Poradnik Świadomego Pacjenta

Gdzie po pomoc?P O R A D N I K Ś W I A D O M E G O P A C J E N T A

AKCJA SPOŁECZNA „GAZETY WYBORCZEJ” ORAZ INSTYTUTU PRAW PACJENTA I EDUKACJI ZDROWOTNEJ

% Kiedy iść do przychodni, kiedy na ostry dyżur, a kiedy dzwonić po pogotowie

% Jakie pytania zadać lekarzowi% Kalendarz badań profilaktycznych

WWW.WYBORCZA.PL/LECZYC

LECZYĆ PO LUDZKU

P A R T N E R D O D A T K U

FOT.

FO

TOLI

NK

Kiedy lekarz rodzinny?Znajoma emerytka ma miłą lekarkę. Wypiszejej każdy lek, który pacjentka zasugeruje, bezsprzeciwu da skierowanie do każdego spe-cjalisty. Ostatnio, przy okazji którejś kolejnejwizyty, pacjentka rzuciła okiem na aparat domierzenia ciśnienia ispytała, czy nie warto gozmierzyć, skoro przez dziesięć lat nie było mie-rzone. Przy pomiarze okazało się, że ma bar-dzo wysokie ciśnienie. Oczywiście dostała re-ceptę na konieczne leki, ale czy tak ma działaćlekarz pierwszego kontaktu?

W założeniu lekarz rodzinny (pierwsze-go kontaktu, podstawowej opieki zdrowot-nej) powinien zajmować się pacjentem naco dzień i od święta. Jest nie tylko po to, bywypisać receptę w razie doraźnej infekcji,ale też koordynować leczenie specjalistów,jeśli chory leczy się z powodu chorób prze-wlekłych u różnych specjalistów, np. reu-matologa i kardiologa. Leki zapisywane przezspecjalistów mogą wchodzić ze sobą w nie-korzystne interakcje, specjaliści mogą o so-bie wzajemnie nie wiedzieć, ale lekarz ro-dzinny jest od „całego człowieka” i obowią-zek koordynacji leczenia spoczywa na nim.

Lekarz rodzinny powinien również kon-tynuować leczenie pacjenta po jego wyjściuze szpitala. Powinien dbać oprofilaktykę zdro-wotną, zachęcać pacjenta do modyfikacji co-dziennych zachowań, tak by nie wpędzał sięw chorobę. Ma prawo zlecać podstawowe ba-dania, by ocenić stopień zagrożenia którąśz chorób cywilizacyjnych i wcześnie ją wy-kryć, jak np. niewydolność krążenia czy cu-

krzycę. A już na pewno mierzenie ciśnieniaprzy okazji wizyty powinno być rutyną.

Tacy lekarze od wszystkiego są szczegól-nie we wsiach i małych miastach, w dużychośrodkach miejskich to, niestety, fikcja. Pa-cjent zapisuje się na listę konkretnego leka-rza, ale w dużych przychodniach przyjmujego za każdym razem inny, który akurat pra-cuje w tym dniu.

Słabość podstawowej opieki zdrowotnejpowinna spędzać sen z powiek organizato-rom systemu zdrowia już od lat, bo gołymokiem widać, że lekarz rodzinny nie jest ro-dzinny i nic nie działa tak, jak zakładano. Oczy-wiście, są też znakomici lekarze, ale statysty-ki pokazują, że system został zorganizowanytak, by wpychać pacjenta na wyższy poziomleczenia i wyższy poziom kosztów, bez wy-raźnej potrzeby. Na przykład jeśli po osłu-chaniu pacjenta lekarz ma podejrzenie za-palenia oskrzeli czy płuc, powinien posłać gona zrobienie zdjęcia rentgenowskiego. Ale zato zdjęcie płaci z własnego budżetu. Częstowięc radzi, by po godz. 18 pacjent zgłosił siędo szpitalnego oddziału ratunkowego, bo tammu zrobią zdjęcie na koszt szpitala.

Do lekarza rodzinnego pacjent powinienzgłaszać się w każdym przypadku zachoro-wania, które nie jest nagłym wypadkiem. Go-rączka, nawet wysoka, nie jest nagłym wy-padkiem.

Kiedy nocna pomoc lekarska?Przychodnie lekarzy pierwszego kontaktudziałają od godz. 8 do 18. Co jednak zrobić,

Zanimwezwiesz pogotowie

Przeczytaj nasz poradnik teraz,kiedy nie musisz. Bo jeśli zachorujesz albozdarzy się wypadek, trudnobędzie zachować zimną krew.

Nie chcemy straszyć, ale niestety,każdemu z nas może się zdarzyć, że niespodziewanie poczujemy silnyból, że nasz bliski nagle straciprzytomność albo że zostaniemyświadkami wypadku drogowego. Trzebawiedzieć, co wtedy zrobić – do kogozadzwonić, gdzie szukać pomocy. Od tego, gdzie udamy się po pomoc,zależy to, jak szybko i sprawniezostanie ona udzielona. W poradnikupodpowiadamy, w jakich sytuacjach iść do lekarza, w jakich skorzystaćz nocnej i świątecznej pomocylekarskiej, w jakich iść do izby przyjęćdo szpitala, a w jakich wezwać karetkę.Radzimy, jakie dokumenty przygotowaćzawczasu – kogo i jak upoważnić do uzyskiwania informacji o naszymstanie zdrowia i wgląduw dokumentację medyczną – s.6.W nagłych sytuacjach liczy się każdasekunda. Piszemy, jak rozpoznać udar i zawał oraz jak prowadzić pierwsząpomoc – s.8. W stresie możnazapomnieć nawet najbardziej oczywistynumer telefonu. Na s.10 podajemynajważniejsze numery. Jest też wolnemiejsce na wpisanie własnychnumerów telefonu – do bliskich,swojego lekarza rodzinnego czy lekarzaspecjalisty.Przekraczając próg gabinetulekarskiego, możemy odnieść wrażenie,że powinniśmy zachować ciszę niemaljak w muzeum. To błąd! Od tego, jakdokładnie opiszemy swoje dolegliwościi jak dobrze zrozumiemy diagnozęi proponowane leczenie, może zależećnasze zdrowie. Nie bójmy się pytać! Na s. 11 podajemy przykładowepytania, jakie można zadać lekarzowipodczas wizyty, przed badaniem,zabiegiem czy przy otrzymywaniurecepty. Pamiętajmy o tym, żeby się badać. Na s. 13-15 publikujemy kalendarzbadań profilaktycznych.�

DOROTA FRONTCZAKKOORDYNATORKA AKCJI „LECZYĆ PO LUDZKU”

2 Poradnik + Gdzie po pomoc?Czwartek 26 kwietnia 2010 + Gazeta Wyborcza + www.wyborcza.pl

Źle się czujesz?Co dalej?+ Kiedy zapisać się na wizytę

do lekarza pierwszego kontaktu+ Kiedy skorzystać z nocnej pomocy lekarskiej+ Kiedy wezwać pogotowie+ Jakie objawy powinny nas zaniepokoić

Gdzie po pomoc? + Poradnik 3www.wyborcza.pl + Gazeta Wyborcza + Czwartek 26 kwietnia 2010

jeśli poczujemy się źle po 18 lub w weekend?Większość z nas jest przekonana, że pozo-staje wtedy szpitalny oddział ratunkowy, je-śli chory sam jest w stanie do niego dotrzeć,albo pogotowie, jeśli nie możemy się ruszyćz domu. To błędne przekonanie żywi rów-nież wielu lekarzy. Izba przyjęć dowolnegoszpitala nie jest miejscem, w którym możnaliczyć na pomoc nocną – chyba że szpital maakurat kontrakt na świadczenie nocnej po-mocy w ramach podstawowej opieki zdro-wotnej.

W każdej przychodni lekarza pierwsze-go kontaktu można się dowiedzieć, jaki jestadres i numer telefonu do lekarza przyjmu-jącego w nocy dziecko lub dorosłego i numer,pod który można zadzwonić i zamówić wi-zytę do domu (nocna i świąteczna pomoc le-karska), jeśli pacjent sam nie jest w stanie do-trzeć do lekarza (nocna wyjazdowa pomoclekarska).

Lekarz POZ, nocna i świąteczna pomoclekarska oraz nocna wyjazdowa pomoc le-karska są kontraktowane przez NFZ od-dzielnie (choć mogą być realizowane przezjedną przychodnię). Lekarz POZ, wiedząc,z jakiego terenu ma pacjentów, daje zgodę naobjęcie opieką nocną placówce z danego te-renu. Pacjent może mieć spory kłopot, jeślizapisał się do lekarza pierwszego kontaktudaleko od swego domu, wówczas lekarz z noc-nej pomocy może odmówić wizyty w jego do-mu. Bo ma za daleko. Warto zatem lekarzawybierać blisko miejsca zamieszkania i za-wsze mieć zapisany numer do nocnej pomo-

cy. Można latami nie korzystać z tej możli-wości, ale na wszelki wypadek warto go mieć.

Sytuację pacjenta komplikuje to, że miej-sce i numer telefonu mogą, choć nie musi, sięzmieniać co roku, bo do konkursów ofert przy-stępują nowe placówki. Dlatego warto aktu-alizować dane o nocnej pomocy, co możnazrobić jednym telefonem do swojej przy-chodni.

A co, jeśli nie mamy lekarza POZ?Bywa, że mimo przepisów obowiązującychod lat nigdzie się nie zapisaliśmy i nie mamylekarza pierwszego kontaktu. Możemy miećabonament wykupiony przez zakład pracyalbo doraźnie leczyć się prywatnie, by nie staćw kolejkach. I co, jeśli w takiej sytuacji stwier-dzimy u siebie gorączkę i ból gardła w sobo-tę wieczorem? Mamy prawo skorzystać z naj-bliższej placówki nocnej pomocy lekarskiej– NFZ za takie wizyty płaci oddzielnie. To sa-mo dotyczy gości przyjeżdżających z innegokrańca Polski. W przypadku nagłego zacho-

rowania mogą skorzystać z „obcych” placó-wek zdrowotnych. Naprawdę nie muszą wzy-wać karetki! Lekarze nocnej pomocy lekar-skiej mają obowiązek ich przyjąć.

Nocna pomoc lekarska ma tę przewagęnad karetką pogotowia, że pacjenta bada i oglą-da lekarz. Może postawić diagnozę, wypisaćreceptę, dać zwolnienie. Ratownik z pogoto-wia tego nie zrobi – jest przeszkolony by usta-bilizować funkcje życiowe pacjenta i jak naj-szybciej dostarczyć go do szpitala.

Kiedy wezwać pogotowie?Pogotowie wzywamy do nagłych wypadków,to wie każdy, ale już nie każdy umie rozpo-znać nagły wypadek.

Porażenie prądem, rozległe i poważne opa-rzenie, upadek z wysokości, utonięcie, użąd -lenie, jeśli po nim wystąpi silna reakcja uczu-leniowa (duszność, wysypka) – w takich przy-padkach każdy wybiera trzy dziewiątki bezwiększych wątpliwości.

Tu każda minuta się liczy, więc zanim przy-jedzie karetka, świadek zdarzenia ma obo-wiązek udzielić pierwszej pomocy. Jeśli niewie, jak to robić, musi opanować panikę i uważ-nie słuchać wskazówek dyspozytora pogoto-wia, który mu podpowie, co robić z ofiarą wy-padku – krok po kroku.

Nie należy się wtedy oburzać, że pogoto-wie wyręcza się amatorami, żadna karetkanie dojedzie do pacjenta w trzy minuty. – Chcepani ratować dziecko czy nie?! – wrzasnął do-

Dokończenie na s. 4 ��

Nocna pomoc lekarskama tę przewagę nadkaretką, że pacjenta oglądalekarz. Może postawićdiagnozę, wypisać receptę,dać zwolnienie

PR

ZEM

YS

ŁAW

SK

RZY

DŁO

świadczony dyspozytor do spanikowanej mat-ki i dopiero wtedy kobieta zaczęła współpra-cować, co pomogło uratować malca przedskutkami zadławienia. Wskazówek możeudzielić też policjant albo strażak, jeśli do-dzwoniliśmy się najpierw do nich, np. w przy-padku pożaru, w którym są poszkodowaneosoby. Niedawno media doniosły, jak pewienpolicjant skutecznie „reanimował” pacjentaprzez telefon, zanim nadjechało pogotowie.To nie powinien być ewenement, często współ-praca świadków nagłego wypadku przesądzao czyimś życiu.

Kiedy jesteśmy świadkami wypadku sa-mochodowego, też wzywamy pogotowie. Niekażdy wzywający pomoc spełnia jednak na-leżycie swój obowiązek. Nie wystarczy, żewezwie karetkę i pojedzie dalej. Musi się za-trzymać, dojść do samochodu, ocenić, czypasażerowie i kierowca potrzebują pomocy.Zdarzają się wezwania typu: „bo człowiek le-ży pod samochodem”, a człowiek naprawiaauto i widać tylko jego nogi. Czasem same-mu trzeba podjąć decyzję o wezwaniu ka-retki, bo ofiara w szoku w pierwszej chwilinie czuje bólu. Bywa, że nawet ratownicy po-gotowia proszą o pomoc policję, bo podpitaofiara wypadku nie pozwala przewieźć siędo szpitala, choć za chwilę może umrzeć.Świadek wypadku powinien (zobowiązujego do tego ustawa o ratownictwie medycz-nym) udzielić poszkodowanym pierwszejpomocy, a dyspozytorowi pogotowia możli-wie precyzyjnie podać miejsce wypadku, bykaretka nie błąkała się na próżno. Do czasuprzybycia kwalifikowanej pomocy ma zostaćna miejscu i zabezpieczyć teren trójkątemostrzegawczym, by zapobiec następnej ka-tastrofie.

Jeśli widzimy leżącego na ulicy człowie-ka, który jest prawdopodobnie pod wpływemalkoholu, powinniśmy zareagować. Najpierwsprawdźmy, czy tylko śpi, czy też jest nie-przytomny. Jeśli nie reaguje na budzenie– wzywamy pogotowie i czekamy przy nim,aż do przyjazdu karetki. Jeśli śpi – wzywamystraż miejską.

Inne nagłe zachorowaniaNagłe wypadki to dla pogotowia najprostszasprawa. Nie budzą wątpliwości. Ale najwię-cej czasu zajmują wezwania do nagłych za-chorowań, o których nie wiadomo, jak bar-dzo są pilne.

By to ocenić, dyspozytor zadaje wzywa-jącemu pytania pomocnicze. Pierwsze – o ad-res i powód wezwania. Pyta, czy chory jestprzytomny, czy oddycha, czy można z nimnawiązać kontakt słowny. Chce się dowie-dzieć, czy pacjent jest leczony i na co. Pytao okoliczności, w jakich wystąpiły dolegli-wości będące bezpośrednią przyczyną we-zwania karetki i kiedy się zaczęły. Pyta teżo dane pacjenta – jego wiek i płeć. Od odpo-wiedzi na te pytania zależy, czy wezwanie zo-stanie przyjęte.


JAK

UB

OC

IEPA

Gdy dzwonisz na pogotowie, bądź przygotowany na to, że dyspozytor, zanim wyśle karetkę, zada wiele pytań. Choć może to być stresujące i trudne, należy na te pytaniarzeczowo i cierpliwie odpowiadać. Krzyki czy poganianiedyspozytora nie przyspieszą wysłania karetki.

Pytania, które zada dyspozytor pogotowia: 1. Imię i nazwisko. Podanie tych danych zwiększa twoją wiarygodnośći upewnia dyspozytora, że nie jest to fałszywe wezwanie.2. Numer telefonu, z którego wzywasz pomoc. Dyspozytor porównujenumer, który podajesz, z numerem, który wyświetla się – w ten sposóbupewnia się, że nie jest to fałszywe wezwanie. Jednocześnie podanyprzez ciebie numer jest źródłem szybkiego kontaktu, w przypadku gdykaretka będzie miała problem ze zlokalizowaniem pacjenta.3. Co się stało? Dyspozytor poprosi, abyś swoimi słowami opowiedział,co się stało lub co zastałeś.Spyta: Czy osoba poszkodowana jest przytomna? Czy się rusza? Czy reaguje na dotyk? Czy oczuwa ból? Czy wyczuwalny jest puls?4. Dane chorego. Dyspozytor zapyta o imię, nazwisko i wiek chorego,jeśli znasz.5. Liczba poszkodowanych. To ważne, bo dyspozytor musi ustalić, ile wysłać karetek.6. Stan poszkodowanych. Czy są przytomni i czy oddychają?7. Adres. Dyspozytor poprosi o adres, numer mieszkania, pod który ma przyjechać karetka. A jeśli zdarzenie ma miejsce na ulicy, to zapytao nazwę ulicy i jakiś charakterystyczny punkt. Powiedz, jak dojechać– jeśli podasz charakterystyczne punkty dojazdu, karetka dojedzieszybciej. Np. przy krzyżu w lewo, drugi dom za kościołem itp.UWAGA!

Nie odkładaj pierwszy słuchawki, dopóki dyspozytor nie powie: „Dziękuję” lub „Wysyłam karetkę”. Nie odkładaj słuchawki, aby dyspozytormógł ci zadać ewentualnie jakieś pytanie, jeśli są jakieś niejasności, lub aby mógł ci poradzić, co masz zrobić do czasu przyjazdu karetki.

Przy nagłym zatrzymaniu krążenia dyspozytor może udzielić odpowiednich rad przed podjęciem samodzielnej akcji reanimacyjnej.++

++

�� Dokończenie ze s. 3

O CO ZAPYTA DYSPOZYTOR?

Dobry kontakt osoby wzywającej karetkęz dyspozytorem pozwoli na prawidłową oce-nę kryzysowej sytuacji i wysłanie odpowied-niej karetki. Karetki mają kody pilności. Kod1 oznacza stan bezpośredniego zagrożeniażycia, np. zawał, udar, obrzęk płuc, karetkawyjeżdża wtedy w ciągu minuty. Kod 2 – za-grożenie zdrowia, wyjeżdża w ciągu kilku mi-nut. Te kody nie są nigdzie usankcjonowaneprawnie. – Do ataków bólu takich jak kolkawątrobowa czy nerkowa wysyłamy karetkęw ciągu godziny – słyszę od dyspozytora. Aleani pacjent, ani jego rodzina nie są w staniepostawić diagnozy, stąd konieczne jest, by-śmy cierpliwie odpowiadali na zadawane py-tania. Przez telefon też nie zawsze można po-stawić diagnozę, często karetki jeżdżą bez wy-raźnej potrzeby tam, gdzie powinna działaćnocna pomoc lekarska.

Czas przybycia karetki może opóźnić za-mknięte osiedle mieszkaniowe, jeśli strażnikgdzieś się w nocy oddalił, albo zepsuty do-mofon w domu. Za każdym razem wzywają-cy karetkę powinien zadbać, by usunąć takieprzeszkody.

Dziecku wiezionemu przez karetkę przy-sługuje towarzystwo któregoś z rodziców czyopiekuna. Dorosły udaje się do szpitala podopieką załogi karetki. Jeśli małżonek chce mutowarzyszyć, musi zapewnić sobie własnyśrodek transportu.Najczęstsze objawy alarmujące

Utrata przytomności to wprawdzie objawuzasadniający wezwanie karetki, ale nie za-wsze. Ważne są okoliczności omdlenia. Jeślinastąpiło ono natychmiast po rannym ze-rwaniu się z łóżka, nie ma wielkiego powodudo niepokoju. Można zgłosić się do lekarza,jeśli takie incydenty się powtarzają. Są ludzie,którzy reagują omdleniem np. na widok krwiczy z powodu nagłych emocji.

Natomiast utrata przytomności po zaży-ciu leków, szczególnie przeciwbólowych, mo-że świadczyć o wstrząsie. Omdlenie po nad-użyciu alkoholu świadczy o zatruciu. Jeślioprócz omdlenia zauważymy u chorego beł-kotliwość mowy, splątanie, niedowład – to za-pewne udar. We wszystkich tych przypad-kach zawsze dzwonimy po pogotowie.

Mogą być setki przyczyn bólu głowy, któ-re nie wymagają interwencji pogotowia. Alejeśli człowieka, który nigdy nie cierpiał na mi-grenę, zaatakuje silny ból połączony z wy-miotami, może to świadczyć o udarze krwo-tocznym mózgu. Wtedy oczywiście pogoto-wie wzywamy.

Każdy z nas wie, co to ból brzucha, i nie za-wsze pacjent decyduje się z tym objawemzgłaszać do lekarza. Ale bywa, że ból brzuchasygnalizuje poważną chorobę wymagającąnatychmiastowej interwencji. Zależy to odcharakteru bólu i objawów towarzyszących.Ból brzucha połączony z uczuciem lęku, po-tami, uciskiem w klatce piersiowej może wska-zywać na zawał serca.

Silny ból brzucha, słabo wyczuwalne tęt-no, wymioty – mogą świadczyć o zapaleniu

trzustki, otrzewnej, wyrostka robaczkowego.Te przypadki kwalifikują się do pomocy po-gotowia. Laikowi naprawdę trudno to ocenić,dlatego dyspozytor zadaje pytania, a w raziewątpliwości konsultuje się z lekarzem pogo-towia. Ważne jest, jakie leki pacjent przyj-muje, bo ból może być efektem ubocznymprzyjmowania leków – wówczas potrzebnajest wizyta u lekarza rodzinnego. Ważne sąteż wszystkie objawy towarzyszące bólowi.

Do bólów menstruacyjnych nie należywzywać pogotowia. – Pierwszy raz można,ale są pacjentki, które wzywają karetkę comiesiąc, a od tego jest ginekolog, a nie pogo-towie – mówi kierowniczka Centrum Powia-damiania Ratunkowego.

Nie nadużywajmy pogotowiaJeśli dyspozytor nie stwierdzi stanu nagłegozagrożenia życia, może poradzić osobie wzy-wającej, by pacjent zgłosił się do lekarza pierw-

szego kontaktu albo wezwał nocną wyjazdo-wą pomoc lekarską, która działa w ramachpodstawowej opieki zdrowotnej. Wtedy naj-częściej dochodzi do scysji, bo rodzinie pa-cjenta trudno zrozumieć, że pogotowie niejest od tego, by leczyć. Nie zawsze do chore-go w domu przyjedzie karetka z lekarzem,znacznie częściej zjawiają się ratownicy me-dyczni. Są dwa rodzaje karetek – podstawo-wa bez lekarza tylko z ratownikami i specja-listyczna z lekarzem. Karetkę specjalistycz-ną wysyła się w przypadku zagrożenia życia,czyli z kodu 1.

Ratownik musi podjąć decyzję, czy cho-rego transportować do szpitala, czy uznać, żewezwanie było niepotrzebne, bo chory wy-maga pomocy lekarza, a nie leczenia szpital-nego.

Na pogotowie dzwoni np. syn starszej pa-ni i opowiada: – Wczoraj też było pogotowie.Zawieźli mamę do szpitala i po zbadaniu ode-słali do domu. – I w ten sposób mamy stałychpacjentów, powinniśmy dać im abonament– mówi dyspozytor.

Plagą pogotowia w nocy są wezwania donadciśnienia. Najczęściej nieuzasadnione.Aparaty cyfrowe do mierzenia ciśnienia czę-sto są zawodne. Jeśli mają zużytą baterię, mo-gą podawać całkowicie fałszywe wyniki. Cho-ry z nadciśnieniem powinien mieć w swojejapteczce lek szybkiego reagowania, w raziepotrzeby brany pod język, a rano zgłosić siędo swojego lekarza.

Najprościej jest wybrać trzy dziewiątkii czekać na pomoc. Jednak to najprostsze wyj-ście nie zawsze jest najlepsze dla pacjenta.

Karetka podstawowa jest po to, żeby szyb-ko przewieźć chorego do szpitala. Ratow-nik nie wypisze recepty, nie da zwolnieniaz pracy. Jeśli pacjent wymaga pilnej pomo-cy lekarza, wiozą go do najbliższego szpita-la. Często się zdarza, że chory po odczeka-niu w kolejce kilku godzin jest odsyłany dodomu z receptą. Więc po co wzywać pogo-towie, skoro do takich przypadków służynocna pomoc lekarska?

Za pogotowie się nie płaciSą kraje, w których za niepotrzebne we-zwanie karetki trzeba zapłacić. W Polsce ta-kie rozwiązanie wprowadzono 11 lat temu,razem z reformą systemu zdrowia. Ograni-czyło to liczbę niepotrzebnych wezwań, alez drugiej strony naruszyło poczucie bez-pieczeństwa pacjentów, którzy nigdy niebyli pewni, czy wezwanie jest zasadne, czynie. Po kilku latach minister Mariusz Ła-piński zniósł opłaty za pogotowie, choć moż-na było dopracować się takich standardówpostępowania, które podpowiedzą pacjen-tom, kiedy sięgnąć po tę pomoc.

Pewności, że wezwanie jest konieczne,pacjent nie będzie miał nigdy, ale współ-praca z dyspozytorem czy lekarzem dy-żurnym pogotowia mogłaby ograniczyć licz-bę niepotrzebnych interwencji.

Dzisiaj, choćby wezwanie było wyraźniezbędne, za przyjazd karetki się nie płaci. I za-pewne dlatego bywają pacjentki, które re-gularnie co miesiąc wzywają karetkę, by do-stać zastrzyk przy bólach menstruacyjnych,a w międzyczasie nie decydują się na wizy-tę u ginekologa. Zdarza się, że dyrektor szko-ły wzywa pogotowie do skaleczonego palcaucznia. W ocenie lekarzy pomoc pogotowiaw dalszym ciągu jest nadużywana.

Zdarza się, że ratownikom puszczają ner-wy i odreagowują frustrację na osobach bez-zasadnie wzywających pogotowie. Jeśli we-zwanie było naprawdę niepotrzebne, po-zostaje to przełknąć. Być może na tę samąkaretkę czeka inny chory z rzeczywistymzagrożeniem życia. Jeśli jednak naszym zda-niem miało uzasadnienie, zawsze możnaposkarżyć się na wybuch złości ratownikadyrektorowi pogotowia.

Dokąd wiezie pogotowie?Ustawa mówi, że karetka wiezie chorego donajbliższego, odpowiedniego szpitala. I choćpacjent ma prawo wyboru, to w karetce niemoże prośbą czy groźbą zmusić załogi dozmiany obranego kursu, bo o tym decydu-je dyspozytor.

W teorii jest to założenie słuszne, w prak-tyce często się zdarza, że chorego z zawa-łem pogotowie zostawia w szpitalu, gdzienie mogą mu zrobić zabiegu ratującego ży-cie, a chorego z udarem tam, gdzie nie maoddziału udarowego. Powodem, dla które-go tak się dzieje, jest sposób kontraktowa-nia usług pogotowia. Poprawa organizacjipracy pogotowia zależy od ministra zdro-wia i NFZ. �

++

++

++


Dziecku wiezionemu przez karetkę przysługujetowarzystwo bliskiej osoby– rodziców bądź opiekuna. Dorosłemu nie przysługuje


Prawo do pomocy ze strony Pań-stwowego Ratownictwa Me-dycznego ma każda osoba, któ-rej życie lub zdrowie jest zagro-żone w wyniku nagłego niebez-

pieczeństwa. Określenie „każdy” oznacza,że pomoc przysługuje także osobom nie-ubezpieczonym.

Organizacja systemu ratownictwamedycznegoSystem ratownictwa medycznego tworzą:centra powiadomienia ratunkowego orazdyspozytorzy w szpitalach, zespoły ratow-nictwa medycznego, szpitalne oddziały ra-tunkowe, inne jednostki wyspecjalizowanew udzielaniu konkretnej pomocy medycz-nej oraz służby współpracujące, np. straża-cy, policjanci, żołnierze.

Centra powiadomienia ratunkowego – doktórych dzwonisz na numer 112 – mogą byćulokowane przy urzędach wojewódzkich,w budynkach państwowej straży pożarnej,ale też szpitale mogą zatrudniać swoich dys-pozytorów.

O karetkę mogą prosić dzieci lub sami po-szkodowani, którzy za chwilę zasłabną. Niemogąc się z nimi porozumieć, dyspozytormoże zażądać od przedsiębiorcy telekomu-nikacyjnego pilnego udostępnienia numerutelefonu, nazwiska i adresu dzwoniącego,a także lokalizacji dzwoniącego przez ko-mórkę. Uprawnienie to przysługuje takżecentrum powiadomienia ratunkowego.

Po przyjęciu zgłoszenia dyspozytor kie-ruje niezwłocznie zespół ratunkowy z am-bulansem na miejsce zdarzenia. Dyspozytorcały czas koordynuje akcję, wyznacza kie-rującego, udziela mu niezbędnych informa-cji oraz zawiadamia oddziały ratownictwamedycznego lub inne wyspecjalizowane od-działy. W razie potrzeby wzywa także służ-by współpracujące z systemem, takie jak np.Państwową Straż Pożarną, policję, żołnierzy.Może zaistnieć sytuacja włączenia do akcjijednostek ratowniczych z innego woje-wództwa, np. w razie pożaru czy powodzi.Wówczas akcje nadzoruje lekarz koordyna-tor ratownictwa medycznego z wojewódz-kiego centrum zarządzania kryzysowego.

Ekipa ratunkowa kieruje ofiarę do naj-bliższego szpitalnego oddziału ratunko-

wego albo innego miejsca wskazanego przezdyspozytora lub lekarza koordynatora. Je-śli szpital odmówi przyjęcia, grozi mu za-płata kary umownej, a nawet karne rozwią-zanie umowy o udzielenie świadczeń zdro-wotnych.

Szpitalny oddział ratunkowy (SOR), do któ-rego zespół przywozi poszkodowanego, jest bar-dzo ważny, gdyż udziela pomocy ludziom powypadkach ikatastrofach, musi być dobrze wy-

posażony w aparaturę medyczną, środki lecz-nicze oraz transport – ambulans i helikopter.

Ustawa oratownictwie medycznym z2005r.przewiduje powstanie jednego wspólnego sys-temu ratownictwa medycznego. Zmiany za-częły się w 2007 r. Teraz jesteśmy w fazie przej-ściowej – powstają szpitalne oddziały ratun-kowe, kolejni lekarze kończą specjalizację z za-kresu ratownictwa medycznego. W pełni maon funkcjonować od 2013 roku. Wtedy doce-

PRAWNIK DR DOROTA KARKOWSKA RADZI

Co trzeba wiedziećo pogotowiu

PR

ZEM

YS

ŁAW

SK

RZY

DŁO


lowo będzie jeden wspólny numer 112. Na ra-zie z uwagi na przyzwyczajenie społeczeństwanadal działa numer 999.

Kto za to płaciZa organizację systemu ratownictwa me-dycznego w skali kraju odpowiada ministerzdrowia, a za organizację w skali wojewódz-twa – wojewoda. To wojewoda decyduje o tym,jaka liczba karetek i szpitalnych oddziałówratunkowych powinna działać na ich terenie,a tym samym – w jakim czasie docierają onedo ofiar wypadku.

Ratownictwo medyczne jest finansowa-ne z dwóch źródeł – z budżetu państwa orazprzez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Z budżetu państwa mogą być finanso-wane tylko te świadczenia zdrowotne, któ-re zostały udzielone w tzw. fazie przed-szpitalnej, czyli od wypadku do momentudowiezienia poszkodowanego do szpitala.

Potrzebne dokumentyZa świadczenia wykonane już po przywiezie-niu na SOR zapłaci Narodowy Fundusz Zdro-wia. W sytuacjach nagłych nie ma obowiązkuwylegitymowania się dokumentem potwier-dzającym opłacenie składki na ubezpieczeniezdrowotne. Mogę okazać dokument później al-bo w trakcie pobytu w szpitalu lub też w ciągusiedmiu dni po jego opuszczeniu. Jeżeli mójpłatnik składek, np. pracodawca, zapomniał za-płacić za mnie składkę przez okres dłuższy niżmiesiąc, zostanie obarczony kosztami udzie-lonej pomocy.

Jeżeli poszkodowany nie jest ubezpieczo-ny, a spełnia kryterium dochodowe z pomocyspołecznej, przedstawia decyzję wójta (bur-mistrza, prezydenta) lub kierownika gminne-go ośrodka pomocy odpowiedniego do miej-sca zamieszkania. Jeżeli nie posiada takiego do-kumentu, szpital sam zwróci się do wójta (bur-mistrza, prezydenta) o wydanie go.

Wprzypadku dzieci, które nie są objęte ubez-pieczeniem jako członek rodziny, dokumen-tem, na podstawie którego udziela się świad-czenie, jest skrócony akt urodzenia. W przy-padku nieubezpieczonych kobiet w ciąży lubpołogu dokumentem takim będzie karta prze-biegu ciąży.

Nie należy się denerwować, jeśli w szpitaluczy przychodni personel będzie chciał ustalić,czy dziecko lub kobieta w ciąży i połogu jestbądź nie jest ubezpieczona. Takie rozróżnieniejest dla szpitala czy przychodni ważne ze wzglę-du na rozliczenia z NFZ. Za pomoc medycznądla osób ubezpieczonych płaci NFZ, a za oso-by nieubezpieczone – Ministerstwo Zdrowia.

Zanim wydarzy się wypadekW Polsce wciąż brakuje jasnych regulacjico do uszanowania dyspozycji pacjenta nawypadek utraty świadomości. Jednak mo-żemy zawczasu określić, czy życzymy so-bie podejmowania lub niepodejmowaniaokreślonych czynności medycznych, np.uporczywego podtrzymywania przy życiuw razie nieodwracalnej śpiączki. Możemytakże wskazać konkretną osobę, którą upo-ważniamy do pozyskiwania informacji natemat stanu naszego zdrowia, podejmowa-nia decyzji dotyczących naszego leczeniai do wglądu w naszą dokumentację me-dyczną. Takie oświadczenie w formie pi-semnej należy mieć zawsze przy sobie (np.w portfelu na kartce) lub dać je bliskiej oso-bie, która w naszym imieniu przekaże te in-formacje lekarzowi.

Zgodnie z obowiązującym prawem lekarznie jest zobowiązany stosować się do tegooświadczenia, może je jednak wziąć poduwagę.

Być czy nie być dawcą organów?W Polsce wciąż brakuje organów do prze-szczepu i wykonuje się za mało transplanta-cji, choć są to operacje ratujące życie. Naszeprawodawstwo przewiduje, że każdy jest po-tencjalnym dawcą organów.

Jeżeli jednak z jakichś względów nie ży-czymy sobie, by być branym pod uwagę jakodawca, musimy za życia zadbać o złożeniesprzeciwu. Może być on wyrażony jako:

wpis w centralnym rejestrze zgłoszonychsprzeciwów Centralny Rejestr Sprzeciwówmieści się w Centrum Organizacyjno-Koor-dynacyjnym ds. Transplantacji „Poltran-splant”, Al. Jerozolimskie 87, 02-001 w War-szawie. Formularz sprzeciwu jest do pobra-nia pod adresem www.poltransplant.org.pl;

oświadczenie pisemne zaopatrzone wewłasnoręczny podpis. Należy je trzymaćw portfelu lub dać drugie oświadczenie oso-bie bliskiej, które w razie konieczności do-starczy do szpitala

oświadczenia ustne złożone w obecnościco najmniej dwóch świadków, pisemnie przeznich potwierdzone, np. jesteśmy w szpitalu,nie możemy pisać, więc składamy oświad-czenie w obecności personelu medycznego(musi to zostać odnotowane w dokumenta-cji medycznej)

oświadczenie złożone przed członkami ro-dziny, którzy je spisują i się pod nim podpi-sują.

Za dzieci sprzeciw składają rodzice lubopiekun prawny. Jeżeli dziecko ukończy 16lat, samo może wyrazić sprzeciw, nieza-leżnie, czy zrobili to rodzice, czy opiekunprawny. �

++

++

++

++

Docelowo będzie jedenwspólny numer ratunkowy112. Na razie jednak nadaldziała numer 999


UDAR MÓZGUDo udaru dochodzi wtedy, kiedy komórkimózgu przestają być we właściwy sposóbodżywiane. Udar może być krwotoczny, np.w sytuacji pęknięcia tętniaka, lub niedo-krwienny (jeśli tętnica zostaje zablokowa-na np. przez złogi miażdżycowe). W efek-cie dochodzi do niedotlenienia i obumie-rania komórek.

Objawy uzależnione są od tego, jaki ob-szar mózgu uległ uszkodzeniu.

Objawy:drętwienie, paraliż lub osłabienie mięśnitwarzy, rąk lub nógproblemy z mówieniemnagły silny ból głowynagłe pogorszenie lub zaburzenie wzroku

Jak sprawdzić?Jeśli masz podejrzenie, że ktoś może mieć

udar, poproś go, bysię uśmiechnął podniósł obie ręce do górypowtórzył proste zdanie (np.: dzisiaj jest poniedziałek)Jeżeli osoba ma trudności z choćby jed-

nym z tych zadań, wzywaj natychmiast ka-retkę pogotowia (reanimacyjną) i opisz ob-jawy.

Co zrobić?Jeżeli poszkodowany jest przytomny, na-

leży ustawić go w pozycji w półsiedzącej, takaby głowa była wyżej, dzięki czemu łatwiej-sze będzie oddychanie. Nieprzytomną oso-bę należy przewrócić na bok. Nie można po-dawać leków i płynów – substancje mogą do-stać się do tchawicy, pogarszając stan po-szkodowanego.

ZAWAŁ SERCAZawałem serca nazywamy sytuację, w któ-rej z jakichś powodów (najczęściej z po-wodu zatorów miażdżycowych w tętnicach)krew nie dopływa do mięśnia sercowego.Im dłużej serce jest niedokrwione, tymwiększe trwałe uszkodzenia mogą w nimpowstać.

Objawy:Ból i ucisk w klatce piersiowej. Ból trwakilka minut, może zaniknąć i pojawić sięponownie. Ból ten może być odczuwa-ny jako „ból serca”, ale także jako ból brzucha czy zgaga. Może promieniowaćw kierunku ramion, rąk, karku, żuchwy.

Silny szarpiący ból głowyZawroty głowyNudności i wymiotyKrótki oddechOmdlenieDusznośćCzęsto osoby doświadczające zawału ba-

gatelizują te objawy. Mogą one zresztą na ja-kiś czas przejść i pojawić się ponownie.

Co zrobić?Trzeba uspokoić poszkodowanego, by nie

pogłębiać niedokrwienia. Ustawić go w po-zycji półsiedzącej.

UWAGA!Jeśli sam doświadczasz powyższych ob-

jawów, możesz próbować sobie pomóc kasz-ląc. Jedno kaszlnięcie co dwie sekundy po-może Ci unormować pracę serca i pozbyćsię zalegającej w płucach wydzieliny.

ZATRZYMANIE CZYNNOŚCI SERCADo zatrzymania akcji serca dochodzi naj-częściej w wyniku choroby serca. Serce poprostu staje.

Objawy:Człowiek, u którego wystąpiło zatrzy-

manie czynności serca, jest nieprzytomny,nie reaguje na bodźce dźwiękowe ani bó-lowe, nie porusza się, nie oddycha. W ta-kim przypadku konieczna jest natychmia-stowa resuscytacja (sztuczne oddychaniei masaż serca).

Co zrobić?Trzeba natychmiast wykonać resuscyta-

cję krążeniowo-oddechową. Jak? Połóż dłońpomiędzy piersiami powyżej dolnego koń-ca mostka. Przykryj dłoń drugą ręką i splećpalce. Poszkodowany musi leżeć na twar-dym podłożu.

Wykonaj 30 uciśnięć (w rytmie 100 uci-śnięć na minutę, czyli prawie dwa na sekun-dę). Uciśnięcia powinny być głębokie na oko-ło 5 cm w przypadku dorosłego. Dziecka od-powiednio płycej.

Potem jedną dłonią zaciśnij nozdrza po-szkodowanego, drugą przytrzymuj żuchwę.Wykonaj dwa wdmuchnięcia powietrza dopłuc. Obserwuj, czy podnosi się jego klatkapiersiowa. Jeśli nie, spróbuj odchylić głowęnieco do tyłu.

Powtórz cykl do poruszenia się pacjentalub przyjazdu karetki. �

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

Kiedy ktoś traciprzytomność

na naszych oczach lub jesteśmy świadkami

wypadku, wiemy, co robić – trzeba

zadzwonić na pogotowie.

Niestety, nie wszystkiesytuacje zagrażające

życiu są tak łatwe do ocenienia.

W przypadkuzawału

czy udaru mózguliczy się każda

sekunda. Po czym je poznać?

Podajemy listęobjawów

i podpowiadamy, co robić,

zanim przyjedziepogotowie

Reaguj natychmiast!


1. Podciągnij ubranie, by odsłonić klatkępiersiową i odnaleźć mostek

2. Połóż na dolnej połowie mostkapodstawę dłoni, ręce muszą byćwyprostowane i usztywnionew stawach

3. Całym ciężarem ciałarytmicznie naciskajna klatkę piersiowąw tempie 100 uciśnięćna minutę. Licz je na głos. Nieodrywaj dłoni

MASAŻ SERCA

wykonuj3 uciśnięcia

na 2 sekundy

uginaj klatkępiersiowąo 3-5 cm

2 wdechyna 30 uciśnięćklatki piersiowej

Właściwe miejsce ucisku znajduje sięna mostku, na linii łączącej sutki

W przypadku dzieci najpierw wykonaj5 wdechów. Uciskaj delikatnie

na głębokość 1-2 cm. Niemowlęobejmij dłońmi pod łopatkami i uciskaj

kciukami na głębokość 0,5-1 cm

3

2

1

1 2

3 4

SZTUCZNE ODDYCHANIE

1. Odchyl głowę poszkodowanego,jedną rękę oprzyj na jego czole, palcem wskazującym i kciukiem zatkaj mu nos2. Drugą ręką odchyl żuchwę 3. Szczelnie przyłóż usta do jego ust i wdmuchnij powietrze4. Obserwuj klatkę piersiową- powinna się poruszyć


WAŻNE TELEFONY

MOJE WAŻNE NUMERY:1 ........................................................................................................

2 ........................................................................................................

3 ........................................................................................................

4 ........................................................................................................

5 ........................................................................................................

6 ........................................................................................................

7 ........................................................................................................

8 ........................................................................................................

Kiedy dzieje się coś nagłego, łatwo zapomnieć najprostsze numerytelefonów. Wytnij tę kartkę i powieś w widocznym miejscu. W wykropkowane miejsce wpisz wła-sne ważne telefony: do swojego leka-rza podstawowej opieki zdrowotnej(POZ), do pediatry ( jeśli masz dziec-ko), do lekarza specjalisty ( jeśli jesteśpod jego opieką).

Nie zapomnij wpisać też numerówdo przychodni realizujących kontraktna nocną i świąteczną pomoc lekarskąoraz na wyjazdową pomoc lekarską. Nu-mery do tych placówek poda ci reje-stratorka w twojej przychodni POZ.

Jeśli korzystasz z prywatnej przy-chodni, opłaciłeś dodatkowe ubezpie-czenie zdrowotne w firmie ubezpiecze-niowej lub podpisałeś umowę z prywat-nym pogotowiem, dopisz numery tele-fonów firm realizujących te usługi.

Europejski Numer Alarmowy(działa w całej Europie jako numer zbiorczy na pogotowie, policję, strażpożarną) – 112Numer dostępny z telefonówkomórkowych i stacjonarnych

Pogotowie ratunkowe – 999 Straż pożarna – 998Policja – 997

Warszawska informacja o wypadkach(numer dostępny tylkow Warszawie, całodobowoudziela informacji na tematwypadków i osóbprzewiezionych do szpitalaw wyniku interwencji pogotowiaratunkowego) – 197 90

Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (numer ogólnopolski dostępnyz telefonów komórkowychi stacjonarnych)601 100 100

Dolnośląskie 71 344 47 45

Kujawsko-Pomorskie 660 412 240Lubelskie 606 220 666Lubuskie 68 453 27 44Łódzkie 46 814 20 57Mazowieckie 22 603 12 99Małopolskie 12 426 10 78Opolskie77 455 47 00Podkarpackie 17 862 43 35Podlaskie 85 732 79 83Pomorskie 85 732 79 83Śląskie 32 253 61 58 lub 500 543 210Świętokrzyskie 41 344 92 18Warmińsko-Mazurskie 89 527 48 14Wielkopolskie 61 820 67 01Zachodniopomorskie 91 425 27 78

Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (numer ogólnopolski dostępnyz telefonów komórkowychi stacjonarnych)601 100 300

Grupa Beskidzka33 829 69 00Grupa Bieszczadzka 13 46 32 204Grupa Jurajska34 31 52 000Grupa Karkonoska 75 752 47 34Grupa Krynicka18 471 29 33Grupa Podhalańska18 267 68 80Grupa Wałbrzysko -Kłodzka 74 84 234 14

Tatrzańskie OchotniczePogotowie Ratunkowe18 201 47 31

Informacja medyczna(udziela informacji nt. adresów i telefonów do szpitali) – 94 39


IDĄC NA WIZYTĘ DO LEKARZAO czym pa mię tać?1. Przy go tuj no tes i dłu go pis – mo że się przy-

dać, by za pi sać waż ne in for ma cje.2. Weź ze so bą człon ka ro dzi ny. Co dwie pa-

ry uszu, to nie jed na – je śli to bie coś um -knie, mo że mąż, czy ma ma za pa mię ta.

3. Opo wiedz le ka rzo wi, na co do tąd cho ro-wa łeś, opo wiedz o swo ich do le gli wo ściach,aler giach i po in for muj, ja kie le kar stwaza ży wasz.

4. Py taj i no tuj. Je śli nie usły sza łeś lub niero zu mia łeś, proś, by le karz pow tó rzył al-bo za pi sał ci naj waż niej sze in for ma cje.

5. Je śli przy szły ci do gło wy py ta nia już powi zy cie, do świad czasz skut ków ubocz-nych te ra pii al bo po czu łeś się go rzej – za-dz woń do lekarza.

6. Le karz po dał ci dia gno zę. Do wiedz się odnie go jak naj wię cej na te mat swo jej cho-ro by – co ro bić, by wy zdro wieć, ja kie przyj-mo wać le ki, ja kie przejść za bie gi i jak zmie-nić swój styl ży cia. Po wyj ściu od le ka rzapo czy taj o cho ro bie w in ter ne cie czyw książ kach.

7. Współ de cy duj. Do wiedz się, ja kie ba da -nie czy le cze nie da ci naj wię cej ko rzy ścii nie sie za so bą naj mniej sze ry zy ko.

Przy kła do we py ta nia do le ka rza1. Na co je stem cho ry? Czy móg łby/mog ła -

by pan/pa ni po dać mi mo ją dia gno zę w ję -zy ku pol skim (a nie po ła ci nie)?

2. Z czym się wią że mo ja cho ro ba? Co mu-szę zmie nić w sty lu ży cia?

3. Ja kie są pro gno zy?4. Czy jest moż li we, że ktoś w mo jej ro dzi -

nie cho ru je lub za cho ru je na to sa mo?5. Ja kie le cze nie pan/pa ni pro po nu je?6. Ja kie są ko rzy ści zwią za ne z pro po no wa -

nym przez pa na/pa nią le cze niem? Ja kiejest ry zy ko?

7. Czy móg łbym wziąć udział w ja kichś ba-da niach na u ko wych do ty czą cych le cze -nia tej cho ro by?

8. Czy są ja kieś or ga ni za cje, w któ rych móg łbym uzy skać in for ma cje, po moci wspar cie?

OTRZYMUJĄC RECEPTĘO czym pa mię tać?1. Le karz prze pi su je le kar stwo kon kret nej

oso bie. Nie od da waj swo ich le ków in nym.2. Do wiedz się, na co jest da ne le kar stwo

i jak je przyj mo wać.3. Do wiedz się, ja kie są moż li we efek ty

ubocz ne za ży wa nia da ne go le kar stwai jak ich unik nąć.

4. Prze czy taj uważ nie ulot kę za łą czo ną dole kar stwa.

5. Pa mię taj, że go dząc się na da ną te ra pię,mu sisz kon sek wen tnie za ży wać prze pi -sa ne le ki w od po wied nich daw kach. Tyl-ko w ten spo sób mo żesz sko rzy stać z prze -pi sa ne go le cze nia.

Przy kła do we py ta nia do le ka rza (lub farmaceuty)1. Jak na zy wa się to le kar stwo, czy móg ł-

by/mog ła by pan/pa ni prze li te ro wać?2. Czy jest tań szy za mien nik dla te go le ku?

Czy mo gę go przyj mo wać?3. Na co jest to le kar stwo? Jak dzia ła?4. Jak mam przyj mo wać ten lek? Ja kie jest

daw ko wa nie?5. Jak du żą daw kę po wi nie nem brać?6. Jak dłu go po wi nie nem przyj mo wać lek?7. Po ja kim cza sie lek zacz nie dzia łać?8. Czy mo gą przer wać przyj mo wa nie le ku,

je śli po czu ję się le piej?9. Ja kie są efek ty ubocz ne?

10. Ko mu po wi nie nem po wie dzieć o efek -tach ubocz nych, je śli się po ja wią?

11. Czy przyj mu jąc ten lek, po wi nie nem uni-kać ja kichś po traw, na po jów czy ak tyw -no ści?

12. Czy po wi nie nem przer wać bra nie do-tych cza so we go le kar stwa?

13. Czy z tym le kiem mo gę na dal za ży waćwi ta mi ny lub in ne su ple men ty die ty?

14. Co mam zro bić, je śli za pom nę za żyć le-kar stwo?

15. Co mam zro bić, je śli przy pad ko wo przyj-mę zbyt du żą daw kę le ku na raz?

16. Czy po wi nie nem przejść ja kieś ba da niaw trak cie lub po okre sie przyj mo wa niate go le kar stwa?

PRZED BADANIEMPrzy kła do we py ta nia do le ka rza1. Dla cze go to ba da nie jest ko niecz ne?2. Jak dokładnie wy glą da to ba da nie?3. Czy ba da nie bę dzie bo la ło?4. Ja kich in for ma cji udzie lą wy ni ki te go ba-

da nia?5. Czy nie moż na po zy skać tych in for ma cji

in ną dro gą? 6. Jak mam się przy go to wać na ba da nie? 7. Ile ra zy pan/pa ni wy ko ny wał/wy ko ny -

wa ła to ba da nie?8. Kie dy i gdzie mo gę ode brać wy ni ki?9. Co mam zro bić, gdy już bę dę miał wy ni -

ki ba dań?

PRZED OPERACJĄPrzy kła do we py ta nia do le ka rza1. Dla cze go ta ope ra cja jest ko niecz na?2. Na czym do kład nie po le ga ta ope ra cja?3. Czy moż na coś zro bić, by unik nąć ope-

ra cji?4. Co zy skam, de cy du jąc się na ope ra cję?5. Ja kie ry zy ko jest zwią za ne z tą ope ra cją?

Ja kie są moż li we po wi kła nia?6. Co się sta nie, je śli nie zgo dzę się na tę ope-

ra cję?7. Czy móg łbym za się gnąć dru giej opi nii le-

kar skiej?8. Ja kie go ro dza ju znie czu le nie do sta nę?9. Jak dłu go po trwa po wrót do zdro wia po

tej ope ra cji?10. Czy bę dę od czu wał ból po ope ra cji? Jak

sil ny i jak dłu go?11. Ile po dob nych ope ra cji pan/pa ni wy ko -

nał/wy ko na ła?12. Ile cza su bę dę mu siał spę dzić w szpi ta lu?

PRZY WYBIERANIU SZPITALAPrzy kła do we py ta nia do le ka rza1. Któ ry szpi tal za pew ni mi naj lep szą opie kę? 2. Jak wy pa da ten szpi tal na tle in nych w mo -

im re gio nie?3. Czy ten szpi tal ma ja kieś cer ty fi ka ty lub

na gro dy?

Zapytaj lekarzaBierz świadomy udział w leczeniu. Jak? Rozmawiaj z lekarzem. Poznaj diagnozę, dowiedz się, jakiesą możliwe terapie, podejmuj decyzje. A jeśli czegoś nie rozumiesz – pytaj! Pod po wia da my, ja kie py ta nia za dać le ka rzo wi na wi zy cie, przed ba da niem, przed ope ra cją

Akcja „Leczyć po ludzku” promuje prawa pa-cjentów. Nie zapominajmy jednak, że nie tyl-ko biały personel ma wobec nas obowiązki,m.in. pytania o zgodę na zabiegi czy zacho-wania tajemnicy lekarskiej. Także my jako pa-cjenci mamy obowiązki. Wypełniając je, po-prawimy relacje z lekarzami, a to wpływa ko-rzystnie na leczenie. Zapytaliśmy lekarzy,czego oczekują od pacjentów.

UPRZEJMOŚCINajwięcej złego w relacjach lekarz – pacjent,pielęgniarka – pacjent i rejestratorka – pacjentrodzi agresja. Pacjent często ma uzasadnionepowody do frustracji, ale wylewanie żalów napierwszą lepszą osobę z personelu medycz-nego, jaka się nawinie, to błąd. Personel też wi-dzi niedostatki systemu i – co gorsza – musi so-bie z nimi stale radzić. Znacznie lepiej jest trak-tować pielęgniarkę czy lekarza tak, jak byśmysami chcieli być przez nich traktowani. Agre-sja zawsze rodzi agresję, życzliwość i uprzej-mość też często bywa odwzajemniana.

REALIZMUCzęsto na swoją chorobę pacjent pracował ca-łe lata, lekceważąc zasady zdrowego życia.Trudno oczekiwać, że jedna tabletka czy ope-racja wszystko to naprawią. Jeśli lekarz zale-ca zmianę trybu życia czy ścisłe przestrzega-nie diety, to zapewne ma rację, a nie wymyśliłtego sobie, żeby nas udręczyć.

HIGIENYZdarza się, że pogotowie przywozi z placu bu-dowy brudną i spoconą ofiarę wypadku. Per-sonel musi sobie z tym poradzić. Młoda le-karka ze szpitala opowiadała, że przygoto-wując pacjenta do operacji, zasugerowała mukąpiel. Okazało się, że pacjent po dwóch ty-godniach spędzonych w szpitalu nie wiedział,gdzie jest łazienka. Nie miał tych nawyków.

WSPÓŁPRACYŻaden proces leczenia się nie powiedzie, jeślipacjent wybiórczo traktuje zalecenia lekarza,wykupuje tylko część leków, sam je sobie daw-kuje. Każdy lek ma działania niepożądane. By-wa, że lek wywołuje nieprzyjemne skutkiuboczne, wtedy należy to zgłosić lekarzowi.Czasami można zamienić go na inny, czasamitrzeba znosić cierpliwie nieprzyjemności w ra-mach wyboru mniejszego zła.

DYSCYPLINYW szpitalu obowiązują pewne rygory i trzebasię z tym pogodzić. Nie wolno palić, używaćalkoholu, trzeba przestrzegać ciszy nocnej,nie należy oddalać się z sali na dłużej bez wie-dzy pielęgniarki – może nam przepaść terminzaplanowanego badania.

TOLERANCJIW szpitalu nie ma możliwości doboru towa-rzyszy niedoli, trzeba robić wszystko, by at-mosfera sali nie była piekłem. Należy zacho-wywać się kulturalnie wobec innych pacjen-tów, szanować ich intymność. �


Obowiązki pacjentaNarzekamy na relacje z naszym lekarzem? My też możemy je poprawić

KAR

OLI

NA S

IKO

RS

KA

Wczesne wykrycie atakującej nas chorobyto warunek powrotu do zdrowia, a niekie-dy nawet ocalenia życia. Dlatego musimypamiętać o regularnych badaniach dia-gnostycznych. Przypominamy, jakie ba-dania powinniśmy wykonać po 30., 40. i 50.roku życia.

Jeśli czujemy się źle lub podejrzewamyu siebie chorobę, nie musimy płacić za ba-dania. Powinniśmy zwrócić się do swojegolekarza podstawowej opieki zdrowotnej(POZ), który wystawi skierowanie na bada-nie w ramach ubezpieczenia zdrowotnego.

NFZ prowadzi obecnie siedem progra-mów profilaktycznych dla wybranych gruppacjentów. Wramach programów profilak-tycznych badania są bezpłatne. Sprawdzić jemożna pod adresem: www.nfz.gov.pl/profi-laktyka.

Jeśli natomiast czujemy się dobrze,a chcemy wykonać zalecane dla naszej płcii grupy wiekowej badania profilaktyczne,musimy za nie zapłacić.

WszyscyPO 30. ROKU ŻYCIAOgólne badanie fizykalne, podczas które-go lekarz nas obejrzy, osłucha i zmierzy ci-śnienie, to absolutny standard. Poddawaćsię mu powinien każdy z nas raz w roku.Cena za ogólne badanie w prywatnym ga-binecie to 50-100 zł. Ogólne badanie krwi. Każdy z nas powi-nien sobie zbadać krew raz do roku. Po 40.roku życia to wręcz nasz obowiązek. Cenaprywatnego badania to ok. 30 zł.

Na badanie krwi zgłaszamy się na czczo,a na około pół godziny przed pobraniemkrwi powinniśmy też unikać większego wy-siłku – niespełnienie tych warunków możezafałszować rzeczywiste wyniki badań. Ogólne badanie moczu. Podobnie jak ogól-ne badanie fizykalne i krew badanie moczuto absolutne minimum, o które każdy z naspowinien zadbać raz do roku. Cena w pry-watnym ośrodku to ok. 15 zł.

Najlepiej jest wcześniej ustalić z leka-rzem, w jaki sposób przygotować się do ba-dań. Mocz najczęściej pobierany jest przypierwszym porannym skorzystaniu z toa-lety, z tzw. środkowego strumienia. Czylisiusiamy według schematu: ubikacja, po-jemniczek, ubikacja.

Większość laboratoriów wydaje po-jemniki do badań na mocz. Jeżeli nie, zpew-nością dostaniemy je w aptece.

Pojemnik należy opisać (imię i nazwi-sko) i w ciągu dwóch godzin dostarczyć dolaboratorium. Cholesterol. Każdy z nas powinien badaćsobie poziom cholesterolu raz do roku.Szczególną uwagę powinni na to zwracaćci, których krewni chorowali kiedyś na cho-

roby układu krążenia i przeszli np. zawałserca. Cholesterol powinny też kontrolo-wać: osoby otyłe, prowadzące siedzący trybżycia i palące papierosy, osoby z rozpozna-ną chorobą układu sercowo-naczyniowego–nadciśnieniem czy chorobą niedokrwiennąserca – cierpiące na cukrzycę, choroby ne-rek, wątroby itarczycy, osoby, wktórych ro-dzinie występowały wrodzone zaburzenialipidowe, osoby z obecnością żółtych naro-śli (tzw. kępek) na powiekach i skórze. Ce-na prywatnego badania to ok. 15 zł.

Na kilka dni przed badaniem, a szcze-gólnie w dniu je poprzedzającym, nie po-winniśmy spożywać bardzo tłustych po-traw, bo może to zafałszować wyniki badań.

NORMY DLA CHOLESTEROLUCholesterol całkowity Norma – poniżej 200 mg/dl Trójglicerydy Norma – poniżej 150 mg/dl (1,7 mmol/l) Cholesterol LDL – tzw. zły cholesterol Norma – poniżej 100 mg/dl (2,6 mmol/l) Cholesterol HDL – tzw. dobry cholesterol Norma: Kobiety – powyżej 50 mg/dl (1,3 mmol/l) Mężczyźni – powyżej 40 mg/dl (1,0 mmol/l)

Badanie wątroby. Podczas pobierania krwido badań możemy również poprosić ospraw-dzenie, jak funkcjonuje nasza wątroba. Pro-ste badanie stężenia we krwi enzymów wą-trobowych – aminotransferazy alaninoweji asparaginianowej (ALT i AST) – pozwalaocenić, czy nasza wątroba nie została uszko-dzona np. przez nadmiar alkoholu. ALT i AST: norma – poniżej 40 IU/l

Bilirubina: norma – 0,2-1,0 mg/dl (3,4-17umol/l). Podwyższona wartość może świad-czyć o żółtaczce.Badanie okulistyczne.Jaskra. To grupa schorzeń charakteryzu-jących się postępującym uszkodzeniemoka spowodowanym najczęściej nadmier-nym wzrostem ciśnienia wewnątrz gałkiocznej. Choć jaskrę uważa się za chorobęludzi starszych, może ona zaatakować wkaż-dym wieku. Po ukończeniu 30. roku życiapowinno się poddawać profilaktycznymbadaniom okulistycznym co dwa lata, a po40. roku życia co rok. Co najmniej raz doroku powinny się badać osoby, którychkrewni chorowali na jaskrę.

PO 40. ROKU ŻYCIAEKG. Raz do roku. Absolutnie powinni o tozadbać wszyscy, u których w rodzinie wy-stępowały choroby układu krążenia, np. za-wał serca. Badać powinni się również pa-lacze. Cena to ok. 30 zł. Badanie jelita grubego. Rak jelita grubegonależy do tych nowotworów, na które licz-ba zachorowań wzrasta w zastraszającymtempie. Niestety, w ten sposób płacimy zaobecny styl życia, przede wszystkim za złądietę opartą na mięsie, ubogą w warzywai owoce. Do tego dochodzi otyłość, brak ru-chu, nadmierne spożycie alkoholu.A wszystko to główne czynniki ryzyka ra-ka jelita grubego.

Po 40. roku życia każdy powinien co-rocznie poddać się badaniu przez lekarzapalcem przez kiszkę stolcową, a od 45. ro-ku życia corocznie przeprowadzić badaniena obecność krwi utajonej w stolcu (każdymoże za kilkanaście złotych nabyć w apte-ce test i zgodnie z instrukcją wykonać gosamodzielnie).


KA LEN DARZ BA DAŃ PRO F I LAK TYCZ NYCH

Dokończenie na s. 14 ��

AGN

IES

ZKA S

AD

OW

SK

A

Po 50. roku życia wskazane jest poddawa-nie się badaniu kolonoskopowemu co pięć lat,zawsze po uprzedniej konsultacji z lekarzem,najlepiej onkologiem. Szczególną uwagę tymbadaniom powinni poświęcać ci, u którychw rodzinie ktoś już wcześniej chorował na ra-ka jelita grubego. Kolonoskopia to koszt rzędu250-300 zł. Dodatkowo trzeba zapłacić za po-branie wycinków i ich zbadanie. Można teżprzeprowadzić kolonoskopię w znieczuleniuogólnym – to dodatkowy koszt około stu kil-kudziesięciu złotych. Rentgen płuc. Badanie to powinni wykony-wać przede wszystkim palacze – papierosy togłówny czynnik ryzyka raka płuc. Skoro jużpalisz i nie możesz czy nie chcesz rzucić, to razdo roku idź na prześwietlenie płuc.

Należy wykonać dwa zdjęcia: przednio-tyl-ne i boczne. Zdjęcia najlepiej pokaż onkolo-gowi. Cena za zdjęcie boczne to ok. 25 zł, zaprzednio-tylne – 40-60 zł. Spirometria – to stosunkowo proste badanie,za pomocą którego możemy ocenić, jak pra-cują nasze płuca i oskrzela i czy przypadkiemnie rozwija się w nich POCHP (przewlekła ob-turacyjna choroba płuc) – schorzenie, z powo-du którego każdego roku umiera w Polsce ok.15 tys. osób, a 20 tys. zmuszonych jest przejśćna rentę.

W Polsce każda osoba po przekroczeniu45. roku życia może mieć wykonane bez-płatnie badanie spirometryczne. Biorąc jed-nak pod uwagę fakt, że choroba ta rozwija sięprzez wiele lat, badać powinni się równieżmłodsi ludzie. Generalnie uznaje się, że spi-rometrię powinien zrobić raz do roku każ-dy, kto pali regularnie od kilku lat. Badaniekosztuje 30-35 zł.

OnPO 45. ROKU ŻYCIABadanie prostaty. Każdy mężczyzna po 45. ro-ku życia powinien co roku wykonywać bada-nie prostaty przez odbytnicę – palcem i za po-mocą USG.

Dodatkowo profilaktyce służy oznaczaniepoziomu tzw. PSA w surowicy krwi (białka,którego poziom podwyższa się w chorobachprostaty). Oznaczenie poziomu PSA należywykonywać co roku po skończeniu 50. rokużycia lub po 40. roku życia, jeżeli na raka pro-staty chorował ktoś w rodzinie.

Cena USG prostaty to 80-90 zł, a testu napoziom PSA – ok. 25 zł.

OnaPO 20. ROKU ŻYCIASamokontrola piersi. Rakiem piersi najbar-dziej zagrożone są kobiety, u których w bliskiejrodzinie ktoś już wcześniej zachorował na tensam nowotwór: matka, siostra, ciotka, babka,i to przed 50. rokiem życia. Częściej na tę cho-robę zapadają kobiety otyłe oraz te, u którychbardzo wcześnie wystąpiła pierwsza miesiączkai/lub późno pojawiła się ostatnia miesiączka(menopauza).

Najważniejsza jest samokontrola piersi.Warto ją zacząć, począwszy od 20. urodzin, i re-gularnie badać piersi co miesiąc już przez ca-łe życie.

Od 20. do 49. roku życia piersi przynaj mniejraz na trzy lata powinien badać lekarz. A po50. roku życia nawet co rok.

PO 25. ROKU ŻYCIACytologia. Podstawą profilaktyki raka szyjkimacicy jest regularne wykonywanie badań cy-

tologicznych w ramach badań przesiewowychu kobiet w wieku 25-59 lat. Należy je robić cotrzy lata. Są bezpłatne. Panie powinny się zgła-szać do gabinetów i poradni ginekologicznych,które mają podpisany kontrakt z NarodowymFunduszem Zdrowia. Lista placówek dostęp-na jest na stronie internetowej www.nfz.gov.pl.Prywatnie badanie kosztuje ok. 40 zł.

Badanie cytologiczne polega na pobraniuprzez ginekologa lub położną za pomocą spe-cjalnej szczoteczki materiału komórkowegoz tarczy części pochwowej i dalszej części ka-nału szyjki macicy.Badanie to powinno być wykonane:

ok. 12 miesięcy po rozpoczęciu współżyciapłciowego,

od 20. roku życia – corocznie. Pobranie wymazu z szyjki macicy jest tech-nicznie proste, niebolesne i krótkotrwałe. Abybyło prawidłowe, kobieta nie powinna przednim:

stosować irygacji ani środków nawilżają-cych pochwę na 48 godzin przed badaniem,++

++

++


KA LEN DARZ BA DAŃ PRO F I LAK TYCZ NYCH

KIEDY IŚĆ DO GINEKOLOGA?Zaniepokoić powinny nas:

nieregularne krwawieniamiesiączkowe,krwawienia po menopauzie,inne krwawienia, np. po stosunkach,cuchnące, ropne upławy,bóle w dole brzucha,bóle w okolicy lędźwiowej,obrzęk kończyn dolnych ,częste oddawanie moczu, parciena mocz, zaleganie moczu w pęcherzu,zaparcia, trudności w oddawaniu stolca.

++

++

++

++

++

++

++

++

++

�� Dokończenie ze s. 13

TOM

AS

Z W

AWER

mieć stosunków przez 48 godzin przedbadaniem,

powinna natomiast zgłosić się na bada-nie najwcześniej pięć dni po zakończeniumiesiączki.

POMIĘDZY 30. A40. ROKIEM ŻYCIA Zwłaszcza jeśli na raka piersi lub jajnikachorowała ich matka, babka, siostra – ko-biety powinny przynajmniej raz na dwa la-ta zrobić ultrasonograficzne badanie pier-si (USG). Dzięki temu badaniu można wy-kryć nawet minimalne zmiany.Badania prenatalne – diagnostyka prena-talna powinna być proponowana wszyst-kim kobietom, które w planowanym ter-minie porodu przekroczą 35. rok życia.Wskazaniem do badań prenatalnych mo-gą być również wady wrodzone u po-przednio urodzonego dziecka czy zabu-rzenia genetyczne u rodziców lub innychbliskich członków rodziny.

PO 50. ROKU ŻYCIAMammografia pozwala wykryć nawet bar-dzo małe zmiany, często niewyczuwalnewdotyku. Uwaga! Obraz na kliszy powinienoglądać doświadczony lekarz. Trzeba pa-miętać, że wiarygodność wyniku w dużejmierze zależy od jakości sprzętu. Nowocze-sny sprzęt cyfrowy naraża badaną osobę namniejszą dawkę promieniowania i daje ob-raz lepszej jakości.

Mammografię trzeba wykonywaćw pierwszej fazie cyklu miesięcznego. Wte-dy szanse na wykrycie guza są największe.

Od trzech lat w Polsce prowadzone sąbezpłatne badania mammograficzne dlawszystkich kobiet w wieku 50-69 lat, którepowtarza się co dwa lata. Wykonanie mam-mografii prywatnie kosztuje 80-110 zł.

W każdej sytuacji po stwierdzeniu przezkobietę jakichkolwiek nieprawidłowościw piersiach należy pilnie zgłosić się na kon-sultację do onkologa, który zleci odpo-wiednie badania dodatkowe. �

++

++


Prawa pacjenta. PoradnikBezpłatny dodatek do „Gazety Wyborczej”

Wydawca: Agora SA, ul. Czerska 8/10, 00-732 Warszawa

Redaktor prowadzący: Dorota Frontczak

Zespół redakcyjny: Elżbieta Cichocka-BójkoWojciech GrejciunBożena AksamitWojciech Moskaldr nauk prawnych Dorota Karkowska

Projekt graficzny: Michał Przeździecki

Korekta: zespół

Redakcja Akcji Społecznych „Gazeta Wyborcza”ul. Czerska 8/10, 00-732 Warszawatel. 22 555 42 79, faks 22 555 72 88

Więcej o akcji „Leczyć po ludzku” na www.wyborcza.pl/leczyc

Piszcie do nas na: [email protected]

PARTNERPORADNIKA I CYKLUREDAKCYJNEGO :

WSPÓŁORGANIZATORZY AKCJI „LECZYĆ PO LUDZKU”: „Gazeta Wyborcza” orazInstytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej

TOM

AS

Z W

AJS

PR

YC

H

16 ReklamaCzwartek 26 kwietnia 2010 + Gazeta Wyborcza + www.wyborcza.pl

29112432

Poradnik Świadomego Pacjenta

Documents

Transcript of Poradnik Świadomego Pacjenta