Podstawy górnictwa
-
Upload
milena-wojcik -
Category
Documents
-
view
1.174 -
download
2
description
Transcript of Podstawy górnictwa
Definicje podstawowe
Górnictwo
- nauka obejmująca ogół zagadnień związanych z wydobywaniem kopalin
- czynności związane z wydobywaniem kopalin
Wyróżnia się kilka podziałów górnictwa, często z podaniem eksploatowanej kopaliny, m.in.:
- odkrywkowe; np. węgla brunatnego, siarki, piasków podsadzkowych, surowców skalnych -
zwane często górnictwem skalnym lub skalnictwem,
- odkrywkowo - podziemne, najczęściej w eksploatacji rud
- podziemne (węgla kamiennego, rud metali, soli, itp.)
- podwodne - eksploatacja spod wody piasków i żwirów, kopalin aluwialnych - rud minerałów
ciężkich: złoto, cyna, rutyl, cyrkon, tytan granaty
- otworowe - wód geotermalnych, ropy, gazu, ziemnego, metanu z węgla kamiennego, siarki)
WYDOBYWANIE KOPALIN = EKSPLOATACJA:
Podziemna eksploatacja węgla
Kopalina - utwór geologiczny występujący wewnątrz skorupy
ziemskiej lub na jej powierzchni, uzyskiwany ze złoża za pomocą
procesów górniczychKopaliny występują jako:
- stałe - eksploatowane w postaci stałej
-ciekłe - eksploatowane w postaci ciekłej
-gazowe - eksploatowane w stanie gazowym.
Złoże kopaliny - naturalne nagromadzenie minerałów, skał oraz
innych substancji , których wydobywanie może przynieść korzyść
gospodarczą.
Surowiec - wydobyta kopalina wraz z produktami jej przeróbki
i obróbki oraz użyteczne produkty odpadowe jej przetwarzania
Eksploatacja złóż jest możliwa po uzyskaniu odpowiedniej koncesji
Koncesja - wydane przez organ administracji upoważnienie do wykonywania określonej
działalności gospodarczej i czerpania z niej korzyści
Koncesji w zakresie złóż kopali wymaga:
- poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin
- wydobywanie kopalin ze złóż
Własność złóż:
1. Złoża węglowodorów, węgla kamiennego, metanu występującego jako kopalina
towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali z wyjątkiem darniowych rud żelaza,
metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli
kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-magnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni
szlachetnych, bez względu na miejsce ich występowania, są objęte własnością
górniczą.
2. Własnością górniczą są objęte także złoża wód leczniczych, wód termalnych
i solanek.
Prawo własności górniczej przysługuje Skarbowi Państwa.
3. Złoża kopalin niewymienionych w ust. 1 i 2 są objęte prawem własności
nieruchomości gruntowej.
Przedsiębiorca górniczy - ten, kto posiada koncesję na prowadzenie działalności
regulowanej ustawą (pgig)
Zakład górniczy - wyodrębniony technicznie i organizacyjnie zespół środków służących
bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawą w zakresie wydobywania
kopalin ze złóż w tym:
- wyrobiska górnicze,
-obiekty budowlane
-urządzenia oraz instalacje
Obszar górniczy - przestrzeń, w granicach której przedsiębiorca jest uprawniony do
wydobywania kopaliny oraz prowadzenia robót górniczych niezbędnych do wykonywania
koncesji
Teren górniczy - przestrzeń objęta przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych
zakładu górniczego
Wyrobisko górnicze— przestrzeń w nieruchomości gruntowej lub górotworze powstała
w wyniku robót górniczych;
Ruch zakładu górniczego prowadzi się w sposób zgodny z przepisami prawa,
w szczególności na podstawie planu ruchu zakładu górniczego, a także zgodnie z zasadami
techniki górniczej.
Plan ruchu zakładu górniczego określa:
1) strukturę organizacyjną zakładu górniczego, w szczególności przez wskazanie stanowisk
osób kierownictwa i dozoru ruchu;
2) szczegółowe przedsięwzięcia niezbędne w celu zapewnienia:
−wykonywania działalności objętej koncesją,
−bezpieczeństwa powszechnego,
−bezpieczeństwa pożarowego,
−bezpieczeństwa osób przebywających w zakładzie górniczym, w szczególności dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy,
−racjonalnej gospodarki złożem,
−ochrony elementów środowiska,
−ochrony obiektów budowlanych,
−zapobiegania szkodom i ich naprawy.
TECHNOLOGIE EKSPLOATACJI ZŁÓŻ W GÓRNICTWIE ODKRYWKOWYM
Kopaliny eksploatowane odkrywkowo
Kopaliny skalneW zależności od genezy kopaliny skalne dzielą się na następujące typy
Typ Skalny surowiec mineralny
Magmowe głębinowe
GranitySjenityGabraSurowce skaleniowe – leukogranity
Magmowe wylewnePorfiry DiabazyTrachity BazaltyFonololity MelafiryAndezyty Tufy porfirowe
Metamorficzne
Gnejsy Łupki fylitowe (dachówkowe)Amfibolity Łupki łyszczykowe Hornfelsy Kwarcyty metamorficzneŁupki kwarcytoweSerpetynityWapienie krystaliczne (marmury właściwe)
Typ Grupa Skalny surowiec mineralny Osadowe Węglanowe Wapienie Wapienie
zbite(„marmury”) Margle Opoki Kreda pisząca Kreda jeziorna Dolomity
Siarczanowe Gipsy Anhydryty Alabaster
Ilaste Kaoliny Iły białowypalające się Iły kamionkowe Iły i łupki ogniotrwałe Iły i łupki ceramiczne Bentonity Ochry
Krzemionkowe Piaskowce kwarcytowe Piaskowce Diatomity Chalcedonity Krzemienie Ziemia krzemionkowa
Okruchowe Piaski szklarskie Piaski formierskie Piaski budowlane Piaski posadzkowe Żwiry
W zależności od składu mineralnego skalne surowce osadowe dzieli się na grupy
Kopalnia Turów
Miąższość nadkładu 40 m
Miąższość złoża - węgla 14 - 19 m
Głębokość odkrywki 170 - 240
m
Definicje podstawowe
Górnictwo odkrywkowe - górn ic tw o z odkryw kow ą eksp loatac ją z łóż
eksploatacja odkrywkowa - eksp loatacja z udostępnionych z łóż kopa lin p rzez zd jęcie za lega jącego nad z łożem nadkładu lub eksp loa tacja ze z łóż za lega jących bezpośredn io na pow ierzchn i ziem i np. torfu .
eksploatacja spod wody - w ydobyw anie kopalin ze z łóż za lega jących w gran icach w ód pow ierzchn iow ych lub akw enów już istn ie jących bądź pow sta jących w w yn iku te j eksp loa tacji
odkrywkowe roboty górnicze - czynności zw iązane z w ydobyw aniem kopa liny lub w ykonyw an iem i u trzym aniem w yrob isk w kopa ln iach odkryw kow ych.
odkrywkowe roboty wydobywcze roboty górn icze obejm ujące podstaw ow e procesy górn ictw a odkryw kow ego:
urabianie
ładowanie
transport
zw a łow an ie
Udostępnienie złoża
Cel:
- zdjęcie nadkładu
- uformowanie poziomów eksploatacyjnych w złożu
- wykonanie odpowiednich półek transportowych dla
kopaliny i nadkładu
Zasadnicze czynniki decydujące o miejscu udostępniania złoża:
- rzeźba terenu i ogólne warunkt geologiczne
- końcowy zarys i graniczna głębokość wyrobiska
odkrywkowego
- elementy zalegania złoża –jakościowa
charakterystyka złoża
- fizyczne i mechaniczne właściwości kopaliny
- zasoby kopaliny użytecznej
- miejsce zwałowania zewnętrznego
- współczynnik nadkładu
Sposoby udostępnienia:
Bezpośrednie - bez budowy wyrobiska udostępniającego
- w złożach płytko zalegających (torfy, piaski, gliny
i nadkład ok. IM.)
- w złożach kamienia budowlanego i drogowego w formie masywów skalnych
(w zboczu na poziomie dróg transportowych) przykrytych cienką warstwą nadkładu.
Usuwanie nadkładu spycharkami lub koparkami łyżkowymi + transport samochodowy.
Wkopami
- w złożach pokrytych nadkładem oraz o dużej miąższości wymagających przygotowania
dużej ilości pięter.
Rodzaje wyrobisk w górnictwie odkrywkowym
W zależności od położenia w stosunku do terenu otaczającego rozróżnia się wyrobiska:
Stokowe
Wgłębne
Stokowo - wgłębne
PiętraPiętro eksploatacyjne-pe (w kopalinie, kopalinowe) poziomami;
Piętro nadkładowe-pn (w nadkładzie) u;
Piętro zwałowiska-pz (zwału)
Wysokość : pe, pn, pz warunkują parametry geotechniczne urabianych lub zwałowanych skał mas, pionowe zasięgi maszyn lub urządzeń urabiających (koparki) lub zwałujących ( zwałowarki) oraz oraz sposoby ich pracy
Piętro nadpoziomowePiętro urabiane, zwałowane nadpoziomowe;
Piętro podpoziomowePiętro urabiane,zwałowane podpoziomowo;
Skarpy
skarpa kopalinowa (w złożu) - skarpa utworzona w kopalinie.
skarpa nadkładowa - skarpa utworzona w nadkładzie.
skarpa zwałowiska (zwałowa) - skarpa utworzona w wyniku zwałowania
skarpa ruchoma - skarpa na której prowadzi się urabianie
(skarpa eksploatacyjna) lub zwałowanie
skarpa stała — skarpa na której nie prowadzi się urabiania lub zwałowania
Zboczazbocze wyrobiska (zw) - powierzchnia układu poziomów ścian (skarp, ociosów) pomiędzy dnem wyrobiska i jego obrzeżem górnym
zbocze zwałowiska (zz) - powierzchnia układu poziomów i skarp pomiędzy podłożem zwału i jego górną powierzchnią (wierzchowiną);
Warunki stateczności oraz parametry skarp, ścian, ociosów i zboczy dla zw i zz określa się na podstawie obliczeń geotechnicznych
zbocze ruchome wyrobiska (eksploatacyjne) lub zwałowiska – zbocze na którym co najmniej jedna skarpa jest skarpą ruchomą
zbocze stałe wyrobiska lub zwałowiska - zbocze którego wszystkie skarpy są skarpami stałymiw którym występują głównie trasy transportowe.
Systemy eksploatacji
Systemy postępu eksploatacji (przesuwania się frontu robót)
W zależności od kształtu złoża stosuje się odpowiadający mu system postępu eksploatacji
równoległy - dla złóż o kształcie wydłużonym zbliżonym do równoległoboku• wachlarzowy - dla złóż o kształcie zbliżonym do trójkąta, koła, wycinka koła.
oraz połączenie tych dwóch systemów.
Eksploatacja na bloki
Eksploatacja na blokiPodstawowe cechy skał umożliwiające eksploatację złoża na bloki:
•bloczność - określona szczelinowatością, ogranicza
maksymalny wymiar i kształt bloków
•naturalna podzielność - charakterystyczna dla skały
zdolność do „łatwiejszego" dzielenia się w określonych
kierunkach
Wykonanie wcinki z zastosowaniem piły wiertniczej
Na proces uzyskiwania bloku z calizny składają się następujące etapy: 1.Odspojenie od calizny dużego bloku (monolitu) o masie dochodzącej nawet do kilku tysięcy ton 2. Podział odspojonego monolitu na mniejsze bloki (części) o wymiarach określonych parametrami urządzeń transportowych zastosowanych w wyrobisku, maszyn obróbczych względnie wymiarami produktów.
Metoda urabiania Sposób urabiania Urządzenia, narzędzia
Rozłupywanie
Klinowanie ręczne Kliny zwykle kliny trójdzielne
Klinowanie mechaniczne
Rozłupiarki jednotłokowe i wielotoczkowe
Rozpieranie
Urządzenie z elementami elastycznymi wypełnionymi
wodą - .„sznur wodny"Substancje pęczniejące
Przecinanie
Mechaniczne
Wrębiarki tarczowe, kombajny tarczowe
Wrębiarki z frezem tarczowym
Wrębiarki z łańcuchem wrębowym
Wrębiarki z taśmą z wkładkami diamentowymi
Piły linowe z wkładkami diamentowymi
Termiczne Palniki termiczne
HydrauliczneUrządzenie do ciecia
strumieniem wody po wysokim ciśnieniem
Metoda urabiania
Sposób urabiania
Urządzenia, narzędzia
Materiałem wybuchowym
Strzelanie szczelinowe
Proch strzelniczy, czarny
Strzelanie otworami krótkimi
Proch strzelniczy
Lont detonacyjny
Ładunki małośrednicowe wydłużone
Perforowaniem (pita wiertnicza)
Wykonywanie otworów w jednakowej odległośc w jednej płaszczyźnie i pod jednym katem
Wiertnice jedno lub wielowiertarkowe (perforatory), średnica wiercenia 25 - 42 mm
Wiertnica (wębiarka), średnica wiercenia 60 - 105) mm
Rozłupywanie
Rozłupywanie klinowaniem.
Najstarsza metoda odspajania i dzielenia bloków stosowana do wszystkich rodzajów skał w której wykorzystuje się występującą w skałach naturalną zdolność do dzielenia się, tzw. podzielność.
Klinowanie ręczne
Kliny zwykłe
Kliny tępe
Kliny trójdzielne
Klinowanie mechaniczne - zamiast klinów stosuje się rozłupiarki hydrauliczne, których końcówki robocze rozszczepiające skałę umieszcza się podczas klinowania w otworach wywierconych wiertarkami
Rozłupywanie rozpieraniem - dzielenie bloków za pomocą:
• tzw. sznura wodnego
• materiałów pęczniejących - suche, proszkowe mieszaniny, które po zmieszaniu z wodą umieszczone w otworach hydratyzują, zwiększają objętość dają ciśnienie 30 - 40 Mpa.
PROCES TECHNOLOGICZNYPROCES TECHNOLOGICZNYDD
Odspajanie przy użyciu zaprawy murarskiejOdspajanie przy użyciu zaprawy murarskiej– – czarny granitczarny granit6161
Przecinanie skały.
Przecinanie wrębiarkami tarczowymi - stosowane do wykonywania wrębów i odcinania bloków o niewielkich wymiarach w skałach miękkich, tufach, wapieniach muszlowych,
Przecinanie wrębiarkami:
- z łańcuchem wrębowym
-z taśmą z wkładkami
diamentowymi
Narzędzia do cięciaNarzędzia do cięciaCC
Narzędzia na łańcuchuNarzędzia na łańcuchu6666
STOSOWANE MASZYNYSTOSOWANE MASZYNYBB
Wrębiarka łańcuchowaWrębiarka łańcuchowa
6868
STOSOWANE MASZYNYSTOSOWANE MASZYNYBB
Wrębiarka łańcuchowaWrębiarka łańcuchowa
6969
* Samojezdna wrębiarka łańcuchowa Samojezdna wrębiarka łańcuchowa
STOSOWANE MASZYNYSTOSOWANE MASZYNYBB
7070
Wrębiarka łańcuchowa samojezdna stosowana w kopalniach podziemnychWrębiarka łańcuchowa samojezdna stosowana w kopalniach podziemnych
STOSOWANE MASZYNYSTOSOWANE MASZYNYBB
7171
Przecinanie piłą linową z wkładkami (tulejkami) diamentowymi
stosowane do wykonywania wrębów i odspajania bloków we wszystkich rodzajach skał. Elementem tnącym jest lina stalowa z nałożonymi tulejkami diamentowymi. Cięcie następuje po przeciągnięciu liny przez wcześniej wykonane w skale dwa prostopadłe do siebie otwory i połączenie jej w tzw. linę bez końca. Cięcia można wykonywać w płaszczyźnie pionowej i poziomej
Tulejki diamentowe –
galwanizowane, spiekane
Średnica tulejek - 10 - 11 mm,
30 - 40 szt/m - cięcie granitów
27 - 30 szt/m – cięcie marmurów
wapieni, trawertynów,
Prędkość przesuwania liny:
19 - 28 m/s – cięcie granitów
33 - 45 m/s – cięcie marmurów,
wapieni, trawertynów.
Lina - stalowa przeciwzwita,stanowiąca rdzeń na którym mocuje się tulejki z warstwą diamentową. Średnica liny 5-6 mm, grubsza do cięcia w złożu, cieńsza do cięcia bloków i profili
Warstwa ochronna- tworzywo sztuczne lub guma dla skał twardych, sprężyny metalowe dla skał miękkich – łączy tulejki z liną ,zabezpiecza przed przecieraniem liny i rozkręcaniu się przerwanych drutów
Maszyna do cięcia linką diamentowąMaszyna do cięcia linką diamentową (60 HP) (60 HP)
Wycinanie monolitu pitą linową diamentową a - wykonanie wrębu; b,c - wykonanie wcinki pionowej i poziomej; d - odcięcie monolitu od calizny
Wykonywanie wrębów palnikiem termicznym
Stosowane do wykonywania
wrębów w skałach zawierających
powyżej 20 % krzemionki, głównie
granitów.
Wykonanie wrębu palnikiem termicznym
- szerokość wrębu 10 - 12 cm
Wykonanie wcinki z wykorzystaniem piły wiertniczej i palnika termicznego
Wykonywania wrębów strumieniem wody pod wysokim ciśnieniem
Urządzenie do wycinania bloków strumieniem wody
Sposób pracy:
Strumień wody z dyszy wykonującej ruch oscylacyjny tworzy w skale
szczelinę o szerokości 44 - 66 mm
Trwałość dyszy - ok. 100 m2 cięcia
Urabianie wierceniem (perforowanie skał - piła wiertnicza).
Stosowane do wszystkich rodzajów skałZasada urabiania:
Metoda lWywiercenie wiertnicami (perforatorami) w urabianej skale szeregu równoległych otworów (piły wiertniczej:
• o średnicy 28 - 40 mm,• pod jednym kątem.• w jednakowej odległości 25 - 35 cm,• w jednej płaszczyźnie pionowej lub poziomej
Metoda IIWykonanie wrębu (szczeliny) wrębiarką przez wywiercenie otworów:• pilotujących o średnicy np.: 89 mm• rozwiercających o średnicy, np. 102 mm, między otworami wywierconymi pilotującymi.
.
Perforatory - wiertnice specjalnej konstrukcji, wyposażone w ramy
prowadnicze i wsporniki, mocujące l do 4 wiertarek o napędzie
pneumatycznym lub hydraulicznym.
Typy perforatorów
• przesławne (ładowarką lub dźwigiem) kotwione do skały w miejscu wykonywania wierceń
• mocowane do wysięgników urządzeń nośnych (ciągników specjalistycznych lub koparek)
• samojezdne z własnym napędem
Metoda II
Układ otworów wykonanych wrębiarką
Urabianie materiałem wybuchowym
stosuje się do wykonywania wrębów, odspajania i dzielenia odspojonych bloków.
Strzelanie głównie otworami krótkimi z wykorzystaniem następujących materiałów wybuchowych.
• prochu czarnego
• lontu detonującego zwykle pentrytowego
• ładunków MW bryzantycznego -
(średnica ładunku znacznie mniejsza od średnicy otworu)
Metoda strzelania Zastosowanie
długimi otworami Strzelanie masowe –urabianie na kruszywa
krótkimi otworami (zwykłymi)
otworowe na blokiUrabianie na
blokipomocnicze na bloki
rozszczepkoweStrzelanie pomocnicze
szczelinowe
Podstawowe metody strzelania
Strzelanie długimi otworami
Strzelanie długimi otworami
Podstawowe efekty strzelania
Dezintegracja ośrodka, czyli odspojenie i rozdrobienie urabianej objętości skał,
Odspojenie i przemieszczenie urabianej objętości, skały, tj. utworzenie usypu urobku o określonych parametrach fizycznych i geometrycznych
Drgania sejsmiczne podłoża wokół miejsca strzelania;
Rozrzut odłamków skalnych,Podmuch powietrza,
Emisja gazów i pyłów
Eksploatacja Węgla Brunatnego
Urabianie
Działanie koparek wielonaczyniowych:
Naczynia kopiące, tj. czerpaki, umieszczone w równych
odstępach na łańcuchu lub kole wykonują dwa ruchy
- wzdłuż łańcucha lub po obwodzie koła czerpakowego
i drugi
- prostopadły do niego
dające ruch wypadkowy
Koparki wieloczerpakowe
Nowa koparka do utworów trudnourabialnych typu KWK-910.
Podstawowe zespoły konstrukcyjne koparek wielonaczyniowych:
- podwozie z układem jezdnym - gąsienicowym, szynowym
lub kroczącym),
- nadwozie obrotowe - mechanizm obrotu, urabiania, manewrowania
wysięgnikiem,
- wysięgnik urabiający; łańcuchowy lub wyposażony w koło
czerpakowe
- wysięgnik załadowczy - odprowadzanie urobku na środki transportu.
Systemy urabiania
Czołowy zabierkowy
Ścianowy
Eksploatacja Węgla Brunatnego
Zwałowanie
Zwałowarki
Systemy transportu przy zwałowaniu
Transport przenośnikami taśmowymi
Eksploatacja kruszyw naturalnych – piasków i żwirów Koparkami:
1.Urabiającymi z lądu:
- łyżkowymi
- zgarniakowymi
- wieloczerpakowymi
2. Pływającymi:
- łyżkowymi
- chwytakowymi
- ssąco-refulującymi
- hydropneumatycznymi
Eksploatacja spod wody
Systemy pracy koparek:
- ścianowy- zabierkowy
Transport urobku:
- przenośnikami taśmowymi
- pływającymi przenośnikami taśmowymi
- barkami
- rurociągami