Rekomendacje Zespołudo spraw systemowych rozwiązań w zakresie polubownych

metod rozwiązywania sporów gospodarczych, ułatwiających wykonywanie działalności gospodarczej

Warszawa lipiec 2014 r.

1

W ostatnich latach możemy zaobserwować wzrost liczby spraw gospodarczych kierowanych do sądów powszechnych. W 2013 r. liczba ta przekroczyła 1,5 mln. O ile sam wzrost ilości sporów może być zrozumiały, towarzyszy bowiem wzrastającej aktywności gospodarczej naszego społeczeństwa, to jednak brak jest wystarczająco rozwiniętego systemu pozasądowych metod ich rozwiązywania, który mógłby stanowić szybszą i mniej kosztowną - w stosunku do rozstrzygania spraw na drodze sądowej - alternatywę.

Z ostrożnych szacunków Ministerstwa Gospodarki wynika, że konflikty w sprawach gospodarczych w Polsce generują rocznie ok. 40 miliardów zł kosztów dla przedsiębiorców. Ponoszą oni koszty prowadzenia spraw sądowych, ale również straty związane z utratą renomy, zaufania u klientów oraz stratę czasu na prowadzenie sporu w sądzie. Według raportu Banku Światowego „Doing Business 2014”, średni czas postępowań sądowych wynosi w Polsce 480 dni, a średni czas oczekiwania na wykonanie wyroku - 145 dni.

Trudno sobie wyobrazić możliwość uniknięcia sporów w obrocie gospodarczym. Warto jednak zwrócić uwagę, że zakończenie sytuacji spornej na drodze mediacji jest nie tylko szybsze i mniej kosztowne dla stron, ale daje również obu stronom szansę na kontynuowanie współpracy biznesowej, nie niszczy relacji między przedsiębiorcami, jak zazwyczaj ma to miejsce w przypadku wystąpienia przez nich na drogę sądową.

Z punktu widzenia zatem interesu gospodarki, jak i samych przedsiębiorców, istotne w takiej sytuacji staje się rozwijanie i upowszechnianie systemu polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych (ADR) po to, aby spory sądowe nie ograniczały rozwoju przedsiębiorczości.

Zachęcenie przedsiębiorców do wykorzystywania ADR przy rozstrzyganiu sporów powinno być wykorzystane nie tylko w kontekście rozwiązania kluczowych problemów w tym obszarze, takich jak wysokie koszty i długotrwały czas trwania postępowań sądowych. Upowszechnienie polubownych metod rozwiązywania sporów jest również istotne jako mechanizm wspierający proces kształtowania postaw społeczeństwa obywatelskiego - poprzez upowszechnienie koncyliacyjnych postaw w życiu publicznym i gospodarczym w miejsce postaw konfrontacyjnych. Instytucja mediacji i arbitrażu to również rodzaj decentralizacji działań państwa, obdarzenie zaufaniem uczestników obrotu gospodarczego poprzez umożliwienie zarządzania przez nich prywatnym sporem bez udziału czynnika państwowego. Przyczynia się zatem do budowania w Polsce również kapitału społecznego.

Celem inicjatywy Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Gospodarki p. Janusza Piechocińskiego oraz Ministra Sprawiedliwości p. Marka Biernackiego było podjęcie prac nad ww. zagadnieniem oraz wypracowanie rekomendacji prawnych i działań pozalegislacyjnych, które przyczyniłyby się do szerszego wykorzystania polubownych (i pozasądowych) metod rozwiązywania sporów w obrocie gospodarczym, przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniej jakości usług mediacyjnych i arbitrażowych.

2

Wstęp

Podejmując prace nad problematyką polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych, Ministerstwo Gospodarki dokonało rozpoznania sytuacji rynkowej w obszarze aktualnego zakresu stosowania ADR.

Z badań ankietowych przeprowadzonych wśród przedsiębiorców na początku 2013 r. wynika, że pomimo stosunkowo niewielkiej wiedzy (niewiele ponad 50% przedsiębiorców) na temat pozasądowych form załatwiania sporów gospodarczych, wśród przedsiębiorców istnieje pozytywne nastawienie do ADR. Respondenci na bardzo wysokim poziomie (83,1%) oceniają samą możliwość skorzystania z pozasądowych form rozwiązywania sporów gospodarczych, jak również szanse porozumienia się oraz zawarcia ugody w oparciu o te formy. Respondenci, którzy weszli w spór gospodarczy, najczęściej wybierali dwie drogi jego rozwiązania: negocjacje (dwustronne rozmowy bez pośrednika) - 40,6% i drogę sądową (rozstrzyganie sporu przed sądem powszechnym) - 39,9%. Pozytywne opinie badanych na temat pozasądowych form załatwiania sporów rodzą zatem uzasadnione pytanie, dlaczego poziom wykorzystania tych rozwiązań przez przedsiębiorców był i jest wciąż marginalny w stosunku do deklarowanego. W 2012 r. jedynie ok. 2 400 spraw (ogółem z sądów rejonowych i okręgowych) zostało skierowanych przez sąd do mediacji, w postępowaniu pozasądowym zatwierdzono natomiast 26 ugód.

Z informacji uzyskanych od przedsiębiorców, jak również od innych podmiotów uczestniczących lub zainteresowanych powyższą tematyką wynika, że tym, co zniechęca do korzystania z ADR, są m.in.: brak odpowiedniej wiedzy dotyczącej ADR, brak zaufania do instytucji mediatora, brak możliwości zaproponowania sposobu rozwiązania sporu przez mediatora, ograniczenia o charakterze ekonomicznym zawarte w przepisach, itp. Biorąc pod uwagę powyższe bariery, przedsiębiorcy rzadko korzystają z instytucji mediacji lub arbitrażu, wybierając rozstrzygnięcie sporu na drodze sądowej.

Z ekonomicznego punktu widzenia długość procesów sądowych oraz konieczność ponoszenia kosztów w toku sprawy angażuje przedsiębiorców i prawników ponad konieczną potrzebę. Wydłużone procesy sądowe rodzą spiralę innych problemów. Według projektu badawczego Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce oraz Krajowego Rejestru Długów z 2014 r., na skutek problemów z otrzymywaniem należności 8,3% przedsiębiorstw ogranicza zatrudnienie lub obniża pensje pracowników, 9,1% ma problemy z wprowadzaniem produktów na rynek, a 6% firm w Polsce zwraca uwagę na konieczność podnoszenia cen. W odniesieniu do dużych firm o dobrym standingu finansowym opóźnienia nie mają takiego wpływu np. na płynność finansową, jak w przypadku małych podmiotów. Opisana sytuacja może ulec poprawie na skutek lepszego wykorzystania polubownych metod rozwiązania sporów gospodarczych w sytuacjach, gdy te opóźnienia powstają w wyniku np. sporu.

3

Ostatnie zmiany dotyczące zagadnień arbitrażu i mediacji w Kodeksie postępowania cywilnego zostały wprowadzone w 2005 r. Upływ niemalże 10 lat jest dobrym momentem na dokonanie pewnych podsumowań i rozważenie ewentualnych zmian. Przygotowane przez Zespół Rekomendacje stanowić będą podstawę opracowania projektu nowej ustawy w tym obszarze.

Zarządzeniem z 23 września 2013 r. Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Gospodarki p. Janusz Piechocioński – w ramach wspólnej inicjatywy z Ministrem Sprawiedliwości p. Markiem Biernackim - powołał Zespół do spraw systemowych rozwiązań w zakresie polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych, ułatwiających wykonywanie działalności gospodarczej1. Do Zespołu zaproszeni zostali eksperci – teoretycy prawa oraz praktycy zajmujący się zagadnieniami mediacji. Głównym jego zadaniem było wypracowanie rekomendacji oraz opracowanie propozycji ewentualnych działań pozalegislacyjnych w zakresie upowszechnienia polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych, w szczególności:

zaproponowanie działań mających na celu dotarcie do przedsiębiorców, pełnomocników prawnych oraz sędziów, które zmienią ich podejście do możliwych sposobów rozwiązywania konfliktów,

usprawnienie rozwiązywania sporów pomiędzy przedsiębiorstwami,

ograniczenie barier, które hamują rozwój polubownych metod rozwiązywania sporów,

określenie katalogu zachęt do stosowania mediacji,

określenie sposobu zaprezentowania korzyści płynących ze stosowania polubownych metod rozwiązywania sporów,

uatrakcyjnienie systemu sądownictwa polubownego.

Podczas prac Zespołu zdiagnozowanych zostało kilka zasadniczych kwestii wymagających uregulowania – zarówno od strony podmiotowej, jak i przedmiotowej. Rozwiązania zaproponowane przez Zespół dotyczące ADR skupiły się na 4 zasadniczych blokach: kwestiach procesowych, zagadnieniach ekonomicznych, rozwiązaniach administracyjnych (w szczególności w zakresie uregulowania zawodu mediatora) oraz rozwiązaniach systemowych (związanych z działaniami pozalegislacyjnymi, w tym edukacyjnymi). Dokument zawiera również propozycje najpilniejszych zmian w zakresie arbitrażu, wynikających z głosów podnoszonych zarówno przez teoretyków, jak praktyków prawa.

Jednym z zasadniczych problemów pojawiających się w odniesieniu do polubownych metod rozwiązywania sporów jest fakt niewystarczającej wiedzy potencjalnych zainteresowanych o możliwości rozwiązania konfliktu w sposób inny niż na drodze postępowania sądowego oraz brak

1 Zarządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 września 2013 r. w sprawie powołania Zespołu do spraw systemowych rozwiązań w zakresie polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych, ułatwiających wykonywanie działalności gospodarczej (Dziennik Urzędowy Ministra Gospodarki z dnia 2 października 2013 roku, poz. 17);

4

chęci do podjęcia rozmów ugodowych. W związku z powyższym Zespół zaproponował m.in. wprowadzenie obowiązku informowania sądu o działaniach związanych z próbą polubownego rozwiązania sporu na etapie przedsądowym. Na sąd z kolei nałożony zostałby obowiązek informowania stron o możliwościach i korzyściach związanych z mediacją, jak również ustalania celowości skierowania danej sprawy do mediacji. W sądach ponadto ustanowieni byliby koordynatorzy ds. mediacji.

Biorąc pod uwagę wysoki koszt rozstrzygania sporów na drodze sądowej, a z drugiej strony brak wystarczających zachęt finansowych do korzystania z polubownych metod ich rozwiązywania, Zespół zaproponował zaliczenie kosztów mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd do wydatków. Umożliwi to zwolnienie strony procesu od ponoszenia kosztów mediacji. Brak obecnie takiej możliwości jest jedną z głównych barier rozwoju mediacji. Jednakże w przypadku nieusprawiedliwionej odmowy poddania się mediacji sąd będzie mógł zastosować sankcję kosztową przy rozliczeniu końcowym kosztów procesu, niezależnie od wyniku sprawy.

Celem zachęcenia przedsiębiorców do wykorzystywania polubownych metod rozwiązywania sporów od strony finansowej, Rekomendacje przewidują propozycje zmian w prawie podatkowym, np. możliwość skorygowania – w przypadku zawarcia ugody – zobowiązania podatkowego poprzez pomniejszenie przychodu przez jedną ze stron sporu (przy zachowaniu symetryczności jeżeli chodzi o obowiązek skorygowania kosztów uzyskania przychodu przez drugą stronę) oraz brak konieczności potraktowania jako przychodu wierzytelności obniżonej w wyniku ugody. W ramach propozycji dotyczących podatku od towarów i usług zaproponowano z kolei, by wartość wierzytelności, z której podatnik zrezygnował w ramach ugody, nie stanowiła podstawy opodatkowania tym podatkiem.

Istotnym ułatwieniem procesowym dla stron może być przyznanie mediatorowi uprawnienia do zaproponowania, na zgodny wniosek stron, sposobu rozwiązania sporu.

Ideą Ministra Gospodarki jest wspieranie rozwoju przedsiębiorczości, czemu służy uczciwe i bezkonfliktowe porozumiewanie się w drodze kompromisu i ugody. W tym kontekście istotne znaczenie ma rozwój mediacji pozasądowej. Niezbędne jest m.in. uświadomienie pełnomocnikom, że opłaca się chronić klientów przed procesem sądowym, korzystając z polubownych metod rozwiązywania sporów, a w odniesieniu do samych przedsiębiorców - zachęcenie ich do rozwiązywania konfliktów na drodze innej niż sądowa.

Z doświadczenia państw, w których mediacja w sporach gospodarczych jest powszechnie stosowana wynika, że proces uświadamiania stron do jej stosowania był dość długi. Ponadto, analizując przypadki poszczególnych krajów należy stwierdzić, ze ważnym impulsem w jej rozwoju i przyjęciu przez środowiska sędziowskie oraz prawnicze była za każdym razem interwencja państwa. Przykładem takiego działania jest uchwalony przez Kongres Stanów Zjednoczonych

5

Alternative Dispute Resolution Act 1998 – ustawa nakazująca sądom stanowym ustanowienie na ich obszarze działania własnych programów stosowania mediacji. Dotyczyło to mediacji w ramach procedur sądowych. Innym z kolei przykładem są trzy miasta kanadyjskie: Ottawa, Windsor i Toronto, w których w latach 90-tych XX w. wprowadzono obligatoryjną mediację. Niechętne początkowo środowiska prawnicze stopniowo zaczęły przekonywać się do stosowania tej metody jako sposobu rozwiązania sporu. Obecnie znakomita większość spraw jest rozwiązywana w ten sposób. Biorąc pod uwagę doświadczenia tych państw można oczekiwać, że zmiany zaproponowane w polskim prawie zaowocują w niedalekiej przyszłości wzrostem popularności polubownych metod rozwiązywania sporów.

6

CZĘŚĆ I – Mediacja

7

1. Obowiązkowe działania w zakresie mediacji pozasądowej oraz sądowej

1.1 Obowiązek poinformowania sądu o działaniach związanych z polubownym rozwiązaniem sporu na etapie przedsądowym

Stan obecny:

Aktualnie nie ma norm obligujących ani skłaniających powoda do tego, by wskazał, dlaczego nie skorzystał z metody alternatywnego rozwiązania sporu. Jedyną regulacją pośrednio odnoszącą się do wskazania, czy powód dał drugiej stronie możliwość dobrowolnego spełnienia świadczenia, jest norma wyrażona w art. 101 k.p.c. Regulacja ta nie dotyczy jednak mediacji, a ma znaczenie w zakresie odstępstwa od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Na jej podstawie strona wszczynająca postępowanie, jako strona „wygrywająca”, może być wyjątkowo obciążona kosztami, jeśli pozwany nie dał powodu do wytoczenia powództwa. Potwierdza to intencję ustawodawcy, by preferować polubowne rozwiązanie sporu zanim strona skorzysta z sądowej drogi dochodzenia roszczenia.

Rekomendacja:

Obowiązek wyjaśnienia przez powoda w piśmie wszczynającym postępowanie (w pozwie lub wniosku w postępowaniu nieprocesowym), czy strony podjęły próbę mediacji lub skorzystały z innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu oraz uzasadnienie przyczyn, które przemawiały przeciwko takiemu postępowaniu, jako warunek formalny pisma, w rozumieniu art. 187 k.p.c.2.

Uzasadnienie:

Rekomendacja ma na celu skłonienie stron do skorzystania z możliwości polubownego rozwiązania sporu w każdej sytuacji, w której istnieje obiektywna możliwość alternatywnego – wobec drogi sądowej - rozwiązania sporu. Wprowadzenie pozytywnego obowiązku wyjaśnienia przez stronę w piśmie procesowym wszczynającym postępowanie przyczyn, dla których skorzystała lub nie z możliwości polubownego rozwiązania sporu, zanim zainicjowała postępowanie sądowe, wpłynie na zwiększenie społecznej świadomości istnienia metod ADR oraz in concreto - na weryfikację przez strony stanowiska, czy takie rozwiązanie w powstałym sporze jest możliwe. Wprowadzenie obowiązku wyjaśnienia nie będzie stanowić utrudnienia w niezwłocznym sądowym dochodzeniu ochrony praw tam, gdzie okoliczności sporu tego wymagają z uwagi na uzasadniony interes powoda. W konsekwencji niespełnienia powyższego wymogu nie nastąpi zwrot pozwu (arg. z art. 130 § 1 k.p.c. in principio).

W sytuacji, gdy powód w sposób nieusprawiedliwiony nie poddał się mediacji sąd będzie mógł zastosować sankcję kosztową, przy rozliczeniu końcowym kosztów procesu, w postaci obciążenia

2 Rozwiązanie na wzór niemieckiego rozwiązania zawartego w § 253 ust. 3 ZPO i wprowadzonego ustawą z 21 lipca 2012 r. dotyczącą wspierania mediacji (BGBl. I, s. 1577).

8

powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu, niezależnie od wyniku sprawy, zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 103 § 2 k.p.c.,

1.2 Obowiązki informacyjne sądu. Obowiązek informowania stron o możliwościach i   korzyściach związanych z mediacją

Stan obecny:

Pomimo że przepis art. 10 k.p.c. ustanawia obowiązek dążenia sądu do ugodowego załatwienia sprawy w każdym stadium postępowania, to jego realizacja nie jest satysfakcjonująca. Duża ogólnikowość normy i brak jej rozwinięcia w postaci skonkretyzowanych instrumentów wspierających szanse ugodowego zakończenia sporu na etapie postępowania sądowego, skutkuje brakiem jednolitej praktyki sądowej w tym zakresie. Brak wyraźnego obowiązku informowania stron przez sąd o możliwości skorzystania z mediacyjnej próby rozwiązania sporu powoduje, że istnieje istotne zróżnicowanie w realizacji tego obowiązku pomiędzy poszczególnym sądami. Brak kompleksowej informacji dla stron o potencjalnych korzyściach postępowania mediacyjnego ogranicza liczbę sporów rozwiązywanych tą drogą.

Rekomendacja:

1. Obowiązek pouczania o możliwości ugodowego załatwienia sporu i nakłaniania stron do mediacji, w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, zostanie nałożony na sąd poprzez zmianę w art. 10 k.p.c. oraz dodanie art. 210 § 22 k.p.c.

Art. 10 k.p.c. otrzymuje brzmienie:

„Art. 10. W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji”.

W art. 210 k.p.c. po § 21 dodaje się § 22:

„Art. 210 § 22. Sąd poucza strony o możliwości ugodowego załatwienia sporu, w szczególności w drodze mediacji”.

2. Wprowadzenie obowiązku informowania o mediacji w każdym pierwszym piśmie procesowym skierowanym do stron - w drodze uzupełnienia zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresów działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (w rozdziale 4, Inne czynności biurowe, dodaje się § 133a).

Uzasadnienie:

W pierwszym piśmie skierowanym do stron oraz na pierwszym posiedzeniu strony zostaną pouczone o możliwości skorzystania z mediacji. Pouczenie powinno zawierać wskazanie korzyści

9

wynikających ze skutecznego rozwiązania sporu w tym trybie, takich jak: obniżenie kosztów sądowych, szybkość osiągnięcia porozumienia, poufność postępowania, a także wykorzystanie zatwierdzonej przez sąd ugody jako tytułu wykonawczego w przypadku braku realizacji porozumienia przez strony. Stronom wysyłane będą odpowiednio opracowane druki pouczenia dotyczące mediacji w różnego rodzaju sprawach.

Informacja udzielana przez sąd będzie stanowiła dla stron impuls do zweryfikowania stanowisk w zakresie możliwości polubownego rozwiązania sporu na wstępnym etapie prowadzonego postępowania sądowego. Informacje przekazywane stronom o korzyściach mediacji początkowo będą miały przede wszystkim charakter edukacyjny, a w dalszej perspektywie przyczynią się do zwiększenia liczby postępowań mediacyjnych.

1.3 Spotkanie informacyjne

Stan obecny:

Obowiązujące przepisy nie przewidują organizowania w sądach spotkań informacyjnych dotyczących mediacji. W nielicznych sądach odbywają się dyżury mediatorów, organizowane na podstawie zezwoleń prezesów sądów, w ramach dobrych praktyk i współpracy pomiędzy sędziami i lokalnie działającymi ośrodkami mediacyjnymi.

Rekomendacja:

Przed wyznaczeniem rozprawy przewodniczący może nakazać stronom wzięcie udziału w posiedzeniu informacyjnym na temat mediacji.

Proponuje się zatem w art. 183 8 k.p.c. po § 5 dodać § 6 w brzmieniu:

§ 6. Sąd może nakazać stronom udział w spotkaniu informacyjnym dotyczącym mediacji.

Uzasadnienie:

Instytucja spotkania informacyjnego została przewidziana w Dyrektywie Komisji Europejskiej i Rady 2008/52/WE z 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (art. 51 in fine) i zaproponowana w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego. Stanowi dodatkową formę zachęcania do mediacji poprzez informowanie o możliwościach i korzyściach związanych z mediacją również poza rozprawą. Sposób przeprowadzania spotkań informacyjnych może być zróżnicowany i zależeć od indywidualnych możliwości organizacyjnych w poszczególnych sądach. Spotkania informacyjne mogą być prowadzone przez odpowiednio przeszkolonych sędziów i referendarzy, nie ma przy tym przeszkód, aby byli to inni sędziowie niż referenci w sprawie. Spotkania mogłyby być też prowadzone przez mediatorów, o ile zgodziliby się poprowadzić je nieodpłatnie. Kwestie

10

organizacyjne związane z prowadzeniem spotkań informacyjnych powinny zostać uregulowane poza k.p.c.

1.4 Powinności sędziego w zakresie oceny celowości skorzystania z mediacji

Stan obecny:

Dotychczasowa regulacja prawna nie podkreśla obowiązku sędziego do każdorazowej analizy, przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania sprawy, czy konkretny spór, z uwagi na okoliczności, ma możliwość polubownego rozwiązania. Tym samym liczba spraw kierowanych do mediacji jest ograniczona.

Rekomendacja:

Przed wyznaczeniem pierwszego posiedzenia, przewodniczący ustala celowość skierowania sprawy do mediacji. W tym celu przewodniczący może wyznaczyć posiedzenie niejawne z udziałem stron. W przypadku, gdy strony oświadczą wolę przystąpienia do mediacji, sąd kieruje sprawę do mediacji.

Ponadto w art. 1838 k.p.c. po §4 proponuje się dodać § 5 w brzmieniu:

§5. W sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego sąd może nakazać stronom udział w pierwszym posiedzeniu mediacyjnym.

Uzasadnienie:

Rekomendacja eksponuje sędziowski obowiązek dokonania - w każdej sprawie - wszechstronnej oceny czy nadaje się ona do mediacji. Analiza taka powinna być dokonywana przede wszystkim na wstępnym etapie postępowania, przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania sprawy.

Niezależnie od możliwości nałożenia na strony obowiązku udziału w spotkaniu informacyjnym, przewodniczący może wezwać strony na posiedzenie niejawne, jeżeli uzna to za bardziej celowe. Na posiedzeniu sędzia będzie miał możliwość wysłuchania stron i zebrania materiału do dokonania bardziej uzasadnionej oceny czy spór, ze względu na okoliczności danej sprawy, ma szansę na polubowne rozwiązanie. Dodatkowo sędzia uzyska możliwość pouczenia stron o możliwościach i korzyściach związanych z mediacją oraz będzie miał sposobność nakłaniania stron do mediacji. W przypadku, gdy strony oświadczą wolę przystąpienia do mediacji, sąd skieruje sprawę do mediacji.

W celu umożliwienia szybkiego kontaktu stron z mediatorem, postanowienie o skierowaniu sprawy do mediacji zostanie doręczone mediatorowi niezwłocznie, np. pocztą elektroniczną, wraz z danymi kontaktowymi stron i pełnomocników. Strony i ich pełnomocnicy otrzymają na posiedzeniu dane kontaktowe wyznaczonego mediatora.

11

Niestawienie się stron, zarówno na spotkaniu informacyjnym jak i posiedzeniu niejawnym, będzie skutkowało możliwością zastosowania przez sąd sankcji finansowej. Nowelizacja art. 103 k.p.c. pozwoli sądowi na swobodną ocenę postawy mediacyjnej stron podczas orzekania o kosztach i obciążenie strony obowiązkiem zwrotu kosztów, niezależnie od wyniku sprawy.

Wobec ustawowych terminów trwania sądowego postępowania mediacyjnego, rozwiązanie to nie wpłynie na wydłużenie czasu trwania postępowania rozpoznawczego i nie spowoduje przewlekłości postępowania.

12

2. Pozostałe kwestie procesowe - etap sądowy, zmiany w KPC

2.1 Prawo mediatora do zapoznania się ze stanem sprawy

Stan obecny:

Obecnie, zgodnie z art. 1839 k.p.c., sąd może upoważnić mediatora do zapoznania się z aktami jedynie na zgodny wniosek stron, co wymaga wydania postanowienia i przedłuża postępowanie. Brak znajomości akt sprawy, przynajmniej w niektórych przypadkach, może negatywnie wpłynąć na szansę efektywnego zakończenia postępowania mediacyjnego.

Rekomendacja:

Po przystąpieniu stron do mediacji, mediator będzie miał prawo do zapoznania się z aktami sprawy, chyba że któraś ze stron nie wyrazi na to zgody. W tym celu potrzebna jest zmiana art. 1839 k.p.c.

Uzasadnienie:

Znajomość okoliczności sprawy przez mediatora jest czynnikiem budującym zaufanie do jego kompetencji, a także uwiarygodniającym go wobec stron i pełnomocników. Prawo mediatora do zapoznania się ze stanem sprawy ułatwi przeprowadzenie rzetelnego i efektywnego postępowania mediacyjnego. Mediator uzyska prawo do zapoznania się z aktami automatycznie po przystąpieniu stron do mediacji, co przyspieszy i ułatwi postępowanie. Jeśli zasada zostanie odwrócona, uprawnienie mediatora do zapoznania się z aktami będzie jednak mogło zostać wyłączone ze względu na wolę stron. Mediator będzie miał dostęp do akt sprawy w sądzie, akta nie będą mu przesyłane.

2.2 Możliwość zażądania od stron przedstawienia stanowisk

Stan obecny:

W sprawach skomplikowanych, w których już na wstępie zgromadzono liczne pisma procesowe i dowody, zapoznanie się z aktami w krótkim czasie, w zakresie umożliwiającym zidentyfikowanie okoliczności sporu, jest trudne do wykonania.

Rekomendacja:

W sprawach zawiłych mediator może zwrócić się do stron o przedstawienie stanowisk w formie pisemnej. O fakcie tym mediator informuje w protokole z przebiegu mediacji.

Uzasadnienie:

Znajomość aktualnych stanowisk stron ułatwi mediatorowi przygotowanie się do spotkania w możliwie najkrótszym terminie. Ponadto pozwoli na opracowanie konkretnych propozycji rozwiązania sporu, o ile taki wniosek zostanie złożony.

13

2.3 Formuła postępowania ADR

Stan obecny:

W praktyce zdarza się, że strony oczekują od mediatora przedstawienia im wariantowych propozycji rozwiązania sporu. Obecne przepisy tej kwestii nie regulują. Niepewność co do możliwości prowadzenia mediacji w formule koncyliacyjnej powoduje, że mediatorzy nie zawsze mogą spełnić oczekiwania stron.

Rekomendacja:

Mediator może, na zgodny wniosek stron, zaproponować sposób rozwiązania sporu.

Uzasadnienie:

Możliwość zaproponowania przez mediatora stronom, na ich zgodny wniosek, sposobu rozwiązania sporu zwiększy skuteczność postępowań mediacyjnych i liczbę ugód zawieranych w ich toku, szczególnie w sporach, w których strony występują bez profesjonalnego pełnomocnika.

2.4 Komunikacja mediator – sędzia

Stan obecny:

Brak regulacji umożliwiającej mediatorowi szybkie skomunikowanie się ze stronami i ich pełnomocnikami celem wyznaczenia terminu posiedzenia mediacyjnego.

Rekomendacja:

Kierując sprawę do mediacji sąd przekazuje mediatorowi dane adresowe stron i pełnomocników a także inne dane kontaktowe, takie jak numery telefonu oraz adresy poczty elektronicznej, jeżeli są dostępne.

Uzasadnienie:

Stosowna regulacja w zakresie umożliwienia stronom szybkiego kontaktu z mediatorem będzie miała na celu zmniejszenie ryzyka związanego z niezakończeniem postępowania mediacyjnego w ustawowym terminie.

2.5 Moment skierowania do mediacji

14

Stan obecny:

Zgodnie z art. 1838 § 1 k.p.c. strony mogą zostać skierowane do mediacji jedynie do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę. Art. 1838 §2 k.p.c. z kolei przewiduje, że sąd może skierować strony do mediacji tylko raz w toku postępowania.

Rekomendacja:

Sąd może skierować strony do mediacji na każdym etapie postępowania, a także więcej niż jeden raz w toku postępowania. W tym celu potrzebna będzie zmiana art. 1838 § 1 k.p.c. oraz uchylenie art. 1838 § 2 k.p.c.

Uzasadnienie:

Możliwość polubownego zakończenia sporu pojawia się często na dalszym etapie postępowania, np. po przeprowadzeniu określonych dowodów. Stąd niezbędnym wydaje się poszerzenie możliwości skierowania sprawy do mediacji także na kolejnych etapach postępowania.

Elastyczność chwili, w której sąd, z własnej inicjatywy lub na wniosek stron, będzie decydował o skierowaniu stron do mediacji, zwiększy istotnie szanse na zakończenie sporu w sposób polubowny.

Sąd będzie mógł skierować strony do mediacji także w toku posiedzenia pojednawczego wywołanego zawezwaniem do próby ugodowej w trybie art. 184 k.p.c.

2.6 Wzmocnienie poczucia bezstronności mediatora

Stan obecny:

Aktualnie istnieje jedynie wzmianka dotycząca powinności zachowania przez mediatora bezstronności w toku postępowania wyrażona w art. 183³ k.p.c. Brak obowiązku ujawnienia okoliczności mogących wpływać na ocenę bezstronności mediatora wpływa negatywnie na społeczny odbiór mediacji i jej transparentność.

Rekomendacja:

Z chwilą wszczęcia postępowania mediacyjnego wyznaczony mediator, wyrażając zgodę na pełnienie funkcji, ma obowiązek złożenia oświadczenia o bezstronności wobec stron sporu. Mediator ma obowiązek niezwłocznego ujawnienia w toku postępowania wszystkich okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwość co do jego bezstronności lub neutralności w sprawie.

Proponowana jest zmiana art. 1833 k.p.c. poprzez wskazanie obowiązku mediatora do zachowania bezstronności przy prowadzeniu mediacji.

15

Sankcję za naruszenie zasady bezstronności i neutralności przez stałego mediatora stanowić będzie skreślenie z listy prowadzonej przez prezesa sądu okręgowego, po stwierdzeniu, że mediator nienależycie wykonuje obowiązki związane z prowadzeniem postępowania mediacyjnego, na wzór § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz.U. z 2003 r. Nr 108, poz. 1020). Od decyzji o skreśleniu z listy zainteresowanemu będzie przysługiwało odwołanie do prezesa sądu apelacyjnego, a następnie skarga do sądu administracyjnego.

Uzasadnienie:

Proponowana zmiana w k.p.c. wpłynie na wzmocnienie poczucia, że mediator nie pozostaje w konflikcie interesów z żadną ze stron, przyczyni się do jego większej wiarygodności oraz zwiększy szanse na zakończenie postępowania mediacyjnego poprzez zawarcie ugody. Obowiązek złożenia stosownego oświadczenia utrwali wizerunek postępowania mediacyjnego jako neutralnego i bezstronnego forum dla rozwiązywania sporów.

2.7 Wybór mediatora

Stan obecny

Zgodnie z art. 1839 k.p.c. kierując strony do mediacji sąd wyznacza mediatora, jednakże strony mogą wybrać innego mediatora.

Rekomendacja

Jeżeli strony wyrażą zgodę na mediację, to sędzia wyznaczy mediatora wybranego przez strony. Jeżeli strony nie wybiorą mediatora, sędzia wyznaczy mediatora, wybierając w pierwszej kolejności osobę wpisaną na listę mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego. W tym celu potrzebna będzie zmiana art. 1839 k.p.c.

Uzasadnienie

Zaakcentowanie pierwszeństwa woli stron przy wyborze mediatora podkreśli aktywną rolę stron w zakresie kształtowania procedury i przebiegu mediacji oraz doprowadzi do realizacji celu, jakim jest wzrost satysfakcji z rozwiązania sporu. Porozumienie stron konfliktu co do wyboru osoby mediatora będzie stanowiło pierwszy krok w stronę pojednania oraz podkreśli znaczenie woli stron i ich samodzielności, co będzie miało znaczenie również przy kształtowaniu treści ugody.

2.8 Przedawnienie

16

Stan obecny:

K.p.c., regulując chwilę wszczęcia postępowania mediacyjnego, jako czynności przerywającej bieg terminu przedawnienia roszczenia objętego wnioskiem, stanowi, że chwilą tą jest moment doręczenia odpisu wniosku mediatorowi (art. 1836 k.p.c.). W pewnych sytuacjach mediacja nie zostaje jednak wszczęta, pomimo doręczenia odpisu wniosku, z przyczyn niezależnych od wnioskodawcy. Tym samym, mimo podjęcia przez wierzyciela aktów staranności zmierzających do ochrony jego roszczenia w postępowaniu mediacyjnym, istnieje ryzyko przedawnienia takiego roszczenia.

Rekomendacja:

Art. 183 6 k.p.c. otrzymuje brzmienie:

§ 1. Wszczęcie mediacji następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia lub wysłania przesyłką poleconą jego odpisu drugiej stronie.

§ 2. Mimo doręczenia wniosku, o którym mowa w § 1, mediacja nie zostaje wszczęta, jeżeli:

1) stały mediator, w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówił przeprowadzenia mediacji,

2) strony zawarły umowę o mediację, w której wskazano jako mediatora osobę niebędącą stałym mediatorem, a osoba ta, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówiła przeprowadzenia mediacji,

3) strony zawarły umowę o mediację bez wskazania mediatora i osoba, do której strona zwróciła się o przeprowadzenie mediacji, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, nie wyraziła zgody na przeprowadzenie mediacji albo druga strona w terminie tygodnia nie wyraziła zgody na osobę mediatora,

4) strony nie zawarły umowy o mediację, a druga strona nie wyraziła zgody na mediację.

§ 3. W przypadkach określonych w § 2 pkt 1-3, jeżeli wnioskodawca wytoczy w terminie 3 miesięcy od dnia, w którym mediator lub druga strona złożyli oświadczenie powodujące, że mediacja nie zostaje wszczęta, powództwo o roszczenie, które było objęte wnioskiem o przeprowadzenie mediacji, w odniesieniu do tego roszczenia zostają zachowane skutki przewidziane dla wszczęcia mediacji.

Uzasadnienie:

Zaproponowane brzmienie art. 1836 § 3 k.p.c. ma na celu umożliwienie wierzycielowi, który zawarł umowę o mediację, uniknięcia przedawnienia roszczenia w sytuacji, w której składa wniosek o przeprowadzenie mediacji, ale do wszczęcia mediacji ostatecznie nie dochodzi ze względu na

17

brak zgody drugiej strony lub mediatora, tzn. z powodu okoliczności, na którą wierzyciel nie ma wpływu. Proponowana redakcja przepisu nawiązuje do art. 10 ust. 3 ustawy z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., nr 7, poz. 44).

Ryzyko przedawnienia roszczenia objętego wnioskiem o wszczęcie postępowania mediacyjnego, wynikające z przyczyn nie tylko niezawinionych, ale i niezależnych od wnioskodawcy, a także brak pewności co do chwili doręczenia mediatorowi wniosku o mediację, istotnie ograniczają możliwość korzystania z tej instytucji w sytuacjach, gdy upływ terminu przedawnienia roszczenia nie jest odległy. W takiej sytuacji strona, zachowując ostrożność procesową, korzysta z zawezwania do próby ugodowej, o której mowa w art. 184 k.p.c.

Istotną z punktu widzenia praktyki kwestią jest umożliwienie wierzycielowi dołączenia do wniosku o wszczęcie mediacji dowodu przesłania odpisu wniosku drugiej stronie przesyłką poleconą, a nie tylko wymaganego dotychczas dowodu doręczenia.

W sytuacjach, gdy do wszczęcia mediacji nie dojdzie, pomimo ważnej klauzuli mediacyjnej i podjętych przez wierzyciela aktów staranności, proponowana regulacja przez okres 3 miesięcy chroni stronę, która zawarła umowę o mediację, przed skutkami upływu terminu przedawnienia przez wywołanie skutków analogicznych, jak w przypadku wszczęcia mediacji.

Propozycja regulacji chroni osoby, które przed powstaniem sporu z umowy podstawowej zawarły w tej umowie klauzulę mediacyjną. Nie istnieje więc ryzyko jednostronnego nadużywania wniosku o wszczęcie postępowania mediacyjnego wyłącznie w celu zapobieżenia skutkowi przedawnienia roszczenia.

Proponuje się także zrezygnować z dotychczasowego sformułowania: „wszczęcie mediacji przez stronę” (art. 1836 k.p.c. in principio). O ile bowiem do wszczęcia innych postępowań sądowych może dojść na skutek inicjatywy jednej lub obu stron, nie sposób uznać, że jedna strona może samodzielnie wszcząć mediację. Zaproponowana zmiana ma charakter redakcyjny i korekcyjny.

W kontekście ustalenia momentu wszczęcia mediacji, Zespół dostrzegł potrzebę rozważenia, czy ustawowego umocowania nie powinny uzyskać ośrodki mediacyjne. Wszczęcie mediacji następowałoby wówczas poprzez doręczenie odpisu wniosku o mediację mediatorowi lub ośrodkowi mediacyjnemu. Upraszczałoby to znacznie kwestię prawidłowych doręczeń, które są łatwiejsze, gdy instytucja działa w sposób ciągły, posiada siedzibę i sekretariat.

Gdyby moment wszczęcia mediacji, a zarazem przerwanie biegu terminu przedawnienia, następowałby z chwilą doręczenia wniosku o przeprowadzenie mediacji ośrodkowi mediacyjnemu, konieczne stałoby się sprecyzowanie, jaki podmiot należy uznać za ośrodek mediacyjny. Rozwiązanie zbliżone znajduje się w art. 23a § 5 k.p.k., w którym do przeprowadzania postępowania mediacyjnego w sprawach karnych umocowano zarówno osoby fizyczne, jak

18

i instytucje. Szczegółowe warunki dotyczące wymogów stawianych tym instytucjom oraz sposobu ich powoływania i odwoływania określone zostały w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości.

Potrzeba przeprowadzenia dyskusji pod kątem ewentualnego wprowadzenia zmian w kierunku umocowania ośrodków mediacyjnych pozostaje w zbieżności z postanowieniami Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/11/UE z 21 maja 2013 r. w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 i dyrektywy 2009/22/WE (tzw. dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich). Państwa członkowskie muszą ją wdrożyć do 9 lipca 2015 r. Dyrektywa ta jest powiązana z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 524/2013 z 21 maja 2013 r. w sprawie internetowego systemu rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 i dyrektywy 2009/22/WE (rozporządzenie w sprawie ODR w sporach konsumenckich). Rozporządzenie weszło już w życie, ale większość jego przepisów stosuje się od 9 stycznia 2016 r., z wyjątkiem art. 2 ust. 3 i art. 7 ust. 1 i 5, które to regulacje stosuje się od 9 lipca 2015 r. Najogólniej mówiąc, dyrektywa i rozporządzenie zawierają instrumenty prawne wzajemnie się uzupełniające, w tym odnoszące się do podmiotów rozwiązujących spory za pomocą metod ADR. System ten zakłada m.in. wprowadzenie platformy on - line mającej służyć rozwiązywaniu sporów konsumenckich. Dostępność wysokiej jakości podmiotów ADR w całej Unii jest warunkiem koniecznym właściwego funkcjonowania platformy ODR. W tym celu państwa członkowskie zostały zobowiązane do zapewnienia działania podmiotów ADR, które będą spełniać wymagania unijne i zostaną wpisane do wykazu, o którym mowa w art. 20 ust. 4 Dyrektywy 2013/11/UE.

Aby zapewnić skuteczne działanie ośrodków mediacyjnych, należałoby określić standardy ich działania oraz zasady prowadzenia ich wykazu. Takie rozwiązanie realizowałoby zarazem cel, jakim jest podniesienie poziomu usług mediacyjnych oraz ułatwienie dostępu do aktualnej i pełnej informacji dotyczącej działania ośrodków.

Obecnie, zgodnie z art. 183 2 § 3 k.p.c., ośrodki mogą być tworzone przez organizacje pozarządowe oraz uczelnie. Zarówno strony, jak i sędziowie nie mają wiedzy, co do poziomu świadczonych w nich usług mediacyjnych. Przepisy k.p.c. nie pozwalają na wyznaczenie ośrodka mediacyjnego przy kierowaniu sprawy do mediacji sądowej. Rozważenia wymaga kwestia definicji ośrodka mediacyjnego, określenia wymogów dla ośrodków mediacyjnych, które będą mogły zostać wpisane na listy prowadzone przez prezesów sądów okręgowych, zasad i sposobu prowadzenia list przez prezesów sądów okręgowych oraz centralnej listy ośrodków mediacyjnych przez Ministra Sprawiedliwości - w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości wydanego na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w k.p.c.

Na rynku mogłyby działać również ośrodki nie wpisane na listy. Strony pozostające w sporze uzyskałyby możliwość wyboru, czy skorzystać z usług ośrodka mediacyjnego wpisanego na listę, czy zdecydować się na współpracę z ośrodkiem nie wpisanym do wykazu.

19

W toku prac Zespołu wskazywano również, że ewentualna zmiana art. 1899 k.p.c., poprzez umożliwienie sędziemu, przy kierowaniu sprawy do mediacji, wyznaczenia zarówno mediatora, jak i ośrodka mediacyjnego, mogłaby ułatwić kwestię doręczeń, ewentualnych zastępstw mediatorów, tworzenia zespołów mediatorów oraz wybór mediatora specjalizującego się w określonej dziedzinie.

20

3. Aspekty ekonomiczne – zachęty, ulgi, koszty,

3.1 Koszty mediacji - rekomendowane zmiany w ustawie z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

3.1.1. Zaliczenie kosztów mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd do wydatków w rozumieniu ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Stan obecny:

Obecnie koszty mediacji nie stanowią wydatków sądowych. W konsekwencji nie ma możliwości zwolnienia stron od kosztów mediacji ze skierowania sądu. Brak takiej możliwości stanowi jedną z głównych barier rozwoju mediacji. Nawet strony korzystające ze zwolnienia od kosztów sądowych zmuszone są we własnym zakresie pokrywać koszty mediacji.

Rekomendacja:

Proponuje się:

skreślenie art. 6 u.k.s.c.

w art. 5.1 u.k.s.c. dodanie pkt 11 o treści: „ koszty mediacji ze skierowania sądu”.

Uzasadnienie:

Zaliczenie kosztów mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd do kosztów sądowych – wydatków – umożliwi zwolnienie strony od kosztów mediacji, a także wypłatę wynagrodzenia mediatorowi w toku postępowania tymczasowo ze środków Skarbu Państwa (analogicznie jak przy wynagrodzeniu biegłego).

3.1.2. Zwolnienie od opłaty sądowej wniosku o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie umowy o mediację.

Stan obecny:

Zgodnie z art. 71 pkt 7 u.k.s.c., wniosek o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem podlega opłacie stałej w wysokości 50 zł.

Rekomendacja:

Proponuje się:

skreślenie pkt 7 w art. 71 u.k.s.c.

21

w art. 95 ust. 1 u.k.s.c. dodanie pkt 8 o treści: „o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie umowy o mediację”

Uzasadnienie:

Zwolnienie od opłaty sądowej wniosków o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku mediacji pozasądowej przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności mediacji pozasądowych i odciąży system sądownictwa państwowego.

3.1.3. Podwyższenie opłaty stałej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej.

Stan obecny:

Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej podlega opłacie w wysokości 40 zł, niezależnie od wartości przedmiotu sporu.

Rekomendacja:

Podwyższenie opłaty stałej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w trybie art. 184 k.p.c. w sprawach o prawa niemajątkowe oraz prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu przekracza 10 000 zł - do 400 zł oraz pozostawienie opłaty stałej w wysokości 40 zł w sprawach o prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 000 zł. W tym celu konieczna jest zmiana art. 23 pkt 3 u.k.s.c.

Uzasadnienie:

Istotne podwyższenie opłaty sądowej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w trybie art. 184 k.p.c. przyczyni się do ograniczenia nadużywania tej instytucji jako instrumentu przerywającego bieg terminu przedawnienia. Z danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2013 r. do sądów rejonowych wpłynęło 14.332 wniosków o zawezwanie do próby ugodowej, z czego zawartych zostało jedynie 207 ugód.

Podwyższenie opłaty urealni także osiągnięcie jej celu, jakim jest pokrycie kosztów organizacyjnych przeprowadzenia postępowania. Jednocześnie pozostawienie opłaty w wysokości 40 zł w sprawach do 10 000 zł nie ograniczy możliwości korzystania z instytucji zawezwania do próby ugodowej w sprawach o mniejszej wartości przedmiotu sporu.

3.1.4. Zwrot całej opłaty sądowej, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem.

Stan obecny:

22

Zgodnie z art. 79 ust. 1 w pkt. 2 lit. a) u.k.s.c. – gdy w toku postępowania strony zawrą ugodę przed mediatorem, sąd z urzędu zwraca powodowi ¾ opłaty sądowej.

Rekomendacja:

Gdy w toku postępowania sądowego strony zawrą ugodę przed mediatorem, sąd zwróci powodowi całość uiszczonej opłaty sądowej.

W art. 79 w ust. 1 w pkt 1 w lit. g) średnik zastępuje się przecinkiem i dodaje się lit. h) w brzmieniu: „h) pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem;”, natomiast w art. 79 ust. 1 pkt. 2 skreśla się lit. a).

Uzasadnienie:

Propozycja ma na celu zwiększenie atrakcyjności mediacji oraz stworzenie bodźca do częstego korzystania z niej.

3.1.5. Zwrot pozwanemu połowy uiszczonej opłaty od zarzutów w sprawie, która zakończyła się zawarciem ugody sądowej

Stan obecny:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c) u.k.s.c. w sprawie, która zakończyła się zawarciem ugody, sąd zwraca stronie połowę opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w sprawie. W przypadku, gdy do zawarcia ugody dochodzi w sprawie, w której wydany został nakaz zapłaty, a następnie wniesiono zarzuty, powód uiszcza jedynie ¼ opłaty sądowej, natomiast pozwany składając zarzuty od nakazu zapłaty wnosi resztę opłaty, tj. ¾. Gdy strony zawierają ugodę, sąd zwraca powodowi połowę opłaty od pozwu (tj. 1/8). Pozwany nie uzyskuje zwrotu opłaty od zarzutów w żadnej części.

Rekomendacja:

W sprawie, w której został wydany nakaz zapłaty i która zakończyła się zawarciem ugody sądowej, sąd zwróci powodowi połowę uiszczonej opłaty od pozwu, natomiast pozwanemu połowę uiszczonej opłaty od zarzutów.

Proponuje się zmianę art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c) u.k.s.c.

Uzasadnienie:

Wprowadzenie równych zasad zwrotu uiszczonej opłaty sądowej dla powoda i pozwanego zachęci obie strony procesu do polubownego rozwiązania sporu i zawarcia ugody sądowej. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 18 marca 2014 r., (sygnatura akt SK 53/12) stwierdził, że przepis art. 79

23

ust. 1 pkt 3 lit. c) u.k.s.c. jest zgodny z Konstytucją RP. Obecna regulacja różnicująca sytuację stron, co do zwrotu opłaty, powoduje jednak, że strony nie są w równym stopniu zainteresowane zawarciem ugody, co może znacznie utrudniać osiągniecie porozumienia. Rekomendacje, stanowiące pakiet propozycji w zakresie polubownego rozwiązywania sporów, stanowią właściwe miejsce do zaproponowania zmiany legislacyjnej, stwarzającej istotną zachętę dla obu stron do zakończenia sporu w drodze ugody.

3.2 Wynagrodzenie pełnomocnika

Stan obecny

Obecnie przepisy regulują kwestię wynagrodzenia pełnomocnika jedynie w zakresie ogólnym tzn. bez odrębnych unormowań uwzględniających udział profesjonalnego pełnomocnika w postępowaniu mediacyjnym (por. art. 98 k.p.c. oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu3).

Rozporządzenia stanowią, że przy przyznawaniu wynagrodzenia pełnomocnikowi sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata i radcy prawnego, a także charakter sprawy i wkład pracy w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Mogłoby to uzasadniać zasądzenie wyższych kosztów zastępstwa procesowego w przypadku większego nakładu pracy, wygenerowanego zaangażowaniem w postępowanie mediacyjne. Tym niemniej brak w tym zakresie jednolitej praktyki sądów skutkuje orzekaniem co do wysokości kosztów zastępstwa procesowego na zasadach ogólnych.

Rekomendacja:

Proponuje się zmianę art. 109 § 2 zd. drugie k.p.c. poprzez dodanie po słowach: „czynności podjęte przez niego w sprawie” wyrazów: „w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu”.

§ 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie otrzymuje brzmienie:

3 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. Nr 163, poz. 1348), tj. z dnia 25 lutego 2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 461) oraz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. Nr 163, poz 1349), tj. z dnia 25 lutego 2013 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 490).

24

„§ 2 ust. 1. Zasądzając opłatę za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu”.

§ 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych otrzymuje brzmienie:

„§ 2 ust. 1. Sąd może zasądzić opłatę za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu”.

Uzasadnienie:

Obecnie brak jest regulacji wyraźnie wskazującej na możliwość zasądzenia wyższych kosztów przy zaangażowaniu pełnomocnika do skorzystania z instytucji mediacji. Profesjonalny pełnomocnik, zwykle będący głównym doradcą przedsiębiorcy, szuka rozwiązania optymalnego dla przedsiębiorcy i siebie. Sytuacja, kiedy zaangażowanie pełnomocników w mediację nie znajduje odzwierciedlenia w honorarium zasądzanym w postaci kosztów zastępstwa procesowego, nie stanowi dla nich zachęty do proponowania mediacji jako sposobu rozwiązania sporu.

Pomimo możliwości zasądzania de lege lata wyższego honorarium profesjonalnym pełnomocnikom korzystającym z instytucji mediacji, w oparciu o normę odnoszącą się do nakładu pracy, koniecznym jest dokonanie zmiany legislacyjnej, ponieważ ingerencja w ww. akty wykonawcze stanowić może sprawny i uniwersalny środek zmieniający praktykę jurysdykcyjną. Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia adwokata i radcy prawnego będą brane pod uwagę również czynności podjęte przez pełnomocnika w celu polubownego rozwiązania sporu na etapie przedsądowym, jak i w toku mediacji ze skierowania sądu.

3.3 Sankcja kosztowa (zasada zawinienia)

Stan obecny:

Obecny stan prawny kwestię obciążenia stron kosztami procesu sprowadza do zasady odpowiedzialności za wynik sprawy oraz uzupełniająco odwołuje się do zasad słuszności, zawinienia, czy asumptu do wytoczenia sprawy (art. 101-103 k.p.c.).

Rekomendacja:

Art. 103 § 2 k.p.c. otrzymuje brzmienie:

25

„Art. 103 § 2. Przepis § 1 dotyczy zwłaszcza kosztów powstałych wskutek uchylenia się od wyjaśnień lub złożenia wyjaśnień niezgodnych z prawdą, zatajenia lub opóźnionego powołania dowodów, a także nieusprawiedliwionej odmowy poddania się mediacji”.

Uzasadnienie:

Rekomendowane rozwiązanie podkreśla znaczenie mediacji i w praktyce zachęca do skorzystania z tej instytucji przez strony. Nieusprawiedliwiona odmowa poddania się mediacji może zostać potraktowana jako zachowanie niesumienne, zagrożone sankcją obowiązku zwrotu kosztów, niezależnie od wyniku sprawy. Właściwa ocena zachowania strony należeć będzie do sądu. Przypisanie stronie niesumienności lub niewłaściwego postępowania (nieusprawiedliwionej odmowy poddania się mediacji) powinno zostać dokonane po starannym rozważeniu całokształtu okoliczności konkretnego przypadku.

3.4 Zachęty podatkowe

3.4.1. Skutki zawarcia ugody w zakresie podatków dochodowych.

Stan obecny:

W przypadku braku dochodzenia roszczeń, z kategorii kosztów uzyskania przychodów wyłączone są nie tyle wydatki, co wartości, które w związku z tym nie weszły do majątku podatnika. Dlatego nie uważa się za koszty uzyskania przychodu umorzonych wierzytelności, z wyjątkiem tych, które uprzednio zarachowane zostały jako przychody należne (art. 23 ust. 1 pkt 41 u.p.d.o.f., art. 16 ust. 1 pkt 44 u.p.d.o.f.).Umorzenie zobowiązania, które nie jest traktowane zasadniczo jako koszt uzyskania przychodu u wierzyciela, powoduje również określone skutki podatkowe u dłużnika. Wartość umorzonego zobowiązania stanowi przychód, o którym jest mowa w art. 12 ust. 1 pkt 3 lit. a) u.p.d.o.p. (wartość umorzonych zobowiązań), a nie przychód, o którym mowa w art. 12 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy (nieodpłatne świadczenie) (np. interpretacja Ministra Finansów (ITPB3/423-173a/13/DK)).

W przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych, umorzenie w całości lub w części należności pieniężnych mających charakter cywilnoprawny stanowi dla zobowiązanego - co do zasady - przychód z innych źródeł w rozumieniu art. 20 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 9 u.p.d.o.f. W przypadku przychodów osiąganych przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, w sytuacji, gdy należności pieniężne były związane z działalnością gospodarczą osoby zobowiązanej do ich ponoszenia, wówczas dla tej osoby stanowią przychód z prowadzonej działalności gospodarczej, stosownie do art. 14 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.f. (np. interpretacja Ministra Finansów (ITPB2/415-1156/12/RS.)).

26

W przypadku ugód „o charakterze odszkodowawczym”, których celem zawarcia jest uzgodnienie zasad rozliczenia szkody wyrządzonej jednemu podmiotowi przez inny podmiot, spory powoduje kwestia, czy kwota zapłacona po porozumieniu z kontrahentem, która ma ograniczyć wydatki firmy (odszkodowanie), jest kosztem uzyskania przychodów. Jak wynika z przeglądu orzecznictwa, organy skarbowe często wydają stanowisko negatywne. Zagadnienie to dotyczy ugód, których istotą nie jest przekształcenie ani zmiana stosunku prawnego.

Rekomendacja:

Wprowadzenie w ustawie z 15 lutego1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz w ustawie z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych rozwiązań, na podstawie których strony zawierające ugodę pozasądową, sądową lub mediacyjną, odpowiednio skorygują swoje zobowiązania podatkowe w taki sposób, że jedna strona pomniejsza swój przychód, natomiast druga strona nie będzie zaliczała do kosztów uzyskania przychodów części lub całości wierzytelności zmienionej w wyniku ugody. Wartość umorzonych zobowiązań nie będzie stanowiła przychodu w rozumieniu ww. ustaw.

Uzasadnienie:

Brak regulacji prawnych w zakresie skutków podatkowych ugód, w tym sądowych, wprowadza ryzyko niepewności, co do wypracowanych postanowień ugody pod kątem ich efektywności ekonomicznej, ze względu za ryzyko odmiennego potraktowania problemu przez organy skarbowe. Znane są przypadki, że w celu dokonania optymalizacji podatkowej zawartej ugody, przedsiębiorcy dokonują korekt podatkowych poprzez „udzielanie sobie rabatów”, które stanowią podstawę odliczenia kosztów uzyskania przychodów. Taka interpretacja nie daje gwarancji, że organ kontroli skarbowej, w trakcie przeprowadzenia kontroli, nie zakwestionuje legalność takiego rozwiązania, a przedsiębiorca nie poniesie skutków finansowych.

3.4.2. Skutki zawarcia ugody w zakresie VAT.

Stan obecny:

W chwili obecnej, brak jest regulacji prawnych w zakresie prawa podatkowego dotyczących skutków zawarcia: umowy ugody (w rozumieniu przepisów k.c. – tzw. ugody pozasądowej), ugody sądowej oraz ugody mediacyjnej. Z tego powodu, korzystając z alternatywnych metod rozwiązywania sporów, przedsiębiorca nie ma pewności, że wartość, o którą obniżył swoją wierzytelność, nie stanowi podstawy opodatkowania podatkiem VAT.

Rekomendacja:

27

Wprowadzenie w ustawie z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług przepisów jednoznacznie przesądzających, że wartość wierzytelności lub jej część, z której w ramach ugody podatnik zrezygnował, nie stanowi podstawy opodatkowania podatkiem VAT.

Uzasadnienie:

Jeśli w związku z zawartą umową dostawy powstaje spór co do wysokości należności z tytułu dostawy towarów i spór ten zostanie zakończony w drodze ugody, uiszczenie sprecyzowanej w jej ramach należności będzie miało ten sam skutek i znaczenie, co uregulowanie należności z umowy dostawy towarów - także w kontekście opodatkowania VAT, na ogólnych zasadach, przewidzianych w ustawie o podatku od towarów i usług. Korekta ceny zostaje uwzględniona zgodnie z zasadami dotyczącymi rozliczenia faktur korygujących (skutek „na przyszłość”). Proponowane rozwiązanie nie dotyczy ugód o „charakterze odszkodowawczym”.

3.4.3. Uznanie kosztów związanych z zawarciem ugody i wynagrodzenia mediatora jako koszt uzyskania przychodu .

Stan obecny:

W obecnym stanie prawnym uznanie jako koszt uzyskania przychodu wydatków poniesionych na przeprowadzenie postępowania ugodowego oraz wynagrodzenia mediatora jest kwestionowane przez organy skarbowe

Rekomendacja:

Wprowadzenie w ustawie z 15 lutego1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz w ustawie z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych przepisu pozwalającego na zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów wydatków poniesionych w związku z prowadzeniem alternatywnych metod rozwiązywania sporów i zawarciem ugody sądowej i pozasądowej, a także wynagrodzenia mediatora w sposób adekwatny do możliwości zaliczania do kosztów uzyskania przychodu wydatków sądowych.

Uzasadnienie:

Rekomendacja stanowi dopełnienie rekomendacji 3.4.1 i 3.4.2 w zakresie zwiększenia bezpieczeństwa przedsiębiorcy wierzyciela i przedsiębiorcy dłużnika, dzięki przesądzeniu skutków jakie w obszarze rozliczeń podatkowych wywiera zawarta ugoda oraz czynności dokonane w celu jej zawarcia.

28

3.4.4.Zniesienie obowiązku potwierdzenia odbioru faktury VAT w przypadku dokonania korekty wynikającej z zawartej ugody oraz rozliczenie korekty faktury VAT w bieżącym okresie rozliczeniowym.

Stan obecny:

Obecnie obniżenie podstawy opodatkowania, w stosunku do podstawy określonej w wystawionej fakturze, dokonuje się pod warunkiem posiadania przez podatnika, uzyskanego przed upływem terminu do złożenia deklaracji podatkowej za dany okres rozliczeniowy, w którym nabywca towaru lub usługobiorca otrzymał fakturę korygującą, potwierdzenia otrzymania faktury korygującej przez nabywcę towaru lub usługobiorcę, dla którego wystawiono fakturę. Uzyskanie potwierdzenia otrzymania przez nabywcę towaru lub usługobiorcę faktury korygującej po terminie złożenia deklaracji podatkowej za dany okres rozliczeniowy uprawnia podatnika do uwzględnienia faktury korygującej za okres rozliczeniowy, w którym potwierdzenie to uzyskano.

Poważny problem stanowi także dokonywanie korekty faktury VAT wstecznie, tj. w okresie innym niż okres bieżący. Niekiedy jest to związane z dokonaniem przez podatnika korekty całego bilansu. Na podstawie zaproponowanych norm prawnych nastąpi zrównanie - w zakresie skutków podatkowych - skutków ugód i pierwotnie zawieranych umów.

Rekomendacja:

Wprowadzenie w ustawie o podatku od towarów i usług:

do katalogu zwolnień z obowiązku spełnienia warunku posiadania przez podatnika potwierdzenia otrzymania faktury korygującej przez nabywcę towaru lub usługobiorcę rozwiązania, zgodnie z którym w wyniku obniżenia podstawy opodatkowania (ceny) następującego w drodze ugody, udokumentowanej porozumieniem, nie stosuje się warunku polegającego na otrzymaniu przez podatnika potwierdzenia faktury korygującej od nabywcy oraz

rozwiązania polegającego na tym, że fakty mające wpływ na korektę podstawy opodatkowania, które nastąpiły w późniejszym okresie rozliczeniowym, nie powinny być rozpoznawane ze skutkiem „wstecz” (ex tunc), ale były rozliczane w bieżącym okresie rozliczeniowym.

Uzasadnienie:

Proponowana zmiana wpłynie na zwiększenie pewności obrotu gospodarczego, gdyż w praktyce, nawet pomimo osiągniętego porozumienia, mogą występować problemy z poświadczeniem odbioru faktury VAT obniżającej cenę.

Rekomendacja w zakresie rozliczania korekty w bieżącym okresie rozliczeniowym, będzie miała pierwszorzędne znaczenie dla sfery zobowiązań publicznoprawnych, w zakresie skuteczności

29

postanowień wynikających z treści umowy oraz faktycznego przebiegu zdarzeń mających wpływ na przedmiot opodatkowania. Materialne prawo podatkowe wiąże bowiem powstanie obowiązku podatkowego z określonymi zdarzeniami prawnymi i faktycznymi. Decydujące znaczenie dla ustalenia istnienia obowiązku podatkowego ma więc stwierdzenie zaistnienia tych zdarzeń - obiektywna rzeczywistość gospodarcza. Jeśli zatem w pewnym okresie czasu podmioty pozostają względem siebie w stosunku zobowiązaniowym, to prawo podatkowe, powinno oddawać rzeczywistość ekonomiczną w danych okresach rozliczeniowych. W przypadku korekty ze skutkiem wstecznym warunek ten nie jest spełniony.

30

4. Aspekty organizacyjne dotyczące mediacji

4.1. Definicja mediatora stałego

Stan obecny:

Obecnie mediatorem w sprawach cywilnych może być każda osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych, z wyjątkiem czynnego sędziego (art.1832 § 1 i 2 k.p.c.). Ponieważ Zespół zarekomendował określenie specjalnych wymagań dla stałych mediatorów, w drodze delegacji ustawowej dla Ministra Sprawiedliwości zawartej w art. 1832 § 5 k.p.c., pojawiła się konieczność wprowadzenia legalnej definicji stałego mediatora, tj. mediatora wpisanego na listę prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego. Delegacja ustawowa nie może bowiem wprowadzić aktem prawnym w randze rozporządzenia ograniczeń w wykonywaniu zawodu mediatora, nie przewidzianych w ustawie.

Rekomendacja:

Wprowadzenie do k.p.c. definicji stałego mediatora:

Art. 1832 § 3 k.p.c. otrzymuje brzmienie:

„Art. 1832 § 3. Stałym mediatorem jest mediator wpisany na listę mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego, posiadający odpowiednią wiedzę i umiejętności oraz po przebytym szkoleniu”.

Uzasadnienie:

Ustawowe określenie wymagań wobec mediatorów stałych kładzie nacisk na wymóg profesjonalizmu mediatorów. Ograniczenie kręgu osób, które mogą być mediatorami stałymi do osób, które mają odpowiednią wiedzę, umiejętności oraz odbyły szkolenie mediacyjne sprawi, że rekomendowane upoważnienie ustawowe dotyczące szczególnych wymagań wobec mediatorów stałych nie będzie wykraczało poza materię ustawową.

Proponowana zmiana zbieżna jest z regulacją zawartą w art. 436 § 4 k.p.c., określającą szczególne wymagania wobec mediatorów, do których sąd kieruje strony w sprawach o rozwód i separację.

4.2 Regulacja zawodu mediatora

Stan obecny:

W obecnych uregulowaniach brak jest - co do zasady - wymagań co do kwalifikacji mediatorów znajdujących się na listach mediatorów, składanych prezesom sądów okręgowych. Listy stałych mediatorów, zgodnie z art. 183² § 3 k.p.c., prowadzone są przez organizacje pozarządowe oraz

31

uczelnie. Informacje o listach stałych mediatorów oraz o ośrodkach mediacyjnych przekazywane są prezesom sądów okręgowych. Listy nie podlegają formalnej weryfikacji, w związku z czym nie funkcjonuje mechanizm kontroli jakości usług mediatorów.

Brakuje również jednolitych regulacji dotyczących kwalifikacji mediatorów, sposobu prowadzenia list mediatorów oraz podmiotów zgłaszających mediatorów we wszystkich rodzajach mediacji. Na przykład w sprawach cywilnych nie ma w zasadzie wymogów odnoszących się do kwalifikacji mediatorów, natomiast w sprawach karnych istnieją ogólne wymogi, a w sprawach nieletnich dość wysokie i szczegółowe uregulowania kwalifikacji.

Rekomendacja

Określenie kwalifikacji mediatorów, zasad i sposobu prowadzenia list stałych mediatorów oraz zasad szkolenia mediatorów w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, wydanego na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w k.p.c.

Proponuje się wprowadzenie przepis upoważniającego - art. 183² § 5 k.p.c.

„Art. 183² §5. Minister Sprawiedliwości określi w drodze rozporządzenia wymagania, jakie powinni spełniać stali mediatorzy, biorąc pod uwagę kwalifikacje niezbędne do prowadzenia mediacji, sposób i zakres szkolenia stałych mediatorów, a także zasady prowadzenia list stałych mediatorów oraz ich ogłaszania”.

Założenia dotyczące standardów szkolenia mediatorów znajdują się w Załączniku nr 1.

Proponowana regulacja dotyczyć ma stałych mediatorów z list prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych. Konieczne jest ujednolicenie terminologii związanej z osobą mediatora. Zespół proponuje przyjęcie określenia „stały mediator” w odniesieniu do wszystkich mediatorów, którzy znajdują się na listach prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych. Do rozważenia pozostaje przyjęcie innego, jednolitego określenia mediatorów wpisanych na listy. Powinna istnieć jedna kategoria mediatorów, do których mogą być kierowane sprawy przez sądy. Nie oznacza to jednak, że strony nie mogą wyznaczyć mediatora spoza listy, jeżeli taka jest ich wola. Strony mogą zgodnie wybrać mediatora spoza listy. Dopiero jeżeli strony nie wskażą mediatora, sąd wyznaczy mediatora z listy prowadzonej przez prezesa sądu okręgowego.

Uzasadnienie:

Ze względu na to, że sądy kierują sprawy do mediacji i wyznaczają mediatorów, istnieje obowiązek państwa do zagwarantowania najwyższej możliwej jakości usług mediatorów i ich profesjonalizmu. Wysokie kompetencje mediatorów będą pozytywnie wpływać na efektywność mediacji oraz ocenę wykonywanych usług mediacyjnych przez różne środowiska.

Cele te mogą być zrealizowane zarówno przez wprowadzenie wysokich wymogów kwalifikacji dla

32

mediatorów, jak i możliwości ich weryfikacji, co w efekcie zapewni wysoką jakość mediacji.

Konieczne jest zachowanie względnej spójności regulacji dotyczących kwalifikacji mediatorów w różnych kategoriach spraw. Brak jest uzasadnienia dla różnych wymogów w odniesieniu do mediatorów, jedynie ze względu na ich specjalizację, tak jak to ma miejsce w obecnym stanie prawnym.

Zespół uważa, że w odniesieniu do mediatorów nie wpisanych na listy stałych mediatorów, które będą prowadzone przez prezesów sądów okręgowych, dodatkowe regulacje prawne nie są konieczne.

Jednocześnie Zespół widzi konieczność wprowadzenia przepisów umożliwiających mediatorom znajdującym się obecnie na listach składanych do prezesów sądów okręgowych, uzupełnienie swoich kwalifikacji, zgodnie z proponowanymi zmianami, w odpowiednim terminie. W ocenie Zespołu termin jednego roku wydaje się odpowiedni.

Aby zapewnić kontrolę jakości pełnienia funkcji mediatorów, Zespół proponuje wprowadzenie w nowej regulacji następujących zasad dotyczących list stałych mediatorów:

listy prowadzą prezesi sądów okręgowych, zgodnie z modelem funkcjonującym w sprawach karnych i nieletnich, w których prezesi sądów są uprawnieni do wpisu i skreślenia mediatora w przypadkach wymienionych w rozporządzeniu;

listy obejmują szczegółowe dane dotyczące mediatorów zawarte w projekcie rozporządzenia, w tym uwzględniające specjalizację mediatora;

listy są publicznie dostępne.

Proponuje się wprowadzenie trybu odwoławczego od decyzji prezesa sądu okręgowego o odmowie wpisania na listę lub skreślenia z listy, tak jak w sprawach karnych, oraz wprowadzenie umocowania koordynatorów do spraw mediacji do administrowania list.

Proponowany model realizuje założenia dyrektywy Komisji Europejskiej i Rady 2008/52/EC z 21 maja 2008 r. w odniesieniu do zapewnienia odpowiedniej jakości mediacji (art.4) oraz informacji o mediacji dla ogółu społeczeństwa (art. 9). Wprowadzenie przepisów dotyczących prowadzenia i weryfikacji list mediatorów przez prezesów sądów okręgowych umożliwi podniesienie stopnia zaufania pełnomocników, sędziów oraz stron postępowania do mediacji.

Proponowane przez Zespół zmiany są krokiem do ujednolicenia wymogów dla wszystkich mediatorów oraz administrowania listami we wszystkich rodzajach mediacji ze skierowania sądu. Dlatego należy rozważyć zmianę rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości dotyczących kwalifikacji mediatorów w sprawach karnych i nieletnich oraz przedstawić sygnalizację Ministrowi Pracy

33

i Polityki Społecznej wskazując na potrzebę analogicznej zmiany rozporządzenia o mediatorach w sporach zbiorowych.

4.3 Centralna lista mediatorów

Stan obecny:

Listy mediatorów w sprawach cywilnych są przekazywane poszczególnym prezesom sądów okręgowych przez organizacje pozarządowe oraz uczelnie. Listy są publikowane na stronach internetowych sądów oraz udostępniane w sekretariatach wydziałów, na wniosek zainteresowanych. Przepisy nie regulują zasad prowadzenia list, dane na listach umieszczane są dowolnie, listy nie są aktualizowane. Ani prezesi sądu, ani sędziowie nie mają możliwości weryfikacji list. Nie jest prowadzona centralna lista mediatorów. Taki stan rzeczy utrudnia wybór mediatora oraz kontakt z mediatorem.

Rekomendacja:

Proponuje się w art. 1832 k.p.c. po § 3 dodać dalsze przepisy o następującym brzmieniu:

§ 4. Stałym mediatorem jest mediator wpisany na listę mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego posiadający odpowiednią wiedzę i umiejętności oraz po przebytym szkoleniu. Prezes sądu okręgowego przekazuje listę stałych mediatorów Ministrowi Sprawiedliwości.

§ 5. Minister Sprawiedliwości prowadzi centralną listę stałych mediatorów.

§ 6. Na liście stałych mediatorów zamieszcza się imię i nazwisko mediatora, numer telefonu, miejsce wykonywania działalności mediacyjnej i adres do korespondencji (jeśli jest inny niż miejsce wykonywania działalności mediacyjnej) oraz informację dotyczącą wykształcenia mediatora, przebytego szkolenia oraz specjalizacji.

§ 7. Minister Sprawiedliwości udostępnia, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, aktualne informacje z listy stałych mediatorów.

§ 8. Stały mediator zobowiązany jest niezwłocznie zgłosić prezesowi sądu okręgowego zmiany danych zamieszczonych na liście.

§ 9. Minister Sprawiedliwości określi w drodze rozporządzenia tryb i sposób prowadzenia centralnej listy stałych mediatorów oraz udostępniania danych z tej listy, uwzględniając potrzebę zapewnienia wiarygodnej i aktualnej informacji o stałych mediatorach oraz potrzebę efektywnego wyszukiwania mediatorów sądowych.

34

Uzasadnienie:

Rekomendacja dotycząca prowadzenia przez Ministra Sprawiedliwości centralnej bazy mediatorów jest zbieżna z propozycjami ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw, która wprowadza centralną listę mediatorów w sprawach karnych i nieletnich. Opublikowanie ogólnodostępnej centralnej listy mediatorów w Internecie ułatwi, zarówno stronom jak i sędziom kierującym sprawy do mediacji, wyszukiwanie aktualnych informacji dotyczących mediatorów oraz umożliwi wybór odpowiedniego mediatora, a także szybszy kontakt z mediatorem. W rezultacie zwiększy się wykorzystanie mediacji jako skutecznej metody regulowania konfliktów w sprawach cywilnych, zarówno na etapie sądowym jak i przedsądowym.

4.4 Wynagrodzenie mediatora za prowadzenie mediacji ze skierowania sądu

Stan obecny:

Problematykę wynagrodzenia mediatora w sprawach cywilnych, za mediację prowadzoną na podstawie skierowania sądu, regulują przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 30 listopada 2005 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym. Rozporządzenie zostało wydane na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 981 § 4 k.p.c. W przypadku roszczeń majątkowych, których wartość jest określona, wynagrodzenie wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, nie mniej niż 30 zł i nie więcej niż 1000 zł za całość postępowania mediacyjnego. W przypadku pozostałych roszczeń – 60 zł za pierwsze spotkanie i po 25 zł za każde następne. Mediatorowi należy się również zwrot wydatków. Jeżeli sąd upoważnił mediatora do zapoznania się z aktami sprawy, wynagrodzenie może zostać podwyższone o 10%.

Koszty postępowania mediacyjnego ze skierowania sądu w sprawach cywilnych ponoszą strony procesu, na zasadach określonych w art. 98 – 110 k.p.c. Koszty mediacji prowadzonej ze skierowania sądu zalicza się do kosztów procesu.

Koszty mediacji zostały ustalone na poziomie odpowiednim dla skorzystania z tej procedury także przez osoby ubogie, co związane jest z faktem, że obecnie koszty mediacji nie zostały zaliczone do kosztów postępowania sądowego i nie ma możliwości zwolnienia od nich strony.

Z drugiej strony, środowiska mediatorów sygnalizują, że aktualnie obowiązujące stawki wynagrodzenia mediatorów, zawarte w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, są zdecydowanie za niskie. Nie zapewniają mediatorom wykonującym profesjonalnie usługi mediacyjne źródła dochodu i możliwości zagwarantowania stronom właściwych warunków mediacji. Nie bez

35

znaczenia pozostaje także konieczność systematycznego doskonalenia zawodowego mediatorów i podwyższania ich zawodowych kompetencji.

Należy podkreślić, że stawki wynagrodzenia mediatorów cywilnych, zawarte w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, dotyczą tylko mediacji prowadzonej ze skierowania sądu. Kwestia wynagrodzenia za usługi mediacyjne prowadzone w mediacji pozasądowej nie została uregulowana i pozostawia stronom alternatywę: wybór ośrodka mediacyjnego, który we własnym zakresie ustala stawki, lub indywidualne uzgodnienie stawki z wybranym mediatorem. Strony mogą umówić się z mediatorem na wynagrodzenie w innej wysokości niż zostało to określone w rozporządzeniu w przypadku mediacji pozasądowej lub wyboru mediatora spoza listy mediatorów stałych.

Rekomendacja

Istotne podwyższenie stawek mediatorów zawartych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości oraz uzupełnienie treści upoważnienia ustawowego zawartego w art. 98 § 4 k.p.c. o kryterium sprawności postępowania mediacyjnego.

Uzasadnienie

Przewidziane w rozporządzeniu stawki dla mediatorów stałych powinny zapewniać godne wynagrodzenie. Celem jest zapewnienie wysokiej jakości usług mediacyjnych i zagwarantowanie, że mediacje ze skierowania sądu będą prowadzone przez wysoko wykwalifikowanych mediatorów. Ponieważ od mediatorów wymagana będzie odpowiednia wiedza i umiejętności praktyczne, otrzymywane wynagrodzenie powinno umożliwiać stałe dokształcanie się i podnoszenie kompetencji.

Po rekomendowanej zmianie art. 6 u.k.s.c., koszty mediacji ze skierowania sądu będą stanowiły wydatki, stanowiące część kosztów sądowych. Strony, które nie będą w stanie ponieść kosztów mediacji sądowej, będą mogły zostać zwolnione od kosztów w tej części, co umożliwia podniesienie opłat za usługi mediatorów, bez obawy zmniejszenia atrakcyjności mediacji wśród osób niezamożnych.

Jednocześnie Zespół przewiduje pierwszeństwo stron co do wyboru mediatora, również spoza listy prowadzonej przez prezesa sądu, oraz możliwość indywidualnego wynegocjowania innych stawek niż określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, co powinno zostać wyraźnie uregulowane w rozporządzeniu.

Wprowadzenie do upoważnienia ustawowego w art. 98 § 4 k.p.c. kryterium sprawności postępowania zwiększy motywację mediatorów do efektywnego prowadzenia mediacji. Zespół proponuje, aby stawki mediatora przewidywały wyższe wynagrodzenie za pierwsze posiedzenie mediacyjne, natomiast niższe za kolejne posiedzenia, określały stawki maksymalne za całość

36

postępowania mediacyjnego oraz dawały sądowi możliwość podwyższenia wynagrodzenia mediatora w sprawach skomplikowanych, wymagających większego nakładu pracy.

Szczegółowe ustalenie stawek wynagrodzenia mediatora w sprawach cywilnych zostanie poprzedzone szeroką dyskusją a także szacunkiem finansowym, uwzględniającym poziom odpowiedni zarówno dla stron sporu, jak i dla mediatorów.

4.5. Koordynator ds. Mediacji

Stan obecny:

Koordynatorzy ds. mediacji są powoływani na podstawie zarządzenia prezesa sądu rejonowego, okręgowego i apelacyjnego. Obecnie sieć koordynatorów liczy ok. 110 osób. Do ich zadań należy prowadzenie działań popularyzujących mediację oraz edukacyjnych w zakresie sprawiedliwości naprawczej i tematyki ADR. Celem tych działań jest szerokie wykorzystanie mediacji w rozwiązywaniu konfliktów karnych, sporów rodzinnych, cywilnych, gospodarczych i ze stosunku pracy, co ma istotny wpływ na przyspieszenie i skrócenie procedur sądowych oraz zwiększenie efektywności postępowań, a przede wszystkim zmniejszenie liczby wpływających do sądów powszechnych spraw do rozstrzygnięcia. Głównym problemem związanym z funkcjonowaniem koordynatorów jest brak podstawy prawnej do ich działania, co powoduje trudności w ich funkcjonowaniu w strukturze sądów powszechnych.

Rekomendacja:

Umocowanie funkcji koordynatora ds. mediacji w strukturze sądów powszechnych – poprzez dodanie w ustawie z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych po art. 19 art. 19a.

„Art. 19a. § 1. W sądzie rejonowym, do wykonywania czynności upowszechniania mediacji, może być wyznaczony koordynator do spraw mediacji. Czynności koordynatora w tym sądzie może wykonywać sędzia lub referendarz sądowy.

§ 2. W sądzie okręgowym, do wykonywania czynności upowszechniania mediacji, wyznacza się koordynatora do spraw mediacji. Czynności koordynatora w tym sądzie wykonuje sędzia.

§ 3. W sądzie apelacyjnym, do wykonywania czynności upowszechniania mediacji może być wyznaczony koordynator do spraw mediacji. Czynności koordynatora do spraw mediacji wykonuje sędzia.

§ 4. Wyznaczenie koordynatora do spraw mediacji następuje:

1) w sądzie rejonowym w drodze zarządzenia prezesa sądu rejonowego, na wniosek koordynatora do spraw mediacji w sądzie okręgowym;

2) w sądzie okręgowym i sądzie apelacyjnym w drodze zarządzenia właściwego prezesa sądu.

37

§ 5. Koordynator do spraw mediacji podlega bezpośrednio prezesowi właściwego sądu”.

Uzasadnienie:

Ustawowe upoważnienie do funkcjonowania koordynatorów w strukturze sądów powszechnych ułatwi im wykonywanie zadań wynikających z pełnionej funkcji, tj.: promowania i upowszechniania alternatywnych metod rozwiązywania sporów, zachęcania sędziów do stosowania mediacji, pogłębiania współpracy między sędziami i mediatorami, organizowania spotkań sędziów z mediatorami, szkoleń, konferencji, warsztatów dotyczących mediacji, corocznych obchodów Międzynarodowego Dnia Mediacji, weryfikacji wniosków kandydatów na mediatorów i list mediatorów oraz współpracy przy zarządzeniu treściami zawartymi na stronach internetowych sądów dotyczącymi mediacji.

4.6. Ocena pracy sędziego

Stan obecny:

Dokonując oceny pracy sędziego nie uwzględnia się faktu kierowania przez niego spraw do mediacji.

Rekomendacja:

1. Uwzględnienie w arkuszu oceny pracy i indywidualnego planu rozwoju zawodowego sędziego danych dotyczących spraw kierowanych przez sędziego do mediacji, jako jednego z kryteriów oceny sędziego (uzupełnienie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 października 2013 r.), pod warunkiem posiadania przez sprawy zdatności mediacyjnej.

2. Zmiany w zasadach prowadzenia statystyk dotyczących czasu trwania spraw cywilnych.

Niewliczanie czasu trwania mediacji do czasu prowadzonego postępowania w taki sposób, aby czas związany z podjęciem czynności zmierzających do zainicjowania postępowania mediacyjnego oraz czas mediacji nie wpływały negatywnie na ocenę przewlekłości postępowania.

Uzasadnienie:

Propozycja powiązana jest ze sposobem dokonywania oceny pracy sędziów i ustalania indywidualnego planu rozwoju zawodowego. Korzystanie z możliwości kierowania sprawy do rozwiązania w postępowaniu mediacyjnym będzie pozytywnie wpływać na ocenę pracy sędziego. Uwzględnianie faktu kierowania spraw do mediacji zachęci sędziów do stosowania mediacji, podkreśli wagę mediacji i podniesie wśród sędziów świadomość pozytywnych wartości wynikających z polubownego rozwiązywania sporów. Rekomendacja powinna zostać powiązana z umożliwieniem sędziom podnoszenia kompetencji dotyczących mediacji, zapewnieniem możliwości uczestniczenia w specjalistycznych szkoleniach i warsztatach mediacyjnych.

38

4.7. Obowiązek informowania stron, przez profesjonalnych pełnomocników o możliwości skierowania sprawy do mediacji

Stan obecny:

Kodeks Etyki Radcy Prawnego oraz Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu nie przewidują obowiązku informowania stron przez profesjonalnych pełnomocników o możliwości skierowania sprawy do mediacji. Wskazują jedynie na taką powinność pełnomocnika, która aktualizuje się w uzasadnionych przypadkach.

Art. 27 ust. 2 KERP: Radca Prawny w uzasadnionych przypadkach powinien poinformować o możliwości podjęcia próby ugodowej lub skierowania sprawy do mediacji, jeżeli odpowiada to interesowi klienta; radca prawny winien dołożyć wszelkich starań, aby pomóc stronom sporu w osiągnięciu porozumienia bez wszczynania postępowania sądowego lub innego o podobnym charakterze. Jeżeli zaś mimo wszystko do niego dojdzie, powinien zachęcać strony do ugodowego rozwiązania sporu – jeżeli jest to zgodne z interesem jego klienta

§ 44 KEA: Adwokat ma dążyć do rozstrzygnięć pozwalających zaoszczędzić klientowi kosztów oraz doradzać ugodowe zakończenie sprawy, gdy jest to uzasadnione interesem klienta.

Rekomendacja:

Zespół postuluje zarekomendowanie Krajowej Radzie Radców Prawnych oraz Naczelnej Radzie Adwokackiej wprowadzenia odpowiednio w: Kodeksie Etyki Radcy Prawnego, ogłoszonego uchwałą Krajowej Rady Radców Prawnych Nr 8/VIII/2010 z 28 grudnia 2010 r. oraz Zbiorze Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej), obwieszczonego  uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej Nr 52/2011 z 19 listopada 2011 r., zapisu wskazującego na obowiązek informowania stron o możliwości skierowania sprawy do mediacji. Rekomendowana jest także powinność przedstawienia przez pełnomocnika szacunkowej symulacji kosztów postępowania mediacyjnego w stosunku do wstępnych kosztów postępowania sądowego.

Uzasadnienie:

Mediacja - jako alternatywa dla sporu sądowego - jest instrumentem tańszym niż rozwiązywanie sporu na drodze sądowej. Strona powinna zostać poinformowana o możliwość skorzystania z mediacji oraz szacunkowym zestawieniu kosztów postępowania mediacyjnego oraz sądowego, co pozwoli jej na podjęcie ekonomicznie uzasadnionej decyzji o wyborze sposobu dochodzenia roszczenia. Zmiana ma na celu upowszechnienie informacji o mediacji wśród stron sporu.

4.9. Działania sądów na rzecz promocji mediacji

39

Stan obecny:

Obecnie, przy wsparciu Ministerstwa Sprawiedliwości, w poszczególnych sądach powszechnych prowadzone są działania praktyczne na rzecz większego wykorzystania mediacji. Prezesi sądów, koordynatorzy ds. mediacji oraz sędziowie współpracują z lokalnymi ośrodkami mediatorów, uczestniczą w obchodach Dni Mediacji, organizują szkolenia i warsztaty mediacyjne. Przykłady dobrych praktyk są zbierane i rozpowszechniane. Stopień zaangażowania sędziów i pracowników sądów powszechnych w upowszechnianie idei mediacji nie jest jednak równy. Zależy w głównej mierze od aktywności i przekonania do potencjału mediacji prezesa sądu lub koordynatora ds. mediacji w danym sądzie.

Rekomendacje:

1. Ułatwienie dostępu do informacji o mediacji i listach mediatorów, której będą udzielać odpowiednio przeszkoleni pracownicy sądów w punkcie obsługi interesantów i w sekretariatach wydziałów. Otrzymanie wszechstronnej informacji o korzyściach wynikających z mediacji szczególnie istotne będzie przy pierwszym kontakcie ze stronami.

2. Zapewnienie we wszystkich budynkach sądów stałego i łatwego dostępu do broszur o mediacji a także druku o mediacji przedsądowej. W widocznych miejscach powinny widnieć plakaty zachęcające do mediacji.

3. Przygotowanie specjalnej „gabloty mediacyjnej”, w której zostaną zamieszczone informacje o mediacji oraz dane kontaktowe pracownika sądu, wyznaczonego do udzielania szczegółowych informacji o mediacji. Rozważenie możliwości wprowadzenia tablic interaktywnych.

4. Ujednolicenie i uaktualnienie treści dotyczących mediacji na stronach internetowych sądów powszechnych

5. Proponuje się również, aby prezesi sądów oraz koordynatorzy ds. mediacji współpracowali z lokalnymi ośrodkami mediacyjnymi, organizowali spotkania sędziów i mediatorów, umożliwiali prowadzenie stałych dyżurów mediatorów w budynkach sądów. Informacje o godzinach dyżurów powinny być zamieszczane na stronach internetowych sądów, w gablocie oraz dostępne w sekretariatach wydziałów.

Uzasadnienie:

Sądy powinny odgrywać istotną i aktywną rolę w zakresie promowania kultury mediacji i polubownego rozwiązywania sporów w społeczeństwie. W tym celu konieczne jest prowadzenie w sposób usystematyzowany działań, mających na celu jak najszerszą promocję mediacji w sądach i wypracowanie spójnej strategii, realizowanej w sposób jednolity przez prezesów wszystkich sądów powszechnych oraz koordynatorów ds. mediacji. Działania podejmowane w sądach powinny wyraźnie wskazywać, że państwo wspiera metody polubownego regulowania sporów cywilnych.

40

Aktywne i stałe promowanie mediacji w sądach, skierowane bezpośrednio do osób szukających pomocy w rozwiązaniu konfliktu, przyczyni się do szerszego wykorzystania mediacji, a w rezultacie do odciążenia sądów.

41

5. Rozwiązania systemowe

Poniżej zostają przedstawione propozycje dotyczące działań edukacyjnych i społecznych, które w założeniu mogą doprowadzić do zmiany społecznego nastawienia do mediacji oraz spopularyzowania tej formy alternatywnego rozwiązywania sporów.

5.1 Działania edukacyjne na wszystkich szczeblach edukacji, ze szczególnym uwzględnieniem działań wobec studentów kierunków prawniczych, ekonomicznych, pedagogicznych, a także aplikantów zawodów prawniczych

Stan obecny

Jedną z przyczyn, dla których mediacja nie stanowi popularnej w społeczeństwie metody rozwiązywania sporów, jest brak wdrożenia systemowych rozwiązań edukacyjnych w tym zakresie. Obywatele nie są na żadnym stopniu edukacji w odpowiedni sposób informowani i uczeni mechanizmów rozwiązywania konfliktów w środowiskach społecznych, takich jak: szkoła, praca lub sfera działalności gospodarczej (wyjątkiem są tu do pewnego stopnia aplikacje prawnicze). Dlatego też w sytuacji zaistnienia sporu zwracają się do pierwszej instytucji powołanej do rozwiązywania sporów, której istnienia w systemie prawnym są świadomi, czyli do sądu. Powoduje to wpływ do sądów wielu spraw, które z powodzeniem można by rozwiązać w sposób polubowny, w przypadku, gdyby społeczeństwo było świadome istnienia innych mechanizmów rozwiązywania konfliktów.

Zgodnie z art. 22 ust. 2 pkt. 2 lit. a) i b) ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty, minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określa w drodze rozporządzenia podstawy programowe wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, uwzględniając przy tym w szczególności zestawy celów i treści nauczania, umiejętności uczniów, a także zadania wychowawcze szkoły, odpowiednio do poszczególnych etapów kształcenia i typów szkół.

Na podstawie powyższej delegacji ustawowej wydane zostało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół z 27 sierpnia 2012 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 977 – dalej jako: „Rozporządzenie programowe”). Na tzw. IV Etapie edukacyjnym, który realizowany jest w szkole ponadgimnazjalnej, w ramach przedmiotu wiedza o społeczeństwie uczeń ma być w stanie „wyjaśnić znaczenie mediacji”.

W przypadku kierunków prawniczych, ekonomicznych i pedagogicznych, plany programowe przyjmowane są przez poszczególne uczelnie. Jednakże na podstawie art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy z 27 lipca 2005 r. prawo o szkolnictwie wyższym, minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego

42

określa w drodze rozporządzenia Krajowe Ramy Kwalifikacji, w tym opis efektów kształcenia dla obszarów kształcenia, z uwzględnieniem poziomów i profili kształcenia. W ramach powyższej delegacji ustawowej wydane zostało rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego z 2 listopada 2011 r., w którym określone zostały ramy kształcenia dla nauk humanistycznych oraz społecznych. Ramy te nie zawierają żadnych treści dotyczących rozwiązywania konfliktów, pomimo tego, że wyznaczają też kompetencje społeczne, jakie powinni posiadać absolwenci nauk społecznych i humanistycznych, takie jak umiejętność współdziałania w grupie, czy myślenia i działania w sposób przedsiębiorczy.

W zakresie aplikacji prawniczych należy zwrócić w pierwszej kolejności uwagę na program aplikacji sędziowskiej stanowiący załącznik do uchwały nr 37/2010 Rady Programowej Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, w której przewidziano przeprowadzenie zajęć z zakresu mediacji.

Analogiczne zapisy znajdują się również w programach aplikacji adwokackiej i radcowskiej uchwalanych przez poszczególne izby adwokackie oraz radcowskie (por. np. plan dla III roku aplikacji adwokackiej uchwalony przez Okręgową Radę Adwokacką w Szczecinie, czy plan dla III roku aplikacji radcowskiej uchwalony przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w Krakowie - załącznik do uchwały Rady OIRP w Krakowie Nr 448/IX/2013 z 17 grudnia 2013 r.).

Rekomendacja

Rekomendowane jest wprowadzenie do programów edukacyjnych elementów symulacji rozwiązywania sytuacji konfliktowych (np. symulacje mediacji, ale też i rozpraw sądowych ze względu na fakt, że również brak jest działań edukacyjnych w tym zakresie). Na poziomie gimnazjum, w ramach przedmiotu „Wiedza o Społeczeństwie”, proponuje się wprowadzenie elementu wiedzy o równoległych procesach rozwiązywania sporów: sądowym i pozasądowym. Rekomendowane jest też kreowanie w szkołach mediatorów do spraw uczniowskich konfliktów, jak również dla spraw na linii nauczyciele – nauczyciele, nauczyciele – dyrekcja, nauczyciele – rodzice (dla przykładu: wprowadzenie stosownych rekomendacji ministerialnych plus ewentualne rekomendacje dla statutów szkół publicznych).

Na poziomie szkół wyższych, w szczególności pedagogicznych, ekonomicznych i prawniczych, proponuje się wprowadzenie do Krajowych Ram Kwalifikacji modułu na temat: konflikty w życiu gospodarczym i sposoby ich rozwiązywania w sposób sądowy i pozasądowy.

W ramach aplikacji prawniczych rekomendowane jest podjęcie rozmów z władzami poszczególnych samorządów w celu nakłonienia ich do rozbudowania programów szkoleń z zakresu mediacji oraz zaoferowanie wsparcia finansowego w tym zakresie ze środków publicznych.

43

Uzasadnienie

Podjęcie rekomendowanych działań edukacyjnych pozwoli na znaczne zmniejszenie deficytu informacji w społeczeństwie na temat metod rozwiązywania sporów, pozwoli też na podniesienie poziomu kultury prawnej społeczeństwa, a także może przyczynić się w dłuższej perspektywie czasowej do rozwinięcia się kultury świadomego podejmowania przez obywateli wyboru co do metody rozwiązywania sporów, co skutkować będzie odciążeniem sądów powszechnych.

5.2 Kampania społeczna i działania upowszechniające w celu propagowania mediacji jako metody rozwiązywania sporów

Stan obecny

Brak wiedzy społeczeństwa o mediacji powoduje, że nie jest ona wybierana jako metoda rozwiązywania sporów. Jest to szczególnie problematyczne w zakresie sporów między przedsiębiorcami, ponieważ w relacjach tych duże znaczenie odgrywa możliwość polubownego zażegnania konfliktu i kontynuowania współpracy, liczy się także czas poświęcony na rozwiązanie sporu oraz koszty.

Rekomendacja

5.2.1. Prowadzenie spójnej kampanii społecznej skierowanej do przedsiębiorców, w której zostaną poinformowani o zaletach mediacji.

5.2.2. Wykorzystanie wyników badań przeprowadzonych w zakresie mediacji i innych form ADR, obejmujących elementy wiedzy przedsiębiorców na tematy ADR, wybieranych metod ADR, częstotliwości sporów, stanowiska profesjonalnych pełnomocników i sędziów wobec mediacji, statystyk spraw spornych kończonych w trybie ugody. Badania dostarczą materiału bazowego do przeprowadzenia kampanii społecznej.

5.2.3. Rozważenie wprowadzenia ministerialnego logotypu dla przedsiębiorców, którzy będą posiadali udokumentowaną historię stosowania mediacji i innych metod ADR, a także promowanie tego logotypu. Przedsiębiorca stosujący logotyp ministerialny będzie postrzegany jako godny zaufania kontrahent.

Uzasadnienie

Kampania społeczna podniesie poziom kultury prawnej społeczeństwa. Przyczyni się również do świadomego podejmowania przez obywateli decyzji co do wyboru alternatywnej metody rozwiązywania sporów.

5.3 Deklaracja o stosowaniu ADR

44

Rekomendacja

Zachęcanie do składania publicznej deklaracji o stosowaniu ADR przez przedsiębiorców, kancelarie prawne, notarialne, komornicze, a także przez państwowe i samorządowe osoby prawne. W publicznym oświadczeniu sygnatariusze deklarowaliby, że w ramach rozwiązywania sporów stosują mediację lub inne metody ADR, przed lub zamiast wniesienia sprawy do sądu. W tym celu można wykorzystać inicjatywę wdrożenia portalu deklaracji ADR, podjętą w marcu 2013 r. przez Społeczną Radę ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości.

Uzasadnienie

Publiczna deklaracja o stosowaniu ADR, pomimo braku wiążących skutków prawnych, może istotnie przyczynić się do społecznej promocji mediacji i innych metod ADR. Oświadczenia o dobrowolnym stosowaniu ADR zdobyły szeroką popularność i uznanie w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Pierwsza deklaracja tego typu została opracowana w latach osiemdziesiątych przez International Institute for Conflict Prevention & Resolution (CPR). Podpisało ją ponad 4.000 przedsiębiorców oraz 1.500 kancelarii prawnych. Od pewnego czasu CPR promuje nową deklarację pod nazwą: „21st Century Corporate ADR Pledge”. Sukces tej inicjatywy może stanowić wzór do wprowadzenia i promowania idei publicznej deklaracji o stosowaniu mediacji lub innych metod ADR w Polsce.

5.4. Miejsce regulacji dotyczących alternatywnych metod rozwiązywania sporów

Stan obecny

Obecnie mediacja jest regulowana przede wszystkim w kodeksie postępowania cywilnego, ale także w kodeksie postępowania karnego, w ustawie z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, w ustawie z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych oraz w ustawie z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Mediacja jako alternatywna metoda rozwiązywania sporów ma wspólne cechy, które powinny być jednolicie uregulowane w każdej z procedur. Najważniejsze z tych cech odnoszą się do osoby mediatora.

Rekomendacja

Zespół rekomenduje przeprowadzenie w przyszłości dyskusji na temat ewentualnej potrzeby wprowadzenia ustawy zawierającej rozwiązania systemowe i organizacyjne odnoszące się do wykonywania zawodu mediatora. Procedurę postępowania mediacyjnego regulowałyby w dalszym ciągu poszczególne ustawy procesowe.

45

Uzasadnienie

Wprowadzenie jednolitych standardów dotyczących mediacji we wszystkich rodzajach spraw może pomóc budować „markę” mediacji i mediatorów jako odrębnej i silnej metody rozwiązywania sporu. Nie wydaje się jednak koniecznym i zasadnym wprowadzanie jednej ustawy regulującej – przynajmniej w zasadniczym zakresie – postępowanie mediacyjne. Mogłoby to być też zresztą sprzeczne z zasadami techniki legislacyjnej (konieczność uregulowania procedury co do zasady całościowo, w jednym akcie, bez odesłań). Pytanie też, czy odrębności każdej z procedur nie przekreśliłyby sensu wyciągania z poszczególnych rodzajów mediacji „wspólnego mianownika”.

Najważniejsze jest, aby zostały uregulowane kwestie odnoszące się do kwalifikacji mediatora oraz podstawowych zasad wykonywania tej funkcji (np. bezstronność i niezależność). Postulat ten spełnia zarówno jedna ustawa o mediatorach, jak i jednolite rozporządzenia wykonawcze do poszczególnych procedur.

5.5. Zmiana relacji między podmiotami reprezentującymi interesy publiczno-prawne, a   obywatelami w   postępowaniach cywilnych oraz administracyjnych

Stan obecny oraz uzasadnienie dla konieczności zmian

W sferze cywilnoprawnej wiele sporów sądowych toczących się w Polsce dotyczy konfliktów z udziałem państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych. Jednostki te jednak nie są skłonne do zawierania ugód. Organ władczo rozstrzyga o stosunku administracyjnoprawnym. W doktrynie prawa i postępowania administracyjnego podniesiono, że postępowanie mediacyjne nie przystaje do realiów stosunków organ – obywatel. Wynika to m.in. z faktu, że w prawie administracyjnym często nie ma miejsca na wzajemne ustępstwa i osiągniecie porozumienia. Organ ma działać na podstawie i w granicach prawa, a zatem nie może „ustąpić” stronie, która domaga się rozstrzygnięcia niezgodnego z prawem, a zgodnego z interesem strony.

Stworzenie mechanizmów, które zachęcą organy administracji publicznej do podejmowania kroków w celu ugodowego rozwiązania sporu, np. mediacji, odniesie efekt wychowawczy w całym społeczeństwie.

Z kolei w postępowaniu administracyjnym mediacja nie występuje, gdyż brak jest regulacji w tym zakresie w kodeksie postępowania administracyjnego, a ustawodawca uregulował jedynie instytucję tzw. ugody administracyjnej. Za swoisty surogat mediacji w postępowaniu administracyjnym należy uznać instytucję ugody administracyjnej, która, zgodnie z art. 13 § 1 k.p.a., może zostać zawarta w sprawach, w których uczestniczą strony o spornych interesach. W takim wypadku w myśl art. 13 § 2 k.p.a. („Organ administracji publicznej, przed którym toczy się postępowanie w sprawie, powinien w tych przypadkach podejmować czynności skłaniające strony do zawarcia ugody.”)

46

organ administracji publicznej można uznać za quasi-mediatora. Zawarta ugoda administracyjna wymaga następnie, zgodnie z art. 118 k.p.a, zatwierdzenia przez organ administracji publicznej.

Mediacja funkcjonuje z kolei w postępowaniu sądowo-administracyjnym. W postępowaniu tym, w przeciwieństwie do postępowania administracyjnego, gdzie stosunek między obywatelem a organem nie jest symetryczny, istnieje spór między dwoma równorzędnymi (proceduralnie) podmiotami – organem oraz obywatelem. Zgodnie z art. 116 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, celem mediacji jest wyjaśnienie stanu faktycznego i prawnego danej sprawy oraz przyjęcie wspólnych ustaleń co do sposobu jej załatwienia zgodnie z prawem.

Rekomendacja

Zachęcanie państwowych i samorządowych osób prawnych do każdorazowego rozważenia czy w sprawach spornych możliwe jest zastosowanie metod ADR, w tym mediacji, przed ewentualnym przystąpieniem do postępowania sądowego (na wzór tzw. „ADR Pledge” Lorda Kanclerza w Wielkiej Brytanii, tj. swoistego zobowiązania do dążenia do ugodowego rozstrzygania sporów). Należy również rozważyć wprowadzenie mechanizmów kontrolnych, które wpłyną na zmianę postrzegania ugody tak, aby była ona traktowana jako metoda równorzędna z drogą sądową. Mechanizmami takim mogą być np. opinie prawne o zasadności zawarcia ugody (w świetle szans na powodzenie w sporze przy uwzględnieniu również kosztów i czasu trwania postępowania).

Uzasadnienie

Bez udziału państwa w promowaniu mediacji, również w przypadku, gdy to państwowe lub samorządowe osoby prawne są stroną sporu, sukces mediacji w sporach między obywatelami zostanie osiągnięty w zdecydowanie dłuższym czasie. Z uwagi na odsetek sporów cywilnoprawnych z udziałem państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych oraz liczbę spraw administracyjnych należy uznać, że praktyczne wcielanie propozycji ugodowych i mediacyjnych przez podmioty publiczne tam, gdzie występują one jako strona sporu (lub tam, gdzie rozstrzygają w sytuacji spornej między stronami o sprzecznych interesach (por. ugoda administracyjna), może okazać się skutecznym mechanizmem promowania mediacji.

47

CZĘŚĆ II ARBITRAŻ

48

Uwagi wprowadzające

Obowiązujące regulacje arbitrażu zostały wprowadzone do kodeksu postępowania cywilnego jako nowa część piąta w 2005 roku4. To samo dotyczy regulacji prawa arbitrażowego, które znajdują się poza przepisami kodeksu postępowania cywilnego, np. art. 142 i 147 ustawy Prawo Upadłościowe i Naprawcze (PrUiN) z 2003 r.5.

Podstawą dla przepisów prawa arbitrażowego w części V k.p.c. była ustawa wzorcowa (prawo modelowe) UNCITRAL (United Nations Commission on International Trade Law) o międzynarodowym arbitrażu handlowym - w jej pierwotnej wersji z 1985 roku6. Już po wejściu w życie przepisów części V. k.p.c. w 2006 r., komisja UNCITRAL przyjęła istotne zmiany do prawa modelowego7, które nie zostały uwzględnione w polskim prawie.

Pomimo że regulacje arbitrażu są stosunkowo ściśle zharmonizowane w skali międzynarodowej, zmiany legislacyjne za granicą wyraźnie świadczą o tym, że prawo arbitrażowe nie przestaje się rozwijać i że ustawodawcy krajowi nadal szukają indywidualnych rozwiązań, mających na celu stworzenie optymalnych warunków regulacyjnych do rozwoju praktyki arbitrażowej. Jedynie w ostatnich latach zmieniły się ustawy arbitrażowe w takich krajach europejskich jak m.in.:

Austria (2013)8,

Belgia (2013)9,

Czechy (2013)10,

Francja (2011)11,

Hiszpania (2011)12,

Irlandia (2010)13,

Litwa (2012)14,

4 Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. z 2005 r., nr 178, poz. 1478.5 Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r., poz. 1112).6 UNCITRAL Model Law on International Commercial Arbitration,

www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/arbitration/1985Model_arbitration.html.7 Przyjęte na 64. posiedzeniu plenarnym UNCITRAL w dniu 4 grudnia 2006 r., ibidem.8 Schiedsrechts-Änderungsgesetz 2013 – SchiedsRÄG 2013, Bundesgesetzblatt I Nr. 118/2013.9 Loi modifiant la sixième partie du Code judiciaire relative à l'arbitrage, no. 53-2743.10 Zákon o rozhodčím řízení a o výkonu rozhodčích nálezů (216/1994 Sb.), zmieniona ustawami 91/2012 Sb. i 303/2013 Sb.11 Décret n° 2011-48 du 13 janvier 2011 portant réforme de l'arbitrage, JORF n°0011 du 14 janvier 2011.12 Ley Orgánica 5/2011, de 20 de mayo, complementaria a la Ley 11/2011, de 20 de mayo, de reforma de la Ley 60/2003, de 23 de diciembre, de Arbitraje y de regulación del arbitraje.13 Arbitration Act 2010.14 Valstybės žinios, 30.06.2012 r., Nr 76-3932.

49

Portugalia (2012)15,

Rumunia (2013)16.

W innych krajach, takich jak: Holandia17, Rosja, Szwecja18 czy Ukraina19, prace dotyczące kompleksowych zmian w prawie arbitrażowym trwają obecnie.

Rozważono, czy i w jakim zakresie niektóre rozwiązania przyjmowane przez zagranicznych ustawodawców mogłyby się stać źródłem inspiracji dla modernizacji regulacji arbitrażu w Polsce.

Uwzględniono też uzasadnione uwagi krytyczne zgłaszane w piśmiennictwie prawniczym pod adresem niektórych rozwiązań legislacyjnych, przyjętych w polskim prawie arbitrażowym. Podkreślenia jednak wymaga, że dotyczą one poszczególnych instytucji, nie zaś koncepcji regulacji jako całości. Dlatego, zaproponowane w dalszej części niniejszych Rekomendacji propozycje zmian dotyczą wybranych zagadnień szczegółowych. Treść załącznika nr 4 zawiera omówienie propozycji zgłoszonych przez ekspertów niebędących członkami Zespołu, które wykraczają poza zakres Rekomendacji.

O potrzebie zmian zdaje się też świadczyć stosunkowo ograniczona skala wykorzystania arbitrażu w Polsce. Całkowitą liczbę spraw arbitrażowych szacuje się rocznie na poziomie do ok. dwóch tysięcy, co stanowi nieznaczny ułamek (promil) ogółu liczby spraw spornych (zwłaszcza gospodarczych) trafiających do wymiaru sprawiedliwości. Pomimo że brak podstaw, by arbitraż stał się instytucją wykorzystywaną masowo, liczba spraw trafiających do sądownictwa polubownego może i powinna być wyższa.

Zmiany legislacyjne mogą się niewątpliwie przyczynić do udoskonalenia środowiska regulacyjnego i rozwoju praktyki arbitrażowej. Podobnie jednak jak w przypadku mediacji, co najmniej równie istotne są działania o innych charakterze, zwłaszcza: promocja arbitrażu w środowiskach biznesowych i prawniczych, edukacja szkołach wyższych i innych, podnoszenie jakości usług arbitrażowych oraz standardów profesjonalnych i etycznych arbitrów.

15 Lei n.º 63/2011 de 14 de Dezembro Aprova a Lei da Arbitragem Voluntária, Diário da República, 1.ª série — N.º 238 — 14 de Dezembro de 2011.16 Nowy rumuński kodeks postępowania cywilnego obowiązujący od 15 lutego 2013 r., GEO No. 4/2013.17 Projekt nowelizacji holenderskiej ustawy arbitrażowej z 1986 r. skierowany do parlamentu 16 kwietnia 2013 r.18 Kommittédirektiv, En översyn av lagen om skiljeförfarande, Beslut vid regeringssammanträde den 6 februari 2014, Dir. 2014:16, prace mają się zakończyć do 15 sierpnia 2015 r.19 Projekt ustawy nr 3366 o zmianie niektórych ustaw (w zakresie środków zabezpieczających dotyczących arbitrażu); projekt Ukraińskiego Stowarzyszenia Arbitrażowego, http://eng.arbitration.kiev.ua.

50

1. Skutek ogłoszenia upadłości dla klauzuli arbitrażowej i postępowań arbitrażowych

Stan obecny

Na gruncie art. 142 i 147 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, zap is na

sąd polubowny dokonany przez upadłego traci moc z dniem ogłoszenia upadłości, a toczące się już postępowania arbitrażowe ulegają umorzeniu. Ratio legis tego rozwiązania polega na przekazaniu wszystkich spraw dotyczących majątku upadłego do rozstrzygnięcia przez sądy powszechne, które w sposób „bardziej rygorystyczny” stosują przepisy prawa.

Rozwiązanie to jest krytykowane w literaturze, również zagranicznej. Ponadto, nie zawsze chroni polskich przedsiębiorców, wobec których ogłoszono upadłość, przed kontynuacją postępowania arbitrażowego za granicą (vide: rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 16 listopada 2009 r., I ACz 1883/09 oraz z 18 listopada 2009 r., I ACz 1686/09, w których Sąd Apelacyjny przyjął, że możliwe jest uznanie w Polsce wyroku zagranicznego sądu polubownego, który nie zastosował art. 142 i 147 PrUiN.).

Rekomendacja:

1.1.Postępowania arbitrażowe wszczęte przed ogłoszeniem upadłości.

W odniesieniu do skutków ogłoszenia upadłości dla strony postępowań arbitrażowych, wszczętych przed ogłoszeniem upadłości, proponuje się wprowadzenie równego standardu z tym, który obowiązuje dla postępowań przed sądem powszechnym.

Proponuje się wprowadzenie następujących zmian w aktualnie obowiązującym stanie prawnym:

Skreślenie art. 142 i 147 Prawa Upadłościowego i Naprawczego oraz:

zastąpienie w art. 1371 PrUiN wyrazów: „spraw sądowych i administracyjnych” wyrazami: „postępowań sądowych, przed sądami polubownymi oraz administracyjnych”,

zastąpienie w art. 138 ust. 1 PrUiN wyrazów: „do postępowań sądowych i administracyjnych” wyrazami: „do postępowań sądowych, przed sądami polubownymi oraz administracyjnych”,

zastąpienie w art. 139 ust. 1 PrUiN wyrazów: „postępowania sądowe i administracyjne” wyrazami: „postępowania sądowe, przed sądami polubownymi oraz administracyjne”,

zastąpienie w art. 144 ust. 1 PrUiN wyrazów: „postępowania sądowe i administracyjne” wyrazami: „postępowania sądowe, przed sądami polubownymi oraz administracyjne”,

51

zastąpienie w art. 145 ust. 1 PrUiN wyrazów: „postępowania sądowe lub administracyjne” wyrazami: „postępowania sądowe, przed sądami polubownymi oraz administracyjne”.

Propozycja jest spójna ze zmianami przewidzianymi w projekcie ustawy Prawo Restrukturyzacyjne20.

Projekt ustawy Prawo Restrukturyzacyjne zakłada: uchylenie art. 1371 – 143 PrUiN zmianę art. 147 PrUiN w ten sposób, że otrzymuje on brzmienie:

„Art. 147. Do postępowań przed sądami polubownymi stosuje się odpowiednio art. 144 i 145 oraz art. 174 § 1 pkt 4 i art. 180 § 1 pkt 5 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.

Regulacja przepisów restrukturyzacyjnych nie dotyczy postępowań arbitrażowych, toteż otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego nie będzie miało wpływu na postępowanie arbitrażowe.

Projektowany art. 147 PrUiN przewiduje, że do postępowań przed sądami polubownymi stosowane będą odpowiednio regulacje dotyczące postępowań przed sądami powszechnymi, w tym również dotyczące zawieszenia i podjęcia postępowania.

1.2.Postępowania arbitrażowe nie wszczęte przed ogłoszeniem upadłości.W sytuacji, w której postępowanie przed sądem polubownym nie zostało wszczęte przed ogłoszeniem upadłości likwidacyjnej (względnie przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli wniosek ten zostanie następnie uwzględniony), syndyk byłby uprawniony do odstąpienia od zapisu na sąd polubowny (kompetencja opt-out).Przesłanką skorzystania z tego uprawnienia przez syndyka byłoby zaistnienie okoliczności polegającej na tym, że dochodzenie roszczenia przed sądem polubownym utrudniałoby lub uniemożliwiałoby optymalne osiągnięcie celów postępowania upadłościowego (tj. likwidację masy upadłości, w szczególności gdy stan masy uniemożliwiałby pokrycie kosztów wszczęcia i prowadzenia postępowania arbitrażowego. Prawo syndyka do odstąpienia od zapisu na sąd polubowny wykonywane byłoby na podstawie postanowienia sędziego komisarza, co stanowiłoby element kontroli przed zbyt swobodnym korzystaniem przez syndyka z prawa do odstąpienia.

20 W odniesieniu do obowiązujących przepisów PrUiN, wystarczającym jest odniesienie się do ogłoszenia upadłości, ponieważ obejmuje to zarówno postępowanie upadłościowe w opcji likwidacyjnej, jak i postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu. W odniesieniu zaś do Projektu ustawy Prawo Restrukturyzacyjne, właściwym byłoby przyjęcie nomenklatury odnoszącej się do ogłoszenia upadłości (dotychczasowego postępowania upadłościowego w opcji likwidacyjnej) oraz otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego (rozumianych jako każde z postepowań nie skutkujące ogłoszeniem upadłości, a odpowiadające zasadniczo dotychczasowemu postępowaniu z możliwością zawarcia układu, postępowaniu naprawczemu czy układzie zawartym na wstępnym zgromadzeniu wierzycieli);

52

Również drugiej stronie przysługiwałaby możliwość odstąpienia od zapisu na sąd polubowny, jednak wyłącznie w przypadku, gdy syndyk odmówiłby partycypacji w kosztach postępowania

arbitrażowego.

W razie odmowy uwzględnienia wierzytelności na liście wierzytelności, strona zainteresowana dochodzeniem roszczenia, wzywałaby syndyka do złożenia oświadczenia czy odstępuje od zapisu na sąd polubowny. Niezłożenie oświadczenia w określonym terminie traktowane byłoby jako odstąpienie przez syndyka od zapisu na sąd polubowny (analogicznie do regulacji zawartej w art. 98 ust. 2 PrUiN). Jedynie sytuacja, gdy syndyk wyraziłby wolę utrzymania w mocy zapisu na sąd polubowny, jednak nie wykonałby obowiązku partycypacji w kosztach postępowania, uprawniałaby drugą stronę do odstąpienia od zapisu.

Uzasadnienie:

Proponowane rozwiązania są zbieżne z opracowywanym aktualnie projektem ustawy – Prawo restrukturyzacyjne. Ogłoszenie upadłości oraz otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego będzie pociągało za sobą takie same skutki dla postępowań toczących się przed sądami państwowymi, jak i polubownymi. Rozwiązanie takie stosowane jest w wielu państwach członkowskich Unii Europejskiej

Brak utraty mocy zapisu na sąd polubowny umożliwi realizację celu wynikającego z zawartego zapisu (dotyczącego np. wyboru neutralnego forum, arbitrów o konkretnej specjalności, języka postępowania). Kontynuowanie postępowań przed sądem polubownym będzie szczególnie korzystne w sytuacji, gdy sprawa znajduje na zaawansowanym etapie, a strony poniosły już koszty postępowania. Przeniesienie wszystkich spraw do sądownictwa powszechnego doprowadziłoby do przedłużenia toczących się postępowań, ze szkodą dla majątku upadłego.

Ustanowienie możliwości odstąpienia od zapisu na sąd polubowny w sytuacjach, gdy nie został on „skonsumowany”, tj. spór nie został wszczęty przed ogłoszeniem upadłości, podyktowane jest odmienną perspektywą postępowania upadłościowego i dążeniem do zapewnienia ochrony interesu masy upadłości, a tym samym ogółu wierzycieli. Koszty dochodzenia roszczenia przez syndyka w postępowaniu arbitrażowym, zwłaszcza w przypadku zapisu na sąd polubowny za granicą, mogą być wielokrotnie wyższe od kosztów dochodzenia tych roszczeń przed sądem powszechnym. Wynika to z prostego porównania taryf opłat sądów polubownych (ICC, LCIA, VIAC i in.), z wysokością opłat sądowych w sprawach cywilnych. Bariera ekonomiczna może stanowić istotne ograniczenie dla syndyka w egzekwowaniu praw przysługujących masie upadłości, a tym samym może istotnie utrudniać osiągnięcie celów postępowania upadłościowego.

Tam, gdzie syndyk nie odstępuje w sposób wyraźny od klauzuli, należy stworzyć mechanizm wprowadzający swoistą fikcję odstąpienia przez syndyka od zapisu na sąd polubowny - milczenie syndyka wezwanego do oświadczenia przez drugą stronę zapisu co do tego, czy chce być związany

53

klauzulą arbitrażową, byłoby równoznaczne z odstąpieniem od zapisu (propozycja ta jest w tym zakresie wzorowana na regulacji dotyczącej umów wzajemnych (art. 98 ust. 2 PrUiN).

W przypadku pozytywnego oświadczenia syndyka i pomimo to uchylania się od partycypacji w kosztach postępowania arbitrażowego, prawo do odstąpienia od zapisu na sąd polubowny przysługiwałoby drugiej stronie. W przeciwieństwie bowiem do postępowania przed sądem powszechnym, to obie strony postępowania arbitrażowego finansują jego koszty - z góry, według formuły 50:50. W takich okolicznościach uzasadnione jest, aby przyznać drugiej stronie umowy możliwość odstąpienia od zapisu na sąd polubowny i skorzystania z drogi postępowania przed sądem powszechnym.

W zakresie kwestii intertemporalnych nowe rozwiązania powinny znajdować zastosowanie w sytuacjach, w których upadłość została ogłoszona po wejściu w życie nowego prawa.

2. Skrócenie drogi instancyjnej w postępowaniach ze skargi o uchylenie wyroku arbitrażowego oraz w postępowaniach o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego

Stan obecny:

Obecnie w k.p.c. przewidziane są dwa rodzaje postępowań postarbitrażowych – postępowanie w przedmiocie uznania i stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej oraz postępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.

Zgodnie z art. 1214 § 1 i 2 k.p.c. od postanowienia sądu pierwszej instancji w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej przysługuje zażalenie. Zgodnie z art. 1215 § 3 k.p.c. od postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody przed nim zawartej przysługuje skarga kasacyjna Można także żądać wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności oraz stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia wydanego w tym przedmiocie.

Skarga kasacyjna przysługuje również w postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.

Jedną z podstawowych zalet arbitrażu jest szybkość rozstrzygnięcia. Do okresu trwania postępowania arbitrażowego strony zaliczają także czas trwania postępowań postarbitrażowych. Często postępowania te trwają (w toku dwóch instancji i postępowania przed Sądem Najwyższym) dłużej niż samo postępowanie przed sądem polubownym. Dlatego też istnieje obecnie

54

międzynarodowy trend do „spłaszczania” postępowań postarbitrażowych, tj. do skracania w nich drogi instancyjnej.

Rekomendacja:

1. Przeniesienie postępowań ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego oraz postępowań o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą do rozpoznania we właściwym miejscowo sądzie apelacyjnym, działającym jako sąd jedynej instancji. Od orzeczenia sądu apelacyjnego służyć będzie nadzwyczajny środek zaskarżenia do Sądu Najwyższego (skarga kasacyjna).

2. Postępowanie o uznanie lub stwierdzenie wykonalności krajowego wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej powinno być jednoinstancyjne (przy niezmienionej właściwości rzeczowej sądów w tym zakresie). Wyjątkowo mogłaby zostać uruchomiona kontrola Sądu Najwyższego, w trybie nadzwyczajnego środka zaskarżenia (skarga kasacyjna), ale jedynie wówczas, gdy nie wniesiono skargi kasacyjnej w postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.

Uzasadnienie:

Skrócenie postępowań postarbitrażowych zwiększy efektywność tych postępowań, skróci okres oczekiwania na możliwość przymusowego wykonania wyroku wydanego przez sąd polubowny, jak również obniży koszty postępowania. Jednocześnie utrzymanie możliwości poddania określonych elementów sprawy kontroli Sądu Najwyższego zapewni wysoki poziom orzecznictwa. Aktualny model jest dysfunkcjonalny. Unicestwia jedną z głównych zalet sądownictwa polubownego, jaką jest szybkość postępowania.

Wprowadzeniu jednej instancji merytorycznej nie stoi na przeszkodzie zasada dwuinstancyjności zapisana w art. 176 ust. 1 Konstytucji. Przepis ten ma przede wszystkim charakter ustrojowy i nie statuuje konstytucyjnych praw podmiotowych. Art. 78 Konstytucji zezwala na wprowadzenie ustawowych wyjątków od zasady zaskarżalności orzeczeń pierwszoinstancyjnych. Podkreślić należy, że w postępowaniach postarbitrażowych sądy powszechne nie orzekają co do istoty sprawy, a jedynie badają, czy nie zostały naruszone określone reguły proceduralne oraz podstawowe zasady polskiego porządku prawnego. Postępowanie ograniczone jest do kwestii o charakterze formalnym, co wynika z faktu, że co do meritum sprawy wypowiedział się już sąd polubowny. Takie ograniczone rozumienie przedmiotu postępowania postarbitrażowego zostało utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Zmiana regulacji w odniesieniu do uznawania i stwierdzania wykonalności orzeczeń krajowych sądów arbitrażowych ma na celu skrócenie czasu koniecznego do tego, by strona mogła wprowadzić wydany wyrok arbitrażowy do obrotu prawnego, ze skutkami zrównanymi z orzeczeniami sądów powszechnych.

55

Wyjątkowa możliwość wniesienia skargi kasacyjnej od postanowienia o uznaniu lub stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu polubownego ograniczona zostanie wyłącznie do wypadków, gdy orzeczenie nie zostało zaskarżone skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego (gdzie skarga kasacyjna przysługuje zawsze). Takie ograniczenie zapewnia z jednej strony, że żadne orzeczenie arbitrażowe, które potencjalnie może wejść do obrotu prawnego, nie zostanie wyłączone spod kontroli judykacyjnej Sądu Najwyższego. Z drugiej strony kontrola Sądu Najwyższego względem tego samego orzeczenia może zostać uruchomiona tylko raz. Nie ma tym samym ryzyka „zdublowania” postępowania, co byłoby sprzeczne z przyjętym założeniem co do konieczności skrócenia czasu trwania postępowań postarbitrażowych.

W zakresie kwestii intertemporalnych nowe przepisy powinny znajdować zastosowanie w postępowaniach postarbitrażowych wszczętych po wejściu w życie nowego prawa.

3. Skrócenie terminu do wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego

Stan obecny:

Zgodnie z art. 1208 § 1 k.p.c. skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego (która to skarga może być wniesiona jedynie od wyroków arbitrażowych wydanych na terenie Polski), wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia wyroku lub jeżeli strona wniosła o uzupełnienie, sprostowanie bądź wykładnię wyroku – w ciągu trzech miesięcy od dnia doręczenia przez sąd polubowny orzeczenia rozstrzygającego o tym wniosku. Jeśli natomiast skarga jest oparta na tej podstawie, że wyrok sądu polubownego uzyskano za pomocą przestępstwa albo podstawą jego wydania był dokument przerobiony lub podrobiony (art. 1206 §1 pkt 5 k.p.c.), albo między tymi samymi strony zapadł już wcześniej prawomocny wyrok sądu (art. 1206 §1 pkt 6 k.p.c.), to termin do wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego liczy się od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wniesienia skargi (art. 1208 §2 k.p.c.)

Rekomendacja:

Proponuje się skrócenie terminu na wniesienie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego z obecnego terminu trzech miesięcy do dwóch miesięcy.

Uzasadnienie:

Zmiany są uzasadnione koniecznością wykorzystania w maksymalnym stopniu jednej z głównych zalet arbitrażu, jaką stanowi szybkość postępowania. Skrócenie terminu na wniesienie skargi ograniczy czas, w którym istnieje niepewność co do losów rozstrzygnięcia sądu polubownego. Termin trzymiesięczny na wniesienie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego wydaje się zbyt długi zwłaszcza w porównaniu z przewidzianym w k.p.c. dwumiesięcznym terminem na wniesienie skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego w „zwykłych” postępowaniach cywilnych przed sądami

56

powszechnymi. Skarga kasacyjna stanowi skomplikowany rodzaj pisma procesowego, poddany przez ustawodawcę najbardziej surowym wymogom zarówno co do formy, zawężonego katalogu okoliczności uzasadniających przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, jak i ścisłego wyliczenia kategorii zarzutów, jakie mogą być podnoszone w skardze kasacyjnej. Nie ma więc uzasadnienia, aby skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego była uprzywilejowana dłuższym terminem dla jej sporządzenia i wniesienia, niż skarga kasacyjna.

Skrócenie terminu na wniesienie skargi o uchylenie wyroku arbitrażowego o jeden miesiąc pozwoli skrócić etap pomiędzy wydaniem orzeczenia a jego wejściem do obrotu prawnego (zrównania w skutkach z prawomocnym orzeczeniem sądu powszechnego). Obserwacja praktyki wskazuje, że w postępowaniach przed sądami polubownym strony zwykle korzystają z pomocy zawodowego pełnomocnika. Tym samym, w razie zakończenia tego postępowania i podjęcia decyzji o wniesieniu skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego z reguły strona dysponuje już profesjonalną pomocą, co pozwala bez większych problemów sporządzić skargę w terminie dwóch miesięcy. Jednocześnie wątpliwe jest dalej idące skrócenie czasu na sporządzenie i wniesienie skargi. Jakkolwiek skarga o uchylenie orzeczenia jest mniej sformalizowanym pismem procesowym niż skarga kasacyjna, to trzeba pamiętać, że może być oparta jedynie na zarzutach dotyczących wąskiej kategorii naruszeń prawa przez sąd polubowny (art. 1206 k.p.c.), a zatem wymaga starannej analizy materiałów sprawy i precyzyjnego sformułowania zastrzeżeń co do działania sądu polubownego. W istocie, skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego konstrukcyjnie zbliża się bardziej do skargi kasacyjnej niż do apelacji w sprawach cywilnym. Inaczej niż w przypadku skargi kasacyjnej i skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, sąd odwoławczy w całości rozpoznaje sprawę merytorycznie na nowo, w przypadku naruszeń prawa materialnego nawet bez względu na granice zarzutów strony apelującej. W przypadku natomiast skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, sąd związany jest zarzutami podniesionymi w skardze (poza częścią z nich odnoszących się do braku zdatności arbitrażowej i naruszeniem przez wyrok klauzuli porządku publicznego). Trzeba też pamiętać, że podstawy skargi o uchylenie, restrykcyjnie określone przez ustawodawcę, są dodatkowo bardzo wąsko interpretowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (vide orzeczenie Sądu Najwyższego z 3 września 2009 r., I CSK 53/09), co również podnosi wymagania względem jakości tego szczególnego rodzaju środka zaskarżenia.

4. Wprowadzenie gwarancji bezstronności i niezależności arbitrów w k.p.c.

Stan obecny:

Zgodnie z art. 1174 §1 k.p.c., osoba powołana na arbitra powinna niezwłocznie ujawnić stronom wszystkie okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jej bezstronności lub

57

niezależności. Kwestia ta jest często szczegółowo uregulowana w regulaminach sądów polubownych.

Jedną z przyczyn stosunkowo niewielkiej popularności arbitrażu wśród przedsiębiorców jest obawa przed stronniczością lub zależnością arbitrów. Brak bowiem w tym zakresie uregulowań tak silnych i szczegółowych, jak w przypadku sędziów sądów powszechnych.

Rekomendacja:

Przepis art. 1174 § 1 k.p.c. otrzymuje następujące brzmienie:

„Osoba powołana na arbitra powinna niezwłocznie ujawnić stronom wszystkie okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jej bezstronności lub niezależności. Osoba powołana na arbitra składa każdej ze stron i pozostałym arbitrom oświadczenie w zakresie swojej bezstronności i niezależności na piśmie”.

Uzasadnienie:

Proponowane rozwiązanie – zwłaszcza wprowadzenie obowiązku przesłania stronom oświadczenia w formie pisemnej (wzorowane na regulaminach stałych sądów polubownych) – zwiększy zaufanie stron do arbitrów. Z drugiej strony, obowiązek ten wprowadzi wyższy standard postępowania w stosunku do arbitrów, zobowiązując ich do analizowania swojej bezstronności i niezależności, a tym samym zapobiegnie toczeniu się postępowań arbitrażowych w sytuacji tzw. konfliktu interesów.

58

ZAŁĄCZNIK nr 1

Założenia dotyczące standardów szkolenia mediatorów w sprawach cywilnych.

CZEŚĆ I.

PODSTAWOWE SZKOLENIE MEDIACYJNE

A. Zakres merytoryczny szkolenia:

1. Zagadnienia ogólne:

- geneza ADR;

- ADR w społeczeństwie informacyjnym;

- rodzaje ADR (mediacja - negocjacje – arbitraż);

- wprowadzenie do terminologii prawniczej i ADR;

- modele argumentacji w ADR,

2. Prawne i organizacyjne aspekty funkcjonowania mediacji w sprawach cywilnych:

a) uregulowania prawne mediacji w sprawach cywilnych z elementami wiedzy o prawie cywilnym materialnym i procesowym, w prawie polskim i w prawie europejskim:

- umowa o mediację a umowa mediatorska;

- zdatność mediacyjna - wskazania i przeciwwskazania do prowadzenia mediacji;

- wszczęcie i przebieg postępowania mediacyjnego;

- cele i zasady postępowania mediacyjnego;

- rola, kompetencje i etyka mediatora,

b) zasady sporządzania ugody, prowadzenie dokumentacji,

c) zagadnienia praktyczne związane z organizacją postępowania mediacyjnego,

d) zasady współpracy z organami wymiaru sprawiedliwości,

3. Psychologiczne mechanizmy powstawania, eskalacji i rozwiązywania konfliktów:

- podstawy wiedzy psychologicznej w zakresie psychologii konfliktu;

- psychologiczne bariery w rozwiązywaniu konfliktów;

- elementy teorii negocjacji, podstawowe pojęcia negocjacyjne;

59

- procedury rozwiązywania konfliktów (negocjacje, mediacje, arbitraż, sąd) – podobieństwa, różnice;

- stosowanie procedur mediacyjnych w Polsce i na świecie (spory grupowe, konflikty w społecznościach lokalnych, konflikty sąsiedzkie, rodzinne, spory sądowe),

4. Trening umiejętności mediacyjnych w zakresie:

- prowadzenia wstępnych spotkań ze stronami oraz opanowania wypowiedzi otwierających mediację;

- dokonania analizy i diagnozy konfliktu objętego mediacją, a w szczególności oceny, czy zastosowanie mediacji jest zasadne w danej sprawie, określenia i wyodrębnienia pozycji, interesów i potrzeb stron w konflikcie oraz umiejętności przejścia z pozycji do interesów;

- prowadzenia sesji mediacyjnych i spotkań indywidualnych z uczestnikami postępowania mediacyjnego przy wykorzystaniu właściwych technik mediacyjnych;

- efektywnej komunikacji, w szczególności umiejętnego zadawania pytań aktywnego słuchania oraz używania neutralnego języka;

- wspierania stron w poszukiwaniu kreatywnych opcji i rozwiązań konfliktu;

- pomocy stronom w doprowadzeniu do satysfakcjonującej obie strony ugody;

- umiejętność przygotowania i sporządzenia ugody;

- opanowania terminologii umożliwiającej współpracę z innymi mediatorami.

B. Wymagania dotyczące instytucji i osób prowadzących szkolenie:

1. Kwalifikacje osób prowadzących szkolenie:

- wykształcenie wyższe;

- minimum dwuletnia praktyka mediacyjna wymagana do prowadzenia warsztatów praktycznych;

- znajomość aktualnie obowiązujących regulacji prawnych w zakresie mediacji,

2. Wymogi w zakresie organizacji szkolenia:

- opracowanie szczegółowego programu szkolenia obejmującego minimum 40 godzin zegarowych wraz z kosztorysem oraz określeniem wysokości opłaty za uczestnictwo;

- przeprowadzanie w toku szkolenia sprawdzianów wiedzy z poszczególnych dziedzin objętych szkoleniem oraz ewidencjonowanie obecności uczestników;

60

- wydawanie zaświadczeń o ukończeniu kursu określających jego zakres tematyczny, liczbę godzin, wyniki poszczególnych sprawdzianów, organizację prowadzącą szkolenie oraz imiona i nazwiska osób prowadzących zajęcia,

3. Rekomendowane formy szkolenia:

Wiedza teoretyczna i praktyczna w ramach szkoleń powinna być przekazywana z wykorzystaniem tradycyjnych oraz interaktywnych metod nauczania, w szczególność polegających na: tradycyjnym wykładzie, prezentacji, demonstracji mediacji, analizie przypadków, symulacji mediacji, ćwiczeniach, warsztatach, refleksji i dyskusji uczestników, czy przeprowadzeniu kwestionariuszy, ankiet i testów.

CZEŚĆ II.

SPECJALISTYCZNE SZKOLENIE MEDIACYJNE

A. Specjalistyczne szkolenia mediacyjne w sprawach gospodarczych:

1) mediacja w sprawach gospodarczych,

2) spory zbiorowe.

B. Specjalistyczne szkolenie mediacyjne w sprawach rodzinnych:

1) mediacja w sprawach rodzinnych,

2) psychologia rodziny,

3) mediacje rówieśnicze,

4) interwencja kryzysowa.

C. Specjalistyczne szkolenie mediacyjne w sprawach pracowniczych:

1) polubowne procedury w prawie pracy,

2) mediacja w prawie pracy.

D. Specjalistyczne szkolenie mediacyjne w innych sprawach:

1) ugoda administracyjna w jurysdykcyjnym postępowaniu administracyjnym i mediacja w postępowaniu sądowo – administracyjnym,

2) mediacja w sprawach karnych,

3) praktyczne aspekty współpracy negocjatora i mediatora z policją i prokuraturą oraz interwencja kryzysowa.

61

ZAŁĄCZNIK nr 2

Założenia dotyczące określenia wymogów dla stałych mediatorów w sprawach cywilnych.

1. Standardy powinny określać szczegółowe zasady i tryb przeprowadzania mediacji, a w szczególności:

a) warunki, jakim powinny odpowiadać stali mediatorzy,

b) sposób szkolenia mediatorów,

c) formę i zakres protokołu z wyników postępowania mediacyjnego,

d) zasady prowadzenia list stałych mediatorów i ich ogłaszania.

2. Listy stałych mediatorów.

a) Prezes sądu okręgowego prowadzi listę stałych mediatorów w sprawach cywilnych przy danym sądzie okręgowym, zwaną „listą stałych mediatorów”,

b) Prezes sądu okręgowego wpisuje na listę stałych mediatorów osoby, które spełniają wymagania określone w rozporządzeniu i złożą wniosek o wpis obejmujący dane określone w rozporządzeniu.

3. Warunki wpisu na listę stałych mediatorów.

Na listę stałych mediatorów wpisuje się osobę, która:

a) ukończyła 26 lat,

b) posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych,

c) posiada odpowiednią wiedzę oraz umiejętności praktyczne w zakresie rozwiązywania konfliktów oraz prowadzenia mediacji,

d) przedstawiła aktualne zaświadczenie o niekaralności,

e) odbyła szkolenie mediacyjne, o którym mowa w pkt 5,

f) wskazała miejsce wykonywania działalności mediacyjnej,

g) złożyła przysięgę, o której mowa w pkt 8.

4. Dane mediatorów zamieszczone na liście stałych mediatorów.

Lista stałych mediatorów obejmuje następujące dane:

a) imię i nazwisko mediatora oraz jego dane kontaktowe, w szczególności adres do doręczeń, adres poczty elektronicznej oraz numer telefonu,

62

b) dane dotyczące wykształcenia i zawodu wykonywanego przez mediatora, znajomości języków obcych, specjalizacji mediatora w sprawach określonego rodzaju, w szczególności w sprawach gospodarczych, rodzinnych, pracowniczych lub innych,

c) miejsce, w którym wykonywana będzie działalność mediacyjna albo nazwę i adres ośrodka mediacyjnego, jeśli mediator prowadzi działalność w ramach takiego ośrodka.

5. Szkolenia uprawniające do wpisania na list stałych mediatorów.

a) Szkolenia uprawniające do wpisania na listę stałych mediatorów mają na celu uzyskanie przez kandydatów na mediatorów wiedzy i umiejętności potrzebnych do wykonywania czynności mediatora,

b) Aby uzyskać wpis na listę kandydat na mediatora odbywa szkolenie podstawowe w wymiarze 40 godzin,

c) Szkolenie podstawowe obejmuje zajęcia teoretyczne i praktyczne dotyczącej ogólnej tematyki mediacji w wymiarze co najmniej 30 godzin oraz część dotyczącą specyfiki rożnych dziedzin, w których mediacja ma zastosowanie, między innymi w sprawach gospodarczych, rodzinnych, pracowniczych lub w innych sprawach cywilnych w wymiarze co najmniej 10 godzin,

d) Szkolenie przeprowadza się według standardów określonych w załączniku do rozporządzenia. Zespół proponuje, aby przy opracowaniu programów szkolenia wziąć pod uwagę standardy przyjęte przez Społeczną Radę ds. ADR.

6. Egzamin.

Wprowadzenie egzaminu o charakterze egzaminu państwowego nie jest w tej chwili konieczne. Natomiast standardy szkoleń powinny zawierać wskazówki odnoszące się do sposobu przeprowadzenia, formy a także zakresu wiedzy mediatora, która powinna być sprawdzona w czasie egzaminu.

7. Przysięga osoby ubiegającej się o wpis na listę stałych mediatorów.

a) Osoba, która ubiega się o wpis na listę stałych mediatorów, składa wobec prezesa sądu okręgowego, przed wpisem na listę, ślubowanie według następującej roty: „Mając świadomość znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem, ślubuję uroczyście, że powierzone mi obowiązki w postępowaniu mediacyjnym będę wypełniać sumiennie i bezstronnie, dochowując tajemnic prawnie chronionych oraz kierując się w swym postępowaniu zasadami godności, uczciwości i etyki.”,

b) Osoba, która złożyła ślubowanie, składa podpis pod rotą ślubowania.

8. Kształcenie ustawiczne.

63

a) Stały mediator ma obowiązek ustawicznego kształcenia w wymiarze 50 godzin w okresie każdych 5 lat. Mediator niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od upływu dwuletniego okresu, jest zobowiązany przedstawić prezesowi sądu okręgowego zaświadczenie dotyczące wykonania obowiązku ustawicznego kształcenia. W przypadku nie złożenia stosownego zaświadczenia, prezes sądu okręgowego może skreślić mediatora z listy stałych mediatorów.

b) Stały mediator, co roku, ma obowiązek przekazania prezesowi sądu okręgowego sprawozdania dotyczących liczby przeprowadzonych mediacji.

9. Zawiadomienie prezesa sądu okręgowego o zmianach.

Stały mediator jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić prezesa sądu okręgowego o:

a) każdej zmianie danych ujętych na liście stałych mediatorów,

b) zamierzonej przerwie w wykonywaniu czynności przez okres dłuższy niż 3 miesiące.

10. Skreślenie z listy mediatorów.

Prezes sądu okręgowego skreśla mediatora z listy stałych mediatorów:

a) na jego wniosek,

b) z powodu śmierci,

c) w razie ograniczenia zdolności do czynności prawnych,

d) w razie skazania prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne,

e) w razie niewykonywania lub nienależytego wykonywania obowiązków, związanych z prowadzeniem mediacji,

f) w razie utraty rękojmi należytego wykonywania obowiązków.

11. Postępowanie w przypadku odmowy wpisu

Od decyzji prezesa sądu okręgowego o odmowie wpisania na listę lub skreśleniu z wykazu stałemu mediatorowi przysługuje odwołanie do prezesa sądu apelacyjnego - w terminie 14 dni od doręczenia decyzji.

12. Udostępnianie listy.

a) Prezes sądu okręgowego, udostępnia listę stałych mediatorów do publicznej wiadomości, w szczególności na tablicach ogłoszeń w budynku sądu, w sekretariatach wydziałów oraz na stronie internetowej sądu,

b) Przepis ust.1 dotyczy również sądów rejonowych w danym okręgu,

64

c) Prezes sądu okręgowego przekazuje Ministrowi Sprawiedliwości aktualną listę

stałych mediatorów w terminie do 31 grudnia każdego roku.

13. Zagadnienia intertemporalne.

Osoby, które znajdują się na listach mediatorów złożonych do prezesów sądów okresowych, w ciągu roku od wejścia w życie niniejszego rozporządzenia mogą uzupełnić dane oraz wymogi kwalifikacji zgodnie z rozporządzeniem i przedłożyć je prezesom sądów okręgowych.

14. Wejście w życie rozporządzenia.

Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie roku od dnia jego ogłoszenia. Wskazany okres vacatio legis powinien umożliwić przeprowadzenie szkoleń dla mediatorów, którzy będą dokształcać się w celu wpisania się na listy stałych mediatorów.

65

ZAŁĄCZNIK 3

Projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego z dnia 25 kwietnia 2013 r.

USTAWA

z dnia ………………….

o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

Art. 1. W ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.21)) wprowadza się następujące zmiany:

1) art. 10 otrzymuje brzmienie:

21) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1965 r. Nr 15, poz. 113, z 1974 r. Nr 27, poz. 157 i Nr 39, poz. 231, z 1975 r. Nr 45, poz. 234, z 1982 r. Nr 11, poz. 82 i Nr 30, poz. 210, z 1983 r. Nr 5, poz. 33, z 1984 r. Nr 45, poz. 241 i 242, z 1985 r. Nr 20, poz. 86, z 1987 r. Nr 21, poz. 123, z 1988 r. Nr 41, poz. 324, z 1989 r. Nr 4, poz. 21 i Nr 33, poz. 175, z 1990 r. Nr 14, poz. 88, Nr 34, poz. 198, Nr 53, poz. 306, Nr 55, poz. 318 i Nr 79, poz. 464, z 1991 r. Nr 7, poz. 24, Nr 22, poz. 92 i Nr 115, poz. 496, z 1993 r. Nr 12, poz. 53, z 1994 r. Nr 105, poz. 509, z 1995 r. Nr 83, poz. 417, z 1996 r. Nr 24, poz. 110, Nr 43, poz. 189, Nr 73, poz. 350 i Nr 149, poz. 703, z 1997 r. Nr 43, poz. 270, Nr 54, poz. 348, Nr 75, poz. 471, Nr 102, poz. 643, Nr 117, poz. 752, Nr 121, poz. 769 i 770, Nr 133, poz. 882, Nr 139, poz. 934, Nr 140, poz. 940 i Nr 141, poz. 944, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 757, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 22, poz. 269 i 271, Nr 48, poz. 552 i 554, Nr 55, poz. 665, Nr 73, poz. 852, Nr 94, poz. 1037, Nr 114, poz. 1191 i 1193 i Nr 122, poz. 1314, 1319 i 1322, z 2001 r. Nr 4, poz. 27, Nr 49, poz. 508, Nr 63, poz. 635, Nr 98, poz. 1069, 1070 i 1071, Nr 123, poz. 1353, Nr 125, poz. 1368 i Nr 138, poz. 1546, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 26, poz. 265, Nr 74, poz. 676, Nr 84, poz. 764, Nr 126, poz. 1069 i 1070, Nr 129, poz. 1102, Nr 153, poz. 1271, Nr 219, poz. 1849 i Nr 240, poz. 2058, z 2003 r. Nr 41, poz. 360, Nr 42, poz. 363, Nr 60, poz. 535, Nr 109, poz. 1035, Nr 119, poz. 1121, Nr 130, poz. 1188, Nr 139, poz. 1323, Nr 199, poz. 1939 i Nr 228, poz. 2255, z 2004 r. Nr 9, poz. 75, Nr 11, poz. 101, Nr 68, poz. 623, Nr 91, poz. 871, Nr 93, poz. 891, Nr 121, poz. 1264, Nr 162, poz. 1691, Nr 169, poz. 1783, Nr 172, poz. 1804, Nr 204, poz. 2091, Nr 210, poz. 2135, Nr 236, poz. 2356 i Nr 237, poz. 2384, z 2005 r. Nr 13, poz. 98, Nr 22, poz. 185, Nr 86, poz. 732, Nr 122, poz. 1024, Nr 143, poz. 1199, Nr 150, poz. 1239, Nr 167, poz. 1398, Nr 169, poz. 1413 i 1417, Nr 172, poz. 1438, Nr 178, poz. 1478, Nr 183, poz. 1538, Nr 264, poz. 2205 i Nr 267, poz. 2258, z 2006 r. Nr 12, poz. 66, Nr 66, poz. 466, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 186, poz. 1379, Nr 208, poz. 1537 i 1540, Nr 226, poz. 1656 i Nr 235, poz. 1699, z 2007 r. Nr 7, poz. 58, Nr 47, poz. 319, Nr 50, poz. 331, Nr 99, poz. 662, Nr 106, poz. 731, Nr 112, poz. 766 i 769, Nr 115, poz. 794, Nr 121, poz. 831, Nr 123, poz. 849, Nr 176, poz. 1243, Nr 181, poz. 1287, Nr 192, poz. 1378 i Nr 247, poz. 1845, z 2008 r. Nr 59, poz. 367, Nr 96, poz. 609 i 619, Nr 110, poz. 706, Nr 116, poz. 731, Nr 119, poz. 772, Nr 120, poz. 779, Nr 122, poz. 796, Nr 171, poz. 1056, Nr 220, poz. 1431, Nr 228, poz. 1507, Nr 231, poz. 1547 i Nr 234, poz. 1571, z 2009 r. Nr 26, poz. 156, Nr 67, poz. 571, Nr 69, poz. 592 i 593, Nr 131, poz. 1075, Nr 179, poz. 1395, Nr 216, poz. 1676, Nr 182, poz. 1228, Nr 131, poz. 1075, z 2010 r. Nr 215, poz. 1418, Nr 217, poz. 1435, z 2011 r. Nr 87, poz. 482, Nr 34, poz. 173, Nr 129, poz. 735, Nr 112, poz. 654, Nr 138, poz. 806, Nr 144, poz. 854, Nr 85, poz. 458, Nr 224, poz. 1342, Nr 233, poz. 1381, Nr 92, poz. 531, Nr 149, poz. 887, Nr 234, poz. 1391, Nr 138, poz. 807, Nr 233, poz. 1381 oraz z 2012 r. poz. 908.

66

„Art. 10. W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji.”;

2) w art. 103 § 2 po wyrazach „poddania się mediacji” przecinek zastępuje się kropką, a wyrazy „na którą strona uprzednio wyraziła zgodę.” skreśla się;

3) w art. 1831 skreśla się § 4;

4) w art. 1832:

a) § 3 otrzymuje brzmienie:

„§ 3. Stałym mediatorem jest mediator wpisany na listę stałych mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego.”;

b) po § 4 dodaje się § 5 w brzmieniu:

„§ 5. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wymagania, jakie powinni spełniać stali mediatorzy, biorąc pod uwagę charakter spraw i kwalifikacje niezbędne do prowadzenia mediacji, a także zasady prowadzenia list stałych mediatorów i ich ogłaszania.”;

5) w art. 1838:

a) § 1 otrzymuje brzmienie:

„§ 1. Sąd może skierować strony do mediacji w toku sprawy na każdym etapie postępowania. Skierowanie do mediacji przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę może nastąpić jedynie w uzasadnionych przypadkach.”;

b) uchyla się § 2;

c) § 3 otrzymuje brzmienie:

„§ 3. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Mediacji nie prowadzi się, jeżeli strona sprzeciwiła się jej prowadzeniu w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia o skierowaniu do mediacji.”;

d) po § 4 dodaje się § 5 oraz § 6 w brzmieniu:

„§ 5. W sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego sąd może nakazać stronom udział w pierwszym posiedzeniu mediacyjnym. W takim przypadku przepisu § 3 zdanie drugie nie stosuje się.”;

„§ 6. Sąd może nakazać stronom udział w spotkaniu informacyjnym dotyczącym mediacji.”;

6) art. 1839 otrzymuje brzmienie:

67

„Art. 1839. Kierując strony do mediacji, sąd wyznacza mediatora mającego odpowiednią wiedzę oraz umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach danego rodzaju, biorąc pod uwagę w pierwszej kolejności listę stałych mediatorów; jednakże strony mogą wybrać innego mediatora. Na zgodny wniosek stron sąd może upoważnić mediatora do zapoznania się z aktami sprawy.”;

7) w art. 18310:

a) § 1 otrzymuje brzmienie:

„§ 1. Kierując strony do mediacji, sąd wyznacza czas jej trwania na okres do trzech miesięcy, mając na względzie złożoność sprawy i inne istotne okoliczności. Z ważnych powodów termin ten może być przedłużony.”;

b) skreśla się § 2;

8) w art. 210 po § 21 dodaje się § 22 w brzmieniu:

„§ 22. Sąd poucza strony o możliwości ugodowego załatwienia sporu, w szczególności w drodze mediacji.”.

Art. 2. W ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, z późn. zm.22)) wprowadza się następujące zmiany:

1) w art. 5 w ust. 1 w pkt 10 kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje się pkt 11 w brzmieniu:

„11) koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd.”;

2) art. 6 skreśla się;

3) w art. 71 skreśla się pkt 7;

4) w art. 79 w ust. 1 w pkt 1 w lit. g średnik zastępuje się przecinkiem i dodaje się lit. h w brzmieniu:

„h) pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem;”;

5) w art. 79 ust. 1 pkt 2 skreśla się lit. a;

6) w art. 95 w ust. 1 w pkt 7 kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje się pkt 8 w brzmieniu:

„8) zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie umowy o mediację.”.

Art. 3. Ustawa wchodzi w życie po 14 dniach od dnia ogłoszenia.

22) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2010 r. Nr 152, poz. 1016, Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 106, poz. 622, Nr 92, poz. 531, Nr 149, poz. 887, Nr 163, poz. 981, Nr 240, poz. 1431.

68

Załącznik nr 4

Propozycje zmian przedstawione przez Ekspertów niebiorących udziału w pracach Zespołu w zakresie arbitrażu wykraczające poza zakres Rekomendacji.

1) Wybór arbitrów w postępowaniach arbitrażowych, gdzie po jednej ze stron występuje kilka podmiotów – tzw. „multiparty proceedings”.

Zaproponowano wprowadzenie do k.p.c. przepisów dotyczących mechanizmu wyboru arbitra przez stronę, po której występuje więcej niż jeden podmiot. W pierwszym wariancie, regulacja miałaby sprowadzać się do nowelizacji art. 1171 § 2 k.p.c. i polegać na dodaniu pkt 4 o następującej treści23:

„4) jeżeli po którejkolwiek ze stron występuje więcej niż jeden podmiot, arbitra lub arbitrów, którego lub których powołać ma dana strona, powołują wspólnie wszystkie podmioty występujące po tej stronie; jeżeli podmioty te nie powołają arbitra lub arbitrów w ciągu miesiąca od dnia otrzymania przez ostatni z tych podmiotów żądania drugiej strony, aby to uczyniły, arbitra lub arbitrów powołuje sąd na wniosek któregokolwiek z tych podmiotów lub drugiej strony; gdy jednak interesy podmiotów występujących po jednej ze stron są sprzeczne, wtedy sąd powołuje cały skład sądu polubownego.”

Wydaje się, że proponowane umiejscowienie regulacji zakłada, że miałaby ona znaleźć zastosowanie jedynie w braku uzgodnienia stron, co do postępowania w takiej sytuacji, w szczególności w braku stosownych postanowień regulaminu stałego sądu arbitrażowego.

W drugim wariancie, nowelizacji miałaby ulec treść art. 1169 k.p.c. normującego powołanie składu orzekającego w postępowaniu arbitrażowym24. Zmiana przepisu polegałaby na dodaniu §2 (1), o następującej treści:

„§2 (1) Jeżeli z powództwem występuje dwie lub więcej osób, albo pozwane są dwie lub więcej osoby, powołują one arbitra jednomyślnie, chyba że zapis na sąd polubowny stanowi inaczej. W razie braku powołania arbitra w wymaganym terminie, arbitra za daną stronę powołuje sąd lub osoba trzecia określona w zapisie na sąd polubowny bądź w regulaminie, do którego taki zapis odwołuje się w sposób wyraźny lub dorozumiany”.

W tym wypadku ustawowa regulacja sposobu wyboru składu orzekającego przy sporach, gdzie po jednej stronie występuje większa liczba podmiotów wyparłaby, jako obligatoryjna, regulacje zawarte w regulaminach stałych sądów polubownych (nastąpiłoby przeniesienie ciężaru regulacji z regulaminów stałych sądów polubownych do ustawy procesowej).

23 K. Weitz, T. Ereciński.

24 A. Szumański, M. Pazdan, M. Tomaszewski.

69

Opinia Zespołu:

Novum tych pomysłów polega nie na nominacji zastępczej przez sąd powszechny arbitra, którego strona wielopodmiotowa nie mogła powołać (nie była w stanie, z uwagi na brak zgody), bo to zasadniczo wynika już z regulacji k.p.c. – jeśli w określonym w ustawie terminie strona nie powoła arbitra (np. z tego powodu, że nie może uzgodnić jego osoby w swym wielopodmiotowym gronie) to zgodnie z 1171 par. 2 pkt.1 zd 2 k.p.c. powołuje go sad powszechny na wniosek którejkolwiek ze stron; to samo dotyczy sytuacji gdy nominacji ma dokonać „osoba trzecia” (czyli najczęściej organ stałego sądu arbitrażowego w odniesieniu do osoby przewodniczącego, art. 1172 k.p.c.).

Novum ma polegać na tym by w sytuacji, gdy interesy podmiotów strony wielopodmiotowej są sprzeczne, i nie mogą one z tego powodu powołać zgodnie arbitra, to by nominacja zastępcza obejmowała nie tylko arbitra tej strony lecz cały skład sądu, a więc także arbitra drugiej strony, która już np. dokonała wyboru.

Ku takiemu rozwiązaniu wydaje się skłaniać niemiecki Sąd Najwyższy w odniesieniu do sporów korporacyjnych. Sąd uznał, że w sytuacji „sprzeczności interesów” podmiotów strony, która jest wielopodmiotowa, i gdzie podmioty te muszą mieć zagwarantowane prawo do przystąpienia do sporu, po którejkolwiek ze stron którą chcą popierać, zasada równości stron postępowania wymaga pozbawienia obu stron przywileju nominacji arbitra. Jeżeli jedna ze stron skazana jest na konflikt i nie ma możliwości wybrać zgodnie arbitra, to również druga strona - najczęściej spółka, bo tak jest skonfigurowana zawsze strona bierna w sporach korporacyjnych (pozywana jest spółka, nawet jeśli ona jest tego zdania co skarżący co do ważności uchwały) – niech nie będzie w lepszej sytuacji, niż powodowie. Taka aksjologia proponowanego rozwiązania, oparta na zasadzie równości, by w tej sytuacji pozbawić prawa do nominacji obu stron, jest sama w sobie jak najbardziej słuszna. Mimo zaprezentowanego stanowiska Sądu Najwyższego, w niemieckim KPC nie ma odpowiedniej regulacji w tym zakresie. Przewidują je wyłącznie klauzule modelowe dla sporów wielopodmiotowych (min. najbardziej znana klauzula DIS); i one w pierwszej kolejności zakładają, że tym organem nominacyjnym jest organ nominacyjny stałego sądu polubownego, który wybrano, a nie sąd powszechny.

Zespół, świadom tych odrębności, w szczególności , że międzynarodowym trendem jest pozostawienia regulacji wyboru arbitra przy tzw. „multiparty proceedings” regulaminom stałych sądów polubownych, oraz kierowany obawa przed zbytnią jurydyzacją postępowania arbitrażowego stoi na stanowisku, że powyższe propozycje, bez wątpienia koncepcyjnie słuszne, wymagają jednak dalszych pogłębionych analiz.

70

2) Liberalizacja formy zapisu na sąd polubowny.

Rekomendacje co do liberalizacji formy zapisu na sąd polubowny sprowadzają się w istocie do dostosowania k.p.c., w znacznej mierze do treści Ustawy Modelowej o Międzynarodowym Arbitrażu Handlowym UNCITRAL (Komisja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu Międzynarodowego - tzw. „UNCITRAL”) w wersji z 2006 r.25

a) Zapis na sąd polubowny utrwalony w dowolnej formie

Proponuje się wprowadzenie do art. 1162 § 2 k.p.c. następującej treści: „Wymaganie dotyczące formy zapisu na sąd polubowny jest spełnione także wtedy, jeżeli jego treść została utrwalona w jakiejkolwiek formie, niezależnie od tego, czy zapis na sąd polubowny lub umowa zostały zawarte ustnie, w sposób dorozumiany lub w inny sposób…”.

b) Zapis na sąd polubowny zawarty poprzez wdanie się w spór co do istoty sprawy

Rekomendowane jest też uregulowanie kwestii zawarcia zapisu na sąd polubowny poprzez wdanie się w spór co do istoty sprawy, poprzez zmianę art. 1162 § 2 k.p.c. in fine w sposób następujący: „Ponadto, zapis na sąd polubowny jest sporządzony na piśmie, jeżeli jest on zawarty w pozwie i odpowiedzi na pozew w taki sposób, że istnienie zapisu na sąd polubowny jest podnoszone w pozwie, a nie jest kwestionowane przez drugą stronę w odpowiedzi na pozew i strona ta wdaje się w spór co do istoty sprawy.”

Miałoby to pociągnąć za sobą jednocześnie zmianę art. 1180 § 2 k.p.c. (dotyczącego terminu zgłoszenia zarzutu braku właściwości sądu polubownego). W myśl obecnego brzmienia przepisu, co do zasady, zarzut taki powinien być podniesiony najpóźniej w odpowiedzi na pozew. Po proponowanej nowelizacji, zarzut powinien być podniesiony „nie później niż przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy”.

Opinia Zespołu:

Zmiany w zakresie formy umowy o arbitraż wymagają dalszych analiz. Należy mieć na uwadze, że stosunkowo minimalne wymogi co do formy czynności prawnej zapisu na sad polubowny mają zapewnić łatwe ustalenie, że strony sporu, obie, na pewno wyraziły zgodę na uchylenie jurysdykcji sąd powszechnego względem nich. Należy też mieć na uwadze, że Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego prowadzi równolegle prace nad liberalizacją formy pisemnej czynności prawnej (min. propozycja wprowadzenia odrębnego typu formy, tzw. „formy dokumentowej”, bez konieczności zamieszczenia podpisów stron na dokumencie), które mogą się okazać istotnie zbieżne z postulatami ekspertów w tym zakresie.

25 B. Gessel Kalinowska vel Kalisz.

71

3) Możliwość udzielenia przez sąd polubowny zabezpieczenia w postępowaniu bez udziału stron – ex parte.

Proponowane jest wprowadzenie do k.p.c. regulacji pozwalającej sądowi polubownemu na wydanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia na posiedzeniu bez udziału stron oraz bez powiadamiania obowiązanego – jeśli strony upoważnią do takiego działania sąd polubowny26. Jednocześnie miałby zostać wyłączony w takim wypadku art. 1189 § 3 k.p.c. dotyczący obowiązku dokonywania doręczeń pism przez sąd polubowny do obu stron. W przypadku zagranicznych postanowień o udzieleniu zabezpieczenia wydanych przez sąd polubowny miałaby też nie znaleźć zastosowania regulacja art. 1215 k.p.c. (stwierdzenie wykonalności postanowienia po przeprowadzeniu rozprawy).

Jednocześnie, autorzy tej propozycji rekomendują dość szczegółowe uregulowanie kwestii doręczenia takiego postanowienia obowiązanemu:

„W sytuacji, o której mowa w § 4 postanowienie o zastosowaniu tymczasowego środka zabezpieczającego wydane na posiedzeniu niejawnym, a podlegające wykonaniu przez organ egzekucyjny, sąd polubowny doręcza tylko uprawnionemu. Doręczenia obowiązanemu dokonuje organ egzekucyjny równocześnie z przystąpieniem do wykonania postanowienia. Jeżeli ustanowiono jako zabezpieczenie zarząd nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego, doręczenia obowiązanemu postanowienia o zastosowaniu tymczasowego środka zabezpieczającego dokonuje zarządca ustanowiony przez sąd. Jeżeli obowiązany odmawia przyjęcia postanowienia albo gdy zarządca jest wprowadzony w zarząd przez komornika, doręczenia postanowienia o zabezpieczeniu dokonuje komornik.”

Opinia Zespołu:

Należy zauważyć, że powyższe wyliczenie nie uwzględnia na przykład doręczenia przez sąd obowiązanemu postanowienia zakazującego mu określonego zachowania w przypadku zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, co przewiduje art. 755 § 5 k.p.c. W tym przepisie doręczenie sądowe, a nie komornicze, wynika z faktu, iż wykonanie egzekucyjne takiego zabezpieczenia wchodzi w grę dopiero jeśli obowiązany nie zastosuje się do treści zakazu – nie wcześniej. Umieszczenie w k.p.c. wyczerpującej regulacji co do doręczeń wydanego przez sąd polubowny ex parte postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wymaga przeprowadzenia dalszej gruntownej analizy przepisów k.p.c. o zabezpieczeniu roszczeń, tak aby ujęte zostały wszystkie przypadki zabezpieczenia w kontekście dokonywania doręczeń (to jak ma być dokonywane doręczenie ma w tym wypadku zasadnicze znaczenie).

4) Zakres podmiotowy zapisu na sąd polubowny umieszczonego w umowie spółki.

26 B. Gessel Kalinowska vel Kalisz.

72

Pojawiła się również propozycja rozszerzenia zakresu podmiotowego zapisu na sąd polubowny zawartego w umowie spółki o związanie nim nie tylko spółki i jej wspólników, ale także organów spółki i członków tych organów27. Wydaj się, że w intencji autorów miałoby to zapobiec sytuacji, w której niektóre z podmiotów, legitymowane np. do wniesienia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wnoszą go do sądu polubownego (wspólnicy), a inne jedynie do sądu powszechnego, mimo istniejącego zapisu na sąd polubowny (organy spółki).

Ocena Zespołu:Konieczność takiej zmiany wydaje się wątpliwa. Nie powinno ulegać wątpliwości,

że organy spółki są związane wszystkimi postanowieniami umowy spółki o charakterze ustrojowym, a ustalenie sądu właściwego do rozstrzygania o sporach ze stosunku spółki niewątpliwie do takich sporów należy (art.35 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.).

5) Wymóg wyraźnego wskazania sporów uchwałowych w zapisie na sąd polubowny w celu skutecznego ich objęcia właściwością sądu arbitrażowego.

Proponuje się by wprowadzić wymóg, aby skuteczne poddanie sporów uchwałowych w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółce akcyjnej pod właściwość sądu polubownego uzależnione było od wyraźnego wskazania tego rodzaju spraw w zapisie na sąd polubowny28.

Ocena Zespołu: Konieczność takiej zmiany wydaj się wątpliwa. Takie rozwiązanie powoduje obciążenie

kolejną formalnością treści zapisu na sąd polubowny, i wydaj się sprzeczne z dorozumianą wolą stron co do sposobu rozwiązywania między nimi sporów. Najczęściej bowiem strony umawiając się na arbitraż co do „wszelkich sporów ze stosunku spółki i w spółce” są pewne, że zapis będzie obejmował podstawową kategorię sporów ze stosunku spółki, jakimi są spory uchwałowe.

6) Ogłoszenie o wszczęciu postępowania arbitrażowego w sporze uchwałowym, a skuteczność zapisu na sąd polubowny.

Proponuje się, aby rozdzielić kwestię skuteczności zapisu na sąd polubowny od trybu ogłoszenia o wszczęciu postępowania przed sądem polubownym co do sporu uchwałowego29. W pierwotnej treści rekomendowanego brzmienia przepisów zapis na sąd polubowny miał być skuteczny co do sporów uchwałowych pod warunkiem, że przewidywałby obowiązek ogłoszenia o wszczęciu postępowania w sposób wymagany dla ogłoszeń spółki. Zdaniem Ekspertów nie należy uzależniać skuteczności zapisu na sąd polubowny od zamieszczenia w nim obowiązku określania

27 A. Szumański, M. Pazdan, M. Tomaszewski.

28 A. Szumański, M. Pazdan, M. Tomaszewski.

29 A. Szumański, M. Pazdan, M. Tomaszewski.

73

ogłoszenia o postępowaniu w określony sposób – a jedynie po prostu wprowadzić przepis przewidujący obowiązek dokonywania ogłoszeń.

7) Ogłoszenie o sporze uchwałowym w arbitrażu i wybór arbitra

Propozycja polega na umożliwieniu innemu wspólnikowi (akcjonariuszowi), któremu przysługuje prawo wytoczenia powództwa, przystąpienia do postępowania arbitrażowego w sporze uchwałowym w terminie dwóch tygodni30. Przy czym, po przystąpieniu do jednej ze stron przez takiego wspólnika/akcjonariusza miałyby znaleźć odpowiednie zastosowanie w arbitrażu przepisy o współuczestnictwie jednolitym31. W takich sprawach wybór arbitra miałby następować w terminie miesiąca od ogłoszenia o wszczęciu postępowania przed sądem polubownym co do sporu uchwałowego – przez odpowiednie stosowanie znowelizowanego art. 1169 k.p.c., a konkretnie dodanego §2 (1) (por. także wyżej uwagi do pkt. 1 niniejszego Załącznika) .

Ocena Zespołu: Obie propozycje, w zakresie dokonywania ogłoszeń o wszczęciu postępowania arbitrażowego

i postępowania strony wielopodmiotowej w zakresie wyboru arbitra (ad.7) i ad.8)), budzą wątpliwości i wymagają dalszych analiz co do konieczności ich implementacji. Żadna z jurysdykcji w krajach Unii Europejskiej, stanowiących punkt odniesienie dla polskiego ustawodawcy, nie zawiera podobnych uregulowań, co nie przeszkadza w rozwoju praktyki arbitrażowej w odniesieniu do tej kategorii sporów.

8) Moment relewantny w zakresie stosowania określonej wersji regulaminu stałego sądu polubownego.

W rekomendacji postuluje się także zmianę art. 1163 § 3 k.p.c., wedle którego zapis na sąd polubowny może wskazywać stały sąd polubowny jako właściwy do rozstrzygnięcia sporu. Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, wiąże je regulamin stałego sądu polubownego obowiązujący w dacie zawarcia zapisu na sąd polubowny.

Postuluje się zmianę momentu, w którym oceniana jest obowiązująca wersja regulaminu z daty zawarcia zapisu na sąd polubowny na datę wniesienia pozwu.

Ocena Zespołu:

Propozycja ta jest na chwilę obecną krytycznie oceniana przez Zespół. Wydaje się ona wątpliwa w odniesieniu do fundamentalnej zasady postępowania arbitrażowego jaką jest autonomia woli stron. Wybór określonego sądu to uzgodnienie przez strony reguł postępowania na wypadek sporu (przede wszystkim) wedle ich najlepszej wiedzy na dzień dokonywania zapisu o treści

30 A. Szumański, M. Pazdan, M. Tomaszewski.

31 A. Szumański, M. Pazdan, M. Tomaszewski.

74

regulaminu tego sadu; propozycja Ekspertów wydaje się zmierzać do ignorowania woli stron w tym zakresie.

75

SYLWETKI CZŁONKÓW ZESPOŁU

DO SPRAW SYSTEMOWYCH ROZWIĄZAŃ W ZAKRESIE POLUBOWNYCH METOD ROZWIĄZYWANIA SPORÓW GOSPODARCZYCH, UŁATWIAJĄCYCH WYKONYWANIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

Mariusz Haładyj

Radca Prawny, Podsekretarz Stanu, w Ministerstwie Gospodarki.

Ukończył studia prawnicze na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz podyplomowe „Prawo spółek” na Uniwersytecie Warszawskim.

Ukończył także aplikację radcowską w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie oraz aplikację kontrolerską w Najwyższej Izbie Kontroli. Od 1 lutego 2012 r. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki.

W Ministerstwie Gospodarki odpowiada w szczególności za doskonalenie przepisów prawnych w zakresie wykonywania działalności gospodarczej oraz współpracę z organizacjami samorządu gospodarczego, a także za rozwój i upowszechnianie systemu konsultacji publicznych i oceny skutków regulacji, mającego na celu poprawę jakości otoczenia regulacyjnego i konkurencyjności przedsiębiorstw.

Marcin Waląg

76

Adwokat w Okręgowej Izbie Adwokackiej w Warszawie. Specjalizuje się w prawie gospodarczym. Doświadczenie zawodowe zdobywał prowadząc obsługę korporacyjną oraz reprezentując klientów instytucjonalnych m.in. z branży lotniczej, kolejowej i bankowej, w sprawach sądowych, pozasądowych oraz negocjacjach, w tym w sporach o charakterze transgranicznym.

Od czerwca 2013 roku doradca, następnie Szef Gabinetu Ministra Sprawiedliwości. W Ministerstwie Sprawiedliwości zaangażowany m.in. w zadania związane z działaniami na rzecz rozwoju ADR.

Studia prawnicze ukończył w 2003 roku na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Tam również ukończył studia magisterskie na kierunku Administracja oraz studia doktoranckie w zakresie prawa. W 2007 roku ukończył aplikację sądową etatową i złożył egzamin sędziowski. Absolwent studiów prowadzonych przez Centrum Prawa Angielskiego i Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego i Cambridge University. Stypendysta New York University School of Law w zakresie międzynarodowych transakcji handlowych, arbitrażu i mediacji.

Grzegorz Lang

Radca Prawny, Dyrektor Departamentu Doskonalenia Regulacji Gospodarczych w Ministerstwie Gospodarki

Urzędnik państwowy, w latach 2000-2007 był prawnikiem w Departamencie Prawa Unii Europejskiej Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej (obecnie Ministerstwo Spraw Zagranicznych). Następnie Zastępca Dyrektora Departamentu Regulacji Gospodarczych Ministerstwa Gospodarki. W latach 2009-2011 praktykował w kancelarii prawnej w Warszawie. W latach 2011- 2013 był ekspertem Konfederacji Lewiatan.

Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (1999 r.). Studiował prawo w Utrechcie w Holandii. kończył Podyplomowe Studia Europejskie MATRA (Uniwersytet Maastricht / Uniwersytet Warszawski) i Centrum Prawa Amerykańskiego (Uniwersytet Florydy / Uniwersytet Warszawski). Odbył staż w Służbie Prawnej Komisji Europejskiej w 2004 r. Były ekspert Komisji Europejskiej w Grupie ekspertów ds. zamówień publicznych. Wykładowca i autor publikacji z prawa polskiego i unijnego.

Jarosław Banasik

Prawnik, długoletnia praktyka w obsłudze podmiotów gospodarczych w zakresie prawa gospodarczego, wykładowca na Uniwersytecie Gdańskim, związany z Sądem Okręgowym w Gdańsku, konsultant kilku zarządów spółek giełdowych. 

Maciej Bobrowicz

Radca prawny, mediator gospodarczy, negocjator. Dwukrotny Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.

77

Ukończył także: studia podyplomowe na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie ( Instytut Prawa Własności

Intelektualnej), studia w Instytucie Europejskim w Łodzi (Studium Prawa Europejskiego), studium menadżerskie w Polsko Amerykańskim Instytucie Zarządzania w Łodzi.

Posiada certyfikat mediatora Time Limited Mediation Devon&Exeter Law Society oraz certyfikat Wirtschaftsmediator - Akademie fur Wirtschaftsmediation und Verhandlungsmanagement.

Członek  The Centre for Effective Dispute Resolution w Londynie, Prezes Polskiego Stowarzyszenia Mediacji Gospodarczej.

Do 2010 roku Prezes Centrum Mediacji przy Sądzie Polubownym działającym przy Krajowej Izbie Gospodarczej.

Współzałożyciel  Centrum Mediacji przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan.

Przewodniczący Rady Centrum Mediacji Gospodarczej przy Krajowej Radzie Radców Prawnych.

Od 2007 roku zasiadał w Społecznej Radzie ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości.

Członek-założyciel European Mediation Networking Initiative (EMNI).

Tworzył założenia do zmian kodeksu postępowania cywilnego wprowadzającego mediację cywilną. Uczestniczył w pracach Komisji Kodyfikacyjnej przy Ministrze Sprawiedliwości i komisji sejmowej opracowujących te zmiany.

Autor pierwszych w Polsce książek o mediacji gospodarczej i marketingu usług prawniczych: "Mediacja. Jestem za", "Mediacje gospodarcze – jak mediować i przekonywać", „Marketing Usług Prawniczych” oraz wielu artykułów prasowych i publikacji w mediach elektronicznych.

Członek Rady Programowej kwartalnika „ADR. Arbitraż i Mediacja.” W 2011r. reprezentował Polskę podczas debaty nt. przyszłości mediacji w krajach UE organizowanej przez Parlament Europejski.

Dwukrotny laureat „ Złotego Paragrafu ”  oraz wyróżnienia miesięcznika Forbes.

W 2012r i 2013  uznany za jednego z najbardziej wpływowych polskich prawników w rankingu Dziennika-Gazety Prawnej.

Ks. dr hab. Włodzimierz Broński prof. KUL

Ur. 21 czerwca 1962 r. w Głębokiej k. Biecza. Studiował teologię i administrację - specjalizacja: Administracja finansowo-gospodarcza. Rozprawę doktorską obronił w 1998 roku, a kolokwium habilitacyjne odbyło się w 2007 roku. Na KUL-u zatrudniony od 1 października 1998 r. Od 1 października 2008 r. profesor KUL.

Jest kierownikiem Katedry Negocjacji i Mediacji w Instytucie Prawa na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL; członkiem Kolegium Najwyższej Izby Kontroli; dyrektorem Centrum Badań ADR "Prawo i Gospodarka"; członkiem Zespołu do spraw systemowych rozwiązań

78

w zakresie polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych ułatwiających wykonywanie działalności gospodarczej przy Ministrze Gospodarki; członkiem organizacji i stowarzyszeń naukowych. Jego aktywność badawcza koncentruje się wokół problematyki prawa polubownego rozwiązywania sporów, negocjacji i mediacji w prawie polskim i europejskim.

Rafał Janowicz

Niezależny konsultant ds. dialogu społecznego oraz strategii i badań rynku.

W latach 1990 – 1996 pracował w Zakładzie Historii Kultury na UAM w Poznaniu wykładając i prowadząc zajęcia dydaktyczne. Równocześnie w latach 1993 - 1994 współpracował z Instytutem badania Rynku i Opinii Pentor S.A., a w latach 1995 – 1999 był dyrektor oddziału Pentor S.A. w Poznaniu. W 1999 został Prezesem Zarządu Pentor Poznań Sp. z o.o. i pełnił tę funkcję do kwietnia 2013, budując silną firmę wyspecjalizowaną w badaniach rynku i opinii oraz doradztwie będącą częścią WPP (jednej z największych na świecie korporacji specjalizujących się w reklamie i doradztwie marketingowym). W latach 2008 – 2012 członek Rady Nadzorczej Atvertin Sp. z o.o. – firmy specjalizującej się w rozwiązaniach digital signage.

Rafał Janowicz ma ponad 25 lat praktyki w zarządzaniu i praktycznym wykorzystaniu danych w biznesie. W swojej karierze przeprowadził i nadzorował ponad 2100 projektów badawczych i doradczych, w tym: wspierał wdrożenia na rynek ponad 300 produktów / usług; pracował dla ponad 200 marek; wspierała i monitorował ponad 140 kampanii komunikacji marketingowej; przygotował ponad 30 strategii biznesowych i marketingowych (w tym 5 strategii o zasięgu globalnym); wdrożył 32 kompleksowe projekty monitoringu satysfakcji klientów i partnerów biznesowych. Ponadto przeprowadził ponad 100 różnych projektów konsultacji społecznych o zasięgu lokalnym regionalnym i ogólnopolskim prowadzonych różnymi metodami dla samorządów, instytucji pozarządowych i państwowych. Efektem wielu w/w projektów było wprowadzenie zmian w spełniających oczekiwania różnych grup interesariuszy. Wykładowca, trener i szkoleniowiec. Autor publikacji z dziedziny badań rynku, marketingu oraz badań społecznych.

Benedykt Fiutowski

Radca prawny wykonujący zawód od 1995 roku. Partner w krakowskiej firmie prawniczej Budzowska Fiutowski i Partnerzy. Radcowie Prawni. Specjalizuje się w procesach inwestycyjnych, prawie gospodarczym, a także w sprawach z zakresu dóbr osobistych. Posiada wieloletnie doświadczenie procesowe i arbitrażowe. Wielokrotnie występował w charakterze arbitra. Jest stałym doradcą procesowym instytucji finansowych. Od 2005 roku jako członek International Litigation and ADR Group, działającej przy Eurojuris International z siedzibą w Brukseli, czynnie uczestniczy w jej pracach na forum międzynarodowym.

Ewa Gmurzyńska

Absolwentka WPiA UW oraz LL.M na Univeristy of Florida Levin College; dr nauk prawnych na WPiA UW; autorka książek: "Mediacja w sprawach cywilnych w amerykańskim systemie prawnym",  "Prawnicy w ADR"

(w druku) oraz  współredaktorka i  współautorka podręcznika "Mediacja. Teoria i praktyka" a  także licznych artykułów o mediacji w czasopismach polskich i zagranicznych; wykłada mediacje i

79

negocjacje na WPiA UW; kierownik studiów podyplomowych Negocjacje, Mediacje i inne ADR na WPiA UW; wice-przewodnicząca i przewodnicząca Społecznej Rady ds. ADR przy  Ministrze Sprawiedliwości w latach 2006-2014; Członek zarządu fundacji Rozwiązywania Sporów Konfliktów przy WPiA UW; od 2004 r. jest mediatorem w sprawach cywilnych, głównie gospodarczych.

Bartosz Groele

Adwokat, Partner w kancelarii Tomasik, Pakosiewicz, Groele sp. p., Wice-Prezes Zarządu Instytutu Allerhanda oraz Sekretarz Sekcji Prawa Upadłościowego. Współpracownik naukowy Europejskiego Centrum Porównawczego Prawa Gospodarczego i Prawa Spółek (Centrum C-Law.org).

Doktorant w katedrze prawa cywilnego Uniwersytetu Jagiellońskiego (2009 r.). Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (2008 r.) oraz podyplomowego studium prawa konkurencji i ochrony konsumentów prowadzonego przez Instytut Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego (2008 r.).

Od 2006 roku stosuje prawo specjalizując się w postępowaniach gospodarczych, a w szczególności upadłościowych. Autor publikacji z zakresu prawa upadłościowego oraz prelegent konferencji naukowych z tego zakresu. Sekretarz Zespołu Ministra Sprawiedliwości ds. Nowelizacji Prawa Upadłościowegoi Naprawczego.

Dr hab. Paweł Grzegorczyk UAM

Profesor w Zakładzie Postępowania Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji UAM i wykładowca Europejskiego Uniwersytetu Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Członek Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego, zespołu procesowego Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości, Komitetu Redakcyjnego „Polskiego Procesu Cywilnego” oraz Towarzystwa Naukowego Procesualistów Cywilnych. Autor licznych publikacji w dziedzinie prawa procesowego cywilnego, w tym monografii i komentarzy. Specjalizuje się w badaniach nad europejskim i międzynarodowym prawem procesowym cywilnym.

Małgorzata Kożuch

Adwokat, doktor nauk prawnych, wykładowca na Uniwersytecie Jagiellońskim w Katedrze Prawa Europejskiego. Mediator praktyk i trener mediatorów. Specjalista z zakresu prawa gospodarczego i międzynarodowego, uczestnik i prelegent wielu międzynarodowych i krajowych konferencji z obszaru prawa gospodarczego UE, autor publikacji z zakresu prawa Unii Europejskiej. Przewodnicząca Komisji Corporate Social Responsibility w CCBE (2010). Od 2007 roku Członek Naczelnej Rady Adwokackiej, (w tym jej prezydium 2007-2010), od 2008 i nadal przedstawiciel Adwokatury Polskiej w International Bar Association. Od 2014 przewodnicząca Komisji Praktyk Rynkowych i Konkurencji Naczelnej Rady Adwokackiej.

80

Rafał Kos

L.LM., adwokat. Specjalizuje się w prawie postępowaniach sądowych i arbitrażowych. Ma szerokie doświadczenie w prowadzeniu transgranicznych sporów sądowych i arbitrażu międzynarodowym. Ekspert Sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka w zakresie projektu ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (2011), członek Zespołu ds. Nowelizacji Prawa Upadłościowego i Naprawczego przy Ministrze Sprawiedliwości (2012). W maju 2014 roku powołany na stanowisko wiceprezesa Sądu Arbitrażowego przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan, wcześniej członek Komitetu Arbitrażowego tego Sądu. Wiceprzewodniczący Komisji Współpracy z Zagranicą NRA, członek Komisji Legislacyjnej NRA (od 2010) oraz członek Komisji Szkolenia Aplikantów Adwokackich przy ORA w Krakowie (od 2010).

Jacek Kosuniak

Radca prawny, od 2012 r. zastępca dyrektora Biura Prawnego PKN Orlen S.A.; kierownik Centrum Mediacji Gospodarczej przy Krajowej Izbie Radców Prawnych; przedstawiciel Polski w European Company Lawyers Associacion (ECLA); w przeszłości przez wiele lat był szefem prawników Grupy Telekomunikacja Polska –Orange; w 2012 r. kierowany przez niego wówczas Departament Prawny TP SA otrzymał w Paryżu tytuł Best Legal Department - Eastern Europe & Russia (przyznawany przez prestiżową europejską organizację Leaders League we współpracy z ACC); wykładowca i autor wielu artykułów nt. rynku usług prawniczych i zagadnień praktyki prawniczej. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Zbigniew Miczek

Sędzia Sądu Rejonowego w Tarnowie, orzekający w sprawch gospodarczych i upadłościowych. W latach 2006 – 2007 był oddelegowany do pracy jako asystent sędziego w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego.

Ukończył wyższe studia prawnicze (UMCS Filia w Rzeszowie 1994 r.) oraz studia podyplomowe Ekonomia, finanse i zarządzanie w procesie upadłościowym (SGH 2009 r.).

Aktualnie jest wykładowcą Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury oraz Okręgowej Izby Radców Prawnych w Krakowie. Od 2011 roku współpracuje z Urzędem Zamówień Publicznych w zakresie prowadzenia warsztatów szkoleniowych. Prowadzi szkolenia dla instytucji finansowych. W latach 1998 – 2006 był pracownikiem naukowym UMCS Filia w Rzeszowie oraz Uniwersytetu Rzeszowskiego, zaś w latch 2009 – 2013 wykładowcą Wyższej Szkoły Biznesu – NLU w Nowym Sączu.

Członek Zespołu ds. reformy prawa upadłościowego przy Ministrze Sprawiedliwości; zastępca przewodniczącego Sekcji Prawa Upadłościowego Instytutu Allerhanda.

81

Autor kilkudziesięciu publikacji z zakresu procedury cywilnej, prawa gospodarczego i upadłościowego. W swoich zainteresowaniach naukowych skupia się na ekonomicznych aspektach sporów i procesów sądowych, eliminowaniu ryzyk związanych ze sporami sądowymi, wpływu postępowań sądowych na efektywność prowadzenia biznesu oraz jawności publicznej funkcjonowania sądów.

Dr Rafał Morek

Pracuje na stanowisku Of Counsel w warszawskim biurze kancelarii K&L Gates. Posiada bogate doświadczenie w praktyce rozstrzygania sporów reprezentując klientów zarówno przed sądami państwowymi jak i trybunałami arbitrażowymi. Występuje także w charakterze negocjatora i mediatora. Jako arbiter prowadził ok. trzydziestu postępowań m.in. zgodnie z regulaminami ICC, UNCITRAL, SA KIG i SA Lewiatan. Dr Rafał Morek jest równolegle pracownikiem naukowym (adiunktem) na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Jest autorem wielu publikacji dotyczących rozstrzygania sporów i prawa prywatnego.

Krzysztof Partyka

Radca Ministra w Departamencie Doskonalenia Regulacji Gospodarczych w Ministerstwie Gospodarki.

Ukończył studia ekonomiczne na Uniwersytecie Gdańskim kierunek Ekonomika i Organizacja Handlu Zagranicznego. Jest absolwentem Krajowej Szkoły Administracji Publicznej. Ukończył Studium Integracji Europejskiej – KSAP / Ecole National de’ Administration. Odbył staż panoramiczny w Ministerstwie Gospodarki Republiki Irlandii m.in. w Labour Relation Commission gdzie zapoznał się z polubownymi metodami rozwiązywania sporów w firmach. Z ramienia OBWE pełnił trzykrotnie funkcję obserwatora w wyborach w Bośni i Hercegowinie. Konsul w Wydziale Ekonomiczno-Handlowym Konsulatu RP w Chicago. Członek Komitetu ds. Inwestycji OECD, m.in. brał udział w pracach nad dokumentem „Policy Framework for Investment”. W Ministerstwie Gospodarki zajmował się sprawami dotyczącymi tworzenia nowych instrumentów wspierania eksportu i inwestycji szczególnie przy wykorzystaniu funduszy europejskich. Brał aktywny udział przy tworzeniu: programu paszport do eksport, powstaniu sieci Centrów Obsługi Inwestora i Eksportera, opracowaniu koncepcji wykorzystania Społecznej Odpowiedzialności Biznesu /CSR/ do wspierania inwestycji w ramach szwajcarsko-polskiego programu współpracy. Ponadto był zaangażowany w negocjacje nad kształtem Rządowego Programu „Finansowe Wsparcie Eksportu” realizowanego przez BGK ze środków budżetowych. Obecnie zajmuje się identyfikowaniem barier w prowadzeniu działalności gospodarczej oraz rozwojem polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych.

Piotr Pełczyński

Sędzia Sądu Rejonowego w Rzeszowie delegowany do Departamentu Prawa Cywilnegow Ministerstwie Sprawiedliwości, gdzie zajmuję się m.in. projektami nowelizacji Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego.

82

Autor kilkunastu publikacji m.in. z zakresu prawa cywilnego, postępowania cywilnegoi prawa upadłościowego i naprawczego.

Sylwester Pieckowski

International Partner i kierownik wydziału rozwiązywania sporów w warszawskim biurze kancelarii Chadbourne & Parke, arbiter i mediator, a także adwokat Izby Warszawskiej. Ma bogate doświadczenie w rozwiązywaniu sporów biznesowych poprzez negocjacje, mediacje i arbitraż. To bogate doświadczenie w biznesie między-narodowym opiera się na ponad 20-letniej praktyce w handlu zagranicznym Polski, zdobytej kiedy mec. Pieckowski doradzał PHZ Pezetel, oraz w amerykańskim prawie spółek i działalności gospodarczej, gdy był głównym doradcą prawnym Melex USA, Inc. Mec. Pieckowski ma również doświadczenie w międzynarodowym prawie publicz-nym i handlowym, prawie lotniczym i dotyczącym odpowiedzialności za produkty, arbitrażu gospodar-czym oraz alternatywnych metodach rozwiązywania sporów, jak i w polskim prawie cywilnym i dotyczącym działalności przedsiębiorstw. Negocjował umowy licencyjne i 0 dystrybucyjne pomiędzy polskimi producentami samolotów (PZL-MIELEC, PZL-RZEZSÓW, PZL-OKĘCIE) a zachodnimi firmami: Pratt & Whitney (UTC), Rockwell, Piper Aircraft, Airtech Canada and Outboard Marine Corporation. Mec. Pieckowski doradzał Ministrowi Skarbu Państwa w renegocjacjach umowy prywatyzacyjnej największego polskiego towarzystwa ubezpieczeniowego. Był też głównym negocjatorem i doradcą polskiej państwowej spółki z branży hotelarskiej w długoterminowej międzynarodowej umowie franchisingowej z dużą firmą amerykańska, a także głównym doradcą polskiego producenta napojów alkoholowych w procesie arbitrażowym i sądowym (zakończonym z sukcesem przed Sądem Najwyższym) przeciw polskiemu konkurentowi i amerykańskiemu dystrybutorowi. Sylwester Pieckowski należy do panelu arbitrów Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów (ICDR - AAA). W latach 2005-2014 był członkiem a w latach 2012-2013 Przewodniczącym Społecznej Rady ds. ADR przy Ministrze Sprawiedliwości. Pełni również funkcję Prezesa Polskiego Stowarzyszenia Sądownictwa Polubownego i Zastępcy Dyrektora Centrum Mediacji Gospodarczej przy tym Stowarzyszeniu. Był inicjatorem powstania i I-szym Wiceprezesem Sądu Arbitrażowego przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych LEWIATAN (2005 - 2011). Sylwester Pieckowski jest także arbitrem Sądu Arbitrażowegow Wiedniu (VIAC), Czeskiego Sądu Arbitrażowego, Sądu Arbitrażowego przy Krakowskiej Izbie Przemysłu i Handlu oraz Krajowej Izbie Gospodarczej. S. Pieckowski jest częstym prelegentem w kwestiach alternatywnych metod rozwiązywania sporów oraz arbitrażu międzynarodowego. Jego publikacje to między innymi: „Mediacje cywilne”, Difin, 2006, „How the New Polish Civil Mediation Law Compares with the Proposed EU Directive on Mediation”, AAA Dispute Resolution Journal, August-October 2006, “Arbitraż a alternatywne metody rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych (ADR)”, w: System Prawa Cywilnego, Arbitraż Handlowy, red. A. Szumański, C.H. Beck, 2010.

Anna Skowrońska-Kotra

Prawnik, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiegow Warszawie. Ukończyła studia podyplomowe „Rachunkowość i finanse przedsiębiorstwa” w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie. Do 2010 r. związana z kancelarią prawną radcy prawnego Roberta Waśniewskiego, w której zajmowała się obsługą prawną podmiotów gospodarczych. Od 2011 r. pracownik Departamentu Doskonalenia Regulacji Gospodarczych w

83

Ministerstwie Gospodarki. Uczestniczka aplikacji legislacyjnej organizowanej przez Rządowe Centrum Legislacji.

Michał Stolarek

Radca prawny, wspólnik zarządzający kancelarii Stolarek & Grabalski. Od ponad dwudziestu lat specjalizuje się w prawie podatkowym, administracyjnym i cywilnym. Przez ponad dziesięć lat Michał Stolarek był współpracownikiem międzynarodowych kancelarii prawniczych: Baker & McKenzie oraz White & Case. Jest autorem wielu specjalistycznych publikacji, w tym współautorem komentarza Wydawnictwa Prawniczego do ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym oraz wieloletnim wykładowcą prawa podatkowego na aplikacji radcowskiej. Michał Stolarek został wymieniony przez prestiżowe wydawnictwo „Chambers Global – the World’s Leading Lawyers for Business” w edycji na lata 2000-2001 oraz lata 2004-2010 w grupie rekomendowanych prawników polskich, specjalizujących się w prawie podatkowym. Przez 5 lat Michał Stolarek był również pracownikiem Ministerstwa Finansów – w Departamencie Kontroli Skarbowej, a następnie Departamencie Prawnym.

Dr Arkadiusz Radwan

Posiada doświadczenie na kilku polach aktywności: pracy naukowej, dydaktyki akademickiej, zaangażowania społecznego, stanowisk menedżerskich, doradztwa prawnego, działalności publicystycznej i funkcji publicznych.

Obecnie Arkadiusz Radwan jest prezesem Instytutu Allerhanda, oraz szefem międzynarodowej sieci prawników Centrum C-Law.org; zajmuje się także doradztwem prawnym jako of counsel w Kancelarii Kubas Kos Gaertner-Adwokaci.

Dr Radwan posiada bogaty dorobek naukowy i jest częstym reprezentantem Polski w europejskich gremiach eksperckich oraz międzynarodowych seminariach i sympozjach naukowych. Jego doświadczenia akademickie obejmują wieloletnią pracę, wykłady gościnne, kwerendy oraz studia m.in. w takich ośrodkach uniwersyteckich jak Jena, Bonn, Kolonia, Hamburg, Berlin (HSoG), Nowy Jork (NYU), Florencja (EUI), Kopenhaga (CBS), Gandawa, Chongqing (SWUPL), Tarnopol czy St. Pölten. W Polsce Dr Radwan wykładał na Instytucie Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, w Katedrze Prawa Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie oraz Wydziale Prawa Uniwersytetu Rzeszowskiego. Był także dyrektorem departamentu edukacji w Komisji Nadzoru Finansowego oraz redaktorem naczelnym „Czasopisma Kwartalnego Całego Prawa Handlowego, Upadłościowego oraz Rynku Kapitałowego” (HUK).

Dr Radwan jest również publicystą i komentatorem życia gospodarczego i publicznego na łamach wiodących czasopism ogólnopolskich i regionalnych.

W 2013 r. został uznany przez Dziennik Gazeta Prawna za jednego z 50 najbardziej wpływowych prawników w Polsce. W 2014 r. został powołany przez Komisję Europejską do Informal Group of Company Law Experts (ICLEG).

Agnieszka Rękas

84

Sędzia Sądu Okręgowego w Częstochowie, główny specjalista w Departamencie Prawa Cywilnego Ministerstwa Sprawiedliwości, członek Zespołu Nr 20 ds. rozszerzenia mediacji w Polsce (2006 r.), członek Zespołu Nr 26 ds. opracowania ustawy wprowadzającej kary weekendowe i krótkie kary pozbawienia wolności wykonywane na koszt skazanego oraz ds. opracowania warunków urealnienia wykonania kary ograniczenia wolności (2006 r.), członek Zespołu Nr 27 ds. usprawnienia postępowania wykonawczego w sprawach karnych (2006 r.), członek Zespołu Ekspertów, powołanego do oceny projektów ustaw przewidujących nowelizację Kodeksu karnego, Kodeksu wykroczeń, Kodeksu postępowania karnego, oraz Kodeksu karnego wykonawczego pod przewodnictwem prof. A. Zolla (2008 r.), członek Zespołu ds. przygotowania oceny funkcjonowania systemu probacji i więziennictwa w Polsce (2012-2013 r.), przedstawiciel Polski w Radzie Kolokwium Naukowego dot. mediacji rodzinnej transgranicznej w Genewie (2011 r.), członek Rady Programowej Studium Podyplomowego dot. Podejść Mediacyjnych przy Katedrze Pedagogiki Społecznej Wydziału Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego (2003 r., od 2010 r.), członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Rodzinnego przy Rzeczniku Praw Dziecka (od 2013 r.), Stały Doradca Rzecznika Praw Dziecka (od 2013 r.), członek Zespołu przy Pełnomocnik ds. Konstytucyjnych Praw Rodziny przy Ministrze Sprawiedliwości (od 2013 r.), członek Społecznej Rady ds. ADR przy Ministrze Sprawiedliwości I i II kadencji (2005-2008 r. i 2009-2014 r.), posiada Certyfikat Poszanowania Praw Ofiar (2002 r.), wyróżnienie I stopnia w Konkursie na Honorowy Tytuł „Sędziego Europejskiego” (2003 r.), wykładowca uniwersytecki, wykładowca Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, autorka kilkudziesięciu publikacji na temat sprawiedliwości naprawczej i mediacji.

Łukasz RozdeiczerPrawnik. Absolwent Harvardu, Cambridge i Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalizuje się w postępowaniach spornych, arbitrażowych i mediacji ze szczególnym uwzględnieniem sporów handlowych i inwestycyjnych, sporów związanych z branżą budowlaną, infrastrukturalną oraz energetyczną, a także sporów pomiędzy wspólnikami.Jako wykładowca School of International Arbitration na Uniwersytecie Londyńskim oraz Uniwersytetu Georgetown w Waszyngtonie uczy rozwiązywania sporów, mediacji i negocjacji. Był także konsultantem Banku Światowego w zakresie rozwoju mediacjii arbitrażu. Ekspert Instytutu Sobieskiego w Warszawie.Od czerwca 2011 roku Łukasz Rozdeiczer-Kryszkowski pełni funkcję Prezesa Centrum Mediacji Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie.

Joanna Sauter-Kunach

Sędzia Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, absolwentka wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Pracę sędziego rozpoczęła w 1994 r. Orzekała w wydziale karnym, rodzinnym, gospodarczym i cywilnym w Sądzie Rejonowym w Bydgoszczy. Od 2010 roku pracuje w Sądzie Okręgowym w Bydgoszczy, w wydziale cywilnym. Ukończyła studia podyplomowe: Prawo europejskie na Uniwersytecie Gdańskim, Ekonomia i prawo gospodarcze w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, Psychologia w praktyce wymiaru sprawiedliwości w Wyższej Szkole Psychologii Społecznej w Warszawie, Prawo Cywilne w Państwowej Akademii Nauk w Warszawie. W 2013 r. została delegowana do Ministerstwa Sprawiedliwości, gdzie pełni obowiązki głównego specjalisty ds. mediacji w Departamencie Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka, w wydziale ds. Pokrzywdzonych Przestępstwem i ds. Promocji Mediacji.

85

Karolina Sobolewska

Absolwentka studiów socjologicznych na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego. W 2011 roku ukończyła ścieżkę specjalizacyjną „Problemy terapii i rozwiązywania konfliktów” w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych. Praca dyplomowa pt. „Siła dialogu społecznego na przykładzie Trójstronnej Komisji do spraw Społeczno-Gospodarczych” obroniona z oceną bardzo dobry.

Od 2006 roku pracownik Ministerstwa Gospodarki zatrudniona m.in. w Departamencie Dywersyfikacji Nośników Energii oraz Zespole Obsługi Kierownictwa. Od lipca 2014 roku specjalista w Departamencie Promocji i Współpracy Dwustronnej w Ministerstwie Gospodarki.

Kamil Zawicki

Adwokat, partner w kancelarii KKG Kubas Kos Gaertner - Adwokaci. Był zaangażowany w szereg europejskich postępowań sądowych i arbitrażowych na zlecenie jednej z największych firm telekomunikacyjnych w sporze o przejęcie kontroli nad operatorem telefonii komórkowej. Ekspert w zakresie międzynarodowych umów handlowych, procesów sądowych, w tym procesów inwestycyjnych i budowlanych oraz szeroko pojętego obrotu gospodarczego. Nadzoruje German Desk KKG świadczący pomoc prawną dla inwestorów z niemieckojęzycznych obszarów gospodarczych. Interesuje go prawo autorskie i prasowe. Autor szeregu publikacji i wystąpień konferencyjnych na temat arbitrażu, w tym arbitrażu inwestycyjnego, prawa handlowego, prawa ubezpieczeń i reasekuracji. Uprzednio ekspert z zakresu ubezpieczeń i reasekuracji dla Guy Carpenter & Company. Przewodniczący Sekcji Rozwiązywania Sporów Instytutu Allerhanda.

Andrzej Zwara

Adwokat ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. W roku 1993 złożył egzamin adwokacki. Do roku 1996 był pracownikiem naukowym Wydziału Prawa Uniwersytetu Gdańskiego i prowadził zajęcia w Katedrze Prawa Administracyjnego.

Zawodowo specjalizuje się w prawie inwestycyjnym, administracyjnym oraz bankowym.

Swoją pracę w samorządzie adwokackim rozpoczął w 2001 roku jako członek ORA w Gdańsku. W latach 2004-2007 był członkiem Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, zaś w latach 2007-2010 członkiem Naczelnej Rady Adwokackiej. Od 2004 roku jest wykładowcą w ramach szkolenia aplikantów adwokackich.

Pracował w licznych komisjach i zespołach przy Naczelnej Radzie Adwokackiej.

W roku 2004 Naczelna Rada Adwokacka odznaczyła go odznaką Adwokatura Zasłużonym.

Prezesem Naczelnej Rady Adwokackiej został w 2010 roku. W listopadzie 2013 roku Krajowy Zjazd Adwokatury ponownie wybrał adw. Andrzeja Zwarę na to stanowisko

86

87