Praca z uczniem zdolnym

Olga Cupiał

Co to są zdolności? Podejście Spearmana:

zdolności ogólne – inteligencja

jest ona czynnikiem ogólnym i niezróżnicowanym,

na który składają się procesy wnioskowania i rozumowania

zdolności specjalne (uzdolnienia), które umożliwiają rozwiązywanie zadań szczególnego rodzaju (plastyczne, muzyczne, matematyczne, językowe)

Większość naukowców zgadza się z tym podejściem

Poziom inteligencji a osiągnięcia szkolne

Dla osiągnięć szkolnych znaczące są:

• Poziom inteligencji ogólnej

• Zdolności operowania liczbami i materiałem werbalnym

• Wyobraźnia przestrzenna

• Samoocena i obraz samego siebie

• Motywacja – najefektywniejsza jest motywacja wewnętrzna

Jeśli chodzi o zdolności twórcze, to stwierdzono niską zależność

Dzieci uzdolnione i utalentowane

Kategoria dzieci

wymagających specjalnego nauczania,

obejmująca jednostki, które przejawiają

wysokie zdolności do osiągania sukcesów w

określonych obszarach

Uczeń zdolny

osoba, którą charakteryzuje:

• wysoki poziom inteligencji ogólnej (IQ powyżej 130)

• łatwość uczenia się • ciekawość • wysokie osiągnięcia w nauce • ponadprzeciętne uzdolnienia specjalne • szerokie zainteresowania • silna motywacja do nauki • osiągnięcia twórcze

W rozumieniu społecznym to uczeń, który ma wzorowe zachowanie i najwyższe oceny z przedmiotów szkolnych

Uczeń zdolny

Niezależnie od wysokich osiągnięć szkolnych także rozwój fizyczny i społeczny uzdolnionych dzieci jest ponadprzeciętny. W przeciwieństwie do panującego powszechnie poglądu,

uzdolnione dzieci stają się uzdolnionymi dorosłymi – nie „wypalają się”.

Wybitnie zdolne osoby charakteryzują się lepszym zdrowiem psychicznym oraz lepszym przystosowaniem społecznym.

Jak wyróżnić uczniów zdolnych?

Stosuje się połączenie licznych kryteriów, takich jak:

• testy osiągnięć • wyniki testów inteligencji • wskazanie przez nauczyciela • wskazanie przez rodziców • wskazanie przez eksperta • wywiady z uczniem • stopnie szkolne • osiągnięcia w klasie • twórczość

Inteligencja a twórczość

Osoby z inteligencją powyżej średniej są częściej twórcze, co nie oznacza, że bardzo inteligentni są zawsze twórczy – uczniowie z wysokimi ocenami szkolnymi mogą być albo nie być twórczy.

Wysoka inteligencja nie jest jedyną cechą potrzebną, aby mieć wybitne osiągnięcia w społeczeństwie.

Talent

odnosi się do specjalnych zdolności w takich obszarach jak:

• sztuka

• muzyka

• teatr

• nauka

• matematyka

• przywództwo

Kim jest geniusz?

To pojęcie jest zarezerwowane dla człowieka, którego dzieło okazało się przełomowe dla dalszego rozwoju i postępu cywilizacyjnego

– w nauce, technice, kulturze, życiu społecznym.

Geniuszem np. w fizyce okazał się Einstein, w medycynie – Pasteur, w astronomii – Kopernik itd.

Współcześnie prace i odkrycia takich ludzi honoruje się nagrodą Nobla.

uczeń zdolny = uczeń trudny

System szkolnictwa nastawiony jest na ucznia przeciętnego. Dziecko szczególnie zdolne ma inne potrzeby i możliwości, konieczne jest więc podejście indywidualne, co w warunkach normalnej klasy szkolnej jest często trudne do zrealizowania.

Zdarza się, że uczeń wybitnie uzdolniony ukrywa swe możliwości, by zyskać sympatię i akceptację kolegów. Stąd niektórzy postulują utworzenie szkół i klas dla uczniów szczególnie zdolnych, choć to rozwiązanie jest powszechnie krytykowane.

Uczeń zdolny w świetle przepisów Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty

Art. 1 ust. 6 „System oświaty zapewnia w szczególności opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umożliwienie realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły każdego typu w skróconym czasie” Art.22 ust.2 pkt 4 minister określi w drodze rozporządzenia warunki i sposób oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów z uwzględnieniem: dostosowania wymagań psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, możliwości zwalniania z części lub całości sprawdzianu i egzaminu laureatów i finalistów konkursów, olimpiad przedmiotowych… Art. 22 ust. 2 pkt 8 organizacja olimpiad i konkursów służy odkrywaniu i rozwijaniu uzdolnień uczniów, pobudzaniu twórczego myślenia, wspomaganiu zdolności stosowania zdobytej wiedzy w praktycznym działaniu… Art.. 66.1 i 2 dotyczy zasad organizowania indywidualnego programu i toku nauki…

Uczeń zdolny w świetle przepisów Rozporządzenie MENiS z dnia 19 grudnia 2001r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki. (Dz.U. z 2002r. Nr 3, poz. 28)

Rozporządzenie MENiS z dnia 29 stycznia 2002r. w sprawie organizacji oraz sposobu przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad. (Dz.U. z 2002r. Nr 13, poz. 125)

Stypendium Prezesa Rady Ministrów podstawa prawna: art. 90h ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 2005 r. w sprawie stypendiów Prezesa Rady Ministrów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (Dz. U. Nr 106, poz. 890).

Uczeń zdolny w świetle przepisów

Stypendium Ministra Edukacji Narodowej podstawa prawna: art. 90i ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty oraz rozporządzenie MENiS z dnia 10 listopada 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania i wypłacania stypendium ministra za osiągnięcia w nauce oraz stypendium ministra za wybitne osiągnięcia sportowe

Stypendium ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania może być przyznane uczniowi szkoły publicznej dla młodzieży lub szkoły niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej dla młodzieży, uzyskującemu wybitne osiągnięcia edukacyjne, …

Uczeń zdolny w świetle przepisów • Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad

udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dziennik Ustaw, dnia 7 maja 2013 r. Poz. 532)

§ 3. 1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w (…) szkole

(…)polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, wynikających w szczególności (m.in.):

4) ze szczególnych uzdolnień;

§ 7. 1. W szkole pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana uczniom w formie:

2) zajęć rozwijających uzdolnienia;

6) warsztatów;

7) porad i konsultacji

Uczeń zdolny w świetle przepisów

§ 9. Zajęcia rozwijające uzdolnienia organizuje się dla uczniów szczególnie uzdolnionych oraz prowadzi się przy wykorzystaniu aktywnych metod pracy. Liczba uczestników zajęć nie może przekraczać 8.

§ 14. 1. Godzina zajęć rozwijających uzdolnienia (…) trwa 45 minut, ...

§ 15. Zajęcia rozwijające uzdolnienia, (…) prowadzą nauczyciele i specjaliści posiadający kwalifikacje odpowiednie do rodzaju prowadzonych zajęć.

§ 18. Porady, konsultacje, warsztaty (…) prowadzą nauczyciele, (…) i specjaliści.

Uczeń zdolny w świetle przepisów

• § 19. 1. Nauczyciele, (…) w (…) szkole (…) rozpoznają indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz indywidualne możliwości psychofizyczne uczniów, w tym ich zainteresowania i uzdolnienia.

2. (…) prowadzą w szczególności: obserwację pedagogiczną, w trakcie bieżącej pracy z uczniami, mającą na celu rozpoznanie u uczniów:

b) szczególnych uzdolnień;

Programy dla uczniów zdolnych

Programy

najczęściej stosowane dla uczniów uzdolnionych i utalentowanych w

szkolnictwie europejskim i amerykańskim to

wzbogacanie i przyspieszanie.

Programy dla uczniów zdolnych

Programy wzbogacające doświadczenia

pozwalają uczniom zdolnym na pogłębianie tematu swoich zainteresowań.

Mogą odbywać się w klasie szkolnej, na specjalnych kursach, wycieczkach, obozach lub w klubach hobbystycznych.

Programy dla uczniów zdolnych

Programy przyspieszające doświadczenia

dostarczają doświadczeń, które normalnie wprowadzane są dopiero dla starszych uczniów, np. przyspieszenie cyklu kształcenia (wcześniejsze pójście do szkoły, przeskakiwanie klas, jednoczesne uczęszczanie do szkoły średniej i wyższej, wcześniejsze podejmowanie nauki w szkole wyższej.)

Uczniów zdolnych można podzielić na:

osiągających wysokie wyniki nauczania – odznaczają

się wysoką motywacja wewnętrzną i pracują systematycznie, niezależnie od okoliczności

osiągających niskie wyniki nauczania – znajdują się

pod presją grupy mało zainteresowanej nauką, więc ukrywają swoje możliwości, stają się leniwi i słabo zmotywowani, mogą wagarować

Zadaniem nauczycieli jest identyfikacja ucznia zdolnego oraz poprawne rozpoznanie, do której grupy należy

Jak rozpoznać ucznia zdolnego? szybko się uczą i są samodzielni

chętnie wykorzystują materiały i wiadomości spoza podręcznika

są twórczy

zadają pytania świadczące o wysokiej inteligencji, rozległej wiedzy ogólnej i szerokich zainteresowaniach

są komunikatywni i mają bardzo duży zasób słownictwa

ich wypowiedzi cechuje logika i uporządkowanie

nie lubią schematów

chętnie sięgają po zadania wymagające samodzielnego myślenia, rozwiązywania problemów, korzystania z różnych źródeł i wieloaspektowego ujęcia tematu

często pytają „dlaczego” i „jak”

potrafią dostrzec i poprawić swoje błędy

chętnie podejmują rozmowę i swobodnie dyskutują

Jak diagnozować zdolności uczniów? Ankieta:

Czy lubisz uczyć się ……...…….. ?

Co jest dla ciebie łatwe w uczeniu się …………….. ? Dlaczego?

Co jest dla ciebie trudne w uczeniu się ..…….…….. ? Dlaczego?

Jakiego typu zadania/ćwiczenia wykonujesz najczęściej?

Czy lubisz pracować samodzielnie? Dlaczego?

Czy poszerzasz lub chciałbyś poszerzać swoją wiedzę i umiejętności z ………….… poza szkołą? Jeśli tak, to w jaki sposób?

Czego oczekujesz od lekcji …...……….. ?

Jak diagnozować zdolności uczniów?

Obserwacja uczniów na lekcji / arkusz obserwacyjny

Sposób komunikowania się: komunikatywny – niekomunikatywny,

chętnie podejmuje dialog – bierny, dociekliwy – niezainteresowany

Nastawienie do zadań i sposobu ich wykonania: twórczy – schematyczny, sprawny – nieudolny, poszerzający – minimalny

Motywacja: wysoka – niska, wewnętrzna – zewnętrzna

Radzenie sobie w sytuacjach podwyższonego stresu: odporny – nieodporny, podejmujący wyzwania – poddający się, uczący się na własnych błędach – popełniający więcej błędów

Tempo pracy: szybkie – powolne

Możemy dodać inne, ważne z naszego punktu widzenia aspekty

Jak diagnozować zdolności uczniów?

Lekcje typu: „Jak się uczyć?”

Pozwalają dotrzeć do informacji na temat wewnętrznych potrzeb ucznia, posiadanego potencjału, organizacji czasu pracy. Zdolni uczniowie mają zazwyczaj sprecyzowane oczekiwania wobec przedmiotu i nauczyciela oraz poczucie celowości nauki. Chętnie przedstawiają własne pomysły dotyczące pracy na lekcjach i zajęciach pozalekcyjnych.

Jak pracować z uczniem zdolnym?

Nieliczni uczniowie mogą za zgodą dyrektora i po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej oraz poradni psychologiczno-pedagogicznej realizować ITN.

Większość zdolnych uczniów musi uczestniczyć w regularnych zajęciach razem z klasą, a zadaniem nauczyciela jest takie prowadzenie lekcji, by uczniowie ci w pełni wykorzystali swój potencjał.

Sposobem na to jest indywidualizacja pracy z uczniami

uzdolnionymi na lekcjach i na zajęciach pozalekcyjnych – oznacza to, że nauczyciel musi poświęcić takim uczniom sporo czasu pozalekcyjnego, zarówno w domu (np. opracowywanie zadań) jak i w szkole (np. prowadząc zajęcia czy udzielając konsultacji).

Indywidualizacja pracy z uczniem zdolnym

Na lekcjach: przydzielanie zadań wymagających większej samodzielności, kreatywności i wyższych umiejętności

zwalnianie z wykonywania prostych, schematycznych ćwiczeń na rzecz złożonych i problemowych

różnicowanie formy i poziomu zadań

opracowywanie z uczniem scenariuszy lekcji powtórzeniowo-utrwalających – mogą je potem przeprowadzać z nauczycielem lub samodzielnie

umożliwianie przygotowania i prowadzenia lekcji na wybrany temat z wykorzystaniem materiałów spoza podręcznika

włączanie do sprawdzianów trudniejszych zadań – umożliwianie osiągania ocen celujących

zadawanie dodatkowych prac domowych, np. referaty, lektury …

Indywidualizacja pracy z uczniem zdolnym

Poza lekcjami: indywidualne spotkania z uczniem w celu planowania dodatkowej

pracy

organizowanie kół zainteresowań

powierzanie przygotowywania materiałów na zajęcia z różnych źródeł

projektowanie i wykonywanie pomocy dydaktycznych, np. prezentacji

redagowanie szkolnej gazety, strony internetowej

angażowanie w organizowanie wycieczek przedmiotowych

zachęcanie do udziału w programach i stypendiach międzynarodowych,

np. organizowanych w ramach integracji europejskiej

zachęcanie do udziału w konkursach, turniejach, olimpiadach

angażowanie w organizację akcji, happeningów i projektów

Indywidualizacja pracy z uczniem zdolnym

W pracy z klasą:

obsadzanie w roli ekspertów podczas pracy w grupach

przygotowywanie materiałów do lekcji i pomocy dydaktycznych

umożliwianie prezentacji wiedzy pozapodręcznikowej na forum klasy /i lub szkoły (referaty, wystąpienia, mowy, prezentacje, koncerty …)

zachęcanie do dzielenia się refleksjami i doświadczeniami odnośnie nauki

tworzenie grup wsparcia dla słabszych kolegów – klasowe „korki” dla chętnych

zachęcanie do opracowywania zadań autorskich dla klasy

Problemy z uczniem zdolnym

Zdolni nie zawsze zdolni – uważają, że wiele potrafią, posiadają

szeroką wiedzę, robią dobre pierwsze wrażenie, są aktywni i chętnie wchodzą w dialog z nauczycielem.

Ich potencjał nie poparty pracą szybko się wyczerpuje – zniechęcają się.

Nie podoba im się, że nauczyciel więcej od nich oczekuje, a często nie są w ogóle w stanie tym oczekiwaniom sprostać.

Rozwiązanie:

rzetelna diagnoza umiejętności i wiedzy uczniów

mobilizowanie do systematyczności, dokładności i rzetelności

pokazywanie i przekonywanie do realizacji celów realistycznych, osiągalnych dla ucznia

Problemy z uczniem zdolnym

Niska motywacja do nauki – zdolni bywają leniwi. To, co inni

osiągają z trudem, im nie sprawia trudności. Łatwy sukces nie cieszy i nie mobilizuje. Motywacja może obniżyć się do punktu krytycznego i przestają robić cokolwiek (nie prowadzą zeszytów, nie odrabiają pracy domowej, nie mają podręcznika, nie przygotowują się/ przychodzą na sprawdziany, opuszczają zajęcia …)

Rozwiązanie:

konsekwentne przestrzeganie wprowadzonych zasad (kontrakt)

wyraźne wskazanie, co na lekcjach wolno, a czego nie

„To ja na przerwie zostanę i szybciutko dokończę” – nie wyrażamy zgody na zaliczenie zadania

tłumaczenie obowiązku przestrzegania norm szkolnych

Problemy z uczniem zdolnym

Problemy z utrzymaniem dyscypliny – zdolni uczniowie lubią

przyjmować wyraziste role w grupie (gwiazda, lider, buntownik). Mają wyższą samoocenę od innych i przekonanie, że dadzą sobie radę, nawet przy braku uwagi na lekcji. Lekcje to dla nich tło do pokazania się i pozyskania uznania kolegów – rozmawiają, przeszkadzają, demonstrują oryginalne ich zdaniem postawy, polemizują z nauczycielem, kwestionują jego metody, odmawiają wykonania zadań …

Rozwiązanie:

wskazywanie na celowość nauki danego przedmiotu

pomoc w poszukiwaniu celów osobistych (wsparcie pedagoga)

wzmacnianie motywacji wewnętrznej

dostosowanie stopnia trudności zadań do ich możliwości – powinni robić więcej i lepiej niż przeciętni uczniowie

Problemy z uczniem zdolnym

Uczeń sądzi, że jest mądrzejszy od nauczyciela – zdolni

uczniowie bywają egocentryczni lub narcystyczni. Uważają, że wiedzą więcej od nauczyciela i trudno im się pogodzić z tym, że podlegają jego ocenie. Czasem rzeczywiście tak się zdarza, ale rzadko. Tacy uczniowie nie postrzegają nauczyciela jako mistrza i autorytet, wytykają mu niedociągnięcia, z czasem nie przychodzą na lekcje.

Rozwiązanie:

Indywidualna rozmowa z uczniem, zakończona zawarciem kontraktu określającego zadania ucznia i ofertę nauczyciela

Maksymalne wykorzystanie wiedzy i umiejętności ucznia

Uszanowanie jego kompetencji, ale wskazywanie na szersze horyzonty przedmiotu

Podsumowanie

Potencjału uczniów zdolnych nie wolno marnować – trzeba go rozbudzać, wzmacniać i ukierunkowywać. Stawiać wysokie ale realistyczne wymagania.

Praca z uczniami zdolnymi wpływa pozytywnie na nasz własny rozwój, mobilizuje do doskonalenia warsztatu pracy, ciągłej nauki i poszukiwań nowatorskich rozwiązań.

Nie wolno pozostawiać takich uczniów samym sobie, narażać na marnowanie lub za słabe wykorzystanie zdolności.

Rolą nauczyciela jest wspieranie ich rozwoju.

Dziękuję za uwagę