Postrzeganie wlasnosci - badania

Jak Polacy postrzegają własność prywatną i proces prywatyzacji?

Marcin Polak, Fundacja Teraz Edukacja

Prezentacja wyników wybranych badań opinii publicznej i raportów badawczych

Seminarium „Własność prywatna w epoce Internetu i globalizacji”Warszawa, 9 XII 2008

Część I – osobisty majątek

www.sxc.hu

Konotacje pojęć ekonomicznychNBP, WSPiZ im. L. Koźmińskiego, 2006

Badanie metodą swobodnych skojarzeń leksykalnych i emocjonalnych charakterystyk podstawowych pojęć ekonomicznych używanych w debacie publicznej;

Badano m.in. pojęcia: „prywatny majątek”, „prywatyzacja”;

Jak wynika z tego eksperymentalnego badania, prywatny majątek respondenci zaliczyli – tak jak można było przypuszczać – do pojęć budzących jednoznacznie pozytywne skojarzenia – trzeci najlepszy wynik po: rozwój gospodarczy i przedsiębiorczość.

Majątek gospodarstw domowych(CBOS, Wyposażenie gosp. dom. w dobra trwałego użytku, IX 2007) We własnym domu stosunek do własności jest jak najbardziej pozytywny: chcemy

się bogacić i mieć coraz większy majątek. Prawie wszystkie gospodarstwa domowe mają telewizor kolorowy (97%, w tym 22%

nawet dwa odbiorniki lub więcej), lodówkę (96%) oraz odkurzacz (94%); Przynajmniej trzy czwarte Polaków ma w swym gospodarstwie domowym pralkę

automatyczną (86%), telefon komórkowy (78%, w tym 38% co najmniej dwa), rower (75%, w tym 33% więcej niż jeden);

Około dwóch trzecich gospodarstw ma telefon stacjonarny (71%), radio stereofoniczne (68%, w tym 8% więcej niż jedno) oraz zamrażarkę samodzielną lub połączoną z lodówką (64%);

Ponad połowa ankietowanych posiada w gospodarstwie domowym samochód osobowy (59%, w tym 7% co najmniej dwa), magnetowid (58%), odtwarzacz płyt kompaktowych (55%), odtwarzacz DVD (51%) oraz komputer (52%, w tym 5% więcej niż jeden).

Majątek gospodarstw domowych(CBOS, Wyposażenie gosp. dom. w dobra trwałego użytku, IX 2007)

Do społecznego standardu trzeba zaliczyć posiadanie na własność domu lub mieszkania. Obecnie prawie połowa ankietowanych (48%) ma własny dom, a nieco mniej (44%) – mieszkanie własnościowe.

Co ósmy respondent (13%) jest posiadaczem działki budowlanej, a co siódmy (14%) – działki rekreacyjnej z domkiem letniskowym.


Z badań wynika, że coraz więcej Polaków staje się właścicielami nieruchomości (domów, mieszkań, działek budowlanych i rekreacyjnych)

Część II – cudza własność

www.sxc.hu

Stosunek do własności intelektualnej i praw autorskich, CBOS, XI 2007

Jeśli rozważa się piractwo w kategoriach przywłaszczenia sobie pewnej własności intelektualnej i czerpania zysku z jej powielania i rozpowszechniania bez zgody autora, to ocena moralna jest raczej jednoznaczna.

Gdy jednak do sądów etycznych wprowadza się dodatkowy aspekt, a więc cenę oryginalnych produktów, która niejednokrotnie jest barierą uniemożliwiającą dostęp do pewnych dóbr kultury, jak choćby utworów muzycznych czy filmów, wówczas moralny wymiar zjawiska w odczuciu społecznym nie jest już tak oczywisty.


Większość ankietowanych z tej grupy (65%) uważa, że piractwo jest niejako usprawiedliwione, ponieważ producenci, wytwórnie i dystrybutorzy ustalają zbyt wysokie ceny na swoje towary.

Ponad jedna czwarta natomiast (28%) potępia czerpanie zysku ze sprzedaży nielegalnie skopiowanych nośników, postrzegając piractwo jako okradanie artystów, producentów, a także państwa.


Ponad dwie piąte respondentów (43%) uważa za niedopuszczalne powielanie i sprzedawanie materiałów audio, wideo oraz oprogramowania komputerowego.

Niewiele mniej osób (38%) jest odmiennego zdania. Stosunkowo duża grupa badanych (19%) nie potrafi wyrazić opinii w tej sprawie.


Ankietowani byli pytani, jaki produkt kupiliby mając wybór między droższym i jednocześnie oryginalnym a tańszym, jednak wytworzonym nielegalnie. Wyrób droższy, oryginalny wybrałoby 44% odbiorców płyt i kaset.

Po nieoryginalny i zarazem tańszy obecnie sięgnęłaby nieznacznie mniejsza grupa – 42%. Jeszcze osiem lat temu była tu dużo większa różnica. Znak czasów?


Najwięcej osób łączących się z internetem (głównie ludzie młodzi) pobiera pliki muzyczne (42%). Podobne liczebnie grupy ściągają z sieci aplikacje komputerowe (32%) oraz filmy (31%). Tylko co piąty (19%) pobiera gry komputerowe. Najmniejszą popularność pod tym względem mają cyfrowe książki w plikach tekstowych – pobiera je z sieci zaledwie co ósmy użytkownik (13%).

Najczęściej pobieranymi plikami nieautoryzowanymi są pliki wideo (48%), a zaraz po nich utwory muzyczne, np. w popularnym formacie „mp3”. Jeśli chodzi o programy czy gry komputerowe, to mniejsza grupa ich odbiorców decyduje się na pobieranie nieautoryzowanych kopii (41%), pozostali zaś ściągają darmowe, demonstracyjne lub zakupione przez siebie wersje aplikacji (51%).

Własność a przedsiębiorczośćISP, Świadomość ekonomiczna i wizerunek biznesu, 2004

Zdecydowana większość respondentów (76%) uważa, że działalność prywatnych przedsiębiorstw jest w zasadzie korzystna dla społeczeństwa. Jedynie 13% sądzi, że ich działalność jest niekorzystna. W grupie nie dostrzegającej korzyści z istnienia prywatnych firm dominują renciści, bezrobotni, osoby o niższym poziomie wykształcenia i niższych dochodach.

Najwięcej zdecydowanie pozytywnych odpowiedzi jest w grupie osób z wyższym wykształceniem (57% wobec średniej 29%). Podobny rozkład odpowiedzi jest tez widoczny w grupie osób pracujących na własny rachunek, czyli właśnie prowadzących prywatne firmy (55% zdecydowanie korzystna, 39% – raczej korzystna)


Czy działalność prywatnych firm jest korzystna dla społeczeństwa?

Źródło: ISP, N=1003


Firmy prywatne są postrzegane jako te, które w większym stopniu niż państwowe przyczyniają się do rozwoju gospodarczego Polski;

Z drugiej strony zdaniem respondentów nie oferują lepszych warunków płacowych niż firmy państwowe, choć perspektywy rozwoju zawodowego są w nich takie same jak w państwowych;

Warto zwrócić uwagę na to, że w Polsce dość powszechne jest stereotypowe ujęcie firm prywatnych jako tych, które w mniejszym stopniu szanują prawa pracownika.


Mimo tych „gorszych” warunków pracy, jednak większość respondentów wybrałaby pracę w firmie prywatnej – przede wszystkim w swojej;

Wysoki odsetek wyborów za pracą w sektorze państwowym/publicznym dość blisko pokrywa się z szacunkami (PARP) stanu zatrudnienia w sektorze publicznym, który wynosi ok. 40% ogółu zatrudnionych;

Warto jeszcze podkreślić, że coraz częściej młodzi Polacy chcą zakładać własne firmy. Jak wynika z badań Eurobarometru (2008), prawie połowa młodych Polaków myśli o założeniu ciągu 5 lat własnego biznesu. Jest to najlepszy, zaraz po Łotyszach, wynik w Unii Europejskiej.

Kwestia reprywatyzacji (CBOS, Polacy o reprywatyzacji, VI 2008)

Poparcie dla przeprowadzenia w Polsce reprywatyzacji jest obecnie najniższe w historii. Zwolennikiem zwrotu własności dawnym właścicielom jest obecnie tylko co trzeci Polak (34%).

Sprzeciw wobec reprywatyzacji wyraża 44% badanych, a więcej niż jedna piąta (22%) nie ma w tej kwestii wyrobionego zdania.

Ponad dwie piąte badanych (42%), niezależnie od ich stosunku do reprywatyzacji, uważa, że tam, gdzie to możliwe, powinien nastąpić zwrot majątków w naturze, a w pozostałych przypadkach – wypłata rekompensaty.


Główne argumenty zwolenników reprywatyzacji: Reprywatyzacja TAK, ze względów moralnych, wymaga tego sprawiedliwość (60%

odpowiedzi respondentów) TAK, ze względu na szacunek dla prawa własności (58%)

Główne argumenty przeciwników reprywatyzacji: Polski nie stać na przeprowadzenie reprywatyzacji (50%) Reprywatyzacja odbędzie się ze szkodą dla obecnych właścicieli (30%) Jest już za późno na reprywatyzację (29%) W wyniku reprywatyzacji wiele dóbr trafi w niepolskie ręce (27%)

Część III – procesy prywatyzacji

www.sxc.hu

Konotacje pojęć ekonomicznychNBP, WSPiZ im. L. Koźmińskiego, 2006 Bardzo ciekawy wynik dla pojęcia „prywatyzacja”;

Można było przypuszczać, że podobnie jak w badaniach opinii publicznej, przeważać będą raczej konotacje negatywne. Tymczasem pojęcie to respondenci zaliczyli do kategorii neutralnych;

Oceny pozytywne przeważały w przypadku przedsiębiorców, ale także w grupie pracowników fizycznych i bezrobotnych. Wydaje się, że są to ludzie, którzy w mniejszym stopniu podlegają jakiejkolwiek komunikacji medialnej, zatem w mniejszym stopniu przekonani o „złodziejstwie” związanym z prywatyzacją. Natomiast osoby czytające gazety i bardziej zainteresowane polityką – pracownicy umysłowi i studenci mają z prywatyzacją negatywne skojarzenia.

Ocena procesu prywatyzacjiCBOS, Ocena procesu przekształceń własnościowych, VII 2006 Proces prywatyzacji można uznać za jeden z kluczowych elementów zmian

ustrojowych w Polsce po 1989 r.

Opinie o prywatyzacji były najlepsze na początku procesu przekształceń własnościowych i związanych z tym nadziei na uzdrowienie gospodarki naszego kraju (47% pozytywnych i tylko 5% negatywnych ocen), od 1992 r. zaczęto prywatyzację uznawać za główną przyczynę coraz rosnącego bezrobocia I spadku dynamiki wzrostu gospodarczego.

W 2006 r. społeczne oceny procesu prywatyzacji były podzielone: niemal tyle samo osób uważa ją za korzystną dla polskiej gospodarki (27%), co sądzi, że jest niekorzystna (29%). Jedna trzecia badanych (34%) miała do prywatyzacji stosunek ambiwalentny.

Ocena procesu prywatyzacjiCBOS, Ocena procesu przekształceń własnościowych, VII 2006

Ocena procesu prywatyzacjiCBOS, Ocena procesu przekształceń własnościowych, VII 2006 Im wyższy jest status społeczno-materialny badanych, tym lepsze oceny

prywatyzacji. Gospodarcze korzyści z niej płynące dostrzegają przede wszystkim osoby z wyższym

wykształceniem (50%) oraz badani o miesięcznych dochodach per capita powyżej 1200 zł (45%). W grupach społeczno-zawodowych są to najczęściej właściciele firm (55%), przedstawiciele kadry kierowniczej i inteligencji (50%), a także pracownicy umysłowi niższego szczebla (42%). Stosunkowo często o gospodarczych korzyściach z prywatyzacji mówią także uczniowie i studenci (39%).

Negatywnie oceniają prywatyzację osoby mające od 55 do 64 lat (39%) i starsze (38%), mieszkańcy wsi (38%), respondenci z wykształceniem podstawowym (38%), uzyskujący bardzo niskie dochody (42% badanych o średnich miesięcznych dochodach per capita do 300 zł). W grupach społeczno-zawodowych są to przede wszystkim rolnicy (40%), a wśród biernych zawodowo renciści (40%) i emeryci (37%).


O ile Polacy skłonni byli przez długi czas dostrzegać gospodarcze korzyści wynikające z prywatyzacji, o tyle raczej nie widzieli i nie widzą jej pozytywnego wpływu na własną sytuację życiową.

Od początku procesu przekształceń własnościowych niezmiennie więcej osób uważało, że prywatyzacja jest dla nich niekorzystna.


Negatywne oceny procesu prywatyzacji wzmacniały również oceny pracowników prywatyzowanych przedsiębiorstw, którzy w wymiarze indywidualnym najczęściej tracili na prywatyzacji tracąc pracę w zakładzie;


Obraz prywatyzacji jest zróżnicowany w poszczególnych grupach społeczno-demograficznych. Im gorsza pozycja jednostki w strukturze społecznej (niższe wykształcenie i dochody), tym częstsze negatywne skojarzenia związane z prywatyzacją. Z kolei im wyższy status społeczno-materialny, tym więcej w opisie prywatyzacji określeń pozytywnych i neutralnych.

Społeczna ocena procesu prywatyzacji nacechowana jest silnymi postawami emocjonalnymi i obecnością wielu mitów ekonomicznych, które wynikają z niskiej świadomości ekonomicznej społeczeństwa i braku działań informacyjno-edukacyjnych w okresie transformacji, które wyjaśniałyby funkcjonowanie gospodarki rynkowej.

Ocena procesu prywatyzacjiCBOS, Ocena procesu przekształceń własnościowych, VII 2006 Podstawowym skojarzeniem z procesem prywatyzacji jest dla Polaków likwidacja

miejsc pracy (52%);

Prywatyzacja postrzegana jest częstokroć także jako proces kryminogenny, w trakcie którego dochodzi do różnego rodzaju nieprawidłowości, złodziejstwa, korupcji (46%), co wynika m.in. z nagłaśnienia przypadków nieprawidłowości przez media i polityków;

Wiele osób dostrzega w tym procesie wyprzedaż majątku narodowego (45%);

Rozwój sektora prywatnego w gospodarce kojarzy się nie tylko ze wzrostem zagrożenia bezrobociem, ale także z częstym występowaniem naruszeń prawa pracy, a więc potocznie mówiąc – z wyzyskiem pracowników (43%);


Mimo że przebieg procesu przekształceń własnościowych w Polsce budzi silne negatywne skojarzenia, a badani mają poczucie, że raczej na nim stracili, niż zyskali, jednak większość (54%) zgadza się z opinią, że prywatyzacja polskiej gospodarki była potrzebna.

Przeciwnego zdania jest niemal co trzeci Polak (30%)


Opinie na temat prywatyzacji wiążą się ze stosunkiem do gospodarki rynkowej. Większość zwolenników tego systemu uważa, że prywatyzacja była nie tylko potrzebna (71%), ale także konieczna, aby zbudować sprawnie funkcjonującą gospodarkę rynkową (55%).

Świadomość ekonomiczna Polaków

www.sxc.hu

Wiedza ekonomiczna mieszkańców PolskiNBP, WSPiZ im. L. Koźmińskiego, mity ekonomiczne, 2005 Były to największe w Polsce badania świadomości ekonomicznej społeczeństwa,

których celem była przede wszystkim identyfikacja błędnego myślenia o gospodarce i podstawowych mitów ekonomicznych funkcjonujących w świadomości społecznej.

Na podstawie wyników badań określono trzy profile przekonań ekonomicznych Polaków: zmitologizowane przekonania na temat gospodarki rynkowej występujące w

powiązaniu z niską wiedzą o ekonomii. Profil najpowszechniejszy (43,6%); poprawne przekonania na temat gospodarki rynkowej pomimo istniejących luk w

wiedzy ekonomicznej. Drugi najpowszechniejszy profil (36,4%); akceptacja mechanizmów gospodarki rynkowej przy niewielkich lukach w wiedzy

ekonomicznej. Najmniej powszechny profil (20%).

Wiedza ekonomiczna mieszkańców PolskiNBP, WSPiZ im. L. Koźmińskiego, mity ekonomiczne, 2005

Wśród podstawowych badanych zagadnień znalazły się wątki dotyczące prywatyzacji i przedsiębiorczości;

W pierwszym profilu pojawiły się następujące przekonania: prywatyzację przeprowadza się po to, aby wzbogaciły się poszczególne osoby

mające odpowiednie układy i zajmujące odpowiednie stanowiska (71,4%); prywatyzacja to złodziejstwo, okradanie biednych, rozkradanie majątku narodowego (66,5%) oraz likwidowanie przedsiębiorstw państwowych przynoszących zyski (64,3%), oddawanie zakładów państwowych w prywatne ręce za darmo (46,1%);

przedsiębiorstwa i instytucje ważne dla całej gospodarki, np. energetyczne, kopalnie i huty, banki - nie powinny być prywatyzowane (77,6%);


skutkiem prywatyzacji jest to, że wielu Polaków żyje w biedzie i musi szukać pracy za granicą (83,9%), że następuje zmniejszenie świadczeń pracowniczych i socjalnych (80,6%) i że następuje wzrost bezrobocia (75,1%);

skutkiem przedsiębiorczości jest wzrost kombinatorstwa, kradzieży, oszustw, układów i korupcji (55,6%), jak również większy wyzysk i eksploatowanie pracowników (49,2%).

W drugim profilu przekonania te były już mniej nacechowane emocjami: większość respondentów zgodziła się z twierdzeniami, że prywatyzację przeprowadza

się po to, aby przedsiębiorstwa były bardziej wydajne (65,9%), aby poprawić zarządzanie w zakładach pracy (58,5%), aby spełnić wymogi Unii Europejskiej (55,3%), a skutkiem prywatyzacji jest wzrost jakości produktów (53,5%);

większość respondentów nie zgodziła się z twierdzeniami, że skutkiem prywatyzacji jest wzrost zarobków pracowników (65,7%), czy większe wpływy do budżetu państwa z podatków (47,3%).


Skutkiem przedsiębiorczości jest tworzenie nowych miejsc pracy i spadek bezrobocia (91,6%) oraz podnoszenie się poziomu życia większości obywateli (85%); skutkiem przedsiębiorczości jest też większa konkurencja na rynku i niższe ceny (83,8%).

Respondentów poproszono o ocenę wybranych pojęć ekonomicznych na skali odczuć pozytywnych i negatywnych: przedsiębiorczość - pozytywne: 93,1% / negatywne: 4,4% prywatyzacja - pozytywne: 52,5% / negatywne: 41,8%

Stan świadomości ekonomicznej PolakówISP PAN, Polskie Generalne Studium Wyborcze, IX 2005

Duże badania opinii publicznej prowadzone podczas kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu na jesieni 2005 r. Oprócz badania opinii publicznej przeprowadzono również badania posłów Sejmu V kadencji. Wśród pytań znalazły się również zagadnienia dotyczące prywatyzacji.

Najwięcej respondentów (32,96%) było zdania, że prywatyzacja to złodziejstwo wobec biednych i rozkradanie majątku narodowego. Druga co do wielkości grupa to osoby, które twierdzą, że prywatyzacja to likwidowanie zyskownych przedsiębiorstw państwowych (24,07%). Tylko dla 18,31% badanych prywatyzacja to sprzedaż przedsiębiorstw państwowych po to, by wzrosła ich wydajność.

Stan świadomości ekonomicznej PolakówISP PAN, Polskie Generalne Studium Wyborcze, IX 2005

Głównym skutkiem prywatyzacji zdaniem większości respondentów (40,36%) jest wzrost bezrobocia. Prawie co czwarty, uważa, że głównym skutkiem prywatyzacji jest to, że wielu Polaków żyje w biedzie i musi szukać pracy za granicą.

Pozostałych odpowiedzi udziela jedynie po kilka procent respondentów: prywatyzacja oznacza poprawę jakości produktów (7,05%); skutkiem prywatyzacji jest wzrost zarobków pracowników (3,35%); skutkiem prywatyzacji są większe wpływy do budżetu z podatków (7,72%); skutkiem prywatyzacji jest zmniejszenie świadczeń pracowniczych i socjalnych

(5,65%) badanych.

Podsumowanie Mimo blisko 20 lat funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej

Polacy wciąż mają nie do końca spójne spojrzenie na kwestie własności;

Z jednej strony może to być wynik głośnych sporów ideologicznych w Sejmie i mediach – głównie z udziałem polityków i związków zawodowych - o skutki procesu prywatyzacji (także o kwestię reprywatyzacji), z drugiej strony efekt wieloletnich zaniedbań w obszarze edukacji ekonomicznej społeczeństwa i budowania świadomości ekonomicznej;

Duże znaczenie dla postrzegania własności mają zjawiska globalizacyjne (napływ inwestorów zagranicznych do Polski, dostęp do światowych zasobów cyfrowych), jak i rozwój technologiczny (łatwość kopiowania cudzych utworów i wykorzystywania ich dla własnych celów).

Podsumowanie Z całą pewnością na temat własności warto mówić, warto prowadzić

działania z zakresu szeroko rozumianej edukacji społecznej – w końcu każdy z nas jest właścicielem „czegoś”, coraz więcej osób korzysta z Internetu i korzysta również z własności intelektualnej innych osób.

Wreszcie – być może redefinicji wymaga pojęcie własności wspólnej. Pojmowanie własności publicznej jako „niczyjej” jest w gruncie rzeczy szkodliwe dla nas wszystkich:

The End Prezentacja przygotowana na podstawie badań naukowych i dostępnych

badań opinii publicznej na potrzeby seminarium akademickiego „Własność prywatna w epoce Internetu i globalizacji”, Warszawa, 9.12.2008 r. Z całą pewnością nie wyczerpuje tematu postrzegania własności przez Polaków.

Organizatorami seminarium były: Fundacja Teraz Edukacja (www.terazedukacja.pl), Studenckie Koło Naukowe UW Touching Europe (www.touchingeurope.waw.pl) oraz portal Edunews.pl (www.edunews.pl).

Inicjatywa pod patronatem Ministra Skarbu Państwa Aleksandra Grada.

[email protected]

http://www.terazedukacja.pl/

http://www.touchingeurope.waw.pl/

http://www.edunews.pl/

Postrzeganie wlasnosci - badania

Education

Transcript of Postrzeganie wlasnosci - badania