Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Gosp.odarkaPolski po 15 latach

transformacji

pod redakcjąZofii Dach i Artu ra Polloka

Kraków 2005

RecenzenciCzesław Bywalec, Bożena Klimczak, Danuta Kopycińska, Tadeusz Kudłacz,Adam Noga, Andrzej Prusek, Krystyna Przybylska, Marek Rekowski, Wanda Sułkowska,Adam Szałkowski, Bogumiła Szopa

Projekt okładki i stron tytułowychMarcin Sokołowski

Przekład przedmowy oraz streszczeń na język angielskiRyszard Szaflarski

Opracowanie redakcyjne i korektaAnna Stradomska-Bialic

© Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2005

ISBN 83-922045-4-9

Polskie Towarzystwo EkonomiczneOddział w Krakowieul. Lubelska 21,30-003 Krakówtel.: (0-12) 634-32-59, fax: (0-12) 634-03-81http.z/www.pte.pl, e-mail: krakow@pte.pl

Skład i łamanieMałgorzata Kopijka

Druk i oprawaTECHNET Sp. z 0.0.ul. Wielicka 28, 30-552 Kraków

Wydanie INakład 500+20 egz.Objętość 41,0 ark. wyd.

http://http.z/www.pte.pl,mailto:krakow@pte.pl

Spis treści

Przedmowa 13

Część I. KWESTIE MAKROEKONOMICZNE

Zdzisław SadowskiDlaczego transformacji gospodarczej nie można uznać za zakończoną? 23

Adam NogaW oczekiwaniu na drugą fazę transformacji gospodarczej 33

Dawid PiqtekRadykalny i kompleksowy program transformacji gospodarczej. Pojęcie - źródła- argumenty 49

Grzegorz WałęgaProcesy globalizacji a transformacja gospodarcza 73

Marek RekowskiWspółczesne cykle gospodarcze na świecie i w Polsce 91

Grzegorz CichowiczMakroekonomiczna nierównowaga zewnętrzna w końcu lat dziewięćdziesiątychXX wieku a polityka pieniężna Narodowego Banku Polskiego 117

Joanna NiżnikZmiany w systemie organizacji i finansowania ochrony zdrowia 143

Część II. INWESTYCJE W GOSPODARCE

Rafał NiemiecStan, dynamika i struktura inwestycji w gospodarce 167

6 Spis treści

Czesława PilarskaBezpośrednie inwestycje zagraniczne a transformacja systemowa 191

Małgorzata JaworekRola bezpośrednich inwestycji zagranicznych w procesie prywatyzacji przedsię-biorstw 219

Rafał WarżałaRegionalne zróżnicowanie aktywności kapitału zagranicznego 235

Część III. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

Bożena KlimczakZmiany instytucjonalne w gospodarce a przedsiębiorczość 257

Bogdan RogodaTendencje rozwoju przedsiębiorczości 269

Krystyna PrzybylskaBariery internacjonalizacji małych przedsiębiorstw 289

Robert CiborowskiUwarunkowania konwergencji technologicznej Polski 303

Joanna RutkowskaDeterminanty trudności finansowych przedsiębiorstw i ich upadłości 323

Katarzyna MikołajczykEfektywnościowy ranking przedsiębiorstw prywatyzowanych w początkowymokresie transformacji 341

Adam CyganZakłócenia ekologiczne efektywności alokacyjnej i dystrybucyjnej gospodarkia możliwości ich ograniczania 369

Część IV. PRZEOBRAŻENIA SEKTORA FINANSOWEGO

Adam BaszynskiWybrane problemy przebudowy sektora bankowego. Od monopolu państwa dokonkurencyjnego rynku 385

Anna SzelągowskaWpływ transformacji systemowej na przemiany sektora bankowego i ich skutkidla rozwoju gospodarki 407

Agnieszka BojnawskaTransformacja sektora bankowości spółdzielczej 425

Spis treści 7

Rafał Małek, Tomasz TylecRozwój kanałów dystrybucji ubezpieczeń 443

Sławomira KańdułaFinanse jednostek samorządu terytorialnego na tle finansów publicznych 465

Janina KotlińskaZadania organów samorządowych dużych miast i związane z nimi wydatki 493

Część V. PROBLEMY RYNKU PRACY

Zofia DachBezrobocie - wczoraj, dziś i jutro 519

Wiesława BogusławskaZmiany na rynku pracy 541

Mirosław ZajdelPracujący w gospodarce. Wybrane zagadnienia 553

Jarosław PoteralskiSytuacja absolwentów wyższych uczelni na rynku pracy 573

Część VI. ASPEKTY SPOŁECZNE I ETYCZNE

Bogumiła SzopaZmiany struktury dochodów ludności 587

Agata NiemczykPrzeobrażenia warunków funkcjonowania gospodarstw domowych.. 609

Ryszard Kowalski, Artur PollokUwarunkowania i zróżnicowanie konsumpcji gospodarstw domowych 629

Urszula GrzegaRacjonalność konsumpcji gospodarstw domowych 671

Paweł UlmanPercepcja sytuacji materialnej gospodarstw domowych i jej determinanty w la-tach 1998-2002 687

Janina FilekTransformacja gospodarcza w perspektywie etycznej 715

Mirosław BochenekCienie przekształceń systemowych gospodarki 731

Renata Nowak-LewandowskaSpołeczna odpowiedzialność firmy wobec pracowników 759

Contents

Introduction .. 17

Part I. MACROECONOMIC ISSUES

Zdzisław SadowskiWhy Transformation Cannot be Regarded as Completed? 23

Adam NogaExpecting a Second Phase ofEconomic Transformation 33

Dawid PiqtekA Breakthrough and Comprehensive Programme of Economic Transformation.Concept - Sources - Arguments 49

Grzegorz WałęgaGlobalization vs Economic Transformation . 73

Marek RekowskiContemporary Business Cyc1es Worldwide and in Poland 91

Grzegorz Cichowic:Macroeconomic External Imbalance at the end of the 1990s and Monetary Policyofthe National Bank of Poland 117

Joanna NiżnikChanges to the System of Organizing and Financing Health Care Services 143

Part II. INVESTMENTS IN 1HE ECONOMY

Rafał NiemiecStatus, Dynamics and Structure of Investments in the Economy 167

10 Contents

Czesława PilarskaDireet Foreign Investment vs Systemie Transformation 191

Małgorzata JaworekThe Role ofForeign Direet Investment in the Proeess ofPrivatizing Companies .... 219

Rafał WarżałaRegional Diversity of the Involvement of Foreign Capital 235

Part III. THE ENTERPRISE AND ENTREPRENEURSHIP

Bożena KlimczakInstitutional Changes in the Eeonomy vs Entrepreneurship 257

Bogdan RogodaTrends in the Development of Entrepreneurship 269

Krystyna PrzybylskaBarriers to the Internationalization of Smali Businesses 289

Robert CiborowskiEnvironment of Poland' s Teehnologieal Convergenee 303

Joanna RutkowskaFaetors Leading to Corporate Finaneial Diffieulties and Insolveney 323

Katarzyna MikołajczykEffeetiveness-Based Ranking ofPrivatized State-Owned Enterprises in the InitialPhase of Transition 341

Adam CyganEeologieal Disturbanees of the Eeonomy's AlIoeation and Distribution Effeetive-ness and Possibilities of Mitigating their Adverse Impaet 369

Part IV. TRANSFORMATlON OF THE FINANCIAL SECTOR

Adam BaszyńskiSeleeted Issues Related to the Restrueturing of the Banking Seetor. From StateMonopoly to Competitive Market 385

Anna SzelqgowskaImpaet of Systemie Transformation on Changes in Banking Seetor and EeonomieDevelopment 407

Agnieszka BojnowskaTransformation of Cooperative Banking 425

Rafał Małek, Tomasz TylecDevelopment of Insuranee Produets Distribution Channels :.. 443

Contents 11

Sławomira KańdułaLocal Government Finance vs Public Finance 465

Janina KotlińskaLocal Governments' Tasks and Related Expenditure 493

PartV. LABOUR MARKET PROBLEMS

Zofia DachUnemployment - Yesterday, Today and Tomorrow 519

Wiesława BogusławskaChan ges on the Labour Market................................................................................. 541

Mirosław ZajdelStaffing Levels in the Economy. Selected Issues 553

Jarosław PoteralskiUniversity Graduates on the Labour Market 573

PartVI. SOCIAL AND ETHICAL ASPECTS

Bogumiła SzopaChanges to Household Income Structure 587

Agata NiemczykTransformation of Household Living Standards 609

Ryszard Kowalski, Artur PollokEnvironment and Diversity of Household Consumption Patterns 629

Urszula GrzegaRationale behind Households' Consumption 671

Paweł UlmanHousehold Financial Conditions and their Determining Factors as Viewed byFamilies in 1998-2002 687

Janina FilekEthical Aspects of Economic Transformation 715

Mirosław BochenekDisadvantages of Systemie Transformation of the Economy 731

Renata Nowak-LewandowskaCorporate Social Accountability to Employees 759

Przedmowa

Oddajemy do rąk Czytelników książkę obejmującą zasadniczy dorobekogólnopolskiej konferencji naukowej nt. "Gospodarka Polski po 15 latach trans-formacji", zorganizowanej w dniach 20-22 września 2004 roku przez KatedręMikroekonomii Akademii Ekonomicznej w Krakowie oraz krakowski OddziałPolskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Wzięli w niej udział pracownicy na-ukowi reprezentujący 24 ośrodki akademickie w kraju. Na konferencji wygło-szono 78 referatów, spośród których 36 zostało zamieszczonych w niniejszejksiążce. Honorowy patronat nad konferencją sprawowali: prof. dr hab. RyszardBorowiecki - rektor Akademii Ekonomicznej w Krakowie oraz prof. dr hab.Zdzisław Sadowski - prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego.

Temat konferencji był bardzo zobowiązujący. Jej uczestnicy starali się doko-nać oceny przemian gospodarczych i społecznych, jakie zaszły w Polsce w okre-sie ostatnich piętnastu lat, zarówno w skali mikro-, jak i makroekonomicznej -a okres ten to czas wielu przełomowych i historycznych zmian. Zapoczątkowanyw 1989 roku proces transformacji systemowej zasadniczo zmienił warunki funk-cjonowania polskiej gospodarki i poszczególnych jej podmiotów. Niewątpliwymosiągnięciem transformacji było zwłaszcza: wprowadzenie ustroju demokratycz-nego, stworzenie warunków do rozwoju prywatnej przedsiębiorczości, oparciesystemu gospodarczego na wolności ekonomicznej oraz samodzielności decy-zyjnej i odpowiedzialności materialnej podmiotów gospodarczych, podniesienieefektywności gospodarowania czynnikami produkcji oraz szybkie zrównoważe-nie rynku. Wymienione osiągnięcia zostały jednak okupione poważnymi kosz-tami. Koszty przebudowy gospodarki są z jednej strony rezultatem spuścizny pogospodarce centralnie planowanej, a z drugiej niewątpliwie wynikiem popełnio-nych błędów w dotychczasowej polityce gospodarczej. W obecnych polskich

14 Przedmowa

warunkach do problemów pilnie wymagających rozwiązania należy zaliczyćmasowe bezrobocie i jego poważne konsekwencje ekonomiczne oraz społeczne.

Przełom XX i XXI wieku przyniósł Polsce nowe międzynarodowe wyzwania.Jednym z nich jest zjednoczenie Europy. Członkostwo Polski w Unii Europejskiejstało się już faktem. Integracja z Unią ma przyspieszyć w Polsce rozwój cywiliza-cyjny, modernizację gospodarki i systemu prawnego, zmniejszenie luki rozwojo-wej dzielącej nasz kraj od innych państw europejskich.

Nasilone w całym świecie zmiany cywilizacyjne rodzą wiele dylematówi wyzwań, z którymi nie w pełni jeszcze radzą sobie nawet najsilniejsze gospo-darczo kraje, o uporządkowanym ustroju polityczno-ekonomicznym. Tym bar-dziej nie mogą się uporać z tymi problemami kraje słabsze, dokonujące trans-formacji systemowej, podlegające równocześnie dwom nakładającym się nasiebie radykalnym przemianom - ustrojowym i cywilizacyjnym.

Choć historycy zapewne pozytywnie ocenią minione lata transformacji, totrzeba pamiętać, że polski PKB per capita jest przeszło 5-krotnie niższy niżw najbardziej rozwiniętych gospodarczo państwach Europy. Porównanie to po-kazuje, jakie wyzwania stoją przed polityką gospodarczą w naszym kraju. Odpolskich ekonomistów oczekuje się pomocy i rady przy rozwiązywaniu wieluproblemów towarzyszących dalszym przeobrażeniom gospodarki. Wyzwanie topodjęli autorzy artykułów zaprezentowanych w niniejszej książce. W swoichpracach przedstawili nie tylko spojrzenie retrospektywne, podsumowując rezultatyprzemian gospodarczych w Polsce w okresie minionych piętnastu lat, ale równieżpróbę zbudowania fundamentów nowej polityki gospodarczej, umożliwiającejrozwiązywanie problemów tkwiących od lat w naszej gospodarce.

Artykuły zostały podzielone na sześć bloków tematycznych. Pierwszy z nichobejmuje 7 artykułów dotyczących zagadnień makroekonomicznych. Autorzyzastanawiają się w nich m.in. nad stanem i przyszłością transformacji gospodar-czej, postępującymi procesami globalizacyjnymi oraz polityką pieniężną Naro-dowego Banku Polskiego. Rola inwestycji w procesie transformacji systemowej,a w ich ramach zwłaszcza bezpośrednich inwestycji zagranicznych, stanowiprzedmiot analizy w 4 artykułach w drugiej części publikacji. Zagadnieniamikroekonomiczne, dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstw w gospodarcerynkowej oraz roli przedsiębiorczości są ujęte w 7 artykułach w części trzeciej.Kolejna część zawiera 6 artykułów związanych z przystosowaniem polskiegosektora finansowego (głównie sektora bankowego i ubezpieczeniowego) dozmian zachodzących w gospodarce rynkowej. Niezmiernie ważną częścią niniej-szej publikacji są 4 artykuły poświęcone problemom rynku pracy, ze szczegól-nym uwzględnieniem kwestii bezrobocia, jego skutków i możliwości przeciw-działania temu zjawisku. W ostatnim bloku tematycznym (część szósta) zostałozamieszczonych 8 artykułów, traktujących o społecznych (odnoszących się do

Przedmowa 15

gospodarstw domowych) i etycznych aspektach życia gospodarczego w trans-formującej się gospodarce polskiej.

Wyrażamy nadzieję, że zaprezentowane w tej publikacji artykuły spotkająsię z dużym zainteresowaniem Czytelników. Stanowią one z jednej strony swoistybilans korzyści i kosztów przemian ekonomicznych w naszym kraju, a z drugiejwskazują na szereg obszarów badawczych, które wymagają nie tylko kontynu-owania pogłębionych badań nad poszukiwaniem docelowego modelu polskiejtransformacji gospodarczej, lecz również zupełnie nowego spojrzenia w tejdziedzinie. Wszystkim, którzy sięgną po niniejszą książkę, życzymy owocnejlektury!

Zofia Dach, Artur Pollok

Kraków, wrzesień 2005 r.