Pomoc Psychologiczna dla rodzin z dzieckiem w wieku szkolnym (z doświadczeń psychoterapeuty)

Bernadetta Izydorczyk

„Drogowskazy” do udzielania psychologicznej pomocy rodzinie z dzieckiem w roli ucznia

Główne obszary tematyczne - istotne dla właściwej interwencji pedagogicznej

wobec ucznia i jego rodziny

Profesjonalna wiedza nauczyciela – rozumienie psychopatologii rozwoju dziecka i struktur rodzinnych

Relacja emocjonalna - społeczna – jakość, specyfika przebiegu i umiejętności rozpoznania zjawisk psychologicznych (szczególnie oporu, przeniesienia i przeciwprzeniesienia)

Nauczyciel (pedagog) - uczeń Nauczyciel (pedagog) - rodzic Rodzic - nauczyciel

„Ograniczenia i pułapki „ w udzielaniu psychologicznej pomocy

po stronie ucznia po stronie nauczyciela po stronie rodziny

Profesjonalna wiedza nauczyciela – rozumienie psychopatologii rozwoju dziecka i struktur rodzinnych

Dziecko to często delegat problemów rodziny (pacjent identyfikowany)

Rodzina to pierwsze ogniwo oddziaływań wychowawczych

Psychopatologia rozwojowa i pomoc psychologiczna zorientowana na rozwój dziecka - istota psychopatologii polega na wskazaniu rozwojowych deficytów, a terapia na ich wyrównywaniu i stymulacji sfer rozwojowych u dziecka

Dziecko i adolescent w wieku szkolnym to jednocześnie osoba funkcjonująca w wielu rolach, ale głównym obiektem odniesienia jest jego rodzina (rodzice)

Uczeń = syn, córka, brat, siostra, kolega, przyjaciel itd.

Zabawa podstawową formą aktywności dziecka młodszego - etapy rozwoju zabawy

Od zabawy do celowego działania – uczenia się Podstawowa zasada – bawienie się (psychiczny proces

kształtujący rozwój, aktywność, w której dziecko wyraża to, co ważnego dzieje się w jego życiu)

Bierność nie jest konstruktywna

4 fazy rozwoju zabawy (Lili Peller ): - narcystyczna - preedypalna - edypalna - post-edypalna

L. Peller opisuje zabawę dziecka w kategoriach psychoanalitycznej teorii popędów i strukturalnej teorii osobowości; jest też przydatna przy analizie zabawy uwzględniającej charakter i fazy relacji z obiektem, w której „znajduje się” dziecko

Poziom wybieranej przez dziecko zabawy łączy się z wiekiem chronologicznym ze stopniem regresji

W terapii dziecko może wracać do takiego okresu rozwoju popędu, dla którego właściwa była np. zabawa narcystyczna, predeypalna

Wraz z wiekiem i dojrzewaniem psychicznym (= dojrzewanie OUN) u dziecka zmienia się jego podstawowa forma aktywności :o zabawy do celowego działania i uczenia się

Etap zabawy edypalnej – dziecko poszukuje aktywnie kontaktu z obojgiem rodziców –odczuwa gwałtowne emocje miłości, podziwu, zazdrości –

Dziecko podejmuje zabawy wynikające z dominującej w tym okresie fantazji ( ”mogę robić to, co robią dorośli”)

Rozwój zabawy tematycznej (jest królem, lekarzem, pogromcą zwierząt itp.); Zabawę w role charakteryzuje duża dynamika

Wykorzystuje w zabawie przedmioty – „dorosłe” rekwizyty (rzeczy rodziców, starszego rodzeństwa) lub własne wytwory (mające pełnić funkcje kopii „dorosłych” przedmiotów

Etap zabawy post- edypalnej – w okresie latencji; podstawowe lęki dziecka korelują z naporem sił z super ego

Dziecko tworzy kompensacyjne poczucie mocy - związane z grupą rówieśniczą ,zgodnie z zasadą ” Jest nas wielu, jesteśmy do siebie podobni, to daje nam siłę” – dziecko przestrzega grupowych reguł –podporządkowuje swoje potrzeby normom większości

W zabawie zasady zawsze ustalone; możliwość ciągle nowego rozpoczynania gry (zaprzeczenie fenomenu przemijania czasu – zaprzeczenie zjawisku śmierci)

Dzieci umieszczają swoje „ja idealne” w osobie partnera zabawy lub przywódcy grupy

Rysunek i inne wytwory dziecka – materiał do diagnozy i pomocy psychologicznej

Diagnoza dzieci małych, z trudnościami w komunikacji werbalnej

Rysunek to naturalna forma ekspresji ,sposób porozumiewania się

Rysunek to

- przekazanie przez dziecko dorosłemu określonych informacji o jego świecie wewnętrznym

- przeniesienie (projekcja) emocji, potrzeb, konfliktów wewnętrznych , oczekiwań dziecka

Rozmowa – dialog

podstawą nawiązania relacji (sojuszu) z uczniem - adolescentem

i jego rodziną

Uwzględnienie poziomu patologizacji struktury rodziny (zaburzenia psychiczne u rodziców, przemoc w rodzinie, alkoholizm itd.); Wewnętrzny chaos i brak granic pomiędzy poszczególnymi osobami w rodzinie (tzw. „granice rozmyte”) i równolegle zewnętrznie granice sztywne (trzymanie „tabu”,tzw. „rodziny zasznurowane”) –utrudniają niesienie pomocy dziecku

Zwykle im > poziom patologii w emocjonalnej strukturze rodziny tym > patologizacja w psychicznym rozwoju dziecka

Im > poziom modelowania konstruktywnych strategii rozwiązywania sytuacji trudnych, dojrzałości emocjonalnej u rodziców tym < tendencje u ich dziecka do rozwijania tendencji destruktywnych (lękowych, depresyjnych, zaburzeń zachowania, innych trudności emocjonalnych) do radzenia sobie przez nie w sytuacji społecznej

Im > poziom trwałych ograniczeń dziecka (wynikających z uszkodzenia OUN, kalectwo itp. )tym > motywacja u ich rodziców do szukania psychologicznej pomocy ,ale jednocześnie > tendencja do „nadmiernego chronienia” jego „niepełnosprawności” :fizycznej, umysłowej przed innymi z obawy przed jego skrzywdzeniem („inni mogą mu zaszkodzić, nie są tak zaangażowani jak ja”, moje dziecko nie jest tak wydolne jak inne dzieci, mogą je skrzywdzić, wykorzystać”)

Wzrasta tendencja do rozwijania u dziecka w toku jego wychowania specyficznej emocjonalnej struktury osobowości (tzw. cech osobowość homiliopatyczna – „jestem osobą niepełnosprawną tj. gorszą od innych”, zjawisko wtórnych zysków z choroby)

Fragmentaryczne deficyty rozwojowe u dzieci – sprzyjają wtórnemu rozwojowi u nich zaburzeń emocjonalnych (dysleksja, dysgrafia, dysortografia itd.)

Relacja emocjonalna – społeczna (nauczyciel - uczeń - rodzice) – istotne zjawiska psychologiczne

Zjawisko oporu (opór uniwersalny – intrapsychiczny i interpersonalny w relacji społecznej)

Zjawisko przeniesienia i przeciwprzeniesienia Dziecko prezentuje w relacji z ważnymi dla niego emocjonalnie

osobami nie tylko świat obiektów wewnętrznych (ukształtowanych w przeszłości), ale też wnosi do kontaktu z nią swoje doświadczenia i przeżycia z aktualnych związków z rodzicami

Rodzice są obiektami znaczącymi dla dziecka – posiadają rzeczywisty wpływ na ich rozwój

Relacja uczeń – nauczyciel w szkole = to również rzeczywista relacja z „nowym obiektem” (modelem) - szczególnie nasilona i ważna u uczniów w początkowej i końcowej fazie kontaktu w sytuacji procesu nauki szkolnej

Występują specyficzne formy przeniesienia – uwzględnienie „trójkąta przeniesieniowego

Z jakimi trudnościami u dzieci ich rodzice sobie nie radzą ?

Kierunki pomocy psychologicznej

Dziecko w szkole – specyfika rozwoju i przejawy trudności

Dziecko (7-12)-„próg szkolny”-somatyzacja emocji

Dziecko(13-18)

- kryzys tożsamości

-bunt

Bóle (brzucha, głowy itd.)

Fobie i lęki jawne (fobia szkolna, moczenie wtórne)

Trudności w nauce

Zaburzenia zachowania

Zab. emocjonalne

depresja

Zab. odżywiania

próby samobójcze

zab. lękowe, kompulsje

mikrodeficyty OUN

„Ograniczenia i pułapki”

w udzielaniuPsychologicznej

pomocy

po stronie ucznia:upośledzenie umysłowe

psychoza, stany dysocjacji(ograniczona świadomość)

po stronie nauczyciela :masywne przeciwprzeniesienie:postawa nadmiernie

ochraniająca, agresywna

po stronie rodziny:„rodziny zasznurowane”

sztywne,zamknięte zewn. granicechaos wewn. brak granic)

Tabu – tajemnice rodzinne

Wnioski

Nauczyciel pomagając uczniowi i jego rodzinie :

wspomaga najczęściej w systemie rodzinnym najsłabsze ogniwo (dziecko – delegat problemu rodzinnego)

odwołuje się do naturalnych tendencji i zainteresowań ucznia - „porusza się i pozostaje na poziomie ucznia” - poprzez nowe doświadczenie w relacji pomaga mu w osiągnięciu kolejnych etapów rozwoju (czego być może nie ma w środowisku rodzinnym)

zawsze pracuje z uczniem i jego rodziną na jego aktualnym -specyficznym poziomie rozwoju - komunikuje się z nimi w sposób dla nich zrozumiały

Dziękuję za uwagę

Bernadetta Izydorczyk