PostmodernizmPostmodernizm

Postmodernizm:Postmodernizm:

przedrostek o znaczeniu przedrostek o znaczeniu ”po”po”, dodawany do ”, dodawany do rzeczowników i przymiotników, rzeczowników i przymiotników, wskazujący na to, że zjawisko, osoba, rzecz wskazujący na to, że zjawisko, osoba, rzecz lub cecha są postrzegane jako takie, które lub cecha są postrzegane jako takie, które występują po zakończeniu tego, co określa występują po zakończeniu tego, co określa drugi człon wyrazu i są tego kontynuacją.drugi człon wyrazu i są tego kontynuacją.

PostmodernizmPostmodernizm (według Słownika wyrazów obcych (według Słownika wyrazów obcych i trudnych): intelektualny i artystyczny prąd końca i trudnych): intelektualny i artystyczny prąd końca

XXXX wieku, głoszący odejście od wąsko rozumianej wieku, głoszący odejście od wąsko rozumianej nowoczesności, którą charakteryzuje przekonanie nowoczesności, którą charakteryzuje przekonanie

o wiecznym postępie i o możliwości obiektywnego o wiecznym postępie i o możliwości obiektywnego poznania wszystkiego, ustalanie jednoznacznych poznania wszystkiego, ustalanie jednoznacznych zasad i prawd oraz wyznaczanie ostrych granic.zasad i prawd oraz wyznaczanie ostrych granic.

W sferze światopoglądowej postmodernizm wiąże się W sferze światopoglądowej postmodernizm wiąże się z dystansem wobec wielkich ideologii, zaś z dystansem wobec wielkich ideologii, zaś w estetyce – z zatarciem granicy między kulturą w estetyce – z zatarciem granicy między kulturą

elitarną i masową, nawiązywaniem do stylu różnych elitarną i masową, nawiązywaniem do stylu różnych epok i nieuznawaniem uniwersalnych zasad w sztuce.epok i nieuznawaniem uniwersalnych zasad w sztuce.

   PostmodernistaPostmodernista - myśliciel lub artysta będący - myśliciel lub artysta będący zwolennikiem postmodernizmu. zwolennikiem postmodernizmu.

Termin o niejasnym i nie do końca zdefiniowanym Termin o niejasnym i nie do końca zdefiniowanym znaczeniu, powstał na gruncie angloamerykańskim lat 50. znaczeniu, powstał na gruncie angloamerykańskim lat 50.

i 60. XX wieku.i 60. XX wieku. Na gruncie anglojęzycznym określenie Na gruncie anglojęzycznym określenie modern literature modern literature

(literatura nowoczesna, współczesna) dotyczy literatury (literatura nowoczesna, współczesna) dotyczy literatury I połowy XX wieku tworzonej przez wielkich nowatorów I połowy XX wieku tworzonej przez wielkich nowatorów i ekperymentatorów w prozie i poezji, takich jak: i ekperymentatorów w prozie i poezji, takich jak:           Marcel Proust;Marcel Proust;       Jmaes Joyce;Jmaes Joyce; Franz Kafka;Franz Kafka; Thomas Stearns Eliot;Thomas Stearns Eliot; Wiliam Faulkner;Wiliam Faulkner; Ezra Pound;Ezra Pound; Thomas Mann.Thomas Mann.

Podstawowe wyznaczniki literatury postmodernistycznej:Podstawowe wyznaczniki literatury postmodernistycznej: (za Janem (za Janem Twardowskim): Twardowskim): 

-programowa „intertekstualność” (tekst odsyła do innych tekstów poprzez -programowa „intertekstualność” (tekst odsyła do innych tekstów poprzez częsteczęste używanie cytatów oraz pastiszu, parodii, persyflażu, aluzje, używanie cytatów oraz pastiszu, parodii, persyflażu, aluzje, zapożyczenia);zapożyczenia);

-eklektyzm (w utworze koegzystują różne gatunki, style, elementy literatury -eklektyzm (w utworze koegzystują różne gatunki, style, elementy literatury wysokoartysytycznej i popularnej, to świadome zmieszanie wielu stylów wysokoartysytycznej i popularnej, to świadome zmieszanie wielu stylów

i poetyk);i poetyk); -demonstracyjna „literackość” dzieła (demaskowanie fikcjonalności anegdoty, -demonstracyjna „literackość” dzieła (demaskowanie fikcjonalności anegdoty,

odsłanianie pisarskiego warsztatu);odsłanianie pisarskiego warsztatu);

-autotematyzm – konstruowanie utworu na-autotematyzm – konstruowanie utworu na oczach czytelnika;oczach czytelnika;

uwolnienie powieści od celów pozaliterackich (traktowanie dzieła jako uwolnienie powieści od celów pozaliterackich (traktowanie dzieła jako produktu nieskrępowanej wyobraźni artysty - stąd irracjonalizm, chaos, łamanie produktu nieskrępowanej wyobraźni artysty - stąd irracjonalizm, chaos, łamanie rozmaitych tabu);rozmaitych tabu);

- ludyczny charakter dzieła - traktowanie dzieła jako gry, zabawy z odbiorcą;- ludyczny charakter dzieła - traktowanie dzieła jako gry, zabawy z odbiorcą;

--  powieść traktowana jako literacki odpowiednik szalonego happeningu;powieść traktowana jako literacki odpowiednik szalonego happeningu;

-- ulubione środki: parodia, zabawa, ironia, czarny humorulubione środki: parodia, zabawa, ironia, czarny humor;;

-- ulubiona forma ulubiona forma – komiks.– komiks.

Teoretykami postmodernizmu są m. in.: Jean-Teoretykami postmodernizmu są m. in.: Jean-Francois Lyotard, Jacques Derrida, Michel Francois Lyotard, Jacques Derrida, Michel Foucault.Foucault.

Do twórców literatury postmodernistycznej zalicza Do twórców literatury postmodernistycznej zalicza się takich pisarzy, jak:się takich pisarzy, jak:

- U- Umberto Eco;mberto Eco;

-- Italo Calvino; Italo Calvino;

-- Thomas Pynchon; Thomas Pynchon;

- - John Barth, a także John Barth, a także pisarzy iberoamerykańskich pisarzy iberoamerykańskich “realizmu magicznego“realizmu magicznego” (realizm miesza się tu ” (realizm miesza się tu

z magią) z z magią) z Gabrielem Garcią MarquezemGabrielem Garcią Marquezem jako jako autorem autorem „Stu lat samotności„Stu lat samotności” na czele.” na czele.

Jak ongiś powiedział Garcia Marquez : Jak ongiś powiedział Garcia Marquez :

„„my wszyscy piszemy jedną powieść my wszyscy piszemy jedną powieść Ameryki ŁcińskiejAmeryki Łcińskiej”:”:

      autorem rozdziału kolubijskiego jest Garcia autorem rozdziału kolubijskiego jest Garcia Marquez,Marquez,

kubańskiego – Carpentier,kubańskiego – Carpentier, argentyńskiego – Cortazar.argentyńskiego – Cortazar.

"Sto lat samotności""Sto lat samotności",  1967 ,  1967 (wydanie polskie: 1974).(wydanie polskie: 1974).

Powieść, w której jak na klasyczne dzieło realizmu magicznego przystało,Przeplatają się zdarzenia z życia codziennego ze zdarzeniami  świata wyobraźni i fantasty-ki. Należy ją uznać za utwór najbardziej reprezentujący realizm magiczny. Stuletnie dzieje osady Macondo i rodziny Buendia stanowią metaforyczny obraz  Ameryki Łacińskiej, przedstawiają  specyfikę tego kontynentu. Powieść stała się bestsellerem światowym, a jej autor bogatym pisarzem.

Dwadzieścia lat temu w Polsce ceniono wyżej autora „Gry Dwadzieścia lat temu w Polsce ceniono wyżej autora „Gry w klasy” niż hermetycznego erudytę Borgesa. Po upływie w klasy” niż hermetycznego erudytę Borgesa. Po upływie ćwierćwiecza karta się odwróciła. ćwierćwiecza karta się odwróciła. BorgesBorges stał się stał się wielkością bezdyskusyjną, uznawany jest za jednegowielkością bezdyskusyjną, uznawany jest za jednego

z najwybitniejszych z najwybitniejszych pisarzy minionego stulecia, pisarzy minionego stulecia,

klasyka metaliteraturyklasyka metaliteratury i prekursora postmodernizmui prekursora postmodernizmu..

Słowo Słowo postmodernizm postmodernizm istnieje już w języku polskim. istnieje już w języku polskim. Jedni odbierają je jako wyzwanie, inni widzą w nim Jedni odbierają je jako wyzwanie, inni widzą w nim zagrożenie, a jeszcze inni – obietnicę i nadzieję.zagrożenie, a jeszcze inni – obietnicę i nadzieję.

Etykietą Etykietą „„postmodernistyczny”postmodernistyczny” opatrywane są dziś opatrywane są dziś powieści i wiersze, filmy i spektakle, interpretacje powieści i wiersze, filmy i spektakle, interpretacje dzieł sztuki, wywody filozoficzne, a nawet dzieł sztuki, wywody filozoficzne, a nawet

wykonania muzycznych arcydziełwykonania muzycznych arcydzieł..

Według najprostszej, nasuwającej się Według najprostszej, nasuwającej się

w pierwszej chwiliw pierwszej chwili,, interpretacji interpretacji „postmodernizm„postmodernizm”” to to coś, co przychodzi wówczas, gdy kończy się coś, co przychodzi wówczas, gdy kończy się modernizm. Niestety, prostota okazuje się w tym modernizm. Niestety, prostota okazuje się w tym przypadku złudzeniem, a także źródłem poważnych przypadku złudzeniem, a także źródłem poważnych komplikacji.komplikacji.

Jednak dla Amerykanów, którzy wnieśli największy Jednak dla Amerykanów, którzy wnieśli największy wkład w upowszechnienie kontrowersyjnegowkład w upowszechnienie kontrowersyjnego tterminu erminu „postmodernizm„postmodernizm”” to coś zupełnie innego. to coś zupełnie innego. Jeśli sztukę XX wieku przyzwyczailiśmy się Jeśli sztukę XX wieku przyzwyczailiśmy się obdarzać mianem obdarzać mianem „„nowoczesnejnowoczesnej””, to, to postmodernizm jest w takim układzie postmodernizm jest w takim układzie „ponowoczesny”.„ponowoczesny”.

I właśnie po ten ostatni, niefortunnie brzmiącyI właśnie po ten ostatni, niefortunnie brzmiący,, termin sięgają niektórzy polscy autorzy. termin sięgają niektórzy polscy autorzy. „Postmodernistyczny”„Postmodernistyczny” - brzmi kusząco - brzmi kusząco

i tajemniczo, i tajemniczo, „ponowoczesny”„ponowoczesny” – dosyć ryzykownie, – dosyć ryzykownie, a nawet absurdalnie.a nawet absurdalnie.

PostmodernizmPostmodernizm niczego nie odrzucał, ale też niczego niczego nie odrzucał, ale też niczego nie starał się kontynuować. nie starał się kontynuować.

Obcy był mu zarówno bunt, jak i szacunek dla Obcy był mu zarówno bunt, jak i szacunek dla tradycji.tradycji.

Okoliczności, w jakich powstawały pierwsze teksty Okoliczności, w jakich powstawały pierwsze teksty postmodernistyczne – ich autorom towarzyszyła postmodernistyczne – ich autorom towarzyszyła rozpaczliwa świadomość, iż wszystkie wielkie rozpaczliwa świadomość, iż wszystkie wielkie arcydzieła powieści XX wieku zostały już napisane.arcydzieła powieści XX wieku zostały już napisane.

Rozterkę i nadzieję postmodernistycznego pisarza Rozterkę i nadzieję postmodernistycznego pisarza ilustrowały najlepiej tytuły esejów Johna Barha: ilustrowały najlepiej tytuły esejów Johna Barha: „Literatura wyczerpania”„Literatura wyczerpania” z 1967 roku oraz z 1967 roku oraz

z 1980 szkic z 1980 szkic „Postmodernizm – literatura odnowy”.„Postmodernizm – literatura odnowy”.

  

Postmoderniści zbliżająPostmoderniści zbliżającycy się do kultury się do kultury masowej, przekonani są o ludycznym masowej, przekonani są o ludycznym charakterze sztuki. Dzieło sztuki okazywało charakterze sztuki. Dzieło sztuki okazywało się rodzajem gry z odbiorcą – gry się rodzajem gry z odbiorcą – gry

o nieokreślonych, wciąż zmieniających się o nieokreślonych, wciąż zmieniających się regułach.regułach.

Podważając kryteria kompozycji, opowiadając Podważając kryteria kompozycji, opowiadając się za rezygnacją z selekcji, występując się za rezygnacją z selekcji, występując przeciw arbitralności, postmodernizm powołał przeciw arbitralności, postmodernizm powołał do życia dzieło – labirynt.do życia dzieło – labirynt.

Przedmiotem ciągłych sporów jest lista Przedmiotem ciągłych sporów jest lista pisarzy postmodrnistycznych. Za sprawą eseju pisarzy postmodrnistycznych. Za sprawą eseju Johna Barha prekursorami „literatury Johna Barha prekursorami „literatury wyczerpania” zostali: Borges, Beckett, wyczerpania” zostali: Borges, Beckett,

V. Nabokow.V. Nabokow. Twórcy postmodernizmu amerykańskiego to: Twórcy postmodernizmu amerykańskiego to:

John Barth, Robert Coover, a także (choć John Barth, Robert Coover, a także (choć przynależność budzi kontrowersje) Joseph przynależność budzi kontrowersje) Joseph Heller, Kurt Vonnegut, John Hawkes, a także Heller, Kurt Vonnegut, John Hawkes, a także Jerzy Kosiński.Jerzy Kosiński.

W polskiej humanistyce funkcjonuje właściwie W polskiej humanistyce funkcjonuje właściwie tylko jeden sposób rozumienia modernizmu, tylko jeden sposób rozumienia modernizmu, zaproponowany przez Kazimierza Wykę w 1959 zaproponowany przez Kazimierza Wykę w 1959 roku. Zdaniem badacza „modernizm” to pojroku. Zdaniem badacza „modernizm” to pojęęcie cie nieco odmienne (a także węższe) niż „Młoda nieco odmienne (a także węższe) niż „Młoda Polska”. Odnosi się on głównie do literatury Polska”. Odnosi się on głównie do literatury powstającej w ostatniej dekadzie XIX wieku i jej powstającej w ostatniej dekadzie XIX wieku i jej cech charakterystycznych (indywidualizm, cech charakterystycznych (indywidualizm, spirytualizm, liryzm, zwrot ku metafizyce itd.). spirytualizm, liryzm, zwrot ku metafizyce itd.). Precyzyjna definicjPrecyzyjna definicjaa Wyki nie przez wszystkich Wyki nie przez wszystkich została zaakceptowana i późniejsi historycy została zaakceptowana i późniejsi historycy literatury często używali określeń „Młoda literatury często używali określeń „Młoda Polska”Polska” i „modernizm” nieomal zamiennie.i „modernizm” nieomal zamiennie.

W rozpowszechnieniu idei postmodernistycznych W rozpowszechnieniu idei postmodernistycznych

w Polsce odegrał (wydawany na Śląsku) kwartalnik w Polsce odegrał (wydawany na Śląsku) kwartalnik literacki „FA-art.” Drukowano w nim teksty Derridy, literacki „FA-art.” Drukowano w nim teksty Derridy, a także szkice i recenzje Krzysztofa Uniłowskiego. a także szkice i recenzje Krzysztofa Uniłowskiego. Uniłowski przejawy postmodernizmu dostrzegł już Uniłowski przejawy postmodernizmu dostrzegł już

w utworach Gombrowicza, Parnickiego, Lema. w utworach Gombrowicza, Parnickiego, Lema. Za właściwych reprezentantów kierunku uznał Za właściwych reprezentantów kierunku uznał

Krzysztofa Bieleckiego („Polowanie na Krzysztofa Bieleckiego („Polowanie na postmodernistów”), Marka Słyka, Bogdana Barana, postmodernistów”), Marka Słyka, Bogdana Barana,

Leopolda BuczkowskiegoLeopolda Buczkowskiego..

W poezji czy dramacie brak jak dotąd dzieła, W poezji czy dramacie brak jak dotąd dzieła, które spełniałoby rolę postmodernistycznego które spełniałoby rolę postmodernistycznego wzorca. wzorca.

Z uwagi na „kolażowy” charakter łączono Z uwagi na „kolażowy” charakter łączono

z modnym kierunkiem niektóre książki z modnym kierunkiem niektóre książki Czesława Miłosza czy Adama Zagajewskiego.Czesława Miłosza czy Adama Zagajewskiego.

Elitarny postmodernizm to intelektualna moda, Elitarny postmodernizm to intelektualna moda, która pewnie któregoś dnia ustąpi miejsca która pewnie któregoś dnia ustąpi miejsca innym atrakcjom. innym atrakcjom.

Adam ZagajewskiAdam Zagajewski

Adam ZagajewskiAdam Zagajewski (ur. (ur. 21 czerwca21 czerwca 19451945 we we LwowieLwowie) - ) - poeta, eseista, prozaik, poeta, eseista, prozaik, tłumacz. Syn prof. tłumacz. Syn prof. Tadeusza Tadeusza ZagajewskiegoZagajewskiego. Studiował . Studiował psychologiępsychologię i i filozofięfilozofię. . Związany z poetyckim ruchem Związany z poetyckim ruchem Nowej FaliNowej Fali w Krakowie. w Krakowie. Wywodzi się z programu Wywodzi się z programu krakowskiej grupy "Teraz". Po krakowskiej grupy "Teraz". Po podpisaniu listu 59 w 1975 był podpisaniu listu 59 w 1975 był objęty zakazem druku. objęty zakazem druku. Wykładowca amerykańskiego Wykładowca amerykańskiego uniwersytetu w Houston. Od uniwersytetu w Houston. Od 1981 roku mieszkał w Paryżu, 1981 roku mieszkał w Paryżu, a od 2002 roku na stałe w a od 2002 roku na stałe w Krakowie. Członek redakcji Krakowie. Członek redakcji Zeszytów LiterackichZeszytów Literackich. Laureat . Laureat nagrody Vilenica w 1996 roku i nagrody Vilenica w 1996 roku i Nagrody Adenauera w 2002 r. Nagrody Adenauera w 2002 r. Jest członkiem Stowarzyszenia Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Pisarzy Polskich.

Epikur z mojej klatki Epikur z mojej klatki schodowejschodowej Zagajewski Adam Zagajewski Adam

Epikur z mojej klatki schodowej Epikur z mojej klatki schodowej po wieczornym uniwersytecie po wieczornym uniwersytecie marksizmu-leninizmu marksizmu-leninizmu po skróconym kursie miłości po skróconym kursie miłości dwa razy dziennie wypuszcza na wolność dwa razy dziennie wypuszcza na wolność swoją teściową schorowaną staruszkę swoją teściową schorowaną staruszkę która pluje starą czarną krwią która pluje starą czarną krwią i mówi do niego ty skurwysynu i mówi do niego ty skurwysynu Wtedy on nastawia na nią radio Wtedy on nastawia na nią radio gdzie właśnie audycja gdzie właśnie audycja pełnym głosem o sprawach młodzieży pełnym głosem o sprawach młodzieży i myśli jeszcze jestem młody i myśli jeszcze jestem młody moje życie otwiera się przede mną moje życie otwiera się przede mną jak zatoka morska w pełnym słońcu latajak zatoka morska w pełnym słońcu lata

Komunikat 1972 Adam ZagajewskiKomunikat 1972 Adam Zagajewski

Warto wspomnieć, iż z postmodernizmem Warto wspomnieć, iż z postmodernizmem

w Polsce mają problem naukowcy, badacze w Polsce mają problem naukowcy, badacze literatury, teoretycy i krytycy literatury, twórcy literatury, teoretycy i krytycy literatury, twórcy

i szeroko rozumieni humaniści. i szeroko rozumieni humaniści.

Wielogłosowość doprowadziła do konferencji Wielogłosowość doprowadziła do konferencji naukowej w 2001r. na temat: naukowej w 2001r. na temat: „Proza polska „Proza polska końca XX wieku. Postmodernizm?”końca XX wieku. Postmodernizm?” Dały się Dały się słyszeć różne głosy, wśród nich i takie, które słyszeć różne głosy, wśród nich i takie, które stwierdzają, że postmodernizm w Polsce nie stwierdzają, że postmodernizm w Polsce nie istnieje.istnieje.

Inni twierdzą, iż dorobek polskich postmodernistów Inni twierdzą, iż dorobek polskich postmodernistów pozostaje w zależności od doświadczeń literatury pozostaje w zależności od doświadczeń literatury obcej, zwłaszcza amerykańskiej. I to stanowisko obcej, zwłaszcza amerykańskiej. I to stanowisko wydaje się być bliższe rzeczywistości literackiej wydaje się być bliższe rzeczywistości literackiej dzisiejszego dnia. dzisiejszego dnia.

Analizie zostały poddane różne aspekty prozy Analizie zostały poddane różne aspekty prozy (wspomnianego wcześniej) Witolda Gombrowicza, jej (wspomnianego wcześniej) Witolda Gombrowicza, jej filozoficznfilozoficznee kontekst kontekstyy i postmodernistyczne i postmodernistycznegogo prekursorstwprekursorstwaa i Leopolda Buczkowskiego, Jerzego i Leopolda Buczkowskiego, Jerzego Andrzejewskiego, Henryka Grynberga, Stanisława Andrzejewskiego, Henryka Grynberga, Stanisława Czycza, Pawła Huellego, Manueli Gretkowskiej, Czycza, Pawła Huellego, Manueli Gretkowskiej, Andrzeja Stasiuka, Olgi Tokarczuk, Andrzeja Andrzeja Stasiuka, Olgi Tokarczuk, Andrzeja Sapkowskiego.Sapkowskiego.

W jaki sposób w codzienności polonistycznej W jaki sposób w codzienności polonistycznej można by przybliżyć pojęcie można by przybliżyć pojęcie „postmodernizmu”„postmodernizmu” uczniom ostatnich klas uczniom ostatnich klas szkoły ponadgimnazjalnej?szkoły ponadgimnazjalnej?

Myślę, iż poprzez elementy wykładu Myślę, iż poprzez elementy wykładu

i dyskusji z młodzieżą na temat wybranych i dyskusji z młodzieżą na temat wybranych współczesnych pozycji, które co prawda nie współczesnych pozycji, które co prawda nie ma w kanonie lekturowym, ale są przez ma w kanonie lekturowym, ale są przez młodzież czytane, znane i lubiane.młodzież czytane, znane i lubiane.

Na przykład:Na przykład: Proponuję Państwu przykład wykładu rozmowy Proponuję Państwu przykład wykładu rozmowy

z uczniami o postmodernizmie, wykorzystując:z uczniami o postmodernizmie, wykorzystując:

- tekst P. Sarzyńskiego: „Piąta woda po Puchatku”;- tekst P. Sarzyńskiego: „Piąta woda po Puchatku”;

- scenariusze lekcji 71, 72 i 73 (Scenariusze lekcji - scenariusze lekcji 71, 72 i 73 (Scenariusze lekcji języka polskiego , klasa IV szkoły średniej języka polskiego , klasa IV szkoły średniej

B. Stworowej);B. Stworowej);

- gdzie szukać zjawiska postmodernizmu?;- gdzie szukać zjawiska postmodernizmu?;

- co stanowi pułapkę postmodernizmu - co stanowi pułapkę postmodernizmu

w kształceniu literackim? w kształceniu literackim?

Przykłady postmodernizmu w architekturzePrzykłady postmodernizmu w architekturze