Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

Podstawy prawne:

Konstytucja RP z 1997 r. rozdział IV, tytuł: „Posłowie i senatorowie” (art. 102 – 108)

Kodeks wyborczy z dnia 5 stycznia 2011 r.

Ustawa z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora

Uchwała Sejmu RP z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

MANDAT (od łac. mandatum – zlecenie)

Pojęcie to ma złożony charakter i używa się go przynajmniej w trzech znaczeniach:

1. jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone przedstawicielowi przez wyborców w drodze aktu głosowania

2. jako całokształt praw i obowiązków przedstawiciela

3. jako określenie funkcji przedstawiciela.


Rodzaje mandatów:

1) MANDAT IMPERATYWNY (nazywany: związanym) – opiera się na traktowaniu deputowanego jako reprezentanta (przedstawiciela) tych, którzy go wybrali. Tym samym pojawia się prawny węzeł bezpośredniej zależności pomiędzy przedstawicielem a jego wyborcami; przedstawiciel jest związany wolą swoich wyborców (co może znajdować wyraz w instytucji tzw. instrukcji i nakazów) oraz ponosi przed nimi prawną odpowiedzialność za swe działania (co może przybierać postać odwołania przedstawiciela przez wyborców). Występował w Konstytucji PRL z 1952 r. Charakterystyczny dla konstytucjonalizmu socjalistycznego.

CECHY:

a) przedstawiciel jest jedynie reprezentantem swojego okręgu wyborczego, a nie całego zbiorowego podmiotu suwerenności;

b) przedstawiciel jest zobowiązany do uwzględnienia opinii i oczekiwań własnego elektoratu

c) może być odwołany przed upływem kadencji


Rodzaje mandatów:

2) MANDAT WOLNY – opiera się na założeniu, że przedstawiciel reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (naród), nie jest więc jedynie przedstawicielem tych, którzy go wybrali. Nie istnieje prawna zależność członka parlamentu od wyborców, niedopuszczalne są instrukcje i nakazy wyborcze, nie ma możliwości odwołania przedstawiciela. Występuje w zdecydowanej większości współczesnych państw demokratycznych.

CECHY:

a) Uniwersalność (generalność) - polega na istnieniu bezpośredniego powiązania każdego posła (senatora) z narodem jako zbiorowym podmiotem suwerenności (art. 1 ustawy: „Posłowie i senatorowie wykonują swój mandat, kierując się dobrem Narodu”),

b) Niezależność - oznacza niedopuszczalność ustanawiania jakichkolwiek prawnych form podporządkowania kierunków lub skuteczności działań deputowanego innym podmiotom (art. 104 ust. 1 Konstytucji).

c) Nieodwoływalność - nie może zostać odwołany przez wyborców przed upływem kadencji, nie wynika wprost z art. 104 ust. 1 Konstytucji, ale można ją z niego wyprowadzić


W Polsce występował zarówno mandat imperatywny, jak i mandat wolny. W okresie Rzeczypospolitej Szlacheckiej bardzo silnie był obsadzony mandat imperatywny. Wprawdzie na podstawie legacji królewskiej posłowie wysyłani na Sejm Walny mieli posiadać plena postestas („zupełna moc”), to jednak od 1512 r. można spotkać ograniczenie swobody posłów instrukcjami sejmikowymi (limita postestas).

Pod wpływem myśli Oświecenia, w Ustawie Rządowej z 3-go Maja 1791 r. doszło do zerwania z koncepcją mandatu imperatywnego i przyjęcia mandatu wolnego.

Mandat wolny został wyrażony także w Konstytucji z 17 marca 1921 r. Natomiast Konstytucja z 1935 r. nie zawierała uregulowań określających charakter mandatu. Mała Konstytucja z 1947 r. nawiązująca do Konstytucji z 1921 r., nie wypowiadała się na temat mandatu przedstawicielskiego.

Konstytucja PRL z 1952 r. wprowadzała mandat imperatywny w art. 2 ust. 2 „Przedstawiciele ludu w Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i w radach narodowych są odpowiedzialni przed swymi wyborcami i mogą być przez nich odwołani”.

Istotną zmianę przyniosła Mała Konstytucja z 1992 r., która wprowadziła instytucję mandatu wolnego i zakazała wprowadzenia mandatu imperatywnego. Art. 6 „Poseł jest reprezentantem całego Narodu, nie jest związany instrukcjami wyborców i nie może być odwołany”.


MANDAT PARLAMENTRNY:

1. NABYCIE – następuje z chwilą stwierdzenia wyboru danego kandydata.

2. OBJĘCIE – art. 104 ust. 2 Konstytucji – następuje po złożeniu ślubowania (przysięgi, obietnicy) na posiedzeniu plenarnym organu lub przed określonym organem (niezłożenie ślubowania oznacza wygaśnięcie mandatu).

3. WYGAŚNIĘCIE – art. 247 § 1 oraz art. 279 § 1 kodeksu wyborczego

- śmierć- utrata prawa wybieralności- pozbawienie mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu- zrzeczenie się mandatu (odmowa złożenia ślubowania)- naruszenie zakazu niepołączalności albo objęcie funkcji niepołączalnych

4. POZBAWIENIE MANDATU – art. 107 Konstytucji


IMMUNITETY stanowią jedną z najstarszych instytucji parlamentarnych. Rozumiemy jako wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności deputowanego za naruszenia prawa - pełni zawsze dwie zasadnicze funkcje:

1) ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu,

2) ochrony niezależności i autonomii instytucji parlamentu jako takiego.

Tym samym immunitet parlamentarny jest czymś więcej niż indywidualnym przywilejem posła. To odwrócenie różni immunitet parlamentarny od innych rodzajów immunitetów, bo nie tylko on jest przywilejem zarówno osoby jak i instytucji, ale też - co istotne - parlament jako organ urzeczywistniający suwerenność narodu jest instytucją szczególnego rodzaju. (Zob. Orzeczenie TK z dnia 28 stycznia 1991 r., K 13/90 i Wyrok TK z dnia 28 listopada 2001 r., K 36/01).


Polskie prawo parlamentarne rozróżnia dwa rodzaje immunitetu w znaczeniu przedmiotowym:

immunitet materialny - rozumiany jest jako wyłączenie karalności pewnych czynów, a więc wyjęcie piastuna immunitetu spod działania materialnego prawa karnego. Immunitet ten ma charakter częściowy (bo dotyczy tylko pewnej grupy czynów), tam jednak gdzie zostaje ustanowiony, nabiera charakteru bezwzględnego, bo skoro wyłącza przestępczy charakter czynu, to nie istnieje możliwość jego uchylenia.

immunitet formalny - jest jako ograniczenie dopuszczalności ścigania za wszelkie czyny materialne stanowiące przestępstwo (lub inny czyn karalny) a więc wyjęcie piastuna immunitetu spod normalnego toku procedury karnej. Łączy się z tym zwykle przywilej nietykalności, ograniczający dopuszczalność aresztowania (innego pozbawienia wolności) przedstawiciela.


IMMUNITET MATERIALNY (art. 105 ust. 1 Konstytucji) - występował w okresie międzywojennym, zlikwidowano go w konstytucji z 1952 r., a przywrócono w Małej Konstytucji z 1992 r. (inaczej Indemnitet).

1) Charakter częściowy - obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego, pod warunkiem, że nie dochodzi do naruszenia praw osób trzecich

2) Charakter trwały - działa także po wygaśnięciu mandatu, ale tylko w odniesieniu do działalności, która miała miejsce w okresie sprawowania mandatu

3) Charakter bezwzględny (niewzruszalny) - nie ma żadnej procedury, w której możliwe byłoby jego uchylenie


IMMUNITET FORMALNY (art. 105 ust. 2 – 4 Konstytucji) - występuje nieprzerwanie od Konstytucji z 17 marca 1921 r.

1) Charakter zupełny - odnosi się do wszelkich czynów, które mogłyby podlegać odpowiedzialności karnej, popełnionych przez przedstawiciela, niezależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu (nie obejmuje odpowiedzialności cywilnej pracowniczej, zawodowej lub podobnej)

2) Charakter względny - może ostać uchylony na mocy uchwały Sejmu (Senatu) podjętej bezwzględną większością głosów. Poseł (senator) może się go zrzec

3) Charakter nietrwały - wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu

UCHYLENIE IMMUNITETU FORMALNEGO

WNIOSEK

PRZESTĘPSTWO ŚCIGANE Z OSKARŻENIA PUBLICZNEGO PROKURATORA GENERALNEGO

PRZESTĘPSTWO ŚCIGANE Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO OSKARŻYCIEL PRYWATNY, PO WNIESIENIU SPRAWY DO SĄDU

Marszałek Sejmu (Senatu) ZAWIADAMIA POSŁA(SENATORA) O TREŚCI WNIOSKU

Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskichuchwalenie sprawozdania oraz rekomendacji dla

Sejmu (Senatu) w sprawie przyjęcia lub odrzucenia wniosku

SEJM (SENAT)Rozpatrzenie sprawozdania komisji: - występuje jedynie poseł sprawozdawca, - prawo zabrania głosu przysługuje jedynie osobie, której dotyczy wniosek- nie przeprowadza się dyskusji

UCHWAŁA SEJMU (SENATU) wymagana większość bezwzględnej w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

NIEPODJĘCIE UCHWAŁY

KONIEC POSTĘPOWANIA

NIEPODJĘCIE UCHWAŁY

KONIEC POSTĘPOWANIA

ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA WSZCZĘTEGO PRZED DNIEM WYBORU

POSEŁ (SENATOR)

WNIOSEKo zażądanie przez Sejm lub Senat

zawieszenia postępowania karnego do czasu wygaśnięcia mandatu

MARSZAŁEK SEJMU (SENATU)

Spełnienie wymogów formalnych

Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich

(Senatorskich)

Sejm (Senat) żąda zawieszenia postępowania

karnegouchwała podjęta większością 3/5 głosów ustawowej liczby posłów (senatorów)

Brak spełnienia wymogów formalnych

Marszałek Sejmu (Senatu) po zasięgnięciu opinii Prezydium

Sejmu (Senatu)

zwrot w celu usunięcia braków


NIETYKALNOŚĆ (art. 105 ust. 5 Konstytucji)

Poseł (senator) nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu (Senatu), z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu (Marszałka Senatu), który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Charakter nietykalność jest identyczny jak w przypadku immunitetu formalnego zupełny, względny, nietrwały.


NIEPOŁĄCZALNOŚĆ (incompatibilitas)

GENEZA. Początkowo stanowiła środek zabezpieczający władzę ustawodawczą (parlament) przed przewagą władzy wykonawczej (rządu) zdominowanej przez osoby zależne od monarchy.

Z czasem jednak, gdy skład rządu zaczął być determinowany przez parlament (izbę niższą), rozdział personalny przestał być traktowany kategorycznie, stopniowo tracił na znaczeniu, a wiele Konstytucji pozostawiało go też poza zakresem swych regulacji.

Zwrot ku niepołączalności mandatu parlamentarnego z członkostwem w rządzie nastąpił w okresie kryzysu parlamentarnego. Inny jednak przyświecał mu cel. Chodziło o wzmocnienie władzy wykonawczej i zapewnienie jej niezależności od władzy ustawodawczej, co najlepiej odzwierciedlała Konstytucja V Republiki.


NIEPOŁĄCZALNOŚĆ

W ZNACZENIU FORMALNYM – jako zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi.

Mandatu posła (senatora) nie można łączyć:1) ze sprawowaniem mandatu w drugiej izbie (art. 102 Konstytucji)

2) z funkcją: Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej, sędziego, prokuratora, urzędnika służby cywilnej, żołnierza pozostającego w czynnej Słubie wojskowej, funkcjonariusza policji oraz funkcjonariusza służb ochrony państwa. ZAKAZ TEN NIE DOTYCZY CZŁONKÓW RADY MINISTRÓW I SEKRETARZY STANU W ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ (art. 103 Konstytucji)


NIEPOŁĄCZALNOŚĆ

3) z wykonywaniem pracy na podstawie stosunku pracy: w Kancelarii Sejmu, w Kancelarii Senatu, w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, w Biurze Trybunału Konstytucyjnego, w Najwyższej Izbie Kontroli, w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, w Biurze Rzecznika Praw Dziecka, w Biurze Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, w Krajowym Biurze Wyborczym, w Państwowej Inspekcji Pracy, samorządu terytorialnego (z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru) oraz nie mogą wykonywać pracy w charakterze pracownika administracyjnego sądu i prokuratury, a także nie mogą pełnić zawodowej służby wojskowej (art. 30 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora).

W ZNACZENIU MATERIALNYM, jako zakaz podejmowania lub prowadzenia określonego rodzaju działalności zawodowej lub podobnej:

zakaz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub nabywania tego majątku (art. 107 Konstytucji)

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym

Documents

Transcript of Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym