznej, nawet gdy służył dokumentacji etnograficznej, którą Antoni sporządzał dla Oskara.

Jako ojciec polskiej etnografii Oskar jest najbardziej zasłużonym i upamiętnionym członkiem rodziny Kolbergów.

Polskę całą przeszedł, lud poznał i ukochał, zwyczaje jego i pieśni w księgi złożył

Stefan Ślażyński, Portret Oskara Kolberga z okazji 170. rocznicy urodzin, drewno polichromowane, 1984

ze zbiorów Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze

(inskrypcja z nagrobka Oskara Kolberga)

7

W życiorysie zawodowym Oskara Kolberga, którego ukoronowaniem jest działalność na polu etnografii, można wyróżnić etapy wstępne.

Pierwszy z nich to czas poświęcony komponowaniu muzyki, kolejny – pisarstwu muzycznemu.

8

Fortepianista i kompozytor muzyki: celujący

Po zdobyciu wykształcenia muzycznego, uzyskawszy wysoką ocenę nestora warszawskich pedagogów – profesora Józefa Elsnera, zaczął komponować i publikować własne utwory.

[...] nakazuje mi to już moja muzykalna natura, która mnie do tej sztuki ciągnęła jak szewca do kopyta. (O. Kolberg, list do F. S. Krausa, Kraków, 10 XII 1886, DWOK 66)

Pisał głównie na fortepian: tańce – kujawiaki, mazury, polonezy, polki, walce oraz formy nietaneczne – etiudy, marsze, wariacje; w zakresie twórczości wokalnej do jego dorobku należą utwory sceniczne i pieśni – w tym opracowania pieśni ludowych.

Józef Elsner, Zaświadczenie o kwalifikacjach muzycznych Oskara Kolberga, autograf, 1836

ze zbiorów Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie

9

Tańce na fortepian Kolberga, powstające równolegle do wypraw badawczych dokumentujących folklor muzyczny, są nasycone ludowymi zwrotami melodycznymi i rytmami tanecznymi. Krytyka oceniła je dość wysoko: [...] za kilka błędów jest wiele piękności, rozmaitości, zważając na trudność wynalezienia zwrotów melodyjnych, w których by było znać ducha wieśniaczego, który wszędzie prawie serdecznie do nas przemawia. (Józef Sikorski, „Biblioteka Warszawska“, 1846)

Dzieła sceniczne Kolberga sięgają do motywów ludowych również w warstwie treściowej. Libretto opery sielskiej Król pasterzy autorstwa Teofila Lenartowicza nawiązuje do zwyczajów związanych z obchodami Zielonych Świątków na Kujawach. W 1859 roku opera została kilkakrotnie wystawiona w warszawskim Teatrze Wielkim.

Opus 14 Oskara Kolberga to etiudy na fortepian dedykowane Fryderykowi Chopinowi – wyraz fascynacji twórczością przyjaciela, ktorego nazwisko miało wkrótce stać się znane daleko poza granicami Królestwa Polskiego.

Oskar Kolberg, Król pasterzy. Obrazek z życia ludu wiejskiego w Kujawach [...], Warszawa, Władysław Otto, 1859. Winieta strony tytułowej w litografii Władysława Otto według rysunku Wojciecha Gersona

ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie

Oskar Kolberg, Mazur na fortepian [...], Warszawa, Adam Dzwonkowski i Spółka, [1861]


Za kilka błędów jest wiele piękności, rozmaitościOskar Kolberg, Nasze sioła. Kujawiaki czyli obertasy ułożone na fortepian [...],Warszawa, Adam Dzwonkowski i Spółka, [1861]

ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie

Oskar Kolberg, Trois études pour le piano dédiées à Monsieur Fréd. Chopin [...], Varsovie, Franciszek Spiess i Spółka, [1848]


10

Pierwsze zbiory pieśni ludowych publikował Kolberg z dodatkiem własnego akompaniamentu fortepianowego. Takie ujęcie spotkało się z krytyką środowisk zainteresowanych folklorem:

Wszelkie zdobywanie się na sztukę, wszelkie dodatki na koszt wierności i prostoty w oddaniu melodii ludowej nie są na swoim miejscu. (K. Libelt, „Dziennik Domowy“, 1842)

Krytyczna opinia Chopina musiała być dla Kolberga szczególnie dotkliwa. Rozpoczął wówczas zapisywanie pieśni w ich oryginalnej postaci: w licznych wariantach i bez akompaniamentu. Ciągle jednak czuł się bardziej muzykiem, niż etnografem.

Dobre chęci, za wąskie plecy?

Oskar Kolberg, Pieśni ludowe do śpiewu z towarzyszeniem fortepianu [...], Warszawa, Adam Dzwonkowski i Spółka, 1862. Winieta strony tytułowej w litografii Ludwika Piechaczka

ze zbiorów Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze

Fryderyk Chopin, listdo rodziny w Warszawie,autograf, [Paryż, 28 marca] – 19 kwietnia[1847] (fragment)

ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina

Pierwszy tom [...] wydany był w czasie, gdym ani myślał zostać etnografem i tylko dla celów ludowo-muzycznych go ogłosiłem, będąc wtenczas muzykiem. (O. Kolberg, list do F. S. Krausa, Kraków, 10 XII 1886, DWOK 66)

11

Z upływem czasu Kolberg weryfikował ocenę własnych możliwości artystycznych, stopniowo rezygnując z komponowania na korzyść pisarstwa muzycznego. Jako muzykograf został oceniony bardzo wysoko.

Ludzie w najlepszej wierze wmawiali w człowieka, że jest kompozytorem i człowiek nawzajem temu wierzył, zapominając, że to ziarnko dobrego, jakie się w jego utworach znaleźć może, bardzo często nie jego, ale poczciwego ludu jest własnością. (O. Kolberg, list do M. A. Szulca, 15 XII 1874, DWOK 64)

Od r. 1863 oddałem się na już stałe pracy literckiej, pisząc do dzienników, pism ilustr.[owanych], Encyklopedii itd.(Nieukończony szkic do życiorysu. Rękopis w Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie)

Oddałem się już na stałe pracy literackiej

Styl jego jest jasny, zwięzły i bezstronny, dowodzi nauki i dokładnej znajomości we wszystkich gałęziach sztuki muzycznej.(Wojciech Sowiński, Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych, Paryż 1874)

Encyklopedyja Powszechna, Warszawa, Nakład, druk i własność S[amuela] Orgelbranda Księgarza i Typografa, tom V, 1861

12

Kolberg publikował teksty muzykologiczne przez 40 lat. Były to artykuły w czasopismach – recenzje nut i książek, studia i rozprawy teoretyczne, życiorysy muzyków. Szczególnie zaangażował się w tworzenie Encyklopedii Powszechnej Samuela Orgelbranda, jego autorstwa jest zamieszczone w Encyklopedii hasło biograficzne o Chopinie.

Przez kilkanaście lat gromadził materiały do własnej książki o Chopinie. Po ukazaniu się biografii Chopina autorstwa Marcelego Antoniego Szulca i Maurycego Karasowskiego, sporządza katalogi błędów i przekazuje je autorom w celu skorygowania w kolejnych wydaniach. Myśli o przygotowaniu kompletnej edycji dzieł Chopina, zgłasza chęć współpracy z Breitkopfem i Härtlem w Lipsku oraz Gebethnerem i Wolffem w Warszawie. Plany te nie doczekały się jednak realizacji.

Emocjonalny stosunek do sztuki Chopina nie czyni z Kolberga reprezentanta nurtu „hagiograficznego“, jego opisy są rzeczowe, do pewnego stopnia tylko – zgodnie z duchem epoki – upoetyzowane. Popełnia czasem błędy,

Chopin (Fryderyk Franciszek), którego piszą niekiedy: Szopen...

Oskar Kolberg, uwagi na temat książki Marcelego Antoniego Szulca Fryderyk Chopin i utwory jego muzyczne. Przyczynek do życiorysu i oceny kompozycji atrysty (Poznań 1873), autograf, b.d.


generalnie jednak, bazując na światowym piśmiennictwie muzycznym, daje rzetelną informację o standardzie przewyższającym znacznie osiągnięcia współczesnych sobie autorów.

13

Oskar Kolberg był wszechstronnie uzdolniony, jednak z dzisiejszej perspektywy za najważniejszą część jego dorobku uchodzą prace ludoznawcze.

Etnografia jako dyscyplina naukowa i metoda badawcza formowała się za życia Kolberga, który był ludoznawcą-amatorem. Mimo to stał się ojcem polskiej etnografii zaś jego Lud stanowi zapewne największe dokonanie pojedynczej osoby w dziewiętnastowiecznej etnografii i etnologii europejskiej.

14

W 1871 roku Oskar Kolberg opuścił Warszawę i przeniósł się do podkrakowskiej Modlnicy, gdzie do 1884 był rezydentem we dworze przyjaciela, Józefa Konopki i jego rodziny, która mu miejsce własnej zastępowała (DWOK 65, 173). Powodem opuszczenia Królestwa były kłopoty z carską cenzurą oraz pozyskaniem środków do wydania kolejnych tomów Ludu. W cieszącej się autonomią Galicji jego badania i wydawnictwa objęło mecenatem Towarzystwo Naukowe Krakowskie, co pozwoliło mu zrezygnować z pracy urzędniczej, by całkowicie zwrócić na lud uwagę. W Modlnicy opracowywał materiały zbierane w toku wielomiesięcznych podróży terenowych. W wyprawach towarzyszyli mu artyści, wykonujący rysunki dokumentacyjne strojów ludowych. Jednym z nich był Tadeusz Rybkowski, który sportretował przeszło sześćdziesięcioletniego Kolberga w Modlnicy właśnie, ale już w podróżnym ubraniu, jakby pędzonego wewnętrznym diabłem etnograficznym.

Zwracanie na lud uwagi

Tadeusz Rybkowski, Portret Oskara Kolberga, miniatura, akwarela, 1875

ze zbiorów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, depozyt w Muzeum Oskara Kolberga w Przysusze

Oskar Kolberg, zapis pieśni z Radomskiego, autograf z poprawkami i skreśleniami autora

ze zbiorów Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu/Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego

15

Oskar Kolberg, Itinerarium z lat 1836-1885, autograf [1885]


16

Zakres terytorialny wypraw Kolberga był szeroki. Niewykluczone, że etnograf zamierzał opisać zwyczaje ludowe wszystkich Słowian (pierwsze tomy Ludu nosiły podtytuł Materiały do Etnografii Słowiańskiej) i sąsiadujących z nimi Bałtów (DWOK 53). Ostatecznie poprzestał na etnografii ziem polskich (i szerzej: przedrozbiorowej Rzeczypospolitej). Poniższa mapa przedstawia przybliżony zasięg przestrzenny poszczególnych tomów Ludu. W niewydanych tekach pozostawił dokumentację folkloru Słowian Zachodnich i Południowych, a także Śląska, Pomorza i „Mazur Pruskich”.

Leonard Chodźko, Carte générale routière, historique et statistique des États de l’ancienne République de Pologne, Paryż 1846.


17

Dane etnomuzykologiczne zbierane do Pieśni ludu polskiego (1857) pozwoliły Kolbergowi zauważyć zależność melodii ludowych od innych przejawów kultury tradycyjnej:

Wkrótce dostrzegliśmy ścisłą z obrzędami, zwyczajami i całym bytem ludu łączność. Wzgląd ten nakazał nam przy spisywaniu pieśni i ich melodii notować także ich akcesoria (wedle ówczesnych naszych pojęć), tj. uwydatniać całą sytuację, która je zrodziła lub do działania powołała.

(DWOK 24, VIII)

W drugiej połowie lat sześćdziesiątych Kolberg wypracował model monografii regionalnej, którą dzielił na części: kraj, lud, zwyczaje, obrzędy, pieśni, tańce, wierzenia, bajki, gry oraz język.

Ścisła z całym bytem ludu łączność

Oskar Kolberg, Rysunki terenowe z Wielkopolski: Czeszewo; Niespodziana; Targoszyce; Wieleń


18

Dziedzictwo ludoznawcze Kolberga zostało poddane krytyce w pierwszej połowie dwudziestego wieku, pewna część jego niewydanej spuścizny została zagubiona. Mimo to, z dłuższej perspektywy czasu zaczęto coraz powszechniej dostrzegać olbrzymią wartość kolbergowskiego opus magnum. W dużej mierze, obok kolosalnych rozmiarów przedsięwzięcia oraz szerokiego zakresu terytorialnego i problemowego, przyczyniła się do tego osiągnięcia dążąca do obiektywizmu, naukowa metoda zapisu i dokumentacji. Kolberg starał się wiernie zapisywać język rozmówcy, cechy gwarowe i wskazywać zakres terytorialny. Zapisywał za pomocą nut oryginalną melodię w różnych wariantach, świadom tego, że pieśń jest niewyczerpaną, sama się wciąż mnoży i odradza, i w liczne kształci warianty, tak pod względem muzycznym, jak i opisowym, wydobywając na jaw uczucia najtajniejsze i najskrytsze ludzkiego serca kryjówki (DWOK 64, 114). Nie identyfikował przy tym swojego rozmówcy, traktując go jako anonimowego przedstawiciela zbiorowej tradycji ludowej.

Oskar Kolberg, Sandomierskie, Warszawa 1865, Karta tytułowa z litografią Maksymiliana Fajansa

według rysunku Wojciecha Gersona na frontyspisie.

19

Kolberg sporządzał dokumentację rysunkową odwiedzanych miejscowości, prosił o rysunki swoich współpracowników lub korzystał z usług fotografów. Opatrzone legendą szkice i fotografie następnie kolorują i opracowują w detalach artyści: malarze, rysownicy i rytownicy, przygotowując je do druku.

Bogumił Hoff, Rysunek czepców z okolic Śremu

ze zbiorów Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu/Polskie Towarzystwo Ludoznawcze

Tadeusz Rybkowski, „Kołomyjka” [w:] Oskar Kolberg, Pokucie, Warszawa 1882-1889.

20

Antoni Kolberg, Karol Marconi, „Od Skalbmierza i Działoszyc”, rysunek tuszem, akwarela, 1839-1840

ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie

Antoni Kolberg, Karol Marconi, „Od Warszawy (Raszyn)”, rysunek tuszem, akwarela, 1839-1840


Wojciech Gerson, „Radziejów-Kruszwica (Kujawy polskie)”, akwarela


21

Badania i publikacje Oskara Kolberga wspomagały finansowo i organizacyjnie: Towarzystwo Naukowe Krakowskie następnie jego sukcesorka Akademia Umiejętności, która przejęła archiwum Kolberga, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, które zorganizowało ankietę etnograficzną w Wielkim Księstwie Poznańskim, oraz Kasa im. Józefa Mianowskiego, która wspierała prace nad ostatnimi tomami Ludu.

Maria Turczynowiczowa, badaczka Kolberga i wydawczyni jego korespondencji, zestawiła listę współtwórców jego dzieła liczącą 327 nazwisk łaskawych współobywateli. Warto wymienić Józefa Konopkę i Antoninę Konopczankę z Modlnicy, Sewerynę Duchińską oraz Marię Hemplównę, księdza Władysława Siarkowskiego, poetów Teofila Lenartowicza i Cypriana Norwida, słynnego etnografa Zygmunta Glogera, artystów: Antoniego Kolberga, Karola Marconiego, Wojciecha Gersona, Bogumiła Hoffa, a także lekarza Izydora Kopernickiego.

Antonina Konopczanka, bliska współpracowniczka Oskara Kolberga

DWOK 64, post 528, il. 16.

22

Lud był dziełem późnym, do pracy nad którym Kolberg przystąpił po pięćdziesiątym roku życia. Pracował nad nim do ostatnich chwil, umarł tuż po zakończeniu korekty Przemyskiego.

Był też Lud dziełem przekraczającym siły jednego człowieka. W ostatnich latach życia spłynęły na etnografa honory i zaszczyty, zabrakło jednak gratyfikacji finansowej i naśladowców. Dopiero siedemdziesiąt lat po śmierci uczonego polskie władze wypracowały ramy instytucjonalne zapewniające kontynuację rozpoczętego przez niego dzieła.

23

Za Lud trzymał również brązowy dyplom Wystawy Światowej w Paryżu w 1878 roku. Tomy cieszyły się tak wielką poczytnością, że aż strzępki z nich [czytelnicy] zostawili (Oskar Kolberg, list do Seweryny Duchińskiej, DWOK 65, 174).

W 1880 roku w Kołomyi tamtejszy oddział Towarzystwa Tatrzańskiego we współpracy z Kolbergiem zorganizował wystawę etnograficzną Pokucia, uznawaną za pierwszą polską wystawę folklorystyczną. Została ona zaszczycona odwiedzinami monarchy Franciszka Józefa I. W następnych latach Kolberg wydał czterotomową monografią etnograficzną Pokucia.

Ostatnie lata życia przyniosły Kolbergowi uznanie i zaszczyty. Nie szły z nimi jednak w parze dobrobyt ani stabilność finansowa: jesienią 1884 roku opuścił Modlnicę i przeniósł się do Krakowa. U schyłku życia zmagał się z chorobą oczu i problemami z utrzymaniem się, ale nie przerwał swego dzieła.

W lutym 1865 roku apel Kolberga o pomoc przy zbieraniu materiałów do Ludu odbił się szerokim echem, skutkiem czego badacz otrzymał członkostwo Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego w Petersburgu.

Nikt mię za próżniaka nie ma i mieć nie będzie

Dyplom członkowski Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego, 1865


H. Schapira, medal pamiątkowy z okazji Wystawy Etnograficznej w Kołomyi, Lwów 1880

ze zbiorów Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie

S. Antosiewicz, „Wystawa etnograficzna Pokucia w Kołomyi”, drzeworyt

„Kłosy” 1881, nr 831, s. 341.

24

Dokonaniami badacza zainteresował się czeski tygodnik ilustrowany „Světozor”, który w 1880 roku podał biogram i portret Oskara Kolberga.

6 maja 1881 roku warszawscy przyjaciele Kolberga zorganizowali w Gmachu Resursy Obywatelskiej koncert. Przygotowany według zamysłu Kolberga, przybrał formę wystąpienia patriotycznego. Koncert odniósł duży sukces frekwencyjny i został powtórzony. Dochód został przeznaczony na spłatę długów badacza i wydanie dwóch tomów Pokucia, choć sam Kolberg pisał: Jużcić po takim powodzeniu koncertu wypada abyście sobie maleńką bibę wyprawili. Idź więc, mój Drogi, do Jenikego i ułóż się z nim, aby na ten cel zechciał użyć (privatissime) z jakie 30 rub. sr., nie zważając na etnografię, bobym pragnął, wdzięczność moją i w dotykalniejszy, niż słowami, sposób okazać.(Oskar Kolberg, list do Adama Münchheimera [13 maja 1881 roku], DWOK 65, 490)

Josef Mukařovský, Portret Oskara Kolberga, drzeworyt wg fotografii W. Rzewuskiego,

„Světozor” 1880, nr 49, s. 577.

Program koncertu historycznego w Resursie Obywatelskiej w Warszawie, 6 maja 1881


25

Ostatnim przedśmiertnym aktem uhonorowania Kolberga był benefis pięćdziesięciolecia pracy literackiej 31 maja 1889 roku w Sali Strzeleckiej, siedzibie krakowskiego Bractwa Kurkowego.

Kolberg pisał o sobie, że jest z natury słabowity jak skrzypiące drzewo (DWOK 65, 185). W 1886 roku choroba oczu na długie miesiące uniemożliwiła mu pisanie i zmusiła do rezygnacji z objazdów terenowych. W ostatnim roku życia zaopiekował się nim zaprzyjaźniony Izydor Kopernicki, profesor antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, lekarz i etnograf. Na łożu śmierci Kolberg dysponował:

Książki, rękopisma, w tekach, rysunki, nuty itp. materiały oddaję do dyspozycji memu przyjacielowi dr Izydorowi Kopernickiemu. Odda on Akademii [Umiejętności], co za stosowne uzna. (Oskar Kolberg, testament [3 czerwca 1890], Kraków)

Program koncertu jubileuszowego Oskara Kolberga, 31 maja 1889


Wieniec srebrny podarowany Oskarowi Kolbergowi z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia pracy naukowej przez wydawców warszawskich

ze zbiorów Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego

26

Pozostałe ruchomości przekazał parafii ewangelicko-augsburskiej w Krakowie, której był członkiem.

Oskar Kolberg zmarł 3 czerwca 1890 roku. W ostatnich godzinach życia miał powiedzieć Kopernickiemu:

Umieram, Bogu dzięki, z tą pociechą, że według sił moich zrobiłem za życia co mogłem, że nikt mię za próżniaka nie ma i mieć nie będzie, a to, co po sobie zostawiam, przyda się ludziom na długo. Na krakowskim Cmentarzu Rakowickim znajduje się jego nagrobek z popiersiem autorstwa Tadeusza Błotnickiego. Po śmierci Kolberga Izydor Kopernicki wydał dwa tomy Ludu (Chełmskie część II oraz Przemyskie).

Tadeusz Błotnicki, Nagrobek Oskara Kolberga, brąz patynowany, 1893

Cmentarz Rakowicki w Krakowie

27

St. B., Oskar Kolberg, winieta, litografia

[w:] Oskar Kolberg, Przemyskie, Kraków 1891.

Przed wybuchem Wielkiej Wojny opublikowano ponadto materiały przygotowane do trzech innych tomów: Wołyń (opracowany przez Józefa Tretiaka 1907) oraz Górny Śląsk (1906) i Tarnów. Rzeszów (1910), opracowane przez Seweryna Udzielę. Następnie dopiero po pół wieku władze zadecydowały o wydaniu całej spuścizny po Kolbergu w ramach obchodów siedemdziesięciolecia śmierci etnografa (1960), a zarazem Tysiąclecia Państwa Polskiego. Dotychczas drukiem ukazało się 85 tomów Dzieł wszystkich Oskara Kolberga (DWOK). Prace nad edycją prowadzi Instytut imienia Oskara Kolberga w Poznaniu.

Dalszy ciąg tej niezmordowanej pracy Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, tomy 1-86 i następne (Poznań 1961-) w obwolutach i opracowaniu graficznym Andrzeja Darowskiego

Fot. Waldemar Kielichowski © Narodowy Instytut Fryderyka Chopina

28

Do dorobku Oskara Kolberga nawiązuje periodyk „Lud”, wydawany od 1895 roku przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, najstarsze i najważniejsze polskie czasopismo etnologiczne. Dotychczas wydano 97 tomów „Ludu”.

Pismo to nawiązuje do dorobku ojca polskiej etnografii tytułem i programem:

Nazwa czasopisma „Lud” jest dalszym ciągiem tej niezmordowanej pracy, jaka Oskar Kolberg na polu ludoznawstwa polskiego podjął, rozwinął i do wysokiego stopnia podniósł, starszy się twórcą etnografii polskiej.

Od czterdziestu lat przyznawana jest Nagroda im. Oskara Kolberga za zasługi dla kultury ludowej. Patronat nad nią sprawuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zaś jej organizatorem jest Muzeum imienia Oskara Kolberga w Przysusze.

„Lud. Organ Towarzystwa Ludoznawczego i Komitetu Nauk Etnologicznych PAN”

tom 97 (2013)

Anna Jarnuszkiewicz, Medal im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”, brąz, 1974

ze zbiorów Muzeum Oskara Kolberga w Przysusze

Powiedzcie podziękowanie Kolbergowi za jego mozolną pracę(Fryderyk Chopin, list do rodziny, [28 marca]-19 kwietnia [1847])

29

Ojciec Fryderyka Chopina przybył do Polski z Francji, Juliusz Kolberg – z Prus. Obaj założyli tutaj rodziny i osiedlili się na stałe. Wspólnota losów i zainteresowań zapoczątkowała trwające przez wiele lat przyjacielskie relacje obu rodzin.

30

Od 1820 do 1825 mieszkałem przy rodzicach w prawej oficynie Kazimierowskiego Pałacu na dole, Chopin z rodzicami mieszkał w tej samej sieni na drugim piętrze. Widywaliśmy się i bawili prawie codziennie, a w ostatnich latach uczyliśmy się w tych samych klasach Liceum.

Chopin mieszkał w tej samej sieni

Oskar Kolberg, Plan usytuowania oficyny zamieszkałej przez Chopinów i Kolbergów wobec korpusu gmachu głównego pałacu Kazimierzowskiego, rysunek na kopercie listu od Maurycego Karasowskiego [?], 1877


Chopinowie i Kolbergowie sąsiadowali ze sobą w okresie zamieszkiwania w oficynie Pałacu Kazimierzowskiego. W notatkach Wilhelma Kolberga czytamy:

31

Przychodził do mnie [Chopin] przez całą zimę trzy razy w tygodniu wieczorem na lekcje angielskiego języka [...]. Lekcje te ożywione były niewyczerpanym zapasem konceptów, gestów i figlów, w większej części przez Chopina prowadzonych [...]. (Wilhelm Kolberg, notatki o Fryderyku Chopinie, autograf, [przed 1877], ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina)

Wspólnie spędzone dzieciństwo wspomina również Oskar Kolberg:

[...] staje mi często na myśli jakoby wspomnienie dnia wczorajszego, nasze uczone kadeckie koszary i ów długi pawilon przy Liceum, gdzieśmy mieszkali, i ćwiczenia Fryd [eryka] przy fortepianie, i nasze na dziedzińcu, postać starego Chopina wołającego wieczorem z okna drugiego piętra swoich elewów bawiących się na dole w piłkę: rentrez, messieurs, rentrez!(Oskar Kolberg, list do Tytusa Woyciechowskiego, Modlnica, 15 XII 1879, DWOK 65)

Zakład litograficzny Lasfallego w Berlinie według Jana Feliksa Piwarskiego, Pałac Kazimierzowski czyli Liceum Warszawskie w roku 1824, litografia barwna, 1824


32

Szczery Twój przyjaciel FFChopin

Antoni Kolberg odwiedził Chopina w Paryżu w 1848 roku, powstał wtedy znany portret kompozytora. Obraz był eksponowany w Muzeum Narodowym w Krakowie, następnie został przekazany do Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. Spłonął w 1944 roku z gmachem Biblioteki Ordynacji Krasińskich na Okólniku.

Kochany Wilusiu! Dziękuję Ci za Twoją pamięć o mnie [...]. Ściskam Cię serdecznie, szczery twój przyjaciel FFChopin.

Z korespondencji pomiędzy Fryderykiem Chopinem i Wilhelmem (zwanym kordialnie Wilusiem) Kolbergiem zachowały się do dziś dwa autografy listów Chopina: z Szafarni (z 1824 roku) i z Reinerz (z Dusznik Zdroju, z 1826 roku). Przed śmiercią Wilhelm przekazał posiadane przez siebie pamiątki po przyjacielu rodzinie Chopina.

Antoni Kolberg, Portret Fryderyka Chopina, olej na płótnie, 1848

Leopold Binental, Chopin w 120-tą rocznicę urodzin. Dokumenty i pamiątki, Warszawa 1930, poz. 1.

Fryderyk Chopin, list do Wilhelma Kolberga, autograf, [Szafarnia], 19 sierpnia 1824


33

Antonio Verico według Friedricha Christopha Dietricha, Subborto detto di Cracovia […] in Varsavia, [Krakowskie Przedmieście w Warszawie z widokiem pałacu Czapskich-Krasińskich], staloryt, b. d.


Antoni Kolberg, Widok salonu w mieszkaniu Fryderyka Chopina, rysunek piórkiem, 1832

Leopold Binental, Chopin w 120-tą rocznicę urodzin. Dokumenty i pamiątki, Warszawa 1930, poz. 37.

Salon Chopinów w Pałacu Krasińskich, oficyna od korpusu lewa, 2 piętro od ulicy – po wyjeździe Fryderyka [...].

34

Pismo autentyczne Chopina

Fryderyk Chopin, Mazurek As-dur op. 7 nr 4, autograf, [1824?]

ze zbiorów Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego

Rękopis Fryderyka Chopina opatrzony jest adnotacją Kolberga, najprawdopodobniej Wilhelma: Pisane przez Fr. Chopin w r. 1824/Kolberg. Jest to prawdopodobnie jeden z autografów podarowanych przez Chopina Wilhelmowi.

35

[Wojciech Żywny?], Fryderyk Chopin, Walc h-moll [op. 69 nr 2], WN 19 [1829?], kopia, b.d.


Oskar Kolberg uważał, że autorem rękopisu walca jest Chopin: Oryginał walca ofiarowanego memu bratu Wilhelmowi w r. 1829. ofiaruję Bibliotece Jagiellońskiej OKolberg d. 29 marca 1881.

Autograf Fryderyka Chopina zawiera notatkę Oskara Kolberga: pismo niniejszego rękopisu uważam za autentyczne Szopena, znając charakter jego pisma z owych czasów dokładnie, co poświadczam na żądanie Wgo Adama Ostaszewskiego. Oskar Kolberg, Krak[ów] 5 stycz.[nia] 1890 r.

Fryderyk Chopin, Wariacje B-dur op. 2 na temat Là ci darem la mano z opery Don Giovanni Wolfganga Amadeusa Mozarta, fragment wariacji III, autograf, [1827?]


36

Jako autor haseł do Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda Kolberg wielokrotnie odwoływał się do Chopina, traktując jego dzieło jako wzór w sferze techniki i estetyki muzycznej.

Co się tyczy owej formy muzyki instrumentalnej, którą zowią muzyką solową [...], to tu rozróżnić przede wszystkim wypada, czy ona była jedynym kompozytora celem, czy też środkiem tylko do osiągnięcia zacniejszych i wyższych sztuki celów [...], między obu rodzajami jest wobec sztuki przepaść estetyczna i mają się one w ogóle do siebie jak mistrz do wirtuoza (wykonawcy), dramaturg do aktora, lubo dwa tak różne przymioty łączyć się mogą w jednej osobie, jak np. u naszego Chopina. (Oskar Kolberg, hasło Instrumentalna muzyka, DWOK 62)

Oskar Kolberg gromadził autografy Chopina i sporządzał ich kopie z zamiarem opracowania biografii kompozytora. Uważał, że mając możliwość bezpośredniego obcowania z muzyką Chopina, jest do tego zadania szczególnie predestynowany. Również z dzisiejszej perspektywy jego opinie zadziwiają trafnością sądów.

Ja znajduję, że wszyscy grają go za prędko, a biorąc szalone tempo w allegrach, gubią tym samym mnóstwo szczegółów, które właśnie u kompozytora tyle w piękne szczegóły obfitego jak Chopin uwydatnione w grze być powinny. Przy tym prawie każdy wpada w afektację, niestosowną przesadę […]. (List Oskara Kolberga do Marcelego Antoniego Szulca, 20 V 1879, DWOK 65)

Wszyscy grają go za prędko

37

Oskar Kolberg, nekrolog Fryderyka Chopina, „Biblioteka Warszawska” 1849, tom 4, z. 11, s. 436.

ze zbiorów Biblioteki Narodowej

Szopen umarł! […] kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła, a struny jego arfy zamilkły na zawsze, czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha? Nie! Bo ulatując ku krainie, do której za życia wzdychał […] rzucił z wieńca swego garść kwiatów na tą ziemię […]. Do nich więc, do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwróci, kto teraz ulgi w smutku pragnie; niechaj zasiędzie do fortepianu, niech otworzy księgę jego dumań, a za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu: Zaprawdę, przyjacielu, porzuć tę żałobę – Szopen nie umarł!

Chopin nie umarł!

38

Grażyna Michniewicz Łukasz Pisarzewski Arkadiusz Roszkowski

Waldemar Kielichowski, Iwona Senica

anna_kasper (Anna Rzeźnik, Kasper Skirgajłło-Krajewski)

anna_kasper (Anna Rzeźnik, Kasper Skirgajłło-Krajewski)

Łukasz Pisarzewski

Anthony Sloan

Maciej Janicki

Dziękujemy wszystkim posiadaczom zbiorów za udostępnienie reprodukcji.

Dziękujemy Instytutowi Sztuki Polskiej Akademii Nauk za wybór i udostępnienie nagrań dźwiękowych.

Scenariusz

Współpraca

Projekt i realizacja wystawy

Projekt identyfikacji wizualnej

Redakcja

Tłumaczenie

Koordynacja

„Powiedzcie podziękowanie Kolbergowi za jego mozolną pracę”Oskar Kolberg: etnograf, (muzyk)ograf, chopinolog

Predyspozycje naukowe Oskara Kolbergafiles/attachment/5/3368/... · 2014. 2. 21. · Wilhelm...

Documents

Transcript of Predyspozycje naukowe Oskara Kolbergafiles/attachment/5/3368/... · 2014. 2. 21. · Wilhelm...