Polityki Energetyczne Panstw MAE Przeglad Polska 2011

Polityki Energetyczne Panstw MAE

Polska

201 Przegld 1

Polityki Energetyczne P anstw MAE

Polska

2011 PrzegldTumaczenie na jzyk polski publikacji: Energy Policies of IEA Countries: POLAND, 2011 Review OECD/IEA, 2011Chocia to MAE jest autorem oryginalnej wersji tej publikacji w jzyku angielskim, MAE nie ponosi odpowiedzialnoci za dokadno i kompletno poniszego tumaczenia. Publikacja zostaa przetumaczona na wyczn odpowiedzialno Ministerstwa Gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej.

Spis tre ci

SPIS TRE CI1. SYNTEZA I KLUCZOWE REKOMENDACJE................................................................................................. 9 Synteza ........................................................................................................................................ 9 Kluczowe zalecenia ................................................................................................................... 15

CZ

I: ANALIZA POLITYKI ENERGETYCZNEJ ........................................................................ 17

2. OGLNE ZA O ENIA POLITYKI ENERGETYCZNEJ .................................................................................. 19 Opis kraju .................................................................................................................................. 19 Poda i popyt............................................................................................................................. 20 Instytucje odpowiedzialne za polityk energetyczn ............................................................... 24 Kluczowe strategie .................................................................................................................... 26 Konkurencja i ochrona konsumenta ......................................................................................... 31 Ceny energii i podatki................................................................................................................ 32 Wnioski...................................................................................................................................... 33 Zalecenia ................................................................................................................................... 35 3. ZMIANY KLIMATU ................................................................................................................................. 37 Tendencje i prognozy w zakresie emisji.................................................................................... 37 Potencja obni enia emisji CO2.................................................................................................. 40 Cele i zadania ............................................................................................................................ 42 Strategie dzia ania i rodki ........................................................................................................ 43 Wnioski...................................................................................................................................... 47 Zalecenia ................................................................................................................................... 49 4. EFEKTYWNO ENERGETYCZNA ........................................................................................................... 51

Energoch onno energetyczna ................................................................................................ 51 Ramy polityczne ........................................................................................................................ 52 Polityki i plany dzia a w podziale na sektory........................................................................... 53 Wnioski...................................................................................................................................... 62 Zalecenia ................................................................................................................................... 64

3

Spis tre ci

CZ

II: ANALIZA SEKTOROWA ........................................................................................... 67

5. ENERGIA ELEKTRYCZNA, CIEP OWNICTWO I ENERGIA J DROWA....................................................... 69 Popyt i poda w sektorze energii elektrycznej.......................................................................... 69 Potrzeby inwestycyjne .............................................................................................................. 73 Priorytety polityki...................................................................................................................... 74 Program energii j drowej ......................................................................................................... 74 Struktura przemys owa i ramy prawne..................................................................................... 77 Ceny energii elektrycznej .......................................................................................................... 83 Sieci ciep ownicze ..................................................................................................................... 84 Kogeneracja ciep a i energii elektrycznej .................................................................................. 85 Wnioski...................................................................................................................................... 86 Zalecenia ................................................................................................................................... 89 6. W GIEL ................................................................................................................................................. 91 Popyt, poda i handel................................................................................................................ 91 Infrastruktura przemys owa...................................................................................................... 95 Polityka dla przemys u w glowego ......................................................................................... 102 Rozwj i badania technologii przemys u w glowego ............................................................. 105 Wnioski.................................................................................................................................... 105 Zalecenia ................................................................................................................................. 107 7. GAZ ZIEMNY........................................................................................................................................ 109 Poda i popyt........................................................................................................................... 109 Reforma rynku i struktura przemys u ..................................................................................... 113 Infrastruktura .......................................................................................................................... 115 Polityka bezpiecze stwa gazowego ........................................................................................ 118 Ceny i taryfy ............................................................................................................................ 122 Wnioski.................................................................................................................................... 123 Zalecenia ................................................................................................................................. 126 8. ROPA NAFTOWA................................................................................................................................. 127 Popyt i poda ........................................................................................................................... 127 Sektor upstream...................................................................................................................... 129 Infrastruktura .......................................................................................................................... 130 Struktura rynku detalicznego .................................................................................................. 135 Strategia i organizacja reagowania w sytuacjach kryzysowych .............................................. 135 Zapasy interwencyjne ropy naftowej i paliw .......................................................................... 136 Ceny i podatki.......................................................................................................................... 139 Wnioski.................................................................................................................................... 142 Zalecenia ................................................................................................................................. 144

4

Spis tre ci

9. ODNAWIALNE RD A ENERGII ......................................................................................................... 145 Popyt i poda ........................................................................................................................... 145 Polityki i dzia ania.................................................................................................................... 148 Finansowanie i rozwj projektu .............................................................................................. 155 Wnioski.................................................................................................................................... 156 Zalecenia ................................................................................................................................. 157

CZ

III: TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE ........................................................................... 159

10. TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE I R&D .............................................................................................. 161 Strategia bada i rozwoju sektora energetycznego................................................................ 161 Organizacja instytucjonalna .................................................................................................... 162 Finansowanie bada i rozwoju sektora energetycznego ........................................................ 164 Programy bada i rozwoju sektora energetycznego .............................................................. 165 Wsp praca mi dzynarodowa ................................................................................................ 169 Wnioski.................................................................................................................................... 170 Zalecenia ................................................................................................................................. 172

CZ

IV: ANEKSY............................................................................................................... 173

A. ORGANIZACJA PRZEGL DU ................................................................................................................ 175 B. BILANSE ENERGETYCZNE I KLUCZOWE DANE STATYSTYCZNE............................................................ 179 C. ISTNIEJ CE I PLANOWANE ELETROWNIE OPALANE W GLEM, 2009 ................................................. 185 D. WSPLNE CELE MI DZYNARODOWEJ AGENCJI ENERGETYCZNEJ .................................................. 191 E. GLOSARIUSZ I LISTA SKRTW .......................................................................................................... 193 F. BIBLIOGRAFIA...................................................................................................................................... 197

Wykresy, mapy, tabele i ramkiWYKRESY1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Ca kowita podstawowa poda energii z podzia em na rd a, 19732030. ...................... 21 Finalne zu ycie energii og em w podziale na sektory, 19732030.................................. 21 Finalne zu ycie energii og em z podzia em na rd a, 19732030.................................. 22 Zapotrzebowanie na energi pierwotn w podziale na rd a wed ug Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., Scenariusza Referencyjnego i 450 MAE, 2030 ............... 24 Ceny paliw i energii elektrycznej, 2009.............................................................................. 33 Emisja CO2 zwi zana z zu yciem energii przypadaj ca na jednostk PKB w Polsce oraz w innych wybranych pa stwach cz onkowskich MAE, 19732008............. 37 Emisje gazw cieplarnianych w podziale na rd a, 19902008 ....................................... 38 Emisje CO2 ze wzgl du na rodzaje paliwa, 19732008...................................................... 38 Emisje CO2 wed ug sektorw, 19732008 ......................................................................... 39

5

Spis tre ci

10. Obni enie emisji CO2 pochodz cej ze spalania paliw dla Polski wed ug typw, 20082030 ......................................................................................................................... 40 11. czny wzrost inwestycji i oszcz dno ci CO2 w poszczeglnych sektorach, w Scenariuszu 450 w odniesieniu do Scenariusza Referencyjnego, 20102030 ............... 41 12. Energoch onno w Polsce i w wybranych pa stwach MAE, 19732008 ......................... 51 13. rednie roczne zu ycie energii w budownictwie mieszkaniowym (ciep ownictwie) w Polsce, Niemczech i Szwecji................................................................ 53 14. Polski lekki transport pasa erski wska nik w asno ci ..................................................... 56 15. Konsumpcja energii w podziale na sektory, 19732030.................................................... 69 16. Wytwarzanie energii elektrycznej ze wzgl du na rd a, 19732030 ............................... 71 17. Wytwarzanie energii elektrycznej ze wzgl du na rd a w rd pa stw MAE, 2008............ 72 18. Rozk ad wieku polskich elektrowni, 2009.......................................................................... 73 19. Struktura rynku energetycznego od 2007 r. ...................................................................... 78 20. Ceny energii elektrycznej w pa stwach MAE, 2009. ......................................................... 84 21. Produkcja w gla kamiennego i brunatnego w Polsce oraz ca kowita liczba osb zatrudnionych w sektorze grniczym, 19452009 ............................................................ 91 22. Import i eksport w gla kamiennego Polski, 19502009.................................................... 92 23. Poda w gla w podziale na sektory, 19732030 ............................................................... 93 24. Pomoc pa stwowa wyp acona do polskiego sektora w gla kamiennego, 19992009 ........ 103 25. Poda gazu ziemnego z podzia em na sektory, 19972030............................................. 110 26. Miesi czna poda , popyt i poziom zapasw.................................................................... 120 27. Ceny gazu ziemnego w pa stwach MAE, 2009................................................................ 123 28. Ca kowita konsumpcja produktw naftowych wed ug gatunkw, 19952009............... 128 29. Konsumpcja ropy naftowej i produktw naftowych wed ug sektorw, 19732030....... 129 30. Struktura w asno ci pojemno ci magazynowych, czerwiec 2010 r. ................................ 131 31. Struktura polskiego rynku detalicznego pod wzgl dem ilo ci stacji paliw w 2009 r. ...... 135 32. Zapasy ropy naftowej i paliw oraz zgodno z 90-dniowym obowi zkiem MAE, lipiec 2000 lipiec 2010................................................................................................... 138 33. Ceny benzyny bezo owiowej i podatki w pa stwach MAE, drugi kwarta 2010 r. .......... 140 34. Ceny oleju nap dowego i podatki w pa stwach MAE, drugi kwarta 2010 r. ................. 141 35. Ceny lekkiego oleju nap dowego i podatki dla gospodarstw domowych w pa stwach OECD, drugi kwarta 2010 r........................................................................ 141 36. rednie ceny i podatki w Polsce, 20032009................................................................... 142 37. Odnawialne rd a energii jako procent w TPES, 19932030 ......................................... 145 38. Odnawialne rd a energii jako procent TPES w pa stwach cz onkowskich MAE, 2009...... 146 39. Produkcja energii elektrycznej ze rde odnawialnych i odpadw jako procent ca o ci produkcji energii elektrycznej w rd pa stw MAE, 2009 .................................... 147 40. Struktura instytucjonalna bada i rozwoju w energetyce, z 1 pa dziernika 2010 r. ....... 162

MAPY1. 2. 3. 4. 5. 6. Polska ................................................................................................................................. 18 Strefy poszczeglnych Operatorw Systemu Dystrybucyjnego ........................................ 79 Infrastruktura elektryczna.................................................................................................. 82 Infrastruktura w gla kamiennego i brunatnego ................................................................ 95 Polska infrastruktura gazu ziemnego, 2010..................................................................... 115 Infrastruktura naftowa, 2010........................................................................................... 134

6

Spis tre ci

TABELE1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Prognozowane emisje CO2 zwi zane z produkcj energii do 2030 r. ................................ 40 Dost pne moce wytwrcze w 2008 r. i 2009 r................................................................... 71 Struktura sprzeda y g wnych dostawcw (status z ko ca 2009 r.) ................................. 80 Udzia konsumentw, ktrzy dokonali prze czenia dostawcy, 20062009...................... 81 Kopalnie w gla kamiennego w Polsce, 2009 ..................................................................... 96 Kopalnie w gla brunatnego w Polsce, 2008 ...................................................................... 98 Produkcja, zatrudnienie i wydajno w polskich sektorach kopalnictwa w gla kamiennego i brunatnego, 20052009 ................................................................... 99 Zdolno ci prze adunkowe w gla w polskich portach, 2009 i 2015 .................................. 100 Kontrakty na import gazu PGNiG ..................................................................................... 111 Techniczne i rzeczywiste wielko ci przep ywu gazu ziemnego w punktach wej cia (stycze 2010 r.)............................................................................................................... 116 Projekty gazoci gowe....................................................................................................... 116 Plan rozwoju podziemnych magazynw gazu do 2012 r. (stan na wrzesie 2010 r.) ........ 118 Koncesje naftowe w Polsce, 2009 .................................................................................... 130 Ruroci gi produktowe...................................................................................................... 133 Podatek akcyzowy i op ata paliwowa, stan na 1 stycznia 2010 r..................................... 140 Moc produkcji energii elektrycznej netto ze rde odnawialnych i odpadw, 20002008 ....................................................................................................................... 147 Cele po rednie dotycz ce rde odnawialnych do 2020 r.............................................. 148 Obowi zkowy udzia rde odnawialnych w ca kowitej sprzeda y energii elektrycznej, 20072017 .................................................................................................. 151 Narodowy Cel Wska nikowy dla biopaliw........................................................................ 154

RAMKI1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Jako powietrza ................................................................................................................ 44 Zalecenia dotycz ce efektywno ci energetycznej MAE..................................................... 65 T o programu energetyki j drowej .................................................................................... 75 Restrukturyzacja przemys u w gla kamiennego................................................................ 97 Proces restrukturyzacji sektora w glowego w zakresie zatrudnienia ............................. 104 Statystyki dotycz ce gazu: r nice metodologiczne........................................................ 109 Kontrakty gazowe z Rosj ................................................................................................ 111 Reakcja Polski podczas sporu gazowego Rosja-Ukraina w styczniu 2009 ....................... 121 Finalna konsumpcja energii: r nice statystyczne pomi dzy MAE a UE ......................... 149 Wybrane instytucje badawczo-rozwojowe...................................................................... 163

7

Spis tre ci

8

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

SYNTEZA I KLUCZOWE REKOMENDACJESYNTEZA PRZEGL D OGLNYEnergia pozostaje dla Polski zagadnieniem o bardzo wysokim znaczeniu. W ci gu ostatnich lat rz d dokona godnych pochwa y wysi kw dla spe nienia wymaga 1 UE i rozwoju solidnych ram polityki energetycznej. Og oszona w listopadzie 2009 r. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) nakre la przysz e kierunki polskiej polityki energetycznej i jest zgodna z trzema celami polityki MAE, nakierowanymi na osi gni cie bezpiecze stwa energetycznego, ochron rodowiska naturalnego i rozwj gospodarczy. Ten kompleksowy dokument okre la strategiczne kierunki polityki i konkretne cele oraz proponuje dzia ania w odniesieniu do ka dego z tych celw. Teraz kluczowe jest terminowe wdro enie PEP 2030, w tym Programu Dzia a Wykonawczych na lata 2009 2012. Zapewni to dobre podstawy do stworzenia czystej, m drej i konkurencyjnej przysz o ci energetycznej w Polsce. Zach ca si wi c rz d do jak najszybszego rozwoju i realizacji planowanych dzia a . Niemniej jednak istnieje mo liwo udoskonalenia polityki energetycznej Polski. Po pierwsze, potrzeba bardziej zintegrowanej polityki energetycznej i klimatycznej, aby na dobre wprowadzi Polsk na cie k niskoemisyjn przy jednoczesnym zwi kszaniu bezpiecze stwa energetycznego. Po drugie, polityka energetyczna mog aby k a wi kszy nacisk na promowanie konkurencji, aby uczyni rynki energii bardziej efektywnymi. Dekarbonizacja sektora elektroenergetycznego Polski b dzie szczeglnie znacz cym wyzwaniem, wymagaj cym ogromnych inwestycji oraz odpowiednich ram politycznych i regulacyjnych. Zintegrowanie strategii energetycznej i klimatycznej u atwi zaprojektowanie efektywnych polityk, aby osi gn podwjny cel w zakresie bezpiecze stwa energetycznego i ochrony rodowiska, bez konfliktu i/lub powielania dzia a . Zaktualizowana wersja Polityki Klimatycznej Polski z 2003 r., odzwierciedlaj ca najnowsze wymogi UE w zakresie energii i klimatu uzupe ni aby szeroki obraz polityki energetycznej zaprezentowany w PEP 2030. Polska tradycyjnie postrzega swoje zasoby krajowe, jako g wny filar polityki bezpiecze stwa energetycznego. Kraj opiera si g wnie na rodzimym w glu. Jego udzia w dostawach energii pierwotnej wynosi 55%, a w produkcji energii elektrycznej 90%.Polityka energetyczna Polski w du ej mierze determinowana jest dyrektywami i wymaganiami UE. W szczeglno ci Polska musi zliberalizowa rynki gazu ziemnego i energii elektrycznej zgodnie z dyrektywami UE. Dodatkowo, jako cz unijnych celw 202020, Polska ma ustalone cele ilo ciowe dla energii odnawialnej (zwi kszenie jej udzia u w finalnej konsumpcji energii o 15%), efektywno ci energetycznej (ograniczenie konsumpcji energii o 20%) i emisji gazw cieplarnianych (ograniczenie ich wzrostu do 14% powy ej poziomu z 2005 r.).1

9


Jednak istniej znacz ce wyzwania w zakresie zmian klimatu i ochrony rodowiska zwi zane ze zu yciem w gla, z powodu wysokiej emisji gazw cieplarnianych i czynnikw powoduj cych zanieczyszczenie powietrza. Dalsze uzale nienie od w gla sprawi, e Polsce trudno b dzie wype ni zobowi zania w zakresie ograniczenia emisji gazw cieplarnianych. D enie rz du do zr nicowania swojego bilansu energetycznego poprzez wprowadzenie energii j drowej i zwi kszanie udzia u energii ze rde odnawialnych zas uguje na pochwa i powinno by kontynuowane. Taka dywersyfikacja wraz z popraw efektywno ci energetycznej pomo e Polsce odpowiedzie na wyzwania zarwno w zakresie bezpiecze stwa energetycznego jak i zmian klimatu. Rz d mg by po o y tak e wi kszy nacisk na pozytywn rol , jak gaz ziemny mo e odegra w dekarbonizacji produkcji energii elektrycznej w Polsce, w po czeniu z jednoczesn popraw elastyczno ci systemu elektroenergetycznego.

BEZPIECZE STWO ENERGETYCZNE Ropa i gazBezpiecze stwo energetyczne jest kluczowym priorytetem polskiej polityki energetycznej. Wynika to w du ej mierze ze znacznego uzale nienia pa stwa od importu w glowodorw. Dla zaspokojenia swojego popytu, Polska jest zmuszona importowa 95% ropy naftowej i ok. 2/3 gazu ziemnego. Ponad 94% ropy naftowej i 80% gazu ziemnego jest importowanych z Rosji. Rz d ma wiadomo ryzyka wynikaj cego z uzale nienia od jednego dostawcy, dlatego prbuje zdywersyfikowa rd a importu i szlaki transportowe. Taka dywersyfikacja nie tylko wzmocni bezpiecze stwo energetyczne, ale rwnie umo liwi Polsce negocjowanie lepszych cen dzi ki presji konkurencyjnej na dostawcw. W sektorze naftowym rz d popiera rozbudow ropoci gu Odessa-Brody z Ukrainy do polskich rafinerii w P ocku i Gda sku, jako cz ci szerszej inicjatywy regionalnej, maj cej na celu dostawy kaspijskiej ropy naftowej do Europy. W sektorze gazowym kluczowe elementy polityki Polski obejmuj : budow terminalu LNG w winouj ciu dla zdywersyfikowania rde dostaw, zwi kszenie pojemno ci podziemnych magazynw gazu, rozszerzenie systemu przesy u i dystrybucji oraz zwi kszenie krajowego wydobycia gazu ziemnego. Wszystkie te wysi ki powinny by kontynuowane i zintensyfikowane. Rz d powinien powa nie wzi pod uwag spodziewany wzrost popytu na gaz ziemny oraz zagwarantowa , aby przysz e dostawy gazu zaspokoi y ten rosn cy popyt. Maj c to na uwadze, koniecznym b dzie zapewnienie, aby umowa na dostawy gazu ziemnego do 2022 r. podpisana z Rosj w pa dzierniku 2010 r., nie przeszkodzi a polskim staraniom zmierzaj cym do zr nicowania rde dostaw i rozwoju zasobw krajowych. W szczeglno ci budowa terminala LNG musi post powa zgodnie z harmonogramem. Mo e si okaza , e Polska dysponuje znacz cymi zasobami gazu niekonwencjonalnego. Pierwsze prognozy, w oparciu o wiercenia, s spodziewane w ko cu 2011 r. Je eli zasoby te si potwierdz , stworzy to Polsce okazj dla zmniejszenia jej uzale nienia od importu i zmiany bilansu paliw w rednim i d ugim okresie. W krtkim okresie MAE zach ca rz d do kontynuacji wspierania dzia alno ci poszukiwawczej. Jednocze nie je liby potwierdzi o si wyst powanie du ych zasobw gazu niekonwencjonalnego, rz d powinien tak e rozpocz przygotowania przysz ych kierunkw polityki w tym sektorze. Je li Polska ma skorzysta ze swoich potencjalnych zasobw gazu upkowego i gazu

10


zaci ni tego, konieczne b dzie wybudowanie niezb dnej infrastruktury oraz wprowadzenie ram prawnych i regulacyjnych w celu wsparcia produkcji i umo liwienia niedyskryminacyjnego dost pu do infrastruktury przesy owej. rodki te umo liwi tak e konsumentom gazu skorzystanie z konkurencji mi dzy wieloma dostawcami. Podobnie sprzyjaj ce otoczenie jest tak e niezb dne dla poszukiwa i produkcji konwencjonalnych w glowodorw, aby umo liwi jak najbardziej efektywne wykorzystanie polskich zasobw ropy naftowej i gazu ziemnego. Polska ma dobrze przygotowane mechanizmy reagowania kryzysowego, zarwno dla ropy naftowej jak i gazu ziemnego. Kraj spe nia wymogi MAE posiadania 90-dniowych zapasw obowi zkowych od czasu wej cia do tej organizacji w 2008 r. i obecnie dysponuje wystarczaj cymi pojemno ciami magazynowymi dla ropy naftowej i produktw naftowych, aby by w zgodzie z wymaganiami w najbli szej przysz o ci. W d u szej perspektywie rz d planuje dalszy rozwj podziemnych magazynw ropy naftowej, co jest zach caj ce. Przewiduje tak e zmian obowi zuj cego systemu zapasw ropy naftowej poprzez wzmocnienie roli zapasw publicznych. Inicjatywa ta powinna by kontynuowana. Gazowy mechanizm reagowania kryzysowego zda egzamin w czasie zak ce w dostawach w styczniu 2009 r. w nast pstwie sporu Rosja-Ukraina. Dostawy rosyjskiego gazu przez Bia oru mog y by zwi kszone. Niemniej jednak, istnieje tu mo liwo poprawy. MAE zach ca rz d do rozwoju rednio- i d ugoterminowej kompleksowej polityki zarz dzania kryzysowego w sektorze gazu ziemnego.

W gielBogate zasoby w gla Polski postrzegane s jako g wny gwarant bezpiecze stwa energetycznego. Jednak e zasoby w gla kamiennego nadaj ce si do wydobycia, z ekonomicznego punktu widzenia, dost pne z istniej cych kopalni, zmniejszaj si bardzo szybko. Produkcja w gla kamiennego mo e znacznie zmniejszy si do 2030 r. Rwnie produkcja w gla brunatnego gwa townie spadnie do 2030 r. i nale y spodziewa si niedoborw pocz wszy od 2015 r., chyba e zostan otwarte nowe kopalnie. Jednak sprzeciw opinii publicznej sprawia, e niezwykle trudno jest uzyska pozwolenia dla budowy nowych kopalni. W 2008 r. Polska sta a si po raz pierwszy importerem netto w gla kamiennego, gdy produkcja okaza a si niewystarczaj ca dla zaspokojenia popytu. Wzrs import z Rosji i w 2009 r. stanowi on 70% importu w gla og em. Rz dowe plany maj ce na celu zmniejszenie uzale nienia kraju od w gla s powodem do zadowolenia.

Energia elektrycznaZwi kszenie bezpiecze stwa zaopatrzenia w sektorach energii elektrycznej i ciep ownictwie wymaga b dzie ogromnych inwestycji w krtkim i rednim okresie. Prawie po owa dzisiejszych mocy wytwrczych energii elektrycznej oraz systemw kogeneracyjnych (CHP) ma ponad 30 lat i b dzie musia a by zast piona w niedalekiej przysz o ci, kiedy przewidziany okres ich ywotno ci osi gnie kres. Podobne wyzwania inwestycyjne dotycz rwnie starzej cych si sieci elektroenergetycznych.

Wyzwania InwestycyjnePo latach niedoinwestowania, pilna staje si potrzeba udoskonalenia infrastruktury energetycznej Polski. Dotyczy to nie tylko sektora energii elektrycznej, ale sektora energii jako ca o ci. Polska ma znacz ce rd a finansowania ze rodkw publicznych na rozwj

11


sektora energii, jak na przyk ad Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Jest wa ne, aby zapewni wydatkowanie tych rodkw zgodnie z priorytetami polityki energetycznej. Jednak e finansowanie ze rodkw publicznych mo e by niewystarczaj ce dla sprostania tak znacz cym potrzebom inwestycyjnym. W celu przyci gni cia tak potrzebnego finansowania do sektora energii, jest niezb dne wprowadzenie przejrzystych ram polityki, ktre b d stanowi czytelny sygna dla potencjalnych inwestorw. Obecnie inwestycje s cz sto utrudnione przez wiele barier, w tym z o one procedury planowania i brak spo ecznej akceptacji. Aby umo liwi rozwj projektw energetycznych o znaczeniu narodowym (takich jak nowe kopalnie w gla brunatnego, wytwarzanie energii i infrastruktura przesy owa, podziemne magazyny gazu czy instalacje CCS), konieczne b dzie usprawnienie systemu planowania.

Wsp praca regionalnaRozwijaj ce si po czenia mi dzy rynkami energii w Europie przyczyniaj si do regionalnego bezpiecze stwa dostaw. MAE zach ca polski rz d do po o enia jeszcze wi kszego nacisku na ten regionalny aspekt przy opracowywaniu i realizacji polityki energetycznej kraju. Obecne plany rozwoju i zwi kszenia transgranicznych po cze elektroenergetycznych i gazowych zas uguj na uznanie. Rz d powinien kontynuowa wspieranie wsp pracy pomi dzy rz dami oraz operatorami systemw przesy owych energii elektrycznej i gazu (TSO) krajw s siaduj cych.

ZMIANY KLIMATUCa kowita emisja gazw cieplarnianych sektora energii zmala a od 1989 r., chocia emisja na jednostk produkcji pozostaje wysoka. Krajowa emisja gazw cieplarnianych jest znacznie poni ej celw przyznanych Polsce w ramach z Protoko u z Kioto, co daje krajowi znacz c nadwy k zbywalnych uprawnie do emisji. Rz d Polski zbiera pochwa y za reinwestowanie zyskw, uzyskanych z wykorzystania mechanizmw elastyczno ci Protoko u z Kioto, w projekty w ramach Programu Zielonych Inwestycji nakierowane na dalsze obni enie emisji. Chocia emisje CO2 z sektora energetycznego Polski nadal spadaj dzi ki restrukturyzacji przemys u i poprawie efektywno ci energetycznej, to zgodnie z rz dowymi prognozami oczekuje si , i pocz wszy od 2020 r. nast pi ich wzrost. Nie by aby to cie ka zrwnowa ona. Polska, podobnie jak inne kraje, musi podj kluczowe decyzje w sektorze energii, aby osi gn d ugoterminow stabilizacj gazw cieplarnianych na poziomie 450 cz steczek na milion (ppm) ekwiwalentu CO2, co odpowiada wzrostowi temperatury na wiecie o ok. 2C. Osi gni cie tego celu wymaga b dzie innowacyjnych polityk, odpowiednich ram regulacyjnych i zwi kszenia inwestycji w badania, rozwj i demonstracj technologii w sektorze energii. Decyzje inwestycyjne maj ce by podj te w sektorze energii w ci gu nast pnej dekady b d wp ywa na agodzenie skutkw i kosztw dla Polski przez d ugi czas w przysz o ci. Dotyczy to w szczeglno ci sektora energii elektrycznej, gdzie ryzyko zamkni cia technologicznego (tzw. efektu lock-in) jest najwi ksze. Jest zatem niezwykle istotne, aby zapewni przedsi biorstwom sektora energii zach ty dla d ugoterminowych inwestycji w nowe, niskoemisyjne moce wytwrcze. Jednym ze sposobw mog oby by wskazanie celw i ambicji Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. jako obowi zuj cych wymaga , co

12


by oby jasne przes aniem dla sektora energii, e cele polityki energetycznej b d wdra ane. Je li Polska ma kontynuowa zu ywanie du ych ilo ci krajowego w gla, musi poprawi ekologiczno jego wydobycia i wykorzystania. Rz d powinien by oklaskiwany za przewodzenie projektowi czystych technologii w glowych takich jak wychwytywanie i magazynowanie dwutlenku w gla (CCS). Chocia na tym etapie rentowno CCS nie jest pewna, to wa ne b dzie aby kontynuowa badania, prace pilota owe i demonstracyjne w tej dziedzinie. Zaplanowane projekty demonstracyjne, wspierane przez Uni Europejsk , stanowi pierwszy znacz cy krok w tym kontek cie. Jest rwnie wa ne jak najszybsza transpozycja unijnej dyrektywy w sprawie CCS do polskiego porz dku prawnego. Pomo e to zapewni wi cej przejrzysto ci dla inwestorw w sektorze elektroenergetycznym. Rz d b dzie musia rwnie rozwa y jaki poziom wsparcia jest potrzebny dla realizacji projektu demonstracyjnego CCS w Polsce. Dla zapewnienia post pu w rozwoju i upowszechnianiu CCS oraz innych niskoemisyjnych technologii, w tym energii j drowej i odnawialnych rde energii, jest wa ne wzmocnienie wi zi pomi dzy krajow polityk energetyczn i polityk w zakresie bada i rozwoju (R&D). Nale y pochwali polski rz d za rosn ce zainteresowanie badaniami i rozwojem w sektorze energii: energia zosta a jedn z pi ciu priorytetowych dziedzin w Krajowym Programie Bada Naukowych i Prac Rozwojowych. Priorytety badawcze zidentyfikowane w krajowym programie bada i rozwoju s bardzo zbli one do celw przedstawionych w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r., co jest bardzo pozytywnym osi gni ciem. Niemniej jednak wi kszo wdro onych, b d cych w toku oraz planowanych projektw z zakresu bada i rozwoju koncentruje si g wnie na jednym rz dowym priorytecie czystszych paliwach kopalnych podczas gdy dwa inne priorytety (efektywno energetyczna i energia odnawialna) maj komparatywnie mniejsze wsparcie rz dowe. Portfolio projektw badawczych i rozwojowych powinno by bardziej zr nicowane w celu lepszego dopasowania do wyznaczonych kierunkw polityki.

STRATEGIA WYGRANY-WYGRANY: EFEKTYWNO I ODNAWIALNE RD A ENERGII

ENERGETYCZNA, ENERGIA J DROWA

Poprawa efektywno ci energetycznej oraz energia j drowa i energia odnawialna pomog Polsce w sprostaniu wyzwaniom wynikaj cym z bezpiecze stwa energetycznego i zmian klimatu jednocze nie. Efektywno energetyczna jest kluczowym instrumentem dla zmniejszenia przez Polsk emisji CO2, zw aszcza w krtkim i rednim okresie. Polska ma znacz cy potencja efektywno ci energetycznej i rz d wyra nie uzna znaczenie efektywno ci energetycznej za kluczowy element swojej strategii energetycznej. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. definiuje dwa nadrz dne cele w tej dziedzinie, a mianowicie zmniejszenie energoch onno ci do redniej 15 starych cz onkw UE oraz osi gni cie zero-energetycznego wzrostu gospodarczego, to znaczy wzrostu PKB bez zwi kszenia zu ycia energii. Takie wyra ne ambicje polityczne s mile widziane. Patrz c w przysz o , jest wa ne, aby ten silny sygna polityczny by oparty o wymierne cele i zamierzenia oraz jasny plan realizacji. Polska planuje wybudowa do 2030 r. co najmniej trzy bloki j drowe, z ktrych pierwszy ma zacz dzia a do 2022 r. Oznacza to b dzie godn pochwa y dywersyfikacj rde

13


energii kraju. Rz d ma dobrze zorganizowany plan przygotowania si do programu j drowego w tym ustanowienie instytucji i ram prawnych dla regulacji sektora nuklearnego i gospodarowania odpadami radioaktywnymi. O ile b d wystarczaj ce rodki i wola polityczna dla wsparcia krokw w ramach Programu Dzia a Wykonawczych do 2012 r. i dalej, Polska powinna by w stanie i do przodu z zaproponowanym programem nuklearnym. Jednak e dotrzymanie harmonogramu wymaga b dzie terminowej realizacji wszystkich krokw okre lonych w projekcie programu j drowego, co b dzie wymaga o znacz cych nak adw w ci gu najbli szych kilku lat. Utrzymanie politycznego i publicznego wsparcia b dzie zasadniczym warunkiem dla powodzenia programu j drowego. Polski rz d podj godne uznania kroki dla osi gni cia przez kraj celw w sektorze energii odnawialnej: osi gni cia przez ni do 2020 r. 15% udzia u w finalnym zu yciu energii brutto i 10% udzia u w paliwach wykorzystywanych w transporcie. G wnym instrumentem wsparcia energii elektrycznej ze rde odnawialnych jest mechanizm rynkowy system obowi zkowych kwot i zbywalnych zielonych certyfikatw, wprowadzony w 2005 r. Okaza si on do skuteczny w pobudzaniu inwestycji w najbardziej rozwini tych i najbardziej atrakcyjnych ekonomicznie technologiach odnawialnych rde energii, jak biomasa. Niemniej jednak obecny bilans odnawialnych rde energii jest w Polsce niezrwnowa ony: jest zdominowany przez biomas , a prawie 90% ca ej energii odnawialnej jest zu ywana do ogrzewania. Musz zosta wprowadzone dodatkowe programy i rodki wsparcia, w szczeglno ci w sektorze energii elektrycznej. Udzia energii odnawialnych w energii elektrycznej plasuje Polsk na drugim do ko ca miejscu spo rd wszystkich 28 pa stw cz onkowskich MAE. Rz d s usznie d y do zr nicowania rde energii odnawialnej, wspieraj c technologie wiatrowe (w tym farmy morskie), ogrzewanie s oneczne i pozosta e technologie.

REFORMY RYNKOWEDobrze funkcjonuj ce rynki s kluczow podstaw dla zapewnienia bezpiecze stwa dostaw i poprawy efektywno ci oraz jako ci us ug. W ostatnich latach Polska poczyni a post py w kierunku zliberalizowanych rynkw energii elektrycznej i gazu ziemnego. Jednak e liberalizacja jest procesem ci g ym i jak ma to miejsce w przypadku innych krajw, wiele jeszcze musi by zrobione zanim wy oni si w pe ni funkcjonuj cy konkurencyjny rynek. Rynki energii elektrycznej i gazu nadal s zdominowane przez od dawna obecne na rynku przedsi biorstwa, a konkurencja jest ograniczona, zw aszcza na rynku gazu ziemnego. PGNiG S.A. b d ca praktycznie jedynym importerem gazu ziemnego z Rosji i najwi kszym krajowym producentem gazu, faktycznie kontroluje rynek hurtowy. Grupa PGNiG jest tak e w a cicielem sze ciu regionalnych operatorw systemw dystrybucyjnych. Co wa niejsze, PGNiG jest jedynym w a cicielem i wyznaczonym operatorem wszystkich polskich podziemnych magazynw gazu ziemnego. Ze wzgl du na rygorystyczne przepisy dotycz ce utrzymywania obowi zkowych zapasw gazu w Polsce, potencjalni konkurenci nie mog wej na polski rynek gazu i nie maj dost pu do pojemno ci magazynowych. Nic wi c dziwnego, e PGNiG dominuje na rynku detalicznym: udzia w rynku nowych podmiotw wynosi tylko 2%. Rz d powinien czyni dalsze wysi ki dla ustanowienia jasnych i skutecznych zasad, ktre zapewni niedyskryminacyjny dost p to podziemnych magazynw gazu poprzez na przyk ad utworzenie niezale nego operatora systemu magazynowego. Powinien tak e kontynuowa swj plan korekty obowi zuj cego systemu obowi zkowych zapasw gazu

14


w celu nadania mu wi kszej elastyczno ci dla nowych uczestnikw rynku, na przyk ad poprzez umo liwienie im utrzymywania zapasw obowi zkowych poza terytorium Polski. Dost p do zdolno ci przesy owych jest kluczowym elementem dobrze funkcjonuj cego rynku i szczeglnie istotnym warunkiem wst pnym dla rozwoju niekonwencjonalnych zasobw gazu w Polsce, o ile te si potwierdz . Brak dost pu strony trzeciej (TPA) w odniesieniu do ruroci gu Jama , przez ktry jest przesy any tranzytem gaz przez Polsk do Europy Zachodniej, jeszcze do niedawna stanowi istotna barier konkurencyjn . Jest bardzo pozytywne, e nowe porozumienie podpisane w pa dzierniku 2010 r. wyznacza, nale ce do pa stwa przedsi biorstwo przesy owe, GAZ-SYSTEM, na operatora systemowego gazoci gu jamalskiego. Jest bardzo istotnym aby zapewni , i GAZ-SYSTEM zapewni zasad TPA w odniesieniu do ruroci gu jamalskiego na niedyskryminacyjnych warunkach. Post p w zakresie konkurencji jest bardziej zaawansowany w sektorze energii elektrycznej. Liczba konsumentw zmieniaj cych dostawc stale ro nie chocia wci jest do niska, zw aszcza w sektorze mieszkaniowym. Konkurencja na rynku detalicznym jest utrudniona przez wiele czynnikw, w tym brak konkurencyjnych ofert, co w du ej mierze t umaczy si regulowanymi cenami dla gospodarstw domowych, a co wa niejsze brakiem prawdziwej konkurencji na rynku hurtowym. Rozwj konkurencyjnych rynkw jest jednym z g wnych celw Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. Program Dzia a Wykonawczych do Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. przewiduje szereg rodkw w celu zwi kszenia konkurencji na rynkach energii elektrycznej i gazu w krtkim okresie. rodki te powinny by wdra ane bezzw ocznie. Szczeglnie wa ne jest opracowanie i wdro enie mapy drogowej dla ustanowienia konkurencyjnego rynku gazu, jak okre lono w Programie Dzia a Wykonawczych. Ministerstwo Skarbu Pa stwa aktywnie kontynuuje swoje plany prywatyzacji pe nej lub cz ciowej kilku przedsi biorstw sektora energetycznego. Prywatyzacja sama w sobie nie wp ywa na zwi kszenie konkurencji, ale mo e przyczyni si do powstania bardziej konkurencyjnego otoczenia, je li jest zaprojektowana i prowadzona z my l o tym celu.

KLUCZOWE ZALECENIARz d Polski powinien: Kontynuowa dalsze wdra anie strategii zawartych w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. i Programie Dzia a Wykonawczych na lata 20092012. Kontynuowa zwi kszanie bezpiecze stwa energetycznego, w szczeglno ci poprzez: i) promowanie dywersyfikacji rde i szlakw dostaw ropy naftowej i gazu oraz ii) wspieranie po cze elektroenergetycznych i gazowych z krajami s siednimi. Rozwija zintegrowane podej cie do polityki energetycznej i klimatycznej oraz uczyni z efektywno ci energetycznej jeszcze bardziej istotny element tej polityki. Wzmc wysi ki na rzecz poprawy efektywno ci energetycznej, zapewni skuteczn i terminow realizacj zaplanowanych dzia a . Udoskonala ramy polityczne i prawne dla przyci gni cia tak bardzo potrzebnych inwestycji w sektorze energetycznym. Kontynuowa wprowadzanie konkurencji na rynku gazu i energii elektrycznej.

15


16

CZ I ANALIZA POLITYKI ENERGETYCZNEJ

17

Mapa 1. Polska

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

Granice, nazwy i oznaczenia uj te w mapkach za czonych do niniejszej publikacji nie s oficjalnym stanowiskiem MAE.

rd o: MAE.

18


2. OGLNE ZA O ENIA POLITYKI ENERGETYCZNEJOPIS KRAJUPolska jest pa stwem rodkowoeuropejskim, po o onym nad Morzem Ba tyckim, granicz cym z Niemcami, Republikami Czesk i S owack , Ukrain , Bia orusi , Litw i rosyjsk eksklaw Obwodem Kaliningradzkim. Jest cz onkiem Unii Europejskiej od 2004 r., cz onkiem Organizacji Wsp pracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) od 1996 r. i Mi dzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) od 2008 r. W listopadzie 2010 r. Polska sta si tak e cz onkiem afiliowanej przy OECD Agencji Energii Nuklearnej (NEA). Z powierzchni 312 679 kilometrw kwadratowych, Polska jest dziewi tym co do wielko ci krajem w Europie. W 2009 r. ludno Polski szacowana by a na 38,1 mln mieszka cw, co czyni j szstym pod wzgl dem zaludnienia zaraz po Hiszpanii pa stwem cz onkowskim Unii Europejskiej. Ludno Polski stanowi prawie jedn dziesi t ludno ci Unii. Polska jest pa stwem demokratycznym, gdzie g ow pa stwa jest prezydent, natomiast w adz wykonawcz sprawuje Rada Ministrw pod przewodnictwem premiera. Polscy wyborcy wybieraj dwuizbowy parlament sk adaj cy si z 460- osobowej izby ni szej (Sejmu) i 100- osobowej izby wy szej (Senatu). Polska dzieli si administracyjnie na wojewdztwa; wojewdztwa s podzielone na powiaty (cz sto s okre lane w j zyku angielskim jako odpowiednik hrabstw), z kolei te dziel si dalej na gminy. Wi ksze miasta zwykle posiadaj podwjny status gminy i powiatu. Obecnie w Polsce jest 16 wojewdztw, 379 powiatw (w tym 65 miast na prawach powiatu) i 2 478 gmin. Pod wzgl dem parytetu si y nabywczej (PPP) Polska gospodarka plasuje si dosy wysoko na wiecie (23 miejsce), w OECD (14 miejsce) i w Unii Europejskiej (6 miejsce). PKB Polski osi gn warto prawie 670 mld USD w 2008 r. (mierzonych w cenach i parytecie si y nabywczej z 2008 r.) co stanowi o dwukrotno w stosunku do poziomu z 1990 r. Polska dogania inne gospodarki Unii Europejskiej i OECD. W latach 20062007 gospodarka Polski zanotowa a najlepsze wyniki od lat dziewi dziesi tych, rosn c w tempie odpowiednio 6,2% i 6,8% rocznie. By y to jedne z najwy szych wzrostw zanotowanych w OECD i Unii Europejskiej. Wzrost by stymulowany wy szym poziomem prywatnych inwestycji i wzmo on prywatn konsumpcj . Wydatki konsumenckie by y z kolei stymulowane szybkim wzrostem p ac, zatrudnienia i znacznych przekazw z zagranicy oraz, do samego ko ca okresu, efektem maj tkowym zwi zanym z aprecjacj cen nieruchomo ci i kapita w2. Polska gospodarka nie zosta a dotkni ta wiatowym kryzysem finansowo-gospodarczym w stopniu tak dotkliwym jak inne pa stwa. Osi gn a ona wzrost o 4,9% w 2008 r. i ok. 1,7% w nast pnym roku, pomimo tendencji spadkowej w 2009 r. obserwowanej2

OECD, 2008.

19


w wi kszo ci pa stw europejskich3. Przyczyny obserwowanej ci g o ci wzrostu w Polsce to m.in.: agodzenie polityki monetarnej, deprecjacja kursu wymiany, wzgl dnie niska zale no od handlu mi dzynarodowego, zdrowy system bankowy i stabilny sektor prywatny, ci cia podatkowe i inne posuni cia fiskalne oraz inwestycje infrastrukturalne zwi zane z transferami z Unii Europejskiej i Euro 20124. Dochd na g ow wynis 17 500 USD w 2008 r., co stanowi o trzeci od ko ca pozycj w Unii Europejskiej, po Rumunii i Bu garii. Jest to mniej ni 60% przeci tnego dochodu obywatela UE i mniej ni po owa przeci tnej wysoko ci w OECD. Niemniej jednak, dochd na g ow szybko wzrs w ostatnich latach, zwi kszaj c si o prawie 40% pomi dzy 2000 r. a 2008 r.

PODA I POPYT PODA PIERWOTNAPoda energii pierwotnej w Polsce wynios a prawie 95 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej (Mtoe) w 2009 r.5, to jest znacznie mniej ni warto szczytowa w wysoko ci 133 Mtoe osi gni ta w 1987 r. Znacz cy spadek nast pi w latach dziewi dziesi tych w wyniku redukcji aktywno ci gospodarczej w pierwszej po owie dekady, lecz tak e w wyniku zmian strukturalnych w gospodarce i znacz cej poprawy efektywno ci energetycznej, jako e kraj przeszed z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. rednie ca kowite zapotrzebowanie na energi pierwotn spada o o 1,2% rocznie w latach 19902002. Spadek nast pi g wnie w sektorze energii elektrycznej, podczas gdy finalne zu ycie og em (TFC), g wnie w sektorze transportowym, nieznacznie wzros o. Od 2002 r. tendencje spadkowe w ca kowitym zapotrzebowaniu na energi finaln uleg y odwrceniu w zwi zku z utrzymuj cym si silnym wzrostem gospodarczym, podczas gdy coraz mniejsze by y mo liwo ci modernizacji starszych, nieefektywnych energetycznie sk adnikw gospodarki. W latach 20022006 przy przeci tnym wzro cie rocznym 2,4%, zapotrzebowanie na energi pierwotn wzros o o 9 Mtoe. W 2009 r. poda spad a o 3% w porwnaniu z poziomem z lat 20062008. Przeci tna stopa wzrostu zapotrzebowania na energi w Polsce pomi dzy latami 2000 a 2007 by a prawie dwukrotnie wi ksza od tej w OECD i UE, g wnie w rezultacie szybkiego wzrostu ekonomicznego (Wykres 1). W 2009 r. 93% poda y energii pierwotnej w Polsce pochodzi a z paliw kopalnych, podczas gdy wi kszo pozosta ej cz ci stanowi a biomasa. Podczas gdy dominacja w gla w krajowym bilansie paliw znacznie os ab a z 76% w 1990 r. do 56% w 2008 r., udzia paliw kopalnych cznie spad jedynie z 98% do 93% w tym samym okresie, w zwi zku ze wzrostem znaczenia ropy naftowej i gazu ziemnego. Historycznie ropa naftowa jest drugim pod wzgl dem znaczenia najwa niejszym paliwem i od 1990 r. jej udzia prawie si podwoi , by osi gn 25% w 2009 r. Udzia gazu i biomasy wzrs o 4 punkty procentowe w ostatnich trzech dekadach, osi gaj c poziom odpowiednio 13% i 6% w 2008 r. Rola energii wodnej i innych rodzajw energii pochodz cych ze rde odnawialnych, jest marginalna.

3

G wny Urz d Statystyczny, 2010. OECD, 2009. 5 W tym raporcie, dane za 2009 r. maj charakter wst pny.4

20


Wykres 1. Ca kowita podstawowa poda energii z podzia em na rd a, 19732030

* Wyra enie Pozosta e obejmuje energi wodn , wiatrow , geotermaln i s oneczn . Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20102030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pa stwo.

ZU YCIE FINALNEStruktura finalnego zu ycia energii zmieni a si w ci gu ostatnich dziesi cioleci. Najbardziej znacz cym dowodem rozwoju jest spadek udzia u przemys u i wzrost udzia u transportu w finalnym zu yciu energii. W przeciwie stwie do zanotowanego spadku o 5,3 Mtoe w latach 19902002, ca kowite zu ycie energii Polski (TFC) w ostatnich 7 latach wzros o o 8,3 Mtoe, by osi gn poziom 65 Mtoe w 2009 r. Prawie 3/4 z tej ostatniej fali wzrostowej finalnego zu ycia energii pochodzi z sektora transportu, podczas gdy pozosta y popyt pochodzi w jednakowym stopniu z budownictwa i przemys u.

Wykres 2. Finalne zu ycie energii og em w podziale na sektory, 19732030

* Wyra enie Pozosta e obejmuje sektory handlowy, us ug publicznych, rolniczy, rybo wstwa i inne niewyszczeglnione. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20102030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, oraz dane przekazane przez pa stwo.

21


Trend ten odzwierciedla okres o ywionej dzia alno ci gospodarczej, podczas ktrej PKB rs przeci tnie o 4,9% rocznie, a PKB na g ow w kategoriach parytetu si y nabywczej (PPP) wzrs o 39% w latach 20022009. Wraz ze wzrostem dobrobytu wzrs i popyt na mobilno ludno ci i podnoszenie standardw yciowych. W latach osiemdziesi tych sektor przemys owy konsumowa wi cej ni sektor budowlany, jednak obecnie na ten drugi przypada prawie 45% finalnego zu ycia energii, wobec 31% dla przemys u. W 2009 r. popyt w polskim sektorze transportowym si gn 16 Mtoe co odpowiada o 25% finalnego zu ycia energii (Wykres 2).

Wykres 3. Finalne zu ycie energii og em z podzia em na rd a, 19732030

* Wyra enie Pozosta e obejmuje energi geotermaln i s oneczn (znaczenie marginalne). Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20102030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pa stwo.

Poniewa sektor transportowy opiera si g wnie na ropie, nast pi wzrost udzia u tego paliwa kopalnego w finalnym zu yciu energii do poziomu 34% w 2009 r. W giel stanowi 18%, gaz ziemny i energia elektryczna po ok. 15% TFC, reszta przypad a na sektor ciep owniczy i biomas (odpowiednio 10% i 8%); inne odnawialne rd a energii mia y bardzo niewielki udzia w finalnej konsumpcji energii (Wykres 3).

PROGNOZY I SCENARIUSZEPolityka Energetyczna Polski do 2030 r. zawiera za cznik Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energi do 2030 r. Prognoza ta zosta a przygotowana przez Agencj Rynku Energii przy za o eniu, e podstawowe kierunki polskiej polityki energetycznej, w czaj c w to wymogi Unii Europejskiej, zostan wdro one oraz, e krajowe zasoby w gla kamiennego i brunatnego pozostan wa nymi filarami bezpiecze stwa energetycznego Polski6. Wed ug niej zapotrzebowanie na energi pierwotn wzro nie o 22% w latach 20062030, aby osi gn 118,5 Mtoe w 2030 r. Wi kszo tego wzrostu dokona si po 2020 r.6

W celu zapoznania si z bardziej szczeg owymi za o eniami i projekcjami, patrz: Polityka Energetyczna Polski do 2030 r.

22


W maju 2010 r. Biuro G wnego Ekonomisty MAE opracowa o prognoz polityki energetycznej dla Polski w formie roboczego dokumentu pod tytu em Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland. Pierwsza cz tego raportu przedstawia Scenariusz Referencyjny, b d cy schematem stosowanym przez MAE od lat, zw aszcza w jej sztandarowej publikacji World Energy Outlook (WEO). Przedstawia on, co mo e si wydarzy , je eli nie by oby nowych inicjatyw w energetyce, poza tymi, ktre ju zosta y przyj te w Polsce do pierwszego kwarta u 2010 r. Co wa ne, Scenariusz Referencyjny nie zawiera potencjalnych zmian polityki energetycznej w przysz o ci. Zatem Scenariusz Referencyjny nie mo e by potraktowany jako prognoza prawdopodobnych wydarze : jest to raczej oglny szkic tego, jak sektor energetyczny w Polsce mg by ewoluowa je eli trendy le ce u podstaw popytu i poda y w energetyce nie ulegn zmianie. Wed ug Scenariusza Referencyjnego zapotrzebowanie na energi pierwotn w Polsce osi gnie do 2030 r. wielko zbli on do 115 Mtoe czyli o ok. jedn pi t wi cej ni w 2008 r. Prognozowany wzrost jest nap dzany g wnie przez sektor transportowy (10 Mtoe) i wytwarzanie energii elektrycznej (8 Mtoe). Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland zawiera szczeg owe wyniki Druga cz dla Scenariusza 450, zgodne z ramami polityki przyj tej w World Energy Outlook 2009 dla Unii Europejskiej, w ktrym zak ada si , e Polska przyjmie stosowne zobowi zania wsplnie z innymi pa stwami regionu OECD+7 na rzecz ograniczenia d ugoterminowej koncentracji gazw cieplarnianych w atmosferze na poziomie 450 cz steczek na milion (ppm) ekwiwalentu CO2 w ramach polityki klimatycznej, odpowiadaj cemu ograniczeniu wzrostu temperatury do 20C. Scenariusz 450 jest oparty na hybrydowych ramach polityki klimatycznej, odzwierciedlaj cych prawdopodobne zestawienie mog cych wyst pi strategii kombinacji cap-and-trade, porozumie sektorowych i polityk narodowych. Celem jest pokazanie jak mo e ewoluowa pochodz ca ze spalania paliw emisja dwutlenku w gla w Polsce w ramach danego zbioru za o e zgodnych z oglnym celem stabilizacyjnym. Zapotrzebowanie na energi pierwotn w Polsce w Scenariuszu 450 w wysoko ci 104 Mtoe do 2030 r. jest o 9% ni sze ni przewiduje Scenariusz Referencyjny. Wykres 4 przedstawia zapotrzebowanie na energi pierwotn wed ug rodzaju paliwa w 2030 r. wed ug scenariusza PEP 2030 i dwch scenariuszy MAE. Rozdzia 3 dotycz cy zmian klimatycznych omawia w sposb bardziej szczeg owy polski potencja obni enia emisji dwutlenku w gla wed ug Scenariusza 450 oraz zwi zane z tym wymogi inwestycyjne. Rozdzia 5 omawiaj cy zagadnienia energii elektrycznej tak e podkre la, e sektor energii elektrycznej mo e stan wobec wyzwa zwi zanych ze zwi kszeniem poziomu inwestycji potrzebnych do zaspokojenia wzrastaj cego popytu i zast pienia starzej cych si elektrowni. We wszystkich trzech scenariuszach maleje udzia w gla, co jest rezultatem znacz cych zmian w bilansie wytwarzania energii elektrycznej. Je eli chodzi o rop naftow , to pozostaje ona drugim pod wzgl dem znaczenia paliwem w Polsce we wszystkich scenariuszach ze wzgl du na rosn ca ilo pojazdw i brak alternatywy dla ropy w sektorze transportu. W obydwu scenariuszach MAE prognozuje si bardziej wyra ny wzrost udzia u gazu ziemnego ni w rz dowym dokumencie PEP 2030. W Scenariuszu Referencyjnym MAE wytwarzanie energii elektrycznej w elektrowniach gazowych ma wzrosn prawie sze ciokrotnie do 2030 r., w powa nym stopniu zast puj c w giel.7

W World Energy Outlook 2009, region OECD+ obejmuje pa stwa cz onkowskie OECD oraz pa stwa UE nie b d ce cz onkami OECD.

23


W Scenariuszu 450 przedstawia si podobny poziom udzia u gazu w wytwarzaniu energii elektrycznej, ktry ma si gn 11% do 2030 r. Zabezpieczenie wymaganego poziomu dostaw gazu ziemnego, zarwno poprzez ruroci gi jak te import LNG oraz krajow konwencjonaln i niekonwencjonaln produkcj , b dzie mia o znaczenie decyduj ce. Wed ug Scenariusza 450 popyt na energi odnawialn znacz co ro nie, ponad poziomy okre lone w PEP 2030 i Scenariuszu Referencyjnym MAE, w przeciwie stwie do ropy naftowej, gazu ziemnego a szczeglnie w gla. Energia j drowa ma swj udzia w bilansie energetycznym we wszystkich trzech scenariuszach, przy czym jej najmniejszy udzia zak ada Scenariusz Referencyjny MAE (Wykres 4).

Wykres 4. Zapotrzebowanie na energi pierwotn w podziale na rd a wed ug Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., Scenariusza Referencyjnego i Scenariusza 450 MAE, 2030

Uwaga: Prognoza PEP 2030 jest scenariuszem polityki energetycznej, ktry zak ada wdro enie istniej cych polityk. Scenariusz Referencyjny MAE jest scenariuszem podstawowym, tak e bior cym pod uwag bie ce polityki i rodki. Ca kowity poziom zapotrzebowania na energi pierwotn r ni si nieznacznie w tych dwch scenariuszach, g wnie z powodu r nic metodologicznych, za o eniach co do wzrostu PKB i cen paliw kopalnych na rynku mi dzynarodowym. rd o: Polityka Energetyczna Polski do 2030 r., Za cznik 2; Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.

INSTYTUCJE ODPOWIEDZIALNE ZA POLITYK ENERGETYCZNMinisterstwo Gospodarki jest instytucj odpowiedzialn za polityk energetyczn , w tym bezpiecze stwo energetyczne. W swojej strukturze ma Podsekretarza Stanu odpowiedzialnego za zagadnienia energetyczne oraz szereg departamentw zajmuj cych si poszczeglnymi aspektami polityki energetycznej: Departament Energetyki (energia elektryczna, kogeneracja, odnawialne rd a energii, efektywno energetyczna); Departament Ropy i Gazu; Departament Grnictwa (w giel); Departament Energii J drowej; oraz Departament Rozwoju Gospodarki (zajmuj cy si m.in. zagadnieniami emisji CO2). Pe nomocnik Rz du ds. Energetyki J drowej jest odpowiedzialny za rozwj i wdra anie strategii w zakresie energetyki j drowej. Funkcj t sprawuje Podsekretarz Stanu

24


w Ministerstwie Gospodarki, ktry nadzoruje Departament Energii J drowej w tym resorcie. Urz d Regulacji Energetyki (URE) jest organem regulacyjnym polskiej energetyki. Podlega on Ministrowi Gospodarki, ale jest niezale ny w podejmowaniu decyzji. Prezes URE jest powo ywany przez Prezesa Rady Ministrw na wniosek Ministra Gospodarki. Obowi zki URE obejmuj : Udzielanie koncesji na produkcj energii elektrycznej i ciep a; przesy i dystrybucj gazu i energii elektrycznej; magazynowanie gazu, skraplanie i regazyfikacj gazu; oraz handel paliwami i energi elektryczn . Wyznaczanie operatorw systemw przesy owych i dystrybucyjnych; zatwierdzanie ich planw inwestycyjnych i kodeksw sieciowych; Zatwierdzanie taryf za przesy i dystrybucj ; zatwierdzanie ostatecznych taryf za energi elektryczn dla odbiorcw indywidualnych i taryf gazowych dla wszystkich klientw; Wydawanie certyfikatw pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej ze rde odnawialnych i w kogeneracji; Monitorowanie rynkw energii i paliw oraz promocja konkurencyjno ci.

Ministerstwo Skarbu Pa stwa reprezentuje rz d jako w a ciciela przedsi biorstw nale cych w ca o ci lub cz ciowo do pa stwa. Formu uje i wdra a strategie prywatyzacyjne. Ministerstwo rodowiska jest odpowiedzialne za aspekty rodowiskowe sektora energetycznego, w tym za emisj CO2 i innych gazw cieplarnianych oraz op aty ekologiczne. Udziela tak e koncesji na poszukiwanie i wydobycie surowcw. Ministerstwo Infrastruktury jest odpowiedzialne za polityk transportow , jak rwnie zagadnienia zagospodarowania przestrzennego, budownictwa i mieszkalnictwa. Odgrywa zatem wa n rol w projektowaniu i wdra aniu narz dzi efektywno ci energetycznej w tych sektorach. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przygotowuje i wdra a narodowe strategie rozwoju oraz pe ni role zwi zane z zarz dzaniem funduszami pomocowymi z Unii Europejskiej. Pa stwowa Agencja Atomistyki, ustanowiona przez Ministra rodowiska, zajmuje si tematyk zwi zan z bezpiecze stwem j drowym i ochron radiologiczn . Urz d Ochrony Konkurencji i Konsumentw jest urz dem centralnym administracji pa stwowej podleg ym bezpo rednio Prezesowi Rady Ministrw. Prezes Urz du, powo ywany przez Premiera, jest odpowiedzialny za kszta towanie polityki antymonopolowej i oraz polityki ochron konsumenta. Agencja Rezerw Materia owych, nadzorowana przez Ministerstwo Gospodarki, utrzymuje pa stwowe zapasy ropy naftowej i produktw ropopochodnych oraz nadzoruje rezerwy obowi zkowe utrzymywane przez sektor. G wny Urz d Statystyczny gromadzi i przedk ada statystyki zawieraj ce dane o produkcji i zu yciu energii, jak te sumaryczne dane dotycz ce emisji gazw cieplarnianych oraz zanieczyszcze powietrza.

25


Agencja Rynku Energii jest sp k akcyjn dostarczaj c informacje na temat sektora energetyki i rodowiska dla rz du, organizacji mi dzynarodowych, w tym MAE, instytucji naukowych, uczelni wy szych oraz firm, na podstawie umowy z Ministerstwem Gospodarki, ktre odpowiada za dane w zakresie energii w Polsce. Przygotowuje rwnie , na zlecenie rz du, prognozy dla sektora energii. Fundusze rodowiskowe. Polska ma system funduszy rodowiskowych o czteropoziomowej strukturze. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFO iGW) pod nadzorem Ministerstwa rodowiska finansuje zadania dotycz ce ochrony rodowiska naturalnego, w rd ktrych od niedawna priorytetowo traktowane s inwestycje w zakresie efektywno ci energetycznej i energii odnawialnej. W Polsce funkcjonuje rwnie 16 Regionalnych Funduszy Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, b d cych niezale nymi strukturami prawnymi oraz fundusze rodowiskowe w powiatach i gminach, ktre podlegaj w adzom lokalnym. Polska ma rwnie EkoFundusz i Funduszem Termomodernizacyjnym (patrz Rozdzia 4). Rz d planuje powo a mi dzyresortowy zesp dla poprawy koordynacji zagadnie energetycznych pomi dzy r nymi instytucjami.

KLUCZOWE STRATEGIE CELE POLITYKIPolska polityka energetyczna w znacznym stopniu jest determinowana dyrektywami i wymogami UE. W szczeglno ci Polska musi zliberalizowa rynek gazu ziemnego i energii elektrycznej zgodnie z dyrektywami UE (szczeg y w Rozdziale 5 na temat energii elektrycznej i w Rozdziale 7 na temat gazu ziemnego). Ponadto w ramach unijnych celw 2020208, dla Polski okre lono nast puj ce cele do osi gni cia do 2020 r.: ograniczenie emisji gazw cieplarnianych w sektorach nie obj tych systemem handlu emisjami w UE (EU ETS) do 14% powy ej poziomu z 2005 r. (wi ce); redukcja zu ycia energii o 20% dla prognozowanych na 2020 r. poziomw (niewi ce); oraz zwi kszenie udzia u odnawialnych rde energii do 15% finalnego zu ycia energii brutto, w tym zwi kszenie zu ycia energii odnawialnej w transporcie do 10% (wi ce). Kolejnym czynnikiem wp ywaj cym na kszta t polityki energetycznej Polski jest wysoka zale no od importu z Rosji. W 2007 r. 97% zapotrzebowania na rop naftow i 68% zapotrzebowania na gaz ziemny Polski pochodzi o z importu. Ponad dwie trzecie importowanego przez Polsk gazu ziemnego i prawie ca o zakupionej za granic przez Polsk ropy naftowej pochodz z Rosji. W wyniku tego bezpiecze stwo energetyczne jest jednym z dominuj cych zagadnie w polskiej polityce energetycznej. Polska jest zainteresowana zmniejszeniem swojego uzale nienia od Rosji i dywersyfikacj rde energii oraz drg dostawy. Do tej pory taka dywersyfikacja okazuje si dosy trudna,

202020 na poziomie UE: redukcja emisji gazw cieplarnianych o 20% wzgl dem poziomu z 1990 r., redukcja zu ycia energii o 20% wzgl dem przewidywanych poziomw na 2020 r. i zwi kszenie udzia u odnawialnych rde energii do 20% ca kowitej konsumpcji energii.

8

26


dlatego Polska k adzie nacisk na maksymalne wykorzystanie krajowych zasobw energetycznych. Kluczowym aspektem bezpiecze stwa energetycznego jest dywersyfikacja paliw i technologii. Chocia rz d spodziewa si , e w giel pozostanie g wnym paliwem, to stara si tak e wspiera prby rozwoju czystszych technologii oraz produkcji paliw p ynnych i gazowych z w gla. Wsparcie to dotyczy rozwoju krajowej produkcji gazu ziemnego, budowy terminalu LNG i zwi kszania pojemno ci magazynowych gazu ziemnego. Obejmuje ono tak e zwi kszanie pojemno ci magazynowania ropy naftowej i wspieranie polskich firm poszukuj cych ropy naftowej na Morzu Ba tyckim i poza granicami Polski. Jednocze nie Polska jest zainteresowana zachowaniem swej roli kraju tranzytowego dla rosyjskiego gazu ziemnego i ropy naftowej oraz stanowczo sprzeciwia si alternatywnym trasom przesy u, takim jak Nord Stream w odniesieniu do gazu ziemnego i BTS-2 dla ropy naftowej.

POLITYKA ENERGETYCZNA DO 2030 ROKUKluczowym dokumentem jest w Polsce Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030), przygotowana przez Ministerstwo Gospodarki oraz przyj ta przez rz d w listopadzie 2009 r. G wny cel polityki energetycznej to wzrost bezpiecze stwa energetycznego kraju, przy zachowaniu zasady zrwnowa onego rozwoju. Podstawowymi kierunkami polskiej polityki energetycznej s : poprawa efektywno ci energetycznej; wzrost bezpiecze stwa dostaw paliw i energii; dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki j drowej; rozwj wykorzystania odnawialnych rde energii, w tym biopaliw; rozwj konkurencyjnych rynkw paliw i energii; oraz ograniczenie oddzia ywania przemys u elektroenergetycznego na naturalne. rodowisko

Jako Za cznik do PEP 2030 rz d przyj Program Dzia a Wykonawczych na lata 2009 2012, okre laj cy rodki potrzebne do osi gni cia celw polityki energetycznej. Kolejny Program Dzia a Wykonawczych na lata 20132016 zostanie opracowany w 2012 r. Jeden z za cznikw PEP 2030 ocenia stan wdro enia poprzedniej polityki energetycznej, przyj tej w 2005 r. Identyfikuje on post p osi gni ty w dochodzeniu do celw polityki, a tak e kwestie, ktre wymagaj dalszego dzia ania.

PROGRAM ENERGETYKI J DROWEJWprowadzenie energetyki j drowej stanowi g wny cel polskiej polityki energetycznej, okre lony w PEP 2030. Uruchomienie pierwszej elektrowni j drowej jest planowane na 2022 r. Poza tym, plan rz du zak ada osi gni cie 4 500 MWe do 2030 r. W celu wdro enia swej polityki j drowej, rz d przygotowa harmonogram dzia a obejmuj cy okres do uruchomienia pierwszej elektrowni. Harmonogram ten zosta w czony do PEP 2030 jako cz Programu Dzia a Wykonawczych na lata 20092012. Ministerstwo

27


Gospodarki przygotowa o rwnie bardziej szczeg owy projekt pod nazw Program Polskiej Energetyki J drowej, maj cy by przedstawiony do zatwierdzenia przez rz d w ko cu 2010 r. Rz d wyznaczy PGE SA, najwi ksz firm energetyczn w kraju, na wiod cego inwestora do realizacji proponowanych elektrowni j drowych. Rozdzia 5 przedstawia wi cej szczeg w dotycz cych polskiego programu energetyki j drowej.

FINANSOWANIEPolska ma znacz c liczb publicznych rde finansowania swojego sektora energetycznego, takich jak Fundusz Termomodernizacyjny i Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko (patrz Rozdzia 4: Efektywno Energetyczna). G wn instytucj zarz dzaj c funduszami publicznymi jest Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFO iGW), pozyskuj cy rodki zarwno ze rde krajowych, jak i unijnych oraz mi dzynarodowych. W Polsce rd em pozyskiwania funduszy s rodki z koncesji rodowiskowych i na wydobycie zasobw naturalnych, jak te z op at utylizacyjnych, grzywien za amanie przepisw o ochronie rodowiska, sprzeda y jednostek przyznanej ilo ci emisji (AAUs) oraz op at zast pczych i kar wynikaj cych z systemu zielonych certyfikatw. Narodowy Fundusz jest rwnie najwi ksz polsk instytucj zarz dzaj c zagranicznymi rodkami finansowymi, ktrych przeznaczeniem jest wspieranie ochrony rodowiska. Na przyk ad zajmowa si on koordynacj 88 projektw inwestycyjnych, na ktre w ramach funduszu ISPA (Przedakcesyjnego Instrumentu Polityki Strukturalnej) oraz Funduszu Konwergencji otrzyma kwot 2 850 mld EUR (12 340 mld PLN)9 wsparcia z Komisji Europejskiej w latach 20002006. NFO iGW jest rwnie instytucj wdra aj c pi priorytetw Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko oraz odpowiedzialn za absorpcj kwoty 5 035 mld EUR (21 800 mld PLN) w latach 20072013. Po yczki i granty, jak te inne formy wsp finansowania dostarczone przez Fundusz Narodowy, przeznaczone s przede wszystkim do wsp finansowania du ych narodowych i ponadregionalnych projektw inwestycyjnych w zakresie kontroli zanieczyszcze wody, powietrza i gleby. Granty s rwnie przyznawane na cele zwi zane z geologi i kopalnictwem, monitoringiem rodowiska, zapobieganiem zagro eniom rodowiskowym, ochron przyrody i lasw, promocj wiadomo ci ekologicznej. W ostatnich latach priorytetowe inwestycje dotycz efektywno ci energetycznej i rde odnawialnych. Na lata 20102015 NFO iGW dysponuje kwot 2,7 mld PLN (ok. 620 mln EUR) na efektywno energetyczn i 2,5 mld PLN (ok. 580 mln EUR) na rd a odnawialne. Metody alokacji funduszy i kryteria selekcji projektw nie zawsze by y jasne dla potencjalnych beneficjentw. Narodowy Fundusz og osi , e od 2009 r. wprowadzono nowe, bardziej przejrzyste metody dzia ania. Opublikowa dokumenty przedstawiaj ce priorytetowe programy Funduszu, zasady wsp finansowania projektw i kryteria selekcji dla projektw. Zwrci rwnie wi cej uwagi na szkolenia aplikantw i przysz ych beneficjentw.

BEZPIECZE STWO ENERGETYCZNEJak ju wcze niej wspomniano, bezpiecze stwo energetyczne jest kluczowym priorytetem polityki energetycznej Polski. Celem rz du jest wzrost bezpiecze stwa dostaw wszystkich rde energii, w czaj c w to w giel (wi cej szczeg w w Rozdziale 6), rop naftow (Rozdzia 8), gaz ziemny (Rozdzia 7) i energi elektryczn (Rozdzia 5).9

W ca ym raporcie, dane na podstawie redniego kursu walut z 2009 r., PLN 1 = EUR 0,231.

28


ROPA NAFTOWAPolska jest zale na w 95% od importu dla zaspokojenia swojego zapotrzebowania na rop naftow i ponad 94% tego importu przypada na Rosj , sk d surowiec sprowadzany jest ruroci giem Przyja . Polska jest rwnie importerem netto produktw naftowych, natomiast rd a importu tych produktw s wzgl dnie dobrze zdywersyfikowane. Rz d polski jest wiadom ryzyka zale no ci od tylko jednego dostawcy ropy naftowej i dlatego podejmuje starania dla zdywersyfikowania rde importu i szlakw przesy owych. W szczeglno ci popiera rozbudow ruroci gu Odessa-Brody z Ukrainy do polskich rafinerii w P ocku i Gda sku, jako cz ci szerszej inicjatywy maj cej na celu umo liwi przesy kaspijskiej ropy do Europy. Oglnie rzecz bior c Polska ma solidn polityk reagowania kryzysowego. Kraj wype nia wymogi MAE w zakresie utrzymywania 90-dniowych zapasw obowi zkowych i posiada obecnie wystarczaj ce pojemno ci magazynowe dla ropy i nie ma zagro enia dla wype niania zobowi za MAE w najbli szej przysz o ci. Jednak e w dalszej perspektywie niezb dne b dzie zwi kszenie tych pojemno ci magazynowych i rz d przewiduje dalszy rozwj podziemnych magazynw ropy. Rz d jest w trakcie zmiany obowi zuj cych zasad utrzymywania zapasw obowi zkowych. Projekt zak ada zwi kszenie roli zapasw publicznych poprzez przeniesienie obowi zku ich utrzymywania ze zobowi zanych do ich przechowywania przedsi biorstw do Agencji Rezerw Materia owych.

GAZ ZIEMNYPolska importuje ok. dwch trzecich swojego zapotrzebowania na gaz i ponad 80% importu gazu pochodzi z Rosji. Rz d chce zmniejszy to uzale nienie. Dywersyfikacja rde i szlakw dostaw, rozwj infrastruktury gazu ziemnego dla realizacji tej dywersyfikacji (terminal LNG), rozbudowa podziemnych pojemno ci magazynowych, rozbudowa systemu przesy u i dystrybucji, wzrost krajowej produkcji gazu i rozwj z gazu poza terytorium Polski s kluczowymi elementami polityki bezpiecze stwa gazowego Polski. Wszystkie firmy importuj ce gaz do Polski, albo zajmuj ce si obrotem gazu zobligowane s utrzymywa obowi zkowe zapasy gazu na terytorium Polski, w instalacjach po czonych z systemem gazowym10. Te zapasy obowi zkowe musz by stopniowo zwi kszane do 30 dni przywozu do 1 pa dziernika 2012 r. Jako e pojemno ci magazynowe s ograniczone i nale do obecnego na rynku przedsi biorstwa, rygorystyczne zasady odnosz ce si do zapasw obowi zkowych stanowi istotn barier dla wej cia na polski rynek gazowy, co w powa ny sposb ogranicza konkurencj . Co wi cej, wymogi przechowywania zapasw na terenie Polski mog sta w sprzeczno ci z dyrektywami UE dotycz cymi wsplnego rynku gazowego i bezpiecze stwa dostaw gazu. Maj c to na wzgl dzie polski rz d planuje dokona rewizji istniej cego systemu. Polska dysponuje do dobrze zaprojektowanym mechanizmem reagowania kryzysowego. Spe ni on skutecznie swoj rol podczas zak ce na rynku gazowym w styczniu 2009 r., powsta ych w wyniku sporu Rosja-Ukraina. Niemniej jednak brak jest wci kompleksowego mechanizmu reagowania kryzysowego w perspektywie rednio- i d ugoterminowej.10

Minister Gospodarki mo e zwolni od tego obowi zku firmy importuj ce mniej ni 50 mln m gazu zimnego rocznie oraz posiadaj ce mniej ni 100 000 odbiorcw.

29


Obecnie polski system przesy u gazu jest wci stosunkowo odizolowany od innych systemw. Co wi cej, infrastruktura przesy owa i dystrybucyjna starzeje si i potrzebuje modernizacji oraz rozwoju. Operator przesy owy OGP GAZ-SYSTEM wdra a obecnie wiele projektw inwestycyjnych dla poprawy tej sytuacji. Polska mo e dysponowa du ymi zasobami gazu ze z niekonwencjonalnych. Pierwsze prognozy w oparciu o wiercenia oczekiwane s w ko cu 2011 r. Je eli te z o a si potwierdz i zacznie si ich eksploatacja, mo e to zmniejszy zale no Polski od importu w rednio- i d ugoterminowej perspektywie. Obecnie istnieje zbyt wiele barier dla op acalnego pozyskiwania gazu niekonwencjonalnego, a nawet jego fizycznej eksploatacji. Je eli Polska chce wykorzysta swoje ewentualne zasoby gazu upkowego i gazu zamkni tego, musi stworzy niezb dn infrastruktur oraz odpowiednie ramy prawne i przepisy dla wsparcia produkcji.

ENERGIA ELEKTRYCZNARz d ma na celu zwi kszenie bezpiecze stwa dostaw energii elektrycznej, poprzez: Kontynuacj u ycia w gla jako g wnego paliwa w wytwarzaniu energii elektrycznej; Budow nowych mocy wytwrczych (w tym elektrowni j drowych i nowych, wysokowydajnych elektrowni kogeneracyjnych); Rozwj i modernizacj krajowego systemu przesy owego; Rozwijanie po cze transgranicznych, w celu wymiany ekwiwalentu 25% energii elektrycznej zu ywanej w Polsce, do 2030 r.; Modernizacj i rozszerzenie sieci dystrybucyjnej. Rozwj odnawialnych rde energii i zwi kszenie efektywno ci energetycznej rwnie w znacznym stopniu wp yn na zwi kszenie poziomu bezpiecze stwa dostaw energii elektrycznej. Obecnie polski sektor energii elektrycznej charakteryzuje si przestarza infrastruktur . Prawie po owa dzisiejszych mocy wytwrczych ma ponad 30 lat, co pokazuje konieczno realizacji nowych znacz cych inwestycji w krtkim i rednim okresie dla zaspokojenia popytu na energi elektryczn i ciep o (Rozdzia 5). Sieci elektryczne stanowi podobne wyzwania inwestycyjne: prawie 80% z linii 400 kilowoltowych (kV) i 99% z linii 220 kV ma ju ponad 20 lat.

RAMY INWESTYCYJNEZnacz ce potrzeby b d wymaga jasnych ram polityki, co da oby w a ciwy sygna . Aktualnie inwestycje w sektorze energetycznym utrudniaj r ne bariery, w tym z o one procedury lokalizacyjne i zwi zane z udzielaniem zezwole . Silny opr spo eczny nap dzany przez konflikty dotycz ce u ytkowania gruntw oraz kwestii rodowiskowych szczeglnie utrudnia, czy wr cz uniemo liwia, realizacj wielkich projektw takich jak kopalnie w gla, elektrownie, podziemne magazyny gazu ziemnego oraz sk adowanie CO2. W adze lokalne, kierowane interesami w asnej spo eczno ci s niekiedy niech tne do udzielania zezwole dla takich projektw, nawet je eli s one w interesie kraju.

30


KONKURENCJA I OCHRONA KONSUMENTA REFORMY RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ I GAZU ZIEMNEGOW ostatnich latach Polska poczyni a post py w liberalizacji rynkw energii elektrycznej i gazu ziemnego. Jednak e liberalizacja jest procesem ci g ym i podobnie jak to ma miejsce w przypadku innych pa stw, jest jeszcze wiele do zrobienia, zanim powstan w pe ni funkcjonuj ce, konkurencyjne rynki. Post p w rozwoju wolnej konkurencji jest bardziej zaawansowany w sektorze energii elektrycznej ni w sektorze gazowym. Polski rynek energii elektrycznej otworzy si ca kowicie na konkurencj w segmencie sprzeda y detalicznej z dniem 1 lipca 2007 r. zgodnie z dyrektywami UE. Wobec wi kszej elastyczno ci rynku stale rosn cym trendem jest zjawisko zmiany dostawcy przez konsumentw, chocia jego tempo jest nadal niskie szczeglnie w sektorze mieszkaniowym. Konkurencja na rynku detalicznym napotyka na ro ne przeszkody, takie jak brak prawdziwie konkurencyjnego rynku hurtowego (wi cej szczeg w w Rozdziale 5). Rynek hurtowy jest zdominowany przez umowy dwustronne podpisane mi dzy firmami cz sto nale cymi do tych samych pionowo zintegrowanych grup kapita owych. Nowe przepisy wymagaj ce od elektrowni oferowania 15% wytworzonej przez nich energii elektrycznej na Gie dzie Energii lub na rynku regulowanym maj zwi kszy konkurencj na rynku hurtowym. Polska wprowadzi a rozdzia w asno ciowy operatorw systemu przesy owego (TSO) energii elektrycznej. Jednak operatorzy systemu dystrybucyjnego (DSO), aczkolwiek prawnie rozdzieleni, nadal pozostaj cz ci pionowo zintegrowanych grup, ktre prowadz zarwno dzia alno wytwrcz , jak i dostawcz . Grupy te dzia aj na odr bnych terenach kraju i obserwuje si niewielk konkurencj pomi dzy nimi, szczeglnie w sektorze mieszkaniowym. Rozpocz a si rwnie restrukturyzacja sektora gazowego, obejmuj ca ustanowienie niezale nego, pa stwowego Operatora Systemu Przesy owego OGP GAZ-SYSTEM. Niezale nie jednak od tych dzia a , rynek gazu jest nadal silnie zmonopolizowany. PGNiG S.A. (73,50% w asno Skarbu Pa stwa) dzier y dominuj c pozycj w sektorach produkcji i sprzeda y. B d c praktycznie jedynym importerem gazu rosyjskiego oraz najwi kszym producentem na rynku krajowym, skutecznie kontroluje rynek hurtowy. Grupa PGNiG jest w a cicielem sze ciu regionalnych operatorw dystrybucyjnych. Fakt ten ma rwnie wp yw na jej dominacj na rynku detalicznym: na rynek wkroczy o wiele innych firm, ale ich ca kowity udzia wynosi ok. 2%. PGNiG jest rwnie jedynym w a cicielem i wyznaczonym operatorem podziemnych magazynw gazu. Rozdzia 7 zawiera bardziej szczeg owe informacje o rynku gazowym w Polsce. Rozwj konkurencyjnych rynkw to jeden z celw Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. PEP 2030 i jej Program Dzia a Wykonawczych na lata 20092012 przewiduj szereg krtkoterminowych dzia a maj cych podnie konkurencyjno na rynkach energii elektrycznej i gazu ziemnego.

OCHRONA KONSUMENTWZagadnieniem ochrony konsumentw w Polsce zajmuje si kilka instytucji. Urz d Ochrony Konkurencji i Konsumentw (UOKiK), centralny urz d pa stwowy podlegaj cy

31


bezpo rednio Prezesowi Rady Ministrw, jest odpowiedzialny za rozwj oraz wdra anie polityki antymonopolowej i ochrony konsumentw. Inicjuje on procedury administracyjne dotycz ce narusze zbiorowych interesw konsumentw. Z drugiej strony, indywidualny konsument mo e otrzyma darmow pomoc prawn ze strony lokalnego rzecznika konsumentw lub pozarz dowej organizacji konsumenckiej11, wybra drog mediacji, arbitra u lub s dow . Rzecznik Odbiorcw Paliw i Energii zosta powo any w strukturach Urz du Regulacji Energetyki (URE) dla poprawy jako ci us ug. Rzecznik ten doradza konsumentom wnosz cym reklamacje w kwestii ich praw, na drodze rozstrzygania sporw oraz reprezentowania ich w odpowiednich instytucjach, w a ciwych kompetencyjnie do za atwienia okre lonych spraw. W marcu 2010 r. UOKiK opublikowa raport zatytu owany Kierunki Rozwoju Konkurencji i Ochrony Konsumentw w Polskim Sektorze Energetycznym. Zawiera on konkluzj , e istniej ca struktura rynku energii elektrycznej w Polsce nie stymulowa a konkurencji oraz uwag , e dodatkowe rodki regulacyjne mog yby poprawi sytuacj . Wed ug UOKiK do kluczowych spraw, ktrymi nale y si zaj nale : rwnowaga poda y i popytu, p ynno rynku hurtowego i integracja polskiego sytemu elektroenergetycznego z systemami pa stw s siednich. Inne wa ne kwestie dotycz ce konsumentw obejmuj niski poziom wiadomo ci na temat istniej cych ofert i mo liwo ci zmiany dostawcy energii elektrycznej, skomplikowane procedury zmiany, niezrozumia e rachunki za energi i nieefektywny system obs ugi reklamacji i rozstrzygania sporw. Program Dzia a Wykonawczych na lata 20092012 PEP 2030 zak ada stworzenie systemu b d cego cz ci systemu ubezpieczenia spo ecznego, w celu ochrony najbiedniejszych konsumentw energii elektrycznej przed nag ymi podwy kami cen.

CENY ENERGII I PODATKICeny w gla, ropy naftowej i produktw naftowych ustalane s przez rynek; nie s one ani regulowane ani dotowane. Ceny energii elektrycznej dla u ytkownikw ko cowych nie s regulowane poza taryfami dla gospodarstw domowych, ktre musza by zatwierdzane przez Urz d Regulacji Energetyki (URE). Rz d planuje stopniowe ca kowite wyeliminowanie regulowania cen energii elektrycznej. Je eli chodzi o taryfy gazowe dla u ytkownikw ko cowych, URE nadal reguluje te ceny dla wszystkich grup konsumentw. URE zatwierdza rwnie taryfy dla dzia alno ci sieciowej przesy u i dystrybucji energii elektrycznej oraz gazu. Finalne ceny paliw w Polsce zawieraj 22% podatku VAT. Ceny produktw naftowych dodatkowo obci one s podatkiem akcyzowym i podatkiem drogowym. Akcyza ma wp yw na ostateczn cen paliwa i wp ywa na struktur konsumpcji paliw w Polsce (patrz Rozdzia 8 dotycz cy ropy naftowej). Ni sza stawka podatku dla gazu p ynnego (LPG) i oleju nap dowego w porwnaniu do benzyny to jeden z najwa niejszych czynnikw wp ywaj cych na wzrost konsumpcji LPG i oleju nap dowego.

11

Na przyk ad, Polska Federacja Konsumentw jest organizacj indywidualnego konsumenta.

pozarz dow , ktrej g wnym celem jest ochrona

32


Wykres 5. Ceny paliw i energii elektrycznej, 2009 Przemys

Gospodarstwa domowe

rd o: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD, Paris 2010.

WNIOSKIPolityka energetyczna Polski w du ym stopniu jest determinowana dyrektywami i wymogami UE. Kolejnym czynnikiem wp ywaj cym na jej kszta t jest du a zale no Polski od importu no nikw energii z Rosji. W rezultacie bezpiecze stwo energetyczne jest dominuj cym motywem polskiej polityki energetycznej. Rola w gla w utrzymaniu bezpiecze stwa energetycznego Polski jest bardzo wa na. W giel zwi ksza bezpiecze stwo energetyczne Polski, ale te stwarza wyzwania w obszarze zmian klimatu i rodowiska ze wzgl du na wysok emisj gazw cieplarnianych i zanieczyszcze powietrza. Ostatnie posuni cia rz du maj ce na celu dywersyfikacj rde energii zas uguj na pochwa .

33


Polska planuje zbudowa przynajmniej trzy instalacje atomowe do 2030 r., z ktrych pierwsza ma by uruchomiona do 2022 r. Dla wykonania tych planw konieczna b dzie terminowa realizacja dzia a uj tych w Polskim Programie Energetyki J drowej. Ponadto Polska planuje zdywersyfikowa rd a energii i szlaki dostaw oraz kontynuuje zwi kszanie udzia u gazu i odnawialnych rde energii. Powy sze inicjatywy rz du zas uguj na pochwa . Kluczowe b dzie zapewnienie potrzebnych dostaw gazu, czy to za po rednictwem ruroci gw, czy w drodze importu LNG i/lub poprzez krajow produkcj gazu z zasobw konwencjonalnych lub niekonwencjonalnych (wi cej w Rozdziale 7). Energoch onno Polski w ostatnich latach uleg a zmniejszeniu, nadal jednak jest wy sza ni przeci tna w Unii Europejskiej. Zamierzenia rz du w zakresie poprawy energoch onno ci s godne pochwa y. Rz d polski zas uguje rwnie na pochwa za og oszenie w listopadzie 2009 r. dokumentu dotycz cego polityki energetycznej kraju pod tytu em Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. Ten kompleksowy dokument nakre la ramy przysz ych kierunkw polityki energetycznej rz du, b d cej zasadniczo zgodnym z celami polityki MAE, jakimi s : bezpiecze stwo energetyczne, ochrona rodowiska naturalnego i rozwj gospodarczy. Jednak polityka k adzie wi kszy nacisk na bezpiecze stwo energetyczne, mniejszy za na efektywno gospodarcz i rodowisko. Kolejnym elementem polityki energetycznej, ktry nale y wzmocni jest promocja konkurencji na rynku energii. PEP 2030 pokazuje, e rz d jest wysoce wiadomy wyzwa przed ktrymi stoi sektor energetyczny. Okre la on kierunki polityki, konkretne cele i w pewnej mierze sugeruje dzia ania odno nie ka dego z tych celw. Dodatkowo Program Dzia a Wykonawczych na lata 20092012, stanowi cy za cznik do PEP 2030, nakre la szereg celw krtkoterminowych. Zwa ywszy, e PEP 2030 i Program Dzia a Wykonawczych na lata 20092012 zawieraj wiele znacz cych celw i rodkw, pomocnym by oby ich wi ksze uszczeg owienie i przedstawienie ilo ciowe. Ponadto cenny by by d ugoterminowy program dzia ania dla zwi kszenia zaufania inwestorw. rd a koniecznego wsparcia finansowego dla konkretnych dzia a wymagaj doprecyzowania. Restrukturyzacja i prywatyzacja na rynku energii post puj . Jednak rynki energii elektrycznej i gazu s wci zdominowane przez przedsi biorstwa od lat obecne na rynku i konkurencja jest ograniczona, szczeglnie na rynku gazu. Rz d powinien kontynuowa usuwanie barier ograniczaj cych konkurencj , podczas gdy regulatorowi rynku powinno pozostawi swobod w jego monitorowaniu. W krtkim okresie mo e to by trudne, jednak zaowocuje to konkurencyjnymi cenami w d ugiej perspektywie. Nale y kontynuowa rozwijanie rz dowego planu dzia a socjalnych dla ochrony wra liwych konsumentw w drodze reformy sektora energii. Istotnie, gospodarstwa domowe o niskich dochodach s lepiej chronione przez skuteczne rozwi zania w ramach polityki spo ecznej ni w drodze kontroli cen ze wzgl dw spo ecznych. Kolejne lata niedoinwestowania sprawi y, e potrzeba unowocze nienia polskiej infrastruktury energetycznej sta a si kwesti pal c . Inwestycje s cz sto utrudniane przez liczne bariery, w tym skomplikowane procedury zagospodarowana przestrzennego i brak akceptacji spo ecznej. By umo liwi rozwj projektom energetycznym celu publicznego (takim jak nowe kopalnie w gla brunatnego, infrastruktura wytwrcza i przesy owa, podziemne magazyny gazu lub sk adowanie dwutlenku w gla) koniecznym b dzie usprawnienie i u atwienie systemu planowania. Rwnie dla budowy zaufania inwestorw potrzebne s przejrzyste ramy prawne przysz ej polityki w krtkim, rednim i d ugim okresie.

34


Rosn ce zwi zki pomi dzy rynkami energii w Europie wnosz znacz cy wk ad w regionalne bezpiecze stwo dostaw. Polski rz d powinien silniej koncentrowa si na wymiarze regionalnym podczas wdra ania i rozwoju krajowej polityki energetycznej. Godne pochwa y s plany Polski dotycz ce po cze linii energetycznych i gazowych z s siednimi pa stwami. Rz d powinien kontynuowa wspieranie wsp pracy pomi dzy rz dami oraz operatorami systemw przesy owych energii elektrycznej i gazu z pa stw s siaduj cych. Instytucje z obszaru energetyki w Polsce stoj przed okresem pe nym wyzwa i realizacj celw okre lonych w PEP 2030. Dalsze rodki powinny by przyznane kluczowym organizacjom rz dowym i agencjom, szczeglnie pi ciu departamentom Ministerstwa Gospodarki zajmuj cym si zagadnieniami energetycznymi, gdzie stan liczebny pracownikw wydaje si by do niski. Oprcz Ministerstwa Gospodarki, rwnie inne ministerstwa, agencje i w adze lokalne ponosz odpowiedzialno za kwestie zwi zane z energi , w tym Ministerstwa Skarbu Pa stwa, rodowiska i Infrastruktury. Rz d jest wiadomy wagi konieczno ci zapewnienia skutecznej koordynacji pomi dzy wszystkimi stronami i jest w trakcie przygotowa do powo ania do ycia mi dzyresortowego zespo u dla zapewnienia realizacji tego celu. Inicjatywa ta powinna by kontynuowana. Rola regulatora energii jest szczeglnie istotna dla kontynuowania reform sektora energetycznego. W Polsce regulacj rynkw energii i paliw zajmuje si Urz d Regulacji Energetyki, do ktrego zada nale y tak e promocja konkurencji na tych rynkach. Podlega on Ministrowi Gospo

Polityki Energetyczne Panstw MAE Przeglad Polska 2011

Documents

Transcript of Polityki Energetyczne Panstw MAE Przeglad Polska 2011