PODRĘCZNIKI PRAWNICZE

Lech Gardocki • Prawo karne

W sprzedaży:

M. Królikowski, R. ZawłockiPRAWO KARNEStudia Prawnicze

M. Królikowski, R. Zawłocki KODEKS KARNY. CZĘŚĆ OGÓLNA, T. 1, KOMENTARZ DO ARTYKUŁÓW 1–31, wyd. 3Duże Komentarze Becka

V. Konarska-Wrzosek, A. MarekPRAWO KARNE, wyd. 11Studia Prawnicze

J. LachowskiPRAWO KARNETesty Becka

S. Hypś, R. Hałas, M. Gałązka, K. Wiak, D. SzeleszczukKODEKS KARNY – CZĘŚĆ OGÓLNA. PYTANIA. KAZUSY TABLICE, wyd. 4Repetytoria C.H. Beck

S. Hypś, R. Hałas, M. Gałązka, K. Wiak, D. SzeleszczukKODEKS KARNY – CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA. PYTANIA. KAZUSY TABLICE, wyd. 4Repetytoria C.H. Beck

KODEKS KARNY, wyd. 41 Twoje Prawo

www.ksiegarnia.beck.pl

Prawo karne

Lech Gardockiprofesor dr hab. nauk prawnych

Dziekan Wydziału Prawa Uniwersytetu SWPS

19. wydanie zmienione

WYDAWNICTWO C. H.BECKWARSZAWA 2015

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H.Beck 2015

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: Marta ŚwierkDruk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa

ISBN 978-83-255-7734-6

ISBN e-book 978-83-255-7735-3

Przedmowa

Prezentowane dziewiętnaste wydanie podręcznika jest w znacznym stopniu zmienione, ponieważ w czasie, który upłynął od poprzedniego wydania nastą-piły istotne zmiany polskiego prawa karnego, wprowadzone głównie ustawą z 20.2.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 396). Poprawiłem również omyłki znajdujące się w poprzed-nim tekście, na które zwrócili mi uwagę Czytelnicy podręcznika.

Lech GardockiWarszawa, czerwiec 2015 r.

Spis treści

Przedmowa ........................................................................................................................ VWykaz skrótów ................................................................................................................. XIXWykaz podstawowej literatury ......................................................................................... XXIII

Rozdział I. Zagadnienia wstępne .................................................................................. 1

§ 1. Prawo karne na tle innych gałęzi prawa i dyscyplin naukowych ................... 1 I. Pojęcie prawa karnego .............................................................................. 1 II. Nauka prawa karnego i nauki pokrewne ................................................. 5

§ 2. Funkcje prawa karnego...................................................................................... 7§ 3. Zasady prawa karnego ....................................................................................... 8

I. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn ............................................... 8 II. Zasada winy .............................................................................................. 10 III. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej .............................. 11 IV. Zasada humanitaryzmu ............................................................................. 12 V. Zasada nullum crimen sine lege ............................................................... 13

1. Uwagi ogólne ........................................................................................ 142. Nullum crimen sine lege scripta .......................................................... 153. Nullum crimen sine lege certa ............................................................. 164. Zakaz analogii ....................................................................................... 175. Nullum crimen sine lege praevia (lex retro non agit) ........................ 196. Nulla poena sine lege ........................................................................... 20

§ 4. Szkoły i kierunki w nauce prawa karnego ....................................................... 20 I. Kierunek racjonalistyczno-humanitarny wieku Oświecenia .................... 21 II. Szkoła klasyczna ....................................................................................... 21 III. Szkoła antropologiczna (szkoła pozytywna) ............................................ 22 IV. Szkoła socjologiczna ................................................................................. 23 V. Inne kierunki w prawie karnym ............................................................... 24

1. Obrona społeczna .................................................................................. 242. Nowa obrona społeczna ........................................................................ 253. Neoklasycyzm ....................................................................................... 254. Abolicjonizm ......................................................................................... 26

§ 5. Zagadnienia kryminalizacji ................................................................................ 26 I. Kryminalizacja i nauka o kryminalizacji ................................................. 26 II. Opisowa nauka o kryminalizacji .............................................................. 27 III. Normatywna nauka o kryminalizacji ....................................................... 28

§ 6. Ustawa karna i jej stosowanie........................................................................... 30 I. Źródła polskiego prawa karnego .............................................................. 30

1. Kodeks karny ........................................................................................ 302. Przepisy innych dziedzin prawa ........................................................... 31

VIII Spis treści

3. Konstytucja i umowy międzynarodowe ............................................... 324. Judykatura i doktryna ........................................................................... 33

II. Wykładnia przepisów prawa karnego ....................................................... 33 IIa. Normy prawnokarne ................................................................................ 34 III. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu .............................. 36

1. Wejście w życie .................................................................................... 362. Czas popełnienia przestępstwa ............................................................. 363. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu ......................... 374. Ustawy epizodyczne ............................................................................. 39

IV. Obowiązywanie ustawy pod względem miejsca i osób .......................... 401. Uwagi ogólne ........................................................................................ 402. Zasada terytorialności ........................................................................... 413. Zasada narodowości podmiotowej ....................................................... 424. Zasada narodowości przedmiotowej (ochronna) ograniczona ............ 435. Zasada narodowości przedmiotowej (ochronna) nieograniczona ....... 436. Zasada odpowiedzialności zastępczej .................................................. 447. Zasada represji wszechświatowej ......................................................... 448. Moc prawna orzeczeń zagranicznych .................................................. 45

V. Immunitety................................................................................................. 46

Rozdział II. Nauka o przestępstwie.............................................................................. 50§ 7. Ogólne pojęcie przestępstwa ............................................................................. 50

I. Definicja przestępstwa .............................................................................. 50 II. Przestępstwo jako czyn człowieka ........................................................... 50 III. Czyn zabroniony. Ustawowe znamiona przestępstwa ............................. 52 IV. Bezprawność czynu ................................................................................... 53 V. Wina ........................................................................................................... 55 VI. Społeczna szkodliwość .............................................................................. 59 VII. Klasyfikacja przestępstw ........................................................................... 61

1. Waga przestępstwa ................................................................................ 612. Forma winy ........................................................................................... 623. Forma czynu ......................................................................................... 624. Znamię skutku....................................................................................... 635. Typy przestępstw .................................................................................. 636. Tryb ścigania ......................................................................................... 64

§ 8. Struktura przestępstwa ....................................................................................... 65 I. Uwagi ogólne ............................................................................................ 65 II. Podmiot przestępstwa ................................................................................ 65

1. Wiek sprawcy ........................................................................................ 652. Nieletni .................................................................................................. 673. Młodociany ........................................................................................... 684. Przestępstwa indywidualne i przestępstwa powszechne ..................... 68

III. Strona przedmiotowa przestępstwa .......................................................... 69 IV. Formy czynu .............................................................................................. 71

1. Przestępstwa trwałe............................................................................... 712. Przestępstwa wieloosobowe ................................................................. 713. Przestępstwa wieloczynowe ................................................................. 72

V. Przestępstwa z zaniechania ....................................................................... 721. Uwagi ogólne ........................................................................................ 722. Przestępstwa materialne z zaniechania ................................................ 73

IXSpis treści

VI. Skutek czynu. Związek przyczynowy ...................................................... 761. Teoria ekwiwalencji .............................................................................. 772. Teoria adekwatnego związku przyczynowego ..................................... 793. Teoria relewancji ................................................................................... 794. Obiektywne przypisanie ....................................................................... 795. Przyczynowość zaniechania ................................................................. 80

VII. Strona podmiotowa przestępstwa ............................................................. 81 VIII. Formy winy umyślnej ............................................................................... 81

1. Zamiar bezpośredni............................................................................... 822. Zamiar ewentualny ............................................................................... 83

IX. Dodatkowe cechy umyślności. Przestępstwa kierunkowe ....................... 85 X. Formy winy nieumyślnej .......................................................................... 86

1. Uwagi ogólne ........................................................................................ 862. Lekkomyślność ..................................................................................... 873. Niedbalstwo ........................................................................................... 88

XI. Wina mieszana (kombinowana) ................................................................ 89 XII. Przedmiot przestępstwa ............................................................................. 90

1. Uwagi ogólne ........................................................................................ 912. Podział przestępstw ze względu na przedmiot ochrony ..................... 913. Indywidualny, rodzajowy i ogólny przedmiot ochrony ...................... 934. Znaczenie przedmiotu ochrony przy interpretacji przepisu ................ 945. Podobieństwo przestępstw .................................................................... 95

§ 9. Formy popełnienia przestępstwa ....................................................................... 95 I. Uwagi ogólne ............................................................................................ 95 II. Sprawstwo. Współsprawstwo. Sprawstwo kierownicze .......................... 96

1. Sprawstwo ............................................................................................. 962. Współsprawstwo ................................................................................... 963. Sprawstwo kierownicze ........................................................................ 984. Indywidualizacja winy .......................................................................... 99

III. Podżeganie i pomocnictwo ....................................................................... 1001. Uwagi ogólne ........................................................................................ 1002. Podżeganie ............................................................................................ 1013. Pomocnictwo ......................................................................................... 1024. Uczestnictwo konieczne ....................................................................... 105

IV. Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika ............................................ 1061. Zakres .................................................................................................... 1062. Wyłączenia odpowiedzialności ............................................................. 1073. Prowokator ............................................................................................ 107

V. Formy stadialne przestępstwa ................................................................... 108 VI. Przygotowanie ........................................................................................... 109

1. Przygotowanie w sensie ścisłym .......................................................... 1092. Wejście w porozumienie ....................................................................... 1103. Karalność przygotowania ..................................................................... 1104. Czynny żal ............................................................................................ 111

VII. Usiłowanie ................................................................................................. 1111. Definicja ................................................................................................ 1112. Zagrożenie karą..................................................................................... 1133. Usiłowanie nieudolne ........................................................................... 1144. Czynny żal ............................................................................................ 115