POLITYKA KRYMINALNA

POLITYKA KRYMINALNA.

1. Socjologiczna problematyka kontroli spoecznej.

kontrola spoeczna - zesp czynnikw ksztatujcych zachowanie jednostki w sposb spoecznie podany :

a - aspekt statyczny - spoeczny system normatywny przedstawiajcy wzorce wymaganych zachowa:

- normy zwyczajowe

- normy obyczajowe - ustalony sposb postpowania z ktrym grupa wie ju pewne oceny i ktrego naruszenie moe wywoa ju sankcje negatywne

- normy moralne

- normy religijne

- normy prawne - czyli system prawa nie jest jedynym systemem kontroli spoecznej , moe istnie spoeczestwo bez prawa ale nie bez pozostaych czterech , s to wysoce sformalizowane reguy zawierajce nakazy i zakazy powinnego zachowania , tworzone przez instytucje wadzy i egzekwowane w drodze przymusu

b - aspekt dynamiczny:

- konformizm - wymuszanie posuszestwa normom odbywajce si za pomoc okrelonych mechanizmw:

* uleganie - przestrzeganie norm motywowane chci uzyskania nagrody lub uniknicia kary , ma najbardziej nietrwae efekty

*identyfikacja - przestrzeganie norm motywowane chci upodobnienia si do innej osoby lub grupy , sposb nieco trwalszy i efektywniejszy od ulegania

* eksternalizacja - przestrzeganie norm motywowane wczeniem ich treci w indywidualny system wartoci ( internalizacja ) , zdecydowanie najtrwalszy i najlepszy sposb osigania konformizmu

- mechanizmy psychospoeczne - oparte na kontroli wewntrznej wytworzone w procesie socjalizacji czyli jednostka sama wymusza na sobie przestrzeganie norm zinternalizowanych

- mechanizmy materialnospoeczne - oparte na kontroli zewntrznej czyli zwizane ze stosowaniem nacisku przez zbiorowo lub jej okrelone instytucje , przybieraj one posta:

* represji - konsekwencja wystpienia niepodanych zachowa , celem jest zapobieenie ich ponownemu wystpieniu

* prewencja:

I stopie - oddziaywanie wobec ogu spoeczestwa , ktrego celem jest wzmocnienie w jednostkach wewntrznych mechanizmw powstrzymujcych przed zachowaniami niepodanymi np. polityka prorodzinna , owiatowa , oddziaywanie te przynosz efekt w dugim okresie czasu

II stopie - dziaania wobec grup ryzyka , konkretnych rodowisk , maj take zapobiega zachowaniom niepodanym ich czonkw np. akcje skierowane do narkomanw

III stopie - dziaania podejmowane ex post na skutek zachowa niepodanych jednostki , przybieraj zarwno posta represji jak i resocjalizacji

kontrola zewntrzna moe mie posta kontroli:

a - formalnej - stosowana przez wyspecjalizowane i do tego celu stworzone agendy czy instytucje , ma zawsze charakter dziaa wiadomie nastawionych na kontrol

b - nieformalnej - stosowana przez wszystkich czyli bardzo rne podmioty , dziaania de facto kontrolne nie zawsze s podejmowane z t wiadomoci np. zwrcenie uwagi osobie ktra mieci

zaleno: im sprawniejsza jest kontrola nieformalna tym mniej potrzeba kontroli formalnej , im lepsza kontrola formalna tym lepiej funkcjonuje kontrola nieformalna

spoeczna kontrola przestpczoci: wszelkie instytucje , strategie , sankcje spoeczne majce na celu wymuszanie konformizmu w obszarze spoecznych norm sankcjonowanych chronionych normami sankcjonujcymi szeroko pojtego prawa karnego

instytucje formalnej kontroli przestpczoci:

- prawo karne i wymiar sprawiedliwoci

- inne instrumenty polityki pastwowej ( np. polityka spoeczna )

instytucje nieformalnej kontroli przestpczoci:

- rodki stosowane na poziomie rodzimy i innych maych grup spoecznych

- opinia publiczna , rodki masowego przekazu , organizacje pozarzdowe , instytucje wychowawcze i edukacyjne

- instrumenty i strategie prewencyjne na szczeblu krajowym i lokalnym

2. Pojcia polityki karnej i kryminalnej.

istniej dwa gwne sposoby definiowania polityki:

a - polityka to sztuka realizacji tego co moliwe ze wzgldu na posiadan wadz , czynnikami uruchamiajcymi dynamik s tutaj konkurencja , rywalizacja , konflikt , jest to gra o sumie zerowej tzn. s tylko wygrani i przegrani , polityka oznacza forsowanie i narzucanie swoich rozwiza , jest to tzw. ujcie emocjonalne polityki - na okrelenie tego pojmowania polityki uywa si sowa "politics"

b - w tym ujciu polityka to domena uzgadniania , agregacji i realizacji racjonalnych de jednostek i grup spoecznych , polityka jest pojmowana w sposb konsensualny , jako denie do wyboru optymalnych rozwiza , panuje kooperacja , harmonia , stabilne reguy gry , ktra jest gr o sumie niezerowej - kady co zyskuje i traci w drodze kompromisu - sens tego rodzaju polityki oddaje sowo "policy"

mwic o polityce kryminalnej mamy na myli polityk w znaczeniu drugim - CRIME CONTROL POLICY.

podstawowe ujcia polityki kryminalnej:

- wskie - tutaj polityka kryminalna jest utosamiana z polityk karn czyli de facto sprowadza si do dziaalnoci przede wszystkim represyjnej bdcej reakcj na dokonane czyny zabronione pod grob kary wykonywanej przez instytucje wymiaru sprawiedliwoci w postaci stosowania prawa karnego , w tym ujciu polityka kryminalna jest ju determinowana na gruncie ustawodawczym a podstawowym rodzajem dziaalnoci bdzie prewencja ze sfery III stopnia w postaci :

* penalizacja ekstensywna - podmiotowo - przedmiotowe okrelenie krgu czynw poddawanych penalizacji

* penalizacja intensywna - kwestie zwizane z wysokoci grocych kar

* okrelenie dyrektyw orzekania kar i rodkw karnych

- szerokie - tutaj polityka kryminalna wykracza daleko poza dziaalno represyjn i obejmuje take szerok gam dziaa o charakterze prewencyjnym , w tym zwaszcza szerok gam instrumentw polityki spoecznej ( "nie ma lepszej polityki kryminalnej ni dobra polityka socjalna" - F. von Liszt )

Przez polityk kryminaln bdziemy rozumie polityk przeciwdziaania , zwalczania , redukcji przestpczoci. Aczkolwiek z ubolewaniem naley zaznaczy , e gdzie od jakich trzydziestu lat polityka kryminalna zaczyna by nasycana elementami polityki w pierwszym znaczeniu - instrumentalizacja problemu dla korzyci politycznych.

3. Prawo karne i kara jako instrumenty polityki kryminalnej.

Koncepcje kary na gruncie prawa karnego:

a - bezwzgldne ( retrybutywne , absolutne ) :

- retrospektywne uzasadnienie kary

- zwizane z klasyczn szko prawa karnego

- kara jest odwetem moralnym spoeczestwa i stanowi wynikajcy z imperatywu kategorycznego cel samo w sobie

- zo musi spotka si ze stosowna reakcj

- kara jest reakcj na przesze zdarzenie w postaci przestpstwa i jest wymierzona p o n i e w a popeniono przestpstwo

- kara powinna by dodatkow odpat i nie potrzebuje adnych dodatkowych uzasadnie

- nie ma znaczenia czy kara da jaki efekt czy nie bo represja jest celem samym w sobie

- najczstszy zarzut zwolennikw tej koncepcji wobec teorii kary celowej: traktowanie czowieka jako rodka do jakiego celu nie da si pogodzi z godnoci jednostki

b - wzgldne ( celowe , utylitarne ) :

- kara jest instrumentem racjonalnego wpywania na rzeczywisto i osigania konkretnych celw w przyszoci

- kar wymierza si aby n i e p o p e n i a n o przestpstw

- zastosowanie kary jest dziaaniem celowym zatem wymaga uzasadnienia z punktu widzenia jej zdolnoci do osignicia danego celu

- kara i jej wykonywanie podlega ocenie z punktu widzenia skutecznoci

- karanie jest jedynie instrumentem prewencji nie represji

- najczstszy zarzut zwolennikw tej koncepcji wobec teorii kary absolutnej: jej zaoenia opieraj si na zaoeniach o charakterze metafizycznym i spekulatywnym , ktrych nie da si w aden sposb zweryfikowa empirycznie

- prospektywne uzasadnienie kary

c - mieszane - cz w sobie w rnych proporcjach elementy obu powyszych teorii , wspczenie w ustawodawstwach zwaszcza europejskich nie kwestionuje si retrybutywnego charakteru kary ale teje sprawiedliwej odpacie przypisuje si take pewne cele oglno i szczeglno - prewencyjne

Instrumentem polityki kryminalnej moe by jedynie kara o charakterze celowym albowiem jakakolwiek polityka musi mie cel.

Celem polityki kryminalnej jest:

- ochrona spoeczestwa przed naruszeniami wanych dla niego dbr i interesw , wartoci

- kontrola i redukcja przestpczoci

Kara celowa moe realizowa te cele poprzez prewencj indywidualn i generaln.

prewencja indywidualna:

realizuje si gwnie poprzez konkretny wymiar kary konkretnemu sprawcy i ma na celu niedopuszczenie by sprawca ten ponownie popeni przestpstwo

mechanizmy dziaania prewencji indywidualnej:

- resocjalizacja - zakadanym psychologicznym mechanizmem zachowa zgodnych z prawem jest tu eksternalizacja

- odstraszanie - zakadanym psychologicznym mechanizmem zachowa zgodnych z prawem jest tu uleganie

- uniemoliwianie - forma prewencji oparta na mechanizmie czysto fizycznym

prewencja generalna:

adresatem tej formy oddziaywania nie jest sprawca lecz wszyscy czonkowie spoeczestwa , jej istot jest wytwarzanie przez kar zespou swoistych reakcji psychicznych zdolnych powstrzyma czonkw spoeczestwa od przestpstw

prewencja generalna dzieli si na:

- pozytywn - wywieranie takiego wpywu na proces motywacyjny osb przestrzegajcy prawa , ktrego konsekwencj jest umocnienie w nich postaw sprzyjajcych przestrzeganiu prawa

- negatywn - wywieranie przez groce i wymierzane kary takiego wpywu na proces motywacyjny osb mogcych popeni przestpstwo , ktrego konsekwencj jest porzucenie tego zamiaru

4. Kryminologiczne podstawy koncepcji polityki kryminalnej.

A: kryminologia klasyczna - wywodzi si z tzw. klasycznej szkoy prawa karnego ( XVIII/XIX w. )

przedstawiciele:

C. Beccaria ( " O przestpstwach i karach " 1764 r. )

J. Bentham

J Kant

G. W. F. Hegel

A. Feuerbach

zaoenia:

- zachowaniami czowieka rzdz prawa indeterminizmu tzn. jest on wolny i moe swobodnie wybiera pomidzy dobrem i zem poniewa ma woln wol

- czowiek jest racjonalny a co za tym idzie jest zdolny do ponoszenia odpowiedzialnoci za swoje czyny

- czowiek jest hedonist czyli dy do unikania kar i uzyskiwania nagrd

- pesymistyczna wizja natury ludzkiej: kady czowiek to potencjalny przestpca

- przestpca od nie - przestpcy niczym si nie rni

- przedmiotem polityki kryminalnej i oddziaywania kar s wszyscy ludzie

- stosowanie sankcji karnych jest czynnikiem warunkujcym ad spoeczny

- przyjmowana koncepcja kary absolutnej jako odpaty sprawiedliwej spoeczestwa - zasada talionu

- kara jest instrumentem sterowania zachowaniami ludzi immanentnie skonnymi do za gwnie na zasadzie odstraszania ( czyli take kara absolutna ma do spenienia pewien swoicie rozumiany cel )

- nie interesuje nas sprawca bo moe by nim kady

- zasada prawa karnego w i n y i c z y n u

- kara powinna by proporcjonalna do czynu i stopnia jego zawinienia

- wymiar kary to kwestia oceny etycznej i prawnej a tym samym dziaalno pozostajca w ramach kompetencji prawnika ( sdziego )

INDETERMINIZM

RACJONALIZM

HEDONIZM

w kryminologii klasycznej wystpoway dwa podejcia:

- heglowskie - przestpstwo jest negacj prawa , negacj woli ogu , zatem kara stanowi z kolei zanegowanie przestpstwa i prowadzi do przywrcenia stanu naruszonego przestpstwem ( zasada negacji )

[ A ] / ~ [ A ] / ~ [ ~ A ] = A

- beccariowskie - przestpca jest osob naruszajc umow spoeczn , ktra uzyskuje nie wynikajce z tej umowy czyli nienalene korzyci , ktrych naley go z kolei pozbawi by przywrci stan rwnowagi wynikajcy pomidzy prawami a obowizkami wynikajcymi z kontraktu spoecznego

w obu tych podejciach bilans pomidzy jednostk a spoeczestwem musi by " na zero "

B: kryminologia pozytywistyczna - ksztatowaa si w XIX wieku

zarzuty wobec kryminologii klasycznej:

- oparta jest na dedukcji - z abstrakcyjnych regu wyprowadza zasady odpowiedzialnoci bez adnego odniesienia do faktw

- ma charakter metafizycznej spekulacji

- ma charakter wypowiedzi o wartociach

zaoenia kryminologii pozytywistycznej:

- oparta na indukcji - z empirycznej obserwacji faktw chce wywodzi oglne reguy postpowania z przestpcami

- ma charakter nauki empirycznej

- ma charakter wypowiedzi o faktach

- jest nauk o przyczynach przestpczoci ( pytanie etiologiczne ) gdy zgodnie z tez naturalizmu metodologicznego ( jedna metoda badawcza - nauk przyrodniczych , cisych - do badania wszystkiego , take w naukach spoecznych ) tak jak kade zjawisko w przyrodzie ( fizyczne , chemiczne itd. ) ma swoja przyczyn , tak i zjawiska spoeczne maja swoje przyczyny , ktrych wykrycie i opisanie pozwoli skutecznie przeciwdziaa nastpstwom

- poszukiwanie przyczyn przestpczoci ma da naukowe podstawy procesowi tworzenia i stosowania prawa karnego

- tylko poznanie przyczyn przestpczoci pozwoli jej racjonalnie przeciwdziaa

- ludzie w swoich zachowaniach s zdeterminowani przez okrelone czynniki o charakterze wewntrznym ( teorie psychologiczne i biologiczne ) bd zewntrznym ( teorie rodowiskowe )

- przestpcy rni si od nie - przestpcw wanie tymi czynnikami , ktre powoduj , ze popeniaj przestpstwa

- koncentracja na sprawcy czynu

- optymistyczna wizja natury ludzkiej - przestpstw dopuszcza si tylko niewielka liczba ludzi ze wzgldu na swoj odmienno , pewne szczeglne cechy

- jeeli sprawca jest odmiecem to naukowe rozwizanie problemu powinno polega na postawieniu stosownej diagnozy i zaaplikowaniu odpowiedniej terapii

- prawo karne s p r a w c y - czyli kary i inne rodki karne powinny by stosowane w zalenoci od tego kim jest potencjalny sprawca i jaka jest jego sytuacja czyli w sposb elastyczny

- wymiar kary to nie tylko ocena etyczna i prawna lecz take konieczno uzyskania pewnej wiedzy o faktach co dzieje si najczciej za pomoc ekspertw ( koncepcja kryminologii klinicznej : rola nauk spoecznych i czynnikw poza normatywnych w procesie wymiaru kary )

- podstawow koncepcj polityki kryminalnej to prewencja indywidualna i resocjalizacja sprawcy

- kara pozbawienia wolnoci i sposb jej wykonywania ma suy nie tyle represji co oddziaywaniu na sprawc w kierunku jego poprawy

- dziaania nakierowane na przyczyny zjawiska a nie na leczenie "objaww "

- koncepcja kary celowej ale ten cel jest inny ni przy karze absolutnej

dwa nurty kryminologii pozytywistycznej:

* nurt indywidualistyczny ( paradygmat rodzajw ludzi ) - przyczyny popeniania przestpstw tkwi w jednostce , w jej cechach biologicznych lub psychologicznych:

- konsekwencja tego paradygmatu jest fakt , i podmiotem oddziaywania ma by sprawca

- stwarza to teoretycznie prosta koncepcj polityki kryminalnej gdzie polem realizacji dziaa jest prawo karne i instytucje wymiaru sprawiedliwoci

- naley je uksztatowa w taki sposb by proces wykonywania kar uwzgldnia potrzeby sprawcy i uatwia jego resocjalizacj ( kara nie moe by wycznie dolegliwoci )

- w praktyce nie jest to sprawa prosta bo nauki spoeczne nie dostarczyy na obecnym etapie swojego rozwoju niezawodnych metod wpywania na przysze zachowania ludzi

- generalnie jednak proces wymiaru i sposb wykonywania kary podporzdkowany powinien by resocjalizacji sprawcy

- dlatego sposb wykonywania kary powinien by elastyczny w zalenoci od postawy sprawcy co realizuje si min. w instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia ( Europa ) czy indeterminate sentencing ( wyroki wzgldnie oznaczone np. od 2 do 30 lat ) czy parole ( zwolnienia przedterminowe ) w USA

- kara ma motywowa sprawc do przestrzegania porzdku prawnego i uatwia mu to po jej zakoczeniu co realizuje si min. przez system nagrd , ksztacenie w zakadach karnych , psychoterapi , rozmaite kursy , leczenie schorze somatycznych , nauk zawodu etc.

* nurt socjologiczny ( paradygmat rodzajw otoczenia ) - przyczyny popeniania przestpstw tkwi w rodowisku jednostki i wpywie jaki ono na ni wywiera:

- przedmiotem oddziaywania jest rodowisko spoeczne sprawcy , co stwarza istotne komplikacje dla polityki kryminalnej , bowiem prawo karne nie ma w zasadzie adnych instrumentw oddziaywania na rodowisko spoeczne - trzeba zatem sign do zupenie innych instrumentw

- instrumenty te to narzdzia polityki spoecznej , socjalnej , gospodarczej czyli wracamy do klasycznego rozumienia polityki kryminalnej sensu largo ( nie tylko jako polityki karnej )

- punkt cikoci walki z przestpczoci zosta przeniesiony poza organy cigania i instytucje wymiaru sprawiedliwoci , na pierwszej linii obrony "walcz" pracownicy socjalni , dopiero po przeamaniu tej linii obrony wkraczaj instrumenty prawa karnego z onierzami w postaci policjantw , prokuratorw , sdziw etc.

DETERMINIZM

INDYWIDUALIZM

KOREKCJONIZM

teoria anomii spoecznej R. Mertona jako przykad prby wyjanienia zjawiska przestpczoci w konwencji nurtu socjologicznego ( 1936 r. ):

- istniej kulturowo zdefiniowane cele ( g. osignicie dobrobytu materialnego )

- istniej kulturowo zdefiniowane rodki do zdobywania tych celw ( cika i uczciwa praca zgodnie z amerykaskim modelem od pucybuta do milionera )

- nie jest prawd , e wszyscy maj moliwo osigania kulturowo zdefiniowanych celw za pomoc kulturowo zdefiniowanych rodkw bowiem pewne jednostki dowiadczaj strukturalnie uwarunkowanej blokady moliwoci osigania kulturowo zdefiniowanych celw za pomoc kulturowo zdefiniowanych rodkw ( bieda , brak wyksztacenia , wzgldy rasowe , brak zdrowia , niepenosprawno itd. )

- prowadzi to do zjawiska anomii spoecznej i rnicowania postaw i zachowa co schematycznie mona przedstawi w sposb nastpujcy:

zachowanie przystosowawczecelerodkiprzykad

konformizm++Rockefeller - akceptacja celw i rodkw

innowacja+_Al. Capone - akceptacja celw ale nie rodkw - tu stosuje si rodki odrzucane kulturowo czyli przestpstwo

rytualizm_+zapieprza ciko a i tak nic z tego nie ma - pogodzenie z losem , akceptuje rodki ( cika i uczciwa praca ) cho wie , ze nie osignie celw

wycofanie__zachowania autodestrukcyjne np. alkoholizm , narkomania , samobjstwo

bunt+

_+

_odrzucenie zarwno rodkw jak i celw np. rewolucjonici , reformatorzy , zmiana systemu , nowe cele i nowe rodki ( np. ideologie komunistyczne )

Wybr danego sposobu postpowania zaley gwnie od miejsca w hierarchii spoecznej. Dlatego nie powinno dziwi , e wikszo ( oczywicie nie wszystkie - przykadem przestpstwa tzw. " biaych konierzykw " ) przestpstw popeniaj osoby z niszych szczebli drabiny spoecznej bd w jaki sposb spoecznie upoledzone ( nie mogce realizowa swoich potrzeb w sposb akceptowalny spoecznie ). Teoria Mertona naley do paradygmatw rodzajw otoczenia. Wywara ona silne implikacje kryminalno - polityczne :

- podstawowym czynnikiem kryminogennym to strukturalna blokada moliwoci realizacji kulturowo zdefiniowanych celw za pomoc kulturowo zdefiniowanych celw

- warunkiem efektywnego przeciwdziaania przestpczoci jest aktywna polityka pastwa w zakresie tworzenia wszystkim czonkom spoeczestwa rwnych szans awansu i sukcesu ( przykad : punkty za pochodzenie przyznawane Murzynom bd Latynosom przy egzaminach na studia )

C : kryminologia antynaturalistyczna ( krytyczna , radykalna )

podstaw tego sposobu mylenia jest t e o r i a n a z n a c z e n i a s p o e c z n e g o :

1 - Edwin Lemert :

- dewiacja pierwotna - zachowanie polegajce na naruszeniu normy

- dewiacja wtrna - pojcie kluczowe ; jest to wszystko co jest zwizane ze spoeczn reakcj na dewiacj pierwotn , procesy psychiczne i spoeczne towarzyszce naznaczeniu jednostki jako dewianta ( przestpcy , cho ten nurt kryminologii nie lubi tego okrelenia )

2 - Edwin Shur - opisa przebieg procesu naznaczania:

* stereotypizacja - uoglnienie negatywne , jednostk postrzega si tylko przez pryzmat stereotypu , przyczepienie etykiety , skrtowy sposb ujcia osoby np. kto dopuci si raz kradziey i od tej pory mylimy o nim tylko : zodziej , negatywne wartociowanie caej jego osoby

* retrospektywna interpretacja - sposb na redukcj dysonansu poznawczego , reinterpretujemy ocen jednostki ktr znalismywstecz by oczyci wasn osob , czyli w naszym przykadzie wmawiamy sobie e on zawsze by zodziejem a tylko my naiwni tego nie zauwaylimy

* pochanianie roli - status dewiacyjny i w zwizku z tym negatywna ocena zaczyna dominowa w postrzeganiu danej osoby zasaniajc inne , zwaszcza pozytywne aspekty np. w naszym przykadzie : on jest tylko dla nas zodziejem i niczym innym , choby by take np. dobrym ojcem , klasycznym przykadem innym jest np. Oskar Wilde , ktry dla pewnych osb jest tylko homoseksualist i dewiantem w zwizku z tym , nie widz w nim w ogle wybitnego pisarza bo status homoseksualisty wanie pochon w jego postrzeganiu inne role spoeczne

wniosek :

- bycie dewiantem ( przestpca ) to status przypisany a nie status osignity ( zwaszcza w wyniku przeamania normy ) , przestpc staje si jednostka nie ze wzgldu na to co zrobia ale ze wzgldu na reakcj otoczenia

- kara to przede wszystkim instrument spoecznego wykluczania

- kara nie rozwizuje problemw niepodanych ale je najczciej pogbia:

" trudnoci w penieniu konwencjonalnych rl spoecznych i funkcjonowania w konwencjonalnych grupach spoecznych np. problemy ze znalezieniem pracy przez osoby przyznajce si do naruszenia prawa

" poddawanie jednostki naznaczonej bacznej obserwacji np. dozr kuratorski

" stawianie podwyszonych wymaga jako warunku powrotu do normalnego spoeczestwa np. wymg abstynencji podczas wykonywania rodkw probacyjnych , czego nie wymaga si od pozostaych czonkw spoecznoci

" zepchnicie do roli " outsidera " , na margines spoeczny , do podkultury to ostateczne konsekwencje dewiacji wtrnej

przedstawiciele tego nurtu kryminologii , jak nietrudno si domyli , szczeglnej krytyce poddali kar pozbawienia wolnoci i instytucj wizienia :

- pojecie SYNDROMU PRIONIZACJI - konsekwencje psychiczne i spoeczne duszego pobytu w wizieniu

- duszy pobyt w wizieniu prowadzi jednostk do adaptacji do specyficznych warunkw ycia w wizieniu

- to z kolei prowadzi do utraty zdolnoci do ycia poza murami na wolnoci ( w okresie 4 -5 lat )

- wizienia produkuj masowo ludzi , ktrych cechuje gboko dezadaptacja spoeczna co jest skutkiem dokadnie odwrotnym od zamierzonego ( por. art. 67 kodeksu karnego wykonawczego okrelajcego cele wykonywania kary pozbawienia wolnoci )

kryminalno - polityczne konsekwencje teorii naznaczenia spoecznego :

- dziaanie instytucji wymiaru sprawiedliwoci jest ex definitione niefunkcjonalne

- dziaanie to moe mie take dysfunkcjonalny charakter w postaci licznych konsekwencji ubocznych

- istotnym celem nowoczesnej polityki kryminalnej powinno by redukowanie tych efektw ubocznych

zalecenia :

- prawo karne i kara jako ultima ratio

- dekryminalizacja ( odebranie czynowi cech przestpstwa bd wykroczenia )

- depenalizacja ( zagodzenie intensywnoci reakcji np. mniejsze kary )

- dekarceracja ( odejcie od stosowania lary pozbawienia wolnoci i poszukiwanie rodkw alternatywnych )

- diversion ( kierowanie spraw poza wymiar sprawiedliwoci np. mediacje , zaatwiane przez szko etc. )

w obrb kryminologii antynaturalistycznej wchodziy take radykalne koncepcje wiktymologiczne :

- Niels Christie i jego artyku " Conflicts as property " - postulat zwrcenia konfliktu przez pastwo jego stronom ( od pewnego momentu dziejowego bowiem pastwo zawaszczyo sobie wadz rozwizywanie wedle swojego uznania de facto nie swoich konfliktw i narzucio te sposoby jego stronom czyli wacicielom )

- ofiary konfliktw moe chc go rozwiza inaczej ni pastwo np. nie przez zamknicie sprawcy lecz np. uzyskanie odszkodowania - zatem pytanie czego chc ofiary

- stworzenie alternatyw dla tradycyjnego prawa karnego

- mediacja i naprawienie szkody jako alternatywa kary

- obecny punitywny model wymiaru sprawiedliwoci uwzgldniajcy potrzeby oglnospoeczne powinien by zastpiony przez model restytucyjny uwzgldniajcy potrzeby ofiary ( restorative justice )

kryminologia radykalna sensu stricto :

- pytanie etiologiczne waciwe kryminologii pozytywistycznej zorientowanej na sprawc brzmiao dlaczego pewni ludzie popeniaj przestpstwa ( pytanie lombrozjaskie )

- dla kryminologii antynaturalistyczne waciwe jest pytanie retroaktywne - dlaczego pewne zachowania s uznawane za przestpstwa a pewni ludzie za przestpcw - kryminologia zorientowana na n o r m

- kryminologia jako teoria kryminalizacji a nie teoria przestpczoci

- oparcie na konfliktowym modelu spoeczestwa :

* spoeczestwo skada si z rozmaitych grup spoecznych ktre podzielaj bardzo rne a nierzadko sprzeczne ze sob wartoci i maj take w zwizku z tym sprzeczne interesy

* prawo wyraa przede wszystkim wartoci i interesy tych ktrzy maj wadz tworzenia i stosowania prawa i jest narzucane innym grupom spoecznym np. nie posiadajcym swojej reprezentacji politycznej

* ludzie naruszajcy prawo to przede wszystkim ludzie pozbawieni wadzy politycznej

kryminalno - polityczne implikacje kryminologii radykalnej:

- instytucje kontroli spoecznej a szczeglnie instytucje formalnej , represyjnej kontroli spoecznej a nie zjawisko przestpczoci jest problemem wymagajcym rozwizania

- midzy utopi a konkretnym programem dziaania - propozycje rnych metod :

* spoeczestwo powinno obywa si bez represji a kontrola spoeczna powinna si odbywa na poziomie spoecznoci lokalnych

* abolicja jako program polityki kryminalnej - abolicja wizie i prawa karnego ( abolicja = likwidacja )

* idea prewencji przestpczoci jako podejcie przeciwstawne represji

D : kryminologia neoklasyczna i nurty pokrewne :

- krytyka pozytywistycznej koncepcji sprawcy przestpstwa goszcej ( paradygmat rodzajw otoczenia ) , e odpowiedzialno za przestpczo ponosi take spoeczestwo , co implikowao , e naley stara si o popraw nie tylko sprawcy ale i spoeczestwa

- Ernest van den Haag :

* przerzucanie odpowiedzialnoci ze sprawcy na spoeczestwo jest bezsensowne

* bieda moe zwiksza pokus do popeniania przestpstw ale zachowaniami osb biednych nie rzdz siy nad ktrymi nie s one w stanie zapanowa

* sprzeczno midzy determinizmem a indeterminizmem jest pozorna

* naley odrni przymus od przyczynowoci - przyczyna nie oznacza nieuchronnoci zachowania ( np. nie kady biedny automatycznie kradnie )

* nie mona twierdzi e sprawcy przestpstw nie maj swobody wyboru

* istniej jednostki i grupy spoeczne w przypadku ktrych dziaaj czynniki zwikszajce prawdopodobiestwo popenienia przestpstwa

* zadaniem spoeczestwa jest stwarzanie takiego systemu bodcw ktry wpywaby na podejmowanie przez te osoby podanych decyzji ze spoecznego punktu widzenia ( decyzji o nie popenieniu przestpstwa )

- zarzut ze strony pozytywistw : przestpcy rzadko kiedy przed dokonaniem czynu na zimno kalkuluj zyski i straty

- odpowied van den Haaga : nie chodzi o to by kalkulowa sprawca ale ustawodawca a ludzie reagowali przewidywalnie - to ostatnie jest oczywiste bo inaczej ycie spoeczne nie byoby praktycznie moliwe

koncepcje sprawcy w kryminologii neoklasyczne :

- koncepcja racjonalnego sprawcy : czowiek jest jednostk zdoln do podejmowania racjonalnych wyborw

- koncepcja behawioralna homo economicus : czowiek jako jednostka sterowalna z zewntrz

- ekonomiczna teoria wyboru jako podstawa modelu decyzji o popenieniu przestpstwa : przejcie od paradygmatu socjologicznego do ekonomicznego w kryminologii

- konsekwencja : odstraszanie jako podstawowy element polityki kryminalnej

krytyka pozytywistycznej teorii przyczyn przestpczoci w ujciu socjologicznym ( James Q. Wilson ) :

- socjologiczne teorie przestpczoci ( np. teoria R. Mertona ) dotycz zmiennych ktre s poza zasigiem moliwoci oddziaywania rodkami stojcymi do dyspozycji wymiaru sprawiedliwoci albo w ogle poza zasigiem moliwoci oddziaywania przez pastwo

- teorie te s moe ciekawe teoretycznie ale pobawione praktycznego znaczenia ze wzgldu na brak moliwoci przeoenia na jzyk konkretnej polityki pastwa

- postulat zastpienia analizy przyczynowej w kryminologii analiz moliwoci praktycznego dziaania

- polityka karna to podstawowa forma polityki kryminalnej ( powrt do rozumienia polityki kryminalnej sensu stricto )

krytyka agodnoci wspczesnego wymiaru sprawiedliwoci ( Ralph Dahrendorf ) :

- istotnym czynnikiem powodujcym wzrost przestpczoci w Europie Zachodniej by proces agodzenia sankcji karnych pod wpywem idei resocjalizacji i idei radykalnych ( np. kryminologii antynaturalistycznej )

- konsekwencj tego byo generalne osabienie autorytetu pastwa i skutecznoci mechanizmw kontrolnych

- sposobem przeciwdziaania jest konsekwentne sankcjonowanie zachowa niepodanych

- zalecany wzrost surowoci represji

badania kohortowe M. Wolfganga ( lata 60 - te ) :

sprawcy jednorazowi

sprawcy wielokrotni

przestpczo

jednorazowych

przestpczo wielokrotnych

implikacje kryminalno - polityczne:

- celem zredukowania przestpczoci naley koncentrowa si na sprawcach wielokrotnych bo cho liczebnie jest ich mniej to oni popeniaj wikszo przestpstw

- radykalne zmniejszenie przestpczoci jest moliwe jeli uda si odpowiednio wczenie zidentyfikowa i odizolowa od spoeczestwa grup sprawcw intensywnych - podstawa idei uniemoliwiania ( incapacitation ) co np. w USA realizowane jest przez zasad " three strikes and you are out " czyli popenienie trzeciego z kolei przestpstwa oznacza automatyczne skazanie na doywocie

5. Strategie polityki kryminalnej.

1 - represyjne:

- kiedy doszo do naruszenia normy prawa karnego

- reakcja na dokonanie czynu zabronionego

2 - prewencyjne:

- nie doszo jeszcze do przeamania normy

- dziaanie aby nie doszo do naruszenia

paszczyzny kryminalnopolitycznych dziaa i moliwe strategie :

1 - LEGISLACYJNA :

- stanowienie norm prawa karnego ( w kodeksach i ustawach szczeglnych , z ktrych zawierajcych przepisy karne jest jakie 70 )

- okrelenie katalogu czynw zabronionych oraz sposobw prawnokarnej reakcji na nie

a - dziaania zwikszajce punitywno systemu prawnego w myl zaoenia im ostrzej tym skuteczniej

b - zmniejszanie punitywnoci w myl zaoenia skuteczniej nie zawsze znaczy ostrzej

punitywno systemu karnego , czyli cecha okrelajca jego ostro i represyjno , cecha s t o p n i o w a l n a , zaley od :

- kryminalizacji - dekryminalizacji

- penalizacji - depenalizacji

kryminalizacja:

- w ujciu statycznym - okrelenie przez ustaw katalogu czynw zabronionych ( przestpstw i wykrocze )

- w ujciu dynamicznym - proces zmian owego katalogu np. w kodeksie karnym z 1932 roku karana bya mska prostytucja a obecnie prostytucja jako taka karalna nie jest

rodzaje kryminalizacji :

- racjonalna - podejmowana ze wzgldu na jaki cel , nawet bardzo mglisty :

* zapobieenie naruszeniom dobra prawnego

* utwierdzanie pewnych regu moralnych w spoeczestwie

* rozadowanie napi spoecznych np. ustawa z 1980 roku o spekulacji

* ch symbolicznego podkrelenia pewnych wartoci , niekoniecznie nawet ich urzeczywistniania

* zapobieenie popenianiu czynw ciszych np. przestpstwa abstrakcyjnego naraenia na niebezpieczestwo , posiadanie narkotykw , zakaz posiadania broni i innych materiaw ( np. jeli bdziemy kara posiadanie narkotykw to dana osoba nie uzaleni si od nich i nie popeni ciszego przestpstwa z powodu uzalenienia dc np. do zdobycia kolejnej dziaki )

* wprowadzanie w ycie doktrynalno - dogmatycznych wizji pewnych osb ( dr hab. J. Bachut nie bdzie rozwija tego tematu by nie narazi si Szanownym Kolegom z zaprzyjanionej Katedry Prawa Karnego Materialnego a szczeglnie jednemu panu )

* dyscyplinowanie spoeczestwa

* pod wpywem okrelonego zdarzenia ( case ) np. w XX - leciu midzywojennym by tzw. lex Parelewicz ( patna protekcja ) , moe w III RP powstanie lex Rywin ?

- emocjonalna : jest dopuszczalna cho raczej powinno si jej unika , zwaszcza gdy chodzi i manipulacj polityczn

- ustawowa

- faktyczna - moe by szersza lub wsza od ustawowej , wie si ze stosowaniem prawa np. karanie prostytutek ( czyli wanie de facto kryminalizowanie ich dziaalnoci ) pod pretekstem np. przepisw kodeksu wykrocze - np. zakcanie porzdku publicznego

kontrawencjonalizacja - przenoszenia danego czynu z kategorii przestpstw do kategorii wykrocze

reguy kryminalizacji :

- uwzgldnianie dorobku nauki i bada np. kryminologii

- dokonanie bilansu korzyci i strat , oczywicie nie zawsze jeli dominuj straty to naley automatycznie odstpowa od kryminalizacji ( np. przestpstwa przeciw yciu i zdrowiu )

- proporcjonalno rodkw i celw

- zasada subsydiarnoci prawa karnego jako ultima ratio

- efektywno stosowania danego zakazu karnego

- uwzgldnianie take stopnia spoecznej szkodliwoci

- uwzgldnianie wartoci i przekona wyznawanych przez spoeczestwo , ale take w ograniczonym zakresie np. czy vox populi dostatecznie legitymuje wprowadzenie kary mierci ?

- uwzgldnianie w jakim krgu kulturowym funkcjonuje spoeczestwo

penalizacja :

- w ujciu statycznym - sposb reakcji na popenione przestpstwo , zwaszcza wysoko kary

- w ujciu dynamicznym - zmiana w intensywnoci reakcji karnej , zwaszcza zmiany wysokoci kar

- depenalizacja = rezygnacja z karania lub agodzenie kar

- rodzaje depenalizacji :

* cakowita ( abolicja , odstpienie od wymierzania kary , kontratypy , zawieszenie wykonania kary )

* czciowa ( nadzwyczajne zagodzenie )

* ustawowa ( potencjalna )

* realna ( faktyczna ) np. oportunizm jako wyjtek od zasady legalizmu ( art. 10 kodeksu postpowania karnego ) , na poziomie stosowania prawa , konkretnego czowieka i konkretnej sytuacji , konkretnego czynu

* pionowa - stosowanie agodniejszych rodkw w miejsce surowszych

* pozioma - zabiegi dotyczce czynw karalnych lub sprawcw - rozszerzenie zakresu czynw zagroonych nisz kar , agodniejsze traktowanie pewnych grup sprawcw

czynniki warunkujce intensywno penalizacji :

a - zrnicowanie prawnokarnych rodkw reakcji na przestpczo :

- kary kryminalne

1932 : 1969 1997

* kara mierci * kara mierci ( tylko wyjtkowo ) * grzywna

* doywocie * pozbawienie wolnoci ( do 15 lat ) * ograniczenie wolnoci ( do 1 roku )

* wizienie ( do 15 lat ) * 25 lat pozbawienia wolnoci * pozbawienie wolnoci ( d0 15 lat )

* areszt ( do 5 lat ) * ograniczenie wolnoci ( do 2 lat ) * 25 lat pozbawienia wolnoci

* grzywna * grzywna * doywocie

- rodki karne

funkcje rodkw karnych :

* modyfikacja kary

* uzupenienie kary

* zastpienie kary

- rodki wychowawcze i poprawcze stosowane wobec nieletnich

- rodki zabezpieczajce - generalnie w ich ewolucji wida poszerzenie i doprecyzowanie katalogu , zlikwidowano oczywiste patologie jak np. przewidziany w kodeksie karnym z 1969 roku rodek karny w postaci umieszczenia recydywistw w tzw. " OPS " -ach czyli orodkach przystosowania spoecznego ,

ktry de facto by przedueniem pozbawienia wolnoci

kwestia rozpitoci kar ( tzw. "wideek " ) - granica dolna , granica grna , przestrze pomidzy nimi : obecnie uwaa si , e naley obnia doln granic zagroenia kar ni grn celem depenalizacji , bo ma to due znaczenia , natomiast obnienie kary np. z 15 do 10 lat wizienia z punktu widzenia jej szkodliwoci i tak nie ma sensu , bo czowiek po tylu latach w wizieniu i tak bdzie ju cakiem zdemoralizowany

b - ksztat i zakres rodkw probacyjnych :

- warunkowe umorzenie postpowania - bardzo wana instytucja z kryminologicznego punktu widzenia , pozwalajca na uniknicie formalnej stygmatyzacji w postaci skazania i skutkw ktre ono za sob niesie ( pierwszy krok na drodze ku przestpczoci z powodu np. problemw z znalezieniem pracy przez osob skazan , take za przestpstwo nieumylne - np. student prawa ktremu zdarzya si nawet niewielka stuczka samochodowa w ktrej komu co si stao moe zapomnie o aplikacji , na ktrej wymaga si dokumentu potwierdzajcego niekaralno )

generalnie w porwnaniu obecnej regulacji z regulacj z kodeksu z 19969 roku wida pewne rozszerzenie i uatwienie zakresu stosowania , co naley oceni pozytywnie

warunkowe umorzenie stosuje obecnie tylko sd ( dawniej - prokurator )

- warunkowe zawieszenie wykonania kary - liberalizacja

- warunkowe przedterminowe zwolnienie - liberalizacja

c - zasady sdowego wymiaru kary - wedle kodeksu z 1997 r.

* swoboda sdu w ramach ustawy

* zasada humanitaryzmu i indywidualizacji

* preferencja kar i rodkw nieizolacyjnych

dyrektywy sdowego wymiaru kary - konkretne wskazania dla sdu czym si ma kierowa :

- oglne :

* 1932 - " sd wymierza kar wedug swojego uznania , zwracajc uwag przede wszystkim na pobudki , sposb dziaania sprawcy i jego stosunek do pokrzywdzonego , na stopie rozwoju umysowego i charakter sprawcy , na jego dotychczasowe ycie i zachowanie si po popenieniu przestpstwa "

* 1969 - " sd wymierza kar wedug swojego uznania w granicach przewidzianych w ustawie , oceniajc stopie spoecznego niebezpieczestwa czynu i biorc pod uwag cele kary w zakresie spoecznego oddziaywania oraz cele zapobiegawcze , ktre ma osign w stosunku do skazanego "

- na pierwszym miejscu prewencja oglna negatywna czyli akcentowanie odstraszajcej funkcji kary

- prewencja indywidualna na samym kocu

* 1997 - " sd wymierza kar wedug swojego uznania , w granicach przewidzianych przez ustaw , baczc , by jej dolegliwo nie przekraczaa stopnia winy , uwzgldniajc stopie spoecznej szkodliwoci czynu oraz biorc pod uwag cele zapobiegawcze i wychowawcze , ktre ma osign w stosunku do skazanego , a take potrzeby w zakresie ksztatowania wiadomoci prawnej spoeczestwa "

- kara ma by przede wszystkim sprawiedliwa

- na drugim miejscu prewencja indywidualna

- prewencja oglna na kocu i to w wariancie pozytywnym ( nie odstraszanie ale umacnianie postaw pro - prawnych )

na tym zestawieniu wida bardzo dobrze jak ewolucja zaoe polityki kryminalnej odbija si w konkretnych przepisach

- szczeglne

generalnie na gruncie kodeksw wida co nastpuje :

- 1932 - subiektywizacja odpowiedzialnoci

- 1962 - polaryzacja odpowiedzialnoci ( Andrejew )

- 1997 - racjonalizacja odpowiedzialnoci widoczna zwaszcza w wyznaczeniu pewnych nieprzekraczalnych granic odpowiedzialnoci i zwikszeniu zakresu swobody sdziego oraz poszerzenie instrumentarium prawnego ktre ma do dyspozycji

d - okrelenie wieku odpowiedzialnoci karnej -obecnie co do zasady 17 lat , wyjtkowo 15 lat ( art. 10 k. k. )

wyznaczniki punitywnoci na obszarze prawa karnego procesowego :

a - konkretyzacja zasad procesowych w systemie

- zasad jest wiele s one wprost wyraone w kodeksie ( prawnie zdefiniowane ) bd wyprowadzane w drodze interpretacji przepisw szczeglnych

- zasady dziel si na zasady in abstracto i in concreto czyli na gruncie konkretnego prawa np. polskiego

- zasady in abstracto mona ukada w przeciwstawne pary ( cho nie bez wyjtkw - np. zasada fair trial )

- zasady maj rny zakres i ilo wyjtkw

art. 10 k.p.k. - zasada legalizmu

wyjtki :

- umorzenie tzw. "absorpcyjne " ( art. 11 k.p.k. )

- instytucja wiadka koronnego ( de lege lata przewidziana do 2006 r . )

zasada wspdziaania spoeczestwa w procesie - wystpuje w rnych stadiach , nas interesuje postpowanie przygotowawcze , gdzie jej przejawem jest min. obowizek zawiadomienia o przestpstwie :

- prawny - art. 304 par. 2 k.p.k. , art. 240 k.k. , ustawy szczeglne np. prawo bankowe

- spoeczny - art. 304 par. 1 k.p.k. - brak powiadomienia nie pociga za sob adnych konsekwencji

b - gwarancje praw uczestnikw procesu g. oskaronego ( podejrzanego , osoby podejrzanej ) - zakres dopuszczalnej ingerencji wyznacza punitywno systemu np. przepisy o rodkach przymusu

c - zakres stosowania trybw szczeglnych - ich celem jest odformalizowanie procesu a zwaszcza jego skrcenie ale niesie to za sob ryzyko naruszenia gwarancji procesowych , na gruncie polskiego k.p.k. wystpuj tryby:

- nakazowy

- uproszczony

d - zakres konsensualnego sposobu rozstrzygania spraw w procesie - im wszy tym punitywniejszy system , wspomnie naley o instytucjach :

- art. 23a k.p.k.

- art. 335 k.p.k.

- art. 387 k.p.k.

wyznaczniki punitywnoci na obszarze prawa karnego wykonawczego :

- stopie izolacji wewntrznej i zewntrznej zakadu karnego - zakady zamknite , potwarte i otwarte

- zakres moliwoci indywidualizacji kary - systemy oddziaywania : programowego oddziaywania , terapeutyczny , zwyky

- zakres praw i obowizkw skazanego

- zakres moliwoci komunikowania si skazanego ze wiatem zewntrznym

- minimalny standard odbywania kary

- zakres kar dyscyplinarnych

- zasady dopuszczania stosowania rodkw przymusu bezporedniego

E. Goffman - koncepcja instytucji totalnych

2 - INSTYTUCJONALNA : system wymiaru sprawiedliwoci :

ujcia wymiaru sprawiedliwoci :

- wsze - dziaalno jurysdykcyjna sdw

- szersze - zesp agend sformalizowanej kontroli prawnej - czyli nie tylko sdy lecz np. policja , prokuratura

przez sprawiedliwo naley rozumie ( za Perelmanem ) konsekwentne i prawidowe stosowanie regu klasyfikacji wobec wszystkich ( sprawiedliwo formalna ? )

sprawiedliwie nie znaczy tak samo !

organy wystpujce w poszczeglnych fazach postpowania karnego:

a - faza cigania :

- prokurator

- policja

- inne organy ktrym przysuguj uprawnienia policji na mocy przepisw szczeglnych w okrelonych sytuacjach w zakresie ich waciwoci - ich liczba jest dua i zwiksza si co jest niepokojce

przykadowo s to : organy parkw narodowych , organy stray lenej , pastwowa stra owiecka , urzdy skarbowe , celne , inspektorzy kontroli skarbowej , inspekcja celna , sanitarna , prezes urzdu regulacji telekomunikacji , stra graniczna ,

przyznawanie uprawnie policji innych organom jest niepokojce take dlatego , i due s uprawnienia samej policji , ktre generalnie mona podzieli na dwie grupy :

- procesowe

- nieprocesowe - czynnoci operacyjno - rozpoznawcze ( nieregulowane przez k.p.k. )

struktura policji w Polsce :

- komendant gwny policji

- komenda gwna policji dzielca si na biura

- komendy wojewdzkie ( 49 ) , powiatowe ( 329 ) i komisariaty ( 2072 )

- komisariaty dziel si na rewiry dzielnicowych i posterunki

- wyodrbnionym organem jest komendant stoeczny policji i komendanci rejonowi ( Warszawa jest odrbn jednostk )

- policja sdowa

struktura prokuratury :

- prokurator generalny - minister sprawiedliwoci

- prokurator krajowy

- prokuratura krajowa

- prokuratury apelacyjne ( 10 )

- prokuratury okrgowe ( 41 )

- prokuratury rejonowe ( 323 )

2001 r. - prokuratorw i asesorw : 5403

zasady dziaania :

- jednolito - dziaania pojedynczego prokuratora = dziaania prokuratury

- centralizm ( polecenia , zarzdzenia , wytyczne )

- indyferencja - zmiana prokuratora w trakcie postpowania nie ma znaczenia

- niezaleno - nie kada czynno prokuratora musi by zatwierdzona przez jego przeoonego , polecenie dotyczce treci czynnoci musi by wydane na pimie , prokurator nie zgadzajcy si z poleceniem moe da jego zmiany lub wyczenia go z postpowania , polecenie dotyczce treci czynnoci wydane przez prokuratora nadrzdnego lecz nie bezporednio nie moe dotyczy sposobu zakoczenia postpowania ( od 1996 r. )

b - faza jurysdykcyjna :

struktura sdw karnych :

- SN - izba karna

- sdy apelacyjne ( 10 )

- sdy okrgowe ( 72 - wydziay karne , penitencjarne , nadzoru nad wykonywaniem orzecze )

- sdy rejonowe ( 330 - wydziay karne , 314 - rodzinne i nieletnich , 314 - wydziay grodzkie )

c - faza wykonawcza :

- zakady karne - 86

- areszty ledcze - 70

- zakady poprawcze - 26

- placwki resocjalizacyjne - 52

- schroniska dla nieletnich - 18

- kuratorzy sdowi - zawodowi i spoeczni , dla dorosych i nieletnich

obserwowa mona cigy wzrost spraw i mniejszy wzrost kadr : groba zatkania systemu na poziomie policji lub sdu

kadry i sprawy : zakadamy e 1990 r. = 100 , dane dla 2001 r. :

- policja : 113 , 145

- prokuratura : 148 , 156

- sdy : 160 , 333

3 - STOSOWANIA PRAWA :

- efekt lejka :

# przestpstwa stwierdzone : 100

# podejrzani : 38.5

# osdzeni : 29

# skazani : 24.

# osadzeni : 2.2

- mechanizmy redukcji przestpstw i sprawcw w fazie cigania dokonuj si na etapach :

* odkrywania przestpstw

* zawiadomienia o popenieniu przestpstw

* rejestrowania przestpstw

* wykrywanie sprawcw

wspczynnik przestpczoci : istotny wzrost do 3.635 ale niekoniecznie wiadczy to o tak duym wzrocie liczby przestpstw , jest wiele czynnikw ktre maj na to wpyw na rnych etapach ( np. zmiany legislacyjne - zwaszcza kryminalizacja jazdy po pijanemu ) , generalnie s to zmiany w strukturze przestpczoci ujawnionej ni rzeczywistej

wskanik dynamiki - 159 % stanu z 1990 r.

podstawa wszczcia postpowania - w zdecydowanej wikszoci na skutek zawiadomie ( gwnie obywateli - 75 % = 999 tys )

wskanik wykrywalnoci - stosunek przestpstw wykrytych ( czyli tam gdzie mamy min. jednego podejrzanego ) do przestpstw stwierdzonych

wzrs z 40 % w 1990 r do 55 % obecnie

wskanik wykrywalnoci nieznanych sprawcw - tam gdzie podejrzany zosta ustalony tylko dziki pracy policji - 16 - 20 %

wykrywanie sprawcw rnych przestpstw - decyduj dwa czynniki : waga przestpstwa ( np. zabjstwo - 90 % ) i skuteczno pracy organw ( czym tumaczy si zrnicowanie regionalne w wykrywalnoci )

zakoczenie postpowania przygotowawczego :

- umorzenie z powodu niewykrycia sprawcw - 50 %

- sporzdzenie aktu oskarenia - 31 %

- umorzenie z powodu braku znamion przestpstwa - 17 %

struktura przestpstw :

- dominuj kryminalne ( tzw. pospolite ) - 77 %

- gospodarcze - 8 % - nie podlegaj specjalnie duym wahaniom

- inne - 15 % - w tym drogowe - 12 %

charakterystyka podejrzanych :

- kobiety - 9 %

- nieletni - 9 % - u d z i a ich zmniejszy si o poow w oglnej liczbie przestpstw ( co nie znaczy e spada liczba popenianych przez nich czynw karalnych ! )

- poprzednia karalno - 22 %

oglny wskanik wiktymizacji : spadek : 22.7 % w 2000 r.

oglny wskanik zgosze : wzrost : 38.4 % ( rny w rnych kategoriach przestpstw - kradzie samochodu - 92 % , przestpstwa seksualne - 23 % )

osdzenia w latach 1990 - 2000 r.

- skazania - 86.6 % - lekki wzrost

- warunkowe umorzenie - 6.7 % - lekki wzrost

- umorzenie - 3.6 % - spadek znaczcy ( poprawa jakoci pracy w etapie postpowania przygotowawczego ? )

- uniewinnienie lub odstpienie od wymierzenia kary - 3 % - bez zmian

wraenie nieadekwatnoci kar do wagi przestpstw : poniewa karami reagujemy na przestpstwa wykryte a nie stwierdzone !

struktura sankcji :

- od 1990 r. spadek bezwzgldnego pozbawienia wolnoci , ale widoczny ponowny wzrost od 1999 r.

- grzywna - wzrost do 1999 r , po czym lekki spadek

- ograniczenie wolnoci - w zasadzie na staym , niskim poziomie , kara ta u nas sabo si przyja , ostatnio niewielki wzrost

- pozbawienie wolnoci w zawieszeniu - wzrost

struktura populacji skazanych : obecnie obserwujemy wzrost skaza na krtkoterminowe kary pozbawienia wolnoci ( do jednego roku ) i na kary dugoterminowe ( ponad pi lat ) i spadek na kary rednioterminowe - wiadczy to o zjawisku rozwarstwienia przestpczoci ( agodzi si reakcj na agodniejsze przestpstwa i zaostrza na cisze np. wbrew obiegowym opiniom od 1997 roku ewidentnie wzrosa surowo kar za zabjstwo - w 2000 r. w 2.6 % przypadkw orzeczono doywocie )

dynamika populacji wiziennej - wspczynnik prizonizacji ( liczba osadzonych na 10 tys ) :

- do lat 60 - tych - ostro w gr - 330 w 1960 r.

- wzgldne ustabilizowanie na wysokim poziomie do koca PRL ( w okolicach 300 ) + czste amnestie w latach 80 - tych

- 1990 r. - 120 + postpujcy wzrost ponownie

- 2000 r - 181

od 2000 r. wida wyranie gwatowny wzrost populacji wiziennej !

6. Dylematy wspczesnej polityki kryminalnej.

polityka kryminalna lat powojennych :

- akcentowanie racjonalnego i instrumentalnego charakteru polityki kryminalnej i prawa karnego

- akcentowanie inkluxji spoecznej jako podstawowego celu realizowanego wobec przestpcw

- akcentowanie gwarancyjnej funkcji prawa karnego

- apolityczny charakter procesw formuowania i realizacji polityki kryminalnej przy decydujcej roli ekspertw

polityka kryminalna przeomu stuleci :

- akcentowanie ekspresyjnego i emocjonalnego charakteru polityki kryminalnej i prawa karnego

- akcentowanie ekskluzji spoecznej jako podstawowego celu realizowanego wobec przestpcw

- akcentowanie ochronnej funkcji prawa karnego

- polityczny charakter procesw tworzenia i egzekwowania polityki kryminalnej przy istotnej roli opinii publicznej i politykw kosztem ekspertw

gwne przyczyny kryzysu modelu powojennego polityki kryminalnej i prawa karnego :

- nieustanny wzrost przestpczoci w wikszoci pastw uprzemysowionych

- ewidentna niezdolno wspczesnego pastwa do uporania si z tym problemem

wybitny angielski wspczesny kryminolog David Garland kryzys ten uwaa za jeden z przejaww kryzysu wspczesnego pastwa :

- jedn z podstaw nowoytnego pastwa byo zapewnienie bezpieczestwa wewntrznego co przekadao si na zapewnienie jednostkom bezpieczestwa osobistego czyli take bezpieczestwa przed przestpczoci

- wspczesne pastwo w oczywisty sposb nie jest tego w stanie zagwarantowa a przynajmniej uczyni tego w sposb zgodny ze spoecznymi oczekiwaniami

- zatem pastwo wspczesne jest niewydolne w zakresie swojej podstawowej funkcji : s u w e r e n n a t r a f i n a g r a n i c e s w o j e j s u w e r e n n o c i

strategie przystosowawcze pastwa do dylematu kontroli przestpczoci :

1 - zaprzeczenie istnienia dylematu i prba rewitalizacji mitu o zdolnoci suwerena do zapewnienia bezpieczestwa :

- strategia punitywnej segregacji - oparta na zaoeniu , e monopol na stosowanie przymusu daje suwerenowi dostatecznie duo si i rodkw aby sprosta oczekiwaniom obywateli w tej sferze ( zwaszcza USA )

2 - uznanie istnienia dylematu i poszukiwanie nowych rozwiza zaistniaej sytuacji :

- strategia " responsybilizacji " - oparta na zaoeniu , e suweren nie posiada do si i rodkw do samodzielnego poradzenia sobie z tym problemem

- rezygnacja przez suwerena w monopolu w tym zakresie

- przekazanie czci odpowiedzialnoci w tym zakresie innym podmiotom ( obywatelom )

to kryminologiczne strategii zaprzeczenia : kryminologia obcego ( criminology of the others ) , dramatyzacji :

- przestpczo jest zjawiskiem egzogennym , zewntrznym w stosunku do spoeczestwa

- przestpca to kto inny , obcy , nalecy do odrbnych grup spoecznych , rasowych i w niczym niepodobny do nas , " porzdnych ludzi "

- owi oni to grone wyrzutki , budzcy lek obcy , osoby wykluczone z normalnego spoeczestwa

to kryminologiczne strategii odpowiedzialnoci :kryminologia samego siebie ( criminology of the self ) , normalizacji :

- przestpczo jest zjawiskiem endogennym , normalnym , powszechnym w kadym spoeczestwie i nie da si jej wyeliminowa

- z rnych powodw wspczesne spoeczestwa s spoeczestwami wysokiej przestpczoci i trzeba si z tym oswoi i nauczy y

- przestpcy s takimi samymi czonkami spoeczestwa jak my i konsumentami dbr czyli przestpcy to my sami

strategia punitywnej segregacji :

- przestpcy to ludzie li ( wolna wola )

- trzeba ich zmusi do porzdnych zachowa ( trzyma w ryzach ich woln wol )

- to nie spoeczestwo ponosi win za przestpczo lecz jednostki

- zdjcie z pastwa odpowiedzialnoci za usuwanie warunkw sprzyjajcych zachowaniom przestepnym

- jeli jednostka nie podporzdkuje si obowizujcym normom to poniesie tego konsekwencje

- stworzenie pastwu komfortu w przeciwdziaaniu przestpczoci : jego rola sprowadza si do stanowienia i egzekwowania zagroe karnych

- akcentowanie ekspresyjnych a nie instrumentalnych przesanek i funkcji polityki kryminalnej :

* kara jest atrybutem suwerennoci pastwa

* pokaz punitywnoci wobec poszczeglnych jednostek ma pokaza pastwo jako zdolne do redukcji przestpczoci

* wola surowego karania indywidualnych przestpstw w magiczny sposb ma kompensowa niezdolno pastwa do zapewnienia bezpieczestwa caemu spoeczestwu

* surowo sankcji karnej niekoniecznie ma znaczenie instrumentalne wobec przestpczoci lecz przede wszystkim wobec opinii publicznej - manipulacja lekiem i poczuciem braku bezpieczestwa ( " administracja strachem " )

- upolitycznienie i populizm polityki kryminalnej :

* polityka kryminalna powinna bra gwnie pod uwag opini publiczn

* polityka kryminalna staje si integralnym elementem programw politycznych i kampanii wyborczych

* narastajce wykluczenie krgw eksperckich z decyzji dotyczcych polityki kryminalnej

- polityka kryminalna nastawiona na ofiar :

* interesy i odczucia ofiary jako gwny stymulator rodkw polityki kryminalnej

* traktowanie interesw ofiary jako automatycznie sprzecznych z interesami sprawcy

* bycie " za ofiarami " rwnoznaczne z byciem " bezlitosnym " dla sprawcw

* relacja uprawnie ofiary i sprawcy jest gr o sumie zerowej czyli " zysk " sprawcy zawsze oznacza " strat " ofiary

- przedkadanie bezpieczestwa osobistego ponad bezpieczestwo prawne :

* prawo karne nie ma zapewnia potencjalnej lecz rzeczywista ochron dbr prawnych

* podstawow racj istnienia prawa karnego jest funkcja ochronna a nie gwarancyjna

* prawo karne jeli nie gwarantuje bezpieczestwa osobistego nie spenia swoich funkcji

* potrzeba ograniczenia praw obywatelskich w imi zapewnienia bezpieczestwa osobistego

* pastwo jako suweren na rzecz ktrego obywatele zrzekaj si swych praw i wolnoci w zamian za obiecan ochron

gwne skutki strategii punitywnej segregacji :

- ogromne koszty ( w USA w 2000 r. populacja wizienna przekroczya 2 mln osb ) zwizane min. z czstym stosowaniem bezwzgldnej kary pozbawienia wolnoci

- potencjalne zagroenie dla podstawowych praw obywatelskich

populacja wizienna :

- generalnie w krajach post - socjalistycznych wspczynnik prizonizacji jest duo wikszy ni w Europie Zachodniej

- w Polsce w 2001 r. wynosi 207

- w wikszoci krajw Europy Zachodniej nie przekracza 100 ( wyjtkami s min. Anglia , Hiszpania , Portugalia )

- generalnie wikszy wspczynnik prizonizacji wystpuje na poudniu Europy a mniejszy w krajach pnocnej Europy

- mimo , i populacja wizienna ronie take w krajach unii ( 1989 - 1999 r - o 20% ) to i tak nadal bardzo daleko nam do redniej unijnej

- w 1997 r. pod wzgldem populacji wiziennej bylimy na czwartym miejscu w wiecie ( po Rosji , USA i RPA )

- co ciekawe u nas statystycznie czstotliwo orzekania kary pozbawienia wolnoci bezwzgldnej na 100 tys mieszkacwjest znacznie nisza ni na zachodzie - paradoks ten mona przede wszystkim wytumaczy dwojako - po pierwsze brak jest wszystkich danych ( np. powinno si liczy nie na 100 tys mieszkacw a na 100 tys przestpstw ) a po drugie u nas dominuj kary wieloletnie a na zachodzie - gwnie bardzo krtkie na par dni czy tygodni co u nas jest nawet nie do pomylenia

- trudno jest odpowiedzie jednoznacznie ktry system wymiaru sprawiedliwoci jest bardziej surowy - bo czy za kradzie 1 tys euro bardziej surowa jest kara grzywny 1.2 tys eoro czy 5 dni wizienia ?

- generalnie jedynymi pewnymi w miar miernikami punitywnoci systemu mog by tutaj : rozmiar populacji wiziennej i przecitna dugo odbywania kary pozbawienia wolnoci

- pod tym wzgldem nasz system jest duo bardziej punitywny od zachodnioeuropejskich

- najmniejsz populacj wizienn w Europie posiada Sowenia

strategia " responsybilizacji " :

- pastwo nie jest i nie moe by jedynym podmiotem odpowiedzialnym za zapobieganie i kontrolowanie przestpczoci

- naley podj dziaania zmierzajce do wczenia do dziaa w tym zakresie podmiotw prywatnych , jednostek , zbiorowoci lokalnych

- wymaga to nowego sposobu mylenia o przestpczoci i nowych przedsiwzi w tym zakresie

tradycyjny sposb mylenia w kryminologii :

- podstawowym problemem jest poda sprawcw , ktra jest zmienna co zaley od szeregu czynnikw

- podstawowym zadaniem kryminologii jest wyjanianie rde poday sprawcw

- podstawowym celem polityki kryminalnej jest redukowanie poday sprawcw przez dostpne jej instrumenty

nowy typ mylenia :

- poda sprawcw w kadym spoeczestwie jest staa

- skonno do zachowa przestpnych jest waciwa wszystkim ludziom i jest normalnym zjawiskiem

- kady moe popeni przestpstwo pod warunkiem e pojawi si stosowna okazja

- o rozmiarach przestpczoci decyduje poda okazji przestpczych

- z okazj przestpcz mamy do czynienia gdy :

* jest cel zdatny do ataku przestpczego

* brak jest stosownych " stranikw "

" perspektywa dziaa rutynowych " - Marcus Felson :

- wzrost przestpczoci jakiego dowiadczaj wspczesne spoeczestwa jest konsekwencj dramatycznego wzrostu poday okazji przestpczych

- implikacje kryminalnopolityczne :

1 - odbudowa wsplnot lokalnych i nieformalnych mechanizmw kontroli spoecznej

* dziaania ze sfery prewencji pierwotnej ( pierwszego stopnia )

* odwrcenie procesu przerzucania coraz to wikszej liczby zada na instytucje formalnej kontroli spoecznej

* rozbudowa i rewitalizacja nieformalnych mechanizmw kontrolnych na szczeblu spoecznoci lokalnych

2 - komunalna prewencja przestpczoci ( community crime prevention ) :

* dziaania ze sfery prewencji wtrnej ( drugiego stopnia )

* mobilizacja wsplnot lokalnych do uczestnictwa w prewencji przestpczoci

* zbiorowo lokalna jako podmiot odpowiedzialny za kontrol spoeczn

* ksztatowanie przestrzeni w sposb wzmacniajcy wi spoeczn i uatwiajcy kontrol ( CPED - crime prevention through environmental design )

3 - sytuacyjne zapobieganie przestpczoci :

* stwarzanie utrudnie w dziaalnoci przestpczej

7.Opinia publiczna a polityka kryminalna.

A : znaczenia opinii publicznej dla ksztatowania polityki kryminalnej :

1 - wpyw opinii publicznej na polityk kryminaln :

- w fazie tworzenia prawa ( strona proceduralna i merytoryczna ) - np. referendum

- w fazie stosowania prawa ( strona proceduralna i merytoryczna ) - np. awnicy

zakres wpywu opinii publicznej na polityk kryminaln :

- polityka kryminalna nie powinna dostosowywa si bezkrytycznie do da spoeczestwa

- nie powinna take pozostawa wobec nich obojtna cakiem

- dania opinii publicznej powinny by znane i brane pod uwag przez ustawodawc nawet jeli ( z rnych powodw ) nie zamierza ich uwzgldnia

2 - wpyw polityki kryminalnej na opini publiczn - moe ona wpywa a czasem nawet powinna poniewa prawo peni rne funkcje w spoeczestwie :

- stabilizacyjna - zapewnienie poczucia bezpieczestwa obywatelom

- organizacyjna - regulacja ycia spoecznego

- innowacyjna - ustawodawca ma obowizek wprowadzania do systemu prawnego pewne zmiany bo spoeczestwo jest struktur dynamiczn i system prawa trzeba cigle aktualizowa , wprowadza nowe instytucje w miejsce zuytych czy nieskutecznych , nawet jeli spoeczestwo jest na to nieprzygotowane np. poszerzanie rodkw probacyjnych zamiast coraz surowszego karania czego domaga si spoeczestwo

- promocyjna - ustawodawca moe dokonujc zmian zmienia take sposb mylenia o kontroli spoecznej przez promocj nowych rozwiza

stan opinii publicznej na temat polityki kryminalnej zaley od :

1 - stanu wiadomoci prawnej spoeczestwa

na stan wiadomoci prawnej skadaj si :

- znajomo prawa

- ocena prawa

- postawy wobec prawa - do najwaniejszych zaliczamy :

a - ze wzgldu na kryterium motywacji do przestrzegania norm lub nie :

* zasadnicza - przestrzeganie norm spowodowane ich bezporedni akceptacj

* celowociowa - przestrzeganie norm spowodowane kalkulacj zysku i straty

b - ze wzgldu na kryterium sposobu reakcji wobec narusze norm przez innych :

* rygorystyczna - naruszanie norm jest niedopuszczalne i powinno by karane - najczciej wie si z postaw zasadnicz

* elastyczne - w pewnych sytuacjach mona nie przestrzega norm - najczciej wie si z postaw celowociow

generalnie postawa zasadnicza i rygorystyczna sprzyjaj deniu do zwikszenia punitywnoci a postawa celowociowa i elastyczna do zmniejszenia punitywnoci

- postulaty wobec prawa obowizujcego

wiadomo prawna moe by :

- normatywna - stan wiedzy o prawie zakadany przez ustawodawc ( ignorantia iuris nocet )

- rzeczywista - ustalana w trakcie bada empirycznych , zdecydowanie nisza od normatywnej

2 - poczucia zagroenia w spoeczestwie

opinia publiczna a polityka kryminalna w wietle bada empirycznych :

A - badania na prbach oglnospoecznych CBOS - u :

- generalnie niska wiadomo prawna i znajomo prawa ( nieco wysza co do zasad prawnych , nisza co do treci norm )

- niewielka przewaga postaw rygorystycznych nad elastycznymi , zwaszcza wrd osb starszych , z wsi i maych miast , pracownikw fizycznych , osb z niszym wyksztaceniem

- generalnie szerokie przekonanie , i prawo karne moe by skutecznym narzdziem w ograniczaniu przestpczoci ( ponad 70 % uwaa , e kary s zbyt niskie , ponad 60 % domaga si zaostrzenia przepisw )

- utrzymywanie si wci , mimo niewielkiej tendencji spadkowej od 2001 roku , wysokiej liczby zwolennikw kary mierci ( ponad 70 % )

- najlepsza ocena policji , gorzej prokuratury i sdw

- poczucie zagroenia wysokie cho od 2001 roku zpada

- stosunkowo niska obawa prze wiktymizacj ( 25 % )

B - badania sdziw i prokuratorw ( Bachut ) - bardzo zaskakujce - take duy odsetek postaw represyjnych i punitywnych :

- ponad poowa uwaa , e kodeks karny z 1997 roku jest zbyt agodny

- trzy czwarte uwaa , e sdy stosuj zbyt agodn polityk karania

- ponad poowa jest za przywrceniem kary mierci

- 90 % jest przeciwko zniesieniu doywocia

- prawie jedna trzecia sdziw nie potrafi odpowiedzie na pytanie czy warunki pobytu winiw w zakadach karnych s za dobre czy zbyt cikie czy waciwe ( !!! )

- ponad poowa uwaa , e granic odpowiedzialnoci karnej ( 17 lat ) naley obniy

- postulaty obnienia granicy odpowiedzialnoci karnej nieletnich ( 15 lat )