3

RozdziałI

Pojęcie i zakres prawa prywatnego międzynarodowego

Literatura: L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego, Warszawa 1998; L.  Babiński, Zagadnienia współczesnego polskiego prawa międzynarodowego pry-watnego, Warszawa 1958; S. A. Bayitch, J. L. Siqueiros, Conflict of Laws. Mexico and the United States, Florida 1968; R.  Bierzanek, J.  Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1994; A. N. J. Briggs, Conflict of Laws in a nutshell. Nutshell Series, London 1970; Z. Cowen, American – Australian Private International Law, New York 1957; W. Czapliński, Prawo międzynarodowe prywatne. Zarys wykładu, Warszawa 1984; tenże, Refleksje nad wieloznacznością pojęcia terytorialności w teorii międzynarodo-wego prawa prywatnego, SC 1963, t. III; W. Czapliński, A. Wyrozumska, Prawo między-narodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 1999; J. Jakubowski, Funk-cje i zakres prawa prywatnego międzynarodowego, PiP 1966, z. 11; K. Kocot, K. Wolfke, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, Wrocław–Warszawa 1976; W.  Ludwiczak, Międzynarodowe prawo prywatne, Poznań 1996; P. Nygh, Reform of Private International Law in Australia, RabelsZ 1994, z. 58; M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 1996; J. Poczobut, Kodyfikacje prawa prywatnego mię-dzynarodowego, Warszawa 1991; K. Przybyłowski, Prawo prywatne międzynarodowe. Część ogólna, Lwów 1935; M. Sośniak, Prawo prywatne międzynarodowe, Katowice 1978; S. C. Symeonides, Private International Law Codification in a Mixed Jurisdiction. The Louisiana Experience, RabelsZ 1993, z. 57; I.  Szászy, Private International Law in European People’s Democracies, Budapest 1964; S. Szer, Podstawowe zagadnienia międzynarodowego prawa prywatnego. Część ogólna, Warszawa 1951; H. Trammer, O prawie prywatnym międzynarodowym, PiŻ 1966, Nr 7; U. U. Uche, Conflict of Laws in a multi-ethnic setting. Lesson from Anglophone Africa, Rec. des cours 1991, III, vol. 228; B. Walaszek, M.  Sośniak, Międzynarodowe prawo prywatne, Kraków 1965; M. Wolff, Private International Law, Scientia Verlag Aalen 1977; F. Zoll, Międzynarodowe i mię-dzydzielnicowe prawo prywatne w zarysie, Kraków 1945.

Pojęcie i zakres prawa prywatnego międzynarodowegoI

4

§ 1. Wprowadzenie

Jeżeliskutkizdarzeń,któremiałymiejscewPolsce,powstająwPolscewzglę-dempolskichobywateli,niemamypowoduzastanawiaćsięnadtym,czystoso-waćpolskieprawo.Gdyjednakmamydoczynieniazezdarzeniami,którerodząskutkizagranicąlubzezdarzeniami,któremiałymiejscezagranicą,alerodząskutkiwPolsce,sprawaprzedstawiasięinaczej.Powstajewówczaspytanie–czynapewnonależyzastosowaćpolskieprawo?Zdrugiejstrony,pojawiasięwątpli-wość,czywogólemożliwejeststosowanieinnegoprawaniżwłasne?

Prawo prywatne międzynarodowe jest dziedziną prawa regulującą kolizjepraw,któremogąwystąpićwzwiązkuz jednymstanemfaktycznym,sytuacjąlubstosunkiemprawnym.Abydoszłodotakiejkolizji,stanfaktycznymusibyćzwiązanyzconajmniejdwomapaństwami,acozatymidzie–systemamipraw-nymitychpaństw.Obrótprawny,takjakiobrótgospodarczyniesprowadzasiędoczynnościpodejmowanychwramach jednegoterytoriumpaństwowego.Tosamodotyczyspraw,które–coprawda–niemająwymiarugospodarczego,alezwiązanesązsytuacjąosobistączyrodzinnąosób,którychdotyczą(np.sprawyzwiązane z zawarciemmałżeństwa, rozwodem, sprawowaniemwładzy rodzi-cielskiej).Możliwezatemsąsytuacje,kiedywobrocieprawnymuczestnicząoso-bypochodzącezróżnychpaństw.Każdaztychosóbzwiązanajestczytoprzezpryzmatobywatelstwa,czymiejscazamieszkania,zinnympaństwem.

Przykładem może być zawarcie umowy sprzedaży samochodu między PolakiemaNiemcem,zawarciezwiązkumałżeńskiegomiędzyFrancuzkąaAmerykaninem,przy-sposobienieRumunaprzezKanadyjczyka.Możliwe jest równieżzawarcieprzezPolakaiAustriakaumowydotyczącejnieruchomościpołożonejwWielkiejBrytanii, jak idzie-dziczenie przez Rosjan ruchomości i nieruchomości pozostawionych przez zmarłegoHolendra.Takichhipotetycznychsytuacjijestbardzowiele.Oczywiście,niepozostająonetylkow sferze imaginacji.W związku z coraz bardziej ożywionym ruchemosobowymmiędzypaństwami,bardziejożywionystajesięrównieżobrótprawny.

Wrozważaniachnadprawemprywatnymmiędzynarodowymnależyzastano-wićsięnadtym,wjakimceluiprzezkogozostałoonostworzone.Wwiększościprzypadków każda z osób zainteresowanych rozstrzygnięciem jednej z takichsprawwolałaby,abynastąpiłoononapodstawiejejprawalubabyzostałyspeł-nione jejoczekiwaniaodnośniedorozstrzygnięcianapodstawieprawa innegoniżwłasne.Abytaksięmogłostać,potrzebnebyłowprowadzenieregułpostę-powaniawprzypadkach,kiedystosunekprawnywykraczapozaobszarjednegopaństwa.Regułytepowinnywskazywać,jakieprawowtakiejsytuacjizastoso-waćorazjakielementdecydujeozastosowaniutegoprawa.Innymisłowy,od-powiadaćnapytania:jakieprawostosowaćidlaczego?Ponieważdochodziłodokolizjipraw(ustaw),reguły,któremiałyjeregulować,nazwanezostałyprawem kolizyjnym,anormywnimzawarte–normami kolizyjnymi.Regułytenapo-czątkumiałycharakteruniwersalny,awięcniebyłoprawakolizyjnegopolskie-go,niemieckiego, francuskiego, tylko jednoprawokolizyjne.DopieroodczasupojawieniasięwielkichkodyfikacjiprawacywilnegowEuropiewXIXw.prawotozaczęłonabieraćinnegocharakteru.Każdepaństwowprowadzałowłasnenor-

I

5

mykolizyjne.Zaczęły się pojawiać odmiennościmiędzyprawami kolizyjnymistworzonyminabaziewłasnychtradycjiprawnych,odmiennychkulturiinsty-tucjiprawnych.Prawokolizyjnestraciłocharakteruniwersalny.Pozostałyjedy-nieutrwalonewpraktyceniektórezreguł,jakstosowanielegis rei sitae do praw rzeczowychnanieruchomościach.Stałosiętakrównieżdziękirecepcjipewnychreguł, jak tomiałomiejscewprzypadkurecepcjiKodeksuNapoleonawwielupaństwacheuropejskich,alerównieżniemieckiegoprawawJaponii,angielskie-go – w Stanach Zjednoczonych, Szkocji, Kanadzie i w niektórych państwachafrykańskich.Wobecnychczasachniemawątpliwości,żeprawoprywatnemiędzynarodowe

jestjedną z dziedzin prawa wewnętrznego–krajowego.Jeststanowioneprzezustawodawcękrajowego–zwyklew formieodrębnejustawy,choćzdarzasię,żenormykolizyjnestanowiączęśćKodeksucywilnego.Powstajewdrodzepra-wotwórstwaautonomicznegoposzczególnychpaństw.JednakwdrugiejpołowieXXw.pojawiłasięwyraźnatendencjadorozszerzaniazasięguprawaiwłączaniadońprawajednolitego.Wzwiązkuzlicznymipróbamikodyfikacjiocharakterzemiędzynarodowym,niezawszezresztązakończonymipowodzeniem,przyjmujesię,żewskładprawaprywatnegomiędzynarodowegowchodząrównieżnormytworzonewdrodzeprawotwórstwamiędzynarodowego.Awięcnastępujepowrótdopierwotnegorozumieniaprawakolizyjnego,jakozbioruregułuniwersalnych.Oczywiście,rozumienietopozostajewdużejmierzewsferzeideilubpostulatu.Samtermin„prawoprywatnemiędzynarodowe”niejestprecyzyjny.Zostałpo

razpierwszyużytywXIXw.przezamerykańskiegouczonego–J. Story’ego. Za-stąpiłwdużejmierzepoprzednienazewnictwo–prawokolizyjne,konfliktpraw.Choćpoddawanekrytyce,wzwiązkuztym,żeprawotoniezawierałonormkreu-jącychkolizjęczykonfliktmiędzyprawami,amiałoregulowaćczyeliminowaćtekolizje,oddawałyistotętegoprawa.Termin„prawoprywatnemiędzynarodowe”przywodzi namyśl analogie z prawemmiędzynarodowympublicznym, a niejestichwiele.Jużwokresienajwiększegorozkwituprawarzymskiego(wepoceprawaklasycznego)Ulpianprzedstawiłpodziałprawanapubliczneiprywatne.Prawopublicznemanaceluinterespaństwaiochronęjegoinstytucjiorazregu-lacjęstosunkówmiędzytymiinstytucjami.Prawoprywatneregulujewzajemnerelacje między osobamiwzakresieichprawosobistychimajątkowych.Wwięk-szości systemówprawnych rozdział ten jestwyraźny. Prawopublicznemoże,coprawda,wpewnymstopniukształtowaćrelacjemiędzyosobowe(np.poprzezrealizację określonych w konstytucji wolności i praw człowieka i obywatela),awięcwkraczaćwdomenęprawaprywatnego.Ustawodawcapozostawiasobiemożliwośćingerowaniawtreśćstosunkówprawnychocharakterzeprywatnymrównieżwprawieprywatnymmiędzynarodowym(klauzula porządku publicz-nego).NapoczątkuXXw.powstałanawetkoncepcjałączącaprawomiędzynaro-dowepubliczneiprawoprywatnemiędzynarodowewjednądziedzinę.Jejtwór-ca,G. Scelle, twierdził, żeprawomiędzynarodoweregulujewszystkie stosunkiwpłaszczyźniemiędzynarodowej.Zawierazatemwszystkienormy,któreodno-sząsiędostosunkówocharakterzemiędzynarodowym.Dzielisięnapubliczneiprywatne,wedługpodziałuprzyjętegoprzezUlpiana.Niezmienionepozostająfunkcjeobupraw.Prawoprywatnemaregulowaćstosunkimiędzyosobamifi-zycznymiiprawnymi,wykraczającepozaterytoriumjednegopaństwa.

Wprowadzenie §1

Pojęcie i zakres prawa prywatnego międzynarodowegoI

6

Tezą, którąmożemywywieść z terminuprawoprywatnemiędzynarodowe,jest,żepowinnoonozawieraćnormyuniwersalne, tak jakprawomiędzynaro-dowepubliczne,któregogłównymźródłemsąumowymiędzynarodowe.Para-doksalnie,jedynymźródłem,któreniebudziłowątpliwościwdoktrynie,sąaktyprawnepochodzeniakrajowego,zawierającebardzoniewieleuniwersalnych,tra-dycyjnychreguł.Werze liberalizacjiprzepisówdotyczącychprzepływuosób i środkówpłat-

niczych między terytoriami różnych państw coraz częstsze stają się kontaktypersonalneróżnejnatury.Szczególnegoznaczenianabierająrelacjeocharakterzeprawnym,awięctakie,którychnastępstwemjestzastosowanieprzepisówjakie-gośprawa.Problemem,którynurtowałinurtujenadalprzedstawicielidoktrynyprawaprywatnegomiędzynarodowegonaświecie,jestzagadnienie–jakiepra-wopowinnobyćzastosowaneiwjakisposóbmaonozostaćwskazane.Możetuzaistniećpewnasprzecznośćpomiędzyinteresempaństwa,wsystemiektóregoznajdujesięprawoprywatnemiędzynarodowe,iktórechroniwłasneterytoriumiwłasnychobywateli,ainteresemosób(fizycznychiprawnych),którepowodu-jąpowstaniestosunkówprawnych.Możnateżmówićosprzecznościpomiędzyokreślonymiw podstawowych aktach prawa krajowego (konstytucja, ustawy)priorytetachustrojowych iprawnychpaństwaapostulatemprzewidywalnościi elastycznościprawaw stosunkudoosóbpochodzącychzwłasnego i obcegoobszaruprawnego.Pojawiasiępytanie,cojestzadaniemprawaprywatnegomię-dzynarodowego?Czyjestnimwyraźneodróżnienieosóbwchodzącychwrelacjeprawne, czypowinnoonozawierać logiczne i akceptowalne społecznie regułypostępowania?Awięcczy jest totylkoprawookreślająceprocedurę(mechani-zmy)postępowania,czyjestnarzędziempolitykipaństwowej?

§ 2. Funkcje

1.Wwiększościpozycjinaukowychpoświęconychprawuprywatnemumię-dzynarodowemu,jakogłównąjegofunkcjęprzedstawiasięrozgraniczenie sfe-ry działania praw różnych państw (K. Przybyłowski,M. Pazdan)w stosunkach z tzw. elementem obcym (zagranicznym).Przyczympojęciestosunkuztakimelementem rozumiane jest jako stosunek, który nie jest zamknięty w obrębiejednegopaństwa.Oznaczato,żewykraczaonpoza jedenobszarprawny,wią-żezinnym(obcym)prawem.Przyjmujesię,żepowiązanietomusibyćistotne.Odzwierciedlają je łączniki przyjętew prawie prywatnymmiędzynarodowymforum.Dopieropoprzezzastosowaniełącznikówmożliwajestocena,czyelementobcyfaktyczniełączystosunekzprawemwłasnym,czyobcym.Spornepozostaje, czyprawoprywatnemiędzynarodowedotyczy tylko tego

typustosunkówprawnych,czyodnosisiędowszystkichstosunkówprawnych.ZatymostatnimpoglądemoptująK. Przybyłowski,H. Trammer,M. Pazdan,B. Wa-laszek,M. Sośniak.Natomiastzaograniczeniemzasięgunormkolizyjnychdosto-sunkówmiędzynarodowych (stosunków z elementem obcym) opowiadają sięW. Ludwiczak,E. Wierzbowski,J. Jakubowski,S. Sołtysiński.Zpunktuwidzeniaprak-

7

tyki,trudnojestzakładać,abykażdystosunekprawnyzzakresuprawacywilne-go,rodzinnego,opiekuńczegoiprawapracybyłpoddawanyanaliziepodwzglę-demwłaściwościprawa.Zdrugiejjednakstrony,jeżelizałożyć,żeintensywnośćpowiązaniamożnaocenićprzezpryzmatłączników,tojesttomożliwedopieropo zastosowaniu normy kolizyjnej.Wówczas okazuje się, czy jest to stosunekzelementemobcym,czyjesttostosunekwcałościzwiązanyzprawempolskim.Wdoktryniebrytyjskiejpojawiła się również teoria,wedługktórejwłaściwośćprawaw świetle prawaprywatnegomiędzynarodowego określa sięwdrodzerozstrzygnięciakwestiiwstępnej(M. Wolff).Jestonakonsekwencjąangloamery-kańskiego,odmiennegoniżwPolsce iwiększościpaństw,założenia,żekażdystosunekregulujelex fori (prawoobowiązującewsiedzibiesąduorzekającego).2.Pomimosporówcodozasięgunormkolizyjnych,bezspornejest,żefunkcją

prawamiędzynarodowegoprywatnegojestrównieżustalenie związku danej sy-tuacji prawnej czy stanu faktycznego z obszarem prawnym,bezwzględunato,czywłasnym,czyobcym.Awięcdalejidąc–takąfunkcjąjesttakżewyznaczenie właściwości prawa.Wyznaczeniewłaściwościprawajestwskazaniem,pousta-leniuzwiązkuijegointensywnościprawawłaściwegodorozstrzygnięciadanejsprawy.Wświetletegoprawamożnadopieroocenić,czystanfaktycznybędzieprzedmiotemrozstrzygnięcia.Wskazaniepowodujejednocześnieobowiązekza-stosowaniaprawa.Jesttowięcrównieżjakbyupoważnieniedostosowaniaprawaobcegonawłasnymterytorium.Obceprzepisystosowanesązmocywłasnegoprawa–własnychnormkolizyjnychzawartychwustawieoprawieprywatnymmiędzynarodowymlubinnymźródletegoprawa.3.Zpewnościąmożnateżstwierdzić,żefunkcjątegoprawajestrozstrzyganie

kolizji między systemami prawnymi.Jeśliwziąćpoduwagęzakresizasięgkon-wencjimiędzynarodowychujednolicających zagadnienia kolizyjne – tomożnanawetpójśćdalejimówićolikwidacjikolizji.4.Zpunktuwidzeniawspółpracymiędzypaństwamitakąfunkcjąbędzierów-

nieżułatwienie obrotu prawnego między państwami,aściślej–międzyosobamifizycznymiiprawnymiztychpaństwpochodzącymi.Dośćdyskusyjnejestnatomiast,czyfunkcjąprawajestrównieżbezpośrednie

rozstrzyganiestosunkówprawnychzapomocąnormmerytorycznych.Koncep-cjatazostałastworzonaprzezzwolennikówwłączeniadozakresuźródełprawaprywatnegomiędzynarodowegorównieżaktówprawnychprzyjętychwdrodzeprawotwórstwa krajowego lubmiędzynarodowego, zawierających normyme-rytoryczne.Nie jestona jednakpowszechnieakceptowana,główniez racji tra-dycyjnegoujmowanianormprawaprywatnegomiędzynarodowego jakonormkolizyjnych.

§ 3. Definicja

Wdoktryniewystępujewielośćdefinicjiprawaprywatnegomiędzynarodowe-go.Wzasadzieniemamiędzynimizasadniczychróżnic,zcałąpewnościąjestzaświelepodobieństw.ZatemK. Przybyłowskitwierdził,żeprawemprywatnymmię-

Definicja §3

Pojęcie i zakres prawa prywatnego międzynarodowegoI

8

dzynarodowymjestogółnormrozgraniczającychwstosunkachprywatnopraw-nych sferydziałaniapraw różnychpaństw, a toprzezokreślenie,które znichnależy zastosować.Według F. Zolla normy, które oznaczają i określają prawowłaściwedlastosunkówprywatno-prawnych,wychodzącychwswychczynni-kachifunkcjachpozagranicedanegopaństwa,nazywamymiędzynarodowymprawemprywatnym.Jestnimrównieżzespółnormobowiązującychnaobszarzepewnegopaństwa,którychprzedmiotemjestwskazaniesystemuprawnego(wła-snegolubobcego),właściwegodlarozstrzygnięciastosunkuprawnegozzakresuprawacywilnego,rodzinnegoiopiekuńczegoorazprawapracy,wktóregostaniefaktycznymjestelementobcy(elementmiędzynarodowy,elementzagraniczny,stosunekmiędzynarodowy–W. Ludwiczak).Prawoprywatnemiędzynarodowemożemy również rozumieć zarówno jako zespół norm stosowanych do osóbprywatnychwichstosunkachmiędzynarodowych(C. M. Schmitthoff), jakijakozespół norm, których funkcją jest określenie, który z różnych obowiązującychwdanejchwilisystemówprawnychmamiećzastosowaniedodanegostanufak-tycznego(M. Wolff).Wart.1§1ustawyz12.11.1965r.–Prawoprywatnemiędzynarodowe(Dz.U.

Nr 46, poz. 290 ze zm.) znajduje sięwskazanie, że określa onaprawo właści-we dla międzynarodowych stosunków osobistych i majątkowych w zakresie prawa cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego oraz prawa pracy, podczas gdywświetleart.1nowejustawyz4.2.2011r.–Prawoprywatnemiędzynarodowe(Dz.U.Nr80,poz.432zezm.) regulujeonawłaściwość prawa dla stosunków z zakresu prawa prywatnego związanych z więcej niż jednym państwem.

I. Pojęcie prawa prywatnego międzynarodowego w ujęciu wąskim

WspółczesnakoncepcjaprawaprywatnegomiędzynarodowegokształtowałasięwXIXw.Jejwyrazemstałysięeuropejskiekodyfikacjeprawazawierającenor-myregulującesytuacjeżyciowe(stosunki),którełącząsięzobszaremprawnymwięcejniżjednegopaństwa,czylitzw.stosunki z elementem obcym.Oczywistąkonsekwencją powstania takich sytuacji życiowych była konieczność rozstrzy-gnięcia,według reżimuprawnegoktóregopaństwabędą rozstrzygane sprawyznichwynikającelubznimizwiązane.Dlaprawaprywatnegomiędzynarodowe-goprzyjętometodę tzw. regulacji pośredniej,czyliwskazaniaprawawłaściwegodlarozstrzygnięciakwestiiwdrodzezastosowanianormkolizyjnych.

Normy kolizyjnemają za zadanie rozgraniczenie sfery działania systemówprawnych,nieodnosząsiędokwestiimerytorycznychiniestanowiąrozstrzy-gnięciamerytorycznego.Dlaodmiany,rozwiązaniestosowanewprawiemery-torycznymzwanejestregulacją bezpośrednią.Realizujesięjąwdrodzezastoso-wanianormmerytorycznych.Normy kolizyjne, charakterystyczne dla prawa prywatnego międzynarodo-

wego, częstonazywane sąnormami o normach. Sąodmianąnormkompeten-cyjnych, wskazujących kompetencje właściwych organów. Różnią się od nichtym,żewskazująwłaściwośćsystemówprawnych(systemównormmerytorycz-nych). Stanowią część reżimuprawnegodanegopaństwa.Powstająwwynikuprawotwórstwakrajowego,odnosząsiędosytuacjizelementemzagranicznym

9

(obcym)inatympolegaichmiędzynarodowycharakter.Wustawodawstwiepol-skimnormykolizyjnestanowiąceprawoprywatnemiędzynarodoweznajdująsięwustawiedołączonejdoKodeksucywilnego,przezcopodkreślasięichzwiązekzzakresemprawacywilnego.

Wąskie pojmowanie prawa prywatnego międzynarodowego sprowadzasiędonadaniamu charakteruprawa całkowicie mieszczącego się w prawie we-wnętrznym.Przyjmujesięzatem,żejesttoprawo,któregoźródłastanowiąaktynormatywne prawa wewnętrznego, jak ustawy. Charakterystyczne dla tychaktów jest, że zawarte sąwnichnormykolizyjne.Ponieważprzyjmuje się, żetylkotakienormytworząprawoprywatnemiędzynarodowe.Wynikiemtakiegorozumowaniajestteza,żeprawotoniemacharakteruuniwersalnego,akatalogjegoźródełjestograniczonydokrajowychaktównormatywnychzawierającychnormy kolizyjne. Zatem prawo prywatne międzynarodowe jest utożsamiane z prawem kolizyjnym.

II. Pojęcie prawa prywatnego międzynarodowego w ujęciu szerokim

WdrugiejpołowieXXw.nastąpiłdynamicznyrozwójmiędzynarodowejuni-fikacjiprawa.Unifikacjaoznaczałaujednolicenie,przyjęcieuniwersalnychregułprzez państwa zawierające umowymiędzynarodowe.Dotyczyła ona zarównoprawamerytorycznego,jakiprawakolizyjnego.Cowięcej,zaczętorównieżpo-strzegaćwzrastającąrolęprawazwyczajowegoorazpraktyki.Pojawiłsięzatemproblem,jakajestrelacjamiędzyprawemprywatnymmiędzynarodowymwkla-sycznejkoncepcji(wąskieujęciesprowadzającesiędonormkolizyjnychzawar-tychw aktachnormatywnychprawakrajowego) do zunifikowanych reguł za-wartychwkonwencjach.Kontrowersjewzbudzałoposzerzeniekataloguźródełprawaoźródłapochodzeniamiędzynarodowego,ale równieżstwierdzenie,żeprawoprywatnemiędzynarodowetworząrównieżnormymerytoryczne.Zwolennikiem szerokiego pojmowania prawa prywatnego międzynarodo-

wegobyłwpolskiejdoktrynieJ. Jakubowski.Twierdził,żetakakoncepcjaprawaodzwierciedla potrzeby rozwijającego się obrotu prawnego i gospodarczego.Przedstawił definicję, w świetle której prawo prywatne międzynarodowe jestdziedzinąprawaregulującąstosunkiocharakterzemiędzynarodowymosóbfi-zycznychiprawnychwsposóbzarównopośredni(normykolizyjne), jakibez-pośredni (normymerytoryczne),przypomocynormpowstałych takwdrodzeustawodawstwakrajowego,jakiustawodawstwamiędzynarodowegoimiędzy-narodowejuniformizacjizwyczajów.Zdefinicji tejwynika, że prawoprywatnemiędzynarodowe jest odpowied-

nikiemprawamiędzynarodowegopublicznegowzakresiemiędzynarodowychstosunkówosóbfizycznychiprawnych.Oznaczatotakże,żeobejmuje ono rów-nież, poza normami kolizyjnymi, normy merytorycznepochodzeniakrajowegolubujednolicone.Wtakimujęciustanowionodziedzinęzłożoną,poprzezniejed-norodnośćźródeł(źródłamiędzynarodoweikrajowe)orazróżnycharakternorm(normykolizyjneimerytoryczne).Doktryna prawa prywatnego międzynarodowego wciąż nie jest jednolita

wkwestiiprzyjęciajednejzpowyższychjegokoncepcji.Przyjmujesię,żepierw-

§3Definicja

Pojęcie i zakres prawa prywatnego międzynarodowegoI

10

sza z nich, zakładająca pojmowanie prawaw znaczeniuwęższym, zwana jestkoncepcją nacjonalistyczną lub partykularystyczną. Natomiast druga – zwanajestkierunkiemuniwersalistycznymlubinternacjonalistycznym.Wyrazemprze-ciwstawieniasięprzyjęciaktóregośztychskrajnychujęćjestnatomiastkoncepcjapogodzeniakrajowegocharakteruprawaprywatnegomiędzynarodowegozjegomiędzynarodowymifunkcjami.Zwanajestkoncepcjąprawnoporównawcząlubkomparatystyczną.Ożywionedyskusjedotyczącecharakteruprawaprywatnegomiędzynarodowegomiałymiejscezwłaszczawlatach50.i60.XXw.Zakończyłysięniewnoszącnicdojużugruntowanychteorii.Wliteraturzeeuropejskiejnaj-częściejmożnaspotkaćsięzestanowiskamiakceptującymiposzerzeniecharak-teruprawazewzględuna jegomiędzynarodowąfunkcję, jednakwciążmocnodyskusyjnejest,czyprawototworząrównieżnormymerytoryczne.Natomiastprzedstawiciele doktryny amerykańskiej z reguły prezentują nacjonalistycznąkoncepcjęprawa.

Tabl. 1. Prawo prywatne międzynarodowe w ujęciu wąskim i w ujęciu szerokim

Podmioty Zakres Źródła Sposób regulacji

Prawo prywatne międzynarodowe w ujęciu wąskim

1) osoby fizyczne,

2) osoby prawne

Stosunki osobiste i majątkowe w zakresie:1) prawa cywilnego,

rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy,

2) innych praw zawierających normy oparte na cywilistycznej metodzie regulacji (prawo handlowe, gospodarcze – prywatne)

Akty normatywne pochodzenia krajowego

Regulacja pośrednia (normy kolizyjne)

Prawo prywatne międzynarodowe w ujęciu szerokim

1) osoby fizyczne,

2) osoby prawne

Stosunki osobiste i majątkowe w zakresie:1) prawa cywilnego,

rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy,

2) innych praw zawierających normy oparte na cywilistycznej metodzie regulacji (prawo handlowe, gospodarcze – prywatne)

1) akty norma-tywne po- chodzenia krajowego,

2) akty norma-tywne po-chodzenia międzyna-rodowego – umowy międzynaro-dowe wielo-stronne i dwustronne oraz prawo zwyczajowe

1) regulacja pośrednia (normy kolizyjne),

2) regulacja bezpośrednia (normy me- rytoryczne)

11

§ 4. Porównanie prawa prywatnego międzynarodowego z innymi dziedzinami prawa

I. Prawo prywatne międzynarodowe a prawo międzynarodowe publiczne

Prawoprywatnemiędzynarodowe jakodziedzina złożona i – jak jużwspo-mniano–okontrowersyjnymcharakterze, jestrównieżdziedzinąodznaczającąsię licznymi analogiami z innymidziedzinamiprawa. Jedną znich jestprawomiędzynarodowepubliczne.Pierwszezpodobieństwdotyczyoczywiścienazwy,innezależąodprzyjęcianacjonalistycznejlubuniwersalistycznejkoncepcjiprawaprywatnegomiędzynarodowego.„Międzynarodowe”wujęciuprawapubliczne-gooznaczaraczej–„międzypaństwowe”,czylipraworegulującestosunkimię-dzypaństwami.Wujęciuprawaprywatnegomiędzynarodowegosątostosunkiwykraczającepozaterytoriumjednegopaństwa–eksterytorialnelubzawierająceelementobcy.Zcałąpewnościąjednakobiedziedzinyregulująstosunkiocharakterzemię-

dzynarodowym. Jeżeli analizować charakter stosunków regulowanych przezprawoprywatnemiędzynarodowe–sąto,wszerokimrozumieniu,stosunkicy-wilnoprawne.Charakteryzujejerównośćstronstosunku,brakpodporządkowa-nia jednejstrony,stroniedrugiej.Prawomiędzynarodowepublicznemieścisięwgrupieprawpublicznych,którychdomeną jestprzyjęciepriorytetupaństwawjegorelacjachzosobami.Niemawięctutajmiejscanarównośćstron.Oczywi-ście,trudnozakładać,żecelemtegoprawajestkształtowaniecywilnoprawnychstosunkówmiędzyobywatelamipaństwa. Jednakmożeonowpewien sposóbwpływaćnakształtowaniestatusuprawnegoosoby.Wkońcujednymzdziałówprawajestmiędzynarodowaochronaprawczłowieka,wtymm.in.ochronywła-sności.Wzakresprawamiędzynarodowegopublicznegowchodząrównieżaktyprawneregulującestatusprawnycudzoziemców,jakrównieżodnoszącesiędosferyobywatelstwalubjegobraku.Wspólnedlaobuprawsąrównieżpodstawyteoretyczneiaksjologiczne.Nie

możnajednakzakładać,żeprawoprywatnemiędzynarodowepowstałonapod-stawie zasadwłaściwychdlaprawamiędzynarodowegopublicznego (choć ta-kie teorie pojawiły się w doktrynie). Jednak przyjęcie zasady równoważnościsystemów prawnychwszystkich państwwynikam.in. z zasady suwerennościpaństw. Możliwość stosowania obcego prawa próbowano również uzasadnićcelamiwspółpracypaństww ramach społecznościmiędzynarodowej. Społecz-nośćtarządzisiętzw.zasadami prawa międzynarodowego.Zwanesąoneza-sadami podstawowymiimającharakterbezwzględnieobowiązujący,czylista-nowią ius cogens.Wywodzonesązprawazwyczajowego.Przyjmujesię,żeniema wyczerpującego i zamkniętego ich katalogu. Zostały określone w KarcieNarodówZjednoczonychz26.6.1945r. (Dz.U.z1947r.Nr23,poz.90zezm.),wszerszymzakresiewRezolucjiZgromadzeniaOgólnegoOrganizacjiNarodówZjednoczonych2625(XXV)–Deklaracjizasadprawamiędzynarodowegoregulu-jącychprzyjaznestosunkiiwspółpracęmiędzypaństwami,zgodniezKartąNZz24.10.1970r.(A/RES/2625(XXV))inajszerzejwAkcieKońcowymKonferencjiBezpieczeństwaiWspółpracywEuropiez1.8.1975r.Znajdująsiętamzasady:

Porównanie prawa prywatnego międzynarodowego z innymi dziedzinami prawa §4

Pojęcie i zakres prawa prywatnego międzynarodowegoI

12

 1) suwerennejrówności,poszanowaniaprawwynikającychzsuwerenności, 2)powstrzymaniasięodgroźbyużyciasiłylubjejużycia, 3)nienaruszalnościgranic, 4) integralnościterytorialnejpaństw, 5)pokojowegozałatwianiasporów, 6)nieingerencjiwsprawywewnętrzne, 7)poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności, włączając w to

wolnośćmyśli,sumienia,religiilubprzekonań, 8) równouprawnieniaiprawanarodówdosamostanowienia, 9)współpracymiędzypaństwami,10)wykonywaniawdobrejwierzezobowiązańwynikającychzprawamiędzyna-

rodowego.Zasadytedotycząobowiązkówsuwerennychpaństwwzględemsiebiewyni-

kającychzichwspółistnienia.Oczywiście,bezpośrednioniedotycząprzedmiotuzainteresowaniaprawaprywatnegomiędzynarodowego.Przyjmuje się jednak,żewspólnedlaobuprawmiędzynarodowychsączteryzasady:1) suwerennejrównościpaństw,2) poszanowaniaprawczłowiekaipodstawowychwolności,3) równouprawnienianarodów,4) współpracymiędzypaństwami.Opróczpowyższychanalogii,prawateróżniąsięodsiebiewznacznymstop-

niu.Prawomiędzynarodowe,określanewcześniejjakoius gentium,czyliprawonarodów, definiowane jest jako zespół norm regulujących stosunki wzajemnemiędzy państwami oraz organizacjamimiędzynarodowymi i innymi uczestni-kamistosunkówmiędzynarodowychmającychzdolnośćdodziałaniawstosun-kachmiędzynarodowych (R. Bierzanek, J. Symonides).Prawoprywatne regulujenatomiaststosunkimiędzyosobamifizycznymiiprawnymi.Zbieżnośćwkwe-stiipodmiotówmożetutajwystępowaćwramachpewnejbardzoograniczonejkompetencji jednostekdodziałaniawpłaszczyźnieprawamiędzynarodowegopublicznego.Sprowadzasięonagłówniedomożliwościegzekwowaniaprawza-gwarantowanychprzezpaństwoprzedsądamimiędzynarodowymi.Natomiastkompetencjejednostek(osóbfizycznychlubprawnych)wświetleprawaprywat-negomiędzynarodowegonigdyniesprowadzająsiędodochodzenia jakichkol-wiekprawprzedsądemmiędzynarodowym.Trudnozakładaćbowiem,żepra-wo to nadaje jakieś prawa. Jego rolą jest regulowanie kolizjimiędzyprawamipaństw.Kolizje te sąwnajwiększejmierzerozstrzyganeprzezsądy,alenigdymiędzynarodowe.Obaprawaróżniąsięrównieżźródłami.Katalogźródełprawamiędzynarodo-

wegopublicznegozostałokreślonywart.38StatutuMiędzynarodowegoTrybu-nałuSprawiedliwościz26.6.1945r.(Dz.U.z1947r.Nr23,poz.90zezm.).Przyjętownim:1) Trybunał,któregofunkcjąjestrozstrzygaćzgodniezprawemmiędzynarodo-wymprzedłożonemuspory,stosuje:a) konwencjemiędzynarodowebądźogólne,bądźpartykularne,ustanawiają-cenormywyraźneuznaneprzezpaństwaspórwiodące;

b) zwyczajmiędzynarodowy,jakodowódogólnejpraktykiprzyjętejzaprawo;c) ogólnezasadyprawa,uznaneprzeznarodycywilizowane;

13

d)zzastrzeżeniempostanowieńart.59,orzeczeniasądoweipoglądyposiada-jącychnajwyższekwalifikacjepisarzyróżnychnarodówwzakresieprawamiędzynarodowego,jakopomocniczyśrodekustalanianormprawa.

Dodatkowo,jakoźródłoprawatraktowanesąwiążącepaństwa,abstrakcyjneuchwałyorganizacjimiędzynarodowych.Jeśliprzyjąćszerokieujęcieprawapry-watnegomiędzynarodowego,tworząjewdużejmierzeźródłapochodzeniamię-dzynarodowego,awięcumowymiędzynarodoweiprawozwyczajowe.Trzebajednakprzyjąć,żeprawotopozostajeczęściąprawawewnętrznegoipodstawo-wymijegoźródłamisąaktyprawnepochodzeniakrajowego.Wartozauważyć,żekreowanieregułprawaprywatnegomiędzynarodowego

przezustawodawcęodzwierciedlawpewnymstopniupolitykęzagranicznąpań-stwa.Tosamodotyczystanowiskapaństwwkwestiiunifikacjipewnychzagad-nieńkolizyjnych.

Przykład:PolitykamiędzynarodowaPolskiwczasachfunkcjonowaniablokuwschod-niegoprzekładałasięrównieżnaprawomiędzynarodoweprywatne.Polskawowymczasiezawarłazpaństwamiblokuwschodniegoliczneumowydwustronneopomocyprawnej,zawierającenormykolizyjne.Chęćpozyskaniajaknajwiększychfunduszynarozwójgo-spodarkiztransakcjizagranicznychodzwierciedlałynatomiastkoreańskieprzepisykoli-zyjne.Wwynikuspecjalnegoamerykańskiegoprogramupowstałegopozakończeniuwoj-nywKoreiPołudniowej,możliwestałosięoddaniedoadopcjilicznejgrupykoreańskichsierotwojennych.WyrazemwspółpracymiędzynarodowejmiędzyKoreąPłd.aStanamiZjednoczonymibyłowprowadzenierozwiązaniaułatwiającegopostępowanieadopcyjne.Polegałoononatym,żemałyKoreańczykpowpłaceniuokreślonejkwotyprzezpotencjal-nychamerykańskichprzysposabiającychwyjeżdżałdoStanówZjednoczonych,gdziepookreślonymczasie sądamerykańskiorzekałoprzysposobieniunapodstawiewłasnegoprawamaterialnegoiprocedury.

II. Prawo prywatne międzynarodowe a międzynarodowe prawo postępowania cywilnego i prawo cywilne

Międzynarodoweprawopostępowaniacywilnegostanowiodpowiednikpo-stępowaniacywilnegowpłaszczyźniemiędzynarodowej.Regulujestosunkipo-wstającewwynikuwszczęcia postępowania cywilnegow związku ze sprawązelementemzagranicznym.WPolscedziedzinatatraktowanabyłaprzezwielelatjakojednazczęścipostępowaniacywilnego.Obecnieistniejątendencjedowy-odrębnieniajejjakoosobnejdziedzinyprawa.Zarówno prawo prywatne międzynarodowe, jak i międzynarodowe prawo

postępowaniacywilnegoskładasięznormjurysdykcyjnych,któresąnormamikolizyjnymi.Wśródnormmiędzynarodowegoprawapostępowania cywilnegoznajdująsięnormywyznaczającezasięgjurysdykcjikrajowej.Polskisądbędziemiałmożliwośćskorzystaniaznormprawaprywatnegomiędzynarodowegotyl-kowówczas, jeśliokażesię,żejestwłaściwydorozpoznaniasprawy.Problem,zwanywłaściwością sądóww stosunkachwewnętrznych, nosi tutajmiano ju-rysdykcji krajowej. Międzynarodowe prawo postępowania cywilnego zajmujesię także zagadnieniami związanymi zarówno z przebiegiem i zakończeniem

Porównanie prawa prywatnego międzynarodowego z innymi dziedzinami prawa §4

Pojęcie i zakres prawa prywatnego międzynarodowegoI

14

postępowaniawsprawachzelementemzagranicznym,jakiskutecznościąroz-strzygnięć, wydanych w jednym państwie na terytorium państwa drugiego(uznawaniem i wykonywaniem orzeczeń zagranicznych). Przepisy odnoszącesiędotychzagadnieńznajdująsięwKodeksiepostępowaniacywilnego,wjegoCzęściczwartej,wart.1097–11539(anawetdalszychartykułachdotyczącychsą-dówpolubownych,wszczególności–art.1154–1160–przepisyogólnedotyczą-cesądówpolubownych,art.1180–1182–właściwośćsądówpolubownychorazart.1212–1217–uznawanieistwierdzaniewykonalnościwyrokówsądówpolu-bownychiugódprzednimizawieranych).TytułVIIItejczęścizawierarównieżprzepis(art.1143KPC),określającyprocedurępostępowaniawprzypadkuko-niecznościzastosowaniaprzezsądobcegoprawa.Tradycjąsystemówprawnychcommon lawjestwłączenieprzepisówdotyczą-

cych niektórych zagadnieńmiędzynarodowego prawa postępowania cywilne-godoprawaprywatnegomiędzynarodowego.Przyjmujesię,żenormyzawartewprawie prywatnymmiędzynarodowymmają do spełnienia trzy funkcje. Popierwsze,mająrozstrzygnąćcodokrajowejjurysdykcjiwsprawiezelementemobcym.Podrugie,mająwskazaćprawowłaściwedorozstrzygnięciasprawy,potrzeciezaś–określićzakresmożliwościuznawaniaiwykonywaniaorzeczeńob-cychsądów.Jeśli sięprzyjrzećzakresowiorazpodmiotomprawaprywatnegomiędzyna-

rodowegoorazprawacywilnego,możnastwierdzić,żesąonetakiesame.Uza-sadnionewydajesięrównieżtwierdzenie,żeprawoprywatnemiędzynarodowejesttoprawocywilnewpłaszczyźniemiędzynarodowej.Natomiastwśródnormprawacywilnegonie ma norm o charakterze kolizyjnym iw tym tkwigłów-na różnica międzytymiprawami.Prawocywilnesłużyrozstrzygnięciusprawywsposóbbezpośredni,wprzeciwieństwiedorozstrzygnięciapośredniego,jakiezapadawwynikuzastosowanianormykolizyjnej.Rozstrzygnięciepośredniesta-nowitylkoprzyczynekdodalszegorozstrzygnięciamerytorycznegosprawy.

III. Prawo prywatne międzynarodowe a prawo niejednolite

Analizafunkcjiprawaprywatnegomiędzynarodowegoprowadzidokonklu-zji,żepowstałoonowcelurozstrzyganiakonfliktównormwprzestrzeni.Podob-nąfunkcjęspełniająprzepisywskazującezakreszastosowaniaprawobowiązu-jącychwjednympaństwie,prawustanowionychwramachjednegoorganizmupaństwowego,leczodmiennychwstosunkudoróżnychjednostekterytorialnychpaństwa,różnychgruposóblubprawustanowionychwróżnymczasie.Kolizjetego rodzajupraw (przepisów), zwane równieżkonfliktami,mogązatemmiećcharakter interterytorialny, interpersonalny lub intertemporalny. Dziedzinamiprawa, które regulują tego rodzaju kolizje, są: interterytorialne (międzyteryto-rialne)prawoprywatne,interpersonalne(międzyosobowe)prawoprywatneorazprawointertemporalne(międzyczasowe,przechodnie).Podobieństwa, jakieza-chodząmiędzynimiaprawemprywatnymmiędzynarodowym,sprowadzająsiędofunkcji.Jednakprawoprywatnemiędzynarodowerozstrzygakonfliktynormróżnychpaństw,natomiasttrzywspomnianedziedzinyprawarozstrzygająko-lizjeprzepisówjednegopaństwa.Wszystkieteprawastanowiączęściskładowe

15

§4Porównanie prawa prywatnego międzynarodowego z innymi dziedzinami prawa

systemu prawnego państwa. Prawo prywatne międzynarodowe wprowadzapewne reguły, które porządkują i ułatwiają obrót prawnymiędzypaństwami.Natomiastpozostałeprawaporządkująiułatwiająobrótprawnywewnątrzpań-stwaotzw.niejednolitymprawie.

1. Konflikty interterytorialne

Konflikty interterytorialne (interlokalne,międzyterytorialne,międzymiejsco-we,międzystanowe, interprowincjonalne, interkantonalne,międzydzielnicowe)powstająwpaństwachcharakteryzującychsięniejednolitymprawemwposzcze-gólnychjegoczęściach–jednostkachterytorialnych,dzielnicach,kantonach,sta-nach.Niejednolitośćprawasprowadzasięwówczas,dowynikającegozmożliwo-ści kreowania prawaprzezposzczególne jednostki terytorialne,występowaniawielości systemów prawnych na obszarze jednego państwa. Kolizje powstajądlatego,żenasystemy te składają się różneprzepisywchodzącewskład tychsamychdziedzinprawa.Zinterterytorialnąniejednolitościąprawamamydoczy-nienianaprzykładwStanachZjednoczonych,MeksykuiAustralii.WystępowałaonarównieżwPolsceodmomentuodzyskanianiepodległościw1918r.dokody-fikacjiprawacywilnegow1947r.orazwSzwajcarii.Doujednoliceniaprawacy-wilnegowSzwajcariiw1907r.każdyzkantonówposiadałwłasneprawocywil-ne,zczegonajważniejsząrolęodgrywałkodekscywilnykantonuZürichz1853r.Do regulowania kolizji między przepisami prawa kantonów stosowana byłaustawaz1891r.ZawierałarównieżnormykolizyjnestosowanedowskazywaniaprawawłaściwegodlastosunkówdotyczącychcudzoziemcówprzebywającychwSzwajcariiiszwajcarskichobywateliprzebywającychpozagranicamipaństwa.Najbliższeprawuprywatnemumiędzynarodowemujestamerykańskieprawo

międzystanowe.Należałobynawetpowiedzieć,żeprawoamerykańskienieza-wieraprzepisówodrębnieregulującychkolizjeprawróżnychpaństw.Przepisyprawa międzystanowego regulują również kolizje o charakterze międzynaro-dowym.Zatemwtymprzypadkuprawomiędzystanowejestzarazemprawemprywatnymmiędzynarodowym.Amerykańskisystemprawnytworzy51praw–50prawstanowychiprawofederalne.Prawomiędzystanowerozstrzygaodno-śniedokolizjitychpraw.ZwykledziejesiętaknamocyobowiązującegowcałychStanachZjednoczonych zwyczajowego common law – awłaściwiewielości sta-nowychcommon law.Ponieważniemajednegopowszechnegocommon lawfede-ralnego,regulacjakolizjiprawuzależnionajestodregulacjiprzyjętejwposzcze-gólnych stanach – najczęściej jednak odwyrokówprecedensowych zapadłychw sądachwyższych instancji. Jedynym stanem, którywprowadził kodyfikacjęprzepisówdotyczącychkolizjipraw, jestLuizjana. Jest to jedyny stan,któregoprawoniepowstałowwynikuprzejęciaangielskiegocommon law.Recypowanotutajdlaodmianyprawofrancuskie,wszczególnościprawocywilne(KodeksNa-poleona).W1991r.napodstawieprojektuLouisiana State Law Instituteprzyjętyzostałaktprawastanowionego(ustawa)–ActNo.923.Akttenuchyliłwielewcze-śniejszychustaw,jakrównieżwczęściKodekscywilny.Wart.14przewidziano,żeprzepisyzawartewakciebędąstosowanedosprawpowiązanychz innymistanami.Wart.3516wyjaśnionozaśpojęcie„stanu”.Oznaczaono jakikolwiekstanwchodzącywskładStanówZjednoczonych,alerównieżDystryktKolumbia,

Pojęcie i zakres prawa prywatnego międzynarodowegoI

16

PuertoRicolubkażdeinnepaństwoalbojednostkęterytorialną,któramawłasnysystemprawny.Na system prawnyMeksyku składa się wiele praw obowiązujących w po-

szczególnych jednostkach terytorialnych – 29 stanach, jednym okręgu federal-nymidwóchterytoriachfederalnych.TakastrukturapaństwazostałaokreślonawKonstytucjiz1917r.Wart.40wskazano,że jednostkiteposiadająswobodęiniezależnośćwkwestiisprawwewnętrznych.Oilepostanowieniameksykań-skiejkonstytucjiświadcząorecepcjiamerykańskichzasadkonstytucyjnych,roz-wiązaniazawartewprawiecywilnymiprawieprywatnymmiędzynarodowymzaczerpnięto z Europy.WMeksyku, jako kolonii hiszpańskiej, obowiązywałohiszpańskie prawo cywilne, nawet po uzyskaniu niepodległościw 1821 r. Napodstawie europejskich teorii dotyczących kolizji norm rozpoczęto tworzeniepraw poszczególnych jednostek terytorialnych. Normy kolizyjne znalazły sięwkodeksachcywilnych.Ponieważwlatach1884i1928przyjętezostałyfederalneKodeksycywilne,obowiązującewokręgu federalnym ina terytoriach federal-nych–wpozostałychczęściachpaństwarecypowanoprzepisyzawartewtychkodeksach.W21 stanachKodeksy cywilne zawierają przepisy analogicznedozawartychwfederalnymkodeksiez1928r.,w3stanach–przepisyrecypowanezkodeksufederalnegoz1884r.,w3stanachstworzonokombinacjęprzepisówzdwóchwymienionychkodeksówfederalnych,zaśwostatnichtrzechstanachwprowadzonooryginalnerozwiązania.Jednak,odmiennieniżwStanachZjed-noczonych,przyjmujesię,żejedyniefederacjawcałości–jakopaństwo–istniejewstosunkachmiędzynarodowych.Dlategoteżdostosunkówzzakresumiędzy-narodowegoprawaprywatnegostosowanesąnormyzawartewprawiefederal-nym,natomiastnormyzawartewprawachstanowychskładająsięnaprawoin-terterytorialneidotycząkolizjiinterterytorialnych.Wkolejnympaństwieozłożonejstrukturze,Australii,wprowadzonorozwią-

zania podobne w skutkach do amerykańskich. Jest to państwo składające sięzsześciustanów(NowaPołudniowaWalia,Tasmania,ZachodniaAustralia,Po-łudniowaAustralia,VictoriaiQueensland)orazdwóchterytoriów(Australian Ca-pital Territory i Northern Territory).Państwotopowstałow1901r.wkonsekwencjioderwaniasięodImperiumBrytyjskiego.Formafederacjizostałazapisanawkon-stytucji(United Kingdom Commonwealth of Australia Constitution Act).Worzeczeniuzapadłymwsprawiez1947r.(Chaff & Hay Acquisition Committee v. J. A. Hemphill & Sons Pty. Ltd.)stwierdzono,żedlacelówprawaprywatnegomiędzynarodowe-goPołudniowaAustralia jest traktowanaprzez sądyNowejPołudniowejWaliijakpaństwoobceiwpraktycewiększośćkonfliktówinterterytorialnychrozstrzy-ganychjestwtakisamsposóbinapodstawietychsamychźródełprawacokon-flikty o charakterzemiędzynarodowym. Podstawądla australijskiego systemuprawnegosąrozwiązaniaprzyjętewWielkiejBrytanii,awięcsystemcommon law oraztworzenieprawaprzezsędziówwdrodzewydawaniaorzeczeńprecedenso-wych.JednakwAustraliipowstałoszeregaktówprawnychunifikującychpewnedziedzinyprawa,aobowiązującychnacałymterytoriumpaństwowym–np.pra-wokorporacyjne.Wświetleaustralijskiejkonstytucjilegislaturafederalnawład-najestwydawaćjednoliteaktyprawnedlacałejfederacjiwzakresierozwodówisprawmałżeńskichorazsprawdotyczącychdzieci.

17

§4Porównanie prawa prywatnego międzynarodowego z innymi dziedzinami prawa

2. Konflikty interpersonalne

Konfliktyinterpersonalnepowstają,gdynaobszarzejednegopaństwaobowią-zują różneprawaodnośniedo różnychgruposób.Z regułyprawa te regulująsprawymałżeńskie,spadkoweizwiązaneznabywaniemnieruchomości.Prawatemajązwiązekzreligią,awięcsąwprowadzaneprzezwspólnotyreligijnelubobowiązująwpaństwachocharakterzewyznaniowym.Dlategoteżróżnereżimyprawnemogąregulowaćprawamuzułmanów,hinduistów,buddystów,chrze-ścijan,Żydów.Prawatakieobowiązująosobybezwzględunatogdzie(wjakiejczęścipaństwa)przebywają.Takaniejednolitośćwystępujewkrajachislamskich(Egipt, Liban, Libia),w Izraelu, Indiach iw Pakistanie.Występowała równieżwpaństwachbałkańskichodnośniedozawieraniamałżeństw,rozwodówisepa-racji.RównieżwAustriiprzed1938r.występowałyodrębneprzepisyskładającesięnaprawomałżeńskiekatolików, innychchrześcijan iŻydów.Wsystemachprawnychniejednolitychpodtymwzględemznajdująsięrównieżprzepisyre-gulującekolizjeprawinterpersonalnych,wchodzącewskładinterpersonalnego(międzyosobowego)prawaprywatnego.

3. Konflikty intertemporalne

Konfliktyintertemporalnemogąwystępowaćobokobupoprzednioomówio-nychrodzajówkonfliktów.Dochodzidonichwówczas,gdywpaństwienastę-pujezmianaprawa.Mamywówczasdoczynieniazprawemstarymizprawemnowym.Prawomiędzyczasowe,któregozadaniem jest likwidacjakolizjinormwczasie,powinnozawieraćprzepisyrozgraniczającezasięgczasowyobowiązy-waniatakichpraw.Powinnozatemzawieraćreguły,którewskazują,jakimmody-fikacjomulegazakreszastosowania(obowiązywania)dawnychnormprawnychwzwiązkuzustanowieniemnowychnorm.Zwykleprzepisyregulującezasięgobowiązywaniaznajdująsięwśródpostanowieńkońcowychustawuchylającychwcześniejszeaktyprawne.Częstozwanesąoneprzepisami przejściowymi.

Takustawa szwajcarska o prawie prywatnymmiędzynarodowymz 1987 r. zawierawart.196wskazanie:1. Zdarzenia i czynności prawne, które zaistniały i wywarły wszystkie swoje skutkiprawneprzedwejściemwżycieniniejszejustawy,podlegająprawudotychczasowemu.

2. Zdarzenia i czynności prawne, które zaistniały przed wejściem w życie niniejszejustawy, lecz wywołują nadal skutki prawne, podlegają prawu dotychczasowemu.Zwejściemwżycieniniejszejustawyskutkitepodlegająnowemuprawu.

Równieżprzepisykońcoweregulują,odkiedy(odjakiejkonkretnejdaty)nowaustawabędzieobowiązywała.Możeznaleźćsiętamrównieżprzepiswskazujący,jakajestrelacjamiędzyustawąainnymiprzepisamiszczególnymi.

Wart.37PrPrywMz1965r.wskazano,żeprzepisyszczególnedotycząceprzedmiotówunormowanychwustawiepozostająwmocy.Ustawa–Prawoprywatnemiędzynarodo-wez4.2.2011r.wprowadzanatomiastrównieżlicznezmianydodotądobowiązującychprzepisów: