Polityka gospodarcza

Wykład 13:

Sytuacja gospodarcza i polityka ekonomiczna w latach 1999-2008

Sytuacja gospodarcza i polityka makroekonomiczna w latach 1999-2008

• Narastanie nierównowagi w latach 1998-1999 (rosnący deficyt płatniczy, wysoka inflacja, deficyt finansów publicznych, nadmierna aprecjacja kursu);

• Pojawienie się ryzyka kryzysu walutowego i finansowego w 2000 roku;

• Zaostrzenie polityki pieniężnej w latach 2000-2001 i radykalne „schłodzenie” gospodarki;

• Przywrócenie równowagi w 2002 r i powrót na ścieżkę zrównoważonego wzrostu w latach 2003-2004;

• Okres szybkiego wzrostu po wejściu do UE;• Słabości polityki gospodarczej: nieoptymalny policy-mix,

brak reformy finansów publicznych, wolne tempo reform strukturalnych.

Popyt krajowy i PKB, 1995-20079, zmiany roczne w %

Nadwyżka tempa wzrostu popytu krajowego nad tempem wzrostu PKB1995-2007 (w % PKB)

Saldo bilansu obrotów bieżących, 1995-2008 (% PKB)

Sytuacja w bilansie płatniczym

• Napływ kapitału (ZIB, prywatyzacja);

• Rosnące ujemne saldo handlowe;

• Rola kapitału portfelowego (instrumenty dłużne, akcje);

• Reakcja kursu walutowego (deprecjacja);

Zmiany eksportu i importu w latach 1993-2006, (%, ceny stałe)

Napływ kapitału zagranicznego do Polski, 1997-2007, (dane kwartalne, mln USD, netto)

-8000

-6000

-4000

-2000

0

2000

4000

6000

8000

10000

Instrumenty dłużne

ZIB i instrumenty udziałowe

Saldo obrotów bieżących i napływ FDI, 1997-2007 (mln USD)

-3000

-2000

-1000

0

1000

2000

3000

4000

5000

CA FDI

Mechanizm kryzysu walutowego

• Napływ kapitału zagranicznego w postaci ZIB i inwestycji portfelowych powoduje umacnianie kursu waluty krajowej i/lub wzrost inflacji (aprecjacja realna);

• Spada konkurencyjność eksportu, rośnie import i rośnie deficyt obrotów bieżących;

• Zwiększają się czynniki ryzyka inwestycyjnego (sektor eksportowy się kurczy, napływ kapitału może się zatrzymać, kurs walutowy się umacnia, co zwiększa prawdopodobieństwo osłabienia);

• Gdy deficyt bieżący przekroczy „poziom alarmowy” (ok. 5-8% PKB), najbardziej ostrożni inwestorzy wycofują się z rynku; to wpływa na spadek kursu i uprawdopodobnia przewidywane dalsze osłabienie;

• Wycofują się kolejni inwestorzy, spadają ceny SPW, rosną rentowności i długoterminowe stopy procentowe, kurs waluty krajowej obniża się jeszcze bardziej;

Mechanizm kryzysu walutowego (cd)

• Pojawia się panika, wycofują się pozostali inwestorzy (herd behavior), następuje masowa wyprzedaż walorów krajowych, kurs waluty krajowej gwałtownie spada;

• Bank centralny interweniuje w obronie kursu, sprzedając waluty obce z rezerw i podnosząc stopy procentowe;

• Jeśli rynek oceni, że interwencja BC będzie nieskuteczna (niska wiarygodność BC, niski poziom rezerw, zbyt duża nierównowaga), następuje atak spekulacyjny na walutą krajową;

• Mechanizm ataku: „spekulanci” zaciągają pożyczki w walucie krajowej i wykupują waluty obce; BC usiłuje temu zapobiec interweniując na rynku walutowym i podnosząc drastycznie stopy procentowe do 400-600% (Szwecja 1994), a nawet do 4000% (Turcja 2001);

• Jednak żaden BC nie wygra z rynkiem – po wyprzedaniu 1/3 – 2/3 rezerw walutowych, BC poddaje się i kurs waluty krajowej ulega załamaniu.

• Głęboka deprecjacja powoduje niewypłacalność kredytobiorców i wywołuje kryzys w sektorze bankowym;

• Rozwija się kryzys finansowy, spada produkcja, gospodarka wchodzi w recesję na okres 2-3 lat.

Przykłady kryzysów walutowych

• Wlk. Brytania 1992 („atak Sorosa” - dewaluacja 20%);• Szwecja 1994 (dewaluacja 20%);• Meksyk 1994 („tequila crisis” - dewaluacja 75%);• Węgry 1995 (dewaluacja 25%);• Czechy 1997 (dewaluacja 20%);• Kryzysy azjatyckie 1997 (Korea Płd, Indonezja, Filipiny,

Tajlandia – dewaluacja 30-80%);• Rosja 1998 (dewaluacja 400%);• Brazylia 1999 (dewaluacja 25%);• Argentyna 2001 (dewaluacja ok. 100%);• Turcja 2001 (dewaluacja 40%);

Główne przyczyny kryzysów walutowych

• Zły stan finansów publicznych (duży deficyt i dług) i nadmierny popyt sektora rządowego;

• Nadmierna ekspansja kredytu krajowego, brak nadzoru nad sektorem bankowym i nadmierny popyt sektora prywatnego (np. nieruchomości);

• Sztywny i „nadwartościowy” kurs walutowy i nadmierny popyt na import;

• Efekt „zarażenia” (contagion effect);• Kryzysy I generacji (lata 1980-te) i II generacji (lata

1990-te).

Jak zapobiec kryzysowi walutowemu?Przypadek Polski w 2000 roku

Poprzez ograniczenie wydatków finalnych i dostosowanie ich do możliwości finansowania

Podstawowa tożsamość makroekonomiczna:S + CA = I + D

czyliOszczędności krajowe + deficyt bieżący =

= Inwestycje + deficyt budżetowy

Dane dla Polski 2000r: 19% + 8% = 24% + 3%

Opcje polityki dla Polski w 2000 r.

• Wzrost oszczędności krajowych S w krótkim okresie jest niemożliwy;

• Ograniczenie inwestycji I poprzez wzrost stóp procentowych (skutki: spadek produkcji i zatrudnienia, recesja);

• Ograniczenie deficytu budżetowego D - decyzja polityczna (skutki: ograniczenie popytu bez spadku produkcji i zatrudnienia);

• Dodatkowo, bardzo niekorzystna sytuacja w otoczeniu zewnętrznym: załamanie rynku ICT i kryzys na giełdach światowych (NASDAQ) w IV/00 wyhamował wzrost gospodarczy w USA i w Europie, jednocześnie zaczęły drożeć paliwa i surowce, co przyspieszyło inflację w Polsce.

Deficyt sektora finansów publicznych w latach, 1999-2009, (% PKB)

Stopa podstawowa (referencyjna) NBP, 1998-2009 (%)

Reakcja polityki makroekonomicznej

• Polityka fiskalna nie reagowała (deficyt nie zmniejszał się);

• W obliczu bezczynności polityki fiskalnej, RPP podniosła stopy procentowe (IX/99, XI/99, II/00, VIII/00) łącznie z 13% do 19%;

• W efekcie obniżyła się dynamika inwestycji, spadła dynamika PKB i spożycia;

• Nieoptymalny policy-mix: luźna polityka fiskalna i bardzo restrykcyjna polityka pieniężna.

Tempo wzrostu inwestycji w Polsce, 1990-2009, (% r/r.)

Stopa referencyjna NBP, nominalna i realna, 1995-2005 (%)

Skutki polityki „schładzania”

• Odsunięto ryzyko kryzysu walutowego;• Nieoptymalny policy-mix spowodował duże

koszty makroekonomiczne stabilizacji: tempo wzrostu PKB spadło do < 1%, popyt krajowy zaczął spadać, bezrobocie zaczęło szybko rosnąć;

• Dostosowanie przedsiębiorstw: redukcja zatrudnienia, obniżka kosztów i wzrost eksportu.

Zmiany eksportu w cenach stałych, 1995-2006 (% p.a.)

16,7

9,7

13,7

9,4

2

25,3

11,8

8,3

18,7 18,2

10,6

16,1

0

5

10

15

20

25

30

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Powrót na ścieżkę wzrostu w latach 2003-2006 i perspektywy na lata 2007-2009

• Głębokie poluzowanie polityki pieniężnej: od III/01 do VI/03 nominalna stopa interwencyjna NBP spadła z 19% do 5,25%, a realna stopa do < 5%;

• Stopniowe zmniejszenie deficytu fiskalnego;• Poprawa policy-mix;• Efekt akcesji do UE: antycypacja akcesji powodowała napływ

funduszy strukturalnych, inwestycji zagranicznych i wzrost zakupów w przewidywaniu wzrostu cen (VAT, akcyza), nastąpiła poprawa nastrojów i spadek niepewności;

• Po akcesji w V/2004 wzrósł eksport w wyniku zniesienia barier (głównie rolno-spożywczy);

• Jednak przyspieszenie wzrostu nie przełożyło się początkowo na spadek bezrobocia, dopiero po 2005 roku bezrobocie wyraźnie spada;

• Szybki wzrost w latach 2005-2007 nie został wykorzystany dla reform (finanse publiczne, system opieki zdrowotnej), nie stworzono też perspektywy wejścia do strefy euro; rodzi to niepewność co do przyszłości i może spowodować wyhamowanie wzrostu już w 2008 roku.