Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym

Polskie prawo parlamentarnena tle porównawczym.

Pojęcie prawa parlamentarnego. Podstawowe zasady organizacyjne parlamentu. Elementy techniki parlamentarnej.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym

• Pojęcie prawa parlamentarnego:w doktrynie francuskiej (M. Prélot): „część prawa konstytucyjnego, regulująca organizację, skład, funkcje oraz zasady działania zgromadzenia parlamentarnego” w doktrynie niemieckiej (J. Pietzker): „normy prawne dotyczące parlamentu, jego organizacji i działalności”;(G. Kretschmer) p.p sensu stricto „normy zawarte w regulaminie parlamentu”p.p. sensu largo „normy organizacyjne i proceduralne dotyczące parlamentu zawarte w konstytucji, ustawach, innych źródłach prawa w tym w regulaminie parlamentarnym, a także w orzecznictwie sądowym”

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• w doktrynie szwajcarskiej (J.F. Aubert): p.p. w

znaczeniu obiektywnym: „prawo zawarte w konstytucji, ustawach i innych źródłach, którego przedmiotem (treścią) jest parlament, w tym zwłaszcza postanowienia dotyczące pozycji ustrojowej członków parlamentu i ich przywilejów, organizacji i czynności parlamentu, sesji i posiedzeń, inicjatywy i postępowania”

• w znaczeniu subiektywnym: „prawo regulaminowe stanowione przez parlament”


• specyficzne znaczenie w prawie angielskim, klasyczna definicja (Henry M. Roberts) „prawo parlamentarne obejmuje zasady i zwyczaje stosowane w prowadzeniu spraw parlamentu”

• Polska propozycja terminologiczna (Z. Czeszejko – Sochacki): „wielopoziomowa regulacja prawna (normy konstytucyjne, ustawowe, regulaminowe oraz zwyczajowe) wyróżniona przez przedmiot regulacji: parlament lub instytucje z nim bezpośrednio związane. W tym ujęciu obejmuje ono przepisy dotyczące organizacji i trybu prac parlamentu (ujęcie wąskie) jak i pozycji ustrojowej parlamentu oraz statusu prawnego jego członków (ujęcie szerokie).”


• Źródła prawa parlamentarnego:• A. Konstytucja – rozwój konstytucjonalizmu powiązany jest

z regulacją pozycji ustrojowej parlamentu; najwcześniej nastąpiło do w Anglii, w której wydanie Wielkiej Karty Swobód (Magna Charta Libertatum) w 1215r. stanowiącej pomnik brytyjskiego konstytucjonalizmu jest jednocześnie uważane za początek prawa parlamentarnego (chociaż bezpośrednio nie odnosiła się do parlamentu – ten dopiero uległ wykształceniu w 1265r.)

• Kolejne etapy rozwoju parlamentaryzmu angielskiego związane były z aktami o charakterze ustrojowym np. Bill of Rights z 1689r. czy Act of Settlement z 1701r.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Opis parlamentu angielskiego z 1577r. , (w:) W. Harrison

„Opis Anglii” ks. II, • „W królestwie tym parlament ma najwyższą i absolutną

władzę, gdyż bywało, że obalał z tronu królów i potężnych książąt, uchwalał bądź znosił prawa, karał przestępców wszelkiego rodzaju, a zepsutą religię likwidował albo też reformował. Powszechnie dzieli się on na dwie izby, czy części: wyższą, czy też górną izbę składającą się z magnatów, wliczając do nich nawet baronów i biskupów, oraz niższą zwaną dolną izbą, składającą się z rycerzy, szlachty, gentelmenów i mieszczan spośród gminu, do których dołącza się także i niższy rangą kler, chociaż jego przedstawiciele siedzą osobno i jedynie w sprawach religii mogą głos zabierać.”


• Konstytucje w swoim ciągu rozwojowym, zarówno te demokratyczne, jak i reakcyjne zawierały postanowienia odnoszące się do parlamentu np. art. I Konstytucji Stanów Zjednoczonych z 1787r., część VI polskiej konstytucji 3 maja 1791r. , rozdział I tytułu III francuskiej konstytucji z 3 września 1791r. Ale także Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII z 4 czerwca 1814r. czy rozdział V konstytucji z 31 stycznia 1850r. Królestwa Pruskiego.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Można dokonać podziału postanowień konstytucyjnych

odnoszących się do parlamentu na dwie zasadnicze grupy: a) postanowienia ustrojowe, dookreślające pozycję parlamentu w systemie rządów (np. w Wielkiej Brytanii zasada suwerenności parlamentu, zasada podziału władzy, zasada suwerenności narodu i zasada reprezentacji) oraz b) odnoszące się bezpośrednio do parlamentu jako organu państwa (np. zasada jawności obrad parlamentu).

• W istocie jednak, wiele postanowień konstytucyjnych ma charakter mieszany i choć pozornie odnoszą się do parlamentu, pozostają w ścisłym związku z ogólnymi rozwiązaniami ustrojowymi; np. tryb sesyjny może być odzwierciedleniem relacji między egzekutywą/głową państwa a parlamentem lub wyposażenie głowy państwa w prawo veta wobec ustaw (o różnym charakterze, od stanowczego do zawieszającego) pośrednio dookreśla pozycję parlamentu.


• Współcześnie konstytucje zawierają z reguły rozbudowane postanowienia dotyczące parlamentu, jego organizacji, funkcjonowania i statusu deputowanych oraz relacji z innymi organami państwa, np.

• art. I Konstytucji Stanów Zjednoczonych z 1787r.• rozdział III i IV niemieckiej Ustawy Zasadniczej z 1949r., (pierwsze rozdziały dot. organów

państwa).• Tytuł I części II konstytucji Włoch z 1947r. (jako pierwsze postanowienia dot. organów

państwa)• rozdział 3 i 4 konstytucji Finlandii z 1999r. (jako pierwsze rozdziały dot. organów

państwa), • a l e:• rozdział 4 i 5 konstytucji Francji z 1958r. (po rozdziałach dotyczących prezydenta i rządu)• tytuł III części III konstytucji Portugalii z 1976r. (po prezydencie i Radzie Państwa)• rozdział V konstytucji Rosji z 1993r. (po prezydencie) • część C norweskiej konstytucji z 1814r. (po królu, rodzinie królewskiej i władzy

wykonawczej), podobnie konstytucja holenderska z 1814r.; w odróżnieniu od wcześniej wymienionych przykładowo konstytucje, te ustawy zasadnicze poświęcają stosunkowo niewiele miejsca parlamentowi.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• w przypadku Polski, jej konstytucja z 1997r. poświęca rozdział IV Sejmowi i

Senatowi i jest to pierwszy z rozdziałów poświęconych organom państwa.• Pytanie o zakres regulacji konstytucyjnej jest pytaniem o rolę innych form

regulacji organizacji i funkcjonowania parlamentu, np. regulaminów ale też zwyczaju parlamentarnego czy konstytucyjnego; ich utrwalenie pozwala na unikanie nadmiernie szczegółowej (kazuistycznej) regulacji konstytucyjnej.

• Problem ten dostrzegł na tle obowiązującej polskiej konstytucji prof. P. Sarnecki – „Nowa Konstytucja zawiera też postanowienia dotyczące procedury ustawodawczej, w pewnych sprawach ograniczając tym samym autonomię wewnętrzną izb, ale tworząc jednocześnie pewne gwarancje demokratycznego trybu stanowienia ustaw. (…) o ile niektóre z nich są niewątpliwie materiami konstytucyjnymi, to inne czynią wrażenie nadmiernej ingerencji konstytucyjnej w materie regulaminowe”

• Prof. L. Garlicki zwraca uwagę, że obszerność polskiej regulacji konstytucyjnej jest: a) cechą obowiązującej konstytucji (tzw. „przegadanie konstytucji” b) reakcją na poprzednio występujące konflikty prawne związane z praktyką parlamentarną, kiedy to próba ich rozwiązania na poziomie konstytucyjnym napotykała na rzekome lub rzeczywiste luki w prawie.


• B. Regulamin parlamentarny.• Odrobina historii parlamentaryzmu brytyjskiego…oczami

clerka Izby Gmin Rogera Sands’a (Przegląd Sejmowy nr 4 z 1994r.):

• (…) Historia Izby Gmin liczy 700 lat. Jednak nigdy przez wszystkie te stulecia, ani parlamentarzyści, ani sekretarze (clerks) Izby nie zasiedli z kartką papieru w dłoni, by spisać zasady i tryb postępowania w parlamencie. Nasze zasady są wynikiem procesu historycznego i wiele z nich, charakterystycznych dla Izby Gmin, nie zostało spisanych.

• (…) nasze zasady postępowania wywodzą się z różnych źródeł. Po pierwsze, istnieją zwyczaje i praktyki, które powstawały przez wieki i które nie zostały spisane. Po drugie, istnieją stałe postanowienia regulaminowe – mające objętość tej oto małej książeczki. Są to postanowienia, które Izba uchwalała od czasu do czasu w celu przywrócenia tradycyjnej praktyki, zmodyfikowania jej lub wprowadzenia zupełnie nowych zasad i trybu postępowania. Najwcześniejsza zasada zapisana w tej książeczce pochodzi z 1707 r., a ostatnia z roku 1990.


• (…) Przepisy regulaminowe regulują wiele różnych spraw, z wyborem i uprawnieniami Spikera, strukturą organizacyjną komisji Izby oraz organizacją i kalendarzem posiedzeń Izby włącznie. Wiele z tych postanowień pochodzi z drugiej połowy ostatniego stulecia(XIX w.), kiedy uznano, że w celu przeciwdziałania długotrwałej obstrukcji parlamentarnej ze strony mniejszości konieczne jest ograniczenie możliwości dyskusji i przyznanie rządowi prawa do ustalania porządku dziennego większości posiedzeń Izby. Izba może również, i często to robi, uchwalać inne rezolucje i przepisy odnoszące się do jej trybu postępowania. Nie nazywają się one „stałymi postanowieniami regulaminowymi”.(…)

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Czwarte źródło stanowią orzeczenia Spikera lub jego

zastępców, ogłaszane w trakcie posiedzeń Izby lub w inny sposób. Piąte źródło to normy prawa stanowionego. Nie ma potrzeby omawiać zawartych w nim reguł. Nasz system wyborczy określa ustawa, podobnie rzecz się ma z listą zawodów i stanowisk, których nie można łączyć z członkostwem w Izbie. Istnieje też wiele innych przypadków, w których ustawy mają pośredni i bezpośredni wpływ na tryb postępowania w Izbie. Na ogół jednak staramy się unikać określania trybu postępowania w Izbie w prawie stanowionym, ponieważ prowadzi to do braku elastyczności – nowelizacja ustawy jest bardziej kłopotliwa niż nowelizacja stałego postanowienia regulaminowego.


• Księga „Traktat o prawie, przywilejach, postępowaniu i zwyczajach Parlamentu”, lecz znana jest pod nazwą Erskin May, pochodzącą od nazwiska słynnego sekretarza Izby, Erskina May, który przygotował jej pierwsze wydanie ponad 150 lat temu. Po nim było dwadzieścia wznowień, z których ostatnie przygotowano w roku 1989. Wprawdzie książkę tę wydał prywatny wydawca, przygotowali ją jednak i zredagowali sekretarze Izby Gmin. Opracowanie to obejmuje wszystkie kategorie zasad i praktyk parlamentarnych i przytacza precedensy zarówno najnowsze, jak dzisiaj już historyczne, na których wspiera się obecna praktyka Izby. Gdyby tej książki nie było, to musiałaby powstać. Odwołujemy się do niej bardzo często.


• … i trochę z parlamentaryzmu niemieckiego ….oczami HERMANNA JOSEFA SCHREINERA (Przegląd Sejmowy nr 4 z 1994r.)

• Niemcy, w przeciwieństwie do Wielkiej Brytanii, nie mogą odwoływać się do wiekowej tradycji parlamentarnej. (…) Zdziwienie może powodować fakt, iż zasady regulaminowe niemieckiego Bundestagu nawiązują do Regulaminu Pruskiej Izby Deputowanych z 1849 r. Niektóre jego ustępy zostały zachowane w dosłownym brzmieniu. Inspiracją do stworzenia Regulaminu Pruskiej Izby Deputowanych był regulamin belgijskiej Izby Deputowanych z roku 1831. Belgijskie zasady regulaminowe z kolei wzorowały się na modelu francuskim, którego teoretyczne podstawy zaczerpnięto z praktyki parlamentu angielskiego, wspominając choćby wpływ „Eseju o taktyce politycznej” („Essay on Political Tactics”) Benthama na regulamin francuskiego Zgromadzenia Narodowego z 1789 r. (…)


Parlament Związku Północnoniemieckiego, Reichstag, przyjął pruskie zasady regulaminowe jako rozwiązanie przejściowe w 1867 r., a ostatecznie uchwalił je w rok później. W 1871 r. przyjął je Parlament Cesarstwa Niemieckiego (Kaiserreich) – Reichstag. Pomimo wprowadzenia pewnych zmian ich zasadniczy kształt został utrzymany. Zasady te utrzymano również wówczas, gdy po zakończeniu I wojny światowej, w 1919 r., Zgromadzenie Narodowe opracowało nową konstytucję. Parlament Republiki Weimarskiej (Reichstag) postąpił tak samo. Dopiero pod koniec 1922 r. uchwalił on nowy regulamin. Uwzględniono w nim zmienioną sytuację polityczną, zachowując jednak w znacznej części rozwiązania z poprzednich modeli.


• Gdy w 1949 r. powstawała Republika Federalna Niemiec, niemiecki Bundestag przyjął Regulamin Reichstagu Republiki Weimarskiej z pewnymi poprawkami wynikającymi z nowej konstytucji. W 1952 r. uchwalono nowy regulamin, w którym utrzymano w mocy wiele tradycyjnych koncepcji i uregulowań. Powyższe dokładne wyjaśnienie tych historycznych szczegółów miało na celu ukazanie, jak wielka jest w Niemczech siła tradycji – nawet po radykalnej zmianie systemu politycznego, nowy parlament przyjmuje regulamin poprzedniego parlamentu jako rozwiązanie tymczasowe, dodając absolutnie niezbędne poprawki, i następnie przystępuje do rewizji całego regulaminu. W efekcie uzyskuje się wyraźny stopień kontynuacji.


• W przeszłości Parlament nie zawsze miał prawo niezależnego decydowania w kwestii wewnętrznej procedury. W pierwszej połowie XIX w. władcy chcieli mieć wpływ na kształt regulaminu parlamentarnego. W 1848 r. Zgromadzenie Narodowe ogłosiło niezależność Parlamentu. Zasada ta została przyjęta przez kolejne parlamenty. W dzisiejszych Niemczech nie jest ona kwestionowana i została zagwarantowana w konstytucji. Regulamin parlamentarny ma w zasadzie zastosowanie jedynie wobec członków parlamentu albo też w relacjach między Parlamentem a innymi konstytucyjnymi organami państwa, w szczególności rządem. Zgodnie z panującą w Niemczech tradycją, regulamin parlamentarny stosuje się do wewnętrznych spraw i kwestii parlamentarnych.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Począwszy od XIX w. przedmiotem zainteresowania

niemieckiego regulaminu parlamentarnego były następujące zagadnienia:

– kontrola wyborów,– prawa i obowiązki członków i organów parlamentu,– dyscyplina parlamentarna,– uregulowania dotyczące posiedzeń plenarnych i procesu legislacyjnego,– sprawy komisji,– rozpatrywanie petycji,– zapytania i interpelacje kierowane do rządu,– zapis podejmowanych decyzji,– interpretacja regulaminu parlamentarnego.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• W późniejszym okresie włączono do regulaminu kolejne zagadnienia,

np. regulacje dotyczące grup parlamentarnych. Najnowszym jego uzupełnieniem jest „Kodeks postępowania członków niemieckiego Bundestagu”. W 1972 r. wprowadzono obowiązek informowania Przewodniczącego Bundestagu przez członków o prowadzonych przez nich interesach, co ma na celu ujawnienie przed opinią publiczną ich sytuacji ekonomicznej.

• Niemiecki regulamin parlamentarny zawiera zasady pisane. Nie oznacza to wcale, że odpowiedzi na wszelkie pytania dotyczące wewnętrznej struktury oraz procedur można znaleźć w jednej kodyfikacji.

• Zgodnie z niemiecką tradycją parlamentarną i konstytucyjną, podstawowe postanowienia regulaminowe zawarte są w konstytucji. Ustawa Zasadnicza gwarantuje swobodne sprawowanie mandatu przez deputowanych. Ustawa Zasadnicza wprowadza także istotne uprawnienia Przewodniczącego Bundestagu. Zawiera też postanowienia dotyczące zwoływania parlamentu, jawności jego posiedzeń, procesu legislacyjnego oraz powoływania i odwoływania kanclerza federalnego.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Oprócz postanowień konstytucyjnych istnieje wiele

zwykłych ustaw regulujących organizację i zasady proceduralne niemieckiego Bundestagu, np. ustawa o kontroli wyborów. Istnieją także zasady regulaminowe, które nie należą do skodyfikowanego Regulaminu Parlamentarnego. Niekiedy niemiecki Bundestag przyjmuje uchwały lub potwierdza wykładnię daną przez Komisję Regulaminową, jako uzupełnienie Regulaminu. Uchwały takie można znaleźć w sprawozdaniach stenograficznych. Ponadto istnieją również niepisane zasady regulaminowe – normy prawa zwyczajowego z jednej strony, z drugiej zaś panujące zwyczaje i praktyka, nie mające dotychczas normatywnego charakteru. Przykładowo: zgodnie z niemiecką tradycją parlamentarną najliczniejsze ugrupowanie parlamentarne wysuwa kandydata na przewodniczącego Bundestagu.


• W hierarchii źródeł prawa regulamin parlamentarny znajduje się poniżej konstytucji i prawa ustawowego. Obowiązujący Regulamin Parlamentarny traci moc prawną wraz z zakończeniem kadencji parlamentu, chociaż nowo wybrany Bundestag zazwyczaj przyjmuje Regulamin Parlamentarny swojego poprzednika.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Prof. L. Garlicki o regulaminie parlamentarnym:• „Instytucja regulaminu, rozumianego jako akt parlamentu

(bądź poszczególnych jego izb) samoistnie normujący zasady oraz szczegóły organizacji i funkcjonowania „swego” zgromadzenia, jest ściśle związana z ideą autonomii parlamentu. Powstanie, rozwój i ugruntowanie się tej idei stanowiły jedną z przesłanek formowania demokratycznych systemów parlamentarnych na przestrzeni minionego dwustulecia. Jej istotą jest uznanie, iż szczególna pozycja ustrojowa parlamentu wymaga, by pewne sprawy związane z jego organizacją i funkcjonowaniem pozostawione były do wyłącznej decyzji samego parlamentu lub poszczególnych jego izb, a więc by wykluczone były mechanizmy ingerencji czy zależności od innych władz.”

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Prawo parlamentu do stanowienia własnego regulaminu, choć zakorzenione

jest w zasadzie autonomii parlamentu, jest z reguły przedmiotem regulacji konstytucyjnej (takiej regulacji nie znała konstytucja IV Republiki Francuskiej z 1946r. i konstytucja Mongolii z 1992r.), choć przyjmuje to różne formy:

• bezpośrednio – art. 72 Konstytucji Holandii• Każda z izb oddzielnie i na wspólne posiedzenie uchwala regulamin porządkowy. • Art. 40 niemieckiej Ustawy Zasadniczej - Bundestag wybiera swojego

przewodniczącego, jego zastępców i sekretarzy. Uchwala swój regulamin

• pośrednio – np. art. 61 Konstytucji V Republiki Francuskiej:Ustawy organiczne przed ich promulgacją oraz regulaminy izb parlamentarnych przed ich wejściem w życie powinny być przedłożone Radzie Konstytucyjnej, która orzeka o ich zgodności z Konstytucją.

• § 66 Konstytucji Norwegii - Każdy deputowany zobowiązany jest stosować się do przyjętego tam regulaminu.


• Cechy regulaminu parlamentarnego w Polsce:— jednolity (tzn. w zasadzie całościowo i wyczerpująco ujmującym regulującym wyznaczone treści) — trwały (tzn. obowiązujący nie tylko w określonej kadencji izby lecz ponadkadencyjny) — normatywny (tzn. składający się w całości z norm prawnych)• Forma prawna polskich regulaminów parlamentarnych:

zawsze uchwała właściwej izby, początkowo w drodze zwyczajowej, obecnie zgodnie z art.112 Konstytucji RP

- ta forma pozwala najpełniej zachować autonomię izby, gdyż ani druga izba ani organy egzekutywy nie mogą ingerować w treść regulaminu; w praktyce jednak rodziło to w przeszłości wątpliwości, czy regulamin może wkraczać w sferę wyłączności ustawowej.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Polskie rozwiązania konstytucyjne dot. regulaminu

parlamentarnego:• Art. 29 konstytucji marcowej: Sposób i porządek obrad sejmowych, rodzaj i

ilość komisji, liczbę wicemarszałków i sekretarzy, prawa i obowiązki Marszałka – określa regulamin sejmowy.

• Art. 36 ust. 2 konstytucji kwietniowej: Podczas sesji nadzwyczajnej przedmiotem obrad Sejmu mogą być wyłącznie sprawy, wymienione w zarządzeniu prezydenta Rzeczypospolitej albo we wniosku o otwarcie takiej sesji ogłoszonym przez posłów, oraz sprawy, których załatwienia na najbliższej sesji wymagają ustawy, regulamin albo które prezydent Rzeczypospolitej na wniosek prezesa Rady Ministrów lub marszałka sejmu uzna za nagłe.

• Art. 23 konstytucji PRL: Porządek prac Sejmu, rodzaj i liczbę komisji określa regulamin uchwalony przez Sejm.

• Art. 112 konstytucji RP z 1997r.: Organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu oraz tryb powoływania i działalności jego organów, jak też sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu określa regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm.


• W większości przypadków konstytucje państw współczesnych przewidują dla regulaminu parlamentarnego formę uchwały, np.:

• Art. 60 Konstytucji Belgii Każda z izb określa w regulaminie sposób postępowania przy wykonywaniu swoich kompetencji.• Art. 72 Konstytucji Hiszpanii 1. Izby ustalają swoje własne regulaminy, aprobują autonomicznie swoje budżety oraz, za wspólną zgodą, regulują statut personelu Kortezów Generalnych. Pełne teksty regulaminów oraz całość wnoszonych do nich zmian winny być poddane pod głosowanie końcowe, w którym wymagana jest większość bezwzględna.• Art. 64 Konstytucji WłochKażda izba uchwala swój własny regulamin bezwzględną większością głosów swoich członków. • § 48 Konstytucji DaniiFolketing ustanawia swój regulamin, który określa porządek jego prac oraz przepisy porządkowe.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym- forma ustawowa regulaminu znana jest m.in.: - Islandii (art. 58 konstytucji: Regulamin obrad Alþingi zostaje określony w

formie ustawy) i - Estonii (§ 69 Konstytucji: Riigikogu wybiera spośród swoich członków

Przewodniczącego Riigikogu i dwóch zastępców przewodniczącego, którzy organizują pracę Riigikogu, zgodnie z ustawą o regulaminie Riigikogu i ustawą o trybie pracy Riigikogu. )

- Słowacji (art. 92 ust. 2. Konstytucji: Tryb działania Rady Narodowej Republiki Słowackiej i jej komitetów określi ustawa.)

- Ciekawy przypadek:- Art. 76 Konstytucji Litwy: Strukturę Sejmu i porządek jego prac określa

regulamin Sejmu. Regulamin Sejmu ma moc ustawy. - Ale: art. 70: Inne akty uchwalone przez Sejm oraz regulamin Sejmu

podpisuje Przewodniczący Sejmu.

- w niektórych państwach znane są ustawy regulujące zagadnienia ściśle regulaminowe, np. w Szwecji Akt o Rikstagu.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Przedmiot polskiego regulaminu parlamentarnego

• art. 112 Konstytucji RP: Organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu oraz tryb powoływania i działalności jego organów, jak też sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu określa regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm.

• Organizacja wewnętrzna – wszystkie zagadnienia dotyczące struktury wewnętrznej izby (prof. L. Garlicki, prof. W. Sokolewicz); ale uwaga dalej!

• porządek prac Sejmu – „sposób realizacji jego kompetencji. Praca Sejmu jest skierowana na realizację jego funkcji, a porządek pracy oznacza pewien ustalony, zorganizowany sposób realizacji tych funkcji” – wyrok TK sygn. U 10/92,

• tryb powoływania i działalności jego organów – pojęcie to albo mieści się w pojęciu organizacji wewnętrznej, jest to konkretyzacja tego pojęcia (tak – prof. L. Garlicki) lub też weryfikuje to pojęcie poprzez jego ograniczenie wyłącznie elementów statycznych struktury wewnętrznej,

• sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu – odnosi się do organów państwowych a nie wszystkich organów władzy publicznej, tym bardziej nie odnosi się do obywateli i ich organizacji (np. stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych); określa tylko sposób wykonywania obowiązków a nie obowiązki organów państwowych wobec Sejmu (Senatu) – te muszą wynikać z konstytucji lub ustawy


• C. Ustawy.I. przypadki, kiedy pewne procedury aczkolwiek dotyczą parlamentu, to jednak odnoszą się zasadniczo do aktywności pozaparlamentarnej np.: - ordynacje wyborcze ( w przypadku Polski np. dział III, rozdział 9

polskiego kodeksu wyborczego dot. wygaśnięcia mandatu posła) - ustawy o partiach politycznych - (np. art. 28 ust. 1 polskiej

ustawy o partiach polit. ustalający prawo do subwencji dla partii które uzyskały odpowiednią liczbę głosów wyborach do Sejmu)


II. przypadki, gdy pojawia się konieczność regulacji tzw. „styków” parlamentu z innymi organami państwa, np. w formie przedkładania parlamentowi sprawozdań czy informacji innych organów, np. art. 136 Konstytucji Hiszpanii: Trybunał Obrachunkowy, bez uszczerbku dla swych uprawnień, przekazuje Kortezom Generalnym roczną informację, w której, gdy zachodzi taka potrzeba, komunikuje o powstałych przekroczeniach lub o wypadkach powstania, jego zdaniem, przesłanek odpowiedzialności; w Polsce np. art. 204 Konstytucji: „Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: • 1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,• 2) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów,• 3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie. • Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze

swojej działalności.- stąd konieczność zawarcia regulacji w ustawie o NIK (np. art. 6 ustawy);

podobnie z KRRiT lub RPO.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• III. regulacje ustawowe, które uległy wyodrębnieniu z dawnych

regulaminów parlamentarnych, np. dotyczące statusu deputowanych – polska ustawa z 1996r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

Jej podstawy konstytucyjne to m.in:• Art.103 ust. 3 Konstytucji: Inne przypadki zakazu łączenia

mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa.

• Art. 105 ust. 6 Konstytucji: Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa.

• Art. 106 Konstytucji : Warunki niezbędne do skutecznego wypełniania obowiązków poselskich oraz ochronę praw wynikających ze sprawowania mandatu określa ustawa.


• Niekiedy konstytucja nakazuje ingerencję ustawową w sferę wyraźnie dotąd zastrzeżoną dla regulaminu parlamentarnego, np.:

- art. 105 ust. 6 Konstytucji RP: „Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa.”

- art. 111 ust. 2 Konstytucji RP „Tryb działania komisji śledczej określa ustawa.”

- art. 118 ust. 2 Konstytucji RP „Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.”

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Relacje między konstytucją a regulaminem Sejmu: • w aspekcie materialnym: regulamin rozwija postanowienia konstytucji,

jest względem niego wykonawczy; szczególnie to widać w sytuacji coraz głębszej konstytucyjnej regulacji parlamentu,

- w aspekcie formalnym relacje między regulaminem a konstytucją wyznacza zasada najwyższej mocy konstytucji, „regulamin Sejmu jest aktem postawionym niewątpliwie poniżej konstytucji w systemie źródeł prawa i jak każdy akt normatywny w państwie musi być zgodny z konstytucją” – wyrok TK U 10/92,

• „Charakter autonomii parlamentarnej nakazuje Trybunałowi Konstytucyjnemu zachować szczególną powściągliwość w kontrolowaniu norm ustanowionych w granicach tej autonomii. W przypadku kontroli konstytucyjności regulaminu parlamentarnego należy bowiem przyjąć założenie, że parlament ustanawiając takie czy inne przepisy w zakresie własnej organizacji i trybu działania, rozporządza szerokim marginesem swobody. A zatem w tych dziedzinach Trybunał winien liczyć się ze szczególnie silnym domniemaniem zgodności regulaminu z konstytucja” – wyrok TK U 10/92.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Relacje między ustawą a regulaminem parlamentarnym – wyrok

TK 8/99„ Na gruncie konstytucji można zatem wyróżnić: 1) sferę wyłączności ustawy, w którą nie mogą wkraczać regulaminy parlamentarne, 2) sferę wyłączności regulaminów Sejmu i Senatu, w którą nie może wkraczać ustawa oraz 3) sferę spraw, które mogą być regulowane w ustawie i – w sposób uszczegóławiający – w regulaminach parlamentarnych. Ta ostatnia sfera obejmuje – z mocy art. 112 konstytucji – sprawy szczegółowe związane ze sposobem wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu. Należy dodać, że przepisy regulaminów parlamentarnych dotyczące tych zagadnień muszą być zgodne nie tylko z konstytucją, ale również z ustawami.


• D) Zwyczajowe prawo parlamentarne• Wg. W. Gromskiego przez prawo zwyczajowe należy rozumieć „normy

prawne powstałe w wyniku uznania przez organy państwa za obowiązujące prawo pewnej długotrwałej i równomiernej praktyki postępowania w określonej dziedzinie stosunków społecznych”

• Warunkami ukształtowania się prawa zwyczajowego są: praktyka postępowania powinna mieć określone precyzyjnie podmioty , przekonanie o wiążącym charakterze zwyczaju powinno być powszechne, wola państwa włączenia zwyczaju do systemu prawa powinna przejawiać

się w podejmowanych przez organy państwa aktach stosowania prawa, dla których norma zwyczajowa jest podstawą normatywną konkretnej decyzji.


• Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego K 17/10 z 2011r.• Zasada dyskontynuacji głosi (….) że z chwilą wyborów do parlamentu,

spełniających także funkcję kreacyjną, nowo wykreowany parlament uzyskuje legitymację polityczną do realizowania swego programu, co znajduje wyraz w czynieniu przez niego użytku z kompetencji prawodawczej. (…) gdyby nie zasada dyskontynuacji, odnosząca się wszakże do prac legislacyjnych, nowo wybrany parlament nie miałby wolności podejmowania decyzji w niektórych sprawach.

• Od zwyczajowego prawa parlamentarnego należy odróżnić zwyczaj parlamentarny, który polega na utrwalonych sposobach działania, lecz nie wywołuje bezpośrednio skutków prawnych, np. otwarcie i zamykanie obrad parlamentarnych trzykrotnym uderzeniem laski marszałkowskiej.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• E) Orzecznictwo konstytucyjne jako pozanormatywne źródło prawa

parlamentarnego.• J. Karp, J. Szymanek „Współkształtuje ono — za sprawą interpretacji, ustalania

wspólnych i spójnych standardów, tworzenia, w wyniku różnorodnych zabiegów wykładniczych, jednolitej siatki pojęć, uszczegóławiania konstytucji i doprecyzowywania norm podkonstytucyjnych — system prawny w sposób początkowo w ogóle nieplanowany.

• W efekcie Trybunał Konstytucyjny staje się niejako dodatkową, ale często też najsilniej decyzyjną (ze względu na powszechnie obowiązujący skutek orzeczeń TK) ale też wzbudzającą spore kontrowersje „izbą parlamentarną”, Kontrowersje dotyczą głównie braku legitymacji demokratycznej do orzekania, co wyraźnie widać w konfrontacji z posiadaniem takiej legitymacji przez parlament.

• Orzecznictwo polskiego Trybunał Konstytucyjnego w obszarze prawa parlamentarnego koncentruje się przede wszystkim na: 1) autonomii parlamentu; 2) wzajemnych relacjach obu izb; 3) funkcjach parlamentu i sposobie ich wykonywania, 4) regułach postępowania parlamentarnego

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym.• Struktura parlamentu, czyli ile odrębnych organów lecz ze sobą

współdziałających wchodzi w skład parlamentu…

• Historycznie jako pierwsze ukształtowały się parlamenty dwuizbowe a jedynym takim parlamentem, który od czasów Średniowiecza utrzymał się do dzisiaj jest parlament brytyjski. Jego początek sięga XIII wieku kiedy to w 1265 roku w ramach Magnum Concilium Regnum (Wielkiej Radzie Królestwa) zasiedli przedstawiciele baronów, rycerstwa oraz przedstawiciele miast.

• W 1295 roku odbył swoje posiedzenie tzw. wzorcowy parlament (model parliament), a jego podział na dwie odrębne izby (House of Lords, House of Commons) nastąpił w 1377r.; rzeczą charakterystyczną jest, iż nazwa parlament stała się zbiorczą nazwą dla łącznego określenia obu izb, gdy tymczasem na kontynencie spotykamy się najczęściej z brakiem takiej wspólnej nazwy (wyjątkiem są np. holenderskie Stany Generalne, których izby oznaczane są pierwszymi dwoma liczebnikami, np. Izba Druga Stanów Generalnych czy hiszpańskie Kortezy Generalne składające się z Kongresu Deputowanych i Senatu).

• Z historyczne punktu widzenia można więc uznać, że pierwsze parlamenty miały złożoną strukturę wewnętrzną. Należy przy tym pamiętać, że niekiedy ilość poszczególnych izb parlamentarnych może być wyższa niż dwie; np. francuskie Stany Generalne miały 3 izby, a przejściowo w b. Jugosławii tamtejszy parlament Skupsztina składał się z 5 izb.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym.• Minimalne konieczne cechy organu, aby uznać ją za izbę

parlamentarną wg. prof. P. Sarneckiego:a) konstytucyjny akt powołania,b) kolegialność, przy znacznej liczbie członków,c) przedstawicielski charakter, bez względu na sposób kreacji,d) jawność obrad,e) szczególne stanowisko członka izby, co wiąże się z jego ochroną

immunitetową ,f) udział w realizacji przynajmniej funkcji ustawodawczej.W opinii J. Szymanka katalog ten nie jest pełny i wymaga doprecyzowania, gdyż g) kompetencje izby parlamentarnej powinny mieć charakter stanowczy, a nie jedynie opiniodawczy lub doradczy; należy jednak zwrócić uwagę, że „poziom stanowczości” kompetencji izby zależy od jej pozycji.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym.• Konstytucyjna zasada dwuizbowości parlamentu wyrażona może zostać

explicité …. • art. 55 Konstytucji Włoch„Parlament składa się z Izby Deputowanych i Senatu Republiki.”• art. 58 ust. 2 Konstytucji Rumunii„Parlament składa się z Izby Deputowanych i Senatu.”• art. 24 Konstytucji Francji„Parlament składa się ze Zgromadzenia Narodowego i Senatu.”• art. 148 ust. 2 Konstytucja Szwajcarii„Zgromadzenie Federalne składa się z dwóch izb, Rady Narodowej i Rady Kantonów; obie izby są równorzędne.”• art. 66 ust. 1 Konstytucji Hiszpanii„Kortezy Generalne reprezentują lud hiszpański i składają się z Kongresu Deputowanych oraz Senatu.”

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym.

• lub zostać wyrażona implicité …• art. 36 Konstytucji Belgii„Federalna władza ustawodawcza wykonywana jest wspólnie przez Króla, Izbę Reprezentantów i Senat.” Tytuł III „O władzach” , Rozdział I „O izbach federalnych”, a tam postanowienia dot. Izby Reprezentantów i Senatu• art. 10 ust. 2 Konstytucji RP„Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat (…)”• Rozdział IV Konstytucji RP „SEJM I SENAT”• Art. 95 Konstytucji RP„1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat.”

T. Mołdawa: „Sejm i Senat stanowią właściwie dwa odrębne organy państwowe, a nie dwie izby jednego ciała parlamentarnego opatrzonego własną nazwą”, odmienny pogląd: L. Garlicki, W. Brodziński, S. Bożyk, P. Czarny

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym.

• Klasyfikacje drugich izb parlamentarnych:• A) kryterium struktury terytorialnej państwa:Izby państw federalnych/złożonych (USA – Senat, Szwajcaria – Rada Kantonów, Austria - Rada Federalna, Brazylia – Senat Federalny); bikameralizm jest: 1) niezbędnym elementem struktury ustrojowej państwa federalnego, 2) gwarantem „równej” reprezentacji części składowych państwa federalnego (stany, landy, kantony) , 3) ich uczestnictwa w prowadzeniu spraw państwowych, 4) istnienia ogniwa pośredniego między aparatem federalnym a częścią składową federacji;Izby państw unitarnych/jednolitych (Czechy – Senat, Wielka Brytania – Izba Lordów, Polska – Senat, Holandia – Izba Pierwsza Stanów Generalnych)

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym.• B) Kryterium rodzaju przedstawicielstwa wyrażanego poprzez

izbę drugą – prof. L. Garlicki:1) izby federalne, wyrażające interesy podmiotów federacji,2) izby terytorialne lub regionalne, właściwe dla państw unitarnych lub znajdujących się w tranzycji do państwa federalnego np. Hiszpania: art. 69 Konstytucji1. Senat jest Izbą reprezentacji terytorialnej.2. W każdej prowincji wybiera się czterech senatorów w powszechnym, wolnym, równym, bezpośrednim i tajnym głosowaniu wyborców każdej z nich, na zasadach określonych przez ustawę organiczną.Włochy: art. 57 KonstytucjiSenat Republiki jest wybierany na podstawie regionalnej (…)


3) izba wyrażająca ideę samorządności lokalnej; np. Francja, art.24 Konstytucji: Senat wybierany jest w wyborach pośrednich. Zapewnia on reprezentację wspólnot terytorialnych Republiki. Francuzi zamieszkali poza Francją są reprezentowani w SenacieHolandia; art. 55 Konstytucji: Deputowani do Pierwszej Izby są wybierani przez deputowanych stanów prowincjonalnych.4) izba o charakterze ekonomicznym, wyrażająca interesy gospodarcze, zawodowe; np. Irlandia art. 18 Konstytucji:7. 1° Przed każdymi wyborami powszechnymi członków Seanad Éireann wybieranych z list kandydatów sporządza się, w sposób określony w ustawie, pięć list kandydatów, zawierających nazwiska osób posiadających wiedzę i doświadczenie praktyczne z zakresu następujących dziedzin i zawodów: i. języka i kultury narodowej, literatury, sztuki, edukacji oraz innych dziedzin, które zgodnie z ustawą mogą zostać określone dla potrzeb tej listy; ii. rolnictwa i pokrewnych dziedzin oraz rybołówstwa; iii. pracy, zarówno zorganizowanej, jak i niezorganizowanej; iv. przemysłu i handlu, wliczając w to bankowość, finanse, księgowość, inżynierię i budownictwo; v. administracji publicznej i świadczeń socjalnych, wliczając w to dobrowolną działalność społeczną. 2° Z każdej listy wybieranych jest nie więcej niż jedenastu i nie mniej niż pięciu kandydatów do Seanad Éireann, z uwzględnieniem postanowień art. 19 niniejszej Konstytucji.


• Słowenia; art. 96 KonstytucjiRada Państwa jest reprezentacją interesów społecznych, gospodarczych, zawodowych i lokalnych. Rada Państwa liczy czterdziestu członków. W jej skład wchodzi: -- czterech przedstawicieli pracodawców; -- czterech przedstawicieli pracobiorców; -- czterech przedstawicieli rolników, rzemieślników i osób wykonujących wolne zawody; -- sześciu przedstawicieli dziedzin pozagospodarczych; -- dwudziestu dwu przedstawicieli interesów lokalnych.


C) Kryterium sposobu powoływania drugiej izbya) izby posiadające bezpośrednio przedstawicielski charakter

(Polska, Czechy: art. 18 ust. 2 Konstytucji Wybory do Senatu odbywają się w głosowaniu tajnym, na podstawie powszechnego, równego i bezpośredniego prawa wyborczego, według systemu większościowego,

b) izby o pośrednio przedstawicielskim charakterze (np. Austria: art. 35 ust. 1 Konstytucji :Członkowie Rady Federalnej i ich zastępcy są wybierani przez parlamenty krajowe na okres ich kadencji według zasady proporcjonalności; ponadto Francja),

c) izby reprezentujące lokalną egzekutywę (np. Niemcy art. 51 ust. 1 Bundesrat składa się z członków rządów krajów związkowych, które ich powołują i odwołują,

d) izby o innym niż przedstawicielski charakterze (np. Wielka Brytania, Kanada – powołanie przez premiera)

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczymD) Ze względu na charakter spełniany przez izbę w systemie ustrojowym wg. J. Grangé:a) typ arystokratyczny, izba ze względu na sposób powołania

jest instytucją wsteczną, hamującą ale też marginalnąb) typ modernizacyjny, izba ma na celu moderowanie i

miarkowanie podzielonych władz, zapobiega zdominowaniu życia politycznego przez izbę niższą,

c) typ izby federalnej, zapewnienie kompromisu między podmiotami federacji,

d) typ izby reprezentującej interesy ekonomiczne, równoważy klasyczną reprezentację polityczną (partyjną) reprezentacją wyłonioną w oparciu o kryteria ekonomiczne, zawodowe i inne.


• W przeszłości wyróżniano ponadto tzw. bikameralizm nordycki funkcjonujący w Islandii oraz Norwegii.

• W istocie parlamenty obu państw (Storting – Norwegia; Althing – Islandia) miały charakter jednoizbowy lecz na pierwszym posiedzeniu po wyborach parlamentarnych następował ich wewnętrzny na dwie części: w przypadku norweskiego Stortingu był to Lagting ( ¼ deputowanych do Stortingu) oraz Odelsting (¾ deputowanych do Stortingu); w przypadku islandzkiego Althingu były to: Efri Deild (1/3 deputowanych do Althingu) oraz Nedri Deild (2/3 deputowanych do Althingu).

• Zasadniczym powodem podziału wewnątrz obu parlamentów były nie względy terytorialnego, narodowościowe czy zawodowe lecz potrzeby związane z procedurą ustawodawczą. W przypadku Norwegii miało to też znaczenie przy procedurze odpowiedzialności konstytucyjnej.

• Podziału tego zaniechano w Islandii w 1991r., natomiast w Norwegii od 2009r.


• Na rzecz jednoizbowości przemawiają:- społeczna jednorodność, sprawiająca iż poszukiwanie dodatkowych (poza

politycznymi) kryteriów podziałów nie wydaje się racjonalne (np. w przypadku państw jednolitych),

- konieczność uproszczenia postępowania ustawodawczego,- względy finansowe.• Ponieważ pierwszy parlament jednoizbowy został wprowadzony w konstytucji z

1791r. w trakcie Rewolucji Francuskiej, a kolejny po rewolucji z 1848r., przyjęło uważać się, że parlamenty jednoizbowe stanowią postulat lewicowych sił politycznych.

• Przykład regulacji konstytucyjnej jednoizbowości:- rozdział 3 § 1 szwedzkiego Aktu o Formie Rządu „Riksdag składa się z jednej izby liczącej trzystu czterdziestu dziewięciu deputowanych.”- § 24 Konstytucji FinlandiiSkład i kadencja parlamentu „Parlament jest jednoizbowy. (…)”

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Położenie izby a jej funkcje – deficyt demokratyczny w

sposobie kreacji izby drugiej jest często traktowany jako uzasadnienie pomniejszenia zakresu kompetencyjnego tej izby. Klasycznym przykładem jest tu Izba Lordów, która wraz ze wzrastającym jej anachronizmem (w konfrontacji z demokratyzującą się Izbą Gmin) traciła swoją pozycję.

• Z kolei demokratyzm kreowania izby drugiej, prowadzący do „zdublowania” reprezentacji zasadniczej izby parlamentu prowadzi do pytania o sensowność (racjonalność) utrzymywania takiej struktury parlamentu. To prowadziło prof. K. Grzybowskiego do opinii, ujętej w tytule jednej z jego prac „Senat albo niedemokratyczny albo niepotrzebny”. Podobnie prof. J. Cadart: „druga izba jest niepotrzebna jeśli obie izby są wybierane w tym samym czasie, na ten sam okres i w ten sam sposób tzn. przez tych samych wyborców i w tym samym trybie. Jest ona wówczas kopią pierwszej i niczemu nie służy”

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Zasadnicze funkcje izb drugich parlamentów:- w przypadku izby drugiej zbudowanej na zasadzie odmiennej reprezentacji niż

zasadnicza izba dostrzec w niej można element właściwego dla zasady podziału władz mechanizmu checks and balances, powstrzymywania przed impetem, „tyranią” izby zasadniczej w drodze hamowania ustawodawstwa, nasączania go elementami istotnymi dla reprezentacji znajdującej się w izbie drugiej, prof. A. Esmein: „Despotyzm zgromadzeń prawodawczych, jak uczy doświadczenie, jest równie straszny i zgubny, jak despotyzm monarchów lub dyktatorów”,

- wyrażanie złożoności społecznej suwerena, rozszerzenie przedstawicielstwa, wyjście poza ściśle partyjną reprezentację, wzbogacenie reprezentacji poprzez uwzględnienie stanowisk wyrażanych z punktu widzenia określonych interesów grupowych (np. gospodarczych, kulturowych, zawodowych itp.)

- udoskonalenie procedur parlamentarnych, w tym głównie ustawodawczych poprzez wielostronny i wieloaspektowy udział w nim dwóch różnych izb parlamentarnych; izba druga pełni rolę izby refleksji, namysłu,

- Izba druga może działać jako swoisty bufor w przypadku konfliktu zasadniczej izby parlamentu z egzekutywą; wkroczenie drugiej izby w konflikt między tymi podmiotami jest czynnikiem hamującym taki konflikt.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Typy/rodzaje dwuizbowości:• Ze względu na podział zadań i kompetencji między obie izby wyróżniamy:a) bikameralizm symetryczny (egalitarny, równorzędny) dla którego zasadą

jest zrównanie obu izb, polega na równym rozłożeniu zadań i kompetencji oraz ustaleniu równego udziału w funkcjach parlamentu (np. Włochy, Rumunia, Stany Zjednoczone)

b) bikameralizm asymetryczny (nierównorzędny)zgodnie z którym jedna z izb parlamentarnych jest podporządkowana drugiej, co wyraża się m.in. możliwości przeforsowania swojego stanowiska wbrew drugiej izbie (np. Polska, Francja)

• Ze względu na przyjęte metody obsadzania mandatów w izbie wyróżniamy:

a) bikameralizm kongruentny (zbieżny), który charakteryzuje podobieństwo rodzaju reprezentacji, b) bikameralizm niekongruentny (niezbieżny), który charakteryzuje odmienność metody wyboru obu izb.


Model polskiego bikameralizmu:• Art. 95 Konstytucji RP1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. 2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.

Orzeczenie TK K 5/93„Senat nie jest izbą równorzędną Sejmowi. Uznanie Senatu za jeden z dwóch organów władzy ustawodawczej nie oznacza, iż jego status zrównany został z pozycją prawną Sejmu”

Wyrok TK K 25/98„Konstytucja z 1997 roku utrzymała model dwuizbowości niesymetrycznej”

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczymOrzeczenie TK K 25/98

„W procedurze ustawodawczej Konstytucja uregulowała kompetencje obu izb nierównorzędnie. Pozycja Sejmu jest w tym procesie uprzywilejowana w relacji po pozycji Senatu. Znajduje to wyraz w szeregu szczegółowych unormowaniach konstytucyjnych, a w szczególności w tym, że: 1) postępowanie legislacyjne może być wszczęte tylko w Sejmie, a Senat zajmuje się dopiero uchwalonym przez Sejm tekstem, 2) projekt staje się ustawą już w momencie uchwalenia przez Sejm (...), 3) Senat musi zająć stanowisko wobec ustawy w konstytucyjnie wyznaczonym terminie, a brak stanowiska uznaje się za przyjęcie ustawy, 4) Sejm może odrzucić poprawki Senatu (...).”

Rola Senatu w procedurze zmiany Konstytucji RP:Art. 235 Konstytucji RP(…) Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.


• Kadencja parlamentu – pojęcie.

wg. prof. A. Gwiżdża – „czas trwania pełnomocnictw, okres na który został wybrany Sejm (dotyczy to także Senatu)”,wg. prof. Z. Czeszejko – Sochackiego – „z góry określony czas sprawowania mandatu lub urzędu”,wg. prof. A. Burdy – „konstytucyjnie ustalony okres funkcjonowania w zasadniczym składzie, pochodzącym z jednych i tych samych wyborów”.


• Sposoby oznaczenia kadencji w tekstach normatywnych:• § 5 szwedzkiego Aktu o Formie Rządu• Nowo wybrany Riksdag zbiera się na pierwsze posiedzenie piętnastego

dnia po dniu wyborów, jednak nie wcześniej niż czwartego dnia po ogłoszeniu wyniku wyborów.

• Wybór jest ważny przez okres od pierwszego posiedzenia nowo wybranego Riksdagu do pierwszego posiedzenia następnego Riksdagu. Okres ten jest kadencją Riksdagu.

• Artykuł 171 ust. 1 Konstytucji Portugalii• Czas trwania kadencji odpowiada czterem sesjom parlamentarnym.


• Zasada kadencyjności parlamentu pozostaje w ścisłym związku z następującymi zasadami ustrojowymi:

- zasada suwerenności – suweren ma prawo do systematycznego, okresowego określania składu organów przedstawicielskich,

- zasada reprezentacji – organy przedstawicielskie powinny działać w sposób zgodny z wolą suwerena; dla zapewnienia tej zgodności konieczne jest umożliwienie okresowego odnowienia składu reprezentacji,

- zasada mandatu wolnego - w okresie sprawowania mandatu deputowany (poseł, senator) nie jest związany instrukcjami jednak powinien działać zgodnie z wolą suwerena; kadencja pozwala na okresową weryfikację jego działań,

- zasady podziału i równowagi władz – pozycja parlamentu w systemie organów państwowych uzależniona jest od posiadanej przez ten organ aktualnej legitymacji do rządzenia.


• Rodzaje kadencji parlamentu:- ze względu na czas trwania: długie (4 – 5 lat; np. Polska,

Szwecja, Norwegia, Niemcy [Bundestag], Hiszpania, Wielka Brytania, Włochy, Luksemburg) i krótkie (np. Izba Reprezentantów USA – 2 lata); w przypadku krótkich kadencji deputowani są ściśle związani stanowiskiem wyborców, ich działalność w dużym stopniu podyktowana jest nieodległą czasowo kampanią wyborczą; w przypadku długich kadencji istnieje obawa dezaktualizacji stanowiska deputowanych w stosunku do poglądów społecznych,

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczymRodzaje kadencji parlamentu:

- ze względu na sposób określenia momentu zakończenia kadencji: kadencje sztywne, których zakończenie następuje w terminie precyzyjnie określonym przez prawo, a jej wydłużenie lub skrócenie jest ściśle prawnie reglamentowane np. :art. 69 ust. 4. Konstytucji Hiszpanii: Kongres jest wybierany na okres czterech lat. Mandat deputowanych wygasa po upływie czterech lat od ich wyboru lub w dniu rozwiązania Izby. art. 60 Konstytucji Włoch: Izba Deputowanych i Senat Republiki są wybierane na pięć lat. Kadencja żadnej z izb nie może zostać przedłużona, chyba że nastąpi to w drodze ustawy i tylko w wypadku wojny. w zw. z art. 61: Wybory nowych izb odbywają się w ciągu siedemdziesięciu dni od końca kadencji izb poprzednich.kadencje elastyczne dopuszczają swobodną decyzję o zakończeniu kadencji jednak w ramach ustalonego horyzontu czasowego, np. w Wielkiej Brytanii do 5 lat; takie rozwiązanie daje możliwość zarządzenia wyborów w terminie dogodnym dla większości rządzącej, pozwalając jej przez to maksymalizować zysk wyborczy.Art. 16 ust. 5 Konstytucji Irlandii Ta sama Dáil Éireann nie może obradować przez okres dłuższy niż siedem lat, licząc od daty jej pierwszego posiedzenia; ustawa może wyznaczyć okres krótszy.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Rodzaje kadencji parlamentu:- ze względu na występowanie przerwy między kadencjami: a) systemy postępujących po sobie kadencji (tzw. „bezszwowe”), bliska idei parlamentu

stale gotowego do działania, lub b) systemy akceptujące przerwę międzykadencyjną, oznaczająca zaniechanie lub

ograniczenie działalności parlamentu, w ramach której wyróżniamy: b1) bezwzględną przerwę międzykadencyjną lub b2) względną [częściową] przerwę międzykadencyjną (niektóre organy parlamentu wykonują swoją działalność, np. kontrolną).

• Artykuł 78 Konstytucji Hiszpanii• 1. W każdej Izbie powołuje się Stałą Deputację złożoną co najmniej z dwudziestu jeden

członków, reprezentujących grupy parlamentarne proporcjonalnie do ich wielkości.• 2. Stałym Deputacjom przewodniczą Przewodniczący odpowiednich Izb, a do ich

kompetencji należy: uprawnienie przewidziane w art. 73, uprawnienia przysługujące Izbom zgodnie z artykułami 86 i 116, w wypadku gdy Izby zostały rozwiązane lub upłynęły ich pełnomocnictwa, a także stanie na straży praw Izb, kiedy te nie są zebrane.

• 3. Po upływie pełnomocnictw Izb lub w wypadku ich rozwiązania, Stałe Deputacje kontynuują wykonywanie swych funkcji aż do czasu ukonstytuowania się nowych Kortezów Generalnych.

• 4. Po zebraniu się odpowiedniej Izby, Stała Deputacja zdaje jej sprawę z rozpatrzonych problemów i podjętych decyzji.


• Początek kadencji – sposoby wyznaczania:a) dzień wyborów, np.:• Artykuł 53 ust. 1 Konstytucji GrecjiDeputowani są wybierani na 4 kolejne lata licząc od dnia wyborów powszechnych.b) dzień ogłoszenia wyników wyborów§ 61 Konstytucji Estonii: Mandaty członków Riigikogu rozpoczynają się z dniem ogłoszenia wyników wyborów. W tym samym dniu wygasają mandaty członków Riigikogu poprzedniej kadencji. c) dzień zebrania się parlamentu (jego izby) na pierwsze posiedzenieRozdział 3 § 5 szwedzkiego Aktu o Formie Rządu: Wybór jest ważny przez okres od pierwszego posiedzenia nowo wybranego Riksdagu do pierwszego posiedzenia następnego Riksdagu. Okres ten jest kadencją Riksdagu.d) dzień ukonstytuowania się parlamentuArt. 63 zd. 3 Konstytucji MacedoniiKadencja rozpoczyna się w dniu posiedzenia konstytuującego Zgromadzenie

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Zakończenie kadencji:A) zwykły tryb zakończenia kadencji:aa) określony terminem sztywnym („zawitym”):• np. art. 12 Konstytucji Łotwy

Nowo wybrany Sejm zbiera się na pierwsze posiedzenie w pierwszy wtorek listopada, w tym dniu upływa kadencja poprzedniego Sejmu.

bb) określony elastycznie bez wskazania w przepisie prawa konkretnej daty:• np. art. Artykuł 39 ust. 1 niemieckiej Ustawy Zasadniczej• (1) Bundestag, z zastrzeżeniem dalszych przepisów, wybierany jest na 4 lata.

Kadencja kończy się wraz z zebraniem się nowego Bundestagu.B) nadzwyczajne zakończenie kadencji:Rozwiązanie parlamentu – przedterminowe zakończenie kadencji parlamentu w celu przeprowadzenia nowego wyboru.aa) W sytuacji braku odpowiednich przepisów, na drodze uchwalenia nowelizacji konstytucji lub ustawy konstytucyjnej – z racji, że jest to rozwiązanie wcześniej nie przewidziane w konstytucji dopuszczalność takiego rozwiązania jest wątpliwa z punktu widzenia zasady demokratycznego państwa prawnego

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• bb) rozwiązanie parlamentu jako instytucja właściwa systemowi parlamentarno –

gabinetowemu, traktowana jako jedno z narzędzi osiągania równowagi między egzekutywą a legislatywą, m.in. jako odpowiedź na parlamentarne votum nieufności (znana wypowiedź ks. De Broglie „Messieurs, nous n’avons pas votre confiance, vous n’avez pas la notre”)

• Wyróżniamy następujące kategorie rozwiązania parlamentu:I. ze względu na podmiot dysponujący kompetencją rozwiązania parlamentu:a) rozwiązanie przez organ egzekutywy, np. głowę państwa (Francja, Australia, Hiszpania, Holandia) lub rząd (faktycznie Wielka Brytania, formalnie głowa państwa)b) ex lege, np. jako następstwo nowelizacji konstytucji (np. Szwajcaria)c) samorozwiązanie przez parlament (np. Chorwacja)d) odwołanie przez naród (np. Bawaria)II. ze względu na istnienie ograniczenia dla podejmowania decyzji o rozwiązaniu parlamentu:a) brak formalnych ograniczeń (np. Holandia, Republika Weimarska, polska konstytucja

kwietniowa),b) ograniczenia materialne – zawierające określenia sytuacji, w których dopuszczalne jest

rozwiązanie parlamentu, np. w zw. z: - b 1) uchwaleniem votum nieufności dla rządu:

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• § 97 Konstytucji Estonii(…) W przypadku wyrażenia wotum nieufności Rządowi lub Prezesowi Rady Ministrów, Prezydent Republiki może na wniosek Rządu w ciągu trzech dni zarządzić przedterminowe wybory do Riigikogu.• Rozdział 6 § 5 szwedzkiego Aktu o Formie RząduW przypadku stwierdzenia przez Riksdag, że premier bądź członek Rządu nie cieszą się jego zaufaniem, Przewodniczący Riksdagu powinien odwołać członka Rządu. O ile Rząd może zarządzić wybory nadzwyczajne do Riksdagu, decyzja o odwołaniu nie zostaje wykonana, jeżeli Rząd w ciągu tygodnia od uchwalenia wotum nieufności zarządzi wybory nadzwyczajne.- b 2) lub związane z odmową uchwalenia ustawy przedłożonej przez rząd,• Art. 35 ust. 1 Konstytucji Czech Prezydent Republiki może rozwiązać Izbę Poselską, jeżeli: (…) b) Izba Poselska nie zajmie w ciągu trzech miesięcy stanowiska wobec rządowego projektu ustawy, z którego rozpatrzeniem rząd związał kwestię zaufania. Podobne rozwiązanie zawiera art. 102 ust. 1 pkt e) Konstytucji Słowacji

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym b 3) lub niemożnością powołania rządu np.• Art. 99 ust. 5 Konstytucji HiszpaniiJeżeli upłynęły dwa miesiące od pierwszego głosowania w sprawie inwestytury, a żaden z kandydatów nie otrzymał zaufania Kongresu, Król rozwiązuje obie Izby i zarządza nowe wybory za kontrasygnatą Przewodniczącego Kongresu.• Art. 89 ust 1 Konstytucji RumuniiPo zasięgnięciu opinii przewodniczących obu izb oraz liderów grup parlamentarnych, Prezydent Rumunii może rozwiązać Parlament, jeżeli ten nie udzieli wotum zaufania, wymaganego dla utworzenia rządu w terminie 60 dni od pierwszego wystąpienia w tej sprawie i tylko po odrzuceniu przez Parlament co najmniej dwóch wniosków w tej sprawie.

C) ograniczenia związane z koniecznością współdziałania organu rozwiązującego parlament z innym organem państwowym, np.:

• Art. 115 ust. 1 Konstytucji HiszpaniiPrzewodniczący Rządu, po uprzednim rozpatrzeniu przez Radę Ministrów i pod swą wyłączną odpowiedzialnością, może wystąpić z wnioskiem o rozwiązanie Kongresu, Senatu lub Kortezów Generalnych, które postanawia Król. Dekret o rozwiązaniu wskazuje datę wyborów.• § 26 Konstytucji FinlandiiPrezydent Republiki, na uzasadniony wniosek premiera, może po wysłuchaniu opinii frakcji parlamentarnych, rozwiązać parlament obradujący na sesji i zarządzić przedterminowe wybory.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczymd) ograniczenia terminowe rozwiązania parlamentu, np.• Artykuł 172 ust. 1 Konstytucji Portugalii Zgromadzenie Republiki nie może zostać rozwiązane w ciągu pierwszych sześciu miesięcy po jego wyborze, w ostatnim półroczu kadencji Prezydenta, ani w czasie trwania stanu wojennego lub stanu wyjątkowego. • Artykuł 88 Konstytucji WłochPrezydent Republiki może, po wysłuchaniu przewodniczących izb, rozwiązać je albo tylko jedną z nich.Nie może wykorzystać tego uprawnienia w ciągu ostatnich sześciu miesięcy trwania swojego mandatu, chyba że zbiegają się one w całości lub w części z ostatnimi sześcioma miesiącami kadencji parlamentu.III. Ze względu na skutki rozwiązania parlamentu przyjmującego zasadę bikameralizmu:a) rozwiązanie jednej izby pociąga za sobą rozwiązanie drugiej izby,b) rozwiązana może zostać jedna lub obie izby (np. Włochy, Hiszpania, Belgia)c) rozwiązana zostaje tylko jedna izba (np. Wielka Brytania, Francja, RFN)


• Skutki zakończenia kadencji:- kontynuacja instytucjonalna (parlament jako organ państwa nadal

istnieje, ulega tylko zmianie jego skład osobowy; niekiedy istnieją organy parlamentu, które wykonują w jego zastępstwie pewne funkcje np. w Hiszpanii Stała Deputacja, w Niemczech Komisja Stała)

- dyskontynuacja personalna – mandaty dotychczasowych deputowanych ulegają wygaśnięciu

- dyskontynuacja materialna – sprawy prowadzone przez parlament ulegają zamknięciu bez względu na etap ich załatwiania; nie podlegają kontynuacji w parlamencie nowej kadencji i nie stanowią balastu obciążającego nowy skład parlamentu;

Art. 171 ust. 2 Konstytucji Portugalii: W przypadku rozwiązania Zgromadzenia, nowo wybrane Zgromadzenie rozpoczyna nową kadencję, której czas trwania jest przedłużony na okres konieczny do zakończenia sesji parlamentarnej trwającej w dniu wyborów.


Dodatkowo, należy rozpatrzeć skutki rozwiązania parlamentu jako szczególnego trybu zakończenia kadencji:- w przypadku, gdy system ustrojowy dopuszcza istnienie przerwy

międzykadencyjnej, wówczas rozwiązanie parlamentu oznacza natychmiastowe zakończenie pracy parlamentu oraz jednoczesne rozpoczęcie biegu terminów wyznaczonych dla zarządzenia wyborów parlamentarnych,

- w przypadku, gdy system ustrojowy nie zna przerwy międzykadencyjnej wówczas rozwiązanie parlamentu oznacza jedynie skrócenie kadencji, która jednak trwa do momentu rozpoczęcia nowej kadencji; w takim przypadku rozwiązanie parlamentu również pociąga za sobą zarządzenie przedterminowych wyborów parlamentarnych.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Możliwość wydłużenia kadencji – dominuje z reguły zasada określoności kadencji,

gdyż pełnomocnictwa udzielane przez suwerena poprzez wybory powinny mieć maksymalnie precyzyjny „okres ważności”; wydłużenie kadencji nie powinno mieć charakteru dowolnego, może natomiast wynikać z nadzwyczajnej sytuacji, która uzasadnia przedłużenie kadencji (odsunięcie kolejnych wyborów);

• Sposoby wydłużenia kadencji:- poprzez podjęcie specjalnego aktu prawnego i w warunkach określonych w konstytucjiArt. 60 Konstytucji Włoch

(…) Kadencja żadnej z izb nie może zostać przedłużona, chyba że nastąpi to w drodze ustawy i tylko w wypadku wojny.- Ex lege w warunkach określonych konstytucyjnieArt. 116 Konstytucji Hiszpanii1. Ustawa organiczna reguluje sytuację stanu pogotowia, stanu wyjątkowego i stanu oblężenia, a także odpowiednie kompetencje i ograniczenia.(…)5. Nie można przystąpić do rozwiązania Kongresu po zarządzeniu któregoś ze stanów wymienionych w niniejszym artykule. Izby zostają automatyczne zwołane, gdyby owe zarządzenie nastąpiło w okresie między sesjami. Ich funkcjonowanie, jak również funkcjonowanie pozostałych konstytucyjnych władz państwa nie może zostać przerwane podczas obowiązywania tych stanów.

http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/wl-cz2-t1-r1.htm#ODS12

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Kadencja w polskim prawie parlamentarnym:• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego K 29/95• „kadencyjny charakter jest oczywistą konsekwencją ich wybieralności,

można go więc uznać za konstytucyjnie konieczną cechę tych organów. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego kadencyjność oznacza zaś nie tylko nadanie pełnomocnictwom danego organu z góry znanych ram czasowych, ale oznacza też nakaz stabilizacji składu personalnego tego organu w ramach kadencji.

• Innymi słowy, sytuacje w których skład personalny organu wybieralnego (kadencyjnego) ulega zmianom w okresie kadencji należy traktować jako wyjątki. Powyższa zasada nabiera dodatkowej wyrazistości w odniesieniu do tych organów, których wybór dokonywany jest bezpośrednio przez wyborców. Ogólne konsekwencje zasady kadencyjności splatają się wówczas z obowiązkiem szanowania woli wyborców wyrażonej w demokratycznym akcie głosowania. Ma to szczególne znaczenie, gdy opróżnione w trakcie kadencji mandaty są obsadzane w innym trybie niż wybory powszechne. Z tego punktu widzenia rysuje się też bezpośredni związek stabilizacji składu organu kadencyjnego z ogólną zasadą państwa demokratycznego „


• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego sygn. K 17/98

• Na treść zasady kadencyjności składają się przede wszystkim trzy podstawowe elementy. Rozważana zasada oznacza, po pierwsze, nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry oznaczonych ram czasowych. Po drugie, wymienione ramy czasowe nie mogą przekroczyć pewnych rozsądnych granic. Po trzecie, kadencyjność oznacza nakaz ustanowienia regulacji prawnych, które zapewnią ukonstytuowanie się nowo wybranego organu tak, aby mógł on rozpocząć wykonywanie swoich funkcji bez nadmiernej zwłoki, po zakończeniu poprzedniej kadencji.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Cd. wyroku TK sygn. K 17/98

• Ramy czasowe działania danego organu mogą być określone w różny sposób. Prawo może określać długość kadencji w taki sposób, że dzień jej upływu zostaje określony w sposób całkowicie jednoznaczny i sztywny. Takie rozwiązanie zostało przyjęte w przypadku kadencji rad gmin, która trwa dokładnie cztery lata od dnia wyboru.

• Kadencyjność dopuszcza również uzależnienie dokładnego dnia upływu kadencji od określonych zdarzeń prawnych, pod warunkiem, że prawodawca wyznaczy w sposób precyzyjny pewien wąski przedział czasowy, w którym musi nastąpić upływ kadencji. Tak jest np. w przypadku kadencji Sejmu i Senatu. Art. 98 ust. 1 zd. 1 konstytucji ustanawia zasadę, że Sejm i Senat są wybierane na czteroletnią kadencję, jednakże ich kadencje trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Określenie tego dnia należy do Prezydenta, który ma obowiązek zwołać pierwsze posiedzenie Sejmu w ciągu 30 dni od dnia wyborów. W efekcie - nawet jeżeli Prezydent nie podjął decyzji o skróceniu kadencji izb parlamentu - czas trwania tej kadencji może być różny, ale dopuszczalne różnice nie mogą przekroczyć jednego miesiąca.


• Cd. wyroku TK sygn. K 17/98

• Zasada kadencyjności wymaga w każdym razie precyzyjnego wyznaczenia maksymalnego czasu trwania kadencji danego organu, przy czym czas ten powinien być ustalony przed wyborem danego organu i nie powinien w zasadzie być zmieniany w odniesieniu do organu już wybranego.

• Ewentualne zmiany długości kadencji powinny wywoływać skutki pro futuro, w odniesieniu do organów, które dopiero zostaną wybrane w przyszłości. Nie dotyczy to sytuacji szczególnych, o których mowa w art. 228 konstytucji, których nie można było przewidzieć.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Cd. wyroku TK sygn. K 17/98

• Analizowana zasada nie wyklucza wprowadzenia regulacji prawnych umożliwiających skrócenie kadencji danego organu. Regulacje prawne określające zasady skrócenia kadencji powinny również być ustanowione przed rozpoczęciem kadencji danego organu i nie powinny w zasadzie być zmieniane w odniesieniu do organu urzędującego. W szczególnych sytuacjach można jednak dopuścić zmianę obowiązującej regulacji i skrócenie kadencji urzędującego organu, pomimo że prawo pierwotnie w ogóle tego nie przewidywało lub też określało przesłanki skrócenia kadencji w sposób bardziej restryktywny. Takie rozwiązanie jest dopuszczalne wyłącznie, jeżeli szczegółowy przepis konstytucyjny tego nie zakazuje i pod warunkiem, że przemawiają za tym szczególne okoliczności. Wymaga ono zawsze ustanowienia - zgodnie z przewidzianą przez prawo procedurą - odpowiedniego aktu prawodawczego, zmieniającego wcześniej obowiązujące regulacje prawne określające ramy czasowe działania danego organu.


• Z istoty kadencyjności wynika tym bardziej, że kadencja danego organu nie powinna być przedłużana w odniesieniu do organu urzędującego. Obywatele, wybierając określony organ władzy publicznej, udzielają mu jednocześnie pełnomocnictw o określonej przez prawo treści i określonym czasie “ważności”. Upływ tego czasu oznacza wygaśnięcie pełnomocnictwa i utratę legitymacji do sprawowania władzy. Rozważając kwestię dopuszczalności przedłużenia kadencji organu wybieralnego należy rozróżnić przypadek naczelnych organów państwa, których kadencja została określona w konstytucji, oraz przypadek organów samorządu terytorialnego, dla których długość kadencji została ustalona ustawą zwykłą. Kadencja naczelnych organów państwa, określona w konstytucji, może zostać przedłużona wyłącznie w przypadku określonym w art. 228 ust. 7 konstytucji. Taka regulacja konstytucyjna pozostaje w ścisłym związku z faktem, że sprawowanie władzy przez te organy jest podstawową formą realizacji zasady suwerenności Narodu.


• Zasady kształtujące kadencję parlamentarną w Polsce wg. Konstytucji RP z 1997r.:

a) Zasada jednakowości kadencji – kadencje Sejmu i Senatu są identyczne, przy czym kadencja Senatu podporządkowana jest kadencji Sejmu; art. 98 ust. 1:

„Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji” oraz art. 98 ust. 3:„Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio.”


b) Zasada jednolitości kadencji - ma zastosowanie do identycznej sytuacji prawnej wszystkich deputowanych (posłów i senatorów); w polskim konstytucjonalizmie znane były sytuacji wyjątkowe, np. związane z systematycznym uzupełnianiem składu Sejmu Ustawodawczego wybranego w zasadniczym zrębie w styczniu 1919r.; podobnie dotyczyło to uzupełniania składu francuskiego Zgromadzenia Narodowego po wojnie z 1870r. Z tego punktu widzenia wyróżniamy:

- zasadę całkowitej równoczesnej odnawialności (pełny skład izby podlega zmianie wraz z zakończeniem jej kadencji ), np. Polska,

- zasadę stopniowej (kroczącej) odnawialności (skład izby może podlegać częściowej odnawialności periodycznie, np. co 2 lata 1/3 senatorów Senatu USA czy 21 senatorów co dwa lata w Czechach)c) Zasada jednorodności kadencji – kadencja parlamentu nie jest podzielona na zróżnicowane prawnie okresy np. sesje i przerwy międzysesyjne; okresy aktywności i jej braku;d) Zasada ciągłości istnienia parlamentu – upływ kadencji nie kończy istnienia instytucji parlamentu; zostaje zachowana jego instytucjonalna ciągłość.


• Charakterystyka kadencji Sejmu i Senatu – art. 98 ust. 1 Konstytucji RP:• Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu

rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

• Sztywna kadencja, wyrażająca się nie tylko w określeniu czasu jej trwania w latach, ale także poprzez wyraźne określenie terminu rozpoczęcia i zakończenia kadencji

• Powiązanie kadencji Sejmu i Senatu (wyraźne nie tylko przez uzależnienie początku i końca kadencji Senatu od zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie, ale także przy instytucji skrócenia kadencji – art. 98 ust. 3 i 4)

• Ustalenie początku kadencji (na uwagę zasługuje, że początek biegu kadencji nie jest obarczony dodatkowymi wymogami formalnymi np. ukonstytuowaniem się Sejmu)

• Zakończenie kadencji, brak przerwy międzykadencyjnej

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Możliwość wcześniejszego zakończenia kadencji – instytucja skrócenia kadencji

jako wariant instytucji rozwiązania parlamentu; instytucja wprowadzona do polskiego porządku konstytucyjnego w 1995r. w wyniku nowelizacji Małej Konstytucji z 1992r. – jej celem umożliwienie dalszej nieprzerwanej pracy parlamentu po decyzji o rozwiązaniu parlamentu:

• ograniczenia podmiotowe skrócenia kadencji podmioty uprawnione do skrócenia kadencji – Prezydent RP i Sejm RP; brak kompetencji Senatu do uczestniczenia w tej procedurze czy to pośrednio (np. poprzez wyrażenie stanowiska, opinii) czy bezpośrednio (udział w podjęciu decyzji o skróceniu kadencji)

• ograniczenia przedmiotowe (materialne) skrócenia kadencji: konstytucja ustanawia je wyłącznie dla Prezydenta RP na zasadzie enumeracji materialnej przez co wskazuje na wyjątkowość zarówno kompetencji prezydenta jak i sytuacji w których może nastąpić podjęcie przez niego decyzji o skróceniu kadencji:

• Art. 155 ust. 2 W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory. – oznacza to fiasko trzeciej procedury powoływania rządu i nakłada na Prezydenta RP obowiązek skrócenia kadencji (skrócenie obligatoryjne)

• Art. 225. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. – kompetencja, którą Prezydent RP może użyć fakultatywnie w zależności od własnej oceny sytuacji.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Na uwagę zasługuje brak ograniczeń przedmiotowych (materialnych) po

stronie Sejmu; jest to wyrazem zagwarantowania pełnej autonomii tego organu (odmiennie niż w przypadku Senatu).

• Ograniczenia proceduralne:- w przypadku prezydenta: 1. zgodnie z art. 98 ust. 4 Konstytucji RP wymaga „zasięgnięcia opinii

Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu”,2. formalnie brak ograniczeń czasowych, gdyż może odbyć się w każdym

momencie kadencji (tak prof. L. Garlicki); jednak w obu przypadkach moment podjęcia decyzji o skróceniu kadencji zostaje określony przez Konstytucję (moment fiaska III procedury tworzenia rządu, upływ czterech miesięcy od złożenia projektu budżetu)

3. forma prawna – postanowienie Prezydenta RP, zwolnione z obowiązku kontrasygnaty;

- w przypadku Sejmu:Konieczność podjęcia przez Sejm uchwały o samorozwiązaniu większością 2/3 ustawowej liczby posłów, co powinno stanowić wystarczającą gwarancję dla opozycji.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Skutki prawne skrócenia kadencji Sejmu i Senatu:- brak wpływu na sytuację prawną posłów i senatorów, - brak wpływu na kompetencje Sejmu i Senatu(w odróżnieniu od Małej Konstytucji z 1992r., która zakazywała od dnia rozwiązania obu izb uchwalania zmian: - w ustawach konstytucyjnych, - w ordynacjach wyborczych, - w ustawie budżetowej oraz - ustaw wywołujących zasadnicze skutki finansowe dla budżetu państwa); w opinii prof. L. Garlickiego „należy oczekiwać od parlamentu pewnej powściągliwości w uchwalaniu ustaw i podejmowaniu wszelkich innych rozstrzygnięć, które nie wymagają bezzwłocznej decyzji, a mogą rodzić polityczne spory i wątpliwości”- wcześniejsze zakończenie kadencji, a tym samym przyspieszenie wyborów, co może sprzyjać gwałtownemu przestawieniu prac parlamentarnych „na potrzeby wyborcze” (kampania wyborcza).


• Wydłużenie kadencji – następuje ex lege, w warunkach określonych w art. 228 ust. 7 Konstytucji RP:

W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.


• Zakończenie kadencji Sejmu i Senatu:• Art. 98. ust. 1 Konstytucji RPSejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.- kontynuacja instytucjonalna, ciągłość występowania organu

państwa, czego podkreśleniem jest brak przerwy międzykadencyjnej

- dyskontynuacja personalna, wynika z wygaśnięcia mandatów posłów/senatorów z dniem upływu kadencji Sejmu i Senatu (co oznacza nie tylko wygaśnięcie uprawnień nie tylko osobistych i związanych z pracą w parlamencie, ale także ustaniem członkostwa w innych organach państwa, związanym z posiadaniem mandatu posła/senatora np. Krajowa Rada Sądownictwa, Krajowa Rada Prokuratorów, Rada Ochrony Pracy;


- dyskontynuacja materialna; wszystkie sprawy i procedury parlamentarne biegnące do momentu zakończenia kadencji uważa się za zamknięte; nie są przekazywane do dalszego procedowania Sejmowi i Senatowi nowej kadencji; nie jest to zasada określona w normie prawa pisanego i obejmuje postępowanie ustawodawcze do czasu przekazania ustawy Prezydentowi (nie obejmuje aktywności Prezydenta), a także o ile Prezydent zastosuje veto ustawodawcze (nie będzie rozpatrzone przez Sejm nowej kadencji); ponadto obejmuje funkcję kontrolną (z wyjątkiem możliwości zapoznania się ze sprawozdaniem komisji śledczej, o ile zostało one przygotowane w poprzedniej kadencji) oraz postępowanie przez TK (upływ kadencji organów Sejmu dezaktualizuje ich wniosek;

- wyjątki od zasady dyskontynuacji materialnej: obywatelski projekt ustawodawczy, postępowanie w ramach procedury odpowiedzialności konstytucyjnej, postępowanie ze sprawozdaniem komisji śledczej złożonym w Sejmie

poprzedniej kadencji, opiniowanie projektów aktów prawnych Unii Europejskiej w Komisji do spraw

Unii Europejskiej.


• Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego K 17/10 z 2011r.• Zasada dyskontynuacji głosi (….) że z chwilą wyborów

do parlamentu, spełniających także funkcję kreacyjną, nowo wykreowany parlament uzyskuje legitymację polityczną do realizowania swego programu, co znajduje wyraz w czynieniu przez niego użytku z kompetencji prawodawczej. (…) gdyby nie zasada dyskontynuacji, odnosząca się wszakże do prac legislacyjnych, nowo wybrany parlament nie miałby wolności podejmowania decyzji w niektórych sprawach.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Struktura kadencji parlamentu:a) system sesyjny,b) system permanencji. System sesyjny – sesja, okres w którym parlament (jego organ) ma

prawo zbierać się (odbywać posiedzenia) i wykonywać swoje funkcje; oznacza to, że poza sesją parlament nie może zgodnie z prawem zbierać się i podejmować działania, do których jest uprawniony. Niekiedy sesja może dotyczyć wyłącznie posiedzeń parlamentu, natomiast organy parlamentu mogą pracować normalnie.

Organizacja sesji parlamentarnych może dokonywać się według dwóch tradycji: a) monarchistycznej, zwanej też autorytarną, która opierała się na zasadzie szerokiego wpływu monarchy (egzekutywy) na czas trwania sesji, oraz b) republikańskiej, zwanej też demokratyczną, która chroniła swobodę działalności parlamentu i dawała mu większą swobodę w organizacji swoich prac.

Podział ten współcześnie zanika, lecz w przeszłości był wyrazem stosunku monarchy (szerzej: egzekutywy) do parlamentu.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Tryb sesyjny zakłada, że kadencja nie ma jednorodnego charakteru, a

stanowi system wzajemnie po sobie następujących okresu aktywności i dezaktywności parlamentu – okresu sesji i przerw międzysesyjnych.

• Tryb sesyjny z reguły zakłada również, iż kompetencjami dotyczącymi sesji (np. zwoływanie sesji, zamykanie sesji, przedłużanie sesji, skracanie sesji, zawieszanie sesji) dysponuje organ pozaparlamentarnym np. głowa państwa, rząd co stanowić może przejaw ograniczenia autonomii parlamentu.

• Niekiedy występuje podział na sesje zwyczajne, stanowiące rutynową część każdej kadencji oraz sesje nadzwyczajne, zwoływane w szczególnie ważnych okolicznościach, w trakcie przerwy międzysesyjnej.

• Niekiedy niezakończenie spraw w trakcie sesji sprawia, iż nie są one kontynuowane w następnej sesji (np. Wielka Brytania).

• W trakcie sesji parlamentu odbywają się posiedzenia, które z reguły zwoływane są przez organy wewnętrzne parlamentu, niekiedy także uchwałą całej izby.


• Artykuł 78 Konstytucji Chorwacji • Sesje zwyczajne Chorwackiego Saboru odbywają się dwa razy w roku:

pierwsza pomiędzy 15 stycznia a 30 lipca; druga pomiędzy 15 września a 15 grudnia.

• Sesje nadzwyczajne Chorwackiego Saboru odbywają się na żądanie Prezydenta Republiki, Rządu albo większości deputowanych.

• Przewodniczący Chorwackiego Saboru może, po zasięgnięciu opinii klubów parlamentarnych, zwołać sesję nadzwyczajną Chorwackiego Saboru.

• Artykuł 73 Konstytucji Hiszpanii• 1. Izby zbierają się corocznie na dwóch sesjach zwyczajnych:

pierwszej - od września do grudnia i drugiej - od lutego do czerwca.• 2. Izby mogą zbierać się na sesjach nadzwyczajnych na wniosek

Rządu, Stałej Deputacji lub bezwzględnej większości członków którejkolwiek z Izb. Sesje nadzwyczajne winny być zwoływane z określonym porządkiem dnia i zamykane niezwłocznie po jego wyczerpaniu.


• Konstytucja Norwegii• § 68 Storting zbiera się z reguły w pierwszy powszedni dzień

października każdego roku w stolicy Królestwa, chyba że Król z powodu nadzwyczajnych okoliczności, jak inwazja wroga lub choroba zakaźna, wyznaczy do tego celu inne miasto Królestwa. Zarządzenie takie musi być ogłoszone publicznie we właściwym czasie.

• § 69 Gdy Storting nie jest zebrany, może zostać zwołany przez Króla, jeżeli uzna on to za niezbędne.

• § 80 Storting pozostaje zebrany na sesji tak długo, jak uzna za konieczne, i zamyka obrady, kiedy doprowadzi do końca swoje sprawy.

• Zgodnie z regulaminem uchwalonym przez Storting, obrady mogą być ponownie podjęte, lecz powinny zostać zakończone nie później niż w ostatni powszedni dzień w miesiącu wrześniu.


• Artykuł 28 Konstytucji Francji

• Parlament zbiera się z mocy prawa na jedną sesję zwyczajną w roku, która rozpoczyna się w pierwszy roboczy dzień października i kończy się w ostatni roboczy dzień czerwca.Liczba dni posiedzeń, które każda z izb może odbyć w okresie sesji zwyczajnej nie może przekroczyć stu dwudziestu. Tygodnie, w których odbywają się posiedzenia, określa każda z izb.Premier, po przeprowadzeniu konsultacji z przewodniczącym zainteresowanej izby, lub z większością członków każdej z izb, może zdecydować o odbyciu dodatkowych dni posiedzeń.Dni i godziny posiedzeń określają regulaminy izb.


• Przypadek sesji poddanej całkowitej regulacji konstytucyjnej – brak swobody działania egzekutywy.

• § 36 Konstytucji Danii• (1) Rok obrad Folketingu rozpoczyna się w pierwszy wtorek

października i trwa do pierwszego wtorku października następnego roku. (2) W pierwszym dniu roku obrad o godzinie dwunastej w południe deputowani zbierają się na nową sesję Folketingu.


• Przypadek sesji poddanej w pełni kontroli parlamentu• § 33 Konstytucji Finlandii

Sesja parlamentu • Parlament zbiera się corocznie na sesję w czasie, który sam

określi. Prezydent Republiki ogłasza wówczas o otwarciu sesji parlamentu.Sesja parlamentu trwa do czasu zebrania się parlamentu na kolejną sesję. Jednakże ostatnia sesja parlamentu przed wyborami powszechnymi trwa do momentu decyzji parlamentu o zakończeniu jego prac. Prezydent stwierdza wówczas zakończenie obrad parlamentu danej kadencji. Przewodniczący parlamentu ma jednak prawo, jeżeli jest to konieczne, do ponownego zwołania parlamentu przed odbyciem nowych wyborów powszechnych.


• Niekiedy otwarcie sesji jest otwarciem nowego cyklu (sezonu) politycznego w państwie i stanowi ważną cezurę w działalności organów państwowych, głównie parlamentu i rządu.

• Dlatego też otwarcie sesji jest ważnym aktem państwowym, często połączonym z kluczowym wystąpieniem rządowym (choć niekiedy za pośrednictwem głowy państwa, szczególnie w monarchiach – Wielka Brytania, Holandia).

• Art. 65 Konstytucji Holandii• Corocznie w trzeci wtorek września lub w innym wcześniejszym terminie

określonym w ustawie powinna zostać przedstawiona przez Króla lub w jego imieniu na wspólnym posiedzeniu Stanów Generalnych deklaracja rządu o kierunkach jego polityki.

• § 38 Konstytucji Danii• (1) Na pierwszym posiedzeniu w roku obrad [sesja – przyp. AK] premier zdaje

sprawę z ogólnego stanu Królestwa oraz przedsięwzięć proponowanych przez Rząd. (2) Sprawozdanie to staje się przedmiotem debaty generalnej.


W Wielkiej Brytanii każda sesja rozpoczyna się od wygłoszenia mowy tronowej przez monarchę do obu izb parlamentu zgromadzonych w sali posiedzeń Izby Lordów. Mowa tronowa licząca ok. 1000 słów zawiera program rządu na nadchodzącą sesję, w tym program legislacyjny – zapowiedź wniesienia określonych projektów ustaw. Program ten jest przedmiotem debaty w Izbie Gmin (sześć dni) i Izbie Lordów (cztery dni).


• Polskie rozwiązania konstytucyjne:Art. 25 Konstytucji Marcowej:Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm i Senat.Sejm winien być zwołany na pierwsze posiedzenie w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajną.Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Sejm w każdym czasie na sesję nadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien to uczynić na żądanie jednej trzeciej ogółu posłów w ciągu dwóch tygodniInne przypadki zebrania się Sejmu na sesję nadzwyczajną określa Konstytucja.Odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeżeli ma być w ciągu tej samej sesji zwyczajnej powtórzone lub jeżeli przerwa ma trwać dłużej niż 30 dni. (…)


• Art. 35 Konstytucji Kwietniowej1. Sejm będzie zwołany na pierwsze posiedzenie w nowej kadencji nie

później niż trzydziestego dnia po ogłoszeniu wyników wyborów do Izb Ustawodawczych.

2. Sesja zwyczajna Sejmu będzie otwarta corocznie najpóźniej w listopadzie i nie może być zamknięta przed upływem czterech miesięcy, chyba że budżet będzie uchwalony w terminie wcześniejszym.

3. Sesja zwyczajna może być odroczona na dni trzydzieści.4. Odroczenie na okres dłuższy lob ponowienie odroczenia wymaga zgody

Sejmu.5. Okresu przerwy spowodowanej odroczeniem sesji nie wlicza się do

biegu terminów, przepisanych Konstytucją dla czynności Sejmu.


• System permanencji – polega na braku wyróżnienia w trakcie kadencji parlamentu okresów aktywności i przerw od działalności; przez całą kadencję parlament może w dowolnie przez siebie określonym momencie wykonywać swoje funkcje.

• Istotną cechą tego systemu jest całkowite uniezależnienie pracy parlamentu od decyzji organów zewnętrznych (głowa państwa, organ egzekutywy); stąd uważa się, że system ten najlepiej spełnia standard autonomii parlamentu.

• Współcześnie obserwujemy w państwach przyjmujących sesyjny tryb pracy parlamentu, praktykę wydłużania sesji, np. w Holandii sesja trwa od trzeciego wtorku września do soboty poprzedzającej trzeci wtorek września następnego roku. Podobnie w Wielkiej Brytanii, gdzie przerwa między sesjami trwa ok. 4-5 dni.

• Prowadzi to do zatarcia różnic między systemem sesyjnym a systemem permanencji.


• Przykłady państw przyjmujących system permanencji prac parlamentarnych.• Art. 39 niemieckiej Ustawy Zasadniczej(…)(2) Bundestag zbiera się najpóźniej w trzydziestym dniu po wyborach. (3) Bundestag ustala terminy zamknięcia i wznowienia swoich posiedzeń. Przewodniczący Bundestagu może go zwołać wcześniej. Jest on do tego zobowiązany na żądanie jednej trzeciej deputowanych, Prezydenta Federalnego lub Kanclerza Federalnego. • Art. 99 Konstytucji Rosji1. Zgromadzenie Federalne jest organem stałym. 2. Duma Państwowa zbiera się na pierwsze posiedzenie trzydziestego dnia po jej wybraniu. Prezydent Federacji Rosyjskiej może zwołać posiedzenie Dumy Państwowej przed tym terminem. • Art. 109. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 1. Sejm i Senat obradują na posiedzeniach.2. Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia wyborów, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 98 ust. 3 i 5.


• Art. 34 Konstytucji Czech • (1) Sesje każdej z izb toczą się na zasadzie permanencji. Sesję Izby

Poselskiej zwołuje Prezydent Republiki tak, aby została otwarta najpóźniej w trzydziestym dniu od dnia wyborów; jeśli tego nie uczyni, Izba Poselska zbiera się trzydziestego dnia od dnia wyborów.

• (2) Sesja izby może być przerwana w drodze uchwały. Całkowity okres przerw w sesji nie może przekroczyć stu dwudziestu dni w roku.

• (3) W czasie przerwy w sesji przewodniczący Izby Poselskiej lub Senatu może zwołać posiedzenie izby przed przewidzianym terminem. Uczyni tak zawsze, jeśli zażąda tego Prezydent Republiki, rząd lub co najmniej jedna piąta członków izby.

• (4) Sesja Izby Poselskiej kończy się wraz z upływem jej kadencji lub z chwilą rozwiązania Izby.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Zasada autonomii (niezależności) parlamentu.• Unia Międzyparlamentarna (organizacja powstała w 1889r.) definiuje to pojęcie następująco:• „Przez autonomię rozumiemy zdolność parlamentu do podejmowania rozstrzygnięć według

własnych zasad oraz dysponowania środkami koniecznymi do osiągania swoich celów, głównie reprezentowania ludności, publicznego wyrażania zróżnicowanych opinii podzielanych przez ludzi, podejmowania rozstrzygnięć oraz głosowania ważnych spraw (zasadniczo prawa) oraz kontroli dalece jak tylko to możliwe aktywności rządu i pracy podległej rządowi administracji”.

• Piotr Czarny: • Zgodnie z tradycją parlamentarną sprawy wewnętrznej organizacji i trybu pracy określane są

przez same izby. Chodzi tu o wyeliminowanie wpływów władzy wykonawczej na obrady parlamentu i zapewnienie legislatywie niezależności. Izby są więc autonomiczne, to znaczy same ustalają obowiązujące je normy organizacyjno – proceduralne.

• Leszek Garlicki:• Zasada ta [autonomii parlamentu] polega na uznaniu wyłącznej właściwości parlamentu (jego

izb) do podejmowania pewnych rozstrzygnięć, dotyczących zwłaszcza jego wewnętrznej organizacji i sposobu działania. W aspekcie formalnym znajduje to wyraz przede wszystkim w tzw. autonomii regulaminowej – każda izba ma prawo do uchwalania swojego regulaminu (…). W aspekcie materialnym (…) znajduje zastosowanie nie tylko do ustalania wewnętrznej organizacji czy procedury parlamentarnej , ale wymaga stworzenia parlamentowi niezbędnych gwarancji swobodnego wykonywania zadań, a parlamentarzystom – swobodnego wykonywania mandatu.


• Źródłami zasady autonomii (niezależności) parlamentu są: zasada suwerenności narodu, która sprawia, iż jego reprezentanci powinni mieć

nieskrępowane warunki prawidłowego wykonywania swoich zadań, zasada podziału władzy, zgodnie z którą każda z władz powinna mieć

zagwarantowaną swoją odrębność organizacyjną, a w relacjach między władzami powinny być wykluczone elementy nadrzędności i podporządkowania,

naturalna skłonność każdego oficjalnego zgromadzenia ludzi do samoorganizacji.

• Poziom autonomii (niezależności) poszczególnych parlamentów uzależniony jest od stopnia determinacji jego pozycji wspomnianymi wyżej zasadami przyjętej w danym systemie ustrojowym.

• Zasada autonomii parlamentu wyrażona może być bezpośrednio w konstytucji (w jednej formule lub w sposób rozproszony), co jest jednak rzadkością, częściej zalicza się do zwyczaju ustrojowego, jest instytucją zakotwiczoną w orzecznictwie konstytucyjnym lub znajduje podstawy w regulaminie parlamentarnym (co jest stosunkowo słabą formą jej instytucjonalizacji).


• Unia Międzyparlamentarna wyróżnia trzy zasadnicze obszary autonomii (niezależności) parlamentu:

- instytucjonalno – proceduralny, odnoszący się do takich kwestii jak status prawny parlamentu, struktura kadencji parlamentu, organizacja wewnętrzna, reguły dotyczące legislacji i budżetu oraz środków kontroli, w tym wykluczenie możliwości podejmowania decyzji w tych kwestiach przez organy zewnętrzne lub też uchylania przez nie decyzji podejmowanych przez parlament lub jego organy; akceptowanym wyjątkiem jest oczywiście kontrola konstytucyjności np. regulaminu parlamentarnego lub innych uchwał parlamentu o charakterze organizacyjnym,- administracyjny, do którego zalicza się poziom samorządności i od egzekutywy samodzielnego zarządzania własnymi sprawami co w warunkach ustroju opartego na zasadzie podziału władzy oznacza przede wszystkim niezależność , zdolność do zarządzania własnymi budynkami, zdolność do rekrutacji własnych pracowników i posiadania wobec nich środków dyscyplinarnych- finansowy, na który składa się swoboda projektowania i uchwalania własnego budżetu, kierowania własnymi wydatkami i kontrolowania sposobu wydatkowania środków,

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Zasada autonomii parlamentu w polskim orzecznictwie konstytucyjnym:

• Orzeczenie TK U 10/93„W systemach opartych o zasadę podziału władz stanowi jedną z podstawowych zasad służących zapewnieniu parlamentowi niezależności w sprawach własnej organizacji i sposobu działania, a przez to niezależnej i samodzielnej pozycji w systemie organów państwa”

• Orzeczenie TK K 8/99„pojęcie autonomii parlamentu oznacza wyłączne prawo każdej z izb ustawodawczych do decydowania w sprawach związanych ze swoją organizacją i funkcjonowaniem. Wymieniona zasada obejmuje nie tylko sprawy wewnętrznej organizacji izb oraz postępowań parlamentarnych (autonomia regulaminowa), ale również m.in. wyłączność decyzji w sprawach składu personalnego organów izb (autonomia personalna), budżetu izb i jego wykonania (autonomia budżetowo – finansowej), immunitetu parlamentarzystów (autonomia jurysdykcyjna) oraz wyłączność zarządzenia terenem parlamentu (autonomia terytorialna).”


• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego U 10/92• „Charakter autonomii parlamentarnej nakazuje Trybunałowi

Konstytucyjnemu zachować szczególną powściągliwość w kontrolowaniu norm ustanowionych w granicach tej autonomii. W przypadku kontroli konstytucyjności regulaminu parlamentarnego należy bowiem przyjąć założenie, że parlament ustanawiając takie czy inne przepisy w zakresie własnej organizacji i trybu działania, rozporządza szerokim marginesem swobody. A zatem w tych dziedzinach Trybunał winien liczyć się ze szczególnie silnym domniemaniem zgodności regulaminu z konstytucja”


• Konstytucyjne ujęcie problematyki autonomii parlamentu• Art. 72 Konstytucji Hiszpanii• 1. Izby ustalają swoje własne regulaminy, aprobują autonomicznie swoje

budżety oraz, za wspólną zgodą, regulują statut personelu Kortezów Generalnych. Pełne teksty regulaminów oraz całość wnoszonych do nich zmian winny być poddane pod głosowanie końcowe, w którym wymagana jest większość bezwzględna.

• 2. Izby wybierają swoich Przewodniczących oraz pozostałych członków swoich Prezydiów. Wspólnym posiedzeniom przewodniczy Przewodniczący Kongresu, a tok ich obrad określa regulamin Kortezów Generalnych, przyjęty bezwzględną większością przez każdą Izbę.

• 3. Przewodniczący Izb wykonują w ich imieniu pełnię władzy administracyjnej i uprawnień policyjnych wewnątrz ich siedzib.

• Art. 66 ust. 3. Kortezy Generalne są nietykalne.


• Art. 65 Konstytucji Grecji• 1. Izba Deputowanych określa tryb swojego

wolnego i demokratycznego funkcjonowania przez przyjęcie Regulaminu; jest on przyjęty na posiedzeniu plenarnym zgodnie z postanowieniami art. 76 i, na zarządzenie Przewodniczącego Izby Deputowanych, opublikowany w dzienniku urzędowym. (…).


• Konstytucyjne ujęcie zasady autonomii parlamentu w Polsce: brak jednoznacznej regulacji konstytucyjnej możliwość rekonstrukcji na podstawie rozproszonych przepisów

konstytucyjnych ale też ustawowych (autonomia budżetowo – finansowa) główne znaczenie ma art. 112 Konstytucji RP

Organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu oraz tryb powoływania i działalności jego organów, jak też sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu określa regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm.

a także art. 61 ust. 4, art. 105, art. 109 ust. 1, art. 110 Konstytucji RP Zasada autonomii parlamentu nie ma charakteru bezwzględnego

(absolutnego) stąd konstytucja przewiduje bezpośrednio lub poprzez odesłanie do ustawy pewne ograniczenia zasady autonomii parlamentu (np. art. 101 ust. 1, art. 106, art. 107 ust. 2, art. 109 ust. 2, art. 111 ust. 2, art. 123 ust. 1)


• Art. 61.• 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o

działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. (…)

• 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

• 3. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Art. 105.• Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność

wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.

• Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej.

• Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym.

• Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W takim przypadku nie stosuje się przepisów ust. 2 i 3.

• Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

• Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa.


Art. 109.1. Sejm i Senat obradują na posiedzeniach.

Art. 110.Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka Sejmu i wicemarszałków.Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz.Sejm powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczymKonstytucyjne ograniczenia autonomii parlamentu w Polsce :

Art. 101 Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy. Art. 106.Warunki niezbędne do skutecznego wypełniania obowiązków poselskich oraz ochronę praw wynikających ze sprawowania mandatu określa ustawa. Art. 107.1. W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku.2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, poseł, uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu. Art. 109.1. Sejm i Senat obradują na posiedzeniach.2. Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia wyborów, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 98 ust. 3 i 5. Art. 111.1. Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy.2. Tryb działania komisji śledczej określa ustawa. Art. 123.Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów.


• Zasada jawności posiedzeń parlamentu.• Leszek Garlicki:• Jawność działania ciał przedstawicielskich jest jedną z zasad

powszechnie w świecie przyjętych. Można ją dzisiaj traktować jako cechę konstytutywną (warunek sine qua non) samej instytucji parlamentu, a więc – być może – zaliczyć do uniwersalnych, „ponadkonstytucyjnych” standardów prawa parlamentarnego. Stanowi ona jeden z elementów przedstawicielskiego charakteru parlamentu i ma umożliwić wyborcom obserwację i ocenę postępowania ich przedstawicieli. Zasada jawności odróżnia sposób działania parlamentu od sposobu działania władzy wykonawczej, od której – też w oparciu o ustabilizowane już zwyczaje – nie wymaga się jawnego obradowania.


• Art. 113 Konstytucji RP• Posiedzenia Sejmu są jawne. Jeżeli wymaga tego dobro państwa, Sejm może

bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, uchwalić tajność obrad.

• Zakres podmiotowy oddziaływania zasady jawności obejmuje Sejm, Senat i (choć bez wyraźnego wskazania konstytucyjnego) Zgromadzenie Narodowe.

• Zasada ta nie obejmuje organów Sejmu i Senatu, tzn. nie zobowiązuje obu izb do zapewnienia jawności posiedzeń ich organów

• Zakres przedmiotowy odnosi się do wszystkich elementów posiedzenia izb tj. nie tylko debat lecz także głosowań, stawianych przedłożeń i wniosków, interpelacji i innych form pytań parlamentarnych, dokumentów będących przedmiotem posiedzenia izb, podejmowanych uchwał. Konsekwencją zasady jawności posiedzeń izby jest obowiązek sporządzania sprawozdania stenograficznego i jego jawność.

• Zakres czasowy zasady jawności posiedzeń obejmuje okres od otwarcia do zamknięcia posiedzenia.


• Z zasady jawności posiedzeń Sejmu(Senatu) wynikają wg. L.Garlickiego następujące zasady ogólne:

a) zasada publiczności samych obrad, rozumiana jako stworzenie możliwości bezpośredniej obserwacji przebiegu obrad zarówno przez publiczność, jak też – co najważniejsze – przez prasę i inne środki masowego przekazu (ważne z punktu widzenia ich ustrojowej roli oraz prawa obywateli do informacji)

b) zasada dostępności dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot bieżących obrad Sejmu, czyli dostępnych posłom,

c) zasada następczej dostępności materiałów i dokumentów rejestrujących przebieg obrad, zwłaszcza sprawozdań stenograficznych i druków sejmowych.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Zasada jawności obrad nie ma charakteru absolutnego, podlegać może ograniczeniu

poprzez uchwalenie tajności obrad, o ile „wymaga tego dobro państwa”;• Pojęcie tajności obrad odnosi się do całego zakresu przedmiotowego tego pojęcia, czyli

nie tylko debaty, ale także materiałów stanowiących przedmiot obrad, co oczywiście nie znaczy, że tajność powinna objąć całość danego posiedzenia. Możliwe jest przedmiotowe ograniczenie jawności poprzez jej wyłączenie tylko dla określonego punktu posiedzenia.

• Oczywiście samo podejmowanie decyzji o tajności obrad jest objęte zasadą jawności, czyli podejmowanie tej decyzji jest jawne.

• Decyzja o tajności obrad w sensie proceduralnym ograniczona jest wyłącznie do decyzji danej izby, przy czym wymogi proceduralne zostały ustalone konstytucyjnie (bezwzględna większość głosów przy kworum wynoszącym co najmniej połowę ustawowej liczby posłów); wykluczone jest podjęcie tej decyzji przez organ izby, np. przez Marszałka Sejmu.

• Klauzula określająca warunki tajności obrad ma charakter otwarty, niedookreślony, podlegać będzie za każdym razem interpretacji izby podejmującej w tej sprawie decyzję; użycie w niej kategorii państwo może być interpretowane jako zastrzeżenie dla spraw o szerokim i istotnym charakterze;

• Pojęcie „dobra państwa” należy interpretować jako odwołanie się do wartości konstytucyjnie chronionych jak bezpieczeństwo i porządek publiczny czy suwerenność.


• Art. 172 Regulaminu Sejmu• 1. Posiedzenia Sejmu są jawne. Jawność posiedzeń Sejmu zapewnia się w

szczególności poprzez: • 1) wcześniejsze informowanie opinii publicznej o posiedzeniach Sejmu, • 2) umożliwienie prasie, radiu i telewizji sporządzania sprawozdań z posiedzeń

Sejmu, • 3) umożliwienie publiczności obserwowania obrad Sejmu z galerii w sali posiedzeń

Sejmu, na zasadach określonych przez Marszałka Sejmu w przepisach porządkowych.

• 2. Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu lub co najmniej 30 posłów, może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro Państwa.

• 3. Sejm rozstrzyga o tajności obrad bez udziału publiczności i przedstawicieli prasy, radia i telewizji, po wysłuchaniu uzasadnienia wniosku - bez debaty. Uchwała o tajności obrad podejmowana jest bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.


• Art. 176 Regulaminu Sejmu• 1. Z przebiegu posiedzenia Sejmu sporządza się protokół oraz sprawozdanie

stenograficzne, które stanowią jedyne urzędowe stwierdzenie przebiegu obrad.

• 2. Sprawozdanie stenograficzne obejmuje zredagowany stylistycznie pełny zapis przebiegu obrad oraz załączniki - teksty interpelacji i zapytań poselskich oraz odpowiedzi na nie, zestawienia zgłoszonych w debacie poprawek do projektów ustaw i uchwał, imienne wykazy wyników głosowań oraz, z zastrzeżeniem art. 187a zdanie drugie, teksty wystąpień niewygłoszonych w danym punkcie porządku dziennego i teksty niewygłoszonych oświadczeń poselskich. Teksty niewygłoszone są oznakowane w sposób umożliwiający ich odróżnienie od tekstów wygłoszonych.

• 3. Poseł oraz każdy uczestnik posiedzenia biorący udział w dyskusji może autoryzować swoje wystąpienie, wprowadzając poprawki redakcyjne, nie później niż w ciągu 5 godzin od czasu wygłoszenia przemówienia. Poprawki zgłoszone po terminie umieszcza się w kolejnym sprawozdaniu stenograficznym. (…).

• 7. Drukowanie sprawozdań stenograficznych zarządza Marszałek Sejmu.


• 4. Protokół posiedzenia Sejmu obejmuje krótki zapis o przebiegu obrad, a także - w załącznikach - pełne teksty uchwalonych ustaw, podjętych uchwał, przedłożonych sprawozdań i wniosków oraz innych materiałów rozpatrywanych przez Sejm.

• 5. Poseł oraz każdy uczestnik posiedzenia biorący udział w dyskusji może zgłosić zastrzeżenia lub poprawkę do sporządzonego protokołu nie później niż do chwili rozpoczęcia następnego posiedzenia Sejmu. O przyjęciu lub odrzuceniu poprawki Sejm rozstrzyga większością głosów bez dyskusji.

• 6. Protokół, do którego nie wniesiono zastrzeżeń lub poprawek, uważa się za przyjęty. Przyjęcie protokołu potwierdza podpisem Marszałek Sejmu lub przewodniczący obradom wicemarszałek oraz prowadzący protokół sekretarz posiedzenia. Protokół, opatrzony pieczęcią Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, przechowuje się w archiwum Sejmu.


• Art. 36 Regulaminu Senatu1. Posiedzenia Senatu są jawne.2. Senat na wniosek Marszałka Senatu lub co najmniej 10 senatorów może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. Uchwałę w tej sprawie Senat podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.3. Senat rozstrzyga o tajności obrad na posiedzeniu niejawnym.• Art. 37 Regulaminu Senatu1. Uzyskiwanie informacji o działalności Senatu i jego organów odbywa się zgodnie z przepisami ustawy o dostępie do informacji publicznej i jest realizowane poprzez:1) wcześniejsze informowanie opinii publicznej o posiedzeniach Senatu,2) wstęp na posiedzenia Senatu i komisji senackich,3) udostępnianie druków senackich, protokołów i sprawozdań stenograficznych z posiedzeń Senatu, protokołów i zapisów stenograficznych z posiedzeń komisji senackich, a także innych dokumentów i informacji związanych z działalnością Senatu i jego organów.


2. Udostępnianie dokumentów i innych informacji, o których mowa w ust. 1 pkt 3, odbywa się poprzez zamieszczenie ich w sieci teleinformatycznej. Informacje niezamieszczone w sieci teleinformatycznej udostępniane są na wniosek.3. Dokumenty i inne informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 3, mogą być również udostępniane poprzez wyłożenie, wywieszenie lub zainstalowanie urządzenia umożliwiającego zapoznanie się z nimi w miejscach ogólnie dostępnych.4. Decyzje w sprawie odmowy udostępnienia informacji publicznej oraz umorzenia postępowania o udostępnienie informacji publicznej wydaje Szef Kancelarii Senatu.5. Marszałek Senatu określa, w drodze zarządzenia, sposób uzyskiwania informacji publicznej w trybie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, w szczególności miejsce i czas jej uzyskiwania.


• Art. 33 Konstytucji Francji• Posiedzenia obu izb są jawne. Pełne sprawozdania z obrad są publikowane w Journal

Official.Każda izba może uchwalić tajność obrad na wniosek premiera lub jednej dziesiątej swych członków.

• § 50 Konstytucji FinlandiiJawność działalności parlamentu

• Plenarne posiedzenia parlamentu są otwarte dla publiczności, chyba że parlament z bardzo ważnych powodów zdecyduje inaczej w konkretnej sprawie. Parlament publikuje stenogramy obrad, zgodnie ze szczegółowymi przepisami zawartymi w regulaminie obrad parlamentu.Posiedzenia komisji stałych są zamknięte dla publiczności. Jednak komisja stała może zdecydować, że posiedzenie będzie otwarte dla publiczności w części, w której uzyskuje informacje związane z rozpatrywaniem danej sprawy. Protokół komisji stałej i inne jej dokumenty są jawne, chyba że przewidziano inaczej w regulaminie obrad parlamentu lub komisja stała zdecyduje inaczej w konkretnej sprawie.Członkowie komisji stałej przestrzegają koniecznego stopnia tajności, który komisja stała ustali w konkretnej sprawie. Przy rozpatrywaniu kwestii stosunków międzynarodowych Finlandii lub spraw dotyczących Unii Europejskiej, członkowie komisji stałej przestrzegają koniecznego stopnia tajności, ustalonego przez Komisję Spraw Zagranicznych lub Wielką Komisję, po wysłuchaniu opinii Rady Państwa, a wymaganego w tych kwestiach.


• Art. 80 konstytucji HiszpaniiPosiedzenia plenarne Izb są jawne, chyba że każda z Izb większością bezwzględną lub zgodnie z regulaminem postanowi inaczej.

• Art. 42 niemieckiej Ustawy Zasadniczej

(1) Obrady Bundestagu są jawne. Jawność obrad może zostać wyłączona, na wniosek jednej dziesiątej deputowanych lub na wniosek Rządu Federalnego, większością dwóch trzecich. Wniosek jest rozpatrywany na posiedzeniu niejawnym. (…) (3) Za zgodne z prawdą sprawozdawanie jawnych posiedzeń Bundestagu i jego komisji nie ponosi się żadnej odpowiedzialności.

• § 84 Konstytucji NorwegiiStorting debatuje w sposób jawny, a przebieg obrad publikowany jest drukiem, z wyjątkiem tych wypadków, gdy większość zadecyduje inaczej.


• Prof. Andrzej Mycielski, polski prekursor prac z zakresu techniki parlamentarnej, docent Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Wrocławskiego, autor m.in.: Obsada urzędu prezydenta Rzeczypospolitej: studia prawne na tle europejskich konstytucyj europejskich, Polskie prawo polityczne, Z zagadnień techniki parlamentarnej, z której to pracy warto przypomnieć kilka spostrzeżeń…


• Wielkość Sali obrad parlamentu, zależeć będzie nie od liczby przypadających nań metrów kwadratowych; sala taka będzie salą wielką lub salą małą nie w oderwaniu, ale zależnie od stosunku jej rozmiarów do liczby zasiadających w niej reprezentantów.

• Pierwszy z nich to typ sali mogącej pomieścić na zarezerwowanych miejscach wszystkich uprawnionych do zasiadania w niej przedstawicieli. Drugi typ, to sala plenarna angielskiej Izby Gmin, na której ławach znaleźć może mało co więcej aniżeli połowa ogólnej liczby posłów.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• W tym miejscu warto przytoczyć słowa byłego premiera Winstona

Churchill’a:

• „Przyczyny uzasadniające ów stan rzeczy były długo łamigłówką dla nie uświadomionych obcokrajowców i wywoływały nieraz zaciekawienie, a nawet nastroje krytyczne naszych posłów. Jednakowoż nie jest to takie trudne do zrozumienia, jeżeli spojrzymy na tę rzecz z praktycznego punktu widzenia. Jeżeli Izba jest dostatecznie obszerna aby pomieścić wszystkich naraz swoich członków, to 9 na 10 toczonych w niej obrad przebiegać będzie w przygnębiającej atmosferze, niemal pustej, względnie w połowie zapełnionej Sali.

• Istotą dobrego przemawiania w Izbie Gmin stanowi styl konwersacyjny, łatwość krótkich przerywań wyjaśniających i wymiany zdań. Przemowy „ex katedra” źle zastępowałyby tutaj styl konwersacyjny, w którym załatwiamy tak wiele naszych spraw. Ale styl konwersacyjny wymaga względnie małej przestrzeni, a istotną rolą przy wielkich okazjach powinno grać wrażenie tłumu i nagłości.”

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Obrady w salach wielkich i pustych prowadzone w stylu oratorskim mają

charakter bardziej oficjalny i uroczysty, podczas gdy sale małe i niejednokrotnie zapełnione sprzyjają lepiej stylowi salonowo – konwersacyjnemu. Z oficjalnością obrad w salach wielkich i pustych harmonizuje zwyczaj przemawiania mówców z trybuny [styl ex katedra], stylowi konwersacyjnemu odpowiada lepiej przemawianie z miejsc.

• W salach wielkich, które zdolne są pomieścić wszystkich uprawnionych do zasiadania w nich przedstawicieli, zarezerwowane dla nich miejsca są numerowane (lub inaczej oznaczone, np. nazwiskiem posła). Zapewnia to im większą wygodę, możność posiadania własnego pulpitu, przyborów do pisania i notatek, możność korzystania z różnych urządzeń technicznych itp.

• W chwili otwierania Sali obrad jest większy porządek, wchodzący do niej nie tłoczą się w poszukiwaniu za miejscami, nie utrudniają cyrkulacji w przejściach itp. W salach małych nie mogących pomieścić wszystkich uprawnionych, nie ma – bo nie może być – zwyczaju oznaczania miejsc (istnieje jedynie jak w Izbie Gmin, sposób mało na ogół skuteczny, chwilowego rezerwowania ich przy pomocy składanych na ławach kart wizytowych). Jest to system dla parlamentarzystów niewygodny, ale mający tę dobrą stronę, że miejsca na co dzień rzadziej świecą pustkami.


• Ok. 290 m² powierzchni brytyjskiej Izby Gmin


• Kanadyjska Izba Gmin.


Izba Reprezentantów Nowej Zelandii


• …a teraz oddajmy głos raz jeszcze Rogerowi Sandsowi, clerkowi Izby Gmin:

• (…) nie istnieje zasada, która by mówiła jak sala obrad Izby Gmin. (…)

• powinna być tak urządzona, by krzesła stały w równoległych rzędach naprzeciwko siebie i prostopadle do miejsca, gdzie siedzi Spiker [Speaker – funkcja odpowiadająca funkcji Marszałka Sejmu] oraz by nie było wystarczającej liczby miejsc do siedzenia dla wszystkich członków Izby jednocześnie. Nie ma to nic wspólnego z systemem dwupartyjnym, jak się czasami twierdzi. Stało się tak w wyniku okoliczności historycznych. Od roku 1547 do 1834 Izba Gmin zbierała się w miejscu, które poprzednio było kaplicą pałacu królewskiego. Był to długi, lecz wąski budynek i miejsca do siedzenia podczas obrad mogły być usytuowane tylko w ten sposób. Trudno było zmienić zwyczaj ukształtowany przez trzy stulecia.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Zróżnicowanie wielkości sal obrad parlamentu:- ok. 500 m² budynek norweskiego Stortingu

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Ok. 1200 m² powierzchni niemieckiego Bundestagu

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Ok. 1200 m² powierzchni sali obrad amerykańskiej Izby

Reprezentantów

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Kształt sali głównej posiedzeń parlamentu• W roku 1789r. problem ukształtowania pomieszczenia obrad

Stanów Generalnych został rozwiązany samorzutnie przez służbę króla Ludwika XVI, która ustawiła ławy w kształcie wydłużonego półkola.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Cztery lata później, 19 września 1793r. W Stanach Zjednoczonych sam G.

Washington kładzie osobiście kamień węgielny pod fundamenty zaprojektowanej budowli. Styl przyszłego gmachu, a zwłaszcza jego amfiteatralna sala stanowić ma całkowity nawrót do greckich wzorów starożytnych. Jest to na tle sztuki amerykańskiej dotąd nieznane zjawisko, jest to „nowy i zasadniczo nie angielski klasycyzm”

• W tym samym roku [1793] po drugiej stronie Oceanu, obraduje już Konwent rewolucyjny w paryskiej amfiteatralnej sali dawnego teatru Tuilerie; ławy biegną w liniach półokrągłych i wznoszą się stopniowymi rządami ku górze. Na górnych rzędach po lewej ręce przewodniczącego zasiadają radyklani jakobini, zwani dlatego właśnie, że siedzą wysoko „góralami”; po jego prawej ręce w rzędach niskich zajmują swe miejsca zwalczani przez jakobinów umiarkowani. Jest to tzw. „nizina” albo „bagno”. Przed Rewolucją Francuską znamy tylko jeden zasadniczy model Sali obrad, model Sali prostokątnej związanej tradycyjnie z dawną izbą średniowieczną. Dzięki Rewolucji Francuskiej do modelu tego dołącza się nowy wzór, wzór klasycyzującej sali półokrągłej. Poza tym kształtuje się właśnie w tym okresie nieznane dotąd pojęcie tzw. „lewicy” i „prawicy”, obok istniejących nadal w niektórych krajach, zwłaszcza anglosaskich „oponentów” i „prorządowców”.


• Ale system rozlokowania obradujących w salach różnego kształtu nie da się zamknąć w ramach dwóch sztywnych modeli i dopuszcza poza nimi możliwości jeszcze wielu dodatkowych wariantów.

• Oto zasadnicze możliwości:• I. System rozmieszczenia obradujących w sali prostokątnej• Typ wzorcowy – Anglia; w Izbie Gmin ustawionych jest pięć rzędów ław na

prawicy przewodniczącego (Speakera) i pięć po jego lewicy. Lawy z prawej strony zajmuje rząd i popierająca go partia, ławy z lewej strony – opozycja. Obie grupy oddzielone od siebie środkowym przejściem, na tyle szerokim, aby nie dopuścić do skrzyżowania dwóch mieczy. Siedzą zwróceni twarzami ku sobie.

• Wariantem tego jest sala posiedzeń polskiego Sejmu Ustawodawczego w pierwszych latach okresu międzywojennego; w sali krzesła były ustawione rzędami frontem do Prezydium, z kilku przejściami podłużnymi między nimi. Członkowie stronnictw prawicowych zasiadali po prawej stronie Sali, centrowcy po środku, lewicowi – na lewicy.


• II. System rozmieszczenia obradujących w sali półokrągłej Typ wzorcowy – Francja. Przyjęty jest system wielopartyjny. Siedzący na swoich oznaczonych miejscach posłowie Izby Deputowanych tworzą rozwijający się, od prawicy ku lewicy, „wielokolorowy” wachlarz rozmaitych odcieni politycznych. I wariant - USA. Przyjęty jest system dwupartyjny. Obradujący siedzą w Izbie Reprezentantów w dwóch wielkich grupach, Demokratów i Republikanów, na miejscach nieoznaczonych (w Senacie zasiadają na miejscach oznaczonych, Demokraci na prawo, Republikanie na lewo od przewodniczącego)II wariant – Szwecja, Norwegia. Przedstawiciele poszczególnych partii zasiadają na Sali bądź w grupach terytorialnych, odpowiadających podziałowi na okręgi wyborcze, a niezależnie od ich przynależności partyjnej.III wariant – Szwajcaria. Posłowie z włoskiej i francuskiej części kraju, zajmują miejsca po lewej, a z niemieckiej po prawej stronie Sali, ale gdzie poza tym istnieje przynajmniej ogólna tendencja rozmieszczania zgodnie z ich przynależnością partyjną, a więc w zespołach klubowych.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym• Oddajmy głos Winstonowi Churchillowi„Istnieją dwie charakterystyczne cechy Izby Gmin (…) Pierwszą taką cechą jest to, że kształt Izby winien być podłużny, a nie półokrągły. Jest to bardzo ważny moment w życiu politycznym. Półokrągłe Izby zgromadzeń, które tak się podobają teoretykom wiedzy politycznej, umożliwiają każdej jednostce, względnie grupie obracanie się dookoła środkowej osi oraz przybieranie różnych półcieni koloru różowego, w zależności od tego, jak pogoda się zmienia.(…) Widziałem wiele poważnych i czynnych parlamentów zniszczonych w wyniku tego systemu. Jest rzeczą łatwą dla człowieka przesuwać się wśród nieuchwytnych stopniowań z lewa w prawo, natomiast wyczyn przekroczenia, przejścia (crossing the floor) jest czymś co wymaga poważniejszego zastanowienia. Jestem dobrze zaznajomiony z tą materią, dokonałem bowiem tej trudnej operacji nie tylko raz, ale dwa razy. Logika, która w tak licznych krajach dała początek półokrągłym salom zgromadzeń, dla których przeznaczone są budynki zapewniające każdemu posłowi nie tylko miejsce do siedzenia, ale często także pulpit do pisania wraz z kołatką do trzaskania – okazała się fatalną dla rządów parlamentarnych – jak o tym dobrze wiemy to w ojczyźnie tego systemu i w kraju jego narodzin.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym

Documents

Transcript of Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym