ANTYKAntyk (Staroytno) epoka historyczna obejmujca dzieje powstania pierwszych cywilizacji dookoo V wieku n.e. (od schyku IV wieku p.n.e. do midzy innymi upadku cesarstwa rzymskiego w476 roku.)Staroytna literatura, historia i kultura s fundamentami wspczesnego wiata.

Rodzaje literackie Gatunki literackie przykady

Liryka pie, oda, hymn, dytyramb Tyrteusz, Horacy

Epika epos Homer Ilada i OdysejaDramat tragedia, komedia, Sofokles, Tespis, Eurypides

Epos - take: epopeja, poemat heroiczny - jeden z gwnych i najstarszych gatunkw epiki , utwrnajczciej wierszowany, nawizujcy do mitw i poda, cechuje go podniosy styl, wystpujpowtrzenia, porwnania, istotne s epitety. Twrc najwybitniejszych dzie dla kultury europejskiej - Iliady i Odysei jest Homer yjcy w VIII w.p.n.e. Epos jest to rozbudowany utwr, ktrego podstaw fabularn s mity, banie, podania, przekazyludowe, wyobraenia na temat historycznych, narodowych wydarze, pami o doniosych postaciachi wydarzeniach, wyznawane zbiorowo wartoci i wierzenia religijne.

Iliada - pie o Troi - powstaa na przeomie IX i VIII w. p.n.e. jest epizodem (opisuje 50 ostatnichdni) z 10 roku wojny trojaskiej, pena tematw wojennych i bohaterskich, nawizuje do mitu o jabkuniezgody, opisuje gniew Achillesa i wynikajce z tego konsekwencje, wspomina take pojedynekAchillesa z synem krla Priama - HektoremStreszczenie:http://iliada.klp.pl/a-6266-5.html

Odyseja - powstaa w I p. VIII w. p.n.e. opowiada o powrocie Odyseusza spod Troi do Itaki, trwaon a dziesi lat w wyniku kltwy rzuconej przez Posejdona. Podczas tej wdrwki spotyka go wieleniebezpieczestw m.in. odwiedza kraj Lajstrygonw, wysp syren, kraj cyklopw, aby na kocupowrci do ony Penelopy i syna Telemacha. Streszczenie: http://odyseja.klp.pl/a-9928.html

Cechy eposu:- Rozbudowana, wielowtkowa fabua- Ukazywanie dziejw legendarnych lub historycznych bohaterw w momentach przeomowych dladanej spoecznoci,- obecno bohatera zbiorowego,- Inwokacja na pocztku utworu - Rozbudowane, bardzo szczegowe opisy (batalistyczne, przedmiotw, sytuacji, wygldw i inne),powodujce retardacj, - zatrzymanie biegu wydarze i skupienie uwagi na jakim szczegle- Obecno wszechwiedzcego narratora- Porwnania homeryckie - porwnania, w ktrych czon porwnujcy rozbudowany jest w cayobraz; szeroko rozbudowane porwnania o niezwykej strukturze, zwaszczadusze. Charakterystyczne dla takiego porwnania jest to, e jego drugi czon (jak) stanowioddzieln, epizodyczn scenk. Narrator zostawia jakby akcj poematu, rozwijajc stworzony przez

siebie obraz, i dopiero zakoczenie, pokazujce obiekt porwnania (tak) powraca do waciwegotoku akcji.- Dwupaszczyznowo wiata przedstawionego wiat bogw i wiat ludzi,- Patetyczny styl,- Wystpowanie staych epitetw (np. szybkonogi Achilles)- Mitologiczna motywacja zdarze- Uroczysty podniosy styl heksametr jako miara wierszowa- Iliada i Odyseja jako wzorzec gatunku

Tragedia - Jeden z dwch obok komedii gatunkw dramatu; utwr dramatyczny, w ktrymorodkiem akcji jest nieprzezwycialny i koczcy si nieuchronn klsk konflikt wybitnejjednostki z siami wyszymi losem, fatum, prawami historii, prawami moralnymi, prawamispoecznymi itp. Konflikt ten okrela si jako konflikt tragiczny, stanowi on wystpujcy wwikszoci tragedii model sytuacji czowieka, zarazem jako kategoria estetyczna tragizmu stanowic oestetycznej wymowie tragedii. Konflikt tragiczny stanowi przeciwiestwo dwch racjirwnowartociowych, dlatego te majcy dokona midzy nimi wyboru musi ponie klsk, a jegodziaania kocz si katastrof. rdem tragedii greckiej s obrzdy religijne na cze Dionizosa

Cechy tragedii:- Zasada trzech jednoci:miejsca - wydarzenia rozgrywaj si w jednym okrelonym miejscu,czasu - fabua toczy si w przecigu 24 godz., zaczyna si o wicie, a koczy wieczorem,akcji - ciga, nieprzerwana, przyczynowo-skutkowa, jedno wydarzenie wynika z drugiego,jednowtkowo- Mitologiczna motywacja zdarze tworzywem tragedii smity i bohaterowie z rodow krolewskich;np. Mit o rodzie Labdakidw- Zasada decorum (zasada czystoci - dopasowanie odpowiedniego stylu do utworu, tragediiprzypisywano styl wysoki (patetyczny, uroczysty), a komedii niski (lekki, rubaszny)- Katharsis (z gr. oczyszczenie) - doznanie szczeglnego stanu emocjonalnego, oczyszczenie zemocji, stanu litoci i trwogi z powodw losw bohatera- Ironia tragiczna wszystko wydaje si zmierz do szczliwego koca, ale on nie nastpuje, pomimodobrych intencji bohatera- Konflikt tragiczny - rwnorzdne racje pomidzy, ktrymi nie sposb dokona wyboru, kadeposunicie bohatera zblia go do katastrofy- Tragizm bohaterw* - szczeglny sposb konstrukcji losw bohaterw, usytuowany wnierozerwalnym konflikcie tragicznym- Wina tragiczna - wczeniej czy pniej bohater dowie si, e le postpuje i zostanie ukarany- Chr penicy rol moralisty, komentatora wydarze, ktry ocenia rozwj sytuacji skadajcy si z12-15 mczyzn- Niezmienno charakteru postaci, postacie nie podlegaj transformacji- Nie przedstawiano bezporednio scen krwawych, mwi o nich dialog- Bohaterami s osoby z wyszych sfer, s szlachetni, ale nie pozbawieni wad i saboci

*Zrda tragizmu bohatera (krl Edyp w Micie o Labdakidach jako przykad bohatera tragoczego):- kltwa, fatum, niech bogw, przeznaczenie cice nad bohaterem- prba ucieczki od przeznaczenia- bezsilno wobec nieuchronnoci losu- niewiedza bohatera- wiadomo kruchoci, ulotnoci, przemijania ycia.- konflikt tragiczny- wina niezawiniona - hamartia

Mit o Labdakidach (Krl Edyp + Antygona)Przedstawienie mitu:Krl Teb, Lajos usysza w Delfach przepowiedni, e zginie z rk wasnego syna. Kiedy jego ona -Jokasta urodzia potomka, postanowi go zgadzi. Rozkaza sucemu, aby wynis dziecko w gry itam je porzuci. Ten jednak nie wykona do koca rozkazu i przekaza niemowl pochodzcemu zKoryntu pasterzowi, ktry z kolei odda je na wychowanie bezdzietnym wadcom swej krainy -Polibosowi i Meropie. Edyp nie czu si szczliwy. Rwienicy nazywali go podrzutkiem, cho niktnie chcia wyjawi tajemnicy jego pochodzenia. Aby dowiedzie si prawdy, Edyp uda si dowyroczni delfickiej. Usysza tam straszn przepowiedni, sugerujc, e zabije wasnego ojca i oenisi z wasn matk. Po tych informacjach Edyp by pewien, e Polibos i Meropa to jego prawdziwirodzice, wic postanowi uda si do Teb, aby zapobiec spenieniu si przepowiedni. W drodze spotka Lajosa, pokci si z nim i nie zdajc sobie z tego sprawy, i jest to jego ojciec -zabi go. Nastpnie spenia si druga cz przepowiedni. W Tebach pojawi si sfinks - dziwnypotwr, majcy twarz i piersi kobiety, a reszt ciaa lwa, ze skrzydami jak u ptaka. Porywa on ludzi irzuca w przepa. Powiedzia, e dopiero wtedy ustpi z ziemi tebaskiej, jeli kto rozwie jegozagadk. Tej zagadki nauczy si od muz, a brzmiaa ona nastpujco: "Co to za zwierz, obdarzonegosem, ktre z rana chodzi na czworakach, w poudnie na dwch nogach, a wieczorem na trzech?".Krl Kreon, ktry obj rzdy po mieri Lajosa ogosi, e kto wyjani zagadk otrzyma krlestwotebaskie i oeni si z Jokast, wdow po zamordowanym Lajosie. W tym wanie dniu do stolicy przyby Edyp. Odgad zagadk Sfinksa i polubi Jokast. Przez szereglat potomek rodu Labdakidw panowa szczliwie nie zdajc sobie sprawy z cicej na nim kltwy.Jokasta urodzia mu w tym czasie czworo dzieci: Eteoklesa, Polinejkesa, Antygon i Ismen. Zupenieniespodziewanie zaraza zacza dziesitkowa Tebanczykw. Ziarno rzucone w gleb nie wzrastao,wic ziemia leaa ugorem. Dzieci przychodziy na wiat martwe, zwierzta nie rozmnaay si. Na pomoc wezwano wrbit - Terezjasza, lepego starca z dug, bia brod. Utraci on wzrok wmodoci, gdy ujrza w kpieli nag Aten. Zeus da mu ycie siedem razy dusze ni przecitnegoczowieka. Pozbawiony widoku ziemskich rzeczy, zna tajemnice przyszoci i rozumia mowptakw. Kiedy Terezjasz zjawi si w paacu Edypa, oznajmi niewiadomemu swych win krlowi, ejest to kara za jego ojcobjstwo i kazirodztwo. Na wie o tym Jokasta powiesia si, a Edyp wykusobie oczy i wyruszy w wiat, aby odpokutowa swe winy. Prowadziy go crki. Szuka krainy, wktrej spokojnie zostaby pochowany. Zaszed do miejscowoci Kolonos niedaleko Aten i tam umar.Pochowano go w gaju, do ktrego wiosn przylatyway sowiki.W Tebach zostali dwaj bracia: Eteokles i Polinejkes. Ustalili, e wadz bd sprawowa na przemian,w ten sposb, e kady bdzie panowa przez rok. Eteokles pierwszy wzi bero, lecz po upywie rokunie chcia ustpi bratu i wygna go z kraju. Rozgoryczony Polinejkes schroni si na dworze wadcyArgos, Adratosa. Tam oeni si z jego crk i namwi tecia, aby najecha na Teby by odzyskatronmiasto. Obaj bracia zginli na polu walki. Wadz w pastwie ponownie przej Kreon, brat Jokasty. Nie pozwoli pochowa Polinejkesa. Ciaojego kaza wyrzuci krukom na poarcie i zabroni pod kar mierci uczci go pogrzebem. Siostrazmarego, Antygona nie usuchaa rozkazu. Wasnymi rkami wykopaa grb i pochowaa zwokibrata. Za kar zamurowano j w piwnicy. W dziesi lat pniej synowie wodzw pokonanych pod Tebami przygotowali now wypraw.Miasto nie miao si do obrony. Terezjasz doradzi Tebaczykom wysa do nieprzyjaci poselstwo zprob o pokj, a tymczasem, korzystajc z rozejmu uciec z oblonych murw. Tak si stao. Kiedyrozwaono warunki pokoju, wszyscy mieszkacy naadowali wozy dobytkiem, wsadzili na nie ony idzieci i opucili miasto. Po drodze Terezjasz umar napiwszy si wody z pewnego rda. Tymczasemwojska nieprzyjacielskie weszy do Teb, zburzyy je doszcztnie, a pozostae skarby posay w ofierzewityni delfickiej.

Krl Edyp (Sofokles) Straszczenie: http://krol-edyp.klp.pl/a-7228-4.html

Charakterystyka EdypaKrl Edyp to tytuowy bohater tragedii Sofoklesa. Poznajemy go jako mczyzn dorosego, ojcaczwrki dzieci (dwch synw i dwch crek). Z relacji innych bohaterw i jego wspomnie w ciguakcji tragedii dowiadujemy si o jego przeszoci. Std wiemy, e jest on prawowitym synem krlaTeb Lajosa i jego ony Jokasty, skazanym na niechybn mier z powodu przepowiedni, goszcej, ezabije on swego ojca. Jednak suga, ktry mia wypeni na nim wyrok, zlitowa si i odda gopasterzowi z Koryntu. W ten sposb Edyp trafi na dwr wadcw Koryntu, ktrzy przygarnli go iwychowali jak syna. Gdy Edyp dors, wyrocznia delficka oznajmia mu, e zabije swego ojca, apotem bdzie dzieli oe ze sw matk. Przeraony Edyp, mylc, e jest prawowitym synem krla ikrlowej Koryntu wyruszy w dug tuaczk, by jego los nie mg si dokona. Napadnity na drodzeprzez kilku ludzi, zabija Lajosa (cho nie wie kim on jest). Gdy dociera do Teb, okazuje si, e miastojest przeladowane przez straszliwego Sfinksa, porywajcego ludzi, ktry oznajmi, e opuci ziemitebask, gdy kto rozwie jego zagadk. Ta sztuka udaje si Edypowi, za co otrzymuje on odKreona tron Teb i Jokast za on. Edyp to dobry wadca, kochany przez swj lud. Jest czowiekiem uczciwym, sprawiedliwym,szlachetnym, przezornym i mdrym. Opuszcza Korynt, rezygnujc z przywilejw krlewicza, bystraszliwa przepowiednia nie moga si speni. W chwili, gdy nieszczcia padaj na jego lud(wczeniej uchroni go przed Sfinksem), postanawia zrobi wszystko, by zdj z niego gniew boy.Jednak we waciwym rozeznaniu sytuacji przeszkadza mu jego porywczo oraz atwo wpadania wgniew. Jest popdliwy w swych ocenach i w sowach, ktre wypowiada. Kltwy siane przez niegokilkakrotnie w kocu spadaj na niego. Mimo wszystko jest to posta niewinna, przynajmniej wedugmiar ludzkich. Jedyne, co mu naprawd mona zarzuci, to to, e chcia uciec przed wyrokamiboskimi, popeni grzech pychy wobec Apollina. To, co go spotkao, nie jest kar, a nieuchronnymwypenieniem jego losu. Nad Edypem ciyo fatum, im bardziej ucieka od wypenieniaprzepowiedni tym szybciej si ono sprawdzao. By marionetk w rkach bogw. ycie Edypapotwierdza take zasad, i fortuna koem si toczy. Ostatecznie krl zosta zrzucony z piedestau.W tragedii wspaniale odmalowana jest rozpacz bohatera, gdy peen tragizm jego losu zostajeostatecznie odkryty. Zrozpaczony krl z wykutymi oczami myli waciwie tylko o losie swych crek,oddaje je pod opiek Kreona, sam za pragnie znale si w miejscu, gdzie nikt by go nie oglda.Krl Edyp to typowy bohater tragiczny, ktry nie jest w stanie zapanowa nad swoim losem,kierowanym przez siy wysze.

Konflikt tragiczny w Krlu EdypieKonflikt tragiczny w Krlu Edypie przejawia si w niewiadomych dziaaniach bohatera, ktredoprowadz do tragedii. Edyp, gdy popenia kolejne wystpki, wcale nie zdaje sobie z tego sprawy.Nie wie, e zabija wasnego ojca, ani o tym, e dzieli oe z matk (taka niewiadomo wasnychczynw nazywana jest ironi tragiczn). Paradoksalnie do klski prowadzi Edypa jego wielko jako czowieka i krla. Gdyby z tak wielkimuporem nie dy do poznania prawdy, nie doszoby do odsonicia jego niewiadomych zbrodni. Taknaprawd zostaje ukarany za zabjstwo w obronie wasnej oraz za przyjcie ony, ktr ofiarowanomu za bohaterski czyn. Jego tragedia jest o tyle wiksza, e dosiga go nie tylko los zapisany w niebie,ale rwnie jego wasna kltwa rzucona na morderc Lajosa, gdy jeszcze nie wiedzia, e sam nimjest. Sam fakt zabicia ojca i popenienia grzechu kazirodztwa sprowadza na niego jedynie cierpieniemoralne, cierpienie jego duszy z powodu haby. Tak naprawd to sam Edyp czyni z siebie ndznikawyupujc sobie oczy. I to jest miejsce najwikszego tragizmu w tym dramacie. Edyp to czowiek takwybitny, tak wielki, z tak olbrzymim poczuciem moralnoci, prawoci i honoru, e nie tylko nie umiaznie cicych na nim win (nie pada nawet jedno sowo usprawiedliwienia), ale rwnie czu si wobowizku sta si swoim wasnym sdzi i katem. Samoolepienie czyni z niego jeszcze wikszegoczowieka. Klska nie tylko wielkiego, ale i niewinnego czowieka ma wan funkcj w tragedii zwiksza

poczucie litoci i trwogi (katharsis) wobec bohatera. O ile mniejsze byoby wspczucie dla postacio przecitnym charakterze i mniejszych zasugach. Sofokles mwi wyranie poprzez t tragedi: mocbogw dosignie kadego - tak sabego jak mocnego, tak mdrego i wybitnego, jak gupiego indznego.

Antygona Sofoklesa:Streszczenie: http://antygona.klp.pl/a-5512.html

Charakterystyka AntygonyAntygona jest tytuow bohaterk tragedii Sofoklesa, crk krla Edypa, na ktrym ciy kltwa.Tragiczne wydarzenia rodzinne najazd jednego z braci na drugiego w walce o wadz postawiy jw sytuacji trudnego wyboru. Jeden z braci, Polinejkes, zosta uznany przez obecnego wadc, Kreona,za zdrajc i z tego powodu zakazano jego pochwku. W tej trudnej dla kobiety sytuacji dowiadujemysi wiele o jej cechach charakteru.Antygona jest osob dumn, porywcz, zdecydowan i energiczn. Te cechy jej charakteru decyduj otym, e buntuje si przeciwko zakazowi Kreona, ktry uznaje za sprzeczny z wasnym sumieniem ibratersk mioci. Nie pobaa swojej siostrze Ismenie, ktra boi si zama zakazu, otwarcie jkrytykuje, mwic, e takie postpowanie jest zniewaaniem czci bogw. Uwaa, e Ismena zasaniasi swoj sab natur. Jest wic Antygona bardzo zdeterminowana i butna. O odwadze bohaterki przekonujemy si w epejsodionie II, kiedy Stranik przyprowadza j do Kreona,zapawszy wczeniej na gorcym uczynku. Otwarcie przyznaje si, e to ona pochowaa Polinejkesa,e znany jej by zakaz krla. Nie prbuje si usprawiedliwia, a wrcz otwarcie wystpuje przeciwkoKreonowi, krytykujc wydane przez niego rozporzdzenie, ktre uznaje za niezgodne z wol bogw.Nie boi si mierci, niestraszny jej potencjalny wyrok KreonaNie przedstawi jednak Sofokles Antygony jako fanatyczki, bezwzgldnie postpujcej zgodnie zeswoimi zasadami. Nie jest ona pozbawiona delikatniejszych uczu, wraliwoci gdy idzie nastracenie, pacze, ale nie nad sob, ale nad losem swoich najbliszych. Rodzina jest wic dla niejnajwaniejsza, waniejsza ni wadza i ryzyko wasnej mierci. Nie jest negatywnie nastawiona doKreona, jej zamiarem nie by bunt sam w sobie po to, aby po prostu sprzeciwi si wadcy. Podobnie al jest jej Ismeny, nie chce, aby siostra cierpiaa wraz z ni, skoro nic nie zawinia.Antygona reprezentuje postaw osoby, ktre zawsze postpuje zgodnie ze swoimi zasadami, choby tezasady miay mie dla niej tragiczne skutki.

Konflikt tragiczny w Antygonie problem wadzyKonflikt tragiczny w Antygonie opiera si na problemie: ktre prawo jest waniejsze, naturalne(boskie) czy umowne (ludzkie)? I czy czowiek moe wydawa zakazy niezgodne z tym pierwszym.Warto zwrci uwag, e odpowied Sofoklesa jest gosem osoby pobonej. Prawo boskie mwi, ezmarego naley pogrzeba eby nie budzi odrazy bogw i eby jego dusza nie bkaa si poziemi. Prawo ludzkie wydane zostao przez Kreona. Polinejkes jest zdrajc, za kar wic nie bdziepochowany ani w ziemi ojczystej, ani w obcej. Kreon odmwi mu nawet skromnego pogrzebu, o ktry upominaa si Antygona. Uwaaa ona, eKreon nie mia prawa wydawa takiego zakazu. Dla niej najwaniejsze jest prawo naturalne iposuszestwo wobec bogw. Nie boi si kary. Wspkocha przyszam, nie wspnienawidzi to jejhaso mio do brata jest dla niej najwaniejsza, nie zamaa zakazu ze wzgldu na nienawi doKreona. Warto zwrci uwag na to, e Kreon take ma w dramacie swoje racje. Wydajc swojerozporzdzenie nie mia zej woli, chcia jedynie ukara Polinejkesa, ktry w jego oczach by zdrajc.Chcia, aby ludzie szanowali go jako nowo obranego wadc, by nie posdzali go o pobaliwetraktowanie czonkw swojej rodziny.

Ismena przyznaje Antygonie racj, ale powstrzymuje si od czynw. Wybiera modlitw o przebaczeniei pozostaje wierna nakazowi wadcy. Antygona uznaje tak postaw za maskowane tchrzostwo.

Chr starcw to gos doradczy, ale nie decydujcy. Sugeruje Kreonowi niewaciwo zakazu. Wadcaoburza si i nie przyznaje mu racji. Wreszcie chr uznaje go za pana ycia i mierci, ktremuobywatele maj by posuszni. Nie ma odwagi broni przy nim praw boskich. Zrobi to dopieroTerezjasz, ale wtedy bdzie ju za pno. Tylko on mia odwag otwarcie sprzeciwi si Kreonowi itylko jego wadca posucha. Wieszcz zagrozi mu utrat rodziny. Wskaza postpowanie, ktre moesprowadzi na miasto nieszczcie. Nie wypowiada si na temat Antygony. Hajmon wyraa gos opinii publicznej, ktra jest oburzona postpowaniem Kreona i stoi po stronieposzanowania praw boskich. Tragizm w Antygonie waciwie sprowadza si to do konfliktu: prawo boskie, a prawo ludzkie.

Antygona i Kreon to rwnorzdni bohaterowie, tragiczni, ponosz klsk. mier Antygony pocigaza sob mier Hajmona, ta z kolei powoduje mier Eurydyki. Wszystko to prowadzi do klskiKreona straci najbliszych, zosta sam i musi y ze wiadomoci, e doprowadzi do mierci tych,ktrych kocha.

Ciekawe rdo, z ktrego korzystaem i warto ewentualnie przejrze, zawiera w sobie te trochinformacji na temat filozofii, epiki, Biblii. Warto przejrze, tym bardziej, e to chyba nikt nieopracowywuje podanych elementw.http://antyk.klp.pl/

Motywy Arkadia to historyczna kraina Grecji. Bya ona wychwalana przez staroytnych poetw jakosielankowe miejsce, w ktrym pasterze wiod spokojne ycie. Std te si wzio wyobraenierenesansowych twrcw, ktrzy opisywali to miejsce jako pene szczcia, beztroski, spokoju. Wkrainie tej nie pojawiay si problemy, panowaa atmosfera sielanki. Byo to wyobraenie raju naziemi.

Labirynt w literaturze (elementy tego motywu mona dostrzec ju u Homera) jest najczciejwyobraeniem skomplikowanego, zagmatwanego wiata i zagubienia w nim czowieka, jegoograniczonych moliwoci poznawczych, zawikanej drogi do prawdy. W centrum labiryntu tkwiniejasne niebezpieczestwo, potwr, jaka niszczycielska sia lub te rodek - miejsce wite. Labiryntmoe rwnie by swego rodzaju modelem wiata - poznajc jego ukad, porzdek, zdobdziemywiedz o adzie wiata w caej jego rnorodnoci. Bdzenie po labiryncie bywa interpretowane jakoprzedzieranie si ku zbawieniu, ale te oddalanie si od rde ycia. Wreszcie labirynt wyobraatajemniczy wiat zmarych. "Mylenie labiryntowe", gboko zakorzenione w ludzkiej psychice, zreguy obejmuje obszary niejasne, pierwotne namitnoci, lki, miewa i sensy erotyczne.

Wdrwka jest motywem pojawiajcym si dosy czsto na kartach literatury. Na og przyjmujeona podwjne znaczenie. Po pierwsze wdrwka najczciej jest po prostu podr, zmian miejscapobytu postaci, dla ktrej jest to rwnoznaczne ze zdobywaniem kolejnych, nowych dowiadcze,pogbianiem swojej wiedzy, przemierzaniem kolejnych stopni edukacji. Bohater zawsze ma przedsob jaki cel, do ktrego konsekwentnie i z uporem dy. Po drugie jednak rwnie czsto pojawiasi wymiar symboliczny, metaforyczny takiej wdrwki. Wwczas interpretacja moe by rozmaita,moe przyj niekiedy bardzo rnorodne, czasem nawet sprzeczne kierunki i rozwizania. Podrczy te zwyczajna wdrwka rozumiana jest w tej sytuacji na og jako wdrwka do wasnego

wntrza, do wasnej najskrytszej myli, do ukrytego gboko naszego "ja". Nierzadko jednaksymbolizuje ona po prostu nasz egzystencj.

Wiea Babel-Klasyczny motyw biblijny, wskazujcy z jednej strony na postaw ludzkiego buntuwobec potgi Boga (sama wiea miaa swym ogromem wdziera si w dziedzin bosk), za z drugiejstrony przypominajcy o tym, e wszelkie niebotyczne przedsiwzicia ludzkoci skazane s nanieuchronn klsk(przez niemono porozumienia si wszystkich ludzi pomieszanie jzykw ich wsplny czyn zostaje zniweczony).

Prometeizm-pogld filozoficzno-etyczny nawizujcy do mitu postaci Prometeusza. Gosi moralnyidea postpowania, ktrego celem powinno by dobro grupy spoecznej, narodu czy te ludzkoci,gotowo do walki o prawa ogu, wolno itp., choby przyszo tak postaw okupi najwikszymcierpieniem.

CIERPIENIE NIEZAWINIONE; CIERPIENIE - ZNAK SZCZEGLNEJ MIOCIBOGA: Dla Hioba straszliwe cierpienie, jakiego doznaje z woli Boga, jest pocztkowo niezrozumiae.Bohater nie wie, dlaczego cierpi, bo zawsze wypenia wol Boga. Tymczasem jego cierpienie okazaosi darem, dowodem szczeglnej mioci Boga do niego i do czowieka w ogle. Bg zaryzykowa wzakadzie z szatanem, bo by pewien wielkoci czowieka, jego zalet, wierzy w czowieka, wierzy, eHiob go nie zawiedzie. Kiedy Hiob zrozumia t prawd, spojrza inaczej na wiat, zrozumia ludzkpotg i potg mioci Boga. Dziki cierpieniu Hiob sta si w peni czowiekiem, bo zrozumiaswoj warto w oczach Boga.

Mitologia grecka i rzymska

Mit od greckiego mythos, czyli opowiadanie, legenda, oznacza histori przekazywanod pokole, zawierajc zarwno element prawdy historycznej, jak i pierwiastki fantastyczne.Mity staroytne zawieray zbir wierze wczesnych mieszkacw Grecji czy Rzymu.Pomagay w zrozumieniu wiata, jego powstania (mity kosmogoniczne) i rzdzcych nimpraw. Powoay katalog bstw i bogw, porzdkoway wiat, wyznaczay dobro i zo,przekazyway etyczne nakazy i zakazy. Miay niebyway wpyw na europejsk ktre,powoujc wiele gatunkw literackich, a take wprowadzajc funkcjonujce do dzi dziemitologiczne motywy;

Archetyp od greckiego archetypon, czyli pierwowzr to najdawniejszy wzorzec utrwalonyw ludzkiej psychice, okrelajcy konkretne zachowanie, przeycie czy wyobraenie o wiecie,w literaturze to pierwowzr postaci czy motywu (np. archetyp syna marnotrawnego z Biblii,Prometeusz archetyp wyzwoliciela ludzkoci);

Topos odwieczny i stale podejmowane motyw lub temat bdcy wiadectwem cigocirdziemnomorskiej kultury i uzewntrznieniem jej archetypicznej wsplnoty, w antykuoznacza stae elementy wypowiedzi, wykorzystywane we wstpie lub zakoczeniu mowy;

Mit o Syzyfie mit opowiadajcy o odwanym Syzyfie, ktry w swej hardoci potrafisprzeciwi si bogom, a nawet ich oszuka, za swoje postpowanie zosta skazany natragiczn kar do koca swych dni bdzie wtacza na wzniesienie olbrzymi gaz, jednak tuprzy szczycie bdzie on ponownie stacza si w d. Std syzyfowa praca pracanieprzynoszca efektu;

Mit o Prometeuszu Prometeusz by wybawicielem ludzkoci, to on mia ulepi czowieka zgliny i swojej liny, nastpnie wykrad bogom ogie z Olimpu i przynis go na Ziemi,podobnie pomg ludziom przy wyborze ofiary skadanej bogom. Za sw postaw zostaprzykuty do ska Tartaru, a przylatujcy codziennie sp mia wyjada mu wci odrastajcawtrob. Postawa prometejska postawa powicenia si w imi wyszych racji;

Mit o Dedalu i Ikarze mit o ojcu Dedalu, znanym budowniczym i konstruktorzeuwizionym przez Minosa wadc Krety. Postanowi on wraz z synem Ikarem uciec zniewoli na skrzydach zrobionych wasnorcznie z pir i wosku. Niestety, mimo ostrzee,Ikar wzbi si za blisko soca, ktre rozpucio wosk i spowodowao upadek Ikara oraz jegomier. Ikar kojarzony jest z marzycielstwem, bujaniem w obokach

Epikureizm kierunek filozoficzny, ktrego nazwa pochodzi od imienia staroytnegomyliciela, Zakada, e podstawowym zagadnieniem filozoficznym jest ludzkie szczcie,ktrego rdem byy przyjemnoci

Stoicyzm kierunek filozoficzny zapocztkowany Greka Zenona z Kition. Uznawa cnotza najwysze i jedyne dobro. Zakada, e warunkiem penego szczcia oraz wolnociczowieka jest zasada umiarkowania zarwno w smutku, jak i radoci.

POJCIA I ICH ZNACZENIE PRZENONE:Chaos - bezad, zamieszanie, zamt, rozgardiasz, baagan Atlas - zbir map, pierwszy krg szyjny dwigajcy, wspierajcy Syzyf - praca wymagajca ogromnego wysiku, ale nie przynoszca efektu Prometeusz - okrelenie czowieka, ktrego czyny s miae, buntownicze, ale dobre dla ludzkoci Pita Achillesa - saby punkt Puszka Pandory - rdo niekoczcych si kopotw, smutkw i nieszcz Wze gordyjski - bardzo skomplikowana sprawa Hiobowa wie - za, katastroficzna, przeraajca wiadomo Samsonowa sia - sia nadludzka Kainowa zbrodnia - morderstwo, bratobjstwo Zakazany owoc - rzecz pozornie wartociowa i zachcajca, a w rzeczywistoci szkodliwa, sprowadzajca zo Judasz - zdrajca, osoba faszywa, podstpna Syn marnotrawny - czowiek, ktry zbdzi, ale potrafi si do tego przyzna Apokalipsa - uosobienie nieszcz wojny, koniec wiata Sodoma i Gomora - miejsce gdzie odbywaj si rzeczy niemoralne, miejsce rozpusty Dawid i Goliat - okrelenie dwch osb, z ktrych jedna pokonuje drug sprytem i mdroci, drugi posiada natomiast wiksz si Samarytaska przysuga - przysuga bezinteresowna Arka przymierza - symbol porozumienia i braterstwa Arka Noego - wybawienie, ratunek Wiea Babel - zamt, baagan, zbiorowisko ludzi mwicych rnymi jzykami

Bogowie olimpijscy: Zeus - najwyszy bg, pan nieba, byskawic, jego symbolem jest piorun Hermes - posaniec bogw, bg zodziei i kupcw, syn Zeusa i Mai Hera - bogini maestwa i podnoci maeskiej Eros - bg mioci, pikny modzieniec Erato - muza pieni miosnej

Atena - bogini mdroci, sztuki, wyskoczya z gowy Zeusa Artemida - bogini oww Ares - bg wojny Apollo - bg wyroczni, patron wieszczw, opiekun mrz, bg piknoci Afrodyta - bogini mioci, piknoci, crka Zeusa i Donie, wyonia si z fal morskich, ona Hefajstosa Hefajstos - bg ognia i kunsztu kowalskiego

Bogowie wiata i powietrza: Helios - bg wiata, jedcy na zocistym rydwanie Eos - bogini jutrzenki i wschodzcego soca. Przedstawiana jako nimfa Selene - bogini ksiyca Iris - posanka bogw, bogini tczy (zostaa w ni zamieniona) Wiatry: Bareasz - pnocny, Notos - poudniowy, Zefir - wschodni, Euros - zachodni. Uchodzili za synw Astajosa i Eos

Bogowie morza: Posejdon - bg mrz, wysp, nadbrzey, przystani, opiekun eglay i rybakw, jego symbolem jest trjzb Skylla - nimfa zamieniona przez Kirk w poczwar. Najwikszy postrach eglay. Proteusz - opiekun trzody fok Posejdona, umia przepowiada przyszo, czsto zmienia posta.

Charakterystyka i dzieje niektrych bohaterw mitologicznych:

Pocztkowo istnia chaos (nieskoczona otcha, wypeniona bezksztatn mas, mieszaninpowietrza, ziemi, wody i ognia). Z chaosu powsta dzie, a wraz z nim Jasno i wszelka rado.Wyonia si Ziemia (Gaja) i otaczajcy j Eter. Powstao niebo (Uranos). Gaja i Uranos to pierwszebstwa wiata. Uranos da deszcz, a Gaja wszelk rolinno. Ziemia wypenia si ywymi istotami.Pojawiy si dalekie gwiazdy i blade soce. Z chaosu zrodzony zosta te bg mioci Eros. Dzikiniemu wiat si nieustannie odradza i odnawia. Eros czy ludzkie serca. Uranos i Gaja spodzilidzieci Olbrzymy. Po nich przyszli na wiat Cyklopi -bustwa zwizane z piorunami, byskawicami igrzmotami (Arges, Steropes i Brontes). Gaja i Uranos wydali take na wiat sze Tytanw (Okeanos,Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet, Kronos) i sze Tytanid (Teja, Rea, Temida, Mnemosyna, Tojbe,Tetys). Uranos ba si tytanw wic strci ich do podziemnego wiata Tartaru. Gaja zbuntowaa za tonajmodszego syna przeciwko ojcu. Kronos ugodzi ojca mieczem, a jego krew (ojca) zapodnia Gajponownie. Wwczas przyszy na wiat boginie zemsty Erynie. Pojawiy si te nowe pokoleniaGigantw i Nimf. Tytani uwolnili swoich braci z Tartaru i pozbyli wadzy Uranosa. Rzdzcy Kronosobawia si o swoje panowanie, wic pozby si cyklopw i Gaja zbuntowaa si przeciwko niemu.on Kronosa bya Rea, z ktr mia potomstwo. Kronos przypomnia sobie sowa Uranosa, e jegowasny potomek pozbawi go wadzy, wic poyka swoje dzieci. Rea ucieka na Kret i tam urodziaZeusa. Cyklopi zbudowali mu paac na Olimpie, gdzie zamieszkali bogowie. Wok stou Zeusazasiadaa jego rodzina: ona Hera, ich syn Ares (bg wojny), siostra Zeusa Afrodyta Bogini mioci,Hefajstos (bg ognia), boski posaniec Hermes, bogini urodzaju Demeter, brat Zeusa Posejdon (bgmorza), czwrka dzieci wadcy nieba: Atena (bogini mdroci), Apollon (bg wiata i muzyki),Atrenida (bogini lasw, oww i pl), Dionizos (bg winoroli, nigdy nie opuszczajcy pucharu zrki). W kuchni panowaa opiekunka ogniska domowego Hestia. W krlestwie podziemi przebywabg ciemnoci Hades z on Persefon. Wszyscy bogowie starali si uporzdkowa wiat, aby Ziemiastaa si rajem. Chocia midzy bogami toczyy si zacite boje ludzie byli wolni od za. Nie znalistaroci, nie musieli pracowa bo ziemia sama rodzia. Odywiali si dzikimi owocami: warzywami,mlekiem, miodem, ktry spywa z drzew. Bya to "epoka zota". W "epoce srebrnej" ludzie zmienilisi. Pojawili si prostacy i barbarzycy. Zeus postanowi za nieposuszestwo zgadzi ca ludzko.Nastpia "epoka brzowa", ale i ci ludzie pozabijali si nawzajem, a ich dusze trafiy do Hadesu.Pozostay tylko zwierzta, ptaki i ryby. Bogowie stworzyli wic bohaterw. W "epoce bohaterw"

zdarzay si wielkie czyny znane z opowieci o "Zotym panie", czy o zdobyciu Troi. Bogowiepomagali ludziom. Demeter nauczya ich uprawy ziemi. Zeus poprosi Prometeusza aby uformowaczowieka z czerwonej gliny i ez. Zosta on stworzony na podobiestwo bogw. Zeus tchn ycie wpierwszych ludzi, a Prometeusz pomaga im we wszystkim. Wykrad nawet z Olimpu ogie i daczowiekowi. Zeus ukara go za to przykuwajc acuchami do ska Kaukazu. Sp wydziobywa muwtrob, ktra co noc odrastaa.

Teatr Antyczny Pocztki teatru antycznego s zwizane z kultem boga Dionizosa. W czasie pochodu podczas WielkichDionizji cz ludu ubrana bya w kol skr, aby symbolizowa lenych przyjaci boga Dionizosa.piewali pie pochwaln, opowiadajc o nim, zwan Dytyramb. Po dojciu korowodu do otarzawszyscy stawali przy nim w pkolu. W Atenach w VII wieku p.n.e. pojawi si legendarny czowiekTespis. Swoj obecnoci uwietnia Wielki Dionizje i opowiada o Dionizosie. Towarzyszy mu chr.Wprowadzao to element dramatyczny. Pierwszym twrc, ktry dokona rozwoju teatru byTrynichos. Zapocztkowa on zerwanie tradycji dionizyjskiej i wrcenie do innych mitw. Aby wicejludzi mogo oglda przedstawienie wykorzystywano naturaln powierzchni. Na miejscu otarzaDionizosa bya scena - orchestra. Na niej by budynek bdcy tem przedstawie - skene. Miejsce dlawidowni wykute byo w skale - theatron. Wejcie z obu stron prowadzce na scene to parodos.Kolejny twrca to Ajschylos. Wprowadzi on na scen drugiego bohatera. Nastpny, Sofokles,wprowadzi trzeciego aktora. Eurypides wprowadzi czwartego i pitego. Powstaway tragedie ikomedie. Twrc komedii by Arystofanes Aktorzy wystpowali w specjalnych maskach. Miay onewskazywa na pe, wiek i intencje bohaterw. Maska miaa te wzmacnia si gosu bohatera.Aktorzy wystpowali w koturnami (butach na wysokiej powierzchnie) i w wypchanych kostiumach.Wszystko to charakteryzowao bohaterw.

Filozofia

SOKRATESZajmowa si jedynie sprawami etycznymi, ca za przyrod nie zajmowa si wcale. Mwi, zedrzewa niczego nie mog nauczy, ucz natomiast ludzie w miecie. I pracowa na dwch polach: napolu etyki oraz logiki, ktr uwaa za niezbdn dla etyki. Pogldy etyczne Sokratesa dadz sisformuowa w trzech gwnych tezach. Pierwsza mwia, e cnota jest dobrem bezwzgldnym. Cnotabya standardowym pojciem Grekw, ale rozumiana bya oglnikowo, jako tyzna yciowa,dzielno, sprawno w spenianiu zawodowych czynnoci. Nazywajc te zalety "cnot", da temuwyrazowi bardziej specjalne, a waciwie zupenie nowe znaczenie. Wytworzy nowe pojcie cnotyprzez to, e spord zalet czowieka wyodrbni specjalnie zalety moralne. Druga gosia, i cnotawie si z poytkiem i szczciem. Ludzie dlatego czsto bdz i dziaaj wbrew wasnemupoytkowi, e nie wiedz, co jest dobre. Podobnie rozumia rwnie stosunek dobra do szczcia:szczcie zwizane jest z cnot, bo z cnoty wynika. Szczliwy jest bowiem ten, kto posiadanajwiksze dobra, a najwikszym dobrem jest cnota. Trzecia - cnota jest wiedz. A zatem wszelkie zopochodzi z niewiadomoci: nikt umylnie i z wiadomoci za nie czyni. I nie moe by inaczej:skoro dobro jest poyteczne i gwarantuje szczcie, nie ma powodu, aby kto, kto je zna, nie czyni go.Wiedza jest tedy warunkiem dostatecznym cnoty, a mwic jzykiem jaskrawym, jakiego Sokratesuywa: jest tym samym, co cnota. "Jest to jedno i to samo wiedzie, co jest sprawiedliwe, i by

sprawiedliwym". To bya definicja: cnota jest wiedz. Sokrates nie by teoretykiem, lecz wirtuozemmetody; nie formuowa jej przepisw, lecz przykadem wasnym pokazywa, jak j stosowa. Metoda,jak si posugiwa, bya metod dyskusji, wsppracy umysowej. Skadaa si z dwch czci,negatywnej i pozytywnej, "elenktycznej" i "maieutycznej": pierwsza uczya, jak usuwa faszyweprzekonania, druga - jak zdobywa prawdziwe.

PLATONIZMPlatonizm jest idealizmem, czyli teori goszc, e we wszystkich dziedzinach bytu i dziaania, obokpierwiastkw realnych, ktre s przemijajce, istniej pierwiastki idealne, ktre s wieczne, i epierwiastki idealne maj przewag nad realnymi. W szczeglnoci platonizm oznacza: ontologii:przekonanie, e istnieje byt idealny i e byt realny jest ode zaleny, psychologii: uznanie, e duszaistnieje niezalenie od ciaa i e ciao jest nisze i zalene od niej; teorii poznania: przekonanie, zeistnieje wiedza rozumowa, niedowiadczalna, wrodzona i e wiedza zmysowa, jako zalena iniepewna, musi jej by podporzdkowana; etyce: uznanie, e waciwym celem czowieka s dobraidealne i e dobra realne, jako nisze, powinny im by podporzdkowane i traktowane tylko jakorodki. Na czele jego filozofii stao pojcie idei, ale take i pojcie duszy, i pojcia dobra. Platon bytwrc idealizmu, spirytualizmu i metafizyki opartej na etycznym podou. Take mwi, i: "Poprzezcele realne, wzgldne, skoczone, doczesne mona osign cele idealne, bezwzgldne, wieczne" - tosens Platoskiej teorii mioci.

ARYSTOTELIZMJest filozofi stworzon przez Arystotelesa, filozoficzn doktryn rodka, unikajc skrajnychrozwiza, a skonn do uznania czstki prawdy, jaka w kadym z nich tkwi. W metafizycearystotelizm unika zarwno idealizmu jak materializmu, w teorii poznania - zarwno czystegoracjonalizmu jak czystego sensualizmu, w etyce - zarwno moralizmu jak hedonizmu. metafizyce jesttwierdzeniem, e nie ma innych substancji ni materialne, ale e osnow substancyj stanowi idealnaich istota; e substancje s jednostkowe, ale istota ich jest oglna. teorii poznania jest twierdzeniem, epochodzenie poznania jest empiryczne, ale e wyniki jego s racjonalne. Empiryczn drog znajdowaracjonaln wiedz. etyce jest stwierdzeniem, e najwyszym dobrem jest nie cnota, lecz szczcie, alee osnow szczcia stanowi nie doznawanie przyjemnoci, lecz dziaalno godna czowieka,rozumna i cnotliwa. Przez cnot dochodzi do szczcia. Wprowadza nowe pojcie Boga jakopierwszej przyczyny wiata i nowe ujcie duszy jako formy ciaa organicznego; now teori rozumu,rozdzielonego na czynny i bierny.

EPIKUREIZMTwrc by Epikur, zaoyciel wasnej szkoy w Atenach, zwanej "Ogrodem Epikura". To kierunekbardzo atrakcyjny, bowiem gosi, i aby by szczliwym, naley wierzy wiadectwu zmysw, nieuznawa si ponadnaturalnych i dy do przyjemnoci. Jedynym dobrem jest przyjemno. yciewrd przyjaci i zgodnie z prawami natury, uporzdkowanie, z dala od wojen i polityki, bez lkuprzed mierci - oto ycie szczliwe. Naley korzysta z radoci, bo ycie jest jedno. mier niesiekres ciaa i duszy. Nie znaczy to, e trzeba zaspokaja wszelkie pragnienia - umiar i rozum s tuwyznacznikami postpowania. Dopiero pniejsi "epikurejczycy" zaczli gosi denie do penegouywania ycia, uciech, rozpusty i hedonizmu

STOICYZMTwrc jest Zenon z Kitton. Jest to system filozoficzny, ktry zaleca zachowanie rwnowagi duchoweji wyzbycia si wszelkich namitnoci: zarwno wszelkiej radoci jak i rozpaczy spowodowanejnieszczciem. Spokj wobec jakichkolwiek zdarze losu, ycie zgodne z natura, hart ducha,"dzielno ycia" - oto przepis na szczliwe ycie.

REDNIOWIECZE1. Teocentryzm- pogld filozoficzny stawiajcy Boga w centrum wszechwiata, uznajcy go zanajwysz warto, za przyczyn i cel istnienia wszelkich bytw. nazwa tego nurtu w filozofiipochodzi od greckiego Theos - Bg i od aciskiego centrum - rodek.

2. Uniwersalizm redniowiecza- podporzdkowanie wszystkiego Bogu, jedno ideaw, identycznepojmowanie wiata; dominuj jednakowe wzorce osobowe (wzr ascety, rycerza chrzecijaskiego,doskonaego wadcy) oraz te same style w sztuce (styl romaski do poowy XIII w i gotycki).

3. Anonimowo - wikszo utworw w redniowieczu nie bya podpisywana; miao to na celuukrycie si autora za dzieem, a przez to wyeksponowanie jego wartoci dydaktycznych, moralnychczy teologicznych, a to wszystko ku chwale Boej. Twrca uwaany by jedynie za porednikapomidzy Bogiem a odbiorc jego przekazu lub komunikatu.

4. Sztuka gotycka.

Nazwa gotyk wzia si z nieporozumienia. Woski humanista, Giorgio Vasari, nazwa tak sztukredniowiecza, chcc podkreli jej barbarzyski charakter. Nazwa j gotyck, aby podkreli jejpochodzenie od Gotw wojowniczego ludu najedajcego Europ we wczesnym redniowieczu.

Powstanie gotyku jako stylu wie si z przebudow kocioa w Saint-Denis pod Paryem w latach1140-1144. Czasowo gotyk obejmuje stulecia od XII do XV. Rozwija si on w trzech fazach:wczesnej (1144-1200), dojrzaej (XIII i XIV wiek) i pnej (XV wiek).

malarstwo o ostrym, wyrazistym rysunku. Artyci miao wyduaj postacie, dbajc przedewszystkim o ich si wyrazu - ekspresj. Wyobrania pnogotyckich artystw jest czstookrutna. Z upodobaniem prezentuj oni sceny mki i tortur, okaleczone i zdeformowanecierpieniem ciaa Zbawiciela i witych ludzi.

W gotyku budowle odznaczay si du lekkoci w stosunku do budowli romaskich. Miayone wiele okien, wypenianych zazwyczaj witraami, strzeliste wiee, bogatozdobione portale. Cechami charakterystycznymi dla architektury gotyckiej jeststosowanie uku ostrego, sklepienia krzyowo-ebrowego i systemu ukw przyporowych,odciajcych ciany budowli. Lekkoci dodaway sterczyny - wieczce wieyczki. Wntrzakociow zdobiy czsto freski, przedstawiajce sceny biblijne. Kocioy byy zazwyczajbudowane na planie wyduonym, o przekroju bazylikowym lub hali.

Rzeba gotycka - zwizek z kocioem, zainteresowanie tematyk religijn, pojawianie si wizerunkw osb wieckich, dua popularno rzeby kamiennej wraz zbujnym rozwojem rzeby drewnianej, malowanej wielobarwnie (polichromowanie),wystpowanie zarwno pojedynczych figur, jak i tumw postaci, uniezalenienie si rzebyod ta, od architektury; jeeli jest zwizana z budowl - nie jest ograniczana iloci miejsca, wiksza swoboda artysty w przedstawianiu postaci w celu uniknicia deformacji postaci,ozdabianie kapiteli kolumn limi i motywami rolinnymi, postacie ludzi pene wdziku i ycia, spokojne, racjonalne, realistyczne; swobodne w gestach,postawie i mimice twarzy, wzory zaczerpnite z Antyku, denie do realistycznegoprzedstawienia przedmiotu lub postaci.

5. Legenda o witym Aleksym idea ascety.

Aleksy to typowy wzorzec osobowy ascety, idealny wity, religijny idea bohatera epokiredniowiecza; przykad ascety, czowieka, ktry by bardzo pobony i dobrowolnie zrezygnowa zprzyjemnoci i dbr doczesnych; wiadomie zadawa sobie bl i cierpienia i umartwia si; prowadzisurowe, pokutnicze ycie w imi mioci Boga, osignicia zbawienia i pomiertnej sawy witego.

Dziaania, ktre wiadcz o tym i w. Aleksy jest ideaem ascety :

Odrzuci bogactwo rodu ksicego z ktrego pochodzi

Pozostawi mod on w dniu lubu, skadajc luby czystoci

Rozda swoje bogactwo ubogim, a sam zosta ebrakiem

W swoim yciu wybra cierpienie, wieczn tuaczk i bied

Gdy wrci pod swj wasny niegdy dom, nie prbowa wrci do ask

O tym kim jest jego bliscy dowiedzieli si dopiero z listu, ktry przed mierci napisa

By poniany i wymiewany przez 16 lat

By cakowicie oddany Bogu i religii, a bogactwa ycia doczesnego nie byo dla niego wane.

6. Pie o Rolandzie idea rycerza.

Cechy tytuowego Rolanda jako ideau rycerza :

Szlachetno

Odwaga

Waleczno

Mstwo

Pobono

Nadludzka sia

Dua sprawno fizyczna

Perfekcja we wadaniu broni

Wierno Bogu, krlowi i ojczynie

Honor

Czyny, ktre s potwierdzeniem cech, jakie posiada idealny rycerz- Roland :

Walka i mier w obronie wiary z pogaskimi Saracenami

Motto goszce i honorowa walka waniejsza ni zwycistwo

Decyzja nie wzywania pomocy motywowana poczuciem rycerskiego honoru

Rkawica podana przez Rolanda Bogu przed mierci znakiem hodu, posuszestwa ipoddastwa wobec niego

Cze dla zmarych okazana poprzez zbieranie trupw z pola walki ostatkiem si i opakiwaniepolegych towarzyszy

Dokonanie si wewntrznej przemiany w Rolandzie, gdy na widok umierajcych towarzyszyuwiadamia sobie, e honor wie si rwnie z odpowiedzialnoci za innych

7. Wzorzec wadcy.

Karol Wielki jako wzorzec redniowiecznego wadcy.

Rzdzi prawie caym chrzecijaskim wiatem, przeprowadzi wiele reform ,toczy liczne wojny zpoganami. By czowiekiem mdrym i wyksztaconym, zna jzyki obce, posugiwa si acin,zgbia swoj wiedz poprzez nauk liczenia, badania biegu gwiazd, oraz prbowa nauki pisania.Ogromnym szacunkiem darzy ludzi uczonych. By take znakomitym rycerzem, mnym iodwanym, ktremu leao na sercu dobro pastwa i poddanych. By take czowiekiem religijnym.

Bolesaw Chrobry jako wzorzec redniowiecznego wadcy.

Gall Anonim w Kronice polskiej ukazuje nam posta Bolesawa Chrobrego jako czowieka bardzoreligijnego, uduchowionego .Z wielkim szacunkiem odnosi si do osb duchownych-nazywa ichPanami. Koci wywysza ponad wszystko i hojnie obdarowywa go swoimi darami .Posiadarwnie cechy wybitne sprawiedliwo i pokor. Brata si z poddanymi, mia na wzgldzie ich dobro,umia ich sucha i traktowa na rwni-bogatego i biedaka adnego nie zostawi bez pomocy. BolesawChrobry to wadca ktry przez swoj dzielno i odwag odnis wiele, wiele zwycistw.

8. Bogurodzica

* Kiedy bya nie tylko pieni kocielna, ale i pieni bojow rycerstwa polskiego, speniaa te rolpierwszego hymnu narodowego.* piewan j przed bitw pod Grunwaldem w 1410 roku (o czym pisze historyk J. Dugosz,nazywajc j carmen patrium - pieni ojczyst), pod Warn i przed innymi wielkimi bitwami, a

pniej przy koronacjach krlw polskich. Funkcjonowaa wic jako pie rycerska i patriotyczna.* Pierwsza zwrotka pieni jest prob do Matki Boej, aby pozyskaa u swojego Syna obfito ask dlaludzi, druga skierowana jest do Chrystusa, aby za przyczyn Jana Chrzciciela wysucha modlitwyludzi o szczliwe ycie na ziemi (zbony pobyt) i zbawienie po mierci, ycie wieczne w raju (rosjkiprzebyt).* Matka Boa jest wic adresatk proby ludzi i poredniczk midzy Jej Synem, a ludmi. Funkcjporednika midzy Bogiem, a ludmi peni rwnie Jan Chrzciciel, dlatego proszc, zawracajc si zprob do Chrystusa, powouj si na Jana Chrzciciela.* Anonimowy autor pieni, chyba najlepszy poeta przed Janem Kochanowskim, to chrzecijanin, ktryzwraca si do Matki Boej w pi Bogurodzica - pierwsza pie religijna w jzyku polskim:* Nie wiemy, kto i kiedy ja napisa. Legenda gosi, e w. Wojciech, a wic w X wieku. Badanianaukowe wykazuj, e powstaa w I poowie XIII wieku. Pierwsza zapisana wersja pochodzi z okoo1407 roku, pierwszy druk w 1506 roku.pierwszej osobie l. mn., a wic w imieniu zbiorowoci, ludzi wierzcych. Napisa utwr w jzykupolskim, chocia wwczas jeszcze nie istniaa literacka polszczyzna.* Jest to pierwsza liryczna pie religijna w jzyku polskim (najstarszy rkopis jej tekstu z 1407 roku,zawiera rwnie nuty), najsynniejsza i najpikniejsza polska pie pitnastowieczna, arcydzieoredniowiecznej liryki polskiej, najstarszy polski zabytek pimiennictwa.* Skada si z dwch zwrotek o charakterze modlitwy, koczcych si refrenem Kyrie Elejson(pocztek pierwszej strofy stanowi rozbudowan apostrof). Pniej dopisywano do nich inne.cznie powstao ich dwadziecia kilka, natomiast tekstw omawiajcych utwr naliczono ponadtrzysta stron.* Pie zostaa uznana za arcydzieo poezji redniowiecznej, bo jej artyzm, jak na owe czasy, jestwysoki. Zadziwia kunsztownoci budowy wersyfikacyjnej. Jest najcenniejszym zabytkiem caegoredniowiecza polskiego. Nie jest tumaczeniem, ani naladowaniem innego utworu.* Ma uroczysty charakter, jzyk zwizy, rymy parzyste, i nieparzyste oraz wewntrzne, trybrozkazujcy, woacze i rnice w odmianie wyrazw. Jest wierszem zdaniowo-rymowym (w kadymwersie zamyka sie zdanie lub jednorodny czon zdania) i asylabicznym (ma rn ilo zgosek wwersie)* Zawiera archaizmy wielu rodzajw, takie jak: sawiena (sawiona), gospodzin (pan), zwolena(wybrana), zyszczy (pozyskaj), dziela (dla), j (ktr), jego (czego), spuci (zelij), zbony(szczliwy), przebyt (przebywanie), Boyce (syn Boga) .

9. Motyw Deesis - to charakterystyczna dla sztuki redniowiecza kompozycja przedstawiajca trzypostaci: Chrystusa jako sdziego na tronie oraz Mari i Jana Chrzciciela. Jest to motyw wystpujcyzarwno w sztuce Wschodu, jak i Zachodu.

10. w. Franciszek z Asyu (1181-1226) nie by zwykym ascet. Jego nauk wyrniaa bowiemmio do wiata i rado ycia - sam nazywa si wesokiem Boym. Jeli asceci pogardzaliwszystkim, co cielesne, to Franciszek uwaa, e wszystko, co stworzy Bg, jest pikne i godnemioci. Dlatego w modlitwach mwi o swoim bracie ciele i o siostrze-ziemi. W ten sposbudao mu si przezwyciy idea ascezy. Przez. mio i wspczucie pokaza, e ubstwo nie musiby wycznie cierpieniem i przedmiotem wzgardy.Franciszkanizmem nazywa si tendencje w literaturze XX w. nawizujce do idei w. Franciszka zAsyu. Bohater literatury nurtu franciszkaskiego to czowiek prosty, radujcy si z ycia, gbokoreligijny i miujcy natur. Pochwaa prostego stosunku do wiata czy si czsto w utworach tegonurtu ze wiadomym uproszczeniem kompozycji i stylu.

11. .Taniec mierci (fr. Danse Macabre) - motyw ten rozwin si w kulturze pnego redniowiecza,by moe pod wpywem straszliwych epidemii, ktre nawiedzay wwczas Europ. Oto szkielet,

szczerzcy w upiornym umiechu zby, prowadzi makabryczny korowd przedstawicieli wielustanw. Po mierci bdziemy wszyscy tak samo traktowani nie zalenie od warstw spoecznych.

12. "Lament witokrzyski" (Posuchajcie bracia mia) to utwr redniowieczny. Dominuje w nimnastrj smutku, aoby, ktry zwizany jest z cierpieniem Maryi. Utwr ten reprezentuje jedenz gatunkw lirycznych, czyli plankt. Maryja wzywa wszystkich odbiorcw do wspcierpienia.Zwraca si do odbiorcw przychylnie. Maryja zwraca si do Anioa Gabriela z wyrzutem, e zataiprzed Ni cierpienie, e obiecywa jej rado i wesele. Zwrot "Sprchniao we mnie ciao i mojewszystki koci" podkrela, e cierpienie Maryi jest tak wielkie, e dotyka nie tylko Jej dusz, ale iciao. Ostatnim adresatem, do ktrego zwraca si bolejca Maryja, s Matki. Mwi im, by prosiyBoga o to, by nigdy nie musiay patrze na mier swego dziecka. Wiersz koczy si dwuwersem,ktry jest woaniem Matki do Syna. Maryja podkrela, e Jezus by dla Niej Jedynym. Przynosite informacje o rodzaju mierci Jezusa - o mce krzyowej. Maryja stoi pod krzyem. Akcja utworudzieje si "tu i teraz". Matka patrzy na konajcego Syna i cierpi. Maryja ukazana jest jako prosta,zwyka kobieta. Nie jest otoczona aur witoci. W utworze podkrelona jest nie boska, lecz ludzkanatura Maryi. Ta kreacja Boej Matki jest bardziej prawdziwa, blisza nam, ludziom.

13. Motyw Stabat Mater Dolorosa to jeden z motyww, ktre czsto wystpuj zarwno w literaturze,jak i w sztuce. Niezwyky zwizek matki z dzieckiem oraz cierpienie po jego utracie byo podkrelanenawet w historiach mitologicznych, czego przykadem jest opowie dziejw Niobe czy Demeter.Jednak motyw Stabat Mater Dolorosa pojawi si w redniowieczu i odnosi si bezporednio doreligii chrzecijaskiej.

Z motywem Stabat Mater Dolorosa zwizana jest przede wszystkim historia Marii oraz Chrystusa.Zrozpaczona matka wiedziaa jaki los czeka jej syna i bya obecn przy jego mczeskiej mierci.Mimo i Maryja znaa przeznaczenie Jezusa oraz poddaa si woli Boga, kochaa swojego syna.Cierpienie dziecka poruszao matk, ktra towarzyszya mu paczc.

Takie przedstawienie Matki Boskiej wiadczy nie tylko o czci, ktr jej oddawano, ale take podkrelaludzki aspekt witej. Matka Boska mimo e poczta bez grzechu pierworodnego zachowuje ludzkieuczucia. Cierpi razem ze swoim dzieckiem, pacze.

Takie przedstawienie Matki Boskiej popularne byo przede wszystkim w redniowieczu. Teocentryzm,niezwyky kult jakim obdarzano osoby wite oraz utwory skupione na tematyce religijnej zawieraytake odwoanie do tego wanie motywu. Jednym ze znanych utworw go zawierajcych jestLament witokrzyski. Motywy zosta take wykorzystany przez Adama Mickiewicza w powiecizatytuowanej Dziady. Przykadem realizacji motywu w malarstwie jestobraz Masaccia zatytuowany Ukrzyowanie. Samo pojcie zostao wprowadzone przez Jacopone diTodiego.

14. Dominujcym tematem w Rozmowie mistrza Polikarpa ze mierci jest mier ukazana jako siawszechpotna i niepokonana. Utwr ten cechuje si niezwyka plastyk opisw, za pomoc ktrychzostaa zobrazowana mier i jej ofiary. Przywoany zostaje tutaj bardzo popularny w redniowiecznejikonografii i literaturze motyw taca mierci, ktry przedstawia upersonifikowan mier(pocztkowo w postaci rozkadajcego si trupa, potem w postaci nagiego szkieletu), zagarniajca dotaca przedstawicieli wszystkich stanw i wiekw.

Upersonifikowana mier z Rozmowy... ma liczne cechy fizyczne i psychiczne. Przedstawiona zostaaw postaci pokego, pomarszczonego rozkadajcego si kobiecego ciaa z nieodczn kos w rku.Mimo caej swej obrzydliwoci, bezzbnoci, pokracznoci mier w tym utworze (przynajmniej wefragmencie opisujcym jej wygld zewntrzny) ma rys komiczny, przywoa mona tu chobymoment, kiedy mowa o pytaniami Polikarpa bya gotowa na miejscu ci mu gow. Umiercanieludzi traktuje nie tylko jako odpadajcym kawaku nosa. Z cech charakteru (jeli mona mwi o

takowych w przypadku mierci) naley wymieni jej gniewliwo - rozzoszczona niemdrymi swjobowizek, ale rwnie jako rodzaj przyjemnoci, zabaw. Z jednej strony mier przedstawiona jestjako posta okrutna i niezwyciona, z drugiej jako narzdzie boskiej sprawiedliwoci. To za jejspraw grzesznicy trafiaj do piekie, a dobrzy ludzie do nieba. Tak naprawd tylko li ludzie powinnisi jej ba. Wypytywana przez mistrza opowiada o swoich ofiarach przeszych i przyszych. Wrd nichznajdziemy rwnie postaci znane z Biblii. W swoich kolejnych wypowiedziach przywouje coraz toinne grupy spoeczne, przy okazji wymieniajc ich liczne grzechy i przywary. W ten sposb utwr tenzamienia si w satyr stanow, otrzymujemy obraz rnorodnych grup spoecznych, z ktrych adnanie cieszy si przywilejem ujcia kosie. Tak wic w korowodzie prowadzonym przez mier pojawiajsi: ebracy, papiee, lekarze, mnisi, proboszcze i inni. Szczeglnie duo miejsca powicono opisowipogoni za zymi mnichami, ktrzy folguj ziemskim zachciankom.

RENESANSOdrodzenie / renesans Renesans nazw sw zawdzicza wielkim encyklopedystom francuskim XVIIIwieku. Francuskie sowo renaissance znaczy dosownie ponowne narodziny. Epoka ta to przedewszystkim odrodzenie kultury antycznej, a take niejako odrodzenie ludzkoci z mrokwredniowiecza.

CZAS TRWANIA - Wochy: XIV-XVI wiek ; Inne kraje Europy, w tym Polska: XV-XVI wiek

CHARAKTERYSTYKA EPOKI U podstaw renesansu leay przemiany polityczne i spoeczne, ktre doprowadziy do rozpadufeudalizmu, reprezentowanego przez dwie potgi - cesarstwo i papiestwo. Wzroso znaczenie miast iwarstwy miesz- czaskiej, rozwijay si rzemiosa, handel, a przede wszystkim nauka oraz odmiennaod teocentrycznej myl filozoficzna. Myliciele odrodzenia proponuj antropocentryzm, laicyzacjnauki i ycia spoecznego. Liczy si czowiek, jego ycie, uczucia, moliwoci. Artyci majwiadomo wasnej wartoci jako twrcy sztuki, ktra ma zapewni im niemiertelno.Podstawowym nurtem ideowym jest humanizm i dewiza: Czo wiekiem jestem i nic, co ludzkie niejest mi obce". Innym wanym prdem epoki jest reformacja - odnowa Kocioa. Rozwija si literaturaw jzykach narodowych, chocia wspistniej one z acin - rwnie odrodzon. Wraz zwynalezieniem druku, ksika staje si bardziej dostpna, rozwija si szkolnictwo, zmienia metodanauczania. Powstaj uniwersytety, midzy innymi w: Padwie, Bolonii, Paryu, Krakowie, Pradze.

CECHY LITERATURY czowiek w centrum zainteresowa, przewaga tematyki wieckiej literatura w jzykach narodowych

nawizywanie do kultury antyku rozwj filozofii opartej na myli antycznej, przede wszystkim na epikureizmie i stoicyzmie nowe gatunki literackie: sonet, nowela, fraszka, dramat szekspirowski, dialog renesansowy liczne nawizania do antyku, popularno motyww horacjaskich - rozwj gatunkw publicystycznych nowe wzorce osobowe: uczony humanista, poeta doctus, wadca renesansowy, ziemianin, dworzanin

PRZEDSTAWICIELE

Literatura obca: Giovanni Boccaccio Francesco Petrarca Franois Rabelais Pierre de Ronsard William Szekspir

Literatura polska: Jan Kochanowski Mikoaj Rej Klemens Janicki Szymon Szymonowie Andrzej Frycz Modrzewski

FILOZOFIA HUMANIZMU Humanizm - przedstawicielami filozofii humanistycznej s nie tylko filozofowie, lecz take znani pisarze epoki: Franseco Pertarca (1304-1374) Erazm z Rotterdamu (1469-1536) Michel de Montaigne (1533-1592)

FILOZOFIA PASTWA W renesansie nastpi rozwj nowoytnych pastw, odmiennych od feudalnej struktury iden- tycznejw caej Europie. Ju nie obowizuje teza o wadzy pochodzcej od Boga, pojawiaj si pytania oidealne formy pastwa, o prawa obywateli, w tym o prawo do wolnoci. Moemy mwi orenesansowej filozofii pastwa, reprezentuj j:

Niccol Machiavelli (1469-1527), autor dziea Ksi

Thomas More (Tomasz Morus) (1478-1535) autor Utopii

Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572), autor O naprawie Rzeczypospolitej

REFORMACJA

Wanym zjawiskiem z pogranicza religii i filozofii jest reformacja, ruch wypywajcy z potrzeby odnowy oblicza Kocioa. Czoowi reformatorzy, a za razem twrcy nowych odamw religijnych chrzecijastwa to: Jan Hus (1370-1415) Marcin Luter (1483-1546) Jakub Boehme (1575-1624) Jan Kalwin (1509-1564)

Wczesny renesans: (Giotto di Bondone) QuattTOcento (1400-1500), (Masaccio, Fra Angeice, PaoloUccello, Sandro Botticelli)

Dojrzay renesans: (Leonardo da Vinci, Micha Anio, Rafael Santi, Tycjan)

CECHY SZTUKI RENESANSOWEJ symetria

perspektywa

klasycyzm

ruch

porzdek

przestrze

racjonalizm

wielko

intelektualizm

-IZMY RENESANSU

KLASYCYZM - symetria, proporcja, tematyka mitologiczna, synteza sztuk,dziea objte mecenatem, wpyw klasycznego antyku; przedstawiciele i przykadyrenesansowej sztuki klasycznej: Donato Bramante, Bazylika witego Piotra wRzymie, Szkoa ateska, rzeba-, konny posg Marka Aureliusza w Rzymie,Donatello posg Dawida

SEKULARYZM - racjonalizm, odcicie si od tematyki religijnej,indywidualizm, sztuka wiecka, suca wadzy wieckiej. Tematyka wiecka,obyczajowa, take historyczna, mitologiczna; przedstawiciele i przykady:Francesco Granacci, Wjazd Karola VIII do Florencji, Sandro Botticelli,Narodziny Wenus, Sebastiano del Piombo, mier Adonisa. Sekularyzm totendencja do rozwaania relacji mi- dzyludzkich w oderwaniu od wartoci iinstytucji religijnych. W dobie renesansu wzrasta wyranie liczba dzie sztuki

przedstawiajcych tematy wieckie. Stephen Little, Sztuka, Kierunki, mistrzowie,arcydziea, Warszawa 2004

MONUMENTALIZM - wielko, intelektualizm, olimpijsko, denie doponadczasowoci, ogromne malowida cienne; monumentalne rzeby, (np.Dawid Michaa Anioa ma cztery metry wysokoci!), sztuka odbiciem ambicjipolitycznych wadzy wieckiej i kocielnej, wielkie budowle sakralne (rozbudo-wa Bazyliki witego Piotra w Rzymie) i wieckie. Przedstawiciele i dziea:Micha Anio: Sd ostateczny, Bramante i Micha Anio, Bazylika witego Piotraw Rzymie, Micha Anio, Stworzenie Adama, Upadek czowieka, Mojesz(rzeba).

HUMANIZM -gwny nurt renesansu, take w szttuce, w centrum uwagi stawiaczowieka i jego sprawy ; sztuka ukazuje ludzkie emocje, uczucia, sprawyziemskie, nawet rzeczy sakralne i postaci witych s przedstawiane w ludzkisposb. Przedstawiciele i dziea: Leonardo da Vinci, wita Anna Samotrzecia,Mona Lisa, Dama z gronostajem (asiczk), Rafael, Autoportret z przyjacielem,Perugi no, Apollo i Marsjasz.

IDEALIZM - wywodzi si z filozofii Platona; wiat ukazywany w sztuce jestodbiciem wiata duchowego, wewntrznych przey, a nie odbiciem natury irzeczywistoci. Wyidealizowane zostaje nawet ciao ludzkie; ukazany jest spokj,sodycz, pikno i doskonao czowieka; artysta poszukuje w modelu pla-toskiego pierwiastka: dobroci, pikna, mdroci. Przedstawiciele i dziea:Rafael, wita Katarzyna Aleksandryjska, Madonna z Dziecitkiem, Piknaogrodniczka, Leonardo da Vinci, Madonna z wrzecionem.

PERSPEKTYWIZM - trjwymiarowo, gbia, perspektywa linearna,tworzenie iluzji przestrzeni na obrazie, perspektywa powietrzna, perspektywamatematyczna . Przedstawiciele i dziea: Giotto, Leonardo da Vinci,Zwiastowanie, Perugino, Pieta

ILUZJONIZM- stwarzanie iluzji, wprowadzenie w bd, skrtperspektywistyczny, martwa natura, malowida wntrz, naladowanie elementwarchitektury, na przykad malowanie na cianach kolumn, okien, stwarzajcychwraenie prawdziwych, nurt kontynuowany w baroku. Przedstawiciele i dziea:Andrea Mantegna, paac Gonzagw w Manturii malowida na sklepieniu,Corregio, kopua Kocioa witego Jana Ewangelisty, kopua Katedry w Parmie.

NATURALIZM- operowanie wiatocieniem, technika: olej, nastrojowo,ukazywanie uczu ludzkich, sceny rodzajowe, portrety, pejzae stanowice to dlaludzkich nastrojw, perspektywa powietrzna, naturalno przedstawianych scen iosb. Przedstawiciele: Jan van Eyck, Giovanni Bellini, Sandro Botticelli, HansHolbein.

MANIERYZM- schyek XVI wieku, nurt przejciowy midzy renesansem abarokiem, termin uyty pierwszy raz przez Varsariego, wymylne pozyportretowanych, brak harmonii, rozmaito tematyka, bogata kolorystyka,naruszanie proporcji. Przedstawiciele: Agnollo Bronzino, Jacopo Carrucci.

MALARSTWO

motyw i tematyka biblijna i mitologiczna

akty- ukazywanie pikna ciaa ludzkiego

czyste kolory, rozproszenie wiata

malowanie bez uycia konturw

rozwj malarstwa portretowego i ciennego

materia: olej, ptno

perspektywa linearna ( zbiena)

ARCHITEKTURA

elementy z architektury antycznej: kolumny, uki triumfajne, portyki

budynki na planie szecianu, okna prostoktne

prosta harmonia stylu, ratusze, paace miejskie, kamienice

nowe formy budowliwieckich: wille, ratusze, paace miejskie,kamiennice

kocioy na planie centralnym

RZEBA

tematyka mitologiczna i religijna

popiersia portretowe, posgi konne, akty, rzeba nagrobkowa,rzeby wolnostojce

paskorzeby jako element ornamentu

idealizacja rzebionych postaci

materia: marmur,brz, kamie

ZABYTKI RENESANSU W POLSCE

Ratusz w Poznaniu

Ratusz w Zamociu

Zamki: w Baranowie, Brzegu, Krasiczynie

Nagrobki w katedrze na Wawelu

Kaplica Zygmuntowska

Portrety wadcw: Anny Jagielonki, Stefana Batorego

Malowida cienne w opactwie w Mogile

BAROK - z w. Barocco-pera o nieregularnym ksztacie; VI-VIII w.

KONTEKST EPOKI

-rozpad chrzecijaskiej Europy w wyniku reformacji-zainteresowanie si tradycj redniowieczn-stopniowe odchodzenie od wzorcw antycznych-przekonanie o ograniczonych moliwociach rozumu ludzkiego, istnienie zjawisk niewytumaczalnych-przepych ycia dworskiego i przepych sztuk teatralnych-narodziny opery i baletu-teatralizacja ycia, bogate ceremoniay i uroczystoci

NIEPOKOJE EPOKI

Ludzie byli zagubieni w wczesnym wiecie i powoli przestawali rozumie otaczajc ichrzeczywisto. Zagadkowa staa si dla nich natura ludzka jak i natura kosmosu. Czowiek barokuodkrywa w sobie wewntrzne rozdwojenie. W baroku dominuje niepokj i lk, gwnie przednieznanym.

ZYCIE JAKO WALKA ZE ZEM, POKUSAMI

najwaniejszy jest Bg(teocentryzm) , modlitwa, ycie to marno ciao rdem pokus, grzechu krtko ycia, przemijanie, nieunikniona mier, pokora, wiara w ycie po mierci

czsty motyw szatana przerost formy nad treci-waniejsza technika pisania ni tre szerokie postrzeganie mioci:

-pokusa, ulotna, zmysowa-mio jak ogniste, spalajce, trwae uczucie, ktre mona przeciwstawi nawet mierci-religijna mio do Boga

CIEMNO SZALESTWA

Ludzie gubili si w tym wiecie, nie rozumieli go. Buntowali si, czuli ciar wolnoci, ale rwnieodpowiedzialnoci wiata. Wybierali czasem ciemno obdu ni wiato rozumu.

KONTEKST FILOZOFICZNY BAROKU- Blaise Pascala to co wyrnia ludzi jest wiadomo wasnej ndzy i saboci. Kady z nas musiumrze, ale nikt z nas nie rozumie czym jest mier i co nas po niej czeka- Kartezjusz nacjonalizm (Cogito ergo sum myl, wic jestem)- J. Locke twrca koncepcji mwicej o tym, e czowiek rodzi si jako Tabularaza (czysta, biaa,niezapisana kartka).

MOTYW VANITAS

Charakterystycznym motywem dla baroku jest motyw Vanitas ( z ac. Marno). Vanitas bykontynuacj nurtu kulturowego ze redniowiecza z rozkwitem w czasie baroku. W baroku kierowanosi myl z Ksigi Koheleta Vanitas vanitatum et omni vanitas Marno nad marnociami. Tamyl ma uzmysowi widzowi jego kruche ycie, ktre trwa tylko krtki moment.

ESTETYKA BRZYDOTY

zmiana kanonu pikna, estetyka brzydoty, szokowanie brzydot g. w malarstwie

obrazy bez adnych upiksze, idealizowania, postacie brzydkie, brudne, alenaturalne, bardzo rzeczywiste

brzydota wiadczy o przemijaniu, kruchoci ycia

symbole mierci : czaszka, kociotrup, gasnca wieca, zamknita ksiga, lustro

odejcie od harmonii, adu i umiaru

czste podejmowanie motyww przemijania, marnoci, kruchoci ycia, mierci

dysharmonia postaci w ruchu, przeraenie, smutek

DANSE MACABRE (TANIEC MIERCI) powrt do motywuredniowiecznego

Motyw taca mierci, w obliczu ktrej zrwnuj si wszystkie stany, ktra zabija bez uprzedzeniawszystkich, bez wzgldu na przymioty umysu, duszy i ciaa, nie zwaajc na stanowisko i zasugiswych ofiar jest charakterystyczny przede wszystkim dla literatury redniowiecza (wrd lekturnajdobitniej zosta przedstawiony w Rozmowie mistrza Polikarpa ze mierci) oraz baroku.

POEZJA W. POTOCKIEGO krytykujca szlacheckie wady

Utwory Potockiego przedstawiaj szlacheckie ycie i obyczaje ziemiaskie. Obraz Polakw w jegowierszach jest przygnbiajcy. Wacaw Potocki odnosi si w nich negatywnie do wczesnej musytuacji Rzeczpospolitej. Krytykuje Polakw przede wszystkim za egoistyczn postaw wobecpastwa, lekkomylno, rozrzutny tryb ycia, kiedy to w myl przysowia Zastaw si, a postaw siwydawano pienidze na stroje, klejnoty, bankiety. (Tak charakterystyk polskiej szlachty monaodnale m.in. w wierszach: Zbytki polski, Niechaj pi pijany).

SONET -utwr zbudowany z trzech zwrotek czterowersowych i jednej zwrotki dwuwersowejzawierajcej refleksje lub dwch zwrotek czterowersowych o charakterze opisowym i dwch zwrotektrzywersowych o charakterze refleksyjnym

Sonety - Mikoaj Sp Szarzyski

SONET I - O krtkoci i niepewnoci na wiecie ywota czowieczegoWyraa zaniepokojenie podmiotu lirycznego szybko upywajcym czasem. Czowiek pdzi przezycie, a za nim trop w trop mier. Mody czowiek nie zastanawia si specjalnie nad swoimpostpowaniem, bo uciechy ycia nc go i odcigaj od jedynej prawdziwej wartoci, jak jest Bg.Koczcy sonet dwuwers to refleksja nad tym, e naprawd szczliwy jest ten czowiek, ktry wczas zrozumie, co jest w yciu wane. Sonet ten to odmiana francuska tego gatunku. W sonecienagromadzi autor du ilo epitetw, praktycznie w kadym z 14 wersw odnajdujemy jeden lubdwa epitety. Sonet naley do liryki bezporedniej, osobistej, a gwny sens wiersza zawiera si wtytule.

SONET II-Na one sowa Jopowe:Homo natus de muliere, brevi vivens tempore etc.W sonecie II poeta dowodzi, e czowiek rodzi si z niewiasty, rodzi si w blu, yje krtko, jegoycie jest ndzne, bojaliwe. Zycie czowieka toczy si wrd rnych odmian losu, raz jest dobre, araz ze. Zycie to koczy si mierci, w proch zamienia si nawet jego ciao. Druga zwrotka macharakter pytania retorycznego. Poeta zastanawia si jak Bg wszechmocny, nieskoczony moeda mioci, chway od tego czowieka. Poeta stwierdza, e miosierdzie boskie jest dla czowiekaczym niezrozumiaym. Dziwi si nawet Cherubini, bdcy uosobieniem Boej mdroci, dziwi sitake Serafini bdcy uosobieniem Boej mioci. Bg da od czowieka chway i mioci, jednakczowiek moe zadouczyni Jego daniom tylko wtedy, gdy otrzyma te dary wanie od Boga.

SONET III - Do najwitszej PannySonet powicony zosta Najwitszej Pannie, czyli Matce Boskiej. Podmiot liryczny jest pod wielkimwraeniem jej osoby. Bardzo silnie oddziauje na niego to, e jej serca nie zepsua pokora (by moechodzi o zaguszenie boskoci), skromno nie zostaa zasonita przez godno. Postaw takmoemy uzna za wzr idealnego ycia. Ja mwice dostrzega take paradoks tkwicy w tym, eMatka Boska urodzia swego Stworzyciela.Druga strofa przedstawia Maryj jako posta, ktra stara gow okrutnego smoka. Jest tooczywicie symbol szatana przelewajcego na wiat swj jad (grzech). Matka Boska miaa bardzowielki udzia w dziele zbawienia -to przecie ona urodzia Jezusa i strzega go w dziecistwie. Wzamian za swoje zasugi zostaa wraz z ciaem wzita do nieba.

SONET IV - O wojnie naszej, ktr wiedziemy z szatanem, wiatem i ciaemDwie pocztkowe strofy opisuj zmagania czowieka ze srogim ciemnoci hetmanem(z szatanem),ktry czyha tylko, by czowieka pogry i uniemoliwi mu staranie o byt nasz podniebny, czyli ozbawienie wieczne. Nasze ciao pragnie tylko tego, co przemijajce, ulotne, czowiek zrobibywszystko dla chwilowych rozkoszy. Szatan jest zazdrosny o doskonao ducha i chce czowiekazmusi do upadku, do grzechu. Ludzie bez przerwy musz walczy nie tylko z szatanem, ale zpokusami wiata i dzami ciaa. Dwie ostatnie, trzywersowe strofy to refleksja, e czowiek bezpomocy Boga, nie ma szans na zwycistwo w tej nierwnej walce z szatanem. Podmiot liryczny bagaBoga o pomoc i wstawiennictwo, bo wie, e tylko pod opiek Boga bd wojowa i wygramstatecznie.

SONET V - O nietrwaej mioci rzeczy wiata tegoM. Sp-Szarzyski stwierdza, e ciko i le jest kocha, ale ciko te nie kocha. Czowiek zabiegaw swoim yciu o rzeczy materialne, przemijajce, nietrwae. Czowiek szuka pociechy zabiegajc osaw, pienidze, rozkosze, urod. wartoci te przemijaj i nie chroni czowieka przed mierci. Poetapodkrela, e mio jest nieodczn czci naszego ycia. Bg stworzy czowieka jako istotkochajc. Mio jednak do rzeczy przemijajcych, materialnych zaspokaja pragnienie ciaa, alezawodzi dusz. Duszy ta mio nie wystarcza. Pragnienie mioci czowieka nie moe zaspokaja tylko prawdziwa mio do Boga. Mio do Bogajest mioci wieczn, dobr, chroni przed strachem dotyczcym mierci. Czowiek jawi si jako istotarozdarta wewntrznie midzy mioci do rzeczy materialnych, a mioci do Boga.

Pamitniki Jan Chryzostom PasekZ Pamitnikw pisanych przez Jana Chryzostoma Paska wyania si obraz ciemnego, zabobonnegowarchoa i nieprawdopodobnego awanturnika, typowego zawadiackiego Sarmaty. Bohater uwielbiapociga z butelki, kci si i pojedynkowa. Karty ksiki wypeniaj bezustanne bijatyki,pojedynki, zaczepki i prowokacje. Nawet bdc ju w stanie spoczynku, po maestwie z podstarza,ale majtn wdow, bohater bez przerwy wpltuje si w spory i awantury ssiedzkie. W Pamitnikachprezentuje swj portret, jawic si czytelnikowi jako szlachcic i onierz, patriota i wietny kompan,sowem, wzr godny naladowania.

Pamitniki pisane s plastycznym, poprzetykanym makaronizmami jzykiem, obfitujcym wprzenonie i kwieciste porwnania. Pasek jest wytrawnym gawdziarzem, opowiada wietnie,porywajco, jego nierzadko mao prawdopodobne historie pomagaj pozna i zrozumie ycie wPolsce koca XVII wieku, koloryt tamtych czasw.

Cenn zalet Pamitnikw jest fakt, e dziki swojemu kronikarskiemu stylowi stanowi one rdowiedzy o obyczajach i zachowaniach szlachty polskiej XVII wieku. Utwr odwzorowuje sposbmylenia i pojmowania wiata przez wczesnych ludzi, przedstawia ich mentalno, odsaniaistniejc nietolerancj religijn, zacofanie kulturowe, ciasno horyzontw umysowych i niech dojakichkolwiek zmian. Ukazuje ca galeri wad szlachty, na czele z prywat, pych i brakiemjakiegokolwiek poczucia odpowiedzialnoci. Jednoczenie wiarygodnie i szczegowo przedstawiapolskie obyczaje, rysuje obraz kultury obyczajowej i politycznej tamtych czasw.

SARMATYZM to ideologia i kultura szlachty polskiej, dominujca miedzykocem XVI a schykiem XVIII stulecia. By to czynnik spajajcy Rzeczpospolit Obojga Narodw.

Historycy renesansu utosamili nasz kraj z Sarmacj. Panowie polscy uwierzyli, e nasz lud towaleczni i dzielni rycerze. Z czasem coraz bardziej rzdzili si w Polsce, myleli, e s najlepsi,najmdrzejsi. Szlachta w Polsce z roku na rok coraz bardziej si rozrastaa niszczc tylko nasz kraj.Sarmatyzm wyrnia kultur polsk na tle kultury europejskiej.

Funkcje mitu sarmackiego:

- legendarna motywacja praw Rzeczpospolitej do mocartowoci i niezalenoci- usprawiedliwienie przyjtej jeszcze przez Jagiellonw polityki wschodniej i kierunku ekspansji pastwa- przekonanie szlachty o wasnej wyjtkowoci- podkrelanie poprzez kultur sarmack odrbnoci narodowej oraz niezwykego przywizania do tradycji- uzasadnienie wiary w dziejowe posannictwo Polski, ktra chciaa by traktowana jak przedmurze chrzecijastwa, czyli jako kraj bronicy chrzecijaskiej Europy przed nawa muzumask.

OWIECENIE1. Kult nauki i rozumu, kult wiedzy:- Podstaw wiatopogldu ludzi owiecenia byo przekonanie, e najlepsze rdo wiedzy i narzdziepoznania stanowi rozum.

- Wolno myli, swobod docieka naukowych uznano za fundament postpu oraz wyzwolenialudzkoci ze stanu barbarzystwa i niedojrzaoci.

- W sferze moralnoci i stosunkw spoecznych prawo naturalne, ktre odwoujc si do rozumu, byonadrzdne nad prawem wywodzcym si z religii czy tradycji.

- Podstaw adu politycznego stanowia umowa spoeczna, ktr przestrzega zobowizyway si obiestrony umowy.

- Rozwijay si nauki cise, wyjaniono wiele zjawisk nurtujcych ludzko, np. natur wiata czygrawitacj, spalanie.

- Wynaleziono m.in. maszyn parow, termometr rtciowy, piorunochron, balon na gorce powietrze,spadochron, krosno mechaniczne.

- Postp medycyny pozwoli wyduy dugo ycia o rednio 10 lat.

- W domach urzdzano prywatne laboratoria fizyczne i chemiczne.

- Powstaway liczne towarzystwa naukowe.

- Dziea popularnych przedstawicieli nauk cisych wydawano w streszczeniach dostpnych dlaszerokiego grona odbiorcw.

- Jednym z najwikszych przedsiwzi kulturalnych epoki byo wydanie przez Denisa DiderotaWielkiej encyklopedii francuskiej.

- Najwaniejsi wynalazcy epoki owiecenia: Isaac Newton, Bracia Montgolfier, James Watt,Benjamin Franklin.

- By to take okres rozwoju politycznego i filozoficznego. Powstay pierwsze konstytucje (USA,Polska, Francja), wprowadzono trjpodzia wadzy, wolnoci i rwnoci obywateli, we Francjiuchwalono Deklaracj praw czowieka i obywatela.

- Upowszechniono edukacj, narodzio si czasopimiennictwo, wzrosa liczba wydawanych ksiek,broszur.

- Najwaniejsi myliciele epoki owiecenia: John Locke, Jan Jakub Rousseau, Franciszek MariaWolter, Immanuel Kant, Karol Ludwik Monteskiusz.

2. Racjonalizm- Twrca: Kartezjusz (mimo, i y w epoce baroku, jego filozofi uznaje si t, ktra wprowadziawiat w epok owiecenia)

- Podstaw jest rozumienie rozumu jako narzdzia poznania wiata.

- Gwne zaoenie: kto myli istnieje, wywodzi si z maksymy Kartezjusz: Cogito ergo sum(Myl, wic jestem).

- Wiedz o wiecie mona posi tylko dziki rozumowi i naley j systematycznie porzdkowa iuzupenia.

- Konsekwencje przyjcia postawy racjonalistycznej: krytyka religii, odrzucenie wiary w cuda izjawiska nadprzyrodzone, zakwestionowanie autorytetu Kocioa i jego instytucji.

3. Utylitaryzm- Twrca: Francis Bacon, rozwinli: John Lock, George Berkeley, David Hume.

- Podstaw stanowi stwierdzenie, e wiata nie mona pozna za pomoc procesw

rozumowych, niezbdne jest dowiadczenie. Gromadzeniu wiedzy o wiecie pozwalaj zmysy, ateorie snute w umyle s wtrne wobec zewntrznych bodcw i zmysowych dozna.

- Umys pojmowano jako niezapisan kartk (tabula rasa), ktr uzupenia si w wyniku nabytychdowiadcze z upywem ycia, czyli przede wszystkim w procesach wychowania i ksztacenia.

4. Sentymentalna wizja wiata- poezja Franciszka Karpiskiego

- Sielanka Laura i Filon, fabua: Laura, umwiona ze swoim ukochanym Filonem przychodzi w nocypod jawor. Modzieca jednak jeszcze nie ma, zatroskana dziewczyna obserwuje okolic i rozmyla,zastanawia si nad wiernoci swojego ukochanego. Wreszcie w porywie zazdroci rozbija dzbanek zmalinami, ktry ze sob przyniosa i drze wieniec z kwiatw. wiadkiem tego wybuchu alu i paczujest Filon. Kochanek przyszed wczeniej, ale schowa si w krzakach, chcc sysze, co Laura powie,gdy go nie zastanie. Chcia po tym pozna jej prawdziwe uczucia. Laura daje si przeprosi, a nawetstwierdza: Teraz mj Filon droszy mi bdzie,/ Bo mi ju wicej kosztuje. Filon za obiecujeunika spotka z Doryd, by nie wzbudza zazdroci ukochanej. Kochankowie s szczliwi, wyznajsobie mio i okazuj czuo. Lecz kiedy Filon pragnie wikszej bliskoci, Laura opiera si i ucieka,tumaczc si wstajcym ju witem.

- Utwr Laura i Filon jest przykadem sielanki, czyli gatunku lirycznego (czasami z elementamiepickimi lub dramatycznymi) wywodzcego si ze staroytnej poezji greckiej. Sielanki przedstawiaymiosne perypetie i codzienne problemy bohaterw stylizowanych na mieszkacw wsi - pasterzy,rolnikw, myliwych wiodcych beztroskie ycie na onie piknej i przychylnej czowiekowiprzyrody.

- Sielanka Laura i Filon jest wierszowanym dialogiem dwojga kochankw jest jednym znajpopularniejszych utworw przedstawicieli polskiego sentymentalizmu. Sawa tego typu utworwwynikaa z przesytu wyrafinowan kultur wyszych sfer. Sielanki opisyway prostot ycia na onienatury, a jedynym zmartwieniem bohaterw stylizowanych na pasterzy byy miosne rozterki.

- Karpiski w utworze Laura i Filon pokazuje nie tylko perypetie miosne, ale take emocjonalnewizi czce czowieka z rodzinnym krajobrazem i najblisz spoecznoci.

- Uyty jzyk jest prosty i melodyjny.

5. Ignacy Krasicki- wiadectwo wczesnych obyczajw, ostra krytyka wad szlacheckich. Satyry ibajki.

ROMANTYZMPojcia:

Irracjonalizm - pogld filozoficzny goszcy, e rzeczywistoci nie da si pozna wracjonalny sposb, przypisujcy najwysz warto pozarozumowym rodkom poznawczym;eksponowanie duchowoci czowieka, wiara w wiat nadprzyrodzony

Mistycyzm przekonanie o moliwoci kontaktu ze wiatem nadprzyrodzonym,

Dominacja wiary i uczucia nad rozumem,

Kult uczucia nowa koncepcja mioci wyrosa z sentymentalizmu oraz z platoskiego ideaumioci, odejcie od klasycznego pojmowania adu i harmonii na rzecz ekspresji uczu,tajemniczoci,

Bunt przeciwko wszelkim konwencjom, eksponowanie niczym nieskrpowanej wyobrani,fantazji, wraliwoci i swobody twrczej,

Powrt do natury rozumianej jako byt idealny, wolny od dziaania czasu, wieczny,

Natura nieujarzmiona i potna, jest przykadem bytu doskonaego, w ktrym panujpierwotne prawa (typowe pejzae: wzburzone morze, szczyty gr, burza, step, przepacie),

Ludowo, fascynacja folklorem, wierzeniami, obrzdami, tradycj i ludow moralnoci

Orientalizm fascynacja kultur i przyrod wschodu (np. Ziemi Obiecanej)

Fascynacja tym, co niezwyke

Kult modoci (np. w ,,Odzie do modoci)

Patriotyzm

Wieszcz poeta o zdolnociach profetycznych umiejtno przepowiadania przyszoci(Adam Mickiewicz, Juliusz Sowacki, Zygmunt Krasiski)

Adam Mickiewicz - ,, Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie:historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu ksigachwierszemGatunek i rodzaj literacki: epika, epopeja; pisany trzynastozgoskowcem.

Geneza utworu: utwr powsta na emigracji i zosta wydany w Paryu w 1834. Jest on wyrazemtsknoty za ojczyzn i rozczarowania yciem na emigracji. Genez odczytujemy na podstawieinwokacji i epilogu.

,, Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostaniewity i czysty, jak pierwsze kochanie

Sowa te, pochodzce z epilogu, mona by uczynni mottem dla caoci poematu. To wanie ojczyznastanowi nadrzdny temat utworu. Przy czym nie jest ona ukazana realistycznie zaproponowana przezMickiewicza wizja Litwy jest idyll szlacheck. Oznacza to, e swoje wspomnienia oraz relacjegawdziarskie bliskich mu osb, splata Mickiewicz w niezwyk opowie i piknie kraju latdziecinnych. Polska ulega idealizacji i sakralizacji, pojawia si idylliczny, arkadyjski obraz utraconejojczyzny. Mamy do czynienia z mityzacj rzeczywistoci. Polska jest ukazana jako idealna,nieskaona, doskonaa, utosamia si j z domem i natur.

POLSKA = SOPLICOWO stanowi syntez, symbol polskoci

OJCZYZNA = DWR SZLACHECKI

wiat szlachecki w poemacie to wiat znikajcy, schodzcy z areny dziejw, dlatego wielokrotniepojawia si sowo ,,ostatni.

Gwni bohaterowie:

Jacek Soplica/ks. Robak - szlachcic litewski, gowa rodu Soplicw, zabjca StolnikaHoreszki, w ktrego crce (Ewie) si kocha, jednak ostatecznie jej nie polubi,ojciec Tadeusza; po zabiciu Stolnika emigrowa z ojczyzny i zosta onierzem, anastpnie kapanem z zakonu bernardynw, emisariusz cznik midzy Napoleonema ojczyzn. Uratowa Tadeusza i Hrabiego podczas polowania. Jest gwnymbohaterem. Jego histori najpeniej poznajemy podczas jego spowiedzi. Jego zasugiodczytano podczas pogrzebu. Jest bohaterem dynamicznym, gdy przeywawewntrzn przemian (1.zdrada ojczyzny 2.rehabilitacja 3.ekspiacja oczyszczenie),jest typem bohatera romantycznego.

Tadeusz Soplica tytuowy bohater epopei, dwudziestoletni chopak, syn JackaSoplicy, reprezentuje najmodsze pokolenie, podczas uczty zarczynowej uwaszczachopw wyprzedzajc tym histori o ok. p wieku.

Zosia crka Ewy Horeszkwny, zakochana w Tadeuszu Soplicy,

Sdzia Soplica gospodarz Soplicowa, brat Jacka, zagorzay patriota, wychowywaTadeusza, dba o przestrzeganie etykiety, kultywowanie obyczajw i tradycji, otwarty,szczery,

Telimena elegancka opiekunka Zosi, jej daleka krewna, bya mieszkankaPetersburga,

Hrabia adwersarz sdziego w sporze o zamek po Horeszkach, daleki krewny tegorodu,

Gerwazy Rbajo klucznik Horeszkw (suy jeszcze Stolnikowi),

Protazy wony Soplicowa,

Jankiel karczmarz, yd.

Obraz szlachty:

o Pozytywy: religijno, przywizanie do tradycji, gocinno, otwarto, mesjanizm,duma narodowa, patriotyzm, waleczno, odwaga, mstwo, honor, poczucie godnoci,

o Negatywy: przepych, wystawno, pijastwo, obarstwo, niski poziom edukacji,zacofanie, zaciankowo, konserwatyzm, uleganie przesdom, warcholstwo,pieniactwo,

o Grupy szlachecki: magnateria (stolnik Horeszko, Podkomorzy z rodzin), redniozamona szlachta ziemiaska (Soplice, Rejent, Asesor, Wojski, Gerwazy, Protazy),szlachta zaciankowa (Dobrzascy), szlachta bez majtku.

Szlachta jest zbiorowym bohaterem poematu wana cecha epopei. Charakteryzujc szlachtodtwarzamy Polakw portret wasny.

Przyroda oywiona, jest integralnym i znaczcym tem dla rozgrywajcych si w poemaciewydarze. W jej opisie posuguje si poeta syntez zjawisk wizualnych, dwikowych,suchowych, a nawet dotykowych. Najwaniejszym rodkiem artystycznym stosowanym przyopisie przyrody s animizacje i personifikacje. wiadczy to o niezwykej roli, jak odgrywanatura w poemacie, ktra jest zespolona z czowiekiem. Czsto nakrelony pejza jest rwniepejzaem wewntrznym, tzn. oddajcym stan ducha podmiotu mwicego czy bohaterw.Przyroda wspgra rwnie z rozwojem akcji np. kiedy zachodzi potrzeba odizolowaniadworku Soplicw od reszty wiata, aby nie dowiedziano si o bitwie, rozptuje si ogromnaburza, ktra uniemoliwia przemieszczanie si.

Ostatnia znaczc funkcj opisw przyrody jest konstruowanie nastroju sielskoci. Ostoja polskoci dworek soplicowski otoczony jest przez natur w rnych formach. Nieopodal znajduje si sad, gaik,las, polana ze stawami, Niemen, brama przed dworem jest zawsze otwarta (gocinno). Kade z tychmiejsc jest dokadnie i szczegowo opisane przez poet.

Przyroda wyznacza te naturalny rytm ycia, podkrela harmoni.

Gwne wtki:

wtek miosny Tadeusza i Zosi wtek rozwijajcy si od pocztku utworu, kiedy toTadeusz zauwaa mod dziewczyn. Potem Tadeusz myli Zosi z Telimen. NastpnieTadeusz wyjawia stryjowi sw mio do Zosi, a Zosia czule egna Tadeusza. Wtek tenrozwija si przez cay utwr, a doprowadza do zarczyn Tadeusza i Zosi.

wtek Stolnika Stolnik by wielkim panem z rodu Horeszkw, o czym opowiadaGerwazy w II ksidze. Posiada jedyne dziecko, Ew Horeszkwn, w ktrej zakocha siJacek Soplica. Do zarczyn nie doszo z powodu rnicy majtkowej i wyranej niechciojca wobec tego zwizku; obawiajc si rekuzy Soplica nie poprosi formalnie o rkcrki. Stolnik zosta zabity przez Soplic w zamku podczas najazdu Moskali. Od tegomomentu Gerwazy przysig sobie zemci si na rodzie Soplicw.

wtek sporu o zamek (Horeszkw) teoretycznie naley on do Soplicw, gdy zostanadany im podczas konfederacji targowickiej. Hrabia, Gerwazy Klucznik i okolicznaszlachta zamierzaj dokona zajazdu na Soplicw. Podburza ich do tego Klucznik.

wtek niepodlegociowy akcja Pana Tadeusza rozgrywa si w czasach wojennapoleoskich. Ks. Robak, prbujc naprawi swoje dawne winy, agituje polsk szlachtdo powstania i walki u boku Napoleona. Usiowania jego niweczy Klucznik, ktry zapaszlachty wykorzystuje przeciwko Soplicom, doprowadzajc do zajazdu. Jednak gdypojawia si wsplny wrg, Rosjanie, nastpuje pogodzenie wszystkich stron sporu iwsplna walka przeciw Moskalom.

Wane elementy utworu: eksponowanie chlubnych kart historii, Kociuszko bohaternarodowy, kult legionw polskich gen. Dbrowskiego, nie wspomina si w utworze o klsce

Napoleona pod Moskw (Napoleon jako bg wojny i nadzieja na niepodlego), dziejenarodu jako cz boego planu (nad Polsk czuwa opaczno -> Matka Boska), ukazanieprzeszoci i teraniejszoci w utworze.

Rola utworu w kulturze narodu: dawanie nadziei na odzyskanie wolnoci, pokrzepianie sercrodakw, przekazanie tradycji i obyczajw, budzenie wiadomoci narodowej, patriotyzmu.

Cechy epopeiEpopeja utwr epicki opisujcy szczegowo i wszechstronnie dzieje narodu w kluczowym dlaniego okresie (w P.T. jest to kampania napoleoska).

Nawizania do eposw antycznych: obecno wszechwiedzcego autora (ktry jest czciwiata przedstawionego i ujawnia si w utworze), uroczysty, podniosy styl(trzynastozgoskowiec), liczne opisy przyrody, strojw, postaci, obyczajw, zachowa, scenybatalistyczne, jzyk poetycki, rodki poetyckiego wyrazu, kunsztowna kompozycja (apostrofa,inwokacja),

Panoramiczny obraz spoeczestwa,

Bogate to obyczajowe,

Plastyczno i dynamika obrazowania,

Mityzacja rzeczywistoci, idealizowanie wiata przedstawionego,

Epicki rozmach,

Kunsztowny jzyk, wyszukane sownictwo, archaizmy.

Adam Mickiewicz - ,,Dziady cz. IIDziady obrzd obchodzonego na pamitk zmarych przodkw. Wczeniej nazywane uczt koza.Obrzdowi przewodzi kolarz albo gularz. Dziady czyy tradycje pogaskie z chrzecijaskimi,obchodzone byy w noc poprzedzajc dzie wszystkich witych.

Miejsce akcji: kaplica cmentarna na wsi litewskiej (okna zasonite caunami, na rodku stoi trumna.W trakcie obrzdu gularz podpala kocio z wdk. W kaplicy zgromadzone jado i napoje). Wutworze widzimy typowe dla romantykw zacieranie granic midzy wiatem realnym a irracjonalnym.

Gularz w ciemnociach i ciszy, ktra zapada (Ciemno wszdzie, gucho wszdzie) wzywaczyscowe duszeczki, czyli dusze zmarych, ktrzy za ycia popenili jakie przewinienia i z tegopowodu nie mog zazna wiecznego spoczynku. Zanim to si stanie musz odpokutowa swoje winy.

Bohaterowie:

wiat ywych: gularz, chr, starzec, pasterka w aobie,

wiat umarych: zy Pan duch ciki, Zosia nie umiaa kocha duch redni, milczcewidmo widmo ukochanego pasterki, ktry wczeniej popeni samobjstwo.

Przywoane duchy:

Duchy lekkie Jzia i Rzi dzieci, ktre pojawiy si pod sklepieniem kaplicy w postacianiokw. S nieszczliwe, gdy za ycia nie zaznay smutku ani goryczy. Dzieci prosz oziarenka gorczycy, ktre s dla nich syntez ziemskich trosk i kopotw, odmawiaj sodyczy.

Duch najciszy Widmo Zego Pana (widmo nie wchodzi do kaplicy; pocztkowo sychatylko gos, potem pojawia si zjawa w oknie) - zmary przed trzema laty dziedzic wsi. Bkasi teraz po ziemi, cierpic mczarnie godu i pragnienia oraz szarpanie arocznegoptastwa, przez jego grzechy droga do nieba dla niego jest zamknita; chce si dosta dopieka, aby skoczya si jego wieczna tuaczka. Ptactwo dawni poddani dziedzica niepozwalaj mu dosta pokarmu, ktry skoczyby jego mk.

Duch poredni pasterka Zosia niegdy najpikniejsza dziewczyna we wsi, miaa wieluadoratorw, lecz z wszystkich drwia. Za obojtno na uczucia innych jej kar jest samotnoi nuda. Gdy Gularz pyta j, czego potrzebuje, ona chce tylko tego, aby modziecy podbieglido niej, chwycili j za rce i przycignli do ziemi. Gularz przepowiada jej, e za dwa lata,,stanie za niebieskim progiem.

Przesanie moralne:

Aby zazna szczcia w niebie, trzeba zazna cierpienia na ziemi. Cierpienie jest wpisane wludzkie grzechy

By czowiekiem oznacza traktowa po ludzku innych, by wraliwym na cudze potrzeby,wspczu,

Nie naley igra z uczuciami drugiego czowieka, bawi si nim, krzywdzi innych.

Wnioski z utworu: wina nierozcznie wie si z kar i kademu naley si pomoc iwsparcie.

Zemsta - dramat autorstwa Aleksandra Fredry - LEKTURA OBOWIZKOWACZAS I MIEJSCE :Akcja rozgrywa si w czasach wspczesnych autorowi na przeomie XVIII i XIX wieku, u schyku Rzeczpospolitej Szlacheckiej.Miejscem akcji jest niewielka wie, pooona namazowieckiej prowincji. Wszystkie wydarzenia rozgrywaj si w starym zamczysku, ktregowspwacicielami s Rejent Milczek i Czenik Raptusiewicz.

BOHATEROWIE :Czenik Maciej Raptusiewicz (wuj Klary) Ta posta przywouje na myl typowych owieceniowychsarmatw skorych do bitki. W przypadku Czenika jest to cecha wynikajca z jego nazwiska jest onczowiekiem gwatownym, nie potraficym pohamowa si w swoich emocjach.To typowy sarmackiszlachcic, ktrym rzdzi bujny temperament. Jego opieka nad bratanic Klar jest nieograniczona.Czenik jako dziaacz polityczny nie jest jednak przedstawiony wycznie w negatywnym wietle wmodoci walczy jako onierz konfederacji barskiej. Jest to wic onierz, zabijaka i warcho,nacechowany jednak przez Fredr wieloma cechami komicznymi. Praktycznie kade zachowanieCzenika zostao ukazane w humorystycznym wietle

-Rejent Milczek (ojciec Wacawa) Posta obudnego i chciwego adwokata szlacheckiego (rejent tourzd i