Polityka spójności - E. Rosłon, J. Szustak

referat

Ewelina Rosłon 60631

Julia Szustak 59770

1. Wprowadzenie

Polityka spójności jest działem wspólnej polityki Unii Europejskiej zorientowanym

przede wszystkim na minimalizowanie dysproporcji pomiędzy wszystkimi europejskimi

miastami i regionami. Działania prowadzone w ramach polityki spójności przez władze

publiczne, podmioty prywatne, różne instytucje oraz organizacje powinny zapewnić wzrost

konkurencyjności słabiej rozwiniętych terenów Unii Europejskiej, umożliwić utworzenie

nowych miejsc pracy oraz, poprzez implementację środków finansowych pozyskanych z

budżetu ogólnego Wspólnot, przyczynić się do podniesienia jakości życia rezydentów.1

Należy zwrócić uwagę również na fakt, iż wspólne dążenie państw członkowskich do

poprawy standardów życia w uboższych regionach Unii Europejskiej jest świadectwem

solidarności i realnej konwergencji europejskich gospodarek, gdyż większość środków

finansowania w ramach polityki spójności skupiona jest na słabiej rozwiniętych krajach i

regionach europejskich, tak aby pomóc im nadrobić zaległości i zniwelować gospodarcze,

społeczne i terytorialne dysproporcje, które wciąż istnieją w UE.2

Terminu „polityka spójności” często używa się zamiennie z terminami „polityka

regionalna” lub „polityka strukturalna”. Te trzy pojęcia mają nieco odmienny wydźwięk, gdyż

określenie „polityka strukturalna” używane było od momentu wejścia w życie Traktatu

Rzymskiego. „Polityka regionalna” podkreśla nacisk na zwiększanie konkurencyjności

regionów poprzez unijne finansowanie, natomiast „polityka spójności” dotyczy przede

wszystkim zwiększenia spójności terytorialnej krajów członkowskich. Niemniej jednak różnice

te są na tyle nieistotne, że naprzemienne stosowanie powyższych terminów jest

powszechnie akceptowalne i nie stanowi merytorycznego błędu.3

1 Głąbicka K., Grewiński M., Polityka spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej, Elipsa, Warszawa 20052 Komunikat Komisji, Polityka regionalna jako czynnik przyczyniający się do inteligentnego rozwoju w ramach strategii Europa 2020, COM(2010)0553, Bruksela 20103 Klimowicz M., Ewolucja celów polityki regionalnej Unii Europejskiej w procesie integracji gospodarczej, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego, s.204

1

2. Rys historyczny

Kwestia Wspólnotowej polityki strukturalnej poruszona była już w preambule

Traktatów Rzymskich, w których to widnieje zapis, iż „zapewnienie harmonijnego rozwoju

[państw założycielskich], poprzez zmniejszenie różnic istniejących między poszczególnymi

regionami oraz opóźnienia regionów mniej uprzywilejowanych” będzie jednym z priorytetów

konwergencji.

Przełomowymi datami z punktu widzenia rozwoju polityki spójności był rok 1958,

kiedy to powołano do życia Europejski Fundusz Społeczny (EFS) oraz rok 1975, w którym

utworzono Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ( EFRR). Do uformowania tego

ostatniego w istotnym stopniu przyczyniła się akcesja Danii, Irlandii oraz Wielkiej Brytanii do

grona członków Wspólnoty Europejskiej. Państwa te borykały się bowiem z problemem

nierównomiernego tempa rozwoju poszczególnych regionów, dlatego też, uzależniły swoje

członkostwo od utworzenia programu, który pomógłby owe dysproporcje wyrównać.

Kolejnymi ważnymi wydarzeniami było sformułowanie podstaw prawnych polityki

regionalnej w Jednolitym Akcie Europejskim w 1986 roku, co pomogło w znaczny sposób

usystematyzować zasady funkcjonowania polityki spójności i umożliwiło szybki rozwój. W

1993 roku na mocy Traktatu o Unii Europejskiej utworzono Fundusz Spójności, kolejny ważny

fundusz z punktu widzenia polityki spójności, który w znacznym stopniu przyczynił się do

realizacji zamierzonych celów.

Przeprowadzenie reform funduszy strukturalnych w latach 1988-1993 oraz 1994-

1999 zwanych pakietami Delorsa spowodowało wprowadzenie zasady koncentracji ( o której

będzie mowa w dalszej części pracy), wyznaczenie obszarów wymagających wsparcia

finansowego oraz celów, które powinny być zrealizowane ze środków unijnych. Ponadto,

zadecydowano, że działania polityki spójności będą podejmowane w ramach tzw.

wieloletnich planów rozwoju, przygotowywanych przez władze krajowe w porozumieniu z

regionami, a następnie zatwierdzane przez KE. W wyniku realizacji pakietów Delorsa nakłady

z budżetu WE przeznaczone na finansowanie funduszy strukturalnych wzrosły z 5 proc. w

1975 r. do blisko 40 proc. w 1999 r.

2

Kolejnym etapem w rozwoju polityki strukturalnej była przyjęta w 1999 r. w Berlinie

Agenda 2000 (inaczej pakiet Santera). Określiła ona założenia tej polityki na lata 2000 – 2006,

z których najważniejsze ( choć z pewnymi modyfikacjami) zostały przeniesione na kolejny

okres programowania – 2007 – 2013 (pakiet Barosso). 4

Polityka spójności odgrywała szczególną rolę przez cały okres funkcjonowania Unii

Europejskiej. Przez ponad 50 lat rozwijała się, dodawane były kolejne szczególne cele, istotne

z punktu widzenia integracji europejskiej oraz nowe instrumenty finansowania, mające na

celu pomoc w realizacji głównych założeń polityki spójności.

3. Cele

Na przestrzeni lat cele polityki spójności ulegały zmianom wywołanym przez procesy

rozwojowe, zacieśniającą się współpracę oraz postępującą globalizację. W przeszłości cele

polityki spójności kształtowały się w zależności od ówczesnych potrzeb państw

członkowskich. Na mocy Agendy 2000 ograniczono liczbę głównych celów z 7 do 3. Na

potrzeby tej pracy przedstawimy analizę celów zaczynając od 2007 roku. 5

Za główne cele polityki spójności w latach 2007 -2013 uznano:

konwergencję,

konkurencyjność i zatrudnienie w regionach,

europejską współpracę terytorialną.

W ramach celu pierwszego - konwergencji - skupiono się przede wszystkim na

stworzeniu nowych miejsc pracy, kładąc nacisk szczególnie na pomoc młodym ludziom,

którzy ukończyli niedawno naukę w szkołach zawodowych, absolwentom uczelni wyższych

wchodzących dopiero na rynek pracy. Istotnym elementem w zakresie konwergencji było

również unowocześnianie struktur gospodarczych, skupiając się na działalności w obrębie

takich dziedzin jak: badania i rozwój, innowacje i przedsiębiorczość, zdrowie, transport,

turystyka, zapobieganie ryzyka, edukacja, kultura, społeczeństwo informacyjne.

4 http://uniaeuropejska.org/polityka-strukturalna-ue/5 Klimowicz M., Ewolucja celów polityki regionalnej Unii Europejskiej w procesie integracji gospodarczej, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 223 – 230

3

W ramach celu drugiego - konkurencyjność i zatrudnienie w regionach - działania

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego dotyczą rozwoju gospodarki i innowacyjności

opartych na wiedzy, przedsiębiorczości, inżynierii finansowej oraz innowacyjności. Innymi

ważnymi zadaniami, które powinny być realizowane za pośrednictwem celu drugiego były:

zapewnienie łatwiejszego dostępu do sieci telekomunikacyjnych oraz usług transportowych

w perspektywie ogólnogospodarczej. Działania w ramach tego celu ukierunkowane były

także na pomoc terenom skażonym, zapobieganiu ryzyka i ochronie środowiska, promocji

ekologicznych środków transportów oraz planowaniu ekologicznych rozwiązań technicznych.

W obrębie celu trzeciego -europejskiej współpracy terytorialnej - wsparcie opiera się

na współfinansowaniu: rozwoju międzynarodowych relacji na tle społecznym i

gospodarczym, stworzeniu i rozwoju transgranicznej kooperacji. Poza tym działania

skoncentrowane były na poprawę efektywności działania polityki spójności, tworzeniu sieci,

które miały za zadanie wymianę doświadczeń, promocję współpracy regionalnej i lokalnej.6

Opracowanie własne na podst. SKIBA L., 2014., Budżet Unii Europejskiej, s. 128 - 129

6 Kercher M., Zmiany w polityce spójności Unii Europejskiej na przykładzie Polski -przyczyny, kierunki, perspektywy, Olsztyn, 2015, s.7-10

4

0.82

0.16

0.02

Wydatki z budżetu UE w ujęciu celowym na lata 2007 - 2013

konwergencja konkurencyjność regionalna i zatrudnienieeuripejska współpraca terytorialna

Podsumowując, w latach 2007-2013 z budżetu Unii Europejskiej na zmniejszenie

rozbieżności w zakresie rozwoju gospodarczego państw członkowskich przeznaczono ok.

346,7 mld euro. Na konwergencję przeznaczono 283 mld euro, co stanowi 82% ogólnej

kwoty. Kolejny cel- konkurencyjność regionalna i zatrudnienie – pochłonął 55 mld euro, co

przekłada się na 16% ogólnej kwoty. Pozostała część, czyli 8,7 mld euro była wydatkowana

na europejską współpracę terytorialną (na finansowanie tego celu przeznaczono 2% całej

kwoty).

Oprócz głównych założeń polityki spójności warto zwrócić uwagę również na

dodatkowe cele, które mają za zadanie:

utrzymanie budżetu polityki na wysokim poziomie, tj. ponad 1/3 ogólnego budżetu

UE,

uproszczenie systemu wdrażania poprzez m.in. jednofunduszowe programowanie

(jeden fundusz – jeden program), bardziej elastyczne reguły odnoszące się do

kwalifikowalności wydatków,

włączenie Funduszu Spójności do głównego nurtu programowania i ujednolicenie

zasad wykorzystywania środków, przy zachowaniu jego odrębności od funduszy

strukturalnych.

W wieloletnich ramach finansowych na lata 2014-2020 w odróżnieniu do

poprzedniego okresu określono tylko dwa cele: konkurencyjność regionalną i zatrudnienie

oraz europejską współpracę terytorialną, w ramach których realizowane są zadania podobne

to tych, realizowanych w latach 2007 – 2013.

Dodatkowo ustalono 11 celów tematycznych wspierających wzrost gospodarczy. Te

cele to:

1. Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji

2. Zwiększanie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-

komunikacyjnych

3. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw

5

4. Wspieranie przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną

5. Propagowanie przystosowywania się do zmian klimatu, zapobiegania zagrożeniom i

zarządzania ryzykiem

6. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystywania zasobów

7. Promowanie zrównoważonego transportu oraz poprawa najważniejszych infrastruktur

sieciowych

8. Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wspieranie mobilności siły

roboczej

9. Promowanie włączenia społecznego oraz zwalczanie ubóstwa i wszelkich form

dyskryminacji

10. Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie

11. Poprawa wydajności administracji publicznej

Środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego będą inwestowane we wszystkie 11

celów, ale głównymi priorytetami inwestycyjnymi są cele 1-4. Głównymi priorytetami dla

Europejskiego Funduszu Społecznego są cele 8-11, chociaż wsparcie z funduszu obejmie

także cele 1-4. Wsparcie z Funduszu Spójności dotyczy celów 4-7 i 11. 7

4. Zasady funkcjonowania

Istnieje kilka zasad, według których obecnie realizowana jest polityka spójności Unii

Europejskiej. Poniżej krótko omówiono podstawowe zasady:

• Zasada partnerstwa - wszyscy zainteresowani partnerzy powinni brać udział w

każdym etapie realizacji funduszy. Komisja Europejska kooperuje z odpowiednimi

władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi, które też ściśle współpracują ze sobą

nawzajem. Jednocześnie przeprowadzane są konsultacje z partnerami gospodarczymi i

społecznymi.

7 http://www.fundusze.uj.edu.pl/fundusze/fundusze-strukturalne-2014-2020

6

• Zasada dodatkowości (współfinansowania lub uzupełniania) - Fundusze Europejskie

nie mogą zastępować środków finansowych państw członkowskich, a jedynie je

uzupełniać. Działania Unii mają wzmacniać i wzbogacać działania na szczeblu

regionalnym.

• Zasada subsydiarności - władze wyższego szczebla podejmują działania tylko wtedy,

gdy władze niższego szczebla nie są w stanie sprostać danym zadaniom. Instytucje unijne

mogą je przejąć wyłącznie, gdy nie mogą być one skutecznie wykonane samodzielnie

przez kraje członkowskie.

• Zasada decentralizacji - wynika z zasady subsydiarności. Polega na zdecentralizowaniu

kompetencji i przekazaniu części odpowiedzialności władzom lokalnym. Ma na celu

umocnienie roli samorządów regionalnych w realizacji i wykorzystaniu Funduszy

Europejskich.

• Zasada koncentracji - wspieranie ze środków unijnych działań, które mają największe

znaczenie dla rozwoju Unii oraz zwiększenia jej spójności społeczno-gospodarczej czy

terytorialnej.

• Zasada programowania - konieczność formułowania wieloletnich planów rozwoju

gospodarczego i wykorzystania środków publicznych

• Wymiar terytorialny polityki regionalnej - Fundusze Europejskie służą wspieranie

rozwoju terytoriów określonych nie tylko przez granice administracyjne, ale powiązanych

pod względem funkcjonalnym, co oznacza, że charakteryzują się one podobnymi cechami

społecznymi, gospodarczymi czy przestrzennymi i podobnymi celami rozwoju.

5. Fundusze na rzecz rozwoju regionów i miast

W latach 2000 - 2006 polityka spójności Unii Europejskiej realizowana była poprzez 4

fundusze strukturalne:

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Europejski Fundusz Społeczny

7

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej

Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa

Po reformie w latach 2007 - 2013 struktura funduszy zmieniła się.

Fundusze regionalne składają się z:

funduszy strukturalnych - : Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i

Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS),

Funduszu Spójności

Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)

Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego ( EFMR)

Razem fundusze te tworzą europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne.

Cele, na które Unia Europejska przeznacza fundusze, pozostaje w ścisłym związku ze

strategią jej rozwoju. Podstawą prawną ku temu jest dokument Europa 2020. Szczegółowy

plan wydawania unijnych funduszy, zwany Wieloletnimi Ramami Finansowymi, określany

jest nie rzadziej niż raz na 5 lat, a w praktyce co siedem lat. Wsparcie ze środków EFRR i EFS

mogą otrzymać wszystkie regiony UE, ale tylko te słabiej rozwinięte mogą liczyć na środki z

Funduszu Spójności.

Trzeba pamiętać, iż Fundusz Spójności, mimo iż podlegający podobnym zasadom jak

instrumenty polityki regionalnej, nie jest funduszem strukturalnym. Służy on finansowaniu

dużych inwestycji infrastrukturalnych dotyczących środowiska oraz europejskich sieci

transportowych TEN-T.

5.1 Fundusze strukturalne

Fundusze strukturalne to narzędzia, które pozwalają wdrażać politykę spójności. Zalicza się

do nich Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), służący do finansowania tzw.

projektów twardych, podejmowanych w ramach wszystkich celów polityki strukturalnej, a

także Europejski Fundusz Społeczny (EFS), który wspiera przedsięwzięcia o charakterze

miękkim.

8

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ma na celu rozwój potencjału społeczno-

gospodarczego krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz regionów szczególnie słabych

pod względem ekonomicznym i gospodarczym. Ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju

regionalnego finansowane są zwłaszcza projekty, które mają na celu zmniejszenie

bezrobocia, rozwijanie przedsiębiorczości, modernizowanie infrastruktury, rozwijanie

innowacyjności i konkurencyjności gospodarczej, dbanie o ochronę środowiska czy

aktywizację współpracy między sąsiednimi regionami państw członkowskich.

Przedsięwzięcia finansowane przez EFRR:

inwestycje mające na celu do tworzenie stałych miejsc pracy,

inwestycje w infrastrukturę takie jak: drogi, ekrany akustyczne, mosty, obiekty

inżynieryjne, nasypy i linie kolejowe

działania wspierające rozwój regionalny i lokalny,

pomoc techniczna.

Jeśli chodzi o obszary posiadające niekorzystne warunki przyrodnicze EFRR dofinansowuje

inwestycje, poprawiające dostępność, promujące działalność gospodarczą związaną z

dziedzictwem kultury, promujące zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych oraz

pobudzanie sektora turystyki, a w szczególności organizatorów wycieczek i wyjazdów

grupowych. Dodatkowo Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego finansuje również

dodatkowe koszty wynikające z położenia geograficznego tzw. regionów najbardziej

oddalonych.

Inwestycje z EFRR koncentrują się na kilku kluczowych priorytetowych obszarach:

innowacje i badania,

agenda cyfrowa,

wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),

gospodarka niskoemisyjna.

9

Wysokość środków z EFRR przeznaczonych na obsługę tych priorytetów jest uzależniona od

kategorii regionu.

W regionach lepiej rozwiniętych co najmniej 80% środków należy przeznaczyć na

realizację przynajmniej dwóch spośród wymienionych priorytetów.

W regionach w okresie przejściowym należy na te cele przeznaczyć co najmniej 60%

środków.

W regionach słabiej rozwiniętych limit ten wynosi 50%.

Ponadto część środków z EFRR należy przeznaczyć konkretnie na projekty związane z

gospodarką niskoemisyjną:

regiony lepiej rozwinięte: 20%;

regiony w okresie przejściowym: 15%;

regiony słabiej rozwinięte: 12%.

Postanowiono, że w ramach programów europejskiej współpracy terytorialnej na obsługę

wspomnianych powyżej czterech priorytetowych obszarów będzie się przeznaczać co

najmniej 80% środków.

Europejski Fundusz Społeczny

Środki z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) inwestuje się w kapitał ludzki, ze

szczególnym uwzględnieniem zwiększenia możliwości zatrudnienia i kształcenia w Unii

Europejskiej. Celem tego funduszu jest też poprawa sytuacji osób szczególnie zagrożonych

ubóstwem. Został stworzony by zredukować dysproporcje społeczne oraz różnice w jakości

życia w państwach członkowskich i regionach Unii Europejskiej. Jest to fundusz strukturalny,

który promuje spójność gospodarczą i społeczną. Główne zadanie EFS to pomoc państwom

członkowskim w wyrównaniu szans na rynku pracy mieszkańców poszczególnych krajów Unii

Europejskiej.

Każdy z funduszy strukturalnych ma swoją zasadę działania. EFS opiera się na regionalizacji

budżetów.

Każde z państw członkowskich, wspólnie z Komisją Europejską ustala dla siebie przynajmniej

10

jeden Program Operacyjny finansowania z EFS. Tak samo wygląda to w przypadku regionów

posiadających własne Programy Operacyjne. Programy Operacyjne opracowane przez

regiony ustalają priorytety dla działań EFS i cele do ich zrealizowania.

Programy Operacyjne wdrażane są poprzez projekty prowadzone przez tzw. beneficjentów

(organizacji prowadzącej dany projekt). Aby otrzymać dofinansowanie Beneficjent musi

stworzyć plan projektu, a dopiero potem wnioskuje o dofinansowanie. Beneficjentami

programów Europejskiego Funduszu Społecznego mogą być podmioty różnego rodzaju.

Mogą to być organizacje pozarządowe czy organy administracji publicznej. By otrzymać

dofinansowanie beneficjenci EFS na początku kontaktują się z Instytucją Zarządzającą EFS

znajdującą się w swoim państwie członkowskim lub w regionie, do którego należy

beneficjent. Podmioty uczestniczące w projektach EFS czerpią wiele korzyści z uczestnictwa

w projekcie. Program operacyjny zapewnia szkolenia z technik sprzedaży w zakresie nowych

umiejętności.

Europejski Fundusz Społeczny opiera się na zasadach współfinansowania i współzarządzania.

Oznacza to, że pomocy finansowej otrzymywanej z Unii europejskiej bezwzględnie

towarzyszą fundusze krajowe, publiczne albo prywatne. W zależności od wielu czynników

społeczno-gospodarczych współfinansowanie beneficjenta może wynosić 50-80%

całkowitych kosztów projektu. Wszelkie zalecenia oraz wytyczne dla działań Europejskiego

Funduszu Społecznego określane są na szczeblu europejskim, natomiast wdrażanie pozostaje

w rękach odpowiednich władz krajowych lub regionalnych. Władze regionalne opracowują

Programy Operacyjne oraz wybierają i prowadzą kontrolę projektów.

W całej Unii, w ramach obu celów, Europejski Fundusz Społeczny zapewnia pomoc w

podziale na pięć kluczowych dziedzin działania:

Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i firm;

Zwiększanie możliwości zatrudnienia i uczestnictwa w rynku pracy;

Przeciwdziałanie dyskryminacji oraz znaczne ułatwianie dostępu do rynku pracy dla

osób znajdujących się w trudnych warunkach;

11

Wsparcie partnerstwa na rzecz reform w obszarze zatrudnienia i integracji;

Poprawa oraz zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki, zwłaszcza jeśli chodzi o

poprawę systemów edukacyjnych i szkoleniowych.

Unia Europejska nie zapomina o najmniej zamożnych regionach kwalifikujących się do celu

konwergencji, EFS wspiera również:

Wzmożone inicjatywy by zwiększyć oraz poprawić inwestycję w kapitał ludzki, w

szczególności poprzez poprawienie systemów edukacyjnych

i szkoleniowych;

Zmierzanie do wzmocnienia zdolności instytucjonalnej oraz skuteczności

administracji publicznej na szczeblu krajowym, regionalnym

i lokalnym.

W latach 2014-2020 w państwach członkowskich planuje się zainwestować w kapitał ludzki

ponad 80 mld EUR, a co najmniej 3,2 mld EUR przeznaczono na potrzeby inicjatywy na rzecz

zatrudnienia ludzi młodych.

W latach 2014-2020 inwestycje z EFS będą się koncentrować na czterech spośród celów

tematycznych polityki spójności:

promowanie zatrudnienia i wspieranie mobilności siły roboczej;

promowanie włączenia społecznego i zwalczanie ubóstwa;

inwestowanie w edukację, poszerzanie umiejętności i ustawiczne kształcenie;

zwiększanie możliwości instytucjonalnych oraz efektywności administracji publicznej.

Ponadto 20% inwestycji z EFS zostanie spożytkowane na działania sprzyjające włączeniu

społecznemu i zwalczaniu ubóstwa. Podejście takie jest określane mianem koncentracji

tematycznej.

5.2 Fundusze inwestycyjne

Europejski Fundusz Spójności

12

Fundusz Spójności (nazywany też Fuduszem Kohezyjnym) ma na celu pomagać państwom

członkowskim, Unii Europejskiej, których Dochód Narodowy Brutto (DNB) w przeliczeniu na

jednego mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniej unijnej oraz w których opracowany został

program zmierzający do spełnienia kryteriów konwergencji ustalonych w art. 104 Traktatu

ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Pomoc FS opiera się na zmniejszaniu opóźnienia w

rozwoju gospodarczym oraz społecznym (kraje słabsze gospodarczo mogą „dogonić”

silniejsze. Fundusz pomaga również przy stabilizacji gospodarki.

Fundusz Spójności współfinansuje głównie projekty dotyczące środowiska naturalnego, a

także infrastruktury spedycji lotniczej, spedycji morskiej i transportu drogowego. Fundusz

znacznie przyczynia się do realizacji celów europejskiej polityki transportowej, ekologicznej

jak również celów polityki spójności. Efektem rozmaitych działań FS jest sukcesywna

minimalizacja dysproporcji ekonomicznych oraz społecznych między poszczególnymi

państwami UE. Wspomaganie poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej

odzwierciedla filozofię trwałego oraz zrównoważonego rozwoju, z naciskiem na zwiększanie

produktywności i co najważniejsze, konkurencyjności gospodarki szczególnie poprzez rozwój

infrastruktury transportowej. Działania rozwojowe nie dzieją się kosztem środowiska i jego

zasobów naturalnych. Fundusz Spójności wyznaje bardzo ważną zasadę, że między

projektami z zakresu ochrony środowiska a infrastruktury transportowej musi być

zachowana równowaga podziału funduszy, która wynosi dokładnie po 50% dla każdego z

sektorów gospodarki. Przy wyznaczaniu podziału środków z FS dla danego kraju bierze się

pod uwagę liczbę ludności, Produkt Narodowy Brutto na jednego mieszkańca, powierzchnię

kraju oraz wiele innych czynników społeczno-ekonomicznych tj. deficyt w obszarze

infrastruktury transportowej.

Działania zawierające się w Funduszu Spójności wyznacza polityka spójności w Unii

Europejskiej. Polityka spójności opiera się na następujących zasadach:

jeden program operacyjny, inaczej jeden fundusz (program operacyjny) może

odpowiadać działalności tylko jednego funduszu. Wyjątek to Program operacyjny

Infrastruktura i Środowisko, który finansowany jest z Funduszu Spójności oraz

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

13

tzw. finansowanie krzyżowe, czyli nakładanie się na siebie środków finansowych w

ramach funduszy strukturalnych,

nawiązanie do założeń Strategii Lizbońskiej tj.: promocja dużego wzrostu

gospodarczego poprzez wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań i gospodarki opartej

na wiedzy,

partnerstwo – współpraca na poziomie wspólnotowym i krajowym,

programowanie – polityka wyznacza 3 cele, które opracowywane są na okres 7 lat,

subsydiarność – Unia Europejska wyznacza bardzo ogólne wytyczne dla polityki

spójności,

zasada n+2 – jeżeli w roku „n” otrzymamy środki finansowe, to mamy 2 lata na

wykorzystanie przyznanych środków.

Z Funduszu Spójności przeznaczono w sumie 63.4 mld EUR na działania należące do

następujących kategorii:

transeuropejskie sieci transportowe, zwłaszcza wskazane przez UE priorytetowe

projekty o znaczeniu ogólnoeuropejskim - środki z Funduszu Spójności są

wykorzystywane na wspieranie projektów infrastrukturalnych realizowanych w

ramach instrumentu "Łącząc Europę";

środowisko - w tej dziedzinie środki z Funduszu Spójności mogą także wspierać

realizację projektów związanych z energetyką i transportem, o ile zapewniają

ewidentne korzyści dla środowiska w zakresie wydajności energetycznej,

wykorzystywania odnawialnych źródeł energii, rozwoju transportu kolejowego,

wspierania intermodalności, wzmacniania transportu publicznego itd.

Pomoc finansowa z Funduszu Spójności może zostać wstrzymana decyzją Rady (podjętą

kwalifikowaną większością głosów), jeśli państwo członkowskie przekroczy dozwolony limit

deficytu publicznego i jeśli nie rozwiąże tego problemu lub nie podejmie stosownych działań

w celu jego rozwiązania.

14

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich - fundusz ten

zajmuje się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem

rozwoju obszarów wiejskich.

Europejski Fundusz Morski i Rybacki - fundusz wspiera restrukturyzację rybołówstwa

państw członkowskich.

W latach 2014-2020 z Funduszu Spójności skorzystają: Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy,

Estonia, Grecja, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia i

Węgry.

5.3 Inne fundusze

Pozostała część wydatków Unii kierowana jest do realizacji celów specjalnych przez

dodatkowe fundusze inwestycyjne, w tym:

Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (FSUE)

Utworzono go, aby umożliwić reagowanie na poważne klęski żywiołowe, jest wyrazem

europejskiej solidarności w stosunku do mieszkańców UE, którzy padają ich ofiarami.

Bezpośrednią przyczyną powołania do życia Funduszu były poważne powodzie, które latem

2002 r. nawiedziły Europę Środkową. Dotychczas zgromadzone w nim środki wykorzystano w

następstwie 70 różnego rodzaju klęsk żywiołowych, takich jak powodzie, pożary lasów,

trzęsienia ziemi, wichury i susze. Jak dotąd wsparcie w łącznej wysokości ponad 3.7 mld euro

otrzymały 24 kraje Europy.

Instrument Pomocy Przedakcesyjnej

Zapewnia wsparcie dla krajów kandydujących i dla potencjalnych kandydatów do UE.

Poza tym Unia wprowadziła cztery instrumenty finansowe:

JASPERS i JASMINE - finansują wsparcie techniczne przy przygotowaniu

dużych projektów infrastrukturalnych,

JEREMIE - ułatwia małym i średnim przedsiębiorstwom dostęp do mikrofinansowania,

JESSICA - wspomaga rozwój obszarów miejskich.

15

6. Polityka spójności w latach 2014 - 2020

Rozpatrując zagadnienie polityki spójności w ujęciu budżetowym należy wspomnieć,

iż łączny budżet Unii Europejskiej na lata 2014 – 2020 wynosi 1 082 mld euro. Na

sfinansowanie działań w zakresie polityki spójności przeznaczono 351,8 mld euro, co stanowi

prawie 1/3 całego budżetu (32,5%). Pozostałe 730,2 mld euro ma pokryć wydatki na

pozostałe dziedziny działalności Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę fakt, iż zakres

działalności Unii Europejskiej jest bardzo szeroki, należy przyznać, że 1/3 środków

przeznaczonych na realizację celów polityki spójności stanowi bardzo dużą część łącznego

budżetu przeznaczonego na lata 2014 – 2020, co dowodzi tylko, jak wielkie znaczenie ma dla

państw członkowskich rzeczywista konwergencja wewnątrz wspólnoty. 8

Opracowanie własne na podst. https://cohesiondata.ec.europa.eu

Żródło: Eurostat regional yearbook 2015

8 https://cohesiondata.ec.europa.eu/

16

Głównym kryterium podziału środków finansowych Unii Europejskiej na poszczególne

regiony jest poziom produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkańca. Regiony, w których

poziom PKB na mieszkańca przekracza 90% średniego poziomu unijnego zaliczane są do

regionów bardziej rozwiniętych ( regiony te oznaczone są na poniższej mapie kolorem

granatowym). W regionach w okresie przejściowym (kolor niebieski) – transitional regions –

poziom PKB na mieszkańca waha się w przedziale 75 – 90% średniej unijnej. Ostatnią grupę

regionów stanowią regiony słabiej rozwinięte, gdzie poziom PKB na mieszkańca jest niższy

niż 75% średniej unijnej ( kolor żółty).

Wśród regionów zaliczonych do mniej rozwiniętych można wyróżnić: Portugalię,

południową część Włoch oraz większość regionów leżących w środkowo – wschodniej

Europie.

Jak wynika z kolejnego, przedstawionego niżej diagramu, zgodnie z propozycjami

Komisji Europejskiej na pomoc krajom członkowskim mającym niższy niż średnia unijna

poziom PKB per capita przeznaczono ponad połowę funduszy stanowiących ramy polityki

spójności. Tylko około 25% przekazane zostanie na pomoc regionom lepiej rozwiniętym oraz

regionom w okresie przejściowym. Tyle samo planuje się przeznaczyć na Fundusz Spójności

oraz realizację pozostałych zadań polityki spójności ( w tym na pomoc dla regionów

peryferyjnych i słabo zaludnionych .

Poza obiektywnym kryterium podziału funduszy, jakim jest poziom PKB na

mieszkańca, wielkość przyznanych danemu państwu środków zależy od wielu innych

czynników i zawsze jest przedmiotem negocjacji z Komisją Europejską.

17

Opracowanie własne na podst. https://cohesiondata.ec.europa.eu/

W ramach priorytetów polityki spójności na lata 2014-2020 wyznaczono następujące ramy

tematyczne: transport i sieci energetyczne, badania i innowacje, zmniejszenie emisji dwutlenku

węgla, zatrudnienie i rynek pracy, środowisko i efektywność wykorzystywania zasobów, integracja

społeczna, konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw, edukacja i szkolenia, informacje i

techniki komunikacyjne, pomoc techniczna, zmiany klimatyczne i zapobieganie ryzyku oraz

efektywność administracji publicznej.

Szczegółowy podział środków na poszczególne dziedziny obrazuje poniższy diagram.

Opracowanie własne na podst. https://cohesiondata.ec.europa.eu/

Z całości środków przeznaczonych na realizację polityki spójności w latach 2014-

2020 prawie 59 miliardów euro przeznaczone zostanie na rozwój transportu i sieci

energetycznej co stanowi 17% całości wydatków. 40,2 mld euro przekazane będzie na

badania i rozwój, a 37,5 mld euro pomoże w zmniejszaniu emisji dwutlenku węgla. Po ok 32

– 33 mld euro Komisja Europejska zaplanowała wydać na zwiększanie zatrudnienia oraz

bardziej wydolne działanie rynków pracy, środowisko naturalne i efektywność

wykorzystywania zasobów, integrację społeczną oraz konkurencyjność małych i średnich

18

przedsiębiorstw, a także na edukację i szkolenia. Pozostałe dziedziny mają mniejszy udział w

strukturze wydatków. 9

Podział Funduszy Europejskich na kraje członkowskie

Środki przeznaczone na finansowanie polityki regionalnej i polityki spójności w latach

2014-2020 wynoszą 351,8 mld EUR.

Z powyższego wykresu wyraźnie widać, że w obecnej perspektywie Polska będzie

największym beneficjentem funduszy ze środków polityki spójności, pozyskując ponad 2,5

9 http://europa.eu/pol/pdf/flipbook/pl/regional_policy_pl.pdf

19

Austria

Belgia

Bułgaria Cypr

Czech

y

NiemcyDania

Estonia

Grecja

Hiszpania

Finlandia

Francja

Chorwacja

Węgry

Irlandia

Włochy

Litwa

Luksemburg

Łotwa

Malta

HolandiaPolsk

a

Portugalia

Rumunia

Szwecja

Słowenia

Słowacja

Wielka Bryt

ania0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1.24 2.287.59

0.735

21.9819.23

0.553 3.59

15.52

28.56

1.47

15.858.61

21.91

1.19

32.82

6.820.059

4.510.725 1.4

82.5

21.4722.99

2.11 3.07

12.9911.84

Podział środków Unii Europejskiej 2014-2020 (w euro, ceny bieżące)

Kraj członkowski

Pozy

skan

e śr

odki

razy więcej niż 2. W kolejności beneficjent – Włochy, które uzyskają 32,82 mld euro. Oprócz

tych dwóch państw członkowskich 5 innych otrzyma pomoc powyżej 20 mld euro. Będą to:

Czechy, Hiszpania, Węgry, Portugalia oraz Rumunia. Są to państwa, których PKB na

mieszkańca jest niższe niż 75% średniej unijnej, co potwierdza wcześniejsze rozważania

dotyczące podziału środków między poszczególne regiony. Dane te umacniają w

przekonaniu, że polityka spójności stanowi fundament, jeśli chodzi o zmniejszenie

dysproporcji między członkami Wspólnoty.

Spośród 28 państw członkowskich 16 uzyska pomoc mniejszą niż 10 mld euro, wśród

których 4 otrzymają mniej niż miliard euro na poprawę warunków życia mieszkańców i

zwiększenie konkurencyjności regionów. 10

7. Polityka spójności w Polsce

W latach 2014-2020 82,5 mld euro, które Unia przeznaczyła dla Polski, zostanie

zainwestowane w zwiększenie konkurencyjności polskiej gospodarki, poprawę spójności

społecznej i terytorialnej kraju, w podnoszenie sprawności i efektywności administracji.

Programy Operacyjne realizowane ze środków polityki spójności na lata 2014 – 2020

to:

1. Program Infrastruktura i Środowisko 27,4 mld euro

2. Program Inteligentny Rozwój 8,6 mld euro

3. Program Wiedza Edukacja Rozwój 4,7 mld euro

4. Program Polska Cyfrowa 2,2 mld euro

5. Program Polska Wschodnia 2 mld euro

6. Program Pomoc Techniczna 0,7 mld euro

10 https://www.mir.gov.pl/strony/zadania/fundusze-europejskie/

20

21

Najwięcej środków przeznaczono na Program Infrastruktura i Środowisko.

Priorytetami tego programu są: gospodarka niskoemisyjna, ochrona środowiska, rozwój

infrastruktury technicznej kraju i bezpieczeństwo energetyczne.

Drugim co do wielkości środków jest Program Inteligentny Rozwój. To również

największy w Unii Europejskiej program finansujący badania, rozwój i innowacje. Dzięki

niemu, wsparcie m.in. na wspólne prowadzenie przedsięwzięć badawczo-rozwojowych

uzyskają naukowcy i przedsiębiorcy, a wyniki prac B+R znajdą praktyczne zastosowanie w

gospodarce. „Od pomysłu do rynku” - to główne założenie tego programu. Oznacza ono

wsparcie powstawania innowacji: od tworzenia koncepcji niespotykanych produktów, usług

lub technologii, przez przygotowanie prototypów/linii pilotażowych, po ich komercjalizację.

Celem Programu Wiedza Edukacja Rozwój jest poprawa polityki i działań publicznych

na rzecz rynku pracy, edukacji i całej gospodarki; zwłaszcza wsparcie szkolnictwa wyższego

ukierunkowane na potrzeby rozwoju; promocja innowacji społecznych i współpracy

ponadnarodowej.

Kolejny Program Polska Cyfrowa ma na celu zwiększenie dostępności do Internetu,

stworzenie przyjaznej dla obywatela e-administracji, która umożliwi załatwianie wielu spraw

za pośrednictwem komputera oraz upowszechnienie w społeczeństwie wiedzy i umiejętności

korzystania z komputerów.

Program Polska Wschodnia jest ponadregionalnym programem dla województw

Polski Wschodniej mającym na celu wzrost konkurencyjności i innowacyjności makroregionu

Polski Wschodniej poprzez wsparcie innowacyjności i rozwoju badań oraz zwiększenie

atrakcyjności inwestycyjnej makroregionu, w szczególności dzięki dostępności

transportowej.

Program Pomoc Techniczna ma zapewnić sprawne działanie instytucji systemu

wdrażania funduszy, jak również stworzenie skutecznego systemu informacji i promocji

środków europejskich.

Ponadto w Polsce realizowany będzie Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (8,5 mld

euro) oraz Program Rybactwo i Morze (0,5 mld euro).11

11 Komisja Europejska, polityka spójności i Polska, marzec 2014/ biuletyn informacyjny

22

Największy wzrost wydatków nastąpi w sferze innowacyjności i wsparcia

przedsiębiorców. Nadal finansować będziemy inwestycje w ochronę środowiska i

energetykę, a także projekty z dziedziny kultury, edukacji, zatrudnienia czy przeciwdziałania

wykluczeniu społecznemu.

Miasta wojewódzkie wraz z okalającymi je gminami otrzymają duże wsparcie na

realizację wspólnych przedsięwzięć w zakresie dostępności komunikacyjnej. Ponadto

fundusze sfinansują inwestycje w miastach, zwłaszcza projekty związane z kompleksową

rewitalizacją, ekologicznym transportem miejskim, gospodarką niskoemisyjną. Wymogiem

UE jest również rozwój tzw. inteligentnych specjalizacji, czyli skupienie się poszczególnych

regionów na wybranych priorytetach polityki innowacyjnej.

Za wdrażanie Funduszy Europejskich w Polsce odpowiada Minister Infrastruktury i

Rozwoju. To jego zadaniem jest koordynowanie realizacji założeń wynikających z

najważniejszego dokumentu opisującego, jak i na co w latach 2014-2020 będą przeznaczone

Fundusze Europejskie – Umowy Partnerstwa.

Perspektywa na lata 2014-2020 będzie wdrażana w Polsce nie tylko poprzez 6

krajowych programów operacyjnych, o których była mowa wcześniej, lecz również przez 16

programów regionalnych zarządzanych przez Urzędy Marszałkowskie oraz inne programy,

takie jak:

Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej

Tym, co odróżnia programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej (0,7 mld euro) od

programów regionalnych i krajowych, jest ich międzynarodowy charakter oraz nacisk na

współpracę polskich beneficjentów z zagranicznymi partnerami. Przykładowe

przedsięwzięcia realizowane ponad granicami mogą dotyczyć ochrony dziedzictwa

kulturowego i środowiska, rozbudowy infrastruktury, rozwoju przedsiębiorczości oraz

edukacji.

Fundusz „Łącząc Europę”

Instrument „Łącząc Europę” to nowy instrument finansowy, który zastąpił

dotychczasowy program TEN-T. Wspiera rozwój trzech obszarów – sieci transportowej,

23

energetycznej oraz telekomunikacyjnej. Unia Europejska przeznaczyła w swoim budżecie na

ten cel odrębną pulę środków finansowych. Fundusze te będzie można wykorzystać w latach

2014-2020 na inwestycje dotyczące budowy i modernizacji infrastruktury w dziedzinie

transportu, energetyki i telekomunikacji.

Poziom dofinansowania

Poziom dofinansowania unijnego dla Mazowsza jako regionu lepiej rozwiniętego

wynosi 80%, a dla pozostałej części kraju - 85% jak dla wszystkich regionów mniej

rozwiniętych

8. Polityka spójności w Polsce w latach 2004 – 2014 – osiągnięte rezultaty

W okresie od maja 2004r. Do 31 marca 2014 r. realizowano w Polsce łącznie 185

tysięcy projektów współfinansowanych w ramach funduszy polityki spójności. Łączna kwota

wsparcia Unii Europejskiej dla tych projektów wyniosła około 331,5 mld zł.

Ponad 1/3 środków przeznaczono na dofinansowanie inwestycji w infrastrukturę

transportową – łącznie ok 126 mld zł. Drugim co do wielkości obszarem wsparcia jest rozwój

przedsiębiorczości, innowacji i B+ R – projekty związane z tym obszarem zostały

dofinansowane kwotą przekraczającą 52 mld zł. 12

Największymi co do wielkości i skali działania projektami współfinansowanymi ze

środków z budżetu polityki spójności były:

1. Budowa autostrady A1 odcinek Pyrzowice – Maciejów – Sośnica 5 441 224 197.58 zł

(4 320 284 649.80 zł )

2. Budowa drogi S2 węzeł Konotopa – Węzeł Puławska wraz z odcinkiem węzeł Lotnisko –

węzeł Marynarska S79 4 153 960 005.61 zł

(1 919 124 283.76 zł )

3. Budowa drogi ekspresowej S17, odcinek Kurów – Lublin – Piaski 3 363 680 921.46 zł

(2 277 291 178.08 zł )12 Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Fundusze Europejskie w Polsce Biuletyn Informacyjny nr 34, czerwiec 2014

24

4. Budowa autostradowej obwodnicy Wrocławia A8 3 031 933 015.81 zł

(2 174 759 237.23 zł )

5. Modernizacja linii kolejowej E-65, odcinek Warszawa – Gdynia, etap II

2 608 825 480.90 zł (1 275 050 891.00 zł )13

Podane w nawiasach kwoty stanowią pomoc uzyskaną z funduszy unijnych. Pozycja

1. – budowa odcinka autostrady A1 była sfinansowana w większości dzięki pomocy

środków z budżetu Unii Europejskiej. Pozostałe 4 inwestycje, choć już nie w tak dużym

stopniu, również w znacznej mierze zrealizowano dzięki funkcjonowaniu funduszy polityki

spójności.

Na uwagę zasługuje również fakt, że cztery największe inwestycje dotyczą transportu,

co potwierdza wcześniejsze rozważania, iż rozwój transportu i infrastruktury jest

najważniejszym priorytetem, który należy realizować w celu pełnej konwergencji z

pozostałymi regionami Wspólnoty.

8. Podsumowanie

Polityka spójności to główna polityka inwestycyjna UE

Adresatem polityki spójności są wszystkie regiony i miasta w Unii Europejskiej, a jej

celem jest wspieranie zatrudnienia, konkurencyjności przedsiębiorstw, wzrostu

gospodarczego i zrównoważonego rozwoju, a także podniesienie jakości życia obywateli.

Aby zrealizować te zamierzenia i zaspokoić różne potrzeby rozwojowe wszystkich

unijnych regionów, na politykę spójności na lata 2014-2020 przeznaczono 351,8 mld EUR, co

stanowi blisko jedną trzecią całego unijnego budżetu.

Polityka spójności ma duży wpływ na wiele dziedzin. Inwestycje realizowane w jej

ramach ułatwiają osiąganie wielu celów unijnej polityki. Są m.in. uzupełnieniem unijnej

polityki w zakresie kształcenia, zatrudnienia, energii, środowiska, jednolitego rynku oraz

badań naukowych i innowacji.13 http://www.mapadotacji.gov.pl/

25

Polityka spójności zapewnia w szczególności ramy inwestycyjne niezbędne do

realizacji strategii „Europa 2020”, która zakłada osiągnięcie w Unii Europejskiej do roku 2020

założonych celów w zakresie inteligentnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego

sprzyjającego włączeniu społecznemu.

BIBLIOGRAFIA

Głąbicka K., Grewiński M., Polityka spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej,

Elipsa, Warszawa 2005

Komunikat Komisji, Polityka regionalna jako czynnik przyczyniający się do inteligentnego

rozwoju w ramach strategii Europa 2020, COM(2010)0553, Bruksela 2010

Klimowicz M., Ewolucja celów polityki regionalnej Unii Europejskiej w procesie integracji

gospodarczej, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego, s.204

Klimowicz M., Ewolucja celów polityki regionalnej Unii Europejskiej w procesie integracji

gospodarczej, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 223 – 230

Kercher M., Zmiany w polityce spójności Unii Europejskiej na przykładzie Polski -przyczyny,

kierunki, perspektywy, Olsztyn, 2015, s.7-10

26

Komisja Europejska, polityka spójności i Polska, marzec 2014/ biuletyn informacyjny

Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Fundusze Europejskie w Polsce Biuletyn Informacyjny

nr 34, czerwiec 2014

http://www.fundusze.uj.edu.pl/fundusze/fundusze-strukturalne-2014-2020

https://cohesiondata.ec.europa.eu/

http://europa.eu/pol/pdf/flipbook/pl/regional_policy_pl.pdf

https://www.mir.gov.pl/strony/zadania/fundusze-europejskie/

http://www.mapadotacji.gov.pl/

http://uniaeuropejska.org/polityka-strukturalna-ue/

27