STAN ZDROWIA, ROZWÓJ FIZYCZNY I POSTAWA CIAŁA

DZIECKA

W POZYCJI SIEDZACEJ PRZY PISANIU I SŁUCHANIUORAZ WPŁYW CIĘŻARU TORNISTRA NA POSTAWĘ CIAŁA

• Prawidłowa postawa ciała

• Stan rozwoju fizycznego klas I-III

• Stan zdrowia uczniów klas I-III szkoły podstawowej pod względem wad postawy

• Ciężar tornistra uczniów klas I-III

• Obserwacja postawy uczniów klas I-III przy pisaniu i słuchaniu

• Wnioski

SZKOŁA - w środowisku szkolnym dziecko spędza wiele godzin dziennie, stąd warunki szkolne, jako całość mają ogromny wpływ na rozwój zdrowia ucznia. Wiele z tych warunków ma wpływ negatywny, wiąże się z nimi powstawanie lub pogłębianie już istniejących wad i zaburzeń rozwojowych.

WADY POSTAWY CIAŁA - wynikają z różnych przyczyn, na które nauczyciel nie ma wpływu, bądź ma go tylko w ograniczonym stopniu jak: - wrodzone wady postawy, - zniekształcenia spowodowane przez przebyte choroby, - ogólne złe warunki bytowe.

Istnieje duża grupa przyczyn, które powodują, że dziecko nabywa wadliwą postawę podczas pobytu w szkole.

PRAWIDŁOWA POSTAWA CIAŁA

Dobra postawa człowieka zależy od:- prawidłowo ukształtowanego układu kostnego,- dobrze rozwiniętego układu mięśniowego,- sprawnie działającego układu nerwowego.

W prawidłowej postawie:• głowa nie powinna być wysunięta do przodu, lecz

znajdować się ponad kręgosłupem,• barki nie są wysunięte do przodu,• łopatki przylegają do klatki piersiowej i nie odstają,• wystawanie brzucha zależy od typu somatycznego i

wieku człowieka, nie powinno być jednak zbyt wielkie,

• pion spuszczony z zewnętrznego otworu słuchowego powinien przechodzić przez staw barkowy, biodrowy, nieco do przodu od stawów kolanowych i skokowych oraz przez środek stóp,

• ustawienie kończyn dolnych: rzepki są zwrócone do przodu, a stopy powinny mieć właściwie wykształcone sklepienia podłużne i poprzeczne

WPŁYW WARUNKÓW ŚRODOWISKA SZKOLNEGO NA ROZWÓJ POSTAWY CIAŁA UCZNIA

Rozporządzenie MENiS z dnia 31.12.2002 r. (Dz. U. Nr 6 poz. 29 z 2003r.)

1. Dobór mebli szkolnych. Wymagania prawidłowego wyposażenia w meble sal dydaktycznych

w szkołach określają Polskie Normy: PN- ISO 5970 ( PN-90/ F-06010/04)

1. Sala lekcyjna Sala lekcyjna powinna spełniać określone warunki higieniczne i normy:

- oświetlenie naturalne i sztuczne,

- norma powierzchni na jednego ucznia,

- temperatura

3. Waga tornistra

4. Sposób siedzenia w ławce szkolnej

Stan rozwoju fizycznego uczniów

klas I, II i III szkoły podstawowej.

Oceny rozwoju fizycznego dziecka dokonano za pomocą siatki centylowej, która określa stosunek masy do

wysokości ciała.

Tego typu metoda pozwala na śledzenie dynamiki fizycznego rozwoju jednostki przez wiele lat, określa

aktualny stan rozwoju, jak i dostarcza opinii

o ewentualnych tendencjach na przyszłość.

ROZWÓJ FIZYCZNY UCZNIÓW KL. I

• Proporcje masy do wysokości ciała uczniów kl. I

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90 dz iewczęta

chłopcy

ogółem

N OR MA TEN D EN C J A D O N AD W AGI SZC ZU PŁOŚĆ OTYŁOŚĆ N AD W AGA

Stan rozwoju fizycznego dzieci w kl. I wykazuje nieprawidłowości wzrastania u 53% uczniów. W tej grupie wynik badania wskazuje, że 50% dziewczynek ma tendencje do nadwagi, 12,5% jest otyłych i 12,5% z nadwagą. Żadna dziewczynka nie ma odpowiedniej masy do wysokości ciała, a te proporcje zachowuje 88% chłopców.Wiek 7 i 8 lat obejmuje pierwsza faza młodszego wieku szkolnego, którą charakteryzują złożone zjawiska związane z adaptacją do nowego środowiska. Układ mięśniowy jest jeszcze słabo rozwinięty, a kościec i stawy łatwo ulegają deformacjom. Dodatkowo przy nieprawidłowościach wzrastania i zaburzeniach rozwojowych, jakie obserwuję u badanej populacji uczniów kl. I, zagrożenia wzrastają.

• Proporcje masy do wysokości ciała uczniów kl. II

0

10

20

30

40

50

60

70 dz iewczęta

chłopcy

ogółem

tendenc ja

do nadwagi

norm a szczupłość otyłość nadwag a

W grupie uczniów kl. II 50% badanych posiada odpowiednią masę do wysokości ciała (30% dziewcząt i 70% chłopców). U 25% dzieci stwierdza się tendencję do nadwagi i u 10% nadwagę.Wiek 9 lat obejmuje druga faza młodszego wieku szkolnego, która charakteryzuje się wyraźnymi zmianami w sferze intelektualnej i całej osobowości ucznia. Dziecko staje się bardziej samodzielne i aktywne. Wykazuje się ono jeszcze dużą pobudliwością i ruchliwością. Rozwój fizyczny charakteryzuje się przewagą wewnętrznego rozrastania się i dojrzewania organizmu nad powiększaniem się wysokości ciała.

Proporcje masy do wysokości ciała uczniów kl. III

0

10

20

30

40

50

60

dz iewczęta

chłopcy

ogółem

norma tendencja do nadwag i

szczupłość otyłość nadwag a niedobór masy

Rozwój somatyczny w grupie badanych uczniów kl. III- 60% dziewcząt wykazuje odpowiednią proporcję masy do wysokości ciała, a tylko 14% chłopców.Zmienność wynika z tego, iż dziewczynki uzyskują dojrzałość kośćca wcześniej, a tempo wzrastania nasila się ok. 10 roku życia. Normalny rozwój fizyczny a także i psychiczny dziecka zależy od bardzo wielu czynników m. in.: wrodzonych możliwości rozrostu i typu reakcji na wpływy środowiskowe, stanu morfologicznego i czynnościowego wszystkich narządów, wpływów środowiska zewnętrznego. Deformacje tych czynników powodują nieprawidłowości w sferze rozwoju fizycznego.

Stan zdrowia uczniów kl. I – III szkoły podstawowej Chłopcy Dziewczęta

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

kwalifikacje do g.k.wady kończyn

dolnych

wady w obrębie

kręgosłupa

inne problemy

zdrowotne

0

10

20

30

40

50

60

70

80klasa I

klasa II

klasa III

ogółem

kwalifikacja do g.k. wady kończyn

dolnych

wady w obrębie

kręgosłupa

inne problemy

zdrowotne

Z analizy danych dotyczących stanu zdrowia uczniów kl. I – III wynika, że 64% badanych uczniów ma problemy zdrowotne, w tym 67% dziewcząt i 62% chłopców. Najwięcej uczniów – 69% z problemami zdrowotnymi jest w kl. III. W tej samej klasie 44% dzieci ma wadę postawy w obrębie kręgosłupa. Na zajęcia gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej, które odbywają się tylko raz w tygodniu w wymiarze 45 minut dla każdej klasy w I etapie edukacyjnym, zakwalifikowanych zostało 51% uczniów tj.27 ( z kl.I–9 ucz. 53%, z kl. II- 8 ucz.40%, z kl. III – 10 ucz. 62% ).

Odchylenia od normy w rozwoju fizycznym badanej populacji uczniów kl. I, II, III

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100dz iewczęta

chłopcy

ogółem

klas a I ogó łemklas a II klas a III

W badanej populacji uczniów kl. I, II, III 53% uczniów (tj. 28 dzieci), w tym 74% (tj.20) dziewcząt i 31% (tj.8) chłopców wykazuje zaburzenia w rozwoju somatycznym.Dzieci z nieprawidłowym rozwojem fizycznym są bardziej narażone na wpływ czynników zaburzających normalny przebieg posturogenezy, nieprawidłowości budowy i funkcji narządów ciała ludzkiego.

CIĘŻAR TORNISTRA Problem dotyczący wpływu noszonych ciężarów na kręgosłupy

naszych dzieci jest rzadko poruszany. Wprowadzono normy dotyczące bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy ucznia w szkole, między innymi jakie parametry powinny spełniać sale lekcyjne, jakie higieniczne warunki musi spełniać tygodniowy rozkład zajęć lekcyjnych i szereg innych kryteriów.

Niestety, w żadnych przepisach nie znajdziemy norm dla dzieci i

młodzieży dotyczących maksymalnego ciężaru tornistra. Jaką wagę mają tornistry dzieci kl. I – III uczęszczających do Szkoły Podstawowej w Osiecznicy? Na to pytanie odpowiedź uzyskano przeprowadzając pomiary wagi tornistrów.

Waga tornistra.

Bezpieczny ciężar tornistra to 10 % wagi dziecka. Dla dzieci powyżej 13 lat może on być większy – do 15% ich wagi.

Waga tornistra -------------------- = 0,1 Waga ciała Wskaźnik prawidłowego ciężaru tornistra.

Prawidłowa waga tornistra uczniów I etapu nauczania

Klasa I

0

10

20

3040

50

60

70

80

1 2 3 4 5

ogółem klasa I razem dziew częta chłopcy

zmiany pomiaru ciężaru tornistra

Przy właściwie skonstruowanym tygodniowym rozkładzie godzin lekcyjnych tylko 59% uczniów kl. I posiada właściwy ciężar plecaka. Liczba godzin lekcyjnych ma nieznaczny wpływ na wagę tornistra, wskazuje na to krzywa zmian kolejnych pomiarów.

5 5 4 4 5 liczba lekcji

KLASA II

0102030405060708090

100

1 2 3 4 5

ogółem klasa II razem dziewczęta chłopcy 5 5 4 4 5 liczba lekcji

zmiany pomiaru ciężaru tornistra

Przy równomiernym rozkładzie godzin lekcyjnych w kl. II krzywa zmian pomiaru ciężaru plecaka sukcesywnie wzrasta. Tylko w tej badanej grupie uczniów nastąpił ponad trzykrotny przyrost liczby uczniów z tornistrami o prawidłowej wadze z 25% do 83%. Liczba godzin lekcyjnych ma nieduży wpływ na ciężar tornistra.

KLASA III

0102030405060708090

100

1 2 3 4 5

ogółem razem dz iew częta chłopcy

4 6 4 3 5 liczba lekcji

zmiany pomiaru ciężaru tornistra

W tej grupie 70% dzieci, których waga tornistra jest prawidłowa, to uczniowie kl. III. Jak wskazuje krzywa zmian pomiarów ciężaru tornistra, czy dzieci mają cztery, czy sześć lekcji, nie zmieniają zawartości tornistra. W kl. III tygodniowy rozkład godzin lekcyjnych nie spełnia wymogów higieny pracy ucznia.

Zbiorcze zestawienie - populacja uczniów kl. I – III szkoły podstawowej z prawidłową wagą tornistra

0

10

20

30

40

50

60

70

pra

wid

łow

a w

aga

torn

istr

a

ogółem k lasa I-III

k lasa I

k lasa II

k lasa III

klasy I- III dz iew częta chłopcy

Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że:1. Prawidłową wagę tornistra ma 62% badanej populacji uczniów I etapu edukacyjnego.2. Z każdym następnym pomiarem wzrastała liczba uczniów z tornistrami, których ciężar nie

przekraczał 10% wagi ciała: 49%, 51%, 65%, 77%, 70%.3. Waga tornistrów dziewczynek jest większa niż chłopców. Tylko 47% dziewcząt ma tornister z

prawidłową wagą.Na ciężar tornistra ma wpływ:• liczba godzin lekcyjnych w danym dniu nauki,• nauczyciel i rodzice pełniący funkcję kontrolną,• poziom świadomości uczniów.

Prawidłowa postawa siedząca

• tułów powinien być wyprostowany i oddalony od stołu 3-5 cm, nogi dotykają całymi stopami podłoża,

• głowa nieznacznie pochylona nad stołem, odległość oczu od końca pióra 30 -35 cm,

• łokcie nie leżą na stole, wystają nieco poza jego brzeg,

• zeszyt na wprost środka piersi tak, aby prawy róg zeszytu leżał wyżej niż lewy, (praworęczne dzieci),

• w czasie czytania dziecko siedzi prosto i nie pochyla się.

Struktura czasu pracy uczniów kl. I – III szkoły podstawowej w okresie 5 dni w tygodniu

0%

20%

40%

60%

80%

100%

czas

ucz

nia

w s

zkol

e

czas spędzony w ruchu(przerwa , wf)

czas spędzony w pozycjisiedzącej

średnia I II III I II III I II III I II III I II III klasa czasu poniedziałek wtorek środa czwartek piątek

dzień tygodnia

Z przeprowadzonej analizy tygodniowego rozkładu zajęć wynika, że dzieci w wieku wczesnoszkolnym w Szkole Podstawowej w Zespole Szkół w Osiecznicy spędzają średnio 4 godziny 16 minut dziennie w szkole, z czego 3 godziny w pozycji siedzącej w ławce, tj. 73%.Wynik: dzieci z badanej grupy przeznaczają 25% czasu czuwania na siedzenie,.Gdybyśmy dodali jeszcze czas spędzony na odrabianie lekcji w domu, oglądanie telewizji, zabawy przy komputerze, okazałoby się, że stanowi to 50% czasu czuwania przeznaczonego na siedzenie.

Prawidłowa pozycja ciała uczniów przy pisaniu

0

50

100 Ogółem

Razem k lasa

Dz iewczęta

Chłopcy

głowa tułów ręc e nogi zeszy t prawidłowa pozy c ja

Uczniowie kl. I, zawłaszcza chłopcy mają problemy z przyjęciem prawidłowej pozycji przy pisaniu. Potrafią utrzymać prawidłowo głowę w 37%, tułów w 56%, ręce w 25%, nogi w 38%.

KLASA I

KLASA II

0

50

100 Ogółem

Razem klasa

Dziewczęta

Chłopcy

głowa tułów ręce nogi zeszyt prawidłowa pozycja

Wśród badanej grupy uczniów w wieku wczesnoszkolnym najlepiej wykształcony nawyk przyjmowania prawidłowej pozycji ciała przy pisaniu mają uczniowie kl. II, choć zarówno dziewczynki jak i chłopcy nie potrafią przyjąć prawidłowej pozycji nóg.

KLASA III

0

50

100 Ogółem

Razem k lasa

Dz iewczęta

Chłopcy

g łowa tułów ręce nog i zeszyt prawidłowa pozycja

W klasie III dzieci mają słabo wykształcony nawyk utrzymywania właściwej pozycji rąk i nóg, zwłaszcza chłopcy.

Zbiorcze zestawienie – prawidłowa postawa ciała uczniów kl. I – III przy pisaniu

0

10

20

30

40

50

60

70

Pra

wid

łow

a p

os

taw

a c

iała

Ogółem

Klasa I

K lasa II

K lasa III

Kl. I - III Dz iew częta Chłopcy

Zebrane wyniki badań wskazują, że:Tylko w 47% badana populacja uczniów kl. I – III ma wykształcony nawyk przyjmowania prawidłowej postawy ciała w pozycji siedzącej przy pisaniu.Największe problemy mają dzieci z utrzymaniem prawidłowej pozycji kończyn dolnych. Badani potrafią ją przyjąć tylko w 21%.Najgorzej spośród badanych grup z prawidłowymi zasadami pracy przy pisaniu radzą sobie uczniowie kl. III, tylko w 38%. Uczniowie potrafią w 55% ułożyć w sposób właściwy zeszyt na ławce podczas pisania.

Prawidłowa pozycja ciała uczniów kl. I- III przy słuchaniu

KLASA I

0

50

100 Ogółem kl.

Ogółem dz. i chł.

Dziewczęta

Chłopcy

Głowa Tułów Ręce Nogi

Prawidłowa pozycja ciała

Uczniowie klasy I zwłaszcza chłopcy mają problemy z przyjęciem prawidłowej pozycji ciała przy słuchaniu. Potrafią prawidłowo utrzymać pozycję: rąk w 13%, i nóg w 50%.

KLASA II

0

20

40

60

80

100 Ogółem kl.

Ogółem dz. i chł.

Dziewczęta

Chłopcy

Głowa Tułów Ręce Nogi

Prawidłowa pozycja ciała

Uczniowie klasy II poprawnie utrzymują postawę ciała przy słuchaniu w pozycji siedzącej w 92%.

KLASA III

0

20

40

60

80

100 Ogółem kl.

Ogółem dz. i chł.

Dziewczęta

Chłopcy

Głowa Tułów Ręce Nogi Prawidłowa pozycja ciała

W tej klasie uczniowie nie potrafią utrzymać rąk i nóg w prawidłowej pozycji w ławce przy słuchaniu.

Zestawienie zbiorcze: prawidłowa postawa ciała uczniów kl. I – III przy słuchaniu

0

20

40

60

80

100

Pra

wid

łow

a p

osta

wa

Ogółem

Klasa I

Klasa II

Klasa III

Kl. I - III Dziewczęta Chłopcy

Zebrane wyniki badań wskazują, że:Badana populacja uczniów ma wykształcony nawyk przyjmowania prawidłowej postawy ciała w ławce przy słuchaniu w 70%. Niedbałą pozycję ciała przy słuchaniu przyjmują uczniowie klasy III, szczególnie nie radzą sobie z pozycją nóg i rąk.Uczniowie klasy II w 92% przyjmują właściwą postawę ciała - najlepiej z badanej populacji uczniów I etapu edukacyjnego.

WNIOSKI

1. Należy podjąć działania służące wypracowaniu przez ucznia nawyku utrzymywania prawidłowej postawy siedzącej.

2. Postawę ucznia trzeba często kontrolować.3. Już w klasie I szkoły podstawowej należy dzieciom i rodzicom

uświadomić znaczenie prawidłowej postawy ciała dla stanu zdrowia i wskazać stosowne środki zapobiegawcze.

4. Dzieciom i rodzicom należy wskazać ćwiczenia zmierzające do wzmocnienia osłabionych grup mięśni oraz zachęcić do stosowania ich w domu W planie nauczania w klasach I – III należy uwzględnić właściwą liczbę godzin zajęć gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej.

5. W czasie lekcji wskazane jest stosowanie ćwiczeń śródlekcyjnych

LITERATURA

• MILANOWSKA K., DEGA W. Rehabilitacja medyczna. Wyd. Lekarskie W – wa 1998

PZWL.

• SKRZYPCZAK Z. Rola szkoły w przeciwdziałaniu wadom postawy dzieci i młodzieży.

Lider Nr 5/ 2003.